Беларускі іменьнік

 

Альгерд ЧЫЖ

БЕЛАРУСКІ ІМЕНЬНІК

Гомель COLLEGIUM SARMATICUM 1998

Кніга выдадзена ў межах праекту „Падтрымка незалежнага выдавецкага руху ў Беларусі”

© А.Чыж, 1998

© Collegium Sarmaticum, 1998

ПРАДМОВА

Артыкул 35-ты Закону „Аб мовах у БССР” замацаваў ўжываньне беларускіх асабовых імёнаў і прозьвішчаў згодна з нацыянальнаю іменаслоўнай традыцыяй ды законамі беларускае мовы. Ня будзем чапаць законы мовы, бо кожная традыцыя павінная іх натуральна ўлічваць. Мо лепей паглядзім, ці ёсьць у нас тая традыцыя?

„Справочннк лнчных нмен народов РСФСР” (чацьвертае выданьне якога зьявілася ў Маскве ў 1989 годзе) — адзіны з апошніх дараднікаў для жыхароў Беларусі. Таму трэба спыніцца на некаторых зь ягоных тэарэтычных пазыцыяў. „...У вялікіх гарадох жывуць людзі многіх нацыянальнасьцяў (20 і болей), якія карыстаюцца агульнаю мовай міжнацыянальных зносінаў. У гэткім становішчы не ўзьнікае размовы пра тое, каб чалавек пэўнае нацыянальнасьці даваў дзеткам імёны, традыцыйныя толькі для свайго народа. Наадварот, такая пастаноўка пытаньня вядзе да разьмежаваньня прадстаўнікоў розных нацыянальнасьцяў, да працэсу, процілеглага таму, які назіраецца ў нас сёньня. Але рана пакуль сьцьвярджаць, што імёны ўсіх народаў СССР складаюць адзіны іменьнік. Нягледзячы на масавыя запазычваньні адным народам імёнаў іншых народаў, разыходжаньні ў нацыянальных традыцыях найменьня настолькі моцныя, што вымушаюць казаць пра асобныя імёны ды традыцыі ў розных народаў нашай краіны.” Нібыта ўсё слушна, але... „Зь вялікай павагай ставячыся да нацыянальных традыцыяў асобных народаў, немагчыма мець у адной дзяржаве 126 розных спосабаў афіцыйнага найменьня. Таму замацавалася адзіная форма па мадэлі, выпрацаванае на працягу XVIII-XIX стст.

у афіцыйнае практыцы запісу імёнаў расейскага насельніцгва.” (Ці ня тут пачатак зьбіраньня „адзінага савецкага народу”?). Ажно напрыканцы XVIII ст. беларуская антрапанімічная сыстэма ўжо сфармавалася і сёньня нас цікавяць тры ейныя аспэкты: імя па бацьку, найменьні асобаў жаночага полу ды падвойнае імя.

Як вы, пэўна, заўважылі, у Законе аб мовах такая катэгорыя як „імя па бацьку” нават не згадваецца, што можна патлумачыць неадпаведнасыцо яе нацыянальнай іменаслоўнай традыцыі, дый наогул невялікаю роляй у нашым жыцьці. Чаму? Няўжо бацькоў не шанавалі?

Дасьледчык М.В.БІрыла даводзіць (Беларуская антрапанімія, Мн.,1966 г.), што у XV-XVIII ст.ст., пад час фармаваньня на Беларусі антрапанімічнае сыстэмы, значную перавагу мелі двуслоўныя найменьні асобы — 98,7% супраць 1,3 трыслоўных (па Ухвале 1528 года). А другім і самым важным элементам у поўных найменьнях асобы было менавіта імя па бацьку: формы на -овіч/-евіч, -іч/ -ыч складалі 83,46%, што спрыяла шырокаму выкарыстаньню іх пры фармаваньні беларускіх прозьвішчаў. "Трэба зазначыць, — піша ён, — розьніцу ва ўжываньні другога члена найменьняў на -овіч/-евіч у Маскоўскай дзяржаве, дзе імя па бацьку на -овіч/-евіч маглі насіць прадстаўнікі толькі вышэйшых слаёў пануючае клясы, а ўсе іншыя асобы мелі імя па бацьку на -оў, -гм; і ў Літоўскім княстве, у склад якога ўваходзіла тады Беларусь, дзе падобнага абмежаваньня не было. У „Тысячнай кнізе” Маскоўскай дзяржавы 1550 г. з тысячы выпадкаў імя па бацьку на -овіч/-евіч маюць 28 асобаў, на -ін — 41 асоба, на -ога — 2 асобы і болей за 900 асобаў — на -оў/-еў. Ва Ўхвале 1528 г. адваротны малюнак. На 1500 выпадкаў імя па бацьку на -овіч/-евіч маюць болей за 1200 асобаў і толькі каля 50 — на -оў/-еў, -ін. Паступова ўжываньне імёнаў па бацьку на -оў/-еў у Маскоўскай дзяржаве і на -овіч/-евіч у Вялікім княстве Літоўскім робіцца ўстойлівай кніжнай традыцыяй, якая, безумоўна, адыграла немалаважную ролю ў фармаваньні прозьвішчаў.” Такім чынам, традыцыйным можна лічыць двуслоўнае поўнае найменьне асобы ў форме „імя + прозьвішча”.

„Запісы асобаў жаночага полу ў XVI-XVII стст. сустракаюцца значна радзей за запісы асобаў полу мужчынска-

га. Тлумачыцца гэтае беспраўнасьцю жанчыны на той час, поўнае эканамічна-гаспадарчай, юрыдычнай ды асабістае залежнасьцю яе да шлюбу — ад бацькі, а потым — ад мужа. Абмежаванае эканамічна-гаспадарчае і прававае становішча жанчыны ў грамадзтве абумовіла той факт, што ў юрыдычных паперах згаданага пэрыяду ў якасьці юрыдычнае асобы звычайна выступаюць мужчыны” (М.Бірыла. Беларуская антрапанімія, Мп., 1966 г.). Бяспраўнасьць жанчыны з тых часоў, вядома ж, зьмянілася. Бо калі раней абаранялі яе бацька ці муж, дык сёньня гэтым займаецца нешта з назовам Дзяржава, і нават для гадаваньня сваіх дзетак яна мае каля 15 хвілінаў на дзень. Аднак гаворка ў нас пра традыцыі найменьня. „...Больш поўная характарыстыка асобы жанчыны дасягаецца шляхам вызначэньня яе становішча па паходжаньні альбо па шлюбе, ці адначасова па адным і другім. Таму ў разгорнутых назвах жанчын, акрамя іхнага імя, прысутнічае імя бацькі альбо мужа, ці абодва разам,”(тамсама). Самым ужываным на Беларусі ў афармленьні імя бацькі быў суфікс -анка, a імя мужа — суфіксы -овая, -іная (напр. Алаіза Пашкевічанка; Барбара Шымковая, Багдана Яцуціная). Гэныя формы таксама пакрысе ператварыліся ў прозьвішчы, прынцып зьмены якіх захаваўся ў летувіскае мове: прозьвішча дачкі мае там канчатак -айтэ, жонкі — -енэ. Вельмі цяжка аспрэчваць адзінства традыцыі ў адзінай дзяржаве, якой было Вялікае княства Літоўскае, тым болып з улікам славянскага вяршэнства. Можа, варта вярнуць, аднавіць яе?

Гэтаксама й з падвойнымі імёнамі, што згадваюцца ў працы М..Бірылы. „У кожным найменьні, — піша аўтар, — ёсьць спэцыфічныя для католікаў імёны, таму магчыма, што наяўнасьць двух імёнаў тут зьвязваецца са звычаем, пашыраным у асяродку католікаў, надаваць дзіцяці некалькі імёнаў пры хрэсьбінах.” Такі адзін з варыянтаў. Што тычыцца звычаяў, дык яшчэ ў дахрысьціянскія часы чалавек меў некалькі імёнаў, з мэтаю абароны, каб засьцерагчыся ад злых духаў. Прыкладам, дома, сярод сваякоў, родных ён зваўся адным імем; у вайсковым ці тайным саюзе, за межамі свайго роду — іншым і г.д. Ці ня рэшткі гэтае зьявы мы назіраем сёньня, асабліва на вёсцы, дзе кожны мае, апрача прозьвішча і вулічную мянушку (для „сваіх” і „чужых”, так бы мовіць)? Закон той

захоўваўся і з пашырэньнем хрысьціянства, часам насуперак яму. Калі ж права надаваць імёны манапалізавала царква, дык ад саюзу веравызнаньняў (ці царкоўнае вуніі) палягае прамы шлях да двуіменнае сыстэмы, дзе адно імя — з каталіцкіх, а другое — з праваслаўных сьвятцаў. Дзякуючы трываласьці дахрысьціянскай культуры ды значнаму пашырэньню вуніі на беларускіх землях, няма нічога дзіўнага ў існаваньні згаданае двуіменнай сыстэмы.

Вяртаньне незалежнасьці пачынаецца зь вяртаньня свайго імя і, сярод іншых, нашыя заканадаўцы павінныя вырашыць гэтую праблему.

3 таго й пачнем. „Ад імя паходзіць чалавек”, — скажа вам дзіцё. Таксама псыхолягі ўпэўненыя, што імя — гэта пачатак індывідуальнасьці, пачатак Асобы. I калі запытацца у малога: ”Хто ты?”, думаю, болыпасьць з вас ведае адказ. Хто ня ведае — паспрабуйце. 3 таго моманту караценькае слова, нібы скарбонка, будзе зьбіраць усе кахптоўныя набыткі й горкія страты вашага дзіцяцІ.

Чалавеку, як вядома, цяжка жыць па-за грамадзтвам, па-за межамі таго культурнага асяродку.які яго выхаваў, а прасьцей — без свайго народу, Бацькаўшчыны. Усё часьцей чуваць сёньня галасы за адмену запісу нацыянальнасьці ў пашпарце. Сапраўды, пачуцьцё чалавечае, нацыянальнае годнасьці, лучнасьці са сваім народам — здабытак цалкам духовы, а не адміністрацыйны, пра што сьведчыць беларуская гісторыя апошніх гадоў. Са скасаваньнем жа пашпартнае сыстэмы на першае мейсца стане менавіта імя — візытная картка асобы як часткі нацыі.

Імя чалавека — самы старажытны й асноўны з элементаў афіцыйнага найменьня асобы. Здавён у славянаў былі пашыраныя імёны двух тыпаў, утвораныя на базе славянскае лексыкі. Першы — складаныя імёны: Валадар, Рагвалод, Усяслаў; другі — імёны-назоўнікі Воўк, Рута, Верас ды інш.

Таксама ў беларускай антрапанімй можна знайсьці значную колькасьць іншамоўных асноваў, па большасьці балцкага паходжаньня. Гэта імёны князёў Вялікага княства Літоўскага, старажытналетувіскія Доўнар, Гінтаўт і падобныя. Тут праявілася вялікая роля балцкіх плямёнаў у сфармаваньні беларускае нацыі і даўнія, вельмі шчыльныя сувязі зь летувісамі й латышамі. Нямала словаў балц-

кага паходжаньня ўспрынятыя беларускай антрапаніміяй ды захоўваюцца ёю, часам застаючыся загадкамі і полем плённае дзейнасьці для мовазнаўцаў.

3 пашырэньнем хрысьціянства на тэрыторыю Беларусі трапілі імёны з іншых моваў у выглядзе праваслаўнае (візантыйска-грэцкай) ды рымска-каталіцкае сыстэмаў. Царква значна спрыяла іхнаму пашырэньню і замацаваньню. Але чужыя асновы засвойваліся паводле законаў беларускае мовы і часта зьмены былі настолькі сур'ёзнымі, што імя набывала цалкам іншы выгляд:

Дымвід — з грэц. Діомідос, расейск. Демйд Сур’ян — з лац. Сэвэрінус, расейск. Севернн Астах — з грэц. Эўстафіос, расейск. Евстафйй Яраш, Яруш — са старажытнаслав. Ярослав Бутрым — з арамец. цэраз лац. Бартоломеус, расейск. Варфоломей.

Асабліва цікавымі ў гэтым сэнсе зьяўляюцца XVIXVII стст. — пэрыяд буйнога росквіту юрыдычнага справаводзтва, шырокага выкарыстаньня ў помніках пісьменства побач з традыцыйнымі ўжо формамі найменьня асобы іншых формаў, якія ўжываліся да таго толькі ў размоўна-бытавой сфэры і былі чыста рэгіянальнымі. Найчасьцей гэта — эмацыйна-ацэначныя формы, што ўтварыліся дзеля патрэбы выказваньня пачуцьцяў, асабістага стаўленьня адно да аднога. Служаць яны і для вызначэньня пэўнае ўзроставай катэгорыі людзей; утвараюцца ня толькі ад поўнае формы імя, але й ад скарочанае. Характэрнай асаблівасьцю гэтага працэсу зьяўляецца багацьце суфіксаў: -ка/-ко, -ась/-усь, -ік, -дзюк, -аш/-яш, -уш/-юш, -сюк, -чук/-цук, -шук ды інш. Самым прадукцыйным у XVXVII стст. быў суфікс -ка/-ко', потым -ец, -ук/-юк (зараз распаўсюджаны суфікс -чык, дадаецца да поўнага імя).

3 XVIII ст. ажно да рэвалюцыі найбольш жорсткую палітыку ў справе найменьня праводзіла царква — імёны даваліся толькі па сьвятцах. Добра спрыяў ёй бюракратычны апарат Расійскай імпэрыі, каб зрабіць усё магчымае дзеля мацаваньня адзінае ды непадзельнае „турмы народаў”.

Дзе ж узяць маладым бацькам свае, асьвечаныя стагодьдзямі, традыцыйныя беларускія імёны? Сьвятцы ці будуць глядзець — імёны тыя даўно ўжо вядомыя, дый беларускіх там ня знойдзеш.

А вось... „Маткі, як ведама, дзіцям падбіраюць самыя песьлівыя імёны або, іначай кажучы, выводзяць гэтыя імёны ад хросных паводле законаў мовы ды прынятага звычаем спосабу. Гэтак Антон будзе — Аньцік, Юры — Юрцік, Міхал — Місь, Міхцік і г.д. Гэта так званая асноведзь, на якой як узорам вытыкаюцца розныя песьлівыя танацыі на -чык, -чычок, -ачок, -ічок, -учачок, -усючок, -асючок, -учок, -ятка, -іська, -лёк, -уся, -ута і г.д.

Калі ўжо хлапца апранулі ў порткі і ён ужо стаўся мужчынам, каб гэтую зьмену ў ягоным жыцьці яшчэ крапчэй зазначыць, яго ўжо больш не называюць Юрцік, Петрык, Аньцік, ён ужо ня мамчын пястун, а ўжо работнік: будзе гусі ці куры пасьвіць, пёры скубаць, паедзе разам з бацькам у поле; дык і ймя ягонае з гэтага часу ўжо больш спраўнае: Пятрук, Альгук, Юрка і г.д. Гэта форма імёнаў т.зв. пастускага стану.

Але, вось хлопец падрос, ён ужо не пастух, а дзяцюк, маладзён. Тут ці сам уцёрся, ці мо хто яго ўвёў у кавалерскую ды дзявоцкую кампанію, на вечарыну ці ігрыіпча. У дзявоцкай кампаніі такая форма імёнаў як Альгук, Пятрук відочна непрыстойная і нестасоўная ды, зрэшты, старадаўні звычай вымагае ў адносінах моладзі паміж сабой тону ўважлівага, ветлага. I вось тут, у гэтай сфэры, самі сабой замяняюцца Альгукі на Альгеяў, Пятрукі ў Пятрусёў, Юркі ў Юрасёў і, у свой чарод, дзявоцкія імёны зь дзіцячых адпавядаюць хлапцоўскім.

Урэшце прыходзіць час жаніцьбы: пераход, будзь што будзь, „з рабяцкага стану ды ў мужскую славу”. Тут ужо й сам Бог судзіў Ігнасю, Micro, Кастусю ператварыцца ў Ігната, Міхала, Кастуша і г.д. Гэта час, як кажа прыказка, „мужаваньня й баяваньня”. Але час ідзе. Падрасьлі дзеці, Міхал ды Йгнат, ды Пётра абжаніў сына.

Нявестка, прыйшоўшы ў новую сям‘ю, стараецца быць да ўсіх ветлай, уважлівай, а ў першы чарод да бацькоў мужа. I вось, Зьміцер робіцца Зьмітрашом, Бутрамей — Бутрымам і г.д. I ня толькі ў сваёй сям‘і, але і ў суседзяў.

Гэтак, у крыўскім (беларускім) іменьніку ёсьць формы імёнаў: для дзіцяці — Аньцік, Петрык; для падлетка — Янук, Баўтрук; дзецюка — Кастусь, Юрась; мужа — Бутрым; старца — Міхайла, Яраш, Асташ.

Дзякуючы заміраньню роднае старасьветчыны ў народных масах і адарванасьці інтэлігенцьіі ад народу, многія формы ў нашых імёнах, асабліва першае і чацьвертае ступені, вымагаюід> багатае працьі дзеля іх адшуканьня... Жаночыя імёны болей пацярпелі ўтрат, чым мужчынскія. Гэтак, мала захавалася формаў жаночых імёнаў чацьвертае ступені, што гаворыць у некарысьць павагі жанкі ў крыўска-беларускай сям'і навейшых часоў. Да вельмі цікавых збольшаных (4-й ступені) жаночых імёнаў належаць формы на -іца (Марыніца).

Паколькі мне ведама, над крыўскім (беларускім) іменьнікам дагэтуль ніхто не працаваў ні ў польскай, ні ў расейскай літаратуры, тымчасам праца гэтая можа даць надзвычай каштоўныя дадзеныя...”

Так пачынаецца першы беларускі іменьнік, зьмешчаны Вацлавам Ластоўскім у ягоным „Расійска-крыўскім (беларускім) слоўніку” (Коўна, 1924 год). Але часы ўзьлёту, адраджэньня неўзабаве падмяняюцца шыльдамі нацдэмаў і барацьбою за выжываньне...

М.ы будавалі камунізам! Мінуў ХХ-ты зьезд партыі; Нікіта Сяргеявіч на прыступках БДУ важкім словам зазначыў посьпехі беларусаў на шляху да ўсеагульнае сьветлае будучыні; і ў 1965 годзе ў Менску выходзіць „Слоўнік асабовых уласных імёнаў” укладаньнем М.Р.Судніка.

„Калі зьявіўся „Слоўнік асабовых уласных імёнаў” М.Судніка, дзе ня толькі Янкі, а ўсе Пятрусі, Міхасі, Кастусі, Юрасі, Алесі абвяшчаліся імёнамі гутарковымі і размоўнымі, юрыдычна неправамоцнымі, — піша Я.Скрыган (Беларусь, № 9, 1984 г.), — памятаю, як пісьменьнікі абураліся такою неспадзяванкаю. Дык што, — значыцца нашая літаратура яшчэ падлеткавая? Нясталая? Нават імёны нашыя толькі бытавыя? Юрыдычна закасаваныя? Абураўся і я, скажу праўду. Вельмі нязвыкла было сутыкнуцца з такой навіною. Думалася, ці ня вельмі сьпяшаемся мы ўсе выпраўляць нашую мову. Можа, ня варта гэтак жорстка касаваць нашыя традыцыі, няхай бы была варыянтнасьць і няхай бы сама практыка вырашыла, чаму трэба жыць, а чаму зьнікнуць. Дый наогул, якая карысьць, калі нешта жывое гіне сілком? Хіба такія імёны як Міхал, Якуб, Язэп, напрыклад, ня могуць заставацца сярод законных? Як Васіль, Рыгор, Аркадзь. У іх жа й шырокае народнае бытаваньне, і сталасьць формы, і клясычная нашая літаратура.

Дарэчы, скарыстаўшы выпадак, хачу выказаць свае адносіны да імя наогул. Я лічу яго галоўнаю прыналежнасьцю ў чалавечым існаваньні. Імя чалавеку даецца адразу па ягоных народзінах і з малаком маці, як кажуць, прымаецца істотаю на ўсё жыцьцё, да самага скону. Яно BapTae таго, каб яго шанавалі і лічылі на першым мейсцы, каб яго вымаўлялі, а не падменьвалі ініцыялам —літарай з кропкай, — па-сутнасьці, зьневажаючы.”

Цяжка адмаўляць працу, зробленую М.Суднікам па зборы і фіксаваньні імёнаў. Але ж нямала супярэчнасьцяў у пазыцыі ўкладальніка наўрад ці можна патлумачыць асаблівасьцямі „тых часоў”. Скажам, аўтара непакоіць адсутнасьць даведнікаў, якія б зьмяшчалі „рэкамендацыйныя сьпісы прынятых сучасным грамадзтвам імёнаў, дапамагалі ў адрозьненьні іхнае афіцыйнае формы ад народна-гутарковых варыянтаў...” Цікава, каму яіпчэ трэба рэкамендаваць імёны, прынятыя сучасным грамадзтвам?

Магчымасьці й мэтазгоднасьць падзелу імёнаў на афіцыйныя формы ды іхныя народна-гутарковыя варыянты выглядае больш складана. Вось як піша пра гэтае згаданы вышэй „Справочннк лнчных нмен народов РСФСР”: „Пры замацаваньні нормаў сучаснага вымаўленьня і напісаньня імёнаў багата што вызначае асабісты густ імядаўцы. Напрыклад, адныя аддаюць перавагу народным варыянтам Гардзей, Купрыян; іншым болей падабаюцца Гордзій, Кіпрыян. Немажліва абвергнуць ці забараніць нейкі з варыянтаў. Толькі беражлівае фіксаваньне іх будзе спрыяць творчасьці новых формаў на аснове заканамернасьцяў літаратурнае мовы.

...Усталяваць адзіна дакладныя крытэрыі разьмежаваньня варыянтаў аднога імя і асобных, самастойных імёнаў сёньня немагчыма. Але ў прыбалтыйскіх ды каўказкіх рэспубліках трымаюцца фармальнага правіла, згодна зь якім імёны, што розьнюцца хаця б адной літараю (а ў размове хоць бы адным гукам, даўжынёю ці кароткасьцю гука, тті мейсцам націску), лічуцца асобнымі. У Расійскае Фэдэрацыі такога не прынята.”

Няма такога й на Беларусі. Па Судніку, мясцовыя гутарковыя варыянты як вынік суіснаваньня імёнаў візантыйска-грэцкага і рымска-каталіцкага іменьнікаў ёсьць „трэйцяя імённая сыстэма, якую можна было б назваць

сыстэмаю народнага беларускага іменаслоўя (Базыль — Васіль, Домант — Дамеціян) і пад.)”. Чаму б і не назваць?! „Гутарковыя варыянты”, як зазначае далей складальнік, карыстаюцца ў грамадзтве большым попытам, фіксуюцца мастацкай літаратураю, што спрыяе іхнае нармалізацыі. Потым, ад іх утвараюцца прозьвішчы. Таму М.Суднік усё ж зьмяшчае іх у слоўніку, але далёка не ў якасьці асноўных, і вымушаны пастаянна нагадваць пра перавагу формаў „афіцыйных” над „гутарковымі” (г.зн. беларускімі).

Ў 1977 годзе выходзіць першы зборнік „Беларуская анамастыка”, дзе дакляруецца, што па-за ўвагаю беларускіх навукоўцаў не застануцца важныя задачы распрацоўкі практычных пытаньняў навукі пра імёны. Надрукаваныя ўжо працы М.Бірылы і А.Усьціновіч, якія дасюль застаюцца здабыткам аднае навукі. Выданьня ж, падобнага да „Слоўніка..”М.Судніка (ці лепшага), у нас не зьяўлялася, значыцца, ніякіх зьменаў няма.

Згодна з Кодэксам аб шлюбу і сям'і пры рэгістрацыі народзінаў імя дзіцяці занатоўваецца ворганамі ЗАГСу па жаданьні ягоных бацькоў. Гэтае значыць, што работнікі згаданае ўстановы павінныя запісаць імя ў форме, прапанаванай бацькамі, а не царкоўнаславянскі (ці іншы „афшыйны”) адпаведнік, які не стасуецца з нацыянальнай традыцыяй.

Такім чынам, маладым бацькам у якасьці рэкамэндацыйнага дапаможніка прапануецца сьпіс традыцыйных беларускіх імёнаў на абмеркаваньне ды выбар (шырокавядомыя сёньня імёны не ўключаныя ў сьпіс). На Беларусі спрадвеку існуе файная традыцыя называць дзіцё ў гонар продкаў альбо знакамітых дзеячаў. Некаторыя ж імёны проста згадваюцца ў літаратуры як факт — і ўсё. Калі большасьць бацькоў не цікавіць паходжаньне (этымалёгія) імя — многа важнейшая эстэтычная форма, прыгажосьць маўленьня, — дык галоўнаю задачаю складальніка было сабраць тыя зь іх, што тычуцца гісторыі ці культуры Беларусі і могуць выкарыстоўвацца сучаснаю грамадою (напр., Сьвідрыгайла — ?!?).

Багата формаў асабовых уласных імёнаў, што зьніклі з паўсядзённага ужытку, захавалася ў назовах паселішчаў, рэкаў і г.д., утвораных ад імя заснавальніка (знаходцы) тті названых у сувязі зь нейкай падзеяй. Тутака робіцца спроба іхнага вяртаньня. Пададзеныя формы адзначаныя

ў тэксьце адною зорачкай (*). Дзьве зорачкі зьмешчаныя перад імёнамі, прапанаванымі ўкладальнікам (**). У дужках пасьля асноўнае формы імя падаецца шыфар тае крыніцы, адкуль імя узятае:

СС’65       — Слоўнік асабовых уласных імёнаў, укл.

М.Суднік. Мн., 1965;

БА”69      — Бірыла М. Беларуская антрапанімія. Мн.,

1969;

БА’82       — Бірыла М. Беларуская антрапанімія. Мн.,

1982;

БА’85       — Беларуская анамастыка. Мн., 1985;

ПСРЛ’35 — Полное собранне русскнх летоішсей, т. 35.

Што да варыянтаў кожнага імя, дык найлепшым дарадцам тут — любоў і фантазыя бацькоў ды пачуцьцё густу (а таксама зьмешчаныя вышэй суфіксы). Асабліва ў найменьні жанчынаў, якія захаваліся намнога горш. Пасьля некаторых мужчынскіх імёнаў вы знойдзеце адсылкі да варыянтаў іншага, блізкага па форме імя:

АЛЬБУТ — ... гл. АЛЬБІН і г.д.

Спадзяюся, што чытачы возьмуць чынны ўдзел у працы над беларускім іменьнікам, дададуць нешта цікавае да прапанаванага збору.

Альгерд ЧЫЖ

МУЖЧЫНСКІЯ ІМЁНЫ

... A ...

АДАМ — старажытна-гэбрайскае ‘ad am — „чалавек”; нярэдка тлумачыцца як чырвоны, таму што Бог стварыў першага чалавека з чырвонае гліны. Адно з найбольш папулярных на Беларусі імёнаў. Яго насілі гэткія знакамітыя людзі як:

— Адам Міцкевіч, вялікі паэта Рэчы Паспалітае;

— Адам Ганоры Кіркор, грамадзкі дзяяч, публіцысты, выдавец ды гісторык XIX ст.;

— Адам Гіляры Гурыновіч, паэт-дэмакрат, фальклярысты XIX ст.;

— Адам Станкевіч, сьвятар, гісторык ды публіцысты, лідар Беларускае Хрысьціянскае Дэмакратыі, закатаваны ў сталінскія часы.

Адась(-ка), Адамка, Дамейка, Адамчык, Адамец, Адаш, Адамей...

АДВАРД — старажытна-гэрманскае ed, ead „уласнасьць” + wardan „ахоўваць”; лац. Eduardus. Імя належыць:

— Адварду Жалігоўскаму, паэту, філёзафу, рэвалюцыйнаму дзеячу XIX ст.;

— Адварду Паўловічу, удзельніку паўстаньня 1863 года;

— Адварду Пякарскаму, вядомаму падарожніку і дасьледчыку XIX ст.

Адзя, Варцік, Верас, Bapmu, Эдаш (Едрусь)...

АДЗІЯН (БА’69) — Адзя', гл. Ян. АЗАР — старажытнагэбрайскае ‘azarya „Бог дапамог”. Вядомае з XVI ст.

— Азар, 1614 г., Аршанскі павет;

— Азар Ключнік., 1681 г., Магілеў.

Азарка, Зарук, Азарчык, Зарыяш...

АЛАІЗ (СС’65) — лацінскае Aloisius, Aloysius з францускае a Louis „які мае дачыненьне да Луі”.

Лёзік, Алюк, Зарук, Альдзісь, Алёйза...

АЛЕСЬ — грэцкае Alexeios-, Alexandros', alexo „абараняць” + andros „мужчына”.

Належыць:

— Алесю Гаруну, паэту ды грамадзкаму дзеячу XX ст.;

— Алесю Бурбісу, грамадзкаму і тэатральнаму дзеячу XX ст.;

— цэнтральнае постаці рамана У.Караткевіча „Каласы пад сярпом тваім” — Алесю Заеорскаму.

Лесік, Лесь, Лясюк, Алекса, Лёкса, (А)Ляхно...

АЛІГОР (СС’65) — грэцкае Georges „земляробца”, гл. АЛЬГЕРД. АЛІЗАР — старажытна-гэбрайскае "el’azar „Бог дапамог”; лацінскае Eleazar. Вядомае з XVI ст.

— Алізар Уласовіч, 1567 г., шляхціч Пінскага павету.

Алізарка, Лізарчук, Зарук, Аліз, Аліч...

АЛЬБІН — лацінскае Albinus ад albus „белы”. Імя носяць:

— Альбін. Стэповіч, сьвятар ды паэта міжваеннага часу, XX ст.;

— Альбін Рагвал Алёйза Крыштофіч з Дубатыньня, пэрсанаж раману „Хрыстос прызямліўся ў Гародні” У.Караткевіча.

Боля, Альбась(-усь), Альбук, Альба(ш)...

*АЛЬБУТ — сядзіба Альбуць Стаўбцоўскага р-ну

на Меніпчыне, гл. Альбін.

АЛЬВАС (БА’69) — лацінскае і грэцкае aloe — назва расьліны.

Алюк, Альвук, Альчык, Аль, Альваш...

АЛЬГЕРД — балцкае alg „клікаць” + gird „чуць”;

— вялікі князь Вялікага княства Літоўскага (12961377 гг.), пры якім беларуская мова была абвешчаная дзяржаўнаю;

— Альгерд Абуховіч-Бандынэлі, пісьменьнік XIX ст.

Альгесь, Гердась, Алюк, Альгцк, Альгей, Альгаш...

АЛЬГІМОНТ — балцкае alg „клікаць” + mant „вадзіць, муціць”;

— напаўлегендарны наваградзкі князь (ХШ ст.), унук Скірмунта, сын Трайната, бацька Рынгальда.

Моньцік., Манук, Алюк, Алюсь, Альгей, Гімант, Монтаій...

АМБРАЖЭЙ — грэцкае Ambrosios „несьмяротны, падобны да Бога”.

— Амбражэй Вайтковіч, 1567 г., аілмянскі шляхціч;

— Амбражэй Станіславовіч, ваявода біскупа віленскага, XVI ст..

Брожык, Брасюк, Ам(б)рос, Ам(б)рук, Аблажэй...

АНЁЛ — грэцкае aggelos „весьнік, вястун”.

Імя носіць Анёл Доўгірд, мысьляр XVIII-XIX стст.

Нёлка, Нялук, Анук., Анчык, Нёлаш...

АНТОН — грэцкае antao „змагацца, спаборнічаць”. Імя вельмі папулярнае сярод беларусаў у часе міжваеннага адраджэньня, дзякуючы ягоным носьбітам.

— Антон Мішкевіч, 1528 г., баярын мсьціслаўскі;

— Антон Абрамовіч, музыка ды кампазытар XIX ст.;

— Антон Луцкевіч, адзін зь лідараў нацыянальнага адраджэньня напачатку XX ст.

Антонка, Антось, Анпганюк, Антук, Антуш...

АПАЛІНАР — лацін скае Apollinarius „што мае дачыненьне да Апалёну; Апалёнаў”.

— Апалінар Гараўскі, мастак XIX ст.;

— Апалінар Пупко, знакаміты разьбяр, XX ст.

Полыўк, Палюк, Полюсь, Поль, Апалін, Полюій...

АПАНАС — грэцкае Athanatos „несьмяротны”;

— Апанас Анісімовіч, 1528 г., баярын ваўкавыскі;

— Апанас Андруховіч, 1552 г., пінскі месьціч.

Понік, Панук, Поныўк, Панчук, Пан, Панча, Панаш...

АПІМАХ — грэцкае epimacheo „дапамагаць зброяй”;

— Апімах Бухавецкі, 1578 г., магілёўскі шляхціч.

Пімась, Пімук, Пімча, AniMaui...

АРСЕН(Ь) — грэцкае arsen „мужны”;

— Арсень Загорны, дыктар беларускае праграмы радыё „Свабода”;

— Арсень Ліс, дасьледчык традыцыйнае культуры, пісьменьнік;

Арсенька, Арсенік, Арсюк, Аршук, Арчук, Арсён, Арсайла, Арсей...

АСТАХ — грэцкае eustathes „добра збудаваны, ураўнаважаны, моцны, здаровы”.

— Астах Валовіч, стараста берасьцейскі, XVI ст.;

— Астах Тышкевіч, гісторык, этнограф ды краязнаўца, адзін з пачынальнікаў беларускай навуковай археалёгіі, XIX ст.

Сташка, Сташук, Стах, Сташэня, Аспгаш...

*АСТРАВІТ — в.Астравіты Браслаўскага раёну на Віцебшчыне.

гл. BIT, ВІТАЎТ.

*АСТРАМЕЧ — вёска ў Берасьцейскім раёне Берасьцейшчыны. АЎГЕН — грэцкае eugen.es ’’высакародны”.

— Аўген Калубовіч, гісторык, пісьменьнік. Памёр на эміграцыі, XX ст.

Генік, Аўгусь, Аўгук, Аўгуль, Аўгіяш, Генюш...

АУГУСТЫН — лацінскае augustinus ”які мае дачыненьне да Аўгуста, Аўгустаў”.

— Аўгустын Багдановіч, 1567 г., шляхціц Менскага павету;

— Аўгустын Тамковіч, 1567 г., шляхціц Лідскага павету.

Аўгусцін, Аўгусць, Аўгуль, Аўгута, Густын....

... Б ...

БАГДАН — ”дадзены Богам”.

— Багдан Карсаковіч, баярын мсьціслаўскі, XVI ст.;

— Багдан Лаўрыновіч, ваяр васіліскае харугвы, 1567 г.;

— Багдан Андрусыйіын, беларускі пясьняр у Амэрыцы, XX ст.

Данчык, Данік, Багданік, Багданка, Данук, Данусь, Богусь, Богдаш, Багдаш...

*БАГРЫМ — в.Багрымавічы Петрыкаўскага р-ну Гомелыпчыны.

гл. БАГДАН, БАГУМІЛ.

БАГУМІЛ — „мілы Богу”.

— Багуміл Маскевіч, ваяр ды пісьменьнік ХУП ст.

Богця, Богусь, Богась, Бо^ гут, Богійа...

БАГУН (БА’69)

гл. Багуміл.

БАГУСЛАЎ — „Богу слава”.

— Багуслаў Маковіч, 1541 г.;

— Багуслаў Аляшэўскі, 1670 г.

Славук; гл. БАГУМІЛ.

БАЗЫЛЬ — грэцкае basileios „ царскі, падобны да цара”.

— Базыль Гарубарда, 1582 г.;

— Базыль Ляцецкі, 1664 г.

Базылік, Базыльчык, Базылька, Базылюк, Базыльчук, Базыяш, Базыляш, Базылян...

БАЛЦАР — асырыйскае bel-tas-assar „каго абараняе Бог”.

— Балцар Валіцкі., 1567 г., шляхціч Ваўкавыскага павету;

— Балцар Хрышчановіч, 1567 г., са слонімскае шляхты.

Балько, Балец, Балюк, Баль, Балаш...

БАЛЯСЛАЎ — ад словаў „болей + слава”.

— Баляслаў Калышка, палкоўнік у паўстаньні 1863 г.;

— Баляслаў Пачопка, літаратар міжваеннага часу, XX ст.

Славук, Боля, Балюк, Бо^ люш...

БАНАДЫКТ (БЕ^ НЯШ) — лацінскае Bene­dictus „дабраславёны”.

— Банадыкт Ждановіч, 1582 г., ашмянскі шляхціч;

— Банадыкт Дыбоўскі, навуковец, удзельнік паўстаньня 1863 г.

Банась, Банук, Банадысь...

БАРКУЛАБ — халдзейскае bar „сын” + lahaта „дароднасьць”.

— Баркулаб Корсак, ротны беларускага войска у бітвах пад Вулай і Дуброўнай, 1564 г., дзісенскі стараста; ад ягонага імя паходзіць назва в.Баркулабава Быхаўскага р-ну Магілёўскае вобл.

Барця, Барук, Баркуль, Баркаш...

БАРНАТ — старажытна-германскае Bernhard', ber „мядзьведзь” + hard „дужы”.

— Барнат Багдановіч, 1528 г., баярын радунскі;

— Барнат Рамашкевіч, 1567 г., шляхціч Ашмянскага павету.

Барцік, Барнась, Барнук, Барнар, Байнар, Барнаш...

БАРТАШ — арамейскае bartolmey, грецкае Вагtholomaios „сын Пталамея”.

— Барташ Прасьвіловіч, 1528 г., баярын слонімскі;

— Барташ Typ, 1567 г., шляхціч Берасьцейскага павету.

Барця, Барцік, Бартук, Бартуль, Барпг, Бартуш...

БЕЛАПОЛЬ — герой народнага паданьня.

гл. АПАЛІНАР.

*БЕРАЖ — возера Бярэжа ў Браслаўскім р-не Віцебшчыны БОГУТ, БОГУШ — вытворная форма ад імя Багдан.

— Богут Багацівіновіч, 1401 г.;

— Богуш Барысовіч, 1541 г.

Богдзя, Багук, Богусь, Бо^ гуць, Богаш...

БРАНІСЛАЎ — ад словаў „бараніць + слава”.

— Браніслаў Залескі, мастак і пісьменьнік пач. XIX ст.;

— Браніслаў Тарашкевіч, навуковец, грамадзкі ды палітычны дзяяч напачатку XX ст.

Бронік, Бронісь, Брончык, Славук, Бранук, Бронча...

БРАСЛАЎ — легендарны князь.

гл. БРАчЫСЛАў.

БРАЧЫСЛАЎ — ад словаў „брачэць, грымець + слава”. Князь полацкі, бацька Ўсяслава Чарадзея, княжыў у 1003-1044 гг..

Бра(т)чык, Братук, Братуль, Брацей...

БУДА (БА’69) — ад словаў „будзіць” альбо „быць”.

Будзік, Будзька, Буд, Бу^ дась, Будай, Будаш...

*БУДАВЕЙ (БУДАВЕСТ) — в.Будавея Браслаўскага р-ну Віцебшчыны..

Будзька, Весьцік, Веська, Весік, Вест, Вястун, Бу_ даш...

БУДЗІВІД — князь Вялікага княства Літоўскага, ХШ ст.

Дзівук, Дзівар, Дзіваш..., гл. Буда.

БУДЗІМІР (СС’65) — ад словаў „будзіць + мір”.

Марук, Мерча, Мераш..., гл. Буда.

БУДРЫС (СС’65) — гл. БУДА. *БУДСЛАЎ — ад словаў „будзіць + слава”; мяс-

тэчка ў Ab і.з< льскім р-не Віцебшчыііы.

Славук, гл. БУДА.

БУЖА(Н) (БА’69)

Бузька, Бузйк, Бужач, Бужча...

БУЙВІД — кіраўнік сялянскага паўстаньня ў Вялікім княстве Літоўскім (154445 гг.)

Буйко, Буюк, Буйны, Буяш...

БУЛАК (БА’69) — кіргіскае, казахскае „крыніца, ручаёк”. БУС — старабеларускае буса — „барка, судна”.

— легендарны правадыр старажытных плямёнаў на тэрыторыі Беларусі;

— Я.Бус, 1708 г., віцебскі месьціч.

Буська, Бусьлік, Бусюк, Бусел, Бусян...

*БУСЯЖ — вёска ў Івацевіцкім р-не Берасьцейшчыны.

— гл. БУС.

БУТАЎТ — балцкае bud, „будзіць, пільнаваць” + taut „народ”.

— сын вялікага князя літоўскага Альгерда.

Буцька, Бутась, Буцюк, Буташ...

БУТРЫМ — арамейскае bar-tolmay, грэцкае Вагtholomaios „сын Пталамея”.

— легендарны князь;

— Бутрым Даўнаровіч, Бутрым Мікуліч, 1528 г., гарадзенскія баяры.

Буцька, Бутрась, Бутрук, Баўтрук, Бутраш...

БЯЛЯН (БА’69) — у значэньні „белы”.

Лянок, Бяльчук, Бялук., Бялут, Бельча, Бялай...

... В ...

*ВАЖГІНТ — балцкае vaz + gin, gint „бараніць”;

— в.Важгінты Баранавіцкага р-ну Берасьцейшчыны.

Важка, Важуль, Гінтась, Важук, Важчук, Важ, Гінташ, Важар...

ВАЙДОТ — балцкае vaid „вадзіць”;

— сын вялікага князя Кейстута, князь наваградзкі, XIV ст.

Вайдась, Вайдук, Вайдар, Вайдзіла, Вайдаш...

ВАЛАДАР — „той, хто валадарыць, валодае”.

— Валадар Глебавіч, князь менскі й наваградзкі, XII ст.

Дарця, Уладзя, Дарук, Дораш, Волька, Вольдар, Дар, Вольдаш...

ВАЛЕНТА(-ЦІ) (СС’65) — лацінскае Valens, Valentis „здаровы” < valere „быць здаровым”.

— Валеньці Ваньковіч, жывапісца, прадстаўнік рамантызму, XIX ст.

Волесь. — гл. Валадар.

ВАСІЛЬ — грэцкае basileios „царскі, падобны да цара”.

— Васіль Вашчыла, кіраўнік крычаўскага паўстаньня, XVII ст.

Васілёк, Васілька....

ВАЦІСЛАЎ — чэскае vetsi; польскае wiencej „болей”.

— Ваціслаў Завейка, легендарны заснавальнік Ваўкавыску.

Славук,

— гл. ВАЦЛАЎ.

ВАЦЛАЎ — вытворная форма ад імя Венцлаў, Ваціслаў.

— Вацлаў Баршчэўскі, 1632 г.;

— Вацлаў Ластоўскі, адзін зь лідараў нацыянальнага адраджэньня напачатку XX ст.

Ваця, Вацюк, Вацусь, Вд^ цюш, Вацаш...

ВАШЧАБОР (БА’69) — у значэньні „браць вашчыну; той, хто бярэ вашчыну”.

Вацюк, Вацук, Вашчук, Вяшчун, Вешча, Ваціла, Вашчыла...

ВЕЖА (БА’69) — легендарны волат-чараўнік.

Вежка, Вегась, Вяжук, Вежар, Вежур, Вежань...

ВЕНСЛАЎ — чэскае vetsi, польскае wiecej „больш”.

— Венслаў Дабрагоставіч, 1528 г., баярын слонімскі;

— Венслаў Пацэвіч, 1528 г., радунскі баярын.

Венка, Венась, Венусь, Вянук, Венар, Вен(а), Венча, Венаш...

11, ВЕРАС (БА’69) — ад назова зёлак, якія квітнеюць увосень.

— сын паэта Едруся Акуліна.

Верасок, Верусь, Верык, Верча, Верань, Верны, Ве^ раш...

ВЕРБАШ (БА’69) — ад назова дрэва вярбы.

Вербась, Вярбук, Вербань...

ВІГАНД — балцкае vy „гнаць” + gand „чутка”.

— сын вялікага князя Альгерда, з 1387 году крэўскі валадар.

Вігась, Віжук, Віжань, ВБ жар, Вігаш, Вігань...

*В1Д31БОР — вёска ў Століш кім р-не Берасьцейшчыны.

Відзя, Відась, Відусь, Б& русь, Відук, Відзь, Відаш, Відзень...

*ВІЗГАРД — балцкае ■vis „усё” + gird „чуць”.

— вёска ў Воранаўскім рне Гарадзеншчыны.

— гл. ВЕЖА і ВІГАНД.

ВІЛІМ (БА’69)

Вілько, Вілась, Вялук, Віль, Віліт, Вілаш, Вільча...

ВІНГАЛЬД — балцкае vin + gaud „слава”;

— князь полацкі, пскоўскі ды трубчэўскі, сын Алыерда (1325-99 гг.).

Вшгась, Вінук, Вінча, Галь(д), Вінаш, Гальдаш...

ВІНЦЭНТ — лацін скае Vincentius < Vincent „той, хто перамагае”;

— Вінцэнт Орда, 1670 г.;

— Вінцэнт Дунін-Маріўнкевіч, пачынальнік новае беларускай літаратуры, XIX ст.;

— Вінцук Адважны, сьвятар ды паэта пачатку XX ст.

Вінцэсь, Вінцук, Вінчак, Вінак, Вінаш...

**ВІР — лацінскае vir „ муж, мужчына”.

Ві_рця, Віру_к, Вірчук, Вірча, Вірыла...

BIT — лацінскае vitas „праваднік, павадыр”;

— Bim Масевіч ды Bim Пацэвіч, 1528 г., ваўкавыскія баяры.

Вітушка, Вітка, Віташ..., гл. Вітаўт.

ВІТАЖЭНЕЦ — псэўданім Кастуся Каліноўскага.

Вітошка, Вітажук, Вітажэнь, Вітаж...

ВІТАЎТ — балцкае vy „гнаць, весьці” + taut „народ”;

— кароль Вялікага княства Літоўскага (1350-27.10. 1430 г.), сын Кейстута; зь ягоным валадарствам нашая дзяржава дамаглася найвышэйшага культурна-эканамічнага росквіту і палітычнага аўтарытэту.

Вітась, Вітка, Вітунь, Вітук, Віт, Віташ...

ВІЦЕНЬ — князь Вялікага княства Літоўскага (кн. у 1293-1316 гг.), брат Гэдыміна, творца „Пагоні” — беларускага гэрбу.

гл. ВІТАўТ.

ВІШЫМУТ — балцкае vies „плод” + mut „муціць”;

— з роду Булевічаў, князёў літоўскіх па правым беразе верхняе плыні Нёмана, XIII ст.

гл. ВЫШАСЛАў.

ВОЙНА — ад словаў „воін, ваяваць”;

— Война Юрэвіч ды BouHa Мастыка, баяры ваўкавыскія, XVI ст.;

— Чорны Война, пэрсанаж раману „Каласы пад сярпом тваім” У.Караткевіча.

Воясь, Воюсь, Войка, Вайчук, Ваяр, Воюш...

ВОЙСЛАЎ (ВАЙНІСЛАЎ) — ад словаў „ваяваць + слава”;

— Вайніслаў Савіч-Заблоцкі, паэта, XIX ст.

Славук...

гл. ВОЙНА.

ВОЙТАШ — чэскае Vojtech.

— Boümatu Пузовіч, 1541 г.

Войтка, Вайцюк, Вайтук, Войтуль, Войтан...

ВОЙШАЛК — сын Міндоўга, князь наваградзкі, заснавальнік ВКЛ (12231268 гг.)

Воясь, Вайшэлак, Вой, Вайшук, Воюш...

**ВОЛТУШ

Врльцік, Вольця, Воля, Валюк, Ляхно, Воляш...

ВОЛЬСЕЙ — старажытна-гэбрайскае ‘elisa „Бог уратаваньне”;

— Вольсей Хвядзьковіч, 1552 г., са шляхты Пінскага княства.

гл. ВОЛТУШ.

ВОЛЬХІМ — грэцкае Eleutheros „свабодны”;

— Вольхім Зенюковіч, 1590 г., шляхціч Менскага павету.

Альхім...

гл. ВОЛТУШ.

ВОЛЯН

— Андрэй Волян, мысьляр XVI ст.

гл. ВОЛТУШ.

ВОРША — легендарны беларускі баярын, пэрсанаж паэмы М.ЮЛермантава.

Ворця, Варук, Воршуль, Воршань...

ВОЮШ (БА’69) — ад слова „ваяваць; той хто ваюе”.

гл. ВОЙНА.

*ВОЎЧАС — вёска ў Крычаўскім р-не Магілеўшчыны, згаданая ўпершыню ў 1609 годзе.

Воўця, Ваўцюк, Чашань, Воўк, Ваўчук, Вочат/нь...

*ВЫШАМІР — ад словаў „высока + мір”;

— вёска ў Рэчыцкім р-не Гомелылчыны.

Міру_к, Мірча, Міраш, Мір...

гл. ВЫШАСЛАў.

ВЫШАСЛАЎ — ад словаў „высока + слава”;

— легендарны князь.

Славук, Высь, Выська, Вышук, Вышань, Выша...

ВЯЛЕС — бог жывёлагадоўлі й багацьця ў старажытных беларусаў.

гл. ВЯЛІЖ.

*ВЯЛІЖ — легендарны гутнік;

— места на Смаленшчыне.

Велька, Вялюк, Вялін, Ве^ ліч, Вельча...

ВЯЛЬ (БА’69) — волат, прарадзімец ракі Вяльлі.

гл. ВЯЛІЖ.

ВЯСЛАЎ (СС’65) — ад словау „вяча, болей + слава”.

гл. ВАЦЛАЎ. ВЕНСЛАЎ.

ВЯЧКА — творная форма ад Вячаслаў'. „вяча. болей + слава”;

— удзельны полацкі князь, ХІІІ ст.

Веця, Вецік, Вячук, Ве^ чань, Веча...

... Г ...

ГАБРЫН, ГАБРЫЯЛ — старажытна-гэбрайскае gabri’el „моцны муж + Бог”;

— Габрын Хадаковіч, 1541 г.;

— Габрыял Календа, 1671 г.

Габрык, Габрук, Габрусь, Габруш, Гацугпа, Габругпа...

ГАДУН (БА’69) — у значэньні „гадаванае дзіцё”.

гл. ГОДЗІЎ.

ГАЙ — ад слова „гаіць”;

— легендарны варажбіт.

Гаёк, Гайко, Гайчук, Га^ ясь, Гаяш...

*ГАЙБУТ — вёска ў Баранавіцкім р-не Берасьцейшчыны.

гл. ГАЙ.

ГАЛЬЛЯШ — старажытна-гэбрайскае ‘eliyahu. „Бог мой Ягвэ”; грэцкае Hellas.

— Гальляш Навіцкі, 1649 г.;

— Гальляш Капіевіч, асьветнік, перакладчык, выдавец, паэта XVII-XVIII стст., значную ролю адыграў у гісторыі Расеі;

— Гальляш Леўчык, паэта міжваеннага часу, XX ст.

Галік, Галюк, Гальчык, Галь(л)яс, Галь, Гаяш...

*ГАЛЬШАН — в.Галь шаны Ашмянскага р-ну Горадзеншчыны, вядомая з XIII ст.

Галыйук, Гальча, Гольча, Гольша...

ГАНУШ (БА’69)

Ганік, Ганка, Ганась, Гануль, Ганіч, Ганча...

ГАРАЛЬД (СС’65) — старажытна-германскае Ha­

rald'. here „войска” + waldan „кіраваць, уладарыць”.

Ралько, Ралюк, Гарук..., гл. Гаркупіа.

ГАРКУША — палкоўнік беларускага войска ў вайне з Масковіяй, XVII ст.

Гарчык, Гаркусь, Гаркун, Гарча, Гаркуш...

ГАРНАШ (БА’69) — ад слова „гарнашка” — рыцарскае ўзбраеньне.

Гарнік, Гарнук, Гарнась, Гарны...

ГАРЫСЛАЎ (БА’69) — ад словаў „гарэць + слава”.

Славук; гл. Гаркуша, Гарнаш, Гаслаў.

*ГАСЛАЎ — в.Гаслаўшчына Ляхавіцкага р-ну Берасьцейшчыны.

Гаська, Гасюк, Славук, Гасень, Гасань, Гасу_ль, Га^ саш..., гл. Госьмір.

ГАСТЫН, ГУСТЫН — вытворная форма ад імя Аўгустын.

Гасьцік, Гасьцюк, Гастук, Гастась, Гастусь, Гасьуюль, Гасташ...

*ГАСЬЦІЛА, ГОСЬЦІШ (БА’69) — в.Гасьцілы Маладзечанскага р-ну Меншчыны.

гл. ГАСТЫН.

ГАШТОЛЬД — балцкае gost + taut „народ”;

— маршалак надворны вялікага князя Вітаўта, XV ст.

Гась, Гашук, Гашта, Гашча...

ГАЯН (БА’69) — ад слова „гаіць”.

Янка, Янук, Януш;

гл. ГАЙ.

ГЭДЫМІН — балцкае ged + min „думаць”;

— вялікі князь Вялікага княства Літоўскага (131641 гг.), заснавальнік дынастыі Гэдымінавічаў, што ў XIVXVI стст. кіравала дзяржаваю. Ад ягоных сыноў паходзяць рады Галіцыных, Хаванскіх, Куракіных, Заслаўскіх, Трубяцкіх ды інш., польская каралеўская дынастыя Ягайлавічаў.

Гэдась, Гэдзь, Гэдзя, Гэдань, Гэдаш...

ГЕЛЬГУД — балцкае gel „шкадаваць.любіць” + gaud „слава”.

— герой паўстаньня 1863 года.

Гелька, Гельгусь, Гельгук., Гельгаш...

ГЕРАНІМ — грэцкае hieros „сьвяты” + опута „імя”;

— Геранім Хадкевіч, кашталян віленскі, XVI ст.;

— Геранім Луцэвіч, сваяк Я.Купалы.

Герусь, Гарусь, Гарась(ка), Ранік, Ранак, Ранук, Ранаш, Герча, Гераш...

ГЕРДАНЬ — балцкае gird „чуць”;

— князь літоўскі ды полацкі, сын полацкага князя Давыда Расьціславіча, (пам. у 1267 г.).

Гесь, Гердась, Герча, Гардук, Гардаш...

ГІНТАЎТ (БА’69) — балцкае gin „бараніць” + taut „народ”.

Гінтась, Гінтук, Пнтуль, Гінча, Гінташ...

ГНЕВАР — скарбнік рагачоўскі, XVI ст.

Гнесь, Гнеўка, Гнявук, Гневаій...

*ГОДЗІЎ — міталягічны пэрсанаж, дух міру ды згоды;

— да 1976 г. хутар Годзіва ў Вілейскім р-не Меншчыны.

Годзя, Годзь, Дзіў, Годань, Годаій...

ГОЙША (БА’69) — ад словаў „гаіць; той, хто гоіць”.

Гойцік, Гайшук, Гойшак, Гаййіун, Гаяш...

*ГОРВАЛЬД — легендарны князь;

— в.Горваль Рэчыцкага рну Гомелыпчыны.

Горвась, Горвік, Гару_к, Г а рв а ш...

*ГОСЬМІР — в. Госьміра ў Сененскім р-не Віцебшчыны.

Госька, Гасюк, Госень, Го^ сань, Госуль, Госаш...

*ГРУНВАЛЬД — вёска Ольштынскага ваяводзтва ў Полыпчы, ля якое 15 ліпеня 1410 году войскі Вялікага княства Літоўскага ды Кароны разьбілі крыжакоўтэўтонаў.

Рунька, Рунок, Ру_нік, (Г)Рунась, Рунак, Рунваль, (Г)Руналь, Рунаш...

**ГУДАМІР, ГУДЗІМІР — ад словаў „гудзець + мір”;

— гудамі сучасныя летувісы называюць беларусаў.

Гудка, Гудась, Гудань, Гуд, Гудаш...

ГУР’ЯН — старажытна-гэбрайскае pur „ільвяня”.

— Гур’ян Стэпановіч, 1578 г.

Гурка, Гурась, Гцрык, Гур, Гу_рын, Гурэй, Гураш...

... Д ...

ДАБРАГОСТ — ад словаў „дабро + госьць”.

— Дабрагост Нарбутовіч, 1496 г.

Добрык, Дабрусь, Дабрук, Добрась, Добры, Дабраш, Добруій, Добрань, Добча...

ДАБРЫЛА (БА’69) — у значэньні „добры”.

гл. ДАБРАГОСТ.

*ДАБУЖА — вёска ў Быхаўскім р-не Магілёўшчыны.

Добусь, Добась, Дабук, Добча, Добуж..

ДАВОЙНА — „які мае дачыненьне да вайны”.

— ваявода полацкі, XVI ст. Давой,

гл. ВОЙНА.

ДАВЫД — старажытна-гэбрайскае david „любімы”.

— палкаводзец і дзяржаўны дзяяч Вялікага княства Літоўскага, стараста ў Гародні, забіты здраднікам у 1326 г.;

— Давыд Усяславіч, полацкі князь (1101-1128), сын Усяслава Чарадзея.

гл. ВОЙНА.

ДАМАН — лацінскае Damianus, магчыма, „прысьвечаны багіне Даміі”.

— Даман Шкут, 1591 г.;

— Даман Цэкалік, 1665 г.

Домась, Домусь, Дамас(ь), Дамчук, Доман, Домуль, Домуць, Дамаш, Дамаскан...

ДАМІНІК — лацінскае Dominicus', dies dominions „дзень божы (нядзеля)”.

— Дамінік Юршыч, 1567 г.;

— Дамінік Стафановіч, музыка, настаўнік Станіслава Манюшкі, XIX ст.;

— Дамінік Луцэвіч, бацька Я.Купалы.

Домка, Дамась, Домусь, Дамук., Домча, Дамаш...

ДАМІЯН — лацінскае Damianus, магчыма, „прысьвечаны багіні Даміі”.

— Даміян Глумовіч, магілёўскі шляхціч, XVIII ст.

Янка.

гл. ДАМАН.

ДАНАТ, ДАНУТ (СС’65) — лацінскае Donatus „падараваны, аддадзены”.

Данік, Данюк, Данук, Данец, Данусь, Дан, Данека...

ДАНІЛА — старажытна-гэбрайскае dani-'el „Бог мой судзьдзя”.

— Даніла Гаўрыловіч, 1528 г.;

— Даніла Заеорскі-Вежа, стары князь у рамане У.Караткевіча „Каласы пад сярпом тваім”.

Данук, Данчык...

гл. ДАНАТ.

ДАЎМОНТ — балцкае daug „багата” + mant „думаць”.

— князь налыпчанскі ды пскоўскі, брат Тройдзеня, памёр 20.05.1299 г.

Даўмонка, Домусь, Домча, Даўмон, Дамаш...

ДАЎНАР (БА’69) — балцкае daug „багата” + nor „хацець, жадаць”.

Дзёнька, До(ў)нік, Дзёнік, До(ў)нась, Доўнак, Даўнаш, Доўча...

ДЗЕЙ — грэцкае Zeus, Dios „Зеўс”;

— ад словаў „дзеіць, рабіць”;

— Дзей, месьціч рэчыцкі, XV ст.

Дзейка, Дзёнька, Дзёнік, Дзяюк, Дзяяр, Дзень, Дзеяр...

ДЗІВАСІЛ — ад словаў „дзіва + сіла, моц”;

— з назову зёлак.

Дзіеік, Дзівась, Дзівук, Дзіваш, Дзіўча, Дзіў, Ch лаш...

ДЗІГАЛЬД — балцкае dug + gaud „слава”.

— пасол вялікага князя Вітаўта, XIV ст.

Дзісь, Дзіга, Дзіжук, Дзь жань...

**ДЗІДАН — ад слова „дзіда” — кап’ё.

Дзідка, Дзісь, Дзідук, Дзь дась, Дзідуль, Дзід, Дзідаш....

ДЗЬВІН — легендарны князь.

Дзьвінчык, Дзьвісь, Дзьвінча, Вінцк, Вінаш...

ДОБАР — ад слова „добры".

— браслаўскі баярын, XVI ст.

Добрык, Добрусь, Добча, Добыш...

ДОЛМАТ — лацінскае Dalmatius „жыхар Далмацыі”.

— Долмат Андраевіч, 1528 г.

Далёк, Даля, Далюк, До^ лмусь, Долмась, Дом(у')ась, Далмаш...

ДОРАШ — грэцкае Dorotheos', doron „дарунак” + theos „Бог”.

— Дораш Жураўлевіч, 1540 г.

Дарошак, Дорась, Дарусь, Дорка, Дарашчук, Дорах...

ДОЎГІРД — балцкае daug „багата” + gird „чуць”.

— ваявода віленскі, XVII ст.

Доўжык, Даўжук, Доўгаль, Доўгань, Доўгаш, Доўча;

гл. ГЕРДАНЬ.

ДРОБЫШ (БА 69)

Дробась, Дробча, Дробань, Дробцік, Дробны...

ДУГАН

— Ілынскі, 1589 г.

Дужык, Дужы, Дцжань...

**ДУЖАМІР — ад словаў „дужы + мір”.

гл. ДУГАН.

ДУМА

— Дземьяновіч, рэчыцкі скарбнік, 1567 г.

Думка, Думук, Думча, Думань, Ду_маш...

ДЫМВІД (БА’85) — грэцкае Diomedes', dios „падобны да Бога” + medo „клапаціцца, апекавацца”.

Відка, Відась, Дымусь, Дымук, Відук, Відзіч, Відаш, Дымча...

... Е ...

ЕЎЛАШ — грэцкае Eulampios'. ен „добра” + Іатро „сьвяціць”.

— Еўлаш Івановіч, 1596 г.;

— Еўлаш Сідаровіч, 1650 г.

Ласік, Ласька, Еўлась, Лашук, Ланук, Еўлань, Яўлан...

... Ж ...

*ЖАГУН — в. Жагуні Шчучынскага р-ну Горадзеншчыны.

Гоцік, Гот, Жаеук, Жагунь, Жагота...

*ЖЫБАРТ. ЖЫБУРТ — в.Жыбарты Дзятлаўскага р-ну Горадзеншчыны.

Жыбук, Жыбунь, Жыбуль, Барташ, Бурцік, Буртань, Бурталь...

ЖЫВАДАР (БА’69) — ад словаў „жыцьцё + дар”.

Жыўка, Жывік, Жывук, Дарук, Дар, Жывень, Дарча, Дараш...

ЖЫВІНБУД — легендарны князь Вялікага княства Літоўскага.

гл. ЖЫВАДАР. БУДА.

ЖЫВОР (БА’69) — ад словаў „жыць, жыцьцё”.

гл. ЖЫВАДАР.

ЖЫГІМОНТ — лацін скае Sigismundus', старажытна-германскае sigu „перамога” + mand „абарона”.

— Жыгімонт Кяйстутавіч, вялікі князь літоўскі з 1432 г., меншы брат Вітаўта (памёр у 1440г.).

Гісь, Жыгук, Жыгун, Жыгайла, Жыгань...

ЖЫЖАЛЬ — у беларускай міталёгіі бог агню ды апякун рамёстваў, найперш кавальскага.

Жалька, Жалюк, Жалей, Жаль, Жыга, Жыгунь...

ЖЫЦЕНЬ — вобраз у старадаўніх павер’ях беларусаў, гаспадар поля.

Жычка, Жычак, Жыць, Жычань, Жыў...

... 3 ...

ЗАН (БА’ 82) — грэцкае Zenon „Зеўсаў; падобны да Бога”.

Занік, Занусь, Занась, Занук, Занаш, Зань, Заньча...

ЗАРЫЯН — ДаленгаХадакоўскі, славяназнаўца, пачынальнік усходнеславянскае архэалёгіі, фальклярыстыкі, этнаграфіі і дыялекталёгіі, XIX ст.

Зорык, Зорйсь, Зорка, Зарук, Зорча, Зарыяш...

ЗАСІМ — грэцкае Zosimos < zonnymi „падпаясвацца”.

— Засім Сьцепановіч, 1592 г.;

— Засім Андросаў, 1769 г.

гл. СЫМОН.

ЗВОН — магілёўскі месьціч, XVIII ст.

Звонік, Звончык, Званчук, Званар, Звонча, Зьвей...

ЗЬЛЕБАЖ — магілёўскі шляхціч, 1776 г.

Божык, Бажцк, Богча, Бож, Бажэй...

ЗЬМІЦЕР — грэцкае Demetrios „што мае дачыненьне да Дэмэтры, багіні земляробства ды ўрадлівасьці”.

— Зьміцер Жаўнер, 1746 г.;

— Зьміцер Жылуновіч,

пісьменьнік і палітычны дзяяч, XX ст.

Зьмітрок, Зьмітрык, Зьмітрук, Зьмітра...

ЗЯНОН — грэцкае Zenon „Зеўсаў; падобны да Бога”.

— Зянон Федаровіч, 1589 г.;

— Зянон Пяткееіч, пісьменьнік, публіцысты ХІХ-ХХ ст.;

— Зянон Пазьняк, вядомы культурны ды палітычны дзеяч сучаснасьці.

Занько, Зянко, Занька, Занук, Зянук, Зань, Занец, За^ наш, Зянута...

... I ...

ІГНАТ — лацінскае Ig­natius < igneus „агнявы”.

— Ігнат Кузьмч, 1528 г.;

— Ігнат Іеўлевіч, педагог XVII ст.;

— Ігнат Дамейка, удзельнік паўстаньня 1863 г., вядомы навуковец, нацыянальны герой Чылі, XIX ст.

Ігнась, Ігналь, Гнатка, Ігнаш...

ІМПОЛЬ (БА'82) — грэцкае Hippolytos', hippos „конь” + Іуо „разьвязваць, распрагаць”.

— пэрсанаж раману В.Адамчыка „Чужая бацькаўшчына”.

Полька, Палюк, Гіполь...

ІСКАР (БА’69)

гл. КАРОЛЬ.

... К ...

КАЗІМІР — ад словаў „прадказваць, вяшчаць + мір”.

— Казімір Півавар, 1698 г.;

— Казімір Нарбут, філёзаф XVIII ст.;

— Казімір Сваяк, сьвятар і паэта міжваеннага часу, XX ст.

Казік, Казя, Казько, Казюк, Казаш...

КАЛІНА — грэцкае Kallinikos'. kalli „добры, цудоуны” + nikao „перамагаць”.

— Каліна Давыдовіч ды К.Сіркгуцэвіч, 1567 г.;

— Каліна, пачынальнік роду Тышкевічаў.

Лянок, Калінка, Калінік, Калінец, Калінша...

КАМІЛ (СС’65) — лацінскае Kamillus „рымскае радавое імя”. КАРАНАТ (СС’65) — лацінскае coronatus „вянчаны” < согопо „вянчаць”.

гл. КАРОЛЬ.

КАРОЛЬ — старажытна-германскае Carlmann'. carl „мужны, мужчына” + man

„чалавек”; лацінскае Carolus. — Кароль Андраевіч, 1552 г.; — Кароль Урсын. Нямцэвіч, удзельнік паўстаньня 1830-31 гг. на Беларусі, аўтар успамінаў.

гл. КАРУСЬ.

КАРУСЬ — творная форма ад імя Кароль.

— Карусь Каганец, паэта, адзін з пачынальнікаў Беларускае Сацыялістычнае Грамады, XX ст.

Каролік, Каралюк, Каральчук, Каралец, Карусь, Каруш, Коршак, Корша...

КАРЫБУТ — балцкае kar „вайна”.

— сын Альгерда, пачынальнік роду князёў Вішнявецкіх.

Буцька, Буцюк, Буташ...

КАРЫЯТ — балцкае kar „вайна”.

— сын Гэдыміна, з 1340 году князь наваградзкі.

гл. КАРОЛЬ.

КАШПАР — грэцкае Gaspares з санскрыту gadaspa „майстра, настаўнік”.

— Кашпар Доукгірдавіч, 1528 г.;

— Кашпар Бекеш, гарадзенскі асьветнік ды вальнадумца XV ст.;

— Кашпар Бароўскі, жывапісца пачатку XIX ст.

Касік. Касюк, Касьпярук, Каспар, Касьпер, Касар, Кайіпайла...

КАСТУСЬ — лацінскае constant „пастаянны, нязьменны”.

— Кастусь Астроскі, выдатны палкаводзец, гэтман найвышэйшы ды сябра паноў-рады Вялікага княства Літоўскага, XVI ст.;

— Кастусь Каліноўскі, кіраўнік паўстаньня 186364 гг. на Беларусі;

— Кастусь Езавітаў, генэрал, міністар Беларускае Народнае Рэспублікі, XX ст.

Кастус ёк, Касьц ю_к, Касьцюшка, Касташ...

КАЯТАН — лацінскае Caietanus „жыхар Каеты, крэпасьці ў Італіі”.

— Каятан Марашэўскі, першы беларускі драматург, XVIII ст.;

— Каятан Касовіч, усходазнаўца, адзін зь першых санскрытолягаў Pacei, XIX ст.

— Каятан Луцэвіч, сваяк Я.Купалы, XIX ст.

Танок, Каяпгук. Кай, Кайтан, Танаш...

КЕЙСТУТ — сын Гэдыміна, вялікі князь Вялікага княства Літоўскага, бацька Вітаўта, забіты ў 1382 г.

гл. КАСТУСЬ.

КІРЫЛА — грэцкае Kyrillos < kyrios „уладар, racпадар”.

— Кірыла Тураўскі, асьветнік ХП ст.;

— Кірыла Анікіевіч, краязнаўца, этнограф, архэоляг XIX ст.;

— Кірыла Скарабагаты, артыст балету, XVIII-XIX стст.

Кірык., Кірук, Кірэй, Кір, Кір’ян, Кірша...

КМІТА — ад слова „кмет” — ваяр, селянін.

— Кміта Бластус, выдавец і паэта, кіраўнік Любчанскае друкарні, XVII ст.

Міцік, Міцюк, Кміт, Кмей...

КОНАН — грэцкае Konon „імя некалькіх праваслаўных грэкаў, паходжаньне цьмянае”.

— Конан Грудзіна, 1592 г.;

— Конан Крэйдзік, 1739 г.

Кананок, Канончык, Кан<> нік, Кананчук, Кан.ан.ю(у)к, Кананец, Канаш, Конаш...

**КОРД — старабеларускае „кароткі меч”.

Кордзік, Кордась, Кардук, Кордзень, Кордан, Кардаш, Кордаш...

КОРНУТ (СС’65) — лацінскае cornu „рог”; Согпйtus „імя рымскага філёзафа

I ст.н.э.”.

гл. КОРСАК.

КОРСАК — Тамашэвіч, лідзкі шляхціч,XVIII ст.

Сачык, Корча, Карсей, Корсань...

КОХАН — ад слова „кахаць”.

— Кохан Галыніч, абаронца наваградзкага замку, 1528 г.

Косік, Каійук, Кахайла, Кохач, Кохаш...

КРЫШТАП — грэцкае chrlstophoros „той, што нарадзіў Хрыста” — эпітэт места Бэтлеему.

— Крыштап Дарагастайскі, дзяржаўны дзяяч Вялікага княства Літоўскага, аўтар „Гіпікі” — першага ў Рэчыпаспалітае дапаможніка па конегадоўлі;

— Крыійтап Радзівіл, rarMan Вялікага княства Літоўскага, XVI ст.

Рыска, Крыстук, Крыстусь, Крышпгук, Рысь, Рысей, Крыштаф...

**КРЭЎ, КРЭВА, КРЭ^ ВІД КРЭ(У)ЛАД, КРЭ(Ў)ДАР, КРЭ(Ў)БАР — крэўны;

— крывічы, імя аднога са славянскіх плямёнаў, што ўтварылі беларускі народ.

Крэўчык, Крэўча, Крывіч, Крэваш...

*КУШЛЯН — в.Кушляны Смаргонскага р-ну Горадзеншчыны.

Лянік, Лянок, Куійча, Кушчык, Кцшыч, Кушчань...

... л ...

ЛАВАР — грэцкае Lauros ад лацінскага laurus „дрэва лавар”.

— Лавар Мядзейнік, 1577 г.;

— Лавар, сын князя Тройдзеня.

Лаўрык, Лаворчык, Лаварок, Лаўрушчык, Лаўра(у)сь, Лаўрук, Лаўрасюк, Лаўрышук, Лаўраш, Ла^ ваш...

**ЛАГОЖ — ад слова „лагодны”.

Гожык, Гожка, Гажук, Гожась, Гожань...

**ЛАДАВІД, ЛАДАБА(О)Р — творная форма ад Ладона. ЛАДОН — бог дабрабыту (раман У.Караткевіча „Хрыстос прызямліўся ў Гародні”)

Ладзя, Ладук, Ладар, Ладзень, Ладаш...

ЛАСІМ (БА’69) — ад словаў „ласавацца, ласы”.

Ласка, Ласік, Ласюк, Ла^ сень, Ласы, Лашань...

ЛАЎРЫН — лацінскае Laurentius „лаўрэнцкі”.

— Лаўрын Вайтковіч, 1528 г.;

— Лаўрын Дравінскі, рэлігійны ды грамадзкі дзяяч XVI ст.

Лаўрык, Лаўрук, Лаўрусь, Лаўранчук, Лаўранюк, Лаўрэн, Лаўрыш...

ЛЕЛЮШ (СС’65) — адпаведнік жаночага імя Лёля.

гл. ЛЕНАРТ.

ЛЕНАРТ — старажытна-германскае Leon-hard'. Іео „леў” + hard „адважны”.

— Ленаргп Юхновіч, 1567 г.;

— Ленарт Пацей, ваявода віцебскі, XVII ст.;

— Ленарт Ходзька, гісторык, публіцысты, выдавец XIX ст.

Лянок, Ленар, Ленча, Ле^ наш...

ЛЕПЕЛЬ — легендарны князь, заснавальнік Лепеля.

Лепік, Лепчык, Лепась, Лепча, Лепеш, Лепшы...

ЛІЗДЭЙ(КА) — балцкае lizd „гняздо”.

— легендарны першасьвятар крывічоў.

Дэсь, Дзейка, Дзяюк, Дэш...

ЛІТАВОР — вялікі князь Вялікага княства Літоўскага;

— Літавор Храптовіч, маршалак каралеўскі, ваявода наваградзкі, XVIII ст.

Літась, Літук, Літань, Літавей, Л\таш...

**ЛІТВЕНЬ, ЛІТВАШ — ад назову жыхароў Вялікага княства Літоўскага — літвіны.

Ліцік, Літвук, Літань, Літавей, Ліпгаш...

ЛІШТВАН (БА’69)

Лішук, Лішань, Ліцік, Лішт...

ЛОГВІН — лацінскае Longinus < longus „доўгі”.

— Логвін Семяновіч, 1577 г.;

— Логвін Юрына, 1772 г..

Логась, Лагук, Логча, Логень, Лунгась, Логін, Лонгін, Логаш, Ловаш, Логвень...

*ЛОСЬВІД — ва ражбіт з народнае казкі;

— вёска на Віцебшчыне.

Відзя, Відук, Відзень, Лосьвік, Ласьвук, Ласюк, Лосьвень, Лосаш, Лосваш...

ЛОТАШ (БА’69) — старажытна-гэбрайскае lot „пакрывала; араматычная смала”.

Лотка, Лоіўк, Лотусь, Латук, Лоцень, Лопгась, Лот...

ЛУКАШ — лацінскае Lucas < lux „сьвятло”.

— Лукаш Скарына, баць-

ка ўсходнеславянскага першадрукара;

— Лукаш Апалінскі, аўтар вядомага трактату па архітэктуры, упершыню ў Рэчыпаспалітае вызначыў архітэктуру як навуку, XVII ст.;

— Лукаш Галамбеўскі, этнограф, гісторык і архівіст XIX ст.

Лукашык, Лукаійок, Лукась, Лукашук, Лукан, Лукша...

ЛЮБАРТ — сын князя Гэдыміна, з 1340 году — валынскі князь.

Любка, Любча , Бартась, Бартук, Барцень, Любаш, Барцей...

ЛЮДАМІР — ад словаў „людзі + мір”.

— Людамір Рагоўскі, кампазытар, ХІХ-ХХ стст.

Людась, Людзік, Людук, Людзень, Людаш, Мірка, Мірук, Мі_рань, Мірча...

ЛЮДВІК — старажытна-германскае Chlodwich, Hlodwig'. hlod „слава” + wig „бітва”.

— Людвік Грынцэвіч, архітэктар, прадстаўнік позьняга барока, XVIII ст.;

— Людвік Зьвяждоўскі, адзін з кіраўнікоў паўстаньня 1863 г.;

— Людвік Абрамовіч, гісторык, журналіст, выдавец,

аўтар кнігі „Чатыры стагодьдзі кнігадрукаваньня ў Вільні, 1925 г.”.

Лёдзік, Людук, Людаш....

гл. ЛЮДАМІР.

ЛЮЦЫЯН — лацінскае Lucianus „сын Лукаша; які мае дачыненьне да Лукаша”.

— Люцыян Узембла, гісторык культуры, краязнаўца калекцыянер ХІХ-ХХ стст.;

— галоўная асоба паэмы М.Танка „Люцыян Таполя”.

Люцік, Люцко, Люцэсь, Люташ, Люціш...

ЛЯВОН — грэцкае Іеоп „леў”.

— Лявон Бароўскі, гісторык літаратуры, перакладчык ды публіцысты, выкладчык Віленскага універсытэту, XIX ст.;

— Лявон Галынец, навуковец, д-р мэдычных навук, XIX ст.

Лявончык, Леванок, Леванчук, Леванук, Леўчык, Леўча, Леваш, Ляваш, Ле^ вень...

... М ...

МАРЦІН — лацінскае Martinus вытворнае ад Mars, Martis „М.арс — імя бога вайны ў рымлянаў”.

— Марцін Пачобут-Адляніцкі, астраном XVIII ст.;

— Марцін Кухта, уладар віленскае друкарні, ХІХ-ХХ стст.

Марцюк, Марчук, Мартуль, Мартын, Мартуш...

МЛРЦЫЯН — лаіднскае martianus „народжаны ў месяцы, прысьвечаным Марсу”.

— Марцыян Агінскі-Троцкі, 1697 г.;

— Марцыян Ропат, пэрсанаж п’есы У.Караткевіча „Званы Віцебска”.

Марусь, Марук, Янка.

гл. МАРЦІН.

МАР’ЯН — мужчынская форма ад імя Марыя.

— Мар’ян Фальскі, актор трупы У.Галубка, XX ст.;

— Марян Пецкжевіч, палітычны дзяяч міжваеннага часу, XX ст.

Марась, Марусь, Марук, Мар’яш...

МАЦЕЙ — старажытна-гэбрайскае mattityahu „дар Ягвэ”.

— Мацей Сарбеўскі, паэта, філёзаф, выкладчык Віленскае акадэміі, XVII ст.;

— Мацей Бурачок, псэўдонім Ф.Багушэвіча.

Мацейка, Мацешык, Мацко, Мацук, Мацяюк, Матуш, Мацюш...

МАШЭКА — гэрой нацыянальнага эпасу.

Маська, Машук, Машань...

МЕЛЬВІД (БА’85)

Мелька, Мелясь, Мялюк., Мельча, Меляш...

MIKITA — грэцкае Мketas „пераможца”.

— Мікіта Забеліч, 1528 г.;

— Minima Зносак, галоўны пэрсанаж п’есы Я.Купалы „Тутэйшыя”.

Мікітка, Мікешка, Мікусь, Мікаш, Мікей...

МІКОЛА — грэцкае Nikolas', nikao „перамагаць” + laos „народ”.

— Мікола Гусоўскі, вядомы паэта XVI ст.;

— Мікола Радзівіл, генэрал у паўстаньні 1794 г.;

— Мікола Нікіфароўскі, этнограф XIX ст.

Міколка, Мікусь, Мікуць, Міклаш, Мікула...

МІХАЛ — старажытна-гэбрайскае mi-ka-’el „хто як Бог”.

— Міхал Клеафас Агінскі, вядомы кампазытар ды палітычны дзяяч XIX ст.;

— Міхал Забэйда-Суміцкі, знакаміты тэнар XX ст.

Міхалка, Міхась, Міхалец, Міхнюк, Міхалюк, Міхалон, Міхна, Міхайла...

МІНДОЎГ — балцкае тіп „розум” + dang „багата”.

— першы князь ВКЛ (1200-63 гг.)

Мідок, Мінась, Мідук, Мінук, Мідзей, Мідаш...

МІНТАЎТ — балцкае тіп „розум” + taut „народ”.

— удзельны літоўскі князь, XIV ст.

Мінка, Мінась, Мінук, Мінташ, Мінаій...

*МІРАНІМ — грэцкае Myron, „пахкае масла — міра”.

— вёска ў Івацэвіцкім рне Берасьцейшчыны.

Мірка, Мірась, Мірусь, Мірук, Мірак, Мірань, Міріаш...

МОНВІД — балцкае mant „розум” + vyd „бачыць”.

— сын вялікага князя Гэдыміна.

Монік, Відка, Відук, Мо^ нар, Монаш...

МЯДАР(Т) (СС’65) — ад слова „мёд”.

гл. МЯДЗЕЛ.

*МЯДЗЕЛ (БА’69) — мястэчка на Меншчыне.

Мядзік, Мядзень, Мядар...

*МЯДЗЬВ1Н — в.Мядзьвінавічы Дзятлаўскага р-ну Горадзеншчыны.

гл. МЯДЗЕЛ і ДЗЬВІН.

МЯЛЕТ — грэцкае теletios „той, хто клапоціцца”.

— Мялет Кеша, 1746 г.;

— Мялеці Сматрыцкі, сьвятар, палемісты XVII ст.

Лецік, Мелька, Мялешка, Мельча, Мялеш...

МЯНЕСК — легендарны асілак ды чараўнік, млынар.

Менась, Менка, Мянук, Менча, Менаш...

... Н ...

НАДЗЕЙ (БА’69) — адпаведнае жаночаму Надзея.

Надзік, Надзька, На(й)дзюк, Надзень, Надаш...

НАЙБАРТ (БА’69) гл. БАРТАШ. *НАРБУТ — балцкае nor „хацець, жадаць”.

— в.Нарбуты Ашмянскага р-ну Горадзенілчыны.

Нарцік, Нарась...

гл. БУТАЎТ.

НАРЫМУНТ — балц кае nor „хацець, жадаць” + mant „розум”.

— сын Гэдыміна, князь полацкі й пінскі (1277-2.2.1348).

Норусь, Нарык, (На)Рымйк, Рымча, Нараш, Рымаш...

НЕРУШ — у значэньні „некранутае, цэлае”.

— імя ашмянскага шляхціча, 1567 г.

Нерусь, Рушык, Рушыч, Руш, Рушань...

НЁМАН (БА’69) — легендарны князь.

Нёмік, Нёмась, Нёмаш...

НЯБРОЙ — ад словаў „броіць, сваволіць, гарэзаваць”.

— імя магілёўскага месьціча, 1746 г.

Броўка, Нябрук, Небрусь, Брой...

НЯМІРА — упаўнаважаны кн. Вітаўта, XV ст.

Мірка, Мірак, Мірчйк, Мір, Немір...

НЯСТАН — ваявода князя Хведара Карыбутавіча.

Несік, Несь, Станю_к, Станюта, Стах, Станей...

*НЯСЬВІЖ — места на Меншчыне, згадваецца ў летапісах 1223 годам.

Неська, Несік, Віжук, ВБ жар, Віжань, Нясьвей...

НЯФЁД — грэцкае пеophytos „пасьвечаны нанова, нэафіт”.

— Няфёд Дроніч, 1597 г.;

— Няфёд Карчун, 1688 г.

Неўка, Невік, Нявук, Не^ ўча, Неваш...

НЯЧАЙ — ад слова „чаяці — чакаць, спадзявацца”.

— Нячай Цішэвіч, 1567 г.

Нецька, Нецік, Нячук, Не_ чась, Неча...

... П ...

ПАЎЛЮК — лацінскае paulus „малы”.

— Паўлюк Багрым, каваль і паэта XIX ст.;

— Паўлюк Трус, паэта XX ст.

Паўлюсюк, Паўлючык(чок), Паўлюсь, Паўлючук, Пашук, Паўло, Пашйта...

ПЁТРА — грэцкае Petros „камень”.

— Пётра Скарга, рэлігійны дзяяч, рэктар Віленскага універсытэту, XVI ст.;

— Пётра Сергіевіч, мастак XX ст.

Петрык, Пятрдк, Петрачок, Пятрусь, Пятрук, Пятро, Пятраш...

ПІЛАТ (СС’65) — лацінскае pilatus „узброены дзідамі”.

Пілатка, Пілацік, Латусь, Латук, Лацень, Латаш...

ПІЛІП — грэцкае Philippos „той, хто любіць коней”.

— Піліп Лядовіч, 1567 г.;

— Піліп Казімір Абуховіч, дзяржаўны ды ваенны дзяяч Вялікага княства Літоўскага, XVII ст.

Піліпка, Піліпок, Піліпчык, Ліпень, Ліпась, Піліпчук, Ліпаш...

ПРАДСЛАЎ — ад словаў „вельмі + слава”.

— Прадслаў Гарбоўскі, 1624 г.

Працка, Працік, Працлась, Працук, Пр^цань, Працаш...

ПРОЗАР — мастак, адзін з творцаў Бялыніцкіх фрэсак, 1761 г.

Зорчык, Зарок, Зарук..; гл. Зарыян.

IITAX — імя берасьцейскага шляхціча, 1676 г.

Тась, Пташук, Пташ...

ПЯРУН — у старажытнае міталёгіі бог грому ды маланкі.

Перка, Пярусь, Пярок, Пярунок, Пярук, Пераш...

... Р ...

РАГВАЛОД — старажытна-германскае ragin „розум” + waldan „уладарыць”.

— вялікі полацкі князь, бацька Рагнеды, X ст.

Уладзя, Волька, Валюк, Рагвал, Ладаіа...

РАДАСЛАЎ — ад словаў „радавацца, радзіць + слава”.

— імя сына Браніслава Тарашкевіча.

Радка, Радук, Славцк, Рада, Радунь, Радань, Ра^ data...

РАДЗІВІЛ — балцкае rad „знайсьці” + vil „прагнуць”.

— Радзівіл Восьцікавіч, заснавальнік роду Радзівілаў.

гл. РАДЗІМ.

РАДЗІМ — ад словаў „рада, радасьць + мір”.

— правадыр ды прарадзімец племя радзімічаў;

— Радзім Гарэцкі, навуковец і грамадзкі дзяяч XX ст.

Радзік, Радзька, Радзюк, Радчук, Радзец, Радзіш, Ра_ дзень...

РАМІЯН — Чарняўскі, 1668 г.

Ясік, Ролйк, Ромка, Рамук, Ромуль, Ромень, Ргмаш...

РАМУАЛЬД — старажытна-германскае hrom „слава” + waldan „гаспадарыць, уладарыць”.

— Рамуальд Падбярэзкі, пісьменьнік і выдавец, XIX ст.;

— Рамуальд Зянькевіч, фальклярысты, этнограф ды пэдагог XIX ст.;

— Рамуальд Траўгут, удзельнік паўстаньня 1863 г.

гл. РАМІЯН.

РАСЬЦІСЛАЎ — ад словаў „расьці + слава”.

— князь менскі й полацкі,

сын Глеба Усяславіча, XII ст. Росыўк, Славук, Растук, Расташ., Ростань...

РАТУШ (СС’65) — ад слова „ратуша” — магістрат, сельская ўправа.

Рацік, Ратка, Ратук, Рацень, Ратуль, Раташ...

**РОКАШ — старабеларускае „рокаш — паўстаньне”.

Рочка, Рокась, Рокусь, Рокань, Рок...

РОСЛАЎ (БА’85) — ад словаў „расьці + слава”.

гл. РАСЬЦІСЛАЎ.

*РЫМАВІД — балц кае гіт „спакой” + vyd „бачыць”.

— в.Рымавіды Валожынскага р-ну Меншчыны.

гл. РЫМАНТ, ВІДЗІБОР.

РЫМАНТ — балцкае гіт „спакой” + mant „муцітіь”.

— сын князя Тройдзеня.

Рымка, Рымук, Рымар, Рымча, Рымаш...

РЫМША — герой нацыянальнага эпасу.

гл. РЫМАНТ.

РЫНГАЛЬД — старажытна-германскае ragin „розум, рашэньне” + waldan „уладарыць, гаспадарыць”.

— князь наваградзкі, сын Альгімонта.

Рынка, Рынук, Рына(у)ш...

РЫГОР — грэцкае Gregorios „той, хто ня сьпіць”.

— Рыгор Цамблак, мітрапаліт Вялікага княства Літоўскага, XV ст..

— Рыгор Шырма, харавы дырыжор, фальклярысты, музычны й грамадзкі дзяяч, XX ст.

Рыгорка...

*РЫСЛАЎ — в.Рыслаўе Веткаўскага р-ну Гомельшчыны.

Рысік, Рыська, Славук, Рысюк, Рысень, Рысаш...

... С ...

САБІН (СС’65) — лацінскае Sabinus „сабінянін; рымскае радавое імя”.

Собка, Собік, Сабук, Собчык, Собань, Собаш...

СЬВЯТАВІТ — бог неба й сьвятла ў балцкіх славянаў.

гл. ВІЦЕНЬ, ВІТАЎТ

*СЕБЕЖ — места ў Пскоўскай вобл. Расеі.

Бежык, Бяжук, Бежань, Сабей...

СЕВЯРЫН — лацінскае Severinus < severus „строгі, сур’ёзны”.

— Севярын. Налівайка,

атаман казацкага атраду, XVI ст.;

— Севярын Салтаноўскі, 1660 г.

Сеўка, Сяўрук, Севярчук...

*СЕМЕЖ — в.Семежава Капыльскага р-ну Меншчыны.

Семік, Сяму_к, Сямаш, Сямаійка...

СКІРГАЙЛА — балцкае skir „дзяліць” + gail „любіць”.

— князь, сын Альгэрда, XIV ст.

Скірцік, Скіржук, Скіржань...

гл. ГАЙ.

СКІРМА(У)НТ — балцкае skir „дзяліць” + mant „розум”.

— першы з роду наваградзкіх князёў.

Скірпік, Скірмук, Скірмань...

СОЖ — легендарны княжыч.

Сожык, Сажук, Сожань...

СОЛТАН — татарскае „султан”.

— легендарны герой, млынар;

— Солтан Александровіч, ваявода наваградзкі, XV ст.

Танок, Салтук, Солташ...

СОТВАР — бог сонца ў летапіснай Літве.

Соцік, Сотась, Сатвук, Сотань, Сотваш...

СТАВОР (БА’69)

— Ставік, Ставук, Стаў, Ставаш...

СТАНІСЛАЎ — ад словаў „станавіцца + слава”.

— Станіслаў Глябовіч, 1388 г.;

— Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч, сьвятар ды гісторык, XVIII ст.;

— Станіслаў Манюшка, кампазытар XIX ст.

Станчык, Стаська, Стастк, Станьч~^к, Стась, Стах, Станіш...

СТАХОР — грэцкае eustath.es „добра складзены, моцны”.

— Стахор Мітковіч, кіраўнік магілёўскага паўстаньня 1606-08 гг.

Стась, Сташка, Сташук, Сташэня...

СТУГАР (БА’69)

— Сту_жка, Стужук, Стуган, Стужань, Стугаш...

*СУВІД — в.Сувіды Брагінскага р-ну Гомельшчыны.

Сувідка, Сувась, Сувен, Суваш...

СУВОР — сотнік віцебскі, XVIII ст.

Суворка, Ворык, Ворыч, Вораш, Сувей...

*СУДЗІБОР — вёска ў Петрыкаўскім р-не Гомельшчыны.

Гл. СУДЗІСЛАЎ.

СУДЗІСЛАЎ (ПСРЛ’35) — ад словаў „судзіць + слава”.

Судзік, Славук, Сцдзіс, Судаш...

СУРВІЛА — пэрсанаж беларускага фальклёру.

Вільчык, Вільчук, Вільча, Сураж...

СУРЫЯН — Сурыян Максімовіч, баярын ваўкавыскі, 1528 г.

Я_сік, Сурчык, Су_рык, Сурчук, Сурань...

СЫМОН — грэцкае Simonas са старажытна-гэбрайскае sim’on „(Бог) які чуе”.

— Сымон Будны, друкар ды асьветнік XVI ст.;

— Сымон Рак-Міхайлоўскі, дзяяч нацыянальна-вызваленчага руху Заходняе Беларусі, пэдагог, XX ст.

Сымонка, Сыманюк, Сямаш...

... Т ...

ТАДЭВУШ — старажытна-гэбрайскае tadde „ухвала”.

— Тадэвуш Касьцюшка, нацыянальны герой Белару-

сі, ЗША ды Польшчы, кіраўнік нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1794 года;

— Тадэвуш Лада-Заблоцкі, паэта XIX ст.;

— Тадэвуш Мастовіч-Далэнга, пісьменьнік, XX ст.

Тодзя, Тодась, Тадук, Тадэй, Дэў...

ТАМАШ — арамейскае te’oma „блізьнец”.

— Тамаш Зан, культурны дзяяч, сябра т-ва філяматаў у Віленскім універсітэце, XIX ст.;

— Тамаш Ваўжэцкі, грамадзка-палітычны і вайсковы дзяяч ВКЛ, харужы браслаўскі, актыўны ўдзельнік паўстаньня 1794 г.;

— Тамаш Грыневіч, кіраўнік атрада ў паўстаньні 1863 г.

Томка, Тамась, Томась, Томчык, Тамчцк, Тамук, TaMaui ук, Тумаш...

ТАЎЦІВІЛ — балцкае taut „народ” + vil „прагнуць”.

— князь літоўскі й полацкі, пляменьнік Міндоўга, пам. у 1263 г.

Таўцік, Таўцюк, Таўчук, Таваш, Таўцей...

ТОДАР — грэцкае Theodoros', theos „бог” + doron „дар”.

— Тодар Касьцюкевіч, 1528 г.;

— Тодар Кляшторны, паэта, XX ст.

Тодка, Тадась, Тодзька, Тадарук, Тадарэц, Тодаш...

ТРОЙДЗЕНЬ — вялікі князь ВКЛ, XIII ст.

Дзянёк, Дзёнька, Траян, Траюк, Трой, Трояш...

ТРОМАНЬ (БА’69).

Тромка, Тромась, Трамук, Тромень, Тромаш...

ТУГАН — усходне-турэцкае „сокал”.

— легендарны ўладар Сьвіцязі.

Тужка, Туганка, Тугук, Тугань...

ТУР (ТУРЫМ, ТУР(А)ВІД) — скандынаўскае Thor „імя бога-грамаўніка”.

— Typ, брат Рагвалода, першы ўладар Тураўскага княства, X ст.

Турась, Турцік, Турок, Турук, Тураш...

... у ...

УЛАДЗІСЛАЎ — ад словаў „улада + слава”.

— Уладзіслаў Сыракомля, паэта XIX ст.;

— Уладзіслаў Дмахоўскі, мастак, XIX ст.;

— Уладзіслаў Галубок, актор, драматург ды кіраўнік

першага беларускага тэатра, XX ст.

Уладзя, Ладусь, Славук, Ладась, Ладук, Ладаш...

УЛАСЛАЎ (БА’85) — ад словаў „улада + слава”.

Улашчык, Уласька, Уласік, Ласук, Уласень, Улас...

*УСЕЛЮБ — волат, казачны герой;

— вёска Наваградзкага рну Горадзеншчыны.

Любка, Любась, Любань, Любаш...

*УСЬВЯТ — крывіцкі сьвятар;

— в.Усьвяць Астравецкага р-ну Горадзеншчыны.

Сьвятка, Сьвятук, Сьвяцень, Сьвяташ...

УСЯСЛАЎ — ад словаў „усе, усё + слава”.

— Усяслаў Чарадзей, вялікі полацкі князь, памёр 14.4.1101 г.

Весік, Славук, Вус...

... Ф ...

ФАБІЯН — лацінскае Fabianus „Фабіеў; які мае дачыненьне да Фабія”.

— Фабіян Маціясовіч, 1567 г.;

— Фабіян Шантыр, палітычны ды культурны дзяяч, XX ст.

Яська, Фабусь, Фабук, Фа^ буш...

ФАЎСТЫН — лацінскае faustus „шчасьлівы, спрыяльны”.

— Фаўстын Вечаркоўскі, 1664 г.;

— Фаўстын Цяцерскі, мемуарысты, грамадзкі дзяяч, удзельнік паўстаньня 1794 г., д-р філязофіі ды тэалогіі.

Фасцік, Фа(ў)стук, Фаста(у_)сь, Фаўст...

ФІЛОН — грэцкае philon „прадмет любові”.

— Філон Алыйэўскі, 1589 г.;

— Філон КлйтаЛарнабыльскі, аршанскі стараста, аўтар вядомых „Лістоў...” з маскоўскага памежжа, XVII ст.

Філонік, Філонка, Філік, Хвіля, Філюк, Філёнчык, Філанец, Філюта, Хвілей...

ФЛЯГОНТ — грэцкае phlego „гарэць, палаць, асьвятляць”.

— Флягонт Валынеу, удзельнік нацыянальна-вызвольнага руху Заходняе Беларусі, пасол у польскім Сойме, XX ст.

гл. ФЛЯРЫЯН.

ФЛЯРЫЯН — лацінскае florianus „што квітнее”.

— Флярыян Шымковіч, 1567 г;

— Флярыян Ждановіч, адзін з пачынальнікаў нацыянальнага тэатра, XX ст.

Яська, Флёрка, Флерусь, Флеуэа. Флерча, Флераш...

ФРАНЬЦІШАК — лацінскае Franciscus „што мае дачыненьне да франкаў — германскага племя”.

— Франыўшак Скарынз, усходнеславянскі першадрукар, XVI ст.;

— Франьцішак Смуглевіч, мастак, XVIII ст.;

— Франыўшак Багушэвіч, паэта і паўстанец 1863 г.

Ранак, Ранусь, Ранась, Пранук, Франчук, Франук, Праньуіш...

ФУРС — грэцкае Thyrsos „тырс, вакхічнае жазло, што насілі ў часе сьвятаў”.

— Фурс Ніфядовіч, 1578 г., месьціч магілёўскі.

Фурсік, Фурань, Фурсень, Фурсаш...

... X ...

ХАЦЕН — Улазовіч ды Хадковіч, гарадзенскія баяры, XVI ст.

Хоцька, Хачук, Хоцень, Хочань...

*ХАЦІСЛАЎ — ад словаў „хацець + слава”.

— вёска ў Маларыцкім рне Берасьцейшчыны.

гл. ХАЦЕН.

ХВАЛІМІР — ад словаў „хваліць + мір”.

— Хвалімір Дарашкевіч, 1541 г.

Хвалька, Хвалік, Хвалюк, Хвалаш, Хвалень...

ХРЫЗАСТОМ — грэц кае Chrysostomos „залатавусны”.

— Хрызастом НеміровічШчыт, полацкі судзьдзя, 1684

гл. ХРЫШЧАН.

ХРЫШЧАН — „хрышчаны чалавек”.

—   ваявода рэчыцкі, XV ст.;

— Хрышчан Сарнаўскі, 1567 г., шляхціч Гарадзенскага павету.

Хрысьцік, Хр ыстась, Хрыстук, Хрыстын...

... Ц ...

ЦІМАН (СС’65) — грэцкае Timon < timao „шанаваць".

гл. ЦІМОХ

ЦІМОХ — грэцкае timao „шанаваць” + theos „бог”.

— Цімох Ждановіч, 1567 г.;

— Цімох, пэрсанаж „Пінскае шляхты” В.Дуніна-Марцінкевіча.

Цімошык, Цімка, Цімашук, Цімон, Цімаш...

ЦІХАМІР (СС’65) — ад словаў „ціхі + мір”.

Цішка, Цімась, Цімук, Цішук, Цішань, Ціхан...

ЦЫКМУН — стара жытна-германскае sigu „перамога” + mand „абарона”;

— пэрсанаж рамана У.Караткевіча „Каласы пад сярпом тваім”.

Куня, Кунась, Кунча, Ку^ наш...

ЦЫПРЫЯН — грэцкае Kyprianos < kyprios „хто мае дачыненьне да Кіпру”.

— Цыпрыян. Жахоўскі, 1671 г.;

— Цыпрыян Камуняка, пісьменьнік і палемісты XVII ст., аўтар „Ліста да Абуховіча...”.

Яська, Цыпрук, Цыпрыяш, Цыпрэй...

... Ч ...

ЧАКАН (БА’69) — ад словаў „той, каго чакаюць”.

Часік, Почак, Нечань...

ЧАРУСЬ (СС’65) Чарок, Чарань, Чараш... ЧАСЛАЎ — ад словау „чэсьць + слава”;

Часлаў Пяткевіч, этнограф ды фальклярысты XIXXX стст.;

— Часлаў Родзевіч, тэат-

ральны ды грамадзкі дзяяч XX ст.

Чэсік, Часюк., Славук, Чэсь, Часень, Чашань...

... Ш ...

ШАНІБОР (БА’69) — ад словаў „шанаваць + бор”.

Барок, Шанік, Шанук, Шанась, Шанча...

ШАНТАР (БА’69)

Шанік, Шанцук, Шанчук, Ш антань...

ШЫХ (БА’69) — старабеларускае „парадак, узор, шчасьце, шанцунак”.

Шыхка, Шыхік, Шыхусь, Шыхук, Шыхун, Шыхань...

ШЭМЕТ — ваяр Васіліскае харутвы, 1567 г.

Шамеіўк, Шамецька, Шэ^ мусь, Шамась, Шамук, Шэмень, Шэмча...

ШЧАДНЫ (БА’69) — ад словаў „берагчы, ашчаджаць”.

Шчадзік., Шчадка, Шчадусь, Шчадук, Шчадань, Шчадзень...

ШЧАСНЫ — „той, каму шчасьціць”; імя пашыранае на Беларусі у сярэднявеччы.

— Шчасны Вяжэеіч, 1528 г.;

— Шчасны Багуматчыч, баярын васіліскі, XVI ст.

Шчаська, Шчась, Шчасень, Часей...

ШЧЫБАТ — Петра шэвіч-Воўк, ваяр Астрынскае харугвы, XVI ст.

Шчыцька, Шчыбук, Шчьд бень, Шчыбей...

*ШЧЫТАМІР — ад словаў „шчыт + мір”.

— імя палкоўніка, што пахаваны на тэрыторыі Марыянскага кляштару ў Друі, XVIII ст.;

— в.Шчытамірычы Менскага р-ну.

Мірка, Мірок, Шчыт, Шчыцень...;

гл. ШЧЫБАТ.

... Ю ...

ЮРЫ — грэцкае Georgos „земляроб”.

— сьвяты Юры — апякун Беларусі.

Юрка, Юрчык, Юрась, Юрчук, Юрэц, Юрча, ІОрага...

ЮЛЬЯН — грэцкае loulianos < ioulos „кучаравы”.

— Юльян Гарайн, жывапісца XIX ст.;

— Юльян. Урсын Нямцэвіч, пісьменьнік ды публіцысты, удзельнік нацыянальна-вызвольнае барацьбы 1794 і 1830-31 гг.;

— Юльян Бакшанскі, кіраўнік аддзелу ў паўстаньні 1863 г.

Юлька, Юлісь, Юлік, Юльяш...

ЮСТЫН — лацінскае lustinus < Iustus „справядлівы”.

— Юстын Ластоўскі, бацька Вацлава Ластоўскага, XIX ст.;

— адзін з пэрсанажаў paMana У.Караткевіча „Хрыстос прызямліўся ў Гародні”.

Юсьцік, Юстась, Юстук, Юсташ...

... Я ...

ЯВАД (СС’65) — старажытна-гэбрайскае yefet „павелічэньне, пашырэньне”.

Вадок, Вадзька, Вадась, Вадук, Вадаш...

ЯГІНТ (БА’85) — балцкае jo + gint „бараніць”.

гл. ГІНТАЎТ.

ЯЗЭП — старажытнагэбрайскае yozef „ён (Бог)памножыць, ён (Бог) дадасьць”.

— Язэп Кудзямовіч, 1528 г.;

— Язэп Лёсік, філёляг, публіцысты, грамадзкі дзяяч, адзін з лідараў нацыянальнага Адраджэньня, XX ст.;

— Язэп Драздовіч, мастак XX ст.

Язэпка, Ю-ЗІк, Юзук...

ЯКАНТ (СС’65) — лацінскае Hyacinthus „па назове кветкі гіацынт альбо каштоўнага камяня яхант”.

Яканюк, Канташ, Кантук...;

гл. ЯКУБ.

ЯКІМ — старажытнагэбрайскае yeho-yaqim „Бог паставіў, Бог зацьвердзіў”.

— Якім Трыгубовіч, 1528 г.;

— Якім Бядрыцкі, 1764 г. Якімка, Якімчык, Якімцк, Якімчцк, Якімец, Яўхім...

ЯКУБ — старажытнагэбрайскае ya’aqob параўнальнае ‘aqeb „пятка”.

— Якуб Бомбліч, 1528 г.;

— Якуб Суша, грамадзкі і рэлігійны дзяяч, д-р тэалёгіі, XVII ст.

Якубік, Якубец, Якубка, Якуш, Якута...

ЯЛАТ (СС’65) — старажытна-гэбрайскае уо’еі „Ягова бог”.

Лацік, Латук, Лацень, Латуш...

ЯМАНТ — сын князя Мінгайлы, намесьнік Вітаўта ў Смаленску, XIV-XV стст.

М±цік, Ямась, Ямцк, Ямаш...

ЯН — старажытна-гэбрайскае yohanan „Бог мілуе”.

— Ян Гашпгальд, ваявода віленскі, XV ст.;

— Ян Дамель, мастак XIX ст.;

— Ян Булгак, этнограф, фальклярысты, майстра мастацкае краязнаучае фатаграфіі пач. XX ст.

Ясік, Яська, Ясь, Янка, Ясюк, Янук, Янчук, Янус, Януш...

ЯНУАРЫ — лацінскае lanuarius „Янусаў; Янус — старажытна-рымскі бог пачатку ды часу, мае 2 твары”.

— Януары Сухадольскі, жывапісца, удзельнік паўстаньня.

гл. ЯН.

**ЯРАВІТ

гл. ЯРАШ, ВІТАЎТ.

ЯРАШ — ад словаў „яры, яркі”.

— Яраш Яўлановіч, 1597 г.;

— Яраш Васковіч, 1728 г.

Я_рка, Я_рчык, Я_русь, Ярась, Ярук, Ярэ(а)ц, Ярош, Ярцта...

ЯСКАЛЬД — скандынаўскае Hoskoldz „імя аднога з папалечнікау князя Рурыка”.

— з імёнаў шляхты Ваўкавыскага павету, XVI ст.

гл. ЯН.

*ЯСТРАБЕЛЬ — вёска ў Бярозаўскім р-не Берасьцейшчыны.

Ястрык, Ятрук, Я(с)трусь, Я_(с)трась, Ятрэц, Я(с)трань, Я(с)траій...

*ЯСЬВІЛ — в.Ясьвілы Воранаўскага р-ну Горадзеншчыны.

Яська, Ясьвук, Ясьвень, Ясаій...

ЯЦЬВЯГ — імя аднога з балцкіх плямёнаў, што жылі на тэрыторыі Беларусі.

Яц(і)ык, Яцька, Яцук, Яцьвень, Яцаш...

ЯЎГЕН — грэцкае eugenes „высакародны”.

— Яўген Хлябцэвіч, аўтар „Нашае Нівы”;

— Яўген Барычэўскі, літаратуразнаўца, прафэсар, XX ст.

гл. АЎГЕН.

ЯЎЛАН — грэцкае Eulampios: ей „добра” + Іапгро „сьвяціць, зьзяць”.

— Яўлан Камангповец, 1541 г.;

— Яўлан Заховіч, 1591 г.

Ланыш, Ланік, Яўлась, Ланук, Яўлаш...

ЯЎНУТ — балцкае jaun „малады”.

— сын вялікага князя Гэдыміна, брат Альгерда, XIV сг.

Явік, Явук, Явусь, Явень, Яваш...

ЖАНОЧЫЯ ІМЁНЫ

... A ...

АГАТА — грэцкае agathos „добрая”

— Агата Сай, нянька Я.Купалы.

АГНА — грэцкае hagne „чыстая, беззаганная”.

— Агна Вецер, гераіня драмы У.Караткевіча „Маці ўрагану”.

АДЭЛЯ — старажытна-германскае adal „высакародная”.

— Адэля з Устроні, паэтка XIX ст.

АЛАІЗА (АЛЯІЗА) — старажытна-гэбрайскае ‘еі-іseba „Бог мой — клятва”.

— Аляіза Пашкевічанка, пісьменьніца ды грамадзкі дзяяч пач. XX ст.

АЛЕНА — грэцкае Jielene „сонечная” < hele „сонечнае сьвятло”.

— Алена Александровая, 1567 г.

АЛЬБІНА (СС’65) — лацінскае albus „белая”. АЛЬЖБЭТА, АЛЬЖУТА — старажытна-гэбрайскае ‘el-i-seba „Бог мой — клятва”.

— Альжбэта Грыбовая, 1528 г.

АЛЬДОНА — дачка вялікага князя Гэдыміна, XIV ст. *АЛЬТАРЫЯ — ад назвы хутара ў Іўеўскім рне Гарадзеніпчыны. *АЛЫПЭВА — ад назвы вёскі ў Мядзельскім рне М,еншчыны. АМЕЛІЯ — старажытна-германскае атаі „любоў да працы”.

— Амелія Даравінская, фальклярыстка XIX ст.

АМІЛЬДА (СС’65). *АМЯЛІНА — ад назвы вёскі на Берасьцейшчыне. АНЕЯ — форма ад імя Ганна.

— гераіня рамана У.Караткевіча „Хрыстос прызямліўся ў Гародні”.

AHLTA, AHI.CTA (CC’65) — форма ад імя Ганна. АНЭЛЯ — форма ад імя Ганна.

— стрыечная бабуля Я.Купалы;

— пэрсанаж рамана "Хрыстос прызямліўся ў Гародні” У.Караткевіча.

АНЭТА (СС’65) — форма ад імя Ганна. АПАЛІНАРЫЯ (СС 65) — лацінскае Apollinarius „што мае дачыненьне да Апалёну”. АР ЫНА — грэцкае Eirene „імя багіні мірнага жыцьця”; еігепе „мір, спакой”.

— Арына Вербаловічава, 1746 г.

*АСЬВЕЯ — мястэчка ў Верхнядзвінскім р-не Віцебшчыны. АЎГУТА (СС’65) — лацінскае Augusta „блізкая, падобная да сьвятой”. АЎДОЛЯ (СС’65) — грэцкае Euodokia < eudokia „добрая воля”.

... Б ...

БАГДАНА — „дадзеная Богам”.

— Багдана Кучынская, 1567 г.

БАГУМІЛА — „мілая Богу”.

— гераіня драмы У.Караткевіча „Званы Віцебска”.

БАГУСЛАВА (СС’65) — „слаўная для Бога”. *БАГУТА — вёска ў Шаркаўшчынскім р-не Віцебшчыны. БАЖЭНА (СС’65) — ад слова „бажаць — палымяна жадаць”. БАЗЫЛЯНА — грэцкае Basilinna „жонка валадара”; адпаведнае мужчынскаму Базыль. БАРБАРА — грэцкае Barbare „чужаземная”.

— Барбара Янушковая, 1555 г.

БЕРАГІНЯ — у старажытнае міталёгіі жаночыя пэрсанажы, блізкія да русалак ды культу Мокашы. БІРУТА — жонка вялікага князя літоўскага Кейстута. БРАНІСЛАВА (СС’65) — ад словаў „бараніць + слава”. БУДЗІСЛАВА — ад словау „будзіць + слава”; ад-

паведнае мужчынскаму Будслаў.

*БЯЛЯНА — „белая”; ад назвы вёскі ў Горадзенскім р-не. БЯНІГНА — лацінскае eenignus „добрая, шчодрая”.

— імя маці Я.Купалы.

... в ...

**ВАБНА — у значэньні „вабіць — прыцягваць. ВАЙДА (БА’65) — балцкае vaid „вадзіцца”. ВАЙСЛАВА (СС’65) — ад словаў „ваяваць + слава”. **ВАЛЬЖЫНА — скандынаўскае Helga < heila „сьвятая”. ВАСІЛІНА — грэцкае Basilinna „жонка валадара”.

— Васіліна Гасьціловая, 1541 г.

ВЕДА (БА'69) — ад словаў „ведаць, валодаць”; баутарскае „русалка, лясная фея”. *ВЕЙНА — стараславянскае „вея — галінка; веяці, дзьмуць”;

— вёска ў Магілёўскім рне.

**ВЕТА — форма імя Лізавета. ВІЛІТА (БА’69). *ВОЛМА — вёска Смалявіцкага р-ну Меншчыны. ВОЛЯ — Казаковая, 1541 г. *ВЯЛЕЯ — ад слова „велья — вялікая”.

— рака Вяльля, прыток Нёману.

*ВЯЛУТА — ад слова „велет, велета — сілач, велікан”.

— вёска ў Лунінецкім рне Берасьцейшчыны.

ВЯРГІНЯ — лацінскае virginus „дзявочы, чысты”.

— ад назову кветкі.

*ВЯСЕЯ — вёска ў Слуцкім р-не Меншчыны. ВЯСЛАВА (СС’65) — ад словаў „вяча, болей + слава”. **ВЯСЬНЯНА — у значэньні „весьняная, веснавая”.

... Г ...

ГАЙНА (СС’65) — ад словау „гаіць; гай”.

— рака, прыток Бярэзіны.

*ГАЛЬШАНА — ад слова „альха”.

— вёска ў Ашмянскім рне Горадзеншчыны, вядомая з XIII ст.

ГАННА — старажытна-гэбрайскае hanna ад кораню hanan „міласьць”.

— Ганна Шчытніцкая, 1528 г.

*ГОЖА — ад словаў „гожая, прыгожая”.

— вёска ў Горадзенскім р-не.

*ГРАВА — вёска Талачынскага р-ну Віцебшчыны. ГРАДЗІСЛАВА (СС’65) — ад словаў „градзе, прыйдзе + слава”. ГРАЖЫНА — балцкае graz „прыгожая”.

— гераіня паэмы А.Міцкевіча „Пан Тадэвуш”.

*ГРАЙНА — вёска Бераставіцкага р-ну Горадзеншчыны. *ГРОН(К)А — ад слова „гронка, гронь — садавіна, зяленіва”.

— вёска Гронь у Быхаўскім р-не Магілёўшчыны.

ГУНЭТА (СС’65) — гальскае geno wefa „белая хваля”. ГЭЛЯ — грэцкае Helene „сонечная”; hele „сонечнае сьвятло”.

— сястра Я.Купалы.

... д ...

ДАБРЫЯНА — „добрая”.

— Дабрыяна Семяновая, 1555 г.

ДАЙН(А)ОВА — дайны — народныя песьні ў латышоў ды летувісаў;

— дайнава — назоў балцкага племя, што жыло на тэрыторыі Беларусі.

*ДАКЛОНА — в. Даклонь Клічаўскага р-ну Магілёўшчыны. ДАЛУТА (БА’85). ДАМІНІКА (СС’65) — лацінскае dominica „нядзеля”. ДАМІЦЭЛЯ — лацінскае Domitius „Даміцый, рымскае радавое імя”.

— гераіня п’есы „Залёты” В.Дуніна-Марцінкевіча.

ДАНАТА — лацінскае Donatus „падораная, аддадзеная”.

— адпаведнае мужчынскаму Данат.

ДАНУТА (СС 65) — творная форма ад імя Даната.

— Данута Бічэль, паэтка, XX ст.

ДАРОТА — грэцкае Dorothea', doron „дарунак” + th eos „Бог”.

— Дарота Тацеявая, 1528 г.

**ДЗЕЙНА — адпаведнае мужчынскаму Дзей. *ДЗІЎНА — ад слова „дзіва”.

— вёска Дзіўнава Шклоўскага р-на Магілёўшчыны.

ДОМНА — лацінскае Dominus „гаспадар, валадар”.

— Домна Ігнатоўна, 1577 г.;

— пэрсанаж аповяду М.Гарэцкага „Антон”.

ДРУЯ — балцкае drutas „вялікі, шырокі”.

— жонка легендарнага князя Дзьвіна;

— рака, прыток Дзьвіны.

... Е ...

ЕВА — старажытнагэбрайскае hawwa „жыцьцё, жыцьцёвая”.

— Ева Курчавіноўна Булыжанка, 1617 г.;

— сваячка Я.Купалы.

... Ж ...

*ЖАЛІНА — вёска ў Бярэзінскім р-не Меншчыны. *ЖУРАВІНА — в.Журавінка Дзяржынскага р-ну Меншчыны. ЖЫВА — у значэньні „жыць, жыцьцё”.

— у старадаўніх павер’ях багіня жыцьця ды вясны.

ЖЫВЕТА (БА’65) — у значэньні „жыць, жыцьцё”.

... 3 ...

ЗА(Х)ВЕЯ — грэцкае Sophia „мудрасьць, розум, навука”.

— Завея Паўловая, 1567 г.;

— Завея Хадкевіч, жонка Ф.Кміты-Чарнабыльскага, XVII ст.

*ЗАГУТА — вёска ў Яноўскім р-не Берасьцейшчыны. **ЗАРАН(К)А — малінаука, птушка сям’і драздовых. ЗАРЫЯНА — ад словаў „зара, зараніца”.

— адпаведнае мужчынскаму Зарыян.

*ЗАСЛАВА — ад словаў „узяць + слава”.

— Заслаўе, мястэчка на Меншчыне, заснаванае ў 985 г. як Ізяслаўль.

3(ЭСЯ — грэцкае Sophia „мудрасьць, розум, навука”.

— гераіня драмы Я.Купалы „Раскіданае гняздо”.

ЗЬВІНІСЛАВА — ад словаў „зьвінець + слава”.

— жонка Валадара, вялікага князя Полацкага.

... К ...

КАЗІМЕРА — ад словаў „казаць, прадказваць + мір”.

— адпаведнае мужчыскаму Казімір.

КАМІЛА — лацінскае Camilla „дзяўчына бездакорнага паходжаньня.з паважанай сям’і, якая слугавала ў часе складаньня ахвяры;

— Каміла Марцінкевічан,ка, піяністка, культурны дзяяч, дачка В.Дуніна-Марцінкевіча, XIX ст.

КАРАЛІНА (СС’65) — лацінскае Carolus;

— адпаведнае мужчынскаму Кароль.

КАРУНА (БА'69) — грэцкае köre „дзяўчына”. КАСЯ — грэцкае katharon „чысьціня, прыстойнасьць”.

— пэрсанаж паэмы „Вечарніцы” В.Дуніна-Марцінкевіча.

**КВЕТА — „кветка”. *КУПАВА — ад слова „купаць”.

— назва в.Купаваць Сененскага р-ну Віцебшчыны, зьнішчанае ў часе апошняй вайны.

КУПАЛІН(К)А — ад словаў „купаць, кіпець”.

— адзін з пэрсанажаў Купальскага сьвята.

**КУНЕГА — у значэньні „пяшчота, зьнямога”. *КУЦЕЙНА — ад назову Аршанскага Куцеінскага Багаяўленскага манастыра. Тут у 1630 г. створаная друкарня, існавала школа гравюры.

... Л ...

*ЛАГОДА — ад словаў „добрая, ціхая, паслухмяная”.

— вёска Шчучынскага рну Горадзеншчыны.

ЛАДА — жаночая іпастась Роду, маці багоў. ** ЛАДНА — „ладная”. *ЛАКНЕЯ — рака ў басэйне Прыпяці. ЛЁЛЯ — багіня вясны, дзявочае прыгажосьці ды каханьня ў старажытных беларусаў. ЛУЦЭЯ — грэцкае Glykeria < glykera „салодкая".

— другая жонка князя Альгерда;

— Луцэя Багушэўна, 1567 г.

**ЛЮБАМІЛА — ад словаў „любая + мілая”. **ЛЮБАМІРА — ад словаў „любіць + мір”. *ЛЮБЖАНА — у значэньні „любімая, жаданая”.

— вёска Ушацкага р-ну Віцебшчыны.

ЛЮДВІКА — старажытна-германскае hlod „слава” + wig „бітва”.

— Людвіка Войцікава — сапраўднае імя Зоські Верас, рупліўцы нацыянальнага Адраджэньня XX ст.

ЛЮЦЫНА — лацінскае Lucius < lux „сьвятло”.

— гераіня аднайменнае паэмы В.Дуніна-Марцінкевіча.

... М ...

МАГДА — грэцкае Magdalene „ад назвы вёскі

Магдала у Палестыне”.

— Магда Сьцепановая, 1540 г.;

— пэрсанаж драмы У.Караткевіча „Маці урагану”.

МАЛГАРЭТА — лацінскае margarita „пэрлы, пэрліны”.

— Малгарэта Багдановая, 1540 г.

МАЛЬВА (СС’65) — старажытна-германскае mal „справядлівасьць” + win „сябра”. МАРА — сырыйскае тага „гаспадыня, валадарка”.

— жонка легендарнага князя Бутрыма.

МАРЦЭЛЯ — лацінскае Marcellus „рымскае радавое імя”.

— Марцэля Луцэвіч, сваячка Я.Купалы.

МАР’(Ы)ЯНА — старажытна-гэбрайскае т-г-у-т, магчыма, „любімая, жаданая”.

— маці Язафата Кунцэвіча, уніяцкага біскупа, XVII ст.;

— Марыяна Чарціха, 1746 г.

*МІЛАВІДА — „прыемная, мілая звыгляду”.

— в.Мілавіды Баранавіцкага р-ну Берасьцейшчыны.

МІЛАНЕГА — ад словаў „мілая + пяшчотная”.

— ад мужчынскага імя Міланег, якое насіў у XII ст. гарадзенскі дойлід.

МІЛАСЛАВА — ад словаў „міласьць + слава”.

— Міласлава Заранковая, 1567 г.

МІЛЕТА (СС’65) — у значэньні „мілая”. МІХАЛІНА — старажытна-гэбрайскае mi-ka-’el „хто як Бог”.

— Міхаліна Фядосава, 1746 г.;

— Міхаліна Раўбіч, гераіня раману „Каласы пад сярпом тваім” У.Караткевіча.

**МРОЯ — ад слова „мроіва — густы туман, імгла”. МЯДЗЕЯ (БА’69) — „мядовая, падобная да мёду”. **МЯТА — ад назову зёлак.

... Н ...

НАДЗЕЯ — Марцішовая, 1541 г;

— Надзея Азарэвічава, артыстка балету і драмы, XIX ст.

НАСТА, НАСТАСЯ — грэцкае Anastasios „адроджаная, уваскрослая”.

— Настася Азарава, 1578 г.

*НАЧА — на Беларусі ёсьць некалькі рэкаў з гэткаю назваю. *НЯМІГА — балцкае nemiga „бяссоньне, варта, ахова”.

— рака, прыток Сьвіслачы, згадваецца ўпершыню ў „Слове пра паход Ігаравы”.

НЯМІДА — Цішкоўна, 1579 г.

... П ...

**ПАВА — творная форма ад Паўліны. ПАЛАНЕЯ — грэцкая Pelagia < pelagos „марская”.

— Паланея Дзянісовая, 1567 г.

*ПАЛАЧАНА — ад назоваў:

— места Полацак;

— в.Палачаны Маладзечанскага р-ну Меншчыны.

ПАЛУТА — Бадунова, вядомая дзяячка пачХХ ст. ПАМІЛА (БА’69) — грэцкае pan „усе, увесь” + теіі „мёд”. ПАНЕДА (БА’69) — грэцкае panagiotes „найсьвяцейшая”. ПАЎЛІНА — лацінскае paulus „малая”.

— Паўліна Мядзёлка, акторка, сябра Я.Купалы.

*ПАЎНА — рака, левы прыток Дняпра. ПАЯТА — легендарная княгіня. ПРАДСЛАВА — ад словаў „перад + слава”.

— першае, сьвецкае імя Эўфрасіньні Полацкае.

ПРАКСЭДА — грэцкае Eupraxia < eupraxia-eupragia „працьвітаньне, добрыя дзеі”.

— полацкая князёўна.

... Р ...

РАГНЕДА — старажытна-германскае radin „рада” + hind „бітва”;

— дачка полацкага князя Рагвалода, жонка кіеускага князя Уладзіміра, маці князёў Ізяслава ды Яраслава Мудрага.

РАДАСЛАВА — ад словаў „рада, радасьць + слава”;

— Радаслава Аладава, музыказнаўца, XX ст.

РАІНА — лацінскае Regina „каралеўская”.

— Раіна Красоўская, 1641 г.;

— дачка Ф.Еўлашоўскага, грамадзкага дзеяча ды пісьменьніка, XVI ст.

*РАМЖЫНА — вёска Докшыцкага р-ну Віцебшчыны. *РАНІНА — вёска Віцебскага р-ну. **РАСА. *РАСЛАВА — ад словаў „расьці + слава”.

— места Рослаў на Смаленшчыне.

*РАСНА — вёска Камянецкага р-ну Берасьцейшчыны.. *РУЖАНА — ад слова „ружа”.

— мястэчка Ружаны Пружанскага р-ну Берасьцейшчыны.

■ 10. РУНІТА — ад слова „рунь”; гэтае імя дала сваёй дачцэ паэтка Ларыса Раманава.

РУТА (БА’69) — старажытна-гэбрайскае rut < re’ut „сяброўка”.

... С ...

САБІНА (СС’65) — лацінскае Sabina. САЛАМЕЯ — старажытна-гэбрайскае salomo < s-1-т „быць здаровым”.

— Саламея Русецкая, мемуарыстка XVIII ст.

*СВОЛЬНА — у значэньні „воля, вольная”.

— рака ў сістэме Заходняй Дзьвіны, прыток Дрысы.

СТАНІСЛАВА — ад словаў „станавіцца + слава”.

— жонка паэты Вінцэся Каратынскага, XIX ст.

СТАФАНІЯ — грэцкае Stephanos „вянок”.

— Стафанія Станюта, славутая акторка XX ст.

**СУНІЦА — ад назову ягады. *СЬВЯДА — вёска Лепельскага р-ну Віцебшчыны. СЬВЯТАСЛАВА — ад словаў „сьвята + слава”.

— Сьвятаслава Пражмоўская, 1695 г.

*СЬМІЛА — балцкае smilga „расьліна мятлік”.

— мястэчка Сьмілавічы Чэрвеньскага р-ну на Меншчыне.

... Т ...

ТАДЗІЯНА — жаночая форма імя Тадэвуш.

— Тадзіяна Кляшторная, дачка славутага паэты, XX ст.

ТАДОРА (СС'65) — грэцкае theos „Бог” + doron „дар". *ТАЛЕЯ — грэцкае thalea „жыцьцярадаснасьць, вясельле”.

— в.Талеі Ашмянскага рну Гарадзеншчыны.

ТАМІЛА — ад слова „таміць”.

— Таміла Цішоўна, 1567 г., Наваградзкі павет.

ТАЦЯНА — грэцкае Tatiana < лацінскае Tatlus „імя легендарнага сабінскага цара”.

— Тауяна Якавовая, 1540 г.;

— Тацяна Івановая, 1578 г.

ТЭАФІЛЯ — грэцкае Thepphiles „мілы багом, шчасьлівы”.

— Тэафіля Глінская, паэтка XVIII ст.;

— Тэафіля Юзафовіч-Бароўская, скрыпачка-віртуоз XIX ст.

ТЭКЛЯ — грэцкае Thekla', theos „Bor” + kleos „слава”.

— Тэкля Урублеўская, перакладчыца, драматург, паэтка XIX ст.

у ...

УЛАДЗІСЛАВА — ад словаў „улада + слава”.

— Уладзіслава Луцэвіч, жонка Я.Купалы.

*УЛІНА — вёска Шаркаўшчынскага р-ну Віцебшчыны. УРШУЛЯ — лацінскае ursa „мядзьведіца”.

— Франьцішка Уршуля Радзівілоўна, пісьменьніца XVIII ст.

УСЯСЛАВА (СС’65) — ад словаў „усё, уся + слава”.

... Ф ...

ФЛЯРЫЯНА — лацін скае florianus „той, хто квітнее”.

— адпаведнае мужчынскаму Флярыян.

ФРАНЬЦІШКА (СС’65) — лацінскае Franciscus „хто мае дачыненьне да франкаў — германскага племя”. ФРАСЫНЯ (СС’65) — грэцкае Euphrosyne < ейphrosyne „радасьць”.

... X ...

ХРЫСЬЦІНА — грэцкае christianos „хрысьціянка”.

— Хрысьціна Гурская,

1669 г.

... ч ...

*ЧАРЭЯ — ад слова „чараваць”.

— вёска ў Чашніцкім рне Віцебіпчыны.

ЧАСЛАВА (СС’65) — ад словаў „чэсьць + слава”.

... э ...

ЭВА (БА’85) — старажытна-гэбрайскае hawwa „жыцьцё, жыцьцёвая’. ЭЎФРАСІНЬНЯ — грэцкае Euphrosyne < eu­phrosyne „радасьць”.

— Эўфрасіньня Полацкая, славутая асьветніца XII ст., першая жанчына на Русі, кананізаваная царквой, патронка Беларусі.

ЭМІЛІЯ — лацінскае Аетіііа „рымскае радавое імя”, aemulus „праціўнік, супарат”.

— Эмілія Плятар, кіраўніца аддзелу паўстанцаў у 1831 годзе.

... ю ...

ЮЛІНА (СС’65) — грэцкае ioulos „кучаравы”. ЮЛ(ЬЛ)ЯНА — грэцкае loulianos „ Юліяў”.

— Юляна Кобрынская, 1465 г.

ЮСТЫНА — лацінскае lustinus „Юстаў”.

— Юстына Луцэвіч, сваячка Я.Купалы.

... я ...

ЯВАРЫНА (СС’65) — ад назова расьліны „явар”. ЯДВІГА — старажыт-

на-германскае hagu „бой” + wig „бітва”.

— Ядвіга Шымковая, 1541 г.

**ЯЛЯНТА — гішпанскае Violante < лацінскае viola „фіялка”. ЯНІНА — адпаведнае мужчынскаму Ян. ЯСЕЛЬДА — легендарная прыгажуня;

—   рака, прыток Прыпяці.

**ЯСНА — ад словаў „ясная, чыстая”.

ЗЬМЕСТ

ПРАДМОВА.......................................................... 3

МУЖЧЫНСКІЯ ІМЁНЫ ......................................... 13

ЖАНОЧЫЯ ІМЁНЫ............................................... 48

Даведачнае выданьне

Альгерд Чыж'

Беларускі іменьнік

Адказны за выпуск А.Чарноўск.і

Рэдактар В.Вячорка Карэктар А.Чыж

Падпісана ў друк 12.08.98 г.

Фармат 84x108/32. Папера афсэтная № 1. Гарнітура „Quant Antiqua”.

Ум.-в.а. 1,98. Ул.-в.а. 2,11. Наклад 600 ас. Замова № 777

АООТ Яраслаўскі паліграфкамбінат. Ліцэнзія № 061109 от 23.04.92