Беларускія геаграфічныя назвы

АКАДЭМІЯ НАВУК БЕЛАРУСКАЙ ССР

Іпстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа Беларускі філіял Геаграфічнага таварыства СССР

I. Я. ЯШКІН

БЕЛАРУСКІЯ

ГЕАГРАФІЧНЫЯ

НАЗВЫ

Тапаграфія. Гідралогія

Выдавецтва „Навука і тэхніка“ Мінск 1971

Я96 912 + 4

Рэдактар доктар філалагічных навук М. В. БІРЫЛА

Яшкін I. Я.

Я96 Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. Рэд. М. В. Бірыла. Мн., «Навука і тэхніка», 1971.

256 с. АН БССР. Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа. Беларускі філіял Геагр. т-ва СССР. 2800 экз. 1 р. 04 к.

У працы падаюцца мясцовыя беларускія геаграфічныя назвы, якія вызначаюць марфалогію зямлі, гідралагічныя асаблівасці вадаёмаў, раслінныя асацыяцыі і ландшафт. Паказана ўзнікненне новых геаграфічных тэрмінаў. Прыводзіцца як сучасны матэрыял, так і матэрыял архіваў, гістарычных і літаратурных крыніц. Усяго падаецца каля 5000 апелятываў, з іх 1710 рэестравых. — Бібліягр. 247—253.

7-1-5 912+4

66-71

Светлай памяці бацькі Якава Міхайлавіча

ПРАДМОВА

Беларускія геаграфічныя назвы вельмі багатыя і разнастайныя,— гэта жывыя гістарычныя помнікі. Кожны, нават самы маленькі, здавалася б, нязначны аб’ект на зямлі атрымаў сваё найменне. У жывой гаворцы, асабліва ў вытворчай практыцы, гэтыя назвы сустракаюцца вельмі часта. Вялікая колькасць іх зарэгістравана ў мастацкай літаратуры, гістарычных помніках, навуковых працах, артыкулах, слоўніках. Але яшчэ няма працы, дзе б гэты багацейшы матэрыял быў больш-менш абагульнены і сістэматызаваны. Вучоныя пры распрацоўцы тэарэтычных пытанняў не маюць магчымасці выкарыстаць ва ўсім аб’ёме беларускі тапанімічны матэрыял, што адмоўна адбіваецца на глыбіні і аб’ектыўнасці навуковых абагульненняў і вывадаў. Востра адчуваецца адсутнасць поўнага рэестра наменклатурных тэрмінаў, што сустракаюцца ў мясцовых назвах Беларусі, у працы ўстаноў, якім даводзіцца мець справу з правільным напісаннем беларускіх геаграфічных назваў.

Варта прыняць пад увагу і тое, што ў беларускай навуковай, педагагічнай і мастацкай літаратуры адны і тыя ж геаграфічныя тэрміны тлумачацца па-рознаму. I наадварот, многія аднатыпныя, тоесныя геаграфічныя аб’екты ў розных месцах атрымалі своеасаблівыя назвы.

Вывучэнне геаграфічных назваў мае вялікае практычнае значэнне. Многія з іх сталі ўласнымі назвамі населеных пунктаў, урочышчаў, флора, фауна і ландшафт якіх даўно змяніліся. Але па саміх назвах можна ўзнавіць тэрыторыю пашырэння ў мінулым пэўных траў, парод дрэў, жывёл, карысных выкапняў. На працягу значнага часу геаграфічныя назвы мяняліся, пераасэнсоўваліся, што ў залежнасці ад розных умоў, у тым ліку сацыяльных, нярэдка вяло да скажэння іх першапачатковага сэнсу. А сталае правільнае ўжыванне мясцовай назвы неабходна для культуры вуснай і пісьмовай мовы.

Укладаючы слоўнік, аўтар меў на мэце стварыць па магчымасці поўны даведнік апелятыўнай лексікі. Сабраны матэрыял з розных мясцовасцей Беларусі паказвае, што вялікая колькасць геаграфічных назваў мае агульнабеларускае пашырэнне, частка займае пэўныя раёны, а паасобныя з’яўляюцца вузка лакальнымі. Адзначаецца захаванне старабеларускай лексікі.

Слоўнікавыя артыкулы пабудаваны з улікам тапаграфічных і гідралагічных найменняў, якія замацаваны ў якасці літаратурных у «Беларуска-рускім слоўніку» (1962). Літаратурнае слова амаль заўсёды з’яўляецца апорным; усе іншыя сінонімы прыводзяцца пасля выразу «тое ж» з паметай месца бытавання. Усе словы даюцца ў арфаграфічным напісанні і толькі некаторыя — у фанетычным. Адлюстраваны асаблівасці націскнога вакалізму і зычных. Калі слова ў БРС адсутнічае, але зафіксавана ў многіх раёнах Беларусі, замест геаграфічных памет пасля тлумачэння ста'віцца «паўсям.» (паўсямесна). Пры супадзенні значэнняў розных слоў каля аднаго з іх ставіцца «тое, што і».

У некаторых выпадках старыя тлумачэнні, узятыя з архіўных, лексікаграфічных ці гістарычных крыніц, падаюцца ў сучаснай рэдакцыі.

Нарэшце, пасля знака □ прыводзяцца ўласныя геаграфічныя назвы гарадоў, вёсак, рэк, азёр, урочышчаў, утвораныя ад апелятыва, які разглядаецца ў слоўнікавым артыкуле, з мэтай паказу тэрыторыі іх бытавання цяпер і раней, фанетыка-граматычнай эвалюцыі, пераасэнсавання і змянення шляхам перайменаванняў і г. д. У некаторых выпадках у дужках даецца сучасная афіцыйная назва. Выбухное г абазначаецца праз г'. Амонімы адзначаюцца лічбай справа зверху.

СЛОЎНІК

А

АБАЛО'НА. 1. Заліў ракі (Слаўг.). 2. Месца на сенажатіным лузе, якое заліваецца вадой (БРС).

АБАЛО'НІШЧА. Абалона ракі (Слаўг.). Тое ж абалоннішча, абалоннічча, абалоннівішча, абалоннівічышча, абаланішча (Слаўг.).

АБАЛО'ННЕ. 1. Лужок, які прылягае да возера або да яго плавоў, заваняў (гл.), аднолькава даступных для касьбы і пашы (Віц. Нік. 1895); заліўное месца, луг каля ракі (Нас. АУ, Рэч.). Тоеж абалонье (Стол.). 2. Адкрытае роўнае месца; плошча, луг (Нас. АУ).

АБАЛО'НЬ. 1. Нізінінае месца, луг звычайна ў нізкай частцы каля ракі, які ў час разводдзя заліваецца вадой (Глуск. Янк. II, Слаўг.). Тое ж абулонь (Пол.). 2. Прастора паміж двума валамі, якія акружалі старажытны горад (Дзьяч.). □ в. Абалонь Віц. (Рам. Мат.).

АБВА'Л. Высокі бок у гравійным кар’еры, у глінішчы, які можа абвальвацца; стромы абрыў ракі (Слаўг.). Тое ж абваліна, абвалічча (Слаўг.).

АБВА'ЛЬНЯ. Месца, дзе абваліўся стромы бераг ракі, кар’ера, ямы (Слаўг.). □ ур. Абвальня каля р. Проні Слаўг.

АБВО'Д. 1. Ст.-бел. Мясцовасць, якая мае агульную гаспадарчую сувязь, уладу, кіраванне. Тое ж абаполь (Смален. Дабр.). 2. Участак зямлі, абкапаны канавай (Слаўг.).

АБВО'РАК. Месца, якое абарана кругом (Слаўг.).

АБ’Е'ЗД. 1. Кружная або часовая дарога (Рэч., Слаўг.). Тое ж абмін (Слаўг.). 2. Акружнасць, аколіца, граніца (Нас. АУ).

АБКО'П. 1. Канава кругом саду, пабудоў; роў з валам вакол старажытнага горада (Слаўг.). Тое ж абкап (Слаўг.). 2. Тое, што і абвод 2 (Слаўг.). Тое ж абкопішча, абкопічча, абкопнівічча, абкапічча, абкапішча, абкапнішча (Слаўг.).

АБЛА'М. Схілы блізкіх узгоркаў уздоўж рэчкі; нізіна, парослая хмызам; зараснік з лужкамі; аблога, якая зарасла кустамі (Слаўг.). Тое ж абламішча, абламінне, абламічча, абламавічанне (Слаўг.). □ ур. Аблам Слаўг.

АБЛА'ДА. Зямелыныя ўладанні вакол фальварка (БРС), навакольная калгасная зямля; акруга, вобласць (Слаўг.).

АБЛІВА'КА. Галалёд (Бял., Мядз.).

АБЛІВА'ХА. 1. Зімні дождж, які замярзае на зямлі, на дрэвах, а на дарогах утварае галалёд (Беш. Касп., Бых., Дзярж., Пол., Рэч.). 2. Слота, халепа (Сміл. Шат.).

АБЛОТ. Закінутае поле са слядамі ляхі і разораў (Бабр., Гом., Маз., Хойн. ДАБМ, Брэст. Нарысы 372, Дзярж., Смален. Дабр., Сядл. губ. Бес. 309). □ в. Слабада Аблог (1733) каля в. Ельня Слаўг. (ЦДГА БССР, ф. 2349, вып. 1, спр. 1, л. 78).

АБЛОТА. 1. Поле, якое не засяваецца год, два і болей (БРС). 2. Заложанае хмарамі неба (Зах. Бел. Др.Падб.). 3. Пустое ворнае месца (Грыг., Слаўг.). □ ур. Аблога Слаўг.

АБЛО'ЖЖА. 1. Ускраіна лугу, акраіна сенажаці (Чашн. Касп.). 2. Пустуючая зямля (Слаўг.).

АБЛО'Й. 1. Дарога, якая пакрылася лёдам пасля адлігі ці ў час галалёду (Слаўг.). 2. Зімні дождж з марозам, галалёд; слізкасць (Лёзн.); шурпаты снег вясной (Смален. Дабр.). 3. Замёрзлая ў паветры або на рэчах у туманнае і марознае надвор’е пара; дробны снег, пылкі снежны слой (Сіроц. Касп.).

АБЛО'М. Глыба; цвёрды кавалак грунту, глебы (Слаўг.).

АБЛО'ННЕ. 1. Месца каля ракі, якое заліваецца ў час разводдзя вадой (Мін., Маг.). 2. Раўніна, роўнае поле (Мсцісл. Бяльк.). Тое ж аблона, аблонь, аблоніна (Мсцісл. Бяльк.), аблонь (БРС).

АБМЕ'ЖАК. Край нівы, паласа з травастоем каля раллі (Бял., Віц. Нік. 1895, Слуцк. Сержп. 1911).

АБО'Р. Вялікі калгасны хлеў для кароў з абгароджанай пляцоўкай насупраць варот (Лёзн.).

АБО'РА. Скацінны двор, даржнік (Нас.); загарадзь для жывёлы (Барыс.); загароджанае месца пры хляве для волынага выпуску кароў, коней, свіней (Кам., Рэч., Стол.).

АБО'РАГ. Лужок паміж засевам (Нас. АУ).

АБО'РАК. Абараная кругом упадзіна на полі; сенажатная лагчына сярод поля (Гор., Мсцісл. Юрч., Нас., Раон. Бяльк., Азяр. Касп.).

АБО'РЫШ. Месца, якое прапушчана пры ворыве (Нас.).

АБРЬГВІНА. Лагчына каля гары (Сміл. Шат.).

АБРЫ'У. Стромы бераг ракі (Ветк., Лёзн., Ст.-дар., Слаўг.), кар’ера (Слаўг.); высокі бок гары (Слаўг.). Тое ж акрўча (Ветк.).

АБРЭ'ЧАК. Зарослая рака; забалочаны поплаў на былым старарэчышчы (Сал.).

АБСА'ДА. Насаджэнні дрэў і кустоў вакол сядзібы, саду, дзара, хаты, паабапал дарогі, уздоўж вуліцы (Глуск. Янк. II, Слаўг., Шчуч.). Тое ж абсадка, вянок (Слаўг.).

АбСЕ'ВАК. 1. Абнасенены ўчастак поля, лесу, лугу (Слаўг.). 2. Лес-самасейка; луг, які самаабнасеньваецца (Слаўг.). 3. Выпадкова незасеянае пры сяўбе месца на полі (Мсцісл. Бяльк., Слаўг., Хойн.).

АБСЕ'У. 1. Месца на раллі, прапушчанае пры сяўбе (Ветк., Рэч., Слаўг., Стол.). 2. Месца на полі, дзе амаль усё лета стаіць вада і расце трава (Стол.).

АБСО'ВА. Абвал, апоўзень (Слаўг.).

АБУГО'НІ. Шырокая паласа раллі або поля; гоні (Ветк.).

АБУГО'НКА. Палоска пасеву, раллі, поля (Ветк.).

АБУГО'НЯ. Загон раллі або неўзаранага поля (Мсцісл. Юрч.).

АБУЗМЕ'ЖАК. Частка поля з вельмі касым схілам на верхняй тэрасе, які немагчыма араць (Віц. Нік. 1895).

АБХО'Д. 1. Пэўны ўчастак лесу, поля, які абходзіць ляснік, палявы вартаўнік (Слаўг.). 2. Дарога кругом, у аб’езд (Слаўг.).

АБЦІ'НАК. Поплаў, лужок сярод поля ў выглядзе ўпадзіны, у якой збіраецца веснавая вада (Лід.). □ ур. Абцінак каля в. Бабры Лід.

АБША'Р. Прастора, тэрыторыя, наваколле; агромністая зямельная плошча (Сен. Касп., Нясв.). Тое ж абапал, абаполь (Слаўг.).

АБЫХО'Д. Наваколле, акруга; акружнасць мясцовая (Нас. АУ).

АВУ'ЛЬС. У актах. 1. Фальварак, звычайна без жыхароў, які належаў да чыйго-небудзь маёнтка (Карл., Гарб., Касц.). 2. Зямля, якая незаконна адабрана ад ма-

ёнтка; захопленая частка краю (Карл., Гарб.). □ Авульс Сакі і в. Сакі (1783) у Брэсцка-Кобрынскай эканоміі (Касц.); Авульс Рудзевіцкі (1783, 5 вёсак) у Гродзенскай эканоміі (Касц.); ст. Авульс каля Гродна.

АГАЕК. Невялікія кусты (Рас. ДАБМ).

АГАРО'Д. 1. Участак зямлі для вырошчвання гародніны (БРС). Тое ж арот (Вор.), грады (Варк. 1641 каля Быхава МЕВ, № 11, ч. афіц. чэрвень, 1906, 415, Слаўг.). 2. Сядзіба калгасніка; прысядзібны ўчастак (Жытк., Рэч., Слаўг.). 3. Угноеная зямля (Слаўг.). □ ур. Марўшчын Агарод (поле) каля в. Кароцічы Стол.

АГАРО'ДА. Абгароджаны ўчастак зямлі (Слаўг.).

АГАРО'ДЧЫК. Града з кветкамі пад вокнамі каля хаты (Ст.-дар.).

АГА'РЫШЧА. Месца, дзе згарэла хата, двор (Паст.). Тое ж агнёвіска (Кобр.).

АГГБА. Багністае месца на балоце, дзе можна праваліцца (Чашн. Касп.).

АГНЯВГШЧА. Месца, дзе раней быў раскладзены агонь (Нас., Смален. Дабр.). Тое ж агнішча (Рэч., Смарг.), агнявіска (Вор.).

АГРАМА'ДЗІНА. Вялікі абшар поля (Слаўг.).

АГРА'НЕЦ. Квартал жылых дамоў у горадзе (Байсагола ЛітССР).

АГРЭ'Х. Дрэнна апрацаванае або прапушчанае месца пры ўзорванні, сяўбе і баранаванні (Рэч., Слаўг., Шчуч., Слуцк, Сержп. 1911). Тое ж агрэк (Стаўбц.), прокаўзень (Слаўг.).

АДГО'Р. Частка ўзаранага ўроскідку поля (Іў. МДС).

АДДУ'ХА. Палонка ў лёдзе або незамярзаючае месца на вадзе, куды выходзіць рыба (Слаўг.). Тое ж аддўхавіна (Слаўг.).

АДЗЕНАК. Месца, дзе стаяў стог сена (Слуцк, Сержп. 1911, Ст.-дар.).

АДКО'С. 1. Намыты пясчаны выступ у рацэ пры закругленні берага (Слаўг.). 2. Схіл, пакат, пахонасць (гары, дарогі, канавы) (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж адкосіна, адкосічча (Слаўг.).

АДКО'САК. 1. Доўгая пясчаная каса, намытая вадой, у рацэ, возеры; мелкае месца (Слаўг.). 2. Прамень ад сонца ці веташнага месяца (Слаўг.). 3. Пучок праменняў на небе ў выглядзе сегмента, які можна назіраць пры захадзе ці ўсходзе сонца (Слаўг.).

АДЛОТ. Абложная зямля (Гродз., Лід. ДАБМ). Тое ж адлога (Драг. ДАБМ, Ашм. Багушэвіч. Выбраныя творы, 1946, 41).

АДМО'КА. 1. Месца, дзе загінуў пасеў ад дажджоў (Рэч.). 2. Лажок у сярэдзіне ці ў канцы поля (Рэч.).

АДМО'ЧКА. Нізкае месца на полі, дзе адмякаюць усе пасевы (Жытк ).

АДМЬГУ. Частка сушы, якую адмыла рака (Слаўг., 1914 ЦДГА БССР, ф. 222, воп. 1, адз. зах. 393, л. 313). Тое ж адмывіна (Слаўг.).

АДНАБО'ЧКА. Вуліца (вёска) у адзін рад хат (Рэч., Шамякін. У добры час, 1953, 61).

АДНАВО'Р. 1. Поле, якое не было пад папарам (Слаўг.). 2. Ралля, узараная адзін раз пад яравыя або азімыя культуры (Глуск., Слаўг., Р. Сабаленка. Каралінцы, 1960, 194). Тое ж аднаворка (Слаўг.), аднораль (Кап.).

АДНОТА. 1. Заліў мора або ракі (Гарб.). 2. Адгалінаванне гары (Гарб.).

АДО'НАК. Месца, дзе стаяў стог сена (поўдзень БССР). Тое ж адонне (Слаўг.).

АДРО'. Месца ў лесе, дзе стаіць дрэва з седлаватым развіллем для вулея (в. Форастаў Сал.). Тое ж адор, адзёр (Сал.). □ р. Адроў пр. Дняпра.

АДРУ'Б. Зямля гаспадара ў адным участку (Віц., Мін., Слаўг.). Тое ж адрўбак (Мін.). □ пас. Адрубы Люб., в. Адрубак Лаг., Докш.

АДРЬГНА. 1. Будынак для сена (Дзярж.). 2. Халодны пакой (камора), які служыў для спання; спальня (Нас.). 3. Месца, дзе стаяў хлеў для сена (поўдзень БССР). Тое ж адрынец (Нас.).

АДРЬГНІШЧА. Месца, дзе стаяла адрына (Жытк., Стаўбц., Стол.); месца, дзе стаяў хлеў для жывёлы (Стол.). □ ур. Адрынішча (поле, сенажаць, паша) Стаўбц. (Прышч.).

АДРЬГНКА. 1. Будынак, у якім ставяць сячкарню, складаюць мякіну (Стаўбц.). 2. Месца, дзе стаяў будынак для мякіны (Стаўбц.). Тое ж адрынне (Стаўбц.). □ в. Адрынкі Жытк.

АДСЕ'У. 1. Поле, з якога зжаты яравыя ці азімыя і па якому адразу ж сеюцца азімыя (БРС). 2. Адсеяныя пасевы (Слаўг., Стол.). Тое ж аторак, атораванне, аторванне (БРС).

АДСКО'ЧКА. Хутар, пасёлак, наогул невялікае паселішча, якое ўзнікла недалёка ад старога нас. п. (Слаўг.).

АДСТА'Н. Адстойнік, яма для адходаў пры перагопцы дзёгцю (пеку) (Гродз.).

АДСТУ'П. Адкрытая прастора паміж дварамі, ляснымі масівамі, пасевамі (Слаўг.).

АДСТУ'ПКІВыразаныя ў зямлі ступенькі пры пад’ёме на гару (Слаўг.).

АДСЫ'П. Частка лугу, якая замыта пяском у час вясенняга разводдзя ці летняй паводкі (Слаўг. 1914 ЦДГА БССР, ф. 222, воп. 1, адз. зах. 393, л. 313).

АДТО'КА. Рукаў ракі; заліў (Слаўг.). Тое ж адточына, аточына (Слаўг.).

АДХВО'СЦЕ. Затока ракі або возера (Слаўг.).

АДХЛА'НЬ. 1. Чорная бездань вельмі глыбокіх сцёкавых крыніц сярод багны (А. Карпюк. Дзве сасны, 1958, 44). 2. Прахалода пасля дажджу ў час летняй спёкі (Нас.). Тое ж атхлань, адхлан (Нас.).

АДХЛЫ'Н. Сцёк, адыход, адкатванне назад рачной хвалі (Слаўг.).

АДХО'Н. Схіл гары, берагу (БРС).

АДШЫ'Б. 1. Бойкае, люднае месца, зручнае для зборышча (Слаўг.). 2. Адкрьітае месца для вятроў (Слаўг.).

АЖЬГННІК. Зараснік ажыны КпЬцз саезшз Ь. у лесе(БРС). Тое ж ажыны (Жытк.), ажавіннік (Слаўг.), ажавіны (Тал. Мядзв.), жавіннік (Крыч., Мсцісл., Слаўг.).

АЗЕРАВІ'НА. Затока (пры рэчцы); месца, прыдатнае для лоўлі рыбы (Пол.).

АЗГМІНА. Азімы пасеў, рунь (БРС, Нясв., Слаўг.). Тое ж азімае (Докш., Слаўг., Зах. Бел. Др.-Падб.), азіма (Навагр.).

АЗЯРО'Д. 1. Скразны вецер, пройма (Кар.). 2. Пераплёт на слупах, зроблены з жэрдзя для прасушкі снапоў збожжа, сушэння сена, траў, бульбоўніку; месца, дзе стаіць такое прыстасаванне (БРС). □ в. Азяроды Мядз. (Лемц. Айк.), ур. Пад азерадамі каля в. Яскавічы Сал.

АЗЯРЦО'. Невялікае возера (БРС). Тое ж азёрца, азёрушка, азёрачка, азярчак, возерца, вазярцовінка, азяро (Слаўг.), азёрка (Пол.), азярко (Арш., Нас. АУ, Паст., Уш.), азяро (Азяр. Касп.). Пвоз. Азёрка каля в. Чарсвяны Уш., Святое азярко каля в. Бабінавічы Арш., в. Азярцы Клім.

АЗЯРЧЬГНА. Старое рэчышча з вадой; возера (Слаўг., Даніленка. Наваселле, 1964, 20). Тое ж азярычына (Рудз.). □ в. Азярычына Пух.

АЗЯРЬІ'НА. 1. Старое рэчышча з вадой (Мсцісл. Бяльк., Нясв.). Тое ж вазярына (Слаўг.). 2. Шырокае і глыбокае месца на рацэ (Докш.). 3. Лагчына; глыбокая яма, якая зарасла травой (Стаўбц.). 4. Астатак старога рэчышча, якое яшчэ мае сцёк вады ў раку (Рэч.). □ ур. Ліцвінава азярына каля в. Заспа Рэч.

АЗЯРЬГШЧА. 1. Месца, дзе было возера (Рэч.). 2. Агромністае возера (Слаўг.). Тое ж вазярышча (Слаўг.). □ в. Азярышча Рэч., воз. Азярышча Віц.

АЗЯРЭ'Ц. Пасёлак, вуліцы якога размешчаны паабапал возера (Слаўг.). Тое ж вазярэц (Слаўг.). □ вул. Азярэц у в. Гіжэнка Слаўг.

АКАЛО'ЗІЦА. Кружны шлях (Слаўг.).

АКА'П. Месца пад страхой, пад капяжом (Карпюк. Пушчанская Адысея, 1964, 288).

АКНО'. Водная прастора, яма сярод багністага балота (БРС). □ ур. Аконіцкае (поле) каля в. Пасека Ст.-дар.

АКО'ЛІЦА. 1. Наваколле (Беш. Касп., Слаўг.). 2. Вуліца ў вёсцы, дзе двары размешчаны ўроскідку (Крыч.). 3. Тып інаселенага пункта ў выглядзе комплексу ў 10—20 фальваркаў; шляхецкая вёска (Жучк., Зах. Бел.). 4. Агарожа вакол вёскі; праход у агарожы пры ўездзе ў вёску (ЛІМ, 1969, 10 жніўня). 5. Ускраіна вёскі, канец вёскі (Рэч.). 6. Кружны шлях (Пол.). 7. Першае або апошняе забудаванне вёскі (Зах. Бел. Др.-Падб.). 8. Макраватае месца за ракой, якое раней замярзае і дзе дзеці робяць каток з колам (в. Заспа Рэч.). □ в. Аколіца Кліч.

АКО'П *. 1. Земляны вал, насып з траншэяй (Слаўг.). 2. Капец бульбы, абкладзены саломай і абсыпаны зямлёй на зіму (Гарад. Касп.). 3. Бліндаж (Слаўг.).

АКО'П². Абкапанае кругом месца; гарадок (Рэч., Слаўг., Карм.).

АКО'ПІШЧА. Месца, дзе быў акоп ці бліндажная яма (Слаўг.).

АКРА'ЕК. Край нізіны, ускраек лесу, берагавіна (Сал.). Тое ж акраёк (Слаўг.). □ ур. Акрайкі (балота) каля в. Яскавічы Сал.

АКРУТА. Мясцовасць, якая мае агульную гаспадарчую сувязь, адны інтарэсы, адзінае кіраванне (Слаўг.).

АЛЕ'ШНІК. Абшар, які зарос альховымі кустамі; альховы лес (БРС). Тое ж алёшаннік, альшэвіннік, альха, лёшка, альхоўнівічышча, вольха, лёхі, альхоўнік, альхаўняк, альховіннік, алёхаўнік, алёшашча, алёхавінне, альхавішча, алёшанне, альхаўё, лешаннік, альхоўе, альховічышча, альховічча, альховішча, альхоўнічча (Слаўг.), алёшняк (Слаўг., Гом. Грыг. 1851), альшатнік (Дзяменцьеў. Геагр. БССР, 1952, 75), альшэвіна (Лаг.), аляшняк, альшэўнік (Мін. Станк. 1851, л. 396), альшанік (Пянкрат. Ведрыцкія напевы, 1965, 97), альшэўнік (Дуброўскі. Зямля маладзее, 1952, 13). □ в. Алёшавічы Шчуч., в. Альшоў Хоц., в. Альшаны Шчуч. і Стол., ур. Алёшнік (лог) каля в. Чарсвяны Уш., в. Алёшня Рагач.

АЛЁС. 1. Мокрае месца; торф, тарфяное балота, дрыгва, зыбіна (БРС). 2. Забалочаны альховы лес (Віц. Рам. Мат., Касп., Маг. губ. вед. 1854, л. 1, Пар., Рэч., Слаўг., Стол.). Тое ж вольс (Слаўг.). 3. Нізкі, мокры луг; лясное балота, дзе расце трава (Бых. Рам. 1911, Кузн. Касп., Слаўг.). 4. Альховы лес, алешнік (Рэч.). □ ур. Крўглы алёс (балота) Віц. (Рам. Мат.), ур. Алёс (мокры луг) каля в. Кліны Слаўг.

АЛЛГЦА. Лужок на краю сядзібы (Сен. Касп.).

АЛЛЯ'НГШЧА. 1. Поле, дзе рос лён (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж аллянінне, алянішча (Мін. Станк. 1851, л. 396), аллянішча (Нас.). 2. Месца, дзе быў пасланы лён; сцелішча (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж аллянінне (Слаўг.).

АЛЬМА'Н. Балота на месцы водпай затокі (Жытк.). □ ур. Альманы (балота) каля в. Беражцы Жытк.

АЛЬСА'. Тарфяное балота; забалочаны луг, часам з рэдкімі вольхамі; алешнік (Кузн., Сен. Касп., Слаўг.). Тое ж вальса (Слаўг.), альсьё (у многіх месцах Беларусі), альсавіна (Смален. Дабр.). □ ур. Альса і Вальса (забалочаны луг) каля в. Віравая Слаўг.

А'ЛЬСЕ. Балота сярод лесу, якое завалена дрэвамі (Бабр., Слуцк. пав. Нас.).

АМУ'Т. Вір, яма; глыбокае і небяспечнае месца ў рацэ (Беш. Касп.).

АМША'НІКХалодная пабудова, у якой трымаюць вуллі з пчоламі зімой (Слаўг.).

АМША'ННЕ. Месца, дзе стаяў амшанік (Слаўг.). Тое ж амшанічча, амшаннё, амшанічанне (Слаўг.).

АМША'Р. Нізіна, якая парасла мохам (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж амшарынь (Слаўг.).

АМША'РА. 1. Махавое месца, балота, часам з кустамі, дрэвамі, з азярцом на ім (БРС). Тое ж імшара (Слаўг.), амшарына (БРС), амшарына (Віц. Касп., Слаўг.). 2. Неўрадлівае поле, якое парасло мохам (Слаўг.). Тое ж амшарына (Слаўг.). 3. Нізкі луг, які парос мохам, часам з кустамі, дрэўцамі (Слаўг.). Тое ж амшарына (Лёзн. Касп.), амшарня (Слаўг.).

АМШАРЫ'НА. Паніжанае месца, дзе расце лес рознай пароды, багун, ягады; прыбалоцце (Палессе Талст.); неўрадлівае месца, парослае мохам (Слаўг.).

АМША'РЫННЕ. Вялікі ўчастак, які парос мохам; забалочанае месца, махавое балота (Нас., Слаўг., Гом. Грыг. 1851, Слаўг.). Тое ж амшарышча (Нас., Слаўг.), імшарышча (Слаўг.).

АМЫ'Т. Вір (Лёзн.).

АНДА'ТАКНевялікі дадатковы ўчастак поля; кароткая паласа (Ст.-дар.).

АПА'ДЗІНА. Упадзіна (Стол.).

АПА'РА. Небяспечнае вадзяное месца сярод дрыгвы; крыінічнае акно (Лід. Араш. 92, Стол.). □ ур. Апара (поле) каля в. Кароцічы Стол.

АПА'РЫНА. Месца ў балоце, дрыгве, напоўненае вадой (БРС).

АПЛА'У. Мокры луг (Пол. Жак.).

АПЛЫ'У. Нетрывалы бераг ракі, рова, які аплывае, не можа быць стромым (Слаўг.).

АПО'КА. Камень, скала каменная (Нас. АУ); вапнавы камень (Слаўг.). □ г. Апочка Велікалуцкай вобл. РСФСР.

АПО'ЛЕ. У актах (1270). Некалькі асад (кожная асада ў сваю чаргу складалася з некалькіх вёсак), якія плацілі пэўную даніну, утваралі аполе (сама дань таксама называлася аполе) (Гарб.). □ в. Аполь, с. Антопаль Барыс. пав. (Расія, т. 9, 411).

АПО'УЗАК. Апоўзень (Касп.).

АПУ'ДЗІЛА. Небяспечны, страшны лес, дзе знаходзіліся разбойінікі (Ст.-дар.). □ ур. Апудзіла (поле) на месцы страшнага лесу каля в. Пасека Ст.-дар.

АПУ'ЦІНА. Месца на лузе з неўрадлівай пясчанай або балоцістай глебай, якое парасло травой апуціна Ыагсіцз зігісіа Ь. (Ст.-дар.).

АРАБГННІЦА. Месца, багатае дрэвамі рабіны БогЬцз (Глуск. Янк. I, 35). Тое ж рабінаўка, рабіннаўка (Слаўг.). □ ур. Арабінніца каля пас. Янкі Купалы Глуск.

АРАЛЛЕ. Ралля, ворыва; угоддзе (Беш. Касп., Лёзн., Шчуч.).

АРАЛЛЯ'. Нядаўна ўзаранае поле (Дубр., Кузн. Касп., Лёзн., Пол., Тал. Мядзв., Уш.); апрацоўка зямлі (Слаўг.). Тое ж аральба (Кузн. Касп.), аранне, арба і арьба (Слаўг.), атара (Мін. Шпіл. Заметка, 1853, л. 17), арылля (Уш.).

АРЖА'. 1. Балота з вадой, якая мае вокіслы жалеза (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж ржа, ржава (Слаўг.), аржавень (Кузн. Касп., Слаўг.), аржавец (Мядз. Лемц. Дыс., Слаўг., Смален. Дабр.). 2. Жыта Бесаіе (Грыг. 1851). 3. Від пшаніцы (руск. полба, стар. оркнш), якую даўней сеялі і на Беларусі (Даль III, 257, Грынч. III, 63). □ в. Аржавец Чэр.

АРЖА'ВІНА. Іржавая лугавая нізіна (Віц. Нік. 1895, Слаўг.). Тое ж аршавіна (Слаўг.), аржавіня (Віц. Нік. 1895), аржавінне (Зах. Бел. Др.-Падб., Лёзн. Касп., Нас., Слаўг., Смален. Дабр.).

АРЖА'УКА. 1. Іржавае балота (Слаўг.). 2. Заліўны луг (Докш. МДС). П р. Аржаўка і в. Аржаўка Слаўг., в. Аржаўка Касц.

АРЖА'НІШЧА. Поле, дзе зжата жыта (БРС). Тое ж аржонне (Маладз., Слаўг.), аржыска (Вор.), аржэўнік (Леп., Слаўг.), аржышча (Арш., Грыг. 1851, Навагр., Паст., Слаўг., Смарг., Смален. Дабр.), ржэўнік, аржанішча (Слаўг.).

АРО'МІНА. Угоддзе; выгода (Вілен.).

АРТЭ'ПА. Грузкае месца (Выс. Касп.). Тое ж артэпель (Выс. Касп.), макрата (Слаўг.).

АРУ'Д. Месца для складвання снапоў (Віл. Гільт. 293), застаронак у гумне, засек у свірне (Глуск. Янк.). Тое ж агрўд (Слаўг.).

АРША'. Балота з камякамі жалезнай іржы; ніколі не перасыхаючая гразь з пялёнкай вокісу жалеза паверх (Слаўг.). Тое ж аршавіна (Слаўг.). □ г. Арша (Орша) Віц., р. Аршыца пр. пр. Дняпра.

АРЭ'ШНІК. Зараснік арэшын, арэхавых кустоў (БРС). Тое ж арэхаўка, арэх, арэхаўнік, рэшнік, рэшаннік, арахоўнік, арэшыннік, рэхаўнік, арэхаўе, арэхаўё, арашыннік, арэшнічча, арэшана, арахаўнічча (Слаўг.),

арэшанне (Пруж. пав. Гільт. 90, Слаўг.). Пур. Арэхаўка (поле) каля в. Кульшычы Слаўг., в. Арэшнікі Мін.

АСА'. Асіна; асіннік (Лемц. Айк.). □ в. Аса Малар.

АСАВЕ'Ц. 1. Ссунутая зямля па беразе, па касагоры (Слаўг.). 2. Месца, якое парасло асіннікам (Зах. Бел., Сал., Стаўбц. Прышч.), багатае грыбамі асавікамі, падасінавікамі (Мін., Слуцк).Пур. Асоўцы (паляна) каля в. Яскавічы Сал., в. Асавец (Бял., Віл., Маз.), в. Асаўцы Бяр.

АСАВО'К. Густы зараснік маладога асінніку, бярэзніку на расчышчаным месцы (Бяг., Смал. Жучк.).

АСА'ДА. 1. Насаджэнні вакол сядзібы, саду (Глуск. Янк. II). 2. Займанне жыллём або пад раллю скарбовай (казённай) зямлі з выплатай аброчнага падатку (Нас. АУ). 3. Аббудаванне, сяліцьба вакол чаго-небудзь (Нас. АУ). 4. Калонія, сяліцьба (Гарб.). 5. Зямля, падораная каралём на ленным праве (Гарб.). 6. У актах (1270). Некалькі вёсак, якія плацілі пэўную даніну, якая таксама называлася асадаю (Гарб.). 7. Умацаванае месца; пасяленне (Хрэст. па гіст. бел. м., 483).

АСА'ДАК. Муць, іл, пясок на дне вадаёма (Слаўг.).

АСАКА'. Балоцісты нізкі поплаў, дзе расце трава Сагех (БРС). Пв. Асака Пух., в. Асака на Беласточчыне ПНР, ур. Асака (луг) каля в. Гіжэнка Слаўг.

АСАКО'УНІКМокрае месца, якое парасло асакой Сагех (Дзеружынскі. Цуды ёсць на свеце, 1960, 34).

АСВЕ'Р. Студня з жураўлём (БРС).

АСЕ'ЛІНА. 1. Неаранае поле, пакінутае для пашы (Нас.). 2. Двор, хата, сядзіба (Мсцісл. Бяльк.). Тое ж сяліжба (Стол.).

АСЕ'ЛІЦА. 1. Дарога, якая праходзіць недалёка ад вёскі (Нясв.). 2. Зямельныя выгоды за сялом ці найчасцей род сенажаці (БРС). 3. Вёска, вуліца ў адзін рад хат (Крыч.). 4. Агароды на вільготнай глебе воддаль ад вёскі (Докш.). 5. Добра ўгноенае поле паабапал вёскі (Стаўбц. Прышч.). Тое ж гноіны (Слаўг.). 6. Наваколле, некалькі блізкіх вёсак (Слаўг.). 7. Лужок каля сядзібы (Мсцісл. Бяльк.).

АСЕ'ЛІШЧА. Месца, дзе была аселіца 3 (БРС).

АСЕ'ЧА. Участак лесу сярод высечкі (Слаўг.). □ ур. Асеча (лес) каля в. Гіжэнка Слаўг.

АСЕЛАК. Лугавіна на прысядзібным участку (Сміл. Шат.).

АСІ'ННІК. Асінавы лес, зараснік (БРС). □ ур. Асіннік (лог) каля в. Ганчароўка Слаўг., ур. Асіннік (луг) каля в. Бабінавічы Арш., ур. Асіннік (лес) каля в. Малева Нясв., ур. Асіннікі (луг) каля в. Заспа Рэч.

АСІТА'. Зараснік азёрнага чароту Зсігрнз Іаснзігіз Ь. (Пол.).

АСНІ'К1. Асінавы лес, зараснік асінніку (Жытк., Сал., Стол.). 2. Могілкі (Жытк.).Д ур. Асняк (паша) Стаўбц.

АСТО'ЖЖА. Месца і плятнёвая агарожа вакол стога сеіна (Нас.).

АСТО'ЙНІК. Яма, дзе збіраецца і адстойваецца гнаявая жыжка (Рэч.).

АСТРАВГНКА. 1. Невялікі лужок сярод лесу або на зарастаючай драбіналессем балоцііне (Віц. Нік. 1895, Слаўг.). 2. Невялікі гай сярод лясной сенажаці (Віц. Нік. 1895). 3. Паляна сярод лесу (Рэч.).

АСТРАВО'К. Сухі грудок з сенажаццю або лесам сярод балота (Сал., Ст.-дар., Стол.). □ ур. Астравок (сенажаць) каля в. Пасека Ст.-дар., ур. Астраўкі (грудок) каля в. Яскавічы Сал.

АСТРОТ. Стар. 1. Старажытная драўляная крэпасць. 2. Частакол з бярвенняў з завостранымі канцамі. 3. Турма. □ в. Астражанка Лельч.

АСТРО'У. Востраў (Азяр. Касп.). □ в. Астроўна Віц., ур. Астроў (луг) каля в. Бабінавічы Арш.

АСТУ'Г. Месца, дзе ўбіты невысокі кол для прывязвання лодак, вялікі камень з жалезным прабоем ці калода, якая служыць для гэтай мэты (Зах. Дзвіна).

АСТУ'П. Гл. оступ. □ в. Астўпішча Слуцк.

АСЦЯРО'Б. Расчышчанае месца сярод лесу (Чашн. Касп.).

АСЭ'ДАС. Сядзіба; калонія; хутар (Слуцк. К. Чорны. Раманы і аповесці, 1951, 517).

АСЯРО'ДАКПоле сярод лесу, лугу (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Асяродкі (поле) Стаўбц.

АТАПО'ЛЬЕ. Вялікі абшар, дзе раней было некалькі хутароў (Нясв.). □ ур. Атаполье (поле) каля в. Малева Нясв.

АТА'РЫЦА. Участак зямлі, якую селянін засяваў для сябе па дамоўленасці з панам (Нас.).

АТМЕ'Л. Мелкае месца ў возеры ў выглядзе пясчанай касы (Віц. Нік. 1895). Тое ж вотміль, вотыміль (Слаўг.).

АТО'КА. 1. Глыбокі рукаў ракі, рэчкі або возера; старажытнае рэчышча (Віц. Нік. 1895, Смален. Дабр.).

2. Востраў (Дзіс.).

АТО'РА. Вузенькі загон, які атрымаўся пасля таго, як узаралі шырокі загон; на нізкім полі загончык з дзвюма глыбокімі разорамі паабапал (Жытк.). Тое ж атор (Зэльв. Сцяцко), аторыца (Жытк.).

АТО'РАК. 1. Поле, узаранае ўпоперак загона, участка, сядзібы (Рэч). 2. Градка бульбы ў канцы нівы (Хойін.).

АУЛУ'С. Тое, што і авульс 2; незаконна адаранае поле; прыараны да сядзібы ўчастак; дармавая маёмасць (Слаўг.). Тое ж улўс, улўсы (Слаўг.).

АУСЯ'НІШЧА. Поле, на якім зжаты авёс (БРС); паша на месцы, дзе рос авёс (Мін. Станк. 1851). Тое ж оўсішча, воўсішча, аўсішча, аўсянне, аўсяніска, оўсіска, воўсіска, аўсіска, аўсёнішча, аўсяннё, гаўсяныска, авёсышча, аўсянік, аўсянка (ДАБМ, к. 273), аўёсішча (Стол.), аўсянне, аўсішча, аўсёнішча, авёсішча, аўсяннічышча, аўсёнішча, аўсяннічча, аўсяннічывішча (Слаўг.).

АХА'БА. Лужына; балота; старое рэчышча (Грынч. III, 78). □ в. Прыхабы Маг.

АХВО'СЦЕ. Месца за ўзгоркам і паваротам ракі (Рэч.).П ур. Ахвосце (луг) каля в. Заспа Рэч.

АХО'ЖА. Вялікае балота (Сядл. губ. Бес. 310).

АЧАРО'Т. Зараснік трыснягу звычайнага РЬга^тііез соттнпіз Тгіп. (Слаўг.).

АШЧАЛО'ПАК. Ухаба, выбоіна (Касп.).

Б

БАБАНА'РЫЯ. Царкоўны бабінец, дзе стаялі жабрачкі-жанчыны (АЗР, т. IV, 45; Нас. АУ).

БАБІ'НЕЦ. Месца вакол царквы (Нясв., Сал.).

БАБО'УНІК. Балоцістае месца з зараснікам трылісніку МепуапШез ігііоііаіа (БРС).

БАБРАВІ'НА. Месца, дзе вядуцца бабры (Сміл., Шат.).

БАБРО'ВІШЧА. Месца, дзе вяліся бабры (Нясв.). Тое ж бабровыя гоны (у актах), баброўня (Рэч., Скідз.). □ ур. Малая і Бальшая Баброўня (луг) каля в. Заспа Рэч., в. Баброўня Скідз.

БАТМА. Грузкае балота, багна (Ветк., Сен. Касп.).

БАТНА. 1. Тарфяністае, непраходнае балота без расліннасці (БРС). Тое ж багна (Драг.), бэгна (Сміл. Шат.), бэг'на (Смал.), патапёча, грузавіна, грузата, грузката (Слаўг.). 2. Гразь на вуліцы, на дарозе (Кар.); вялікая гразь (Бабр. Талст.). 3. Яма, напоўненая вадой і зарослая травой (Палессе Талст.).

БАТНІВА. 1. Балоцістае месца (Нас.). 2. Адталая зямля (Слаўг.).

БАТНІ'НА'. Багна, твань, дрыгва; гразкае, балоцістае і непраходнае месца (Нас., Слаўг.).

БАТНІШЧА. Дрыгвяністая багна (БРС). Тое ж багнішча (Слаўг.).

БАГНО'. I. Гразкае балота (Гродз. Карскі 1897, 2, Драг. Талст., Сядл. губ. Бес. 302). 2. Мокрая сенажаць (Гродз. Карскі 1897, 2). 3. Балота (Зах. Палессе Талст.). 4. Гразкае месца на '>алоце (Пін., Стол. Талст.). 5. Гразкае тваністае бяздонне (Жытк.). 6. Участак мясцовасці з глебай больш цвёрдай, чым на балоце, прыбалоцце (на поўдзень ад Брэста Талст.).

БАТНЯГлыбокае месца ў рацэ (Стаўбц. Талст.).

БАГНЯ'. Непраходнае, небяспечнае, тваністае месца на балоце; гразкае балота (Слаўг.).

БАГО'Н. 1. Балота (Ваўк. Сцяшк., Слаўг.). 2. Нізкае тваністае месца (Зах. Палессе Талст., Скідз.). 3. Лясістае балоцістае месца (Зах. Палессе Талст.). 4. Высокае месца (Бяг. Талст.). 5. Зараснік багуну на балоце (Жытк., Слаўг.).

БАГО'ННЕ. 1. Заліўны луг (Чашн. Касп.). 2. Балота (Слаўг.).

БАГУ'Н. Зараснік багуну на балоце (БРС). Тое ж баганнік, багўннік, баганнік, багульняк (Слаўг.), багун (Тал. Мядзв.), багольнік (Сал., Слаўг.).

БА'ЕР. Нізіна, якая вясной затапляецца і куды разам з вадой трапляе рыба; рыбны садок (Зах. Бел.).

БАЖАНТАРЫЯУ актах. Месца для ўтрымання і развядзення бажанаў (каўказскіх фазанаў) РЬазіапцз соісЫсцз (Слуцк. 1768 АВАК т. XII, стар. VIII).

БАЗ. Жывёлагадоўчая калгасная ферма (Арш.).

БА'ЗА. 1. Склад (БРС). 2. Зборачны пункт для жывёлы (Слаўг.). 3. Месца, дзе прымаюць і складваюць нарыхтоўку сена (Слаўг.).

БАЗА'Р. 1. Адкрытае месца, дзе адбываецца гандаль; гандлёвая плошча (паўсям.). 2. Гандлёвы дзень (Грыг.

1850). 3. Месца ў горадзе, мястэчку, дзе гандлявалі ўсім, апрача жывёлы (Ветк.).

БАЙДА'Н. 1. Месца, пакінутае для пашы (Нас.). 2. Адкрытае для ветру месца (Віц.). 3. Месца на неўрадлівай, пясчанай ці забалочанай сенажаці, дзе расце трава сівец Ыагбцз зігісіа (Докш.). □ ур. Байдан (поле) каля в. Камвнка Чав.

БАЙДАРЫНКА. Месца, якое зарасло ядлоўцам (Пін. Булг. 192).

БАЙРА'К. 1. Сухое рэчышча ў яры (Гом., Слаўг., Грыг. 1850). Тое ж буйрак (Грыг. 1850). 2. Месца, якое зарасло бур’янам, пустазеллем (Пін. Булг. 193).

БАЙСТРЫ'НЬ. Быстрыня, месца хуткага цячэння на рацэ (Слаўг.). Тое ж байстрыня, быйстрыня, быйстрынь (Слаўг.).

БАКАВГНА'. 1. Затока ў рэчцы са стаячай вадой, дзе мочаць лён і каноплі (Слаўг.). 2. Край дарогі, броўка; бок, схіл дарогі (Нас., Слаўг.).

БАКАВГЦКА. Прызба кругом варыўні (Ст.-дар.).

БАЛАТО'ЎЕ. Балоты; мясцовасць, багатая балотамі (Слаўг.). Тое ж балатаўё, балатовічча, балатовішча, балатовічышча, балатоўнічча, балатня (Слаўг.).

БАЛАЦВГНА'. Малое балотца; балоцістае месца; забалочаная нізіна сярод поля або ў лесе; лужына; вадасцёкавая яма (Слаўг.). Тое ж балаціна, балацянка, балацвінка (Слаўг.), балаціна (Глуск., Сал.), балацянка (Пар., Рэч., Усх. Палессе Талст.).

БАЛАЦЮТА. Вельмі вялікае, звычайна непраходнае балота (Слаўг.). Тое ж балацюжжа, балацюжышча, балацюгінне (Слаўг.).

БАЛІНА. Глеба, насычаная солямі; саланчак (Нас. АУ).

БА'ЛКА. 1. Роў (Калінк.). 2. Гразкая яма на дарозе; гразкая дарога (Рэч.).

БАЛО'НА. Вялікае, адкрытае роўнае месца пры населеным пункце або ў полі, паляна (Нас.). Тое ж балоніна, балонь (Нас.).

БАЛО'ННЕ. 1. Тое, што і абалонне 1; заліўныя прырэчныя сенажаці (Бых., Ветк., Віц. Нік. 1895, Цэнтр. і Усх. Палессе Талст.). Тое ж балонь (Рэч., Слаўг., Цэнтр. і Усх. Палессе Талст.), балонье (Жытк., Стол.). 2. Луг, выган (АЗР, 1, 145, Гом., Грыг. 1850, Жытк., Маг. губ. вед., № 44, 1854, 792). 3. Балота каля ракі, пізіна

(р. Пціч Серб. 1915, Рэч., Чашн. Касп.). 4. Паляна, роўнае сярод лесу месца (Нас. АУ). 5. Нізкае месца, якое заліта вадой (Смален. Дабр.). 6. Азярына, старык на лузе (Ветк.). 7. Невялікае поле, якое не заліваецца вадой; выган для пасьбы жывёлы (Тур.). □ ур. Балонпе (азярына на лузе) каля в. Шарсцін Ветк., ур. Балонне (поле сярод нізкага месца) каля г. Турава, ур. Балонь (нізкае месца) каля в. Заспа Рэч.

БАЛО'ТА. 1. Нізкае месца, якое парасло тоўстым слоем моху, журавінамі, дурніцамі, багуном і нізкарослымі рэдкімі дрэвамі; багна; дрыгва; балотная сенажаць (БРС). 2. Лес, часцей забалочаны; векавая пушча; глухое лясное месца (Лёзн., Слаўг., Сіроц. Касп., Смален. Дабр., Смален. Коз. 1965, 112).

БАЛО'ТЦА. Невялікае круглае балота; мачула (гл.) з больш доўгімі канцамі (Віц. Нік. 1895, Грыг. 1850, Рэч., Сміл. Шат., Слаўг.).

БАЛО'ЦВІНА. Невялікае балота, вялікая лужына, вадасцёкавая ўпадзіна (Слаўг.). Тое ж балоцвініна, балацвёна (Слаўг.).

БАЛО'ЦВІНКА. Маленькае сенажатнае балота на полі, у лесе, на лузе (Слаўг.). Тое ж балоцітка (Бел. дакастр. проза, 256), балоцінка (Палессе Талст.).

БАЛО'ЦІНА. Забалочанае месца; асобнае невялікае і вельмі гразкае балота сярод лесу або поля (Палессе Талст., Сміл. Шат.).

БАЛЬША'К. Вялікая грунтавая дарога (БРС).

БА'НІШЧА. Месца, дзе стаяла лазня (Мсцісл. Юрч., Слаўг.). Тое ж бання, баніўе, банічча (Слаўг.).

БА'НЬКА. Яма на сухім месцы, напоўненая вадой, дзе расце лотаць (Стол.).

БА'НЯ. У стар. бел. літ. Яма круглай формы, у якой здабывалі жалеза, соль (Бяр. 116). Тое ж бана, балёя, дол, яма, рўдня.

БАРАБО'ЛІШЧА. Жарт. Месца, дзе расла бульба (Слаўг.). Тое ж барабўлішча (Слаўг.).

БАРАВІКО'ВІШЧА. Месца ў лесе, дзе растуць баравікі Воіеіцз (Краснап. Бяльк., Слаўг.). Тое ж баравікоўшчына (Бых.), баравікаўня, баравіковічышча (Слаўг.). □ в. Баравікоўшчына Валож.

БАРАВГНА'. 1. Чысты сасновы лес, бор (Слаўг.). 2. Пясчанае, неўрадлівае месца, якое парасло сасновым лесам (ЛМ 83, 302). 3. Грыбное месца ў сасновым ці зме-

шаным лесе (Слаўг.). Тое ж баравое (Нясв., Слаўг., Шчуч.), баровае (Крыч.). 4. Паша ў хвойным, іглістым лесе, дзе расце верас і іншыя травы (Сміл. Шат.). □ в. Баравое Лельч., Пол., Чав.

БАРАЗНА'. 1. Глыбокая доўгая лінія, якая праведзена на паверхні глебы плугам, сахой, матыкай (паўсям.); вузкая доўгая градка, якая атрымліваецца пры акучванні пасеваў бульбы, буракоў (Нясв., Слаўг.); паглыбленне паміж градкамі бульбы для пераходу і сцёку вады (Слаўг.). 2. Палявая мяжа (АЗР 1, 125).

БАРАНАВА'ННЕ. Заскароджанае поле (Слаўг.). Тое ж бараньба, баранічанне (Слаўг.).

БАРАНАВГШЧА. Паласа, занятая бараной пры баранаванні (Краснап., Слаўг.). Тое ж барана, баранішча, барановішча (Слаўг.).

БАРКА'Н. Узровень стаячай вады ў яме, на лузе ў час разводдзя (Слаўг.).

БАРО'К. Невялікі бор; невялікі лясок (Раг., Слаўг.). □ ур. Боркі каля в. Кульшычы Слаўг., ур. Казацкі Барок (група курганаў) каля пас. Чарнец Слаўг., в. Высокі Барок Краснап.

БАРО'УКА. 1. Месца, дзе растуць чарніцы Уассіпіцпі шўгііПцз Ь. (Слаўг., Гом. Грыг. 1850). 2. Пясчаная глеба, дзе рос бор (Слаўг.). □ ур. Бароўка (паша) каля в. Бабінавічы Арш., б.х. Бароўка каля в. Кульшычы Слаўг., в. Бароўка ў Крыч. старостве (Меер, 1786, 117).

БАРО'ЧАКНевялікі, дробны сасновы лес (Нас. АУ).

БАРСУКО'ВІШЧА. Месца, дзе ёсць барсуковы норы (Слаўг.). □ ур. Барсуковішча каля в. Віравая Слаўг.

БАРЦЬ. Бортнае дрэва (Грыг. 1850).

БАРЬГШЧА. Пясчанае, неўрадлівае месца, якое зарасло сасновым лесам (Грыг. 1850). Тое ж баравізна (ЛМ 1585).

БАХАНЬГ. Ямы (Слаўг.). □ ур. Баханы (лес, поле) каля в. Шаламы Слаўг., в. Боханы Хоцімскага войтаўства Крыч. староства (Меер, 1786, 119).

БАХАТЬГ. Ямы, дзе здабываюць гліну (Слаўг.). □ ур. Бахаты (гліністыя кар’еры) каля в. Бязуевічы Слаўг.

БАХЧА'. Агарод у полі (Ветк.). Тое ж баштан (Віл., Ів. ЛіМ, 6 лютага, 1968, Рэч.), башта (Рэч.).

БА'ЦЬКАУШЧЫНА. 1. Месца, сядзіба, вуліца, нас. п., краіна, дзе нарадзіўся чалавек (Нясв., Слаўг.). 2. Бацькавы ўладанні, месца, дзе бацька жыў, працаваў;

бацькава спадчына (Грыг. 1850, Нясв., Слаўг.). Тое ж башчына, бацьшчына (Грыг. 1850), бацьківіна, бацькавіна (Слаўг.).

БАЧЬГЖ. Ст.-бел. Пчальнік; месца, дзе трымаюць вуллі з пчоламі (Грыг. 1850).

БАЧА'ЖЫНА. Азярцо сярод грудка (Стол.).

БА'ШТА. Каланча; вежа; турма (Грыг. 1850, Нас., Нас. АУ, Чуб. 88). □ Башта Царская, Багуслаўская, Пятніцкая ў Смаленскай сцяне (Грыг. 1850).

БА'ЮР. Ставок; возера (Грыг. 1850).

БАЮ'Р. Гурба снегу (Зах. Палессе Талст.).

БАЮ'РА. 1. Ямка на дарозе, выбітая коламі (Стол.). 2. Яма на прырэчнай абалоні, у рацэ, выкручаная вадой (Стол.). 2. Глінішча (Зах. Палессе Талст.).

БАЮ'РЫНА. Кар’ер, запоўнены вадой (МДС).

БАЯВІ'СКА. 1. Месца бітвы, бою; пабоішча (Грыг. 1850). Тое ж боішча, баявішча (Грыг. 1850). 2. Месца розных спаборніцтваў; рысталішча (Бяр. 246). 3. Ток у гумне, дзе малоцяць снапы (Ліндэ, I, 1854, 141).

БЕГУНОЖЛёгкі сухі пясок, які цячэ між пальцаў (Тал. Мядзв.). Тое ж пясчўга, ілок, пух, прысак, прысок (Слаўг.).

БЕЗАДШЧЫНА. У актах (1511). Маёнтак, які застаўся пасля смерці бясспадчыннага ўладальніка (Нас. АУ, Пол.).

БЕ'ЗАУЕ. Месца, якое зарасло бузіннікам (Грыг. 1850).

БЕ'ЗДАНЬ. Глыбокае, багністае месца; бяздон.не (БРС).

БЕ'ЗЛЮДДЗЕ. Ненаселенае, глухое, далёкае ад вялікай дарогі месца (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж бёзлюдзь (Слаўг.).

БЕ'ЗМА. Гразкае, непрыкметнае месца, дзе загразае ці топіцца жывёла (Рэч.).

БЕ'ЗНА. 1. Багністае, вадзяное месца, якое зарасло чаротам; дрыгва (Слаўг., Стол.). 2. Невымерная глыбіня, бездань, вір (Слаўг.). Тое ж скрдзьдбнная (Слаўг.).

БЕ'ЗНІКМалады бярозавы лес (Грыг. 1850).

БЕ'ЛКА. Нягразкае балота, якое зарасло травой (Жытк.). □ ур. Белкі (востраў і балота) каля в. Беражцы Жытк.

БЕЛЬ. 1. Балота, дзе пераважна расце бярэзнік (Бабр., Пар.). 2. Балотная сенажаць сярод лесу (Рэчыц-

кае Палессе Талст.). 3. Невялікае балота (Палессе Талст.). 4. Забалочанае, нізкае месца (Палессе Талст.). □ в. Бель Выс. (Касп.), в. Бель Крыч. і Крыч. староства (1726 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1160, ск. 124).

БЕ'ЛЬКА. Тое, што і бель 2—4 (Палессе Талст.).

БЕ/РАГ. 1. Частка сушы каля вады (паўсям.); круты, высокі бераг (Палессе). Тое ж бэраг (Цэнтр. Палессе Талст.). 2. Паласа лесу каля поля; лясная ўскраіна (Слаўг., Стаўбц.). 3. Ускраіна поля, нізіны, лугу (Слаўг., Ст.-дар.). Тое ж скрай (Слаўг.). 4. Прыстань (Слаўг.). □ ур. Берагі (луг на беразе р. Сажа) каля в. Крамянка Слаўг., ур. Бераг (луг) каля в. Віравая Слаўг.

БЕРАГАВГНА'. Край нізіны, бераг ракі, возера (Слаўг.).

БЕРАЖНІ'ЦА. Паласа тонкага лёду ўвосень або вясной уздоўж берага ракі, возера (Навагр., Пол., Слаўг.).

БЕРАЖНЯ'КДарога на беразе ракі (Нас.).

БЕРАЗА'К. Зараснік бярэзніку, бярозавы лес (Жытк., Сал., Слаўг., Стол.). Тое ж беразяк (Слаўг.). □ в. Беразакі (Беразякі) Краснап., ур. Еўкавы Беразакі каля в. Яскавічы Сал.

БЕРАЗНЯЖ. Бярозавы лес, гай, зараснік (Докш., Крыч., Нясв., Слаўг., Гом. Грыг. 1850). Тое ж баразняк (Слаўг.), беразўга, беразўха (Віц. Рам. Мат.), бёрка (Беш. Касп., Віц. Нік. 1895), берзнячок (Слаўг. Маг. Грыг. 1850), беразяка, беразня (Слаўг.).

БЕРАЛОТ. Бярлога, логава мядзведзя, вожыка (Стол.).

БЕРАЛО'З. Ракіта Заііх ІгарДіз Ь., зараснік «жоўтай лазы» (Стол.).

БЕ'РВА. Кладка з бярвенняў ці тоўстых жардзін на гразкім месцы (Жытк., Ст.-дар., Стол.). Тое ж берба (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Бервы (балота з бярвеннымі кладкамі) каля в. Пасека Ст.-дар., ур. Бервы (балота, поле, лес) каля в. Аздамічы Стол., ур. Бервы (мосцік цераз балота) каля в. Беражцы Жытк., ур. Бервы Стаўбц.

БІЗУ'ННІКЗараснік сітняку Зсігрцз Іасцзігіз Ь. (Глуск., Слаўг.).

БІЧАВГКГІаласа адчужэння паабапал дарогі (Мсцісл. Юрч.). Тое ж бічавая, бічавіна (Мсцісл. Юрч.), лізёрт, рэзёрв, рэзёрва, лізёрва (Слаўг.).

БІЧА'Й. Бераг лужка, аборка (Мсцісл. Юрч.).

БІЧА'ЙКА. Вузкая незасеяная палоска каля палявой дарогі (Мсцісл. Юрч.).

БІЧАУНІ'К1. Бераг, берагавая паласа ўсцяж р. Сажа (Слаўг.); свабоднае каля р. Дняпра месца (Рэч.). 2. Паласа адчужэння паабапал дарогі, шашы, шляху (Слаўг.).

БІЧА'УНІКЛуг наўсцяж ракі (Жытк.). Тое ж бічоўнік (Жытк.).

БЛІЗНЮ'КДвайная баразна (МДС).

БЛОТА. Гл. аблога 1 (Крыч., Слаўг.). □ ур. Блога (пакінутае поле) каля в. Улукі Слаўг.

БЛО'ННЕ. 1. Тое, што і абалонне 1, балонне 1 (Смален. Дабр.). 2. Тое, што і балонне 2 (Слаўг., Гом. Грыг. 1850). 3. Тое, што і абалонне 2; поле, раўніна (Краснап. Бяльк.) □ ур. Блонне (1745) у Магілёве (ІЮМ XXX, ч. I, № 39), ур. Блонне (гарадскі сад у Смаленску Дабр.).

БЛОНЬ. 1. Адкрытае месца, раўніна, поле (Нас.). 2. Роўнядзь, роўная нізіна (Мсцісл. Бяльк.). 3. Заліўны луг у нізкай частцы абалоння (Бабр.). □ в. Блонь у Бабр , Пух.

БЛОТНІЦА. Балотная расліна сіт Бсгоепцз, Іцгсі., зараснік сіту (Грыг. 1850).

БЛЯКОТНІК. Месца, дзе на кустарніку расце блёкат, ядавітая расліна Нуозсуапшз, Лнпсі. (Грыг. 1850).

БЛЯХА'РНЯ. Месца, дзе беляць воўну, лён (Грыг. 1850).

БОК. 1Бераг ракі, возера, дарогі (Горкі Маг. губ. Н. Дзятлавічы Гом. пав. Радч., стар. X, Нясв., Слаўг.). 2. Старана, край, вобласць, мясцовасць, краіна (Жытк., Нясв., Слаўг.). 3. Схіл гары; частка, старана лесу, поля, якая бліжэй знаходзіцца да краю (БРС).

БО'ЛЬВАР. Фальварак (Слаўг.). □ ур. Больвар (поле) каля в. Рабавічы Слаўг., ур. Больвар (востраў) каля р. Ляонянкі Слаўг.

БОМ. 1. Выгаралая глыбокая яма ў тарфяным балоце, якая запоўнена вадой (Палессе Талст.). 2. Глыбокая яма ў рацэ (Палессе Талст.).

БОН. 1. Тое, што і бом (Палессе Талст.). 2. Месца, дзе рыбакі выцягваюць з вады сетку (Стол.).

БО'НДА. У актах. Доля, участак, асабліва зямлі, які даецца за выслугу (Нас. АУ).

БОР. 1. Чысты, стары, сасновы лес (БРС); хваёвы ці сасновы лес на высокім месцы, на сухім грудзе (Палессе Талст., Ст.-дар., Стаўбц.). 2. Высокі стары лес з розных парод (Ветк., Жытк., Сал., Стол.). Тое ж бор чорны (лісцёвы лес), бор красны (лес сасновы і яловы) (Грыг. 1850). 4. Высокае сухое месца (Жытк.). 5. Пясчаная зямля (Жытк., Стол.). 6. Невялікая ўзвышанасць, пагорак, сопка (в. Арэхава Палессе Талст.). □ ур. Бор (поле) каля в. Горск Кобр., в. Бор Маладз., Пух.

БО'РТНЯУ актах. 1. Дрэва з вулеем пчол у ствале; борць (Грыг. 1850). 2. Дрэва з межавымі знакамі. Бортня вейская — мяжа або граніца паселішча. Бортня ралейная— мяжа палявая (Грыг. 1850).

БО'ХАТ. Самае глыбокае месца ў ручаі або ў невялікай рэчцы (Тал. Мядзв.).

БРАДЗІТІІЧА. Месца, дзе знаходзіцца брод цераз раку (Грыг. 1850).

БРАДО'К1Невялікі і неглыбокі брод (Ветк., Слаўг.). 2. Невялікая ўпадзіна з вадой, якая знаходзіцца недалёка ад вытокаў ручая (Слаўг.). □ ур. Брадок каля в. Лясная Слаўг.

БРА'МА. Стар. Застава каля горада (Маг. губ. вед., 1854, 792).

БРА'НДМУР. Суцэльная каменная сцяна без акон у драўляным доме, якую будавалі на мяжы сядзібы ў старым горадзе, мястэчку. Без такой сцяны дом ад дома ставілі толькі на адлегласці шасці метраў (Гродна; Беласток, Бельск у ПНР (Вал.). Тое ж брандмўрак (Гродна).

БРОД. Мелкае месца ў рацэ, возеры, старыцы, балоце, па якім пераходзяць пешшу, пераязджаюць з возам (БРС). Тое ж бред, брёд (Віц. Рам. Мат.). □ ур. Татарскі брод паміж вв. Жыцін і Кромка каля р. Пціч (Серб. 1915), ур. Брод (лажок) каля в. Папоўка Слаўг. ур. Брадок каля в. Лясная Слаўг.

БРО'ДНІКЗараснік вярбы Заііх саргеа Ь. (Азяр. Касп.). Тое ж лаза (Слаўг.).

БРО'УКА. 1. Дзярновы край канавы, поля, дарогі, берага ракі, рэчкі (Слаўг.). 2. Дзярновая мяжа паміж участкамі поля (Слаўг.). 3. Край абрыву (БРС). □ в. Броўкі Мін.

БРУДА'. Гразь, балота (Смален. Дабр.).

БРУ'ДАСЬ. Мель (Смален. Дабр.).

БРУДЗЬ. Гразь, тонкая пялёнка, слой гразі; смуга на полі ранняй вясной (Гом. пав. Рам. 1891, 364, Слаўг.).

БРУЙ. Хуткі паток вады сярод ракі (Слаўг.). Тое ж бруёвая вада (Слаўг).

БРУК1. Каменная маставая; дарога, выкладзеная каменнем (БРС, Грыг. 1850, Мін.). 2. Самая быстрыня ракі (Нас.). Тое ж быстрата, сцёржань (Слаўг.). 3. Пясчаная водмель у рацэ (Смален. Дабр.). 4. Каменне (Ваўк. Сцяшк.).

БРУСНГЧНІК. Зараснік бруснічніку Уассіпішп уіііз іНаёа Б. (БРС). Тое ж бруслёнік (Стол.).

БРУЯ'. Хуткі паток вады сярод ракі (Слаўг.).

БРУЯ'К. Мель (Кузн. Касп.).

БРЫГВА'. Непраходнае балота (Валож. Жак.).

БРЫ'ЛА. Камлыга зямлі (Грыг. 1850).

БРЫЛЕ'УНІКМесца, якое зарасло травой дзядкамі Агсііпт Іотепіозцт зсЬгапз (Беш. Касп.).

БУ'БЕН. 1. Месца, высокае і беднае травастоем (Нясв., Слаўг.). 2. Балота, якое можна перайсці (Пух.).

БУБЕН. 1. Высокае месца (Карм.). 2. Высокая і бедная травастоем паша (Слаўг.). □ ур. Бубён (высокі бераг з пясчанымі і крутымі схіламі) каля в. Глінкі Паштовай Карм., Бўбны (азярына на лузе) каля в. Шарсцін Ветк.

БУГЛЕУНІКМесца, дзе багата дробных, акругленых вадой, каменьчыкаў (Гродз.). Тое ж буглёк, (Гродз.).

БУГО'НЯ. 1. Ралля ці від ворыва, калі пасярэдзіне ўчастка ўзвышаецца пачатковая двайная баразна (Слаўг.). 2. Ворыва ўроскідку (Ветк.).

БУГО'Р. 1. Узгорак, пагорак, невялікая гара; узвышанасць; высокае месца; гара пяску (паўсям.). Тое ж лабзыр, бузгорак, лабыр, сугорак, лабынь, лабадыр, бугарок, лабырок, курганок, кургонак, бугравіна (Слаўг.). 2. Кучка зямлі, якую накапаў крот (Слаўг., Хойн.). □ ур. Бугор (высокі луг) каля в. Сіліна Поле Слаўг.

БУ'ДА. 1. У актах (1529). Новая сяліба, населены пункт у лесе, жыхары якога займаюцца вырабам дзёгцю, паташу, ардашу, салетры, клёпкі (Люб. 490, Грыг. 1850, Слаўг., Смален. Дабр., Бых. Рам. 1912, 3). 2. Збудаванне, будынак, жыллё, хата (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж будан, курёнь, халўпа, хіжа (Слаўг.). 3. Хата з дваровымі будынкамі, якая стаіць за паселішчам (Грыг. 1850). 4.

Кірмашовая лаўка (Грыг. 1850). □ ур. Бўды (поле, сенажаць) каля в. Пасека Ст.-дар., в. Буда Дубр.

БУДА'. 1. Будка над ямай, дзе ляжыць бульба (Сцяшк.). 2. Салаш; дрэнны жылы будынак (Слаўг.).

БУДВО'РЫЦА. Выган за вёскай (Сіроц. Касп.).

БУДЗГШЧА. Месца, якое занята дваровымі будынкамі (Грыг. 1850).

БУ'ДКА. 1. Вартоўня, старожка; двор у лесе, каля вялікай дарогі (Слаўг.). 2. Буда, салаш як часовае збудаванне для жылля (Слаўг.). 3. Будан для сабакі (Грыг. 1850, Слаўг.).

БУДЫ'МЕР. Высокае, адкрытае для вятроў месца (Стол.).

БУЕК. 1. Моцны вецер (Слаўг.). Тое ж буяк, буян (Слаўг.). 2. Высокае, ветранае месца (Слаўг.). Тое ж буяк, буян (Слаўг.).

БУЗА'. Рачны і азёрны іл; гразь; разведзеная гліна; твань з травою на дне вадаёма, гразкае балота (Віц. Нік. 1895, Кузн. Касп., Пол., Слаўг.). Тое ж муць, дрюза, дрюзя, дрюзга (Слаўг.). □ ур. Бузяны рог (частка сушы, возера) каля в. Чарсвяны Уш.

БУЗГО'Р. Горка, узвышша (Слаўг.). Тое ж буздыр, лабадыр, лабыр, бузгорак, бузгарок (Слаўг.).

БУЙ. 1. Узгорак, адкрытае, ветранае месца (Лёзн., Нясв., Рэч., Слаўг., Сміл. Шат., Смален. Дабр.). 2. Высокае бойкае месца, плошча, тачок, дзе збіраюцца людзі (Слаўг.). 3. Моцны, халодны вецер (Лёзн., Мсцісл. Юрч., Рэч., Смален. Дабр.). 4. Схіл гары, узгорка, ніжэй якога мясцовасць ужо роўная (Слаўг.).

БУЙСТРА'. Быстрыня; месца хуткага цячэння ў рацэ (Жытк., Сал.).

БУК. Месца, куды падае вада з млынавага кола, ад чаго дно вадаспада робіцца глыбокім (Грыг. 1850).

БУ'КА. Глыбокае месца ў рацэ (Дубр.).

БУКО'ТА. Узгорак на лузе, на якім расце вяз (Слаўг.). □ ур. Букота каля в. Дабранкі Слаўг.

БУ'КТА. Глыбокае вірыстае месца ў рацэ на самым яе павароце, якое крыху ўдаецца ў сушу (Жытк., Мін., Навагр.). Тое ж букота (Слаўг.).

БУ'КЧА. Глыбокае месца ў рацэ; затока (Жытк.). □ в. Букча Лельч., Тур.

БУЛДЫТА. 1. Цвёрдая няроўнасць на разбітай дарозе, мёрзлая гразь у выглядзе розных выступаў

(Слаўг.). 2. Скіба дзярністай зямлі на раллі, вялікія кавалкі сухой зямлі на заскароджаным полі (Слаўг.). Тое ж булдыжына, убоіна, калдыба, калдыга, булдыжжа, субулдыжжа, субулдажжо, убоінне, убоіжжа (Слаўг.).

БУЛЬБЯ'НІШЧА. Поле, дзе расла бульба (БРС). Тое ж бульбавёне (Гродз.), бульбёнішча (Віц., Слаўг., Уш.), бульбёўнішча (Леп.), бульбёўнічча, бўльбішча, бульбовінне, бульбавінне, бульбовічча, бульбовішча, бульбоўішча (Слаўг.), бульбоўнік (Крыч., Паст., Слаўг.), бульбоўнічча, бульбоўнішча (Слаўг.), бульбяніска (Гродз.), бульбянка (Вор.), бульбянне (Маладз., Слаўг., Смал.), бульбяшнік (Слаўг.).

БУЛЬВА'Р. Гарадскі сад (Клімавічы, 1913 Ярасл., 39).

БУЛЬДЬГР. 1. Бясплодны ўзгорак (Сен. Касп.). 2. Высокае, адкрытае месца; пукатая горка (Нас., Слаўг.). Тое ж булдыр, булдырок (Слаўг.).

БУР. Невялікае ўзвышша, якое парасло лесам (Палессе Талст.).

БУРАЛО'М. 1. Паламаны бурай лес (БРС). 2. Вялікая бура з дажджом і громам (Ветк.).

БУ'РВА. Хваля, вадзяны грэбень, падняты ветрам (Гом. пав. Рам. 1912, 178).

БУРВА'ЛАКНевялікі ўзгорачак, сухое месца на нізіне (Маладз.).

БУРГУ'Н. Курган, узгорак; купіна, грудок (Мсцісл. Юрч. НС, 230).

БУ'РЦГШЧА. Месца, дзе стаяў бурт бульбы, гною (Слаўг.).

БУРЧА'. Топкае месца (Лід. Араш., 92).

БУРЧА'КЧастка ракі з хуткім цячэннем; быстры ручай (Глуск. Янк. I, Палессе Талст.).

БУР’Я'Н. 1. Месца, якое парасло бур’янам, пустазеллем (Слаўг.). Тое ж бурыян (Слаўг.), бур’яніна (Грыг. 1850). 2. Навальніца з вялікім ветрам; бура (Стол.).

БУТ. Яма, траншэя з каменнямі; каменны падмурак печы ў хаце (Слаўг.).

БУ'ХТА. 1. Глыбокае месца ў рацэ на самым яе завароце; вір (Гродз., Бельск, Жытк., Сал., Стол.).2. Выкручаная вадой яма на дарозе, на лузе ў час разводдзя (Стол.). □ ур. Бухта Просць каля в. Кароцічы Стол.

БУ'ХТАВІЦА. Гразкае месца на балоце (Пруж.).

БУ'ЧАЕ. Месца, пакрытае каменнямі, некалькі ўзвышанае (Кар.).

БУЯРА'К. Сухі дол (Калінк.).

БУЯ'ШНІК. Зараснік дурнічніку Уассіпінш ціі^іпозшп Б. на балоце (Жытк.).

БЫЙСТРА'. Паласа хуткага цячэння ў рацэ (Рэч., Слаўг.). Тое ж быйстрынь, быйстрыня, быстрына, быстрэча, пасяродак., быстрынь, сцёржань (Слаўг.), быйстра (Ветк.), быстра (Грыг. 1850, Рэч.), быстрынка (Гродз.), быстрак, быстрыня (БРС).

БЫР. 1. Густы, глухі змешаны лес на высокім сухім і пясчаным месцы (Кам., Радзеж Палессе Талст.). 2. Ралля на месцы лесу (Драг.).

БЫСТРЭ'Ц. Ручай, які мае хуткае цячэнне (Грыг. 1850). Тое ж быстрык (Грыг. 1850). □ в. Быстрык Маг.

БЯЗДО'ННЕ. Глыбіня, яма, дрыгва, вір (БРС). Тое ж бяздонніца, прадонне (Слаўг.).

БЯЗЛЕ'СІЦА. Тэрыторыя, бедная лесам (БРС). Тое ж бязлёссе (БРС), поле (Слаўг.).

БЯЗО'ДНЯБездань, невымерная глыбіня (Бяр. 2). БЯЗГНО'ІЦА. Пустое поле, без гною (Слаўг.).

БЯЛІ'ЛЬНЯ. 1. Месца, дзе беляць воўну, лён (Грыг. 1850). 2. Лужок, узмежак, дзе беляць на сонцы мокрыя палотны (Слаўг.).

БЯЛЯ'НА. Зямля, якая мае белы колер; белая гліна (Грыг. 1850).

БЯРЛО'ГА. Мядзведжае логава (Бых., Кап., Кобр., Маладз., Слаўг., Смален. Дабр., Смарг., Стаўбц.), воўчае логава (Нар., Рэч.). Тое ж бярлог (Вор., Жытк., Кам., Нясв., Пол., Шчуч.).

БЯРО'ЗАВЕЦ. Бярозавы гай (Стаўбц. Прышч.).

БЯРЭ'ЗІНА. Бярозавы зараснік, лес (Грыг. 1850, Палессе Талст., Слаўг.). Тое ж бяроза (Слаўг.), бярозавік (Віл.), бяроза (Палессе Талст., Слаўг., Слуцк.). □ ур. Бярэзіна (балота) Слаўг., р. Бяроза (пр. пр. Дняпра), Бяроза (шлях ад Прапойска да Магілёва), ур. Бяроза (поле) каля в. Зялёная Дуброва Слуцк., ур. Бярозавік (балота) каля в. Засценкі Віл., Бярозаўка (назва вуліцы) у в. Свенск Слаўг., в. Бярозаўка Слаўг., г. Бяроза Брэсц.

БЯРЭ'ЗНА. Месца, якое зарасло бярэзнікам (Стол.). □ ур. Бярэзна каля в. Аздамічы Стол.

БЯРЭ'ЗНІК1Бярозавы лес, гай (БРС). 2. Могілкі (Слаўг., Шчуч.). Тое ж духоніна рошча (Магілёў). □ ур. Бярэзнік (поле) каля в. Кароцічы Стол., ур. Бярэзнік (лужок з рэдкімі бярозкамі) каля в. Папоўка Слаўг.

БЯРЭ'СЦІШЧА. Месца ў бярозавым лесе, дзе дралі бяросту на выганку дзёгцю (Крыч.). □ ур. Бярэсцішча (узвышша) каля в. Дзягавічы Крыч.

БЯСЕ'ДЗІШЧА. Месца або пакой, куды збіраюцца людзі (Грыг. 1850, Слаўг.).

БЯСПУ'ЦІЦА. Вельмі дрэнная дарога; нягода (Слаўг., Чашн. Касп.). Тое ж бяспўцце, бяспўцціна, бёздараж, бездарожжа (Слаўг.).

В

ВАДА'. 1. Агульная назва наяўнасці ў населеным пункце ці ў гэтай мясцовасці водных аб’ектаў — возера, ракі, рэчкі, балота, мачулішчаў, крыніц (Слаўг.). Тое ж вадазбор, вадзянка (Слаўг.). 2. Разліў вады вясной у час разводдзя, летніх ліўняў, восеньскіх дажджоў, зімовых паводак і верхаводак (Ветк., Жытк., Слаўг., Стол.). Тое ж вадаполь (Смален. Дабр.).

ВАДАВА'Л. Вадаспад (Віл.).

ВАДАДЗЕ'Л. Водападзел паміж рэкамі, вадаёмамі (Касп.).

ВАДАЕМ. Месца збірання або захоўвання вады; ставок (БРС). Тое ж вадавік, вадабадзь (Вілен.).

ВАДАПОТТ. Месца, дзе пояць жывёлу (БРС). □ в. Вадапой Мін. (Лемц. Дыс.).

ВАДАСКГД. Гідратэхнічнае збудаванне для злівання лішку вады ў стаўку (БРС). Тое ж ялаў, ялава, ялаво, рына (Слаўг.).

ВАДАСПА'Д. 1. Спад вады пасля вясенняга разліву (Слаўг.). 2. Імклівы паток вады, які падае з вышыні (Слаўг.).

ВАДАСЦЕК. Месца на лагу, дзе патокам выліваецца вада з раўка (Слаўг.).

ВАДАЦЕ'Ч. 1. Крыніца, ручай, равок (Нас., Крыч., Слаўг.). 2. Вільготнае месца пад гарой, дзе з зямлі сочыцца вада (Лёзн.). □ ур. Вадацеч (мокрая, крынічная мясціна) каля в. Любаны Слаўг.

ВАДЗІ'ШЧА. Вялікі разліў, вялікая вада; бурнае разводдзе (Слаўг.). Тое ж вадзянішча (Слаўг.).

ВАЖНІ'ЦА. 1. Месца, дзе важаць грузы (Горкі Маг. губ.). 2. Вагавы хлеў (Маг. губ. вед., № 44, 1854, 793).

ВАЗО'Н. Выгін ракі на роўным месцы, парослы вакол алешнікам (Стаўбц.). □ ур. Вазоны каля в. Пруды Стаўбц.

ВАЗЯРЦ'О. Невялікае возера; малы старык (Ветк., Крыч., Слаўг., Шчуч.). Тое ж вазёрца (Лёзн.), вазярцэ, возерка (Ст.-дар.), возерца (Слаўг., Стаўбц.). □ ур. Вазярцо (лужок) каля в. Серкаўка Слаўг.

ВАЗЯРЬГНА. 1. Старарэчышча, старыца з вадой на лузе (Слаўг.). 2. Зарослае возера, запушчаны ставок (Слаўг.).

ВАЗЯРЬГШЧА. Месца, дзе было возера (Нясв., Слаўг.). Тое ж возерышча, вазярынне, вазёрня (Слаўг.).

ВАЗЯРЭ'Ц. Гл. азярэц (Слаўг.).

ВА'КАРЫНА. Хваля, зыб на рацэ, возеры (Навагр.).

ВАКНО'. Гл. акно (ГІалессе Талст., Слаўг.).

ВАКО'ЛІЦА. Гл. аколіца 1—7 (Зах. Бел., Др.-Падб., Сен. Касп., Слаўг.).

ВАКО'НЦА. Прыроднае ці выкапанае на балоцістай амшары паглыбленне, прадаўгаватае азярцо (Віц. Нік.).

ВАЛ. 1. Штучны земляны насып у выглядзе вялікага бурта з грэбнем (Пол.), узгорка (Жытк., Тур.). 2. Нагорнуты экскаватарам доўгі грэбень кустоў з карэннем (Сал., Слаўг.). 3. Высокае месца, груд пасярод балота (Глуск. Янк. II). 4. Хваля, вадзяны грэбень, падняты ветрам (Гродз., Жытк., Тал. Мядзв.). □ ур. Вал Івана Грознага ў Полацку, ур. Вал (насып) Тур. (Кав. 340), ур. Вал (груд сярод балота) каля в. Клетнае Глуск.

ВАЛАКА'. Зыбкае балоцістае месца (Лельч.).

ВАЛАТО'К. Курган, магільны ўзгорак (Барыс. Расія, т. 9, 401). 2. Земляны капец, які некалі служыў арыенцірам, каморніцкім знакам і кіламетравым слупам (Барыс. Расія, т. 9, 401).

ВАЛАТО'УКА. 1. Магільны курган бронзавага веку; вялікі прыродны ўзгорак (БРС). Тое ж валотаўка (Віц., Пол., Алякс. 59). 2. Земляны капец, які некалі замяняў кіламетравы слуп (Барыс. Расія, т. 9, 401). □ с. Волатава каля Гомеля (Расія, т. 9, 537).

ВАЛАТО'УКІ. Могілкі (Сен. Касп.). □ в. Валатоўкі Шум., ур. Валатоўкі каля нас. п. Шайцерава Дрыс.

ВАЛБУ'КА. Невялікая няроўнасць на дарозе; кучка цвёрдай зямлі, маленькі ўзгорачак (Ветк., Слаўг.).

ВАЛБУ'ЧЧА. 1. Замерзлыя купіны, вялікія кавалкі мёрзлай зямлі на гразкай дарозе (Слаўг.). 2. Нараст клубам на дрэве (Слаўг.).

ВАЛВА'. Хваля, вадзяны грэбень, падняты ветрам (Ашм. і Лідск. пав., Віц., Гродз.).

ВАЛЕ'ШНІК. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Слуцк.).

ВАЛГНА. 1. Руіны (Грыг. 1850). 2. Павал, буралом у лесе (Грыг. 1850).

ВАЛКА'Н. 1. Паламаны бурай лес (Рэч.). 2. Вялікі разбуральны вецер у час навальніцы; буран (Рэч.).

ВАЛМО'. Упадзіна, паглыбленне (Валож.).

ВАЛО'К. 1. Участак зямлі (Кобр.). 2. Нізкі бераг ракі (Кобр.). 3. Згрэбенае ў рад сена (Кобр.).

ВАЛО'КА. 1. Мера зямлі — 20 дзесяцін; участак зямлі 24 га (Барыс.); 18 га (Стаўбц.); надзел зямлі (Маладз.); участак зямлі няпэўнай меры (Шчуч.); паласа зямлі (Жытк.). 2. Галоўная пазямелыная мера ў Літве і Польшчы (Гарб.). 3. Балота або нізкае, забалочанае, але праходнае месца, якое зарасло алешнікам, лесам (Ельск., Усх. Палессе Талст.).

ВАЛО'ТНІЦА. Месца, дзе размешчана група курганаў-валатовак (Віц. Рам. Мат.). □ ур. Валотніца (лес) у Веліжскім пав.

ВА'ЛЬНЯ. 1Майстэрня, у якой валілі сукно (Слаўг.). 2. Лазня (Сал.). 3. Месца, дзе стаяла лазня (Стол.).

ВАЛЬНЯКІ'. Месца, дзе жылі людзі, якія мелі вольнасць ад прыгону; багатыя людзі (Слаўг.). □ х. Вальнякі каля в. Шаламы Слаўг.

ВАЛЬСА'. Тарфяное балота; забалочаны луг, часам з вольхамі (Слаўг.). □ ур. Вальса (забалочаны луг) каля в. Віравая Слаўг.

ВАЛЮ'ШНЯ. Месца, дзе стаяла майстэрня, у якой валілі сукно (Глуск. Янк. II, Слаўг.). Тое ж валюш (Гродз.), валюша (Жытк., Стол.).

ВАНДО'Л. Ухаба, выбай, калдоба (Беш. Касп.).

ВАПА'К. Залежы вапны (Слаўг.).

ВА'ПЕЛЬНЯ. 1. Месца, кар’ер, дзе здабываюць вапну (БРС). Тое ж вапёйніца (Віц. Касп.), вапёльня (Слаўг., Сміл. Шат.), вапённіца (Зах. Бел. Др.-Падб.), вапніца, вапнішча (Нас.), вапно (Нас. АУ). 2. Печ, месца, дзе абпальваюць вапну; вапенны завод (БРС). Тое ж

вапёйніца (Віц. Касп.), вапёльня (Нас.), вапённіца (Віц. Касп.).

ВАПЕ'ННІШЧА. Месца, дзе складаюць вапнавы камень або ачышчаюць гашаную вапну (Нас.).

ВА'ПНА. Абпаленая вапністая зямля (БРС). Тое ж вапняк (БРС), звёздка (Слаўг.).

ВАРНІ'ЦА. У актах. 1. Саляварня, салярня (Гродз.). Тое ж варня, варэльня (Грыг. 1850). 2. Завод, дзе варылі піва, мёд (Крыч. староства Меер, 1786, 99).

ВАУКАУНЯ'. 1Яма для лоўлі ваўкоў (БРС). 2. Небяспечнае месца (Нас.). □ ур. Каля Ваўкавёнькі Стаўбц. (Прышч.).

ВЕ'ЖА. Каланча (БРС). □ нас. п. Белая Вежа ў раёне Белавежскай пушчы (ПНР).

ВЕ'РАС. Суцэльны зараснік верасу Саіійпа уці^агіз ЗаІізЬ. (БРС). Тое ж верасняк, верасёнь, верасуга (Слаўг.).

ВАРАТНГК. Доўгі загон (Колас, 1952, т. 4, 303); частка паласы, якая апрацоўваецца асобна (Кузн. Касп.).

ВЕРАЦЕ'. Расчышчаная палянка ў лесе (в. Шастовічы Палессе Талст.).

ВЕ'РАЦЕНЬ. 1. Старая народная мера зямлі, адлегласці (Шчуч.). 2. Частка ўзаранага поля; шырокая паласа (Палес. Лемц. Айк.).

ВЕРАЦЕ'Я. 1. Узгорак, узвышша сярод балота, часцей парослае арэшнікам (Беш. Касп., ЛМ, 77, 94, 106, 806). Тое ж верацяя (Лемц. Айк.). 2. Падрыхтаванае пад поле месца (Лемц. Айк.). 3. Вугал або клін поля (Грыг. 1850). □ Верацейскае балота Арш. (Расія, т. 9, стар. 8), в. Верацей Веліжскага пав. (Рам. Мат.), в. Верацейкі Докш.

ВЕРАЯ'. 1. Узгорак (Слаўг.). 2. Вароты з дзвюх палавін. (Слаўг.). 3. Шула, слуп у варотах або агароджы (Слаўг.).

ВЕРБАЛО'З. Зараснік куставога вербняку, ніцай лазы Заііх уішіпаііз Б. (БРС).

ВЕРБАЛО'ЗНІК. Зараснік ракітніку Заііх Гга^іііз Б , вярбы Заііх репіапдга Б. (Глуск. Янк. II, Слаўг.).

ВЕ'РБАУЕ. Месца, дзе багата расце вярбы (Слаўг.). Тое ж вербаўё, вёрб’е (Слаўг.), вёрбна (Стол.), вёрбнік (Слаўг.). □ в. Верб’е Лаг., ур. Вёрбна каля в. Аздамічы Стол., ур. Вербнякі (луг з зараснікам вярбы) каля в. Заспа Рэч.

3. Зак. 613

33

ВЕРХАВО'ДКА. 1. Вада, якая разлілася зімой паверх лёду; слаі лёду на рэчцы над першым тоўстым ледаставам (Докш., Сен. Касп., Слаўг.). 2. Веснавая вада, якая разлілася на лузе пасля ачышчэння ракі ад лёду (Слаўг.). 3. Вада і ваданосны пласт у калодзежы, якія знаходзяцца вышэй пласта з крыніцамі і з крынічнай вадой (Смал.).

ВЕРХАЛЕДЗІЦА. 1. Вада паверх лёду на рацэ (Рэч., Стол.). Тое ж верхалод, верхалодзіца (Стол.), верхалёдка (Рэч.). 2. Лёд на рацэ, які намярзае паверх асенняга ледаставу (Жытк., Рэч., Стол.). Тое ж верхалод (Стол.), верхалёдка (Рэч.), верхалодзіца (Стол.).

ВЕТЦЕП. Старарэчышча з вірам (Маз.).

ВЕРЦЕЛА'. Вір у рацэ, возеры на месцы, дзе б’е крыніца (Усх. і Цэнтр. Палессе Талст.).

ВЕ'СКА. Населены пункт сельскага тыпу (Слуцк. пав. Сержп. Грам. 48). Тое ж ўёска (Ст.-дар.). □ в. Веска Староб.

ВЕСЬ. 1. Сельскі населены пункт (Слуцк. Сержп.). 2. Стар. Поле, ралля (Грыг. 1850).

ВЕСЯЛУ'ХА. 1. Лес з бяроз павіслых Веіціа Тгепсіціа КоіН; бярэзнік (Дубр., Крыч. Меер 1786, 115). 2. Рознакаляровая вясёлка на небе (Ваўк. Сцяшк., Глуск. Янк. II., Маз., Росл. пав. Дабр., р. Пціч Серб. 1915, паўдн. ч. Слуцк. пав. Сержп. Прымхі, 12, Ст.-дар.).

ВЁСЯЛЬНГКЛес з бяроз Вёіпіа уеггцсбза Еіігіі. (Лёзн.).

ВЕ'ТЛІЦА. Вярбовыя прысады каля дарогі (Слуцк.).

ВЕ'ЦЕР. 1. Адкрытае, ветранае месца (Слаўг.). 2. Веснавы вецер (Жытк.). Тое ж вецёр (Жытк.). 3. Віхор (Слаўг.).

ВЕ'ШКА. Тое, што і вітка 1, 2 (Слаўг.).

ВЕШНЯКВадзяны млын, які працуе толькі пры высокім узроўні веснавой вады (АВК, 4).

ВЕСКА. Населены пункт у сельскай мясцовасці, сялянская аселасць (БРС). Тое ж в’ёска (Ст.-дар.), вёзка (Ветк., Віц., Дубр., Маг.), веска (Дзіс. Дабр. ч. IV, 219). Параўн.: вёску Березовку (1708) Слаўг. (Лісты Пятра I, т. 8, вып. 2, 1951, 731, 732). □ в. Вёска Люб.

ВІТАР. Глыбокае месца на балоце, яма, запоўненая ілам, вадой; азярына (Харомск Палессе Талст.).

ВІДО'КА. Віднае з усіх бакоў, адкрытае, высокае месца (Слаўг.). Тое ж відоцы, лабок, лысагар, кол, да-

лонь, тычок, вока, званіца, маяк (Слаўг.), відоліца (Стол.).

ВГЖАР. Яма ад выгаралага торфу і травы (Палессе Талст.).

ВГЛКІ. Месца раздваення дарогі (Докш.).

ВГЛЫ. Мясцовасць у выглядзе вузкай палоскі, якая заканчваецца ўчасткам квадратнай формы паміж рэчкамі пры ўпадзенні адной з іх у другую (Ст.-дар.). □ ур. Вілы (балота) каля в. Пасека Ст.-дар.

ВШЦГННІКВінаграднік; гароднінны сад (Нас, АУ).

ВІР. 1. Яма ў рацэ ці возеры, на паверхні якой назіраецца кругаварот вады; глыбокае месца ў рацэ, возеры або балоце (БРС). Тое ж гаршчок, глыбічыня, вотмык, глыбачынь, закрўтка (Слаўг.), мотмут (Ветк.), вукрут (Палессе Талст.), вірь (Магіл. губ. вед. № 44, 1854, 793), вырь (Віц. Шэйн БП, 773), макацёр (Усх. Палессе Талст.). 2. Невялікая травяная яма з вадой на сухім месцы (Палессе Талст., Стол.). 3. Яма на лузе, якую выкручвае вада вясной (Рэч.). 4. Месца ў рацэ, дзе падмываецца бераг (Жытк.). 5. Месца ў рацэ або возеры, дзе часта топяцца людзі; усякае небяспечнае і невядомае месца (Лёзн., Нас., Слаўг.). 6. Быстры ручай; быстрыня ракі (Віц. Шэйн. БП, Нас.). □ ур. Васькаўскі Вір (луг) каля в. Рудня Слаўг.

ВІРОЖ1Глыбокае месца на рэчцы (Слаўг., Стол.). Тое ж вірэц, вірцэ (Стол.). 2. Адкрытае месца сярод дрыгвы (Стол.). 3. Глыбокае малое азярцо на грудку, на полі, круглая яма з травой на прырэчнай сенажаці (Стол.). Тое ж вірак (Стол.).

ВГСПА. Нізкі, пакаты пясчаны бераг (Цэнтр. Палессе Талст.).

ВГТКА. 1. Мяжа на лузе, на пасеве з уторкнутымі жэрдкамі (Слаўг.). 2. Межавы знак, галіна з заламаным верхам або шосцік з пучком сена на самым версе; дарожны і водны арыенцір (Слаўг.). Тое ж мёта, граніца, знак (Слаўг.). 3. Луг, дзе нельга пасвіць жывёлу пакуль не будзе скошан травастой (Слаўг.). □ ур. Віткі (поле) каля в. Гайшын Слаўг.

ВІША'Р. I. Топкае балота, дзе траву косяць толькі па лёдзе або яна там зазімоўвае (Пар., Слаўг., Стол. Араш. 90). Тое ж вішар (Ст.-дар.), віш (Глуск. Янк. I, Сал., Стол.), віша (Чырв.-слаб.), вішэр (Драг.). 2. Трава

ў выглядзе мурагу, якая не трэцца (Рэч.). 3. Месца на беразе, у затоцы, дзе ляжыць сухая балотная трава, рознае смецце пасля разводдзя (Драг.). 4. Благое балотнае сена (Драг., Пух. Шат., Сядл. Бес. 302). □ в. Вішар Калінк., _ур. За Вішаром (поле) каля в. Чарнякоўка Слаўг., Віш — частка в. Зімніца Слаўг.

ВІ'ШКА. Тое, што і вітка 1, 2 (Слаўг.). □ в. Вішкавічы Чашн.

ВІШНЯ'К. Густы зараснік вішняў; вішнёвы сад (БРС). Тое ж вішанне (Пол., Слаўг., Смален. Дабр.), вішаннік, вішнюга, вішняччо, вішнік (Слаўг.), вішэннік (Слаўг., Уздз.).

ВОШЛІВА. Аблівака; коўзкая дарога ў час галалёду (Слаўг.). Тое ж вобліў, вобліўка (Слаўг.), вобліўя (Мсцісл. Юрч., Слаўг.).

ВОТНІСКА. 1. Месца, дзе гарэў касцёр (Гродз.). 2. Дрыгвяністае балота (Гродз.).

ВОТНІШЧА. 1. Палаючы касцёр (БРС). 2. Месца дзе гарэў касцёр (БРС). 3. Пажарышча (Рэч., Сміл. Шат.). □ ур. Вогнішча (Тур. Кав. 340).

ВО'ДВА. Выток ракі (Маг.). Тое ж водня (Маг., Слаўг.). □ с. Водва Маг.

ВО'ДМЕЛЬ. Неглыбокае месца ў рацэ, возеры (БРС).

ВО'ДРУБ. Зямля ў адным участку (усяго пасёлка, аднаго гаспадара); хутар (БРС). □ пас. Водруб каля в. Зімніца Слаўг.

ВО'ДСЕУ. Тое, што і адсеў 1, 2 (Мсцісл. Юрч., Слаўг.).

ВО'ДСТУП. Адкрытая прастора паміж лясамі, дварамі, будынкамі (Слаўг.).

ВО'ДЫ. 1. Мінеральныя воды, гразі; лячэбныя крыніцы (БРС). 2. Рыбныя водныя ўгоддзі (Стол.).

ВО'ЗЕРА. 1. Прыродны вадаём або штучны ставок (БРС). 2. Азярына, якая заліваецца вадой у час разводдзя (Ветк.). 3. Старык на лузе, які злучаецца з ракой старым рэчышчам або перасыхаючым ручайком (Рэч.). 4. Крыніца (Ветк.). 5. Азярышча (Ст.-дар.). □ ур. Засапскае Возера (поле) каля в. Заспа Рэч., ур. Возера (азярына, луг) каля в. Заспа Рэч., ур. Возера (сенажаць) каля в. Пасека Ст.-дар., в. Возера Уздз.

ВОЙ. 1. Самае хуткае цячэнне ў рацэ; стрыжань (Стол.). 2. Месца віхравога руху вады, дзе равец (гл.) упадае ў раку (Стол.).

ВО'ЙТАЎСТВА. Адмііністрацыйная частка графства, роўная 250 000 квадратных дзесяцін зямлі (Меер, 1786, 3).

ВО'КД. 1. Незарослая частка былога вадаёма; невялікая водная паверхня на балоце (Слаўг.). 2. Вір на рацэ (Рэч.). □ ур. Чортава Вока (вір) на Дняпры каля в. Заспа Рэч.

ВО'КНА. Глыбокія ямы з вадой на балотнай сенажаці паблізу азёр або старых рэчышчаў (Стол.).

ВО'КНІШЧА. 1. Невялікае, але вельмі глыбокае прыроднае возера (Стол.). 2. Вір на рацэ, возеры, або незарослая вадзяная, вельмі глыбокая яма на грузкім балоце; гразкае месца на балоце (Нас., Вічын Палессе Серб. 1915, Чашн., Касп.). Тое ж гакно (Драг. Араш. 92, Палессе Талст.).

ВО'КУТ. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Кір.).

ВО'ЛАК1. Гужавая лясная дарога (Слаўг.). 2. Дарога, па якой вазілі (валачылі) таварны лес на рум (Слаўг.).

ВО'ЛАСЦЬ. 1. Адміністрацыйная адзінка, частка павету ў дарэвалюцыйнай Расіі (БРС). 2. У актах (1557). Горад і некалькі вёсак, якія належалі аднаму ўладару (Гарб.).

ВО'ЛМІНА. Катлавіна, мокрая ўпадзіна з травой (Чэрв.). □ в. Волма Чэрв.

ВО'ЛЬНІЦА. Месца, дзе рабіўся вольны, без водкупу, продаж віна (Нас.).

ВО'МШАР. Махавое балота, амшарына (Сміл. Шат.).

ВО'ПАУЗЕНЬ. Апоўзень на схіле рова, гары, берага (Мсцісл. Юрч.).

ВО'РАНЬ. Узаранае поле, ралля (Слаўг.). Тое ж аранне (Слаўг.). □ в. Ворань Леп.

ВО'РЫВА. 1. Узаранае для сяўбы поле; засеяны палетак (БРС). Тое ж пахаць, пахата (Слаўг.), аралля (Дубр.). 2. Ралля, якая ўзарана першы раз (Сен. Касп.).

ВО'РЫК. Скацінны двор, даржнік (Горкі Маг. губ., л. I).

ВО'СТРАВА. Поле паміж лугамі (Уш.). □ ур. Вострава (поле) каля в. Чарсвяны Ўш.

ВО'СТРАУ. Частка сушы, якая акружана вадой ці балотам (БРС). Тое ж войстраў (Слаўг.), штычына

(Драг. вол. Гільт. 59), гостраў (Ваўк.). □ Зялезны востраў у балоце Чыстая Лужа каля в. Шаламы Слаўг.

ВО'СТУП. Гл. оступ (Беш. Касп.).

ВО'ТЛЫНЬ. Затока (Слаўг.).

ВО'ТМАЛАДЗЬ. Зараснік маладых парасткаў на бярозавых, альховых высеках (Жытк.).

ВО'ТМЕЛЕ. Пясчаная каса ў рацэ (Рэч.).

ВО'ТМУТ. 1. Вір на рацэ (Ветк., Слаўг.). Тое ж узмўць (Слаўг.), вотмуць (Цэнтр. і Усх. Палессе Талст.). 2. Ціхая глыбокая затока каля ракі (Рэч.). 3. Глыбокае месца ў рацэ (Палессе Талст.); чорная глыбіня (Слаўг.). □ воз. Узмуць (глыбокае возера) каля в. Віравая Слаўг.

ВО'ТМЫК. Глыбокае месца ў рацэ, дзе раней быў млын (Слаўг.).

ВО'ТМЫТ. Вір, яма; вельмі глыбокае месца ў рацэ ці возеры (Слаўг.).

ВО'ТЧЬІНА. 1. Уладаяні, абшар, спадчына ад бацькі ці дзеда; бацькаўшчына, дзедаўшчына (БРС). 2. Пасека; прыдатнае для пчол месца (Прысожжа Ляп., 1773, Кароцічы Стол.). Параўн.: «В снх лесах... Могнлевской губ... Велнкорослой дуб снабдпт флотскне надобностн, в лнпняках лутчая отчнна плн пчельннкн» (Ляп. 547); «В деревнн Бнрулях'ь одна уволока н вотчнна Боковіцйна» (Слаўг. 1634 ІЮМ, вып. XXX, ч. 1, аддз. 1, стар. 59, 60); вотчыч ’пчаляр’ (Глуск. Янк. III, 20).

ВУТАЛ. Частка сушы, якая вуглом уразаецца ў балоцістае месца ці сенажаць (БРС). Тое ж вўгіл (Слаўг.). □ ур. Вўгал (луг) каля в. Віравая, ур. Башмакоў Вугіл (поле, палянка паміж лесам і балотам) каля в. Серкаўка Слаўг.

ВУГЛЫ'. Тып паселішча без вуліцы, калі двары рэдка параскіданы па краю поля ўлукаткі (Слаўг.). □ в. Вуглы Ів„ ур. Вуглы (лог, поле) каля в. Шаламы Слаўг.

ВУГО'Л. Месца, дзе межы поля ўтвараюць прамы вугал (Сал., Слаўг.).

ВУДО'БА. Месца, дзе побач з населеным пунктам знаходзіцца поле, лес, луг, папас і рэчка (Рэч., Слаўг.).

ВУ'ДЗЕРАІў. Поле на месцы ўзаранага дзірвана, папасу; цаліна (Стол.).

ВУ'ЖАР. 1. Выпаленае месца ў лесе, на балоце (Стол.). 2. Яма ад выгаралага торфу і травы (Палессе Талст.). Тое ж вужарына (Сал., Палессе Талст.). □ ур. Падвўжар (поле, лес) каля в. Кароцічы Стол.

ВУ'ЛАЧКА. 1. Невялікая вуліца (БРС). 2. Завулак (Бых„ Ветк.).

ВУ'ЛІЦА. Адзін ці два рады хат паабапал дарогі (БРС). Тое ж ’коліца (Крыч.), халўга (у белар. азбукоўніках XVI—XVII стст. Судн. 317), гўліца (Брэст., Гродз. ДАБМ).

ВУ'ЛКА. 1. Невялікая вуліца (БРС). 2. Брукаваны завулак (Глуск. Янк. I, Сен. Касп.). 3. Дарога, якая праходзіць упоперак вёскі, прыкладна пасярэдзіне (Сміл. Шат.).

ВУ'СЦЕ. Месца ўпадзення ракі ў другую раку, возера, мора (БРС). Тое ж вусцень (Касц. Бяльк.). □ в. Вусце Чэрв., пас. Вусце каля в. Аздамічы Стол., ур. і воз. Вусці Слаўг.

ВУ'ХА. Глухое, зацішнае, непраходнае месца, звычайна мокрае, лясістае (Слаўг.). Тое ж вўшка (Краснап.). □ ур. Вўхава (балота) каля в. Кульшычы Слаўг., ур. Мядзвёжжае Вушка (глухое месца, лес) каля в. Калінаўка Краснап.

ВЫБО'ІНА. Паглыбленне; яма, выбітая коламі на дарозе, у каляіне (БРС). Тое ж выбай (Лёзн., Слаўг.), выбаіна (Нясв., Слаўг.), выбой (Слаўг.).

ВЬГ'ВАЗ. Цвёрдае месца на сенажаці, у лесе, па якому вывозяць лес, сена (Слаўг.).

ВЬГВАРАТ. Вывернутае з карэннямі дрэва і месца (яма), дзе яно расло (БРС). Тое ж выварацень (БРС), вывараціна (Глуск. Янк. I, Слаўг.), вываратня, вываротніца (Слаўг.).

ВЫТАДА. Прыволле, добрае прыроднае для жыцця месца (БРС). Тое ж раскоша, раскош (Слаўг.).

ВЫТАН. 1. Абгароджаіная дарога, па якой ганяюць жывёлу на пашу (Жытк., Рэч., Стол.). 2. Месца, каля населенага пункта, дзе пастух збірае статак; блізкі выпас (паўсям.). Тое ж пятак, крўжала (Слаўг.). 3. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе летам (Бабр., Слан., Стол.). 4. Паша (БРС). Тое ж вуган (Палессе), пажа (Слаўг., Слуцк.), напаля, напаль, паста, паства, пасцінне, пасёба, пашоба, пашчоба, пашчаванне, поле (Слаўг.). 5. Абгароджаная дарожка, праезд ад вуліцы да двара, да хаты (Слаўг.). □ ур. Выган каля в. Бабры Лід., Выган (вуліца) у Слаўгарадзе.

ВЫТАР. І.Месца, дзе згарэў лес, выгараў торф у балоце (БРС). 2. Балоцісты лужок сярод поля (Крас-

нап. Бяльк.). 3. Ралля на месцы выпаленага лесу (Віц. Нік. 1895). 4. Месца на лузе, на полі, дзе выпалена сонцам трава, пасеў (Слаўг.). 5. Выкапанае вадасховішча, штучны ставок недалёка ад хаты (Беш. Касп.). □ ур. Выгар (лес, поле) каля в. Шаламы Слаўг.

ВЫТАРАДЗЬ. Абгароджаны ўчастак (Беш. Касп., Слаўг.).

ВЫТАРАДНЯ1. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Паст.). Тое ж выгаражня (Міёр., Рас.); выгаражы (Пол.). 2. Адгароджанае месца для жывёлы або птушак на двары (Смарг.).

ВЫТАРКА. 1. Выгаралае месца на тарфяным балоце, якое напоўнена вадой (Віц. Нік. 1892, каля Дрысвяцкага возера Бел. дакастр. проза, 257, Сен. Касп., Слаўг.). Тое ж гары, выгаркі (Віц., Нік. 1892). 2. Выпаленае месца ў лесе (Слаўг., Смален. Дабр.). 3. Выкапаная сажалка недалёка ад хаты (Беш. Касп.). 4. Упадзіна, дзе вясной доўга стаіць вада (Лёзн.). 5. Выгаралае лугавіннае месца (Віц. Нік. 1892).

ВЫТІН. 1. Кругавы заварот ракі, калена (БРС). Тое ж завараць, захін, кручок, выгінастасць, лучок, захісць (Слаўг.), выгіб (БРС). 2. Паглыбленне, нізіна (Слаўг.).

ВЫ'ДМА. Пясчаны ўзгорак (БРС). Тое ж выдзьма (Копыль).

ВЬКДРАНКА. Поле сярод лесу на месцы аблогі (Слаўг.). Тое ж выдзеркі (Нясв.). □ ур. Выдранка (поле) каля в. Кульшычы Слаўг.

ВЫ'ДЫМКА. Дрыгва, зыбкае месца (Кобр. ДАБМ).

ВЬКДЗІРАК. 1Выкарчаваны лес (Ваўк. Сцяшк.). 2. Цалінны ўчастак, які ўпершыню прыараны да поля (Стол.).

ВЫТМКА. Паглыбленне на дарозе, кар’ер, невялікае паглыбленне на полі, нізкае месца, нізіна (БРС). Тое ж выем, выемак (Слаўг.), выямка (Ст.-дар.). □ ур. Выемкі (1888) каля в. Азёры Чэр. (ЦДГА БССР, ф. 2214, воп. 1, адз. зах. 24, л. 396).

ВЬГЖАР. 1. Незарослая, глыбокая, ніколі не замярзаючая, ілістая яма на балоце або ў лесе (Палессе Талст., Слуцк. Сержп. 1926, 155). 2. Месца, дзе калісьці выгарала балота, трава, лес; яма з вадой на месцы выгаралага торфу (Палессе Талст.). Тое ж выжара (БРС), выжары (Ваўк. Сцяшк.). 3. Багністае балота

(Лельч. ДАБМ, 993). 4. Малая яма, запоўненая вадой (Палессе Талст.).

ВЬГЖАРЫНА. Гразкае месца на балоце, на сенажаці (Сміл. Шат.).

ВЬГЗВАРАТ. Прамежак паміж плотам і полем, парослы ядомай травой (Глуск. Янк. I). Тое ж вызвараціна (Глуск. Я'нк. I), запрасілле, паўзполле, напаўзназагарбддзе (Слаўг.).

ВЫКРУТА'СЫ. Выгін ракі (Сміл. Шат.).

ВЬГЛВА. Вадзяны грэбень, падняты ветрам; хваля (Веліжскі пав.). Тое ж вылна (Маладз.).

ВЬГМАК. Месца, дзе вымак ці вымерз пасеў (Ветк.).

ВЬГМАЧ. 1. Нізкае месца, дзе вымакае засеў ад дажджу (Мсцісл. Юрч., Рэч.). 2. Лажок у канцы ці ў сярэдзіне поля (Рэч.).

ВЬГМЫІНА. Упадзіна, якая вымыта ліўнем, патокам вады (Слаўг.).

ВЬГПАЛЯ'НКА. Выпаленае месца ў лесе (Палессе Талст.).

ВЬГПАС. 1. Месца каля вады, дзе пасуць жывёлу (БРС). 2. Месца каля двароў, дзе пастух збірае статак; выган (Жытк.). Тое ж выпасак. (Слаўг., Шчуч.), выпуск, выпусак (Слаўг.). □ ур. Выпасак (лог) сярод в. Шаламы Слаўг.

ВЬГПЛАУ. Выток рэчкі (Слаўг.).

ВЬГПУК. Узгорак, акругленае ўзвышша (Слаўг.). Тое ж пукатасць, гарыстасць, букатасць, узвышанасць, буката (Слаўг.).

ВЬГПУСТ. 1. У актах (XVI—XVII стст.). Зямля, карыстаннем якой пагашаюць доўг (Ул.-Буд. 65, Варк. Бых. 1641 МЕВ, № 11, ч. аф., чэрв., 1906, 415). 2. Месца засеву, якое страўлена, вытаптана жывёлай (Нас.).

ВЬГРАЙ. 1. Поўдзень, цёплыя краіны, куды птушкі ляцяць зімаваць (БРС). Тое ж вірэй (Дзятлавіцкая вол. Гом. пав. Радч., стар. XVI), ірай, вырья, ірій, выр’я, вырія, вырь (Слаўг.), вырый, выр (Нас., Слаўг.). 2. Новы населены пункт, новая асобная гаспадарка (Слаўг.). Тое ж навіна, пень, мёста, гняздо, балота (Слаўг.).

ВЬГРВІНА'. Абрыў на Дзвіне. □ в. Вырвіна Віц. (Рам. Мат.).

ВЫ'СЕЛАК. Населены пункт, хутар, які ўзнік на новым месцы з выхадцаў суседніх вёсак або з далёкіх перасяленцаў (Слаўг.). □ в. Выселак Віц. (Рам. Мат.).

ВЫ'СЕЧКА. 1. Месца, дзе высечаны пад поле або сенажаць увесь лес, кусты або зроблена выбарачнае прарэджванне (БРС). Тое ж вырубка (Слаўг.). 2. Участак у лесе з рэдкімі старымі дрэвамі-сямянкамі на месцы высечанага лесу (Слаўг.).

ВЫ'СКАДЗЬ. Вывернутае з коранем дрэва (р. Пціч Серб. 1915, 79).

ВЫ'СКІДЗЬ. Месца, дзе расло вывернутае дрэва (Глуск. Янк. I).

ВЫ'СПА. 1. Пясчаны ўзгорак, востраў, суша сярод вады, лугу ці балота (БРС). Тое ж заспа, засапка (Слаўг.). 2. Рухомая пясчаная дзюна ў выглядзе вострава сярод Нёмана (Гродна, Навагр.). 3. Высокі бераг ракі (Пух.).

ВЬГСТАЙ. 1. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Уш.). 2. Стары лес (Слаўг.).

ВЫ'СТУП. Участак лесу, поля, лугу, які ўразаецца ў іншы масіў (Рэч.).

ВЫ'ТАККрыніца, возера, балота, з якога выцякае рака, ручай (Слаўг.). Тое ж вытока, выцек, выпусак (Слаўг.).

ВЫ'ХАД. Выйсце старыка ў раку па яе цячэнню (Рэч.).

ВЫ'ЦЕРАБ. Месца, ачышчанае ад хмызняку, лесу пад раллю або сенажаць (БРС). Тое ж выцерабак (Ваўк. Сцяшк., Нас., Слаўг.), выцерабка (Нас., Слаўг., Шчуч.), выцерабкі, выцябкі (Слаўг.).

ВЫ'ЦЕРАК. Месца ў пасевах збажыны, дзе ляжаў чалавек (Слаўг.).

ВЫЦЬ. 1. Умоўленая доля, пай, участак (Нас. АУ). 2. Частка вызначанай зямлі, якая заключала ў сабе 100 чвэрцяў пасеву (Нас. АУ).

ВЫШЫНЯ'. 1. Узвышша, гара (БРС). 2. Прастора, якая знаходзіцца высока над зямлёй (БРС). Тое ж верх, вёріх, вышынь, высішча (Слаўг.), вышынь (Докш.), высакінішча, высокінь (Чэр.).

ВЯЗНГК. Зараснік вязу (Стаўбц. Прышч.).

ВЯЗЬ. Вязкае балота, дрыгва (Віц. Шэйн, 774, Нас., Сен Кэсп )

ВЯЛАУЦЫ'. 36. Кустоўнік, кусты (Ваўк.). Тое ж вілашнік, вілавачаннік, вілавачанне (Слаўг.).

ВЯНГЛЯ'РНЯ. Прадпрыемства для вэнджання мяса, рыбы (БРС). Тое ж вяндлярня (БРС).

ВЯРБЕ'Ж. Зараснік маладой вярбы Заііх (Слаўг.). □ в. Вербеж або Верба (Маг. 1654 АЮЗР XIV, дапаўн. да III т.), в. Вербеж Маг. (1850).

ВЯРХО'УЕ. Частка ракі каля яе вытоку (БРС). □ в. Вярхоўе Беш.

ВЯРЦЕ'П. Вялікі роў, які зарос кустамі (Слаўг., Смален. Дабр.).

ВЯРЭ'МА. Лазняк (Слуцк. Мал. 169).

ВЯРЭ'ЦЕЕ. Нізкае балоцістае, цяжкапраходнае месца (Усх. Палессе Талст.).

ВЯРЭ'ЦЕЙКА. Адарваны, падмыты край берага ракі (Зах. Палессе Талст.).

ВЯРЭ'ЦІ. Месца паабапал чаго-небудзь, на два ці чатыры бакі (Ст.-дар.). Параўн.: «У яго двор на чатыры вярэці», «Села птаха вяліка на дзве вярэці» (в. Пасека Ст.-дар.). □ ур. Вярэці (сенажаць паміж балотамі) каля в. Пасека Ст.-дар.

ВЯРЭ'ЦІЯ. Узвышанае сухое месца сярод балота (Цэнтр. Палессе Талст.).

ВЯСЕЛКА. 1. Бярэзнік Веіпіа уеггцсоза ЕЬгЬ. (Лёзн.). 2. Рознакаляровая светлавая дуга на небе пасля дажджу (БРС). Тое ж асёлка (Чашн. Касп.), радуга (Ваўк. Сцяшк., Леп., Слаўг.), весялўха (Ваўк. Сцяшк.), каромісіл (Крыч.), тэнча (Ваўк. Сцяшк., Слуцк. Сержп. 1926, Смарг.), тэнч (Паст.), цмок (Смарг.), дуга (Кап., Слаўг.), знаймён (Ветк.), каромісел (Ветк.).

ВЯСНЯЖ1Сад, які пасаджаны або перасаджаны вясной (Слаўг.). 2. Цёплы паўднёвы вецер (Слаўг.).

Г

ГАДАВА'ЛЬНІК. Месца, дзе вырошчваюць саджанцы пладовых і дзікарослых дрэў (БРС).

ГАДЗЮ'ЧНІК. Месца, дзе вядзецца многа гадзюк (Слаўг.).

ГАЁУКА. Сядзіба лесніка (Стаўбц. Прышч.).

ГАЖА. Азёрная вапна (С. Цішкоў. Вырошчванне кукурузы ў БССР, 1959, 40).

ГАЗ. Вельмі шырокі брод у рацэ ці возеры (Леп.). □ ур. Газ на Красенскім возеры ў Дзісеншчыне, в. Гоза ці Газа Астр.

ГАЙ. 1. Невялікі зялёны лісцёвы хмызняк або лес, пераважна бярозавы на ўзлессі, у даліне, каля ці сярод

поля (Арш. Ваўк. ДАБМ, Віц. Нік. 1895, Вор., Гарад. Кар. Круп. ДАБМ, Гарб., Лёзн., Маг. губ. вед. 1854, № 44, 793. Маладз., Навагр., Палессе Талст., Паст., Пін. пав. Булг. 194, Пух., Рэч., Скідз. ДАБМ, Слаўг., Слуцк. Мал. 169, Смален. Дабр., Смарг. ДАБМ, Тал. Мядзв., Тур., Уш., Шчуч.). 2. Невялікі ўчастак сасновага лесу сярод поля (Слаўг.) або стары сасновы лес, бор (Віл., Докш., Круп., Навагр., Рад. ДАБІМ Лаг., Ст.-дар.); яловы лес (Маладз., Мін., Слуцк. ДАБМ). 3. Наогул лес (БРС). 4. Парк, сад, сквер (БРС). 5. Могілкі (Арш. Бял. Гор. Круп. Тал. ДАБМ); лес на могілках (Глуск. Бых. ДАБМ, Круп., Крыч., Слаўг.). 6. Невялікі лес сярод балота (Палессе Талст.); невялікі багністы ўчастак на балоце з рэдкімі дрэвамі (Брасл. ДАБМ). 7. Дрэва з раскошнай каронай (Ветк.). 8. Луг, які зарос лазой (Малар. Пін. Стол. ДАБМ); луг каля лесу (Высок. ДАБМ); заліўны луг (Высок. Крыч. ДАБМ). 9. Балота (Сур., Навагр. ДАБМ); багністы ўчастак на лузе (Кліч. ДАБМ). 10. Участак поля (Бых., Лельч., Люб., Пух. ДАБМ). 11. Густое і вялікае пустазелле (Жытк.). □ ур. Мурашны Гай (сенажаць) каля в. Яскавічы Сал., Бернардзінскі Гай (сквер, сад) у г. Вільнюсе ЛітССР.

ГАЙНО. Логава (Маг., Тал.).

ГАК1Намыты вадой паўвостраў у выглядзе вузкай паласы (Гродз., Мін.). 2. Неглыбокае месца ў рацэ, дзе намыта пясчаная каса (Гродз., Мін.). 3. Прырэчны роўны заліўны луг (Мін., Колас. Малады дубок). 4. Раней у Заходняй Беларусі і Ліфляндыі мера або ўчастак зямлі (Нас. АУ).

ГАЛ. Палянка ці з рэдкай расліннасцю прастора ў лесе, на балоце (р. Пціч Серб. 1915, Слаўг., Смален. Дабр.). □ ур. Крынаў гал каля в. Ржаўка Слаўг., ур. Гал (балота, выгар, луг) каля в. Забалоцце Слаўг.

ГА'ЛА. 1. Паляна, вялікае адкрытае месца сярод лесу (Глуск. Янк. I, Жытк., Кобр., Нар., Пар., Пол., Палессё Талст.). Тое ж галб (Жытк.). 2. Шырокая балотная сенажаць без зарасніку ці з асобнымі кустамі, дрэвамі (Глуск. Янк. I, Пух.). 3. Куп’істая балотная сенажаць сярод лесу (Браг., Пол.). 4. Лясная высека (Жытк.). 5. Чыстае, адкрытае месца; свабодная прастора (БРС). □ ур. Гала (куп’істы луг сярод лесу) каля г. п. Брагіна.

ГАЛАВА'. Паўвостраў на павароце рэчкі; калена ракі (Жытк.).

ГАЛАВА'Ч. 1. Вялікая сасна на полі (Ваўк. Сцяшк.). 2. Векавы лес (Ваўк. Сцяшк.).

ГАЛАЛЕД. 1. Зімовы дождж, які замярзае ледзяной коркай на дарозе, дрэвах; лёд без снегу (БРС). Тое ж галялёд, галалодзіца (Сал.), галалёдзіца (Стол.), галаледзіца (Варк. 1603), каўзота (Варк. 1603, Слаўг.), каўзёль, каўзўха (Слаўг.). 2. Абледзянелая, коўзкая дарога зімой у час галалёдзіцы (Жытк., Лёзн., Слаўг., Стол.).

ГАЛАЛЯ'ДЗЬ. Сукаватае дрэва; месца ў ствале сасны, адкуль расце некалькі сукоў, найчасцей чатыры (Тал. Мядзв.). Тое ж барсўк, вілкі, рагаль, барсўчча, балбўчча (Слаўг.), вілы (Шчуч.), рало (Ст.-дар.).

ГАЛАШЧО'К. 1. Замёрзлая зямля без снегу (Брэст., Глуск. Янк. I, Слаўг.). 2. Моцны мароз на непакрытую снегам зямлю (Пух. Шат., Слаўг., Стол.). Тое ж галашчока (Гродна, Бельск.), галёц (Тал. Мядзв.), галяка, галашчокам, галяка, галяк (Слаўг.). 2. Першы лёд на балоце, на рацэ (Жытк., Пар., Стол.). 3. Мёрзлыя рунныя палі, груд з азімымі пасевамі (Брэст.). 4. Адкрытае месца, узгорак, дзе вецер здзімае снег; гальнае замёрзлае балота (Слаўг.).

ГА'ЛІНА. Асобная паляна ў лесе, асобная чыстая прастора сярод кустоў (Цэнтр і Усх. Палессе Талст.).

ГА'ЛКА. Месца паміж кустамі, дзе расце трава (Стол.).

ГАЛУ'ТВЫ. Замёрзлая зямля або гразь; груда (Віц.). ГАЛЬ. Чыстае бязлеснае месца (Зах. Палессе Талст.). ГА'ЛЯ. 1. Адкрытае месца сярод лесу, на балоце; сенажаць (Сал., Стол.). 2. Высокае, адкрытае месца; поле (Стол.). □ ф.-к Галя ў графстве Горы-Горкі Аршанскага дыстрыкту Полацкага ваяводства (АВАК XIII, 149). Тое ж галь, голь (Стол.).

ГАМА'РНЯ1(XVIII ст.): Рудня, медзеплавільная майстэрня, плавільны завод (Крыч. Меер, 1786, 99, Нясв., Пар., Рэч., Слаўг., Чач.). 2. Шумнае месца; будынак музычнай установы; школа (Слаўг.). □ в. Гамарня (Гразівецкая Рўдня, Гразівец) Чэр. пав.

ГАМЛЫТА. Вялікі кавалак цвёрдай зямлі на ўзараным ці засеяным полі (Слаўг.). Тое ж галы (Пол.).

ГАМЭ'ЛАК. 1. Неразбіты кавалак цвёрдай ці сухой зямлі на раллі (Слаўг.). 2. Вялікі камяк снегу, лёду са снегам (Слаўг.).

ГАНЕК. Вузкая і кароткая палоска зямлі; маленькія гоні (Рэч.). Тое ж ганк.1 (Рэч.).

ГАРА'. 1. Узвышша, любое высокае месца, высокі ўзгорак (БРС). 2. Невысокі марэнавы або пясчаны ўзгорак, звычайна круглы або закруглены ці стромкі з аднаго боку; гравійны пагорак (Рэч., Слаўг., Стол., Шчуч.). 3. Высокі бераг ракі (Дубр., Крыч.). 4. Высокае поле (Ваўк. Сцяшк., Рэч., Слаўг.). 5. Снежны пагорак; сумёт (Крыч., Слаўг.). □ ур. Жаромская Гара (лес, поле) каля в. Улукі Слаўг.

ГАРАВА'ТКА. Купка лесу на гары (Пол., Уш.).

ГАРАВГНА'. Невялікае ўзвышша, узгорак (Слаўг.). Тое ж гарўшка, гаравінка, гаравік, гарэвіна (Слаўг.).

ГАРАДНІ'КМесца, абгароджанае або неабгароджанае для жывёлы ў полі або ў лесе (Мін.). Тое ж гаражанка (Маладз.), гаражня (Рас.).

ГАРАДО'К. 1. Насыпное гарадзішча, селішча; абароннае ўмацаванне; збудаванне язычаскаму многабожжу. Падобныя збудаванні, як указваў Зарыян ДаленгаХадакоўскі, знаходзяцца ў нас на кожнай квадратнай мілі і ўсюды аднастайныя (С. К. Кузнецов. Русская нсторнческая географня, вып. 1. М., 1910, 175). Тое ж гарадзёц, гарадно, гарбдня, гарадзёнка (Д.-Хад. 1844, 5). гарадзёц (Слаўг. Рам. 1891, 173). 2. Абкапаны канавай участак зямлі, на якім можа размясціцца вёска ці малы горад (Рэч., Слаўг.). 3. Невялікі сучасны горад (БРС), раённы цэнтр (СлаЎг.). Тое ж гарадзёц (Слаўг.). □ в . Гарадзец (1655) Бых. (АВАК XVIII, 862).

ГАРАДЗГШЧА. Месца, дзе ў старажытнасці стаяў горад, гмах, высокі ўзгорак з ваеннымі абароннымі ўмацаваннямі ці было селішча (БРС). □ ур. Гарадзішча каля в. Улукі Слаўг.

ГАРАДЗЬБА'. Абгароджаны ўчастак (Слаўг.). Тое ж гараджэнне (Слаўг.).

ГАРА'НЫ. Невялікія горкі, узгоркі (Віц. Рам. Мат.). □ ва ўр. Горы (пяць узгоркаў) па абодва бакі ўзгоркавага масіву знаходзяцца вёскі, кожная з назвай Гараны або Горкі (Віц. Рам. Мат., 116), в. Новыя Гараны Пол.

ГАРБГНКА. Невялікая пакатая горка на роўным месцы; узгорак (БРС). Тое ж гарбаціна, гарбіна (Слаўг.).

ГАРБО'К. 1Выпукласць на роўным месцы, горачка, выспачка, узгорачак (Слаўг.). Тое ж гарбулёк (Нас.),

горбік (Слаўг.). 2. Узгорачак над долам, магільная горка (Бел. дакастр. проза, 232). Тое ж магілка, маг'іла, бугарок, бузгарок (Слаўг.).

ГАРБЫ'ЛЬ. Маленькае ўзвышэнне на роўным месцы (Віц. Касп., Слаўг.).

ГА'РКА. Нізкае месца, дзе вясной доўга стаіць вада; багністае месца, балота (Лёзн.). □ ур. Гарка каля в. Загараднае Лёзн.

ГАРЛАВІ'НА. Вузкі праход для вады; праліў (Слаўг.).

ГА'РЛЯ. Пажарышча; месца, дзе калісьці быў пажар (Ляхавічы Палессе Талст.).

ГАРО'Д. 1. Агарод (БРС). 2. Наогул абгароджаны ўчастак зямлі (Слаўг.). 3. Сядзіба калгасніка або вясковага жыхара (Арш., Гродз., Жытк., Слаўг.). 4. Добра апрацаваная і ўгноеная зямля (Слаўг.).

ГАРО'ДНЯ. Месца, дзе расце агародніна; агарод (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.).

ГАРО'ДЧЫК1. Кветнік, палісаднік перад вокнамі хаты (Бых., Глуск. Янк. II, Жытк., Рэч., Слаўг., Шчуч.). Тое ж гарўнчык (Рэч.). 2. Адгароджаны невялікі ўчастак з сонечнага боку пабудоў ці паміж пабудовамі, дзе вырошчваюць пладовыя саджанцы, зімовы часнок, клубніку, агародніцкае інасенне і расаду (Слаўг.). Тое ж турок (Слаўг.).

ГАРО'ДЗІШЧА. Месца, дзе быў агарод (Слаўг.). Тое ж градзішча (Слаўг.).

ГАРО'ХАВІШЧА. Поле, дзе рос гарох (БРС). Тое ж гарошышча, гарошанне, гарохнішча, гарохаўнівіння, гарохаўішча (Слаўг.), гарохаўе (Глуск. Янк. II, Слаўг.), гарохвінне, гарохвішча (Нясв., Слаўг.), гарахвянішча (Глуск. Янк. II, Слаўг.), гарахвінне (Пух. Шат.), гарашышча (Нясв., Слаўг.), гарахавінне, гарахвянне, гараховішча, гарахвінне, граховішча, гарашнявінне, гараховінне, гарахаўнянне, гарашнянне (Слаўг.). □ ур. Гарохаўе (лес) каля в. Беражыстае Крыч., вв. Вялікае Гарохавішча, Малое Гарохавішча Дзярж. (Лемц.).

ГАРУ'Н. Дрэва з нарастам, які ідзе на выраб труту. □ в. Гаруны Азяр.

ГАРЦО'ВІШЧА. 1. Прасторнае месца, дзе гуляюць дзеці, моладзь; фізкультурная пляцоўка (Слаўг.). 2. У актах. Месца для конных перагонак, вайсковай вывучкі, гімнастыкі.

ГА'РЫ. 1. Выгаралае месца на тарфяным балоце (Беш. Касп.). 2. Пажарышча, дзе лес выпалены пад раллю (Віц. Нік. 1892).

ГАРЬГЧЫК. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Драг.).

ГАРЫ'ЧЫШЧА. Вельмі высокая, з крутымі схіламі гара; круты бераг (Слаўг.). Тое ж гарышчышча, гарышчавіна (Слаўг.), гарышча (Слаўг., Сміл. Шат.).

ГАРЭ'ЛІК. Выгаралы ўчастак лесу (Докш.).

ГАРЭ'ЛІКІ1. Месца, дзе згарэў дом (Лаг.). 2. Выгаралае месца на тарфяным балоце (Віц. Касп.).

ГАРЭ'ЛІШЧА. Месца, на якім згарэў населены пункт ці лес (Дзярж. Лемц. Айк.).

ГАРЭ'НІНІК. Арэшнік (Стаўбц.).

ГАСПО'ДА. 1. Дом, кватэра (Нас. АУ). 2. Двор, асабліва княжацкі (Нас. АУ). 3. Дом або двор з усіімі яго прыналежнасцямі (Гарб.). 4. Сядзіба, дом, гаспадарка якой-небудзь сям’і (Зах. Бел.). Параўн.: Прашчуры нашы жылі пааообнымі сялібамі — гасподамі, здалёк адзін ад другога, і кожная гаспода <мела свайго гаспадара і дружыну, як і цяпер кажуць, сям’ю («Лучынка» Літаратурна-навуковы месячнік беларускай моладзі, кн. II, 1915, стар. 11). □ в. Гаспода Чав. пав. (ЦДГА БССР, ф. 2191, воп. 5, адз. зах. 987).

ГАСЦГНЕЦ. 1. Старая дарога, абсаджаная дрэвамі, брукаваная (БРС). Тое ж гасцёнец (Кам.). 2. Заезны дом (Смален. Дабр.).

ГАТ. Загародка на рацэ або на балоце для затрымання рыбы (Брэст. 1663 АВАК, XVIII, 425, р. Пціч Серб., 1915, 107).

ГА'ТКА. 1. Сажалка, невялікі штучны вадаёім (Крыч.). 2. Невялікая застава, плаціна (Нас., Крыч., Нас. АУ). 3. Пляцень цераз рэчку; выхад з возера, старыка для лоўлі рыбы нератам (Ветк., Стол.). Тое ж гаток (Жытк., Кар., Сал., Стол.). 4. Дарога на балоцістым, нізкім месцы з ламачча, галля і зямлі (Стол.). Тое ж гаток (Стол.).

ГА'ТЧЫНА. 1. Дарога на балоце (Слаўг.). 2. Вялікая плаціна, застава (Нас.). □ в. Гатчына Віц. (Рам. Мат.).

ГА'УНІК. У актах. 1. Зямля, якая належала лесніку; месца, дзе жыў ляснік, ляснічы. 2. Ляснічы, наглядчык за лесам (Нас. АУ). □ ур. Гаўнінкава (поле) каля в. Серкаўка Слаўг.

ГАЦГШЧА. 1. Балота (Слаўг.). 2. Месца, дзе была гаць (Нас. АУ). Тое ж гацішча (Слаўг.). □ ур. Гацішча (балота) каля в. Кулікоўка Слаўг.

ГАЦЬ. 1. Дарога на балоце ў выглядзе землянога насыпу валам або з насцілу бярвенняў, галля (БРС). Тое ж гачэнне (Слаўг.). 2. Шлюз на рацэ, застава, запруда, плаціна, гаць (Смален. Дабр.). Тое ж запінь (Жучк.), упын (Слаўг.). 3. Багна (Беш. Касп.). 4. Пясчаная каса ў рацэ (Рэч.). □ ур. Гаць (поле) каля в. Пасека Ст..-дар., в. Гаць Круп., ур. Гаць (балота) каля в. Церахоўка (Слаўг.).

ГАЧО'К. 1. Невялікі ўчастак зямлі (Нас.). 2. Неглыбокае месца ў рацэ, дзе намыта пясчаная каса (Навагр.).

ГА'ШЧА. Густа зарослая лесам даліна (Слаўг.). Тоеж гошча (Слаўг).

ГВОР. Хваля, якая, б’ючыся аб бераг, стварае працяжны шум (Панямонне).

Г'Е'ЛДА. Неўрадлівая шаравата-белая глеба; зямля, якую цяжка апрацоўіваць (Пол.). Тое ж брак., нішчымніца, посніца, пустальга (Слаўг.).

ГІСЭ'РНЯЛіцейны завод (Я. Колас. На ростанях, 1, 1955, 345).

ГЛАБІНА'. Глыбокае месца на рацэ; таўшчыня торфу на балоце (Слаўг. 1914 ЦДГА БССР, ф. 222, воп, 1. адз. зах. 393, лл. 309, 316). Тое ж глубыня (Лёзн.), глубачынь (Слаўг.).

ГЛЕ'БА. 1. Верхні слой зямлі, багаты перагноем (БРС). 2. Кавалак зямлі, глыба, зямля, грунт (Гарб.).

ГЛЕ'ДЗІШЧА. 1. Высокае месца, адкуль далёка відаць вакол (Слаўг.). 2. Адкрытае ў нізіне месца (Слаўг.). Тое ж глянішча (Слаўг.). □ ур. Глянішча каля в. Віравая Слаўг.

ГЛЕЙ. 1. Зямля з вялікай дамешкай белай і шэрай гліны; прырэчная гліна (БРС). 2. Рачны іл, твань на дне вадаёма (БРС). 3. Гліна чырвонага ці жоўтага колеру, якая ідзе на будаўніцтва падмуркаў, печаў (Жытк.).

4. Зямля тыпу гліны сіняга колеру (Стол.). 5. Рудая зяімля (Стол.).

ГЛЕ'ЙБНІКСтар.-бел. Белая вогнетрывалая фарфоравая гліна, россып палявога шпату; каалін. Тоеж гляйбёц.

ГЛЕ'ЙНІК. Стар.-бел. Суглінак, зямля з дамешкай шэрай гліны; падзол.

ГЛЕЎ. Слізь на дне ракі (Віл.).

ГЛЕК. Балоцістае месца ў лесе (Смален. Дабр.).

ГЛІ'НА. 1. Зямля чырвонага або чорнага колеру, якая ідзе на выраіб цэглы, на будаўніцтва падмуркаў, розных печаў (БРС). 2. Белая крэйда (Жытк., Стол.). 3. Гліністая глеба; гліністае поле (Слаўг.).

ГЛГНІШЧА. 1. Месца, дзе здабываюць гліну і робяць цэглу-сырэц; гліняны кар’ер (БРС). Тое ж глінаўка (Лёзя.), глінішча (Пін. пав. Карскі, 1897, 13), глінніца (Беш. Касп.). 2. Гліністы ўчастак поля (Мсцісл. Юрч., Слаўг.). 3. Цагляны завод (Слуцк. Мал. 170). □ ур, Глінішча (поле) каля в. Віравая Слаўг.

ГЛОД. Старое рэчышча, старык (Чав. Лемц. Дыс.). □ ур. Глодаўка (старык р. Проні) каля в. Ужжар Чав., в. Глоданка Лёзн.

ГЛУ'ПАСЦЬ. 1. Глухое месца, глуш (Сал., Слаўг.). 2. Апаўночы (Сал., Ст.-дар.); сярэдзіна ночы, позні час (Жытк., Слуцк. Сержп. Грам. 48, Стол.). Тое ж глўпась (Сал.), глупась (Ст.-дар.). □ в. Глўпікі (1654; в. Мірная з 1964) Мсцісл.

ГЛУТЬГР. Вялікі кавалак зямлі на раллі, глыба; неразбітая скіба ўзаранага цвёрдага поля (Мсцісл. Юрч.). Тое ж глутыра (Мсцісл. Юрч.).

ГЛУШ. 1. Глухое, ціхае, непраходнае месца ў лесе, у кустах; балота (БРС). Тое ж глухмёнь (Слаўг.), глўша (Бабр., Слаўг.), глушка, глушата (Слаўг.), глушыца (Стол.). 2. Позні час, сумная цішыня; неспрыяльная пара: поўнач, вялікая спёка сярод дня, зіма, восень (Лёзн., Нас., Слаўг., Смал.). Тое ж глухмёнь (Слаўг., Шчуч.). 3. Бязлюднае, дзікае, далёкае ад дарог, неабжытае месца (Лёзн., Рэч.). □ пас. Глўша Бабр., ур. Глўшка (балота, рэчка) каля в. Урэчча Слаўг., ур. Глушыца (бухта) каля в. Кароцічы Стол.

ГЛУШЭ'Ц. Старарэчышча, рукаў ракі, ператвораны ў заліў (Макс. 197). □ заліў Глушэц Рагач.

ГЛЬГБА. 1. Кавалак цвёрдай зямлі ці дзірвану на раллі (Слаўг.). 2. Грунт, абсунуты ў яму, капальню (Слаўг.). 3. Глыбокае месца ў рацэ, возеры (Стол.).

ГЛЫБІНЯ'. 1. Глыбокае месца ў рацэ, возеры; бездань (БРС). Тое ж глыб (БРС), глыбачынь, глыбачыня, глыбёж, глыбіж, глыбічына, глыбічыня, глыбакінь, глыбакіня (Слаўг.), глыбіна (Кап., Маладз., Слаўг.). 2. Яма, выбітая вадой (Ст.-дар.).

ГЛЫЖ. Вялікі кавалак, ком засохлай зямлі на раллі (Пол.). Тое ж галыж (Слаўг.), глыжа (Мсцісл. Юрч.), глыжка (Пол., Пух. Шат.).

ГЛЫЗА. Глыба лёду (Колас, 1952, т. 4, 184).

ГМАХ. Вялікае поле ў адным участку (Жытк.).

ГНЕЧ. Балота з непраходным зараснікам, непралазны гушчар (Стол.). Тое ж гнёчышча (Стол.).

ГНІ'ЛА. Гліна; гліністая глеба (Кузн. Касп.).

ГНЯЗДО'. Я'мачка, выкручаная пяткай нагі ў час гульні дзяцей (Слаўг.).

ГОН. Плошча зямлі неакрэслена вялікага памеру; абшар (Ваўк. Сцяшк.).

ГО'НІ. 1. Вузкая і доўгая паласа раллі (БРС). Тое ж гоня (Тал. Мядзв.), гані (Рэч.). 2. Ча-стка палетка, якая апрацоўваецца асобна ад іншых (Зах. Бел. Др.-Падб.). Тое ж атбрка (Стол.).

ГО'РА. Круты схіл, абрыў гары, берага (Жытк.).

ГО'РАД. 1. Стар. Замак, населены пункт, які быў абнесены сцяной, абкапаны ровам; крэпасць. 2. Вялікае •цывілізаванае паселішча, буйны цэнтр (БРС). 3. Высокі ўзгорак, гара на імесцы затанулага горада (паводле паданняў). 4. Месца, лагер у час гульні ў лапту, дзе стаіць адна група і выбівае мячык у другой (Стол.). Тое ж каша (Слаўг.).

ГО'РАН. Печ для абпальвання вырабаў з гліны (Слаўг.). Тое ж ганчар (Слаўг.). □ ур. Горні (поле) каля в. Любаны Слаўг. на месцы в. Горні (1681), ці в. Горна (1750 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1556, лл. 213, 225), в. Горні (Хоц. Меер, 1786, 94).

ГОРБ. Невысокая пакатая горка; высокі ўзгорак (Маг., Мін. Лемц. Айк., Слаўг.). Тое ж гарбўнчык (Жытк.).

ГО'РБА. Насып зямлі; невялікі паторак; сумёт сцегу; пясчаная дзюна (Ваўк. Сцяшк., Я. Брыль. Птушкі і гнёзды, 1964, 19).

ГО'РВАЛЬ. Вузкі праход праз высокае месца, прамыты вадой (Рэч.). □ в. Горваль Рэч.

ГО'РКА. Невялікі ўзгорак (БРС). Тое ж горбік (Слаўг.). □ ур. Горкі (невялікая грыва на лузе) каля в. Крамяінка Слаўг.

ГО'РЛА. Адтуліна ў глебе, адкуль б’евада (Навагр.).

ГРАВЕ'ЙКА. Вялікая гравійная дарога (Слаўг.). Тое ж гравёрка (Сал.).

ГРА'ВЕЛЬ. 1. Бялявага колеру зямля з невялікімі каменьчыкамі рознай формы; гравій (Глуск. Янк. I, Нясв., Слаўг.). Тое ж гравіль (Слаўг.). 2. Буйны пясок, жвір; парода з дробных каменьчыкаў (Ст.-дар.). Тое ж гравік (Ст.-дар.).

ГРАДА'. 1. Вузкая паласа ці квадрат узаранай зямлі на агародзе, акружаны амаль на тлыбіню плуга разорамі, а на нізкім месцы каінаўкамі (БРС). Тое ж града (Жытк., Шчуч.). 2. Узвышша, прадаўгаваты ўзгорак сярод балота, паміж ручаёў, на лузе, які ніколі не заліваецца вадой (Глуск. Янк. II, Жытк., Лёзн., Маг. Лемц. Айк., Пух., Палессе Талст., Стол., Тур.). 3. Роўнае месца на лузе (Стол.). 4. Пясчаная каса на полі, у лесе (Жытк.). □ ур. Града (высокая сенажаць сярод балота) каля в. Пруды Стаўбц., вул. Града ў в. Беражцы Жытк.

ГРА'ДКА. 1. Баразна бульбы (Мсцісл. Юрч.). 2. Вузкая палоска ўзаранай зямлі (Кам.); вузкая і кароткая паласа ўскапанай зямлі на агародзе (Уш.). 3. Паласа выоокай сенажаці (Стол.). 4. Прадаўгаватая мель (Палессе Талст.).

ГРАЖНЯ'. Абгароджаная дарога (Кузн. Касп.).

ГРАЗЬ. 1. Размоклая зямля на дарозе; багна, бруд (БРС). Тое ж баўтўха, калатўха, калатўша, блінцы, каланіца, павалка (Слаўг.), умёт (Кір. Тураўскі XII ст. Хрэст. па гіст. бел. м. 1961, 19, 504). 2. Гразкае месца, дзе падоўгу стаіць вада (Слаўг.). 3. Пыл, смуга на зямлі вясной (Слаўг.).

ГРАН. 1. Вузкая палоска, узараная ў склад пры сеянні бульбы на нізкім месцы. Паміж такімі палоскамі зроблены глыбокія разоры для сцёку вады (Стол.). 2. Баразна бульбы (Стол.).

ГРА'НА. Лінія, рыска, праведзеная на зямлі, ад якой дзеці пры гульні ў лапту дзеляць месца на «горад» і «поле» (Тур.). Тое ж чарта, лінія, 'чур (Слаўг.).

Г'РА'НДЫ. Павал, дрэвы, паваленыя або зламаныя ветрам (Гарб.). Тое ж поваль, гразалом, буралом, лом (Слаўг.). □ в. Грандзічы каля г. Гродна.

ГРАНІ'ЦА. 1. Лінія ў выглядзе вузкай палоскі зямлі, дзірваністай броўкі або разоры, якая падзяляе два сумежныя ўчасткі (Віц. Касп., Нясв., Рэч., Слаўг.). 2. Пратаптаны след на сенажаці ў час касавіцы паміж участкамі, на полі ў час уборкі; мяжа паміж калгаснымі лясамі (Слаўг.). 3. Умоўная мяжа паміж зямельнымі абшарамі

вёсак (Слаўг., Стол.). 4. Сцежка або дарожка на мяжы (Слаўг.). 5. Дзяржаўны рубеж (БРС). 6. Града, ляха (Віц., Пол.). □ пас. Граніца каля в. Рэкта Слаўг.

ГРА'НКА. 1. Градка, ляха (Жытк.). 2. Баразна бульбы, рад кукурузы, буракоў, морквы (Жытк., Стол.). 3. Баразна, якая ўтвараецца за плугам (Жытк.).

ГРАНТ. 1. Біты камень для рамонту дарог (Гродз.). 2. Гравій; буйны пясок, жвір (Гродз.).

ГРАНЬ. 1. Узгорыстая межавая лінія; дзірваністая броўка паміж участкамі (Нас. АУ, Сал., Слаўг., Станг 74, Стаўбц. Прышч.). 2. Межавы зямельны знак, які адзначаўся на дрэве, пад якім рабілася яма з вуголлем (АЛМ 1, ук., Герм. .188). □ в. Грані (Брэст. Лемц. Айк).

ГРАЧА'НІШЧА. Поле, на якім расла грэчка (Глуск. Я'Нк. II, Нясв., Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж грацаві'нне, грацкавінне, грацковінне, грацковішча, грачанне, грачышнік, грачынішча, грачышча (Слаўг.), грацкдўе (Глуск. Янк. ІІ,Мсцісл. Юрч., Нясв., Рэч., Слаўг., Смален. Дабр., Смал., Шчуч.), грачышнік (Смален. Дабр.), грацковішча (Смал.), грэчанне (Крыч.), грэчанішча (Рэч.), грэчанішча (Сал.).

ГРОДЗЬ. Перагародка на рацэ з жалезных крукоў; ез (ЖР, т. III, нарыс IV, 45).

ГРУД. 1. Высокае месца, узгорак, узвышша сярод балотнай ці лугавой раўніны, якое не заліваецца вадой (БРС). Тое ж грудок (Ваўк. Сцяшк., Жытк., Сал., Слуцк. Мал. 171, Сміл. Шат., Шчуч.), грудочак (Пін. Булг. 194, Кобр. Бельск. пав. Гільт. 199, 124), грудзёц (Жытк.). 2. Мёрзлая зямля, гразь увосень (Рэч., Слаўг.). Тое ж груды, грудок (Шчуч.). 3. Лоўж дроў, галля, карчоў, звычайна ў лядзе (Слаўг.). 5. Пясок на горцы (Лельч.). □ ур. Пісараў груд (луг) Рэч.

ГРУ'ДА. 1. Замёрзлая зяімля, гразь (Бял. Матэр., Лёзн., Нясв., Пол., Слаўг., Сен. Касп., Смал., Смален. Дабр., Шчуч.). Тое ж груда (Ветк.). 2. Засохлыя камякі на полі (Жытк.). Тое ж груддзе (Сміл. Шат.), камлыжжа, субулдыжжа. 3. Куча рыхлай зямлі, лёду, галля (Слаўг.). 4. Вялікая глыба зямлі пры абвалах у кар’еры, яме (Слаўг.).

ГРУ'ДКА. 1. Купіна, купінка (Слаўг.). 2. Кавалак засохлай зямлі на раллі (Слаўг., Сміл. ІІІат.).

ГРУЗА'ЛА. Гразкае месца, багністае балота; дрыгва (Іван. ДАБМ). Тое ж грузавіна, грузно, грузало, грузата,

грўзка (Слаўг.), грузата. (Ветк.), грузлё (Зах. Палессе Талст).

ГРУНТ. 1. Глеба, ралля (Нас. АУ, Нас., Сен. К>сп., Слаўг.). 2. Надзел зямлі; нераздзельная гаспадарка (Сміл. Шат.). 3. Прысядзібны ўчастак, зямля з забудовамі (Стол.). 4. Ніжнія пласты зямлі (Слаўг.). 5. Цвёрдае дно ў рацэ, возеры (Слаўг.).

ГРЎШНІ'КМесца, дзе растуць дзічкавыя грушы; садок з груш-дзічак (Жытк.). Тое ж груш’ё (Жытк.).

ГРЬГВА. 1. Мель, якая раздзяляе ваду пры зліцці дзвюх рэк (Шчуч.). 2. Купка кустоў; кусты на лузе (Слаўг.). 3. Недакошаны пракос, недажаты ўчастак (Слаўг., Стол.). 4. Доўгі, выгнутай формы ўзгорак; гарыстае, прадаўгаватае ўзвышша на заліўных лугах, якое ніколі не заліваецца вадой (Ветк., Віц., Крыч., Міласл. Меер, 1786, Рэч., Слаўг.). 5. Ўзівышша; высокае, прадаўгаватае, аблямаваінае лесам месца (Нас., Нас. АУ). 6. Броўка з травы вакол крыніцы (А. Карпюк. Дзве сасны, 1958, 44). 7. Града, узгорак, груд сярод балота, лугу або нізіннага лесу (Пар.). 8. Курган на ўзвышаным месцы сярод балота, які парос лесам (Смален. Дабр.). □ ур. Балабнёўская Грыва (разаранае ўзвышша на лузе) каля в. Каменка Слаўг.

ГРЬГДНЯ. І. Дом, хата (Археагр. I, 148, Віц. XVI ст. Летапісец Ал. Гвагнін). Тое ж грыня (Віц. XVI ст. летапісец Гвагнін, Рам. 1912, 174. I. Пташнікаў. Чакаў у далёкіх Грынях, 1962). 2. Гумно, дзескладалі збожжа («Наша ніва»), 1914, № 38, 3).

ГРЫЧЬГН. Балота ці асушаны тарфянік (Ганц., Лун.). □ ур. Грычын (балота) каля ст. Лунінец (Расія, т. 9, стар. 42).

ГРЭ'БЕНЬ. 1. Прадаўгаватая, хвалістая вяршыня гары, вала, баразны на раллі (Слаўг.). 2. Невялікае прадаўгаватае ўзвышша, грыўка (Слаўг.). □ в. Грэбень Жытк., в. Грабянёва Маг.

ГРЭ'БЛЯ. Часовая насыпная дарога з бярвення, ламачча, галля і зямлі цераз балоцістае, гразкае месца (БРС). 2. Гразкае месца, дзе цяжка ці нельга праехаць (Ветк.). 3. Плаціна (БРС), гаць з млынам на рэчцы; ставок (Ветк., Лёзн., Пін. Булг., 194, Стол.). 4. Наогул усякі земляны вал (Тал. Мядзв.). 5. Невялікі масток (Стол.).

ГУБА'. Кавалак зямлі, які селянін мог узараць на працягу дня сахой (Гарб.).

ГУД. Шкляны, плавільны заівод. Параўн.: гўда (Даль 1, 405). □ в. Новы Гуд, в. Стары Гудзені (К. 1778) каля в. Зябень Краснап., в. Гуды Лід.

ГУЗ. Вузкая доўгая палоска (Садален. Дабр.). □ ур. Крывагўз (поле) каля в. Шаламы Слаўг.

ГУК. 1. Адгалінаванне дарогі (Слаўг.). 2. Тоўсты сук, разгаліна, ствол з голлем (Ст.-дар.).

ГУ'ЛЬБГШЧА. Месца, пляцоўка, дзе адбываюцца гульні дзяцей, моладзі (Слаўг.). Тое ж пятачок, гўльнішча (Слаўг.). □ ур. Гўльнішча (балота) каля в. Кулікоўка Слаўг.

ГУМЕ'ННІК. 1. Месца паблізу гумна, гумнішча (Нас. АУ). 2. Месца, дзе стаіць гумно (Бых. XVIII ці I пал. XIX ст. ЦДГА БССР, ф. 2191. воп. 2, адз. зах. 7).

ГУМНГСАК. Пляцоўка перад адрынай (Гродз.).

ГУМНГШЧА. 1. Ліесца, дзе стаяла гумно (Бял. Матэр., Глуск. Янк. II, Мсцісл., Рэч., Сал., Слаўг.). Тое ж гўмнішча (Жытк., Слаўг.), гуннішча (р. Пціч Серб. 1915, 8), гумённішча, гумнёчча, гумнічча, гумнічышча, падгўмнічча, гумяннё, падгўмнішча, падгўмённе (Слаўг.). 2. Вялікае гумно (Мсцісл., Слаўг.). 3. Месца паблізу гумна; пляцоўка перад варотамі гумна (Бял. Матэр., Слаўг., Стаўбц.). Тое ж перадгўмнічча, перадгўмённе, гумяннё (Слаўг.). 4. Месца каля гумна і іншых будынкаў, якое парасло травой (Пух. Шат.). 5. Лужок наўкола гумна (Меж. Касп.). Тое ж гумённе (Сур. Касп.).

ГУМНО'. 1. Будынак з ёўняй, у якім складваюць збожжавыя снапы, малоцяць; клуня (Жытк., Слаўг., Стаўбц.). 2. Чыстая плошча перад гумном, дзе прасушваюць снапы, сена (Мін. пав. і губ. Шэйн 506). 3. Месца каля тока (гл.) і сяннога хлява, якое парасло травой (Пух. Шат.). 4. Лужок кругом гумна (Віц. Касп.).

ГУ'РА. 1. Гурба снегу (БРС). 2. Высокае месца, горка, узгорак (Жыт., Драг.). Тое ж гўрка, пагўрак (Драг.), падгўр’е (Слаўг.), гўрачка (Рагач.). 3. Вялікая сінежная гара, якую абліваюць вадой для катання на санках (Рэч.). 4. Лоўж галля (Стол.). 5. Верх чаго-небудзь, насыпаная горка (Жытк.). □ ур. Гўры (1909) каля в. Слаўня Слаўг. (ЦДГА БССР, ф. 2193, спр. 129), Слабодка Гуры (1884, 1901) Арш. пав. (Макс. Пр., 35), в. Гурка Драг., вв. Гурькі, Белагўрава Віц. (Рам. Мат.).

ГУ'РБА. 1. Пагорак намеценага снегу (БРС). Тое ж гурба, гурбёнь (Слаўг.), калода (Нас. АУ). 2. Узгорачак

зямлі, накапаны кротам (Лаг.). 3. Ст.-бел. (XI— XVII стст.). Жыллё (Уладз. 30).

ГУРГА'Н. Сухі пясчаны востраў сярод балота (Усх. Палессе Талст.).

ГУРДА'Н. Курган (Глуск. Янк. I).

ГУСНА'К. Гушчар лесу; густы зараснік асакі, чароту (Слаўг.).

ГУСТЫ'Ж. Стары лес, які зарос густым драбналессем, хмызам, лазой, крапівой, ажынай на нізкім месцы (Слаўг.). Тое ж гусцвінь, гусцвіна, гусцёж, гусціж, густыш, гусцёча, густэча, густата, густота (Слаўг.), гусцвіна (Хрэст. па гіст. бел. імовы, 1961, 464), гусцёр (Віц. Нік. 1895, Грыг. 1838—1840), гусцёча (Пар.), гусцяж (Слаўг., Краўчанка. Над хвалямі Прыпяці, 1964, 164), гусцяр, гусцярва. (Віц. Нік. 1895).

ГУ'СЦЕ. Вусце; месца, дзе зліваюцца рэкі (Стол.). □ ур. Гўсце (поле) каля в. Кароцічы Стол.

ГУ'ТА. 1. Шклаварня, плавільны ці меднароібчы завод (БРС). 2. Месца, дзе здабывалі попел і паташ (Бых. пав. Рам. 1912, 3). □ в. Гута Бых., в. Гута Паст., ур. Гута (поле) каля в. Віравая Слаўг.

ГУ'ШЧА. Густы лес, зараснік, дзе цяжка прайсці; нетры (Ашм. Ф. Багушэвіч. Выбр. тв., 1946, 49, беларускія азбукоўнікі XVI—XVII стст. Судн. 317, Жытк., Лёзн., Няов., Слаўг., Стол., Шчуч.). Тое ж гусня, гусняча (Слаўг.).

ГУШЧА'НЬ. Густы лес, зараснік з густым травастоем; забалочанае месца, дзе цяжка прайсці (Слаўг.). Тое ж гушчына, гушчынь, гушчыня, гушчэнь (Слаўг.), гушчэча (БРС), гушчыно (Віл.), гушчыня (Лёзн.). □ ур. Гушчыно (балота) каля в. Засценкі Віл.

ГУШЧА'Р. Густы, непралазны лес; нетры (БРС). Тое ж гушчарь, гушчаррё (Слаўг.), гушчарнік. (БРС), гушчарня (Навагр.), гушчарня (Нясв., Слаўг.), гушчэр (Пух., Рэч.). □ х. Гушчар Мядз.

д

ДАБА'ВАК. Дадатковы ўчастак зямлі да сядзібы, які знаходзіцца ў другім месцы (Слаўг., Стол.). Тое ж дабаўка, дабаўное, дабавінне (Слаўг).

ДАБРАВО'ДНА. Месца, дзе добрая вада (Лемц. Айк.). Тое ж любіж (Гор.).

ДАКЛО'НЬ. Роўнае поле з балотцамі, якое мае невялікі нахіл да ракі (Слаўг.). □ ур. Даклонь (поле) каля в. Рабавічы Слаўг.

ДАЛАВІ'НА. Абложная зямля; аблога 1 (Лях.).

ДАЛЕЧЫНЯ'. Далёкае месца; даль, адлегласць, аддаленасць '(БРС). Тое ж далекіня, далячынь, далякінь, дальката, далечына (Слаўг.), далячына, далячыня (Сміл. Шат., Ст.-дар.).

ДАЛІ'НА. 1. Падоўжаная прырэчная ўпадзіна; нізіна (БРС). Тое ж даліна (Гом., Кап., Слаўг.). 2. Ніз (Жытк., Палессе Талст.). 3. Нізкае месца на полі, дзе стаіць вада (Стол.), 4. Доўгі сухадольны яр, які выходзіць да ракі (Гродз., Панямонне). □ ур. Даліна (луг) каля в. Бабры Лід., ур. Зялёная даліна (яр) Гродз. (Зап., 224).

ДАРЖНГК. 1. Абгароджаная паша (Мін.). 2. Абгароджанае месца ў полі для стаяння і адпачынку жывёлы (Лаг.). Тое ж доржнік (Нясв.). 3. Двор крыты, абнесены надворнымі будынкамі; скаційны двор (Тал. Мядзв.). Тое ж даржэнь (Тал. Мядзв.).

ДАРОТА. 1. Паласа зямлі, прызначаная для язды і хадзьбы (БРС). 2. Вуліца (Ваўк. Сцяшк., Слаўг.). 3. След на раллі або на сенажаці (Арш. XVI ст. Крап. 223, Слаўг.). 4. След на лузе ад капы сена, якую сцягваюць да стога (Рэч.). 5. След звярыны або птушыны на снезе (Слаўг.). 6. Сцежка, пратаптаная па траве ў лузе (Крыч., Слаўг.).

ДАРО'ЖКА. Палявая і наогул малаезджаная дарога (Слаўг.).

ДАЎБА'ННЕ. Ляда або поле, апрацаванае матыкай (Слаўг.). Тое ж даўбаннё (Слаўг.).

ДА'ЧА. 1. Вялікі ўчастак леоу, лясная дзялянка (БРС). 2. Паласа поля, сенажаці; прысядзібны ўчастак (Жытк., Слаўг.). 3. Уся зямля і ўгоддЗі, якія належаць пэўнай вёсцы (Стол.). 4. Дараваная Екацярынай II зямля (Слаўг. Меер, 1786, 117). 5. Від населенага пункта тыпу засценка; сядзіба лесніка; лясніцтва (Слаўг.). ,

ДВАРЫ'ШЧА. 1. Месца, на якім разімешчан двор (БРС). 2. Месца паміж гаспадарчымі пабудовамі (Смарг.). Тое ж двор (Слаўг.).

ДВАРЭ'Ц. Двор, памесце (Кобр. пав. Гільт., 65). Тое ж памёсція, памёсце, холіварак (Слаўг.). □ ур. Дварэцкі палядак (луг) каля в. Віравая Слаўг., в. Дварэц Валож.

ДВОР. 1. У актах (XVI ст.). Адміністрацыйны цэнтр пэўнай мясцовасці ў дзяржаўных маёнтках (Піч.). 2. Дом, хата (Кузн. Касп., Слаўг., Шчуч.). 3. Месца пад жылым домам і гаопадарчыімі пабудовамі разам з пляцоўкай перад домам (БРС). 4. Панская сядзіба, фалыварак (БРС). 5. Месца, дзе стаялі пабудовы (Ст.-дар.). 6. Вялікая хата, дзе жыве нераздзеленая сям’я (Слаўг., Шчуч.). □ в. Новы Двор Мін., в. Сгары Двор Паст., ур. Двор каля в. Малева Нясв.

ДВО'РЫШЧА. 1. Месца, дзе стаяў двор (Ветк., Слаўг., Ст.-дар.). Тое ж дворнішча, дворнічышча (Слаўг.). 2. Папялішча (Бых.). 3. Месца, дзе стаяў панскі дом (Жытк.). 4. Месца каля хаты, паміж с.-г. пабудовамі і хатай (Лёзн., Слаўг., Стол.). Тое ж панадворышча (Нясв.). 5. У актах (да пал. XVI ст.). Адзін двор або некалькі; частка сяла (Ул.-Буд., 4). Тое ж служба, жрэбій (Ул.-Буд., 4). 6. У актах. Вялікі дом. □ ур. Дворышча (поле) каля в. Кароцічы Стол., ур. Клімава Дворышча (лог і поле) каля в. Церахоўка Слаўг.

ДЗЕ'БРА. 1. Даліна ў выглядзе яра паміж гарамі, якая зарасла лесам (Кап., Нас., Слаўг.). Тое ж дзёбры (Слаўг., Шчуч.). 2. Ручаёк паміж гарамі (Нас.).

ДЗЕ'ДАУШЧЫНА. Месца, дзе жыў дзед; дзедава ўладанне; спадчына пасля дзеда (БРС). Тое ж дзёдаўка, дзядзёўе (Слаўг.), дзедніна (Нас. АУ), дзёдзіна (Нас. АУ). □ ур. Дзёдаўка (сенажаць) каля в. Церахоўка Слаўг., с. Дзедзіна Себеж. пав. (Рам. Мат.), в. Дзёдаўка Жытк.

ДЗЕЛ. Удзел (Нас. АУ).

ДЗЕЛЬ. Выдзеленая частка зямлі; паласа (Слаўг.).

ДЗЕ'ЛЬНІЦА. 1. Участак для рамонту дарогі або моста (Гарб., Нас. АУ). 2. Удзел; спадчынная частка маёнтка (Гродз. 1538 АВК, XVII, № 18).

ДЗЕНДЗІНА. Саляварны завод (Гарб.).

ДЗЕШНІК. Прастора пасярэдзіне двара паміж хлявамі (Віц, Шэйн, 502).

ДЗЕРНІНА'. Замуражэлае поле; цаліна, дзірван (Слаўг.). Тое ж дзярніна, дзёран, дзярноўе (Слаўг.), дзярніна (Сміл. Шат.), дзерніна (Жытк., Тур.).

ДЗЕРЦЬ. Месца, дзе выкарчаваны лес, кусты ці распрацавана аблога пад поле; навіна (Мін. Лемц. Айк., Ст.-дар.). □ ур. Дзёрці (поле) каля в. Пасека Ст,дар. Тое ж відзерць (Кам.).

ДЗЕНКА. Месца ці памост на балотнай сенажаці, дзе стаяўстог сена (Жытк.).

ДЗЕРАН. 1. Верхні слой глебы, які густа парос пырнікам, дзяцелінай; дзірван (БРС). Тое ж дрэнь (Кам.),<5зёрэн (Слаўг.), дзёрман (Сміл. Шат.), дзярно (Азяр. Касп., Мсцісл. Юрч., Нясв., Шчуч.), дзярнўх, дзярнўшша, дзярновіна, дзярнўчча, дзярновішча, дзярновічышча (Слаўг.). 2. Поле, якое зарасло травой (Рэч.). 3. Рад пасеву буракоў, бульбы да акучвання; баразна (Ветк).

ДЗІРВА'Н. Запушча'нае на многа гадоў і парослае травой поле; аблога (БРС). Тое ж дзерван, дзярван (Брасл., Маладз.), дзярван, дзярбан (Сміл. Шат.).

ДЗЮ'НА. Пясчаны ўзгорак (БРС).

ДЗЯДО'УНІКМесца, якое густа зарасло дзядкамі Агсііцгп іотепіозцт сЬгапз (БРС). Тое ж дзяды (Слаўг.).

ДЗЯДЗІЗНА. У актах. Дзедаўскае ўладанне, спадчынны маёнтак, пазямельная ўласнасць (Гарб.).

ДЗЯДЗГНЕЦ. Двор сялянскай сядзібы; пляцоўка перад домам; пляцоўка каля ганку; стары вялікі двор (БРС). 2. Месца вакол царквы, дзе ёсць могілкі, у якіх пахаваны сваякі парафіян (Нас.). 3. Месца ў царкоўным бабінцы, дзе стаялі дзяды-жабракі (БРС). 4. Вялікае падвор’е ў выглядзе лужка з дарожкамі і кветнікамі перад галоўным домам у былых панскіх сядзібах (Віц. Нік. 1895). 5. Панскі двор (Стол.).

ДЗЯКО'УШЧЫНА. Участак зямлі, які належаў дзяку (Нас.).

ДЗЯ'ЛКА. 1. Палоска, выдзелены ўчастак пасеіву, лугу, лесу (Жытк., Нясв., Сал., Стол., Шчуч.). 2. Кавалак зямлі, якім надзялялі малазямельных беларусаў у Польшчы (Зах. Бел., Стаўбц. Прышч.).

ДЗЯЛЯ'НКА. 1. Палоска, адмераны ўчастак логу, пасеву, лесу (БРС). Тое ж дзялёнка (Слаўг.). 2. Распрацаваны ўчастак лесу, ляда (Жытк.).

ДЗЯННІЖ. Абгароджанае або неабгароджанае месца ў полі або ў лесе для дзённага знаходжання жывёлы (Віц. Нік. 1895, Кузн. Касп.). Тое ж пагон (Жалуд., Маст.).

ДЗЯРЭ'УНЯ. 1. Вясковы населены пункт, дзе раней не было ні царквы, ні панскіх будынкаў; невялікі нас. п. (Ветк., Маг., Нясв., Шчуч.). 2. Стар. Паселішча ў лесе на высечаным месцы (Люб. ГР, 91). 3. Цэнтр вёскі (Маг.,

Няов.). 4. Асобная сялянская сядзіба на водшыбе сяла ці ў лесе (Леант. 78), □ Дзярэўня — старая частка в. Любаны Слаўг.

ДЗЯ'ТЛАВІНА. Добры, сухадольны лог, дзе расце густы мурог, дзяцелііна белая ТгНоІшт герепз Ь. (Слаўг.). Тое ж дзятліна (Слаўг.).

ДЗЯЦІ'НЕЦ. 1. Стар. Крэмль — унутраная частка замка, горада. 2. Замчышча; месца, дзе быў дварэц, панскі замак (Кап. Серб. 1914, 76). 3. Пляцоўка каля хаты, абгароджаная надіворнымі будынкамі (Зах. Бел.). Тое ж панадвор’е, панадворычча (Слаўг.).

ДО'БА. 1. Выгода — прыгожы ландшафт, добрая зямля, блізка лес, луг, вада (Слаўг.). 2. Пара, час (Слаўг., Стол.). 3. Суткі (Стаўбц., Шчуч.). Тое ж сўдкі (Слаўг.).

ДОЛ. 1. Паверхня зямлі (БРС). 2. Месца паміж узгоркамі; нізкае поле (Навагр., Пух. Шат., Слуцк. Мал. 172, Стаўбц., Шчуч.). 3. Яма, магіла (БРС). 4. Заліўны луг (Кобр. Гільт. 67). Тое ж дул (Кобр.).

ДО'НЯНевялікая рачулка (Слаўг.).

ДО'РКІУзараная аблога; поле сярод лесу (Слаўг.). Тое ж драннё (Слаўг.). □ ур. Доркі (поле сярод лесу) каля в. Кульшычы Слаўг.

ДОРФ. Залежы торфу; балота; поле на асушаным балоце (Слаўг. 1914 ЦДГА БССР, ф. 2084, воп. 1, адз. зах. 393, л. 313).

ДО'УБЛЯ. Узматычанае месца; ляда ці аблога, якая апрацавана ўручную (Слаўг.). Тое ж даўбанне, даўбацце, матычанне, даўбаннё (Слаўг.). □ ур. Вайдоўбля (поле) каля в. Улукі Слаўг., ур. Даўбёншчына каля в. Гіжэнка Слаўг.

ДРАБНАЛЕ'ССЕ. Дробны лес; месца, якое парасло маладым лесам (Слаўг., Шчуч.).

ДРАВАСЕ'К. 1Далёкае ад сплаву месца, дзе складаюць ссечаны лес (Віц. Нік. 1895). 2. Лес, прызначаны для высечкі на дровы (Слаўг.). □ ур. Дравасекі (поле) каля в. Гіжэнка Слаўг.

ДРАВАТО'ННЕ. Дрывотня, траскоўнік; імесца, дзе захоўваюць і сякуць дровы (Мсцісл. Юрч.). Тое ж драватоннік, драватонь, драватоня (Мсцісл. Юрч.), дравотня (Жытк., Стол.).

ДРАЖНГКАбгароджанае або неабгароджанае месца для жывёлы летам у полі або ў лесе (Кліч.). Тое ж дрыжнік (Бярэз.).

ДРАМНУ'ХА. Неўрадліівая, пясчаная глеба (Кар.).

ДРАМНЯ'К. Густы лес, драбналессе (ЛіМ, 1967 18/УІІІ).

ДРА'ЧА. 1. Мёрзлая, не пакрытая снегам зямля (Мсцісл. Юрч.). 2. Снег на дарозе, змёрзлы пасля адлігі (Мсцісл. Юрч.).

ДРОМ. Зараснік крапівы, ажыны, малінніку, павююбярозкі Сопуоіупіцз агуепзіз і іншай івысокай травы ў лесе на нізкім месцы, у цяністых кустах, па равах (Слаўг.).

ДРУЗ. 1. Буйны пясок, востравугольныя абломкі, якія складаюць асадачную горную пароду; грант (БРС). 2. Перабітая і засохлая камякамі зямля (Сміл. Шат.). 3. Сімецце з зямлёй (Кар., Слаўг., Сміл. Шат., Я. Купала. Вершы. Паэмы. 1958, 25). 4. Шчэбень, дробныя кавалачкі ад разбітага камення, цэглы, шкла (БРС).

ДРУЗА'. 1. Гразь, твань, іл, смецце (Слаўг.). Тое ж друзга, друзя, друзняк (Слаўг.). 2. Густа парослыя крышталі на каменні (БНТ). Тое ж гранец, гранцы (Гродз.). 3. Смецце з зямлёй (Слаўг.).

ДРУЯ'К. Ралля, якая ўзарана плугам другі раз; паўторнае ворыва (Вілен.).

ДРЫВО'ТНЯ. Месца для дроў на двары; дрывяны склад (БРС).

ДРЫГВА'. Зыбкае балота, пакрытае тонкім слоем расліннасці (БРС). Тое ж дрыгба, дрызья, дрыгбіна (Пол. Талст. 178), дрыгвіна (Слаўг.), дзвіж (Усх. Палессе Талст.), дрігўн (Цэнтр. Палессе Талст.), дрыч (Віц., на паўн. усх. ад Оршы ДАБМ), дрэгва (Стол.), дрягба (Тал. Мядзв.), дрягва (Слаўг., Смален. Дабр., Тал. Мядзв.), дрігва (Слаўг., Смален. Дабр.), дрігвіна (Слаўг.), дрогва (Маг. губ. вед., № 44, 1854, 794), дрогкінь, драгкіня, драгкінь (Слаўг.), драгва (Ветк., граніца Ігум. і Бабр. пав., р. Пціч Серб. 1914, 4, Палессе Талст., Пух. Шат., Слаўг., Ст.-дар., Стол., Шчуч.), драгба, дражка (Віц., Беш. Касп.), драгна (Тур. Нав. 218), здмух (Брэст., Зах. Палессе Талст.), дыхавіна (Уздз. ДАБМ), дыхля (Хоц. Бяльк.), пўхля, пухня (Слаўг.). □ в. Дражын (на мяжы Ігум. і Бабр. пав. Серб. 1914, 4).

ДРЫ'СА'ККалчадан, камяк жалезнай балотнай руды (Гродз., Слаўг.). Тое ж дрысга (Навагр., Слаўг.).

ДУБ’Е'. 1. Дубовы лес (Стол.). Тое ж дўб’е (Нас. АУ), дуб’ё (Слаўг.), дуб (Слаўг.). 2. Магутныя, вялікія

дубы (Стол.). Тое ж дуб’ё, дубаўішча, дубішча (Слаўг.). □ ур. Дуб Круп., в. Добры Дуб Слаўг.

ДУБІНЕУКА. Месца, багатае дубамі (Слаўг.). Тое ж дубіноўка, дўбна, дўбня, дубовае, дўбраўка (Слаўг.). □ ур. Дубінёўка (луг, поле) каля в. Урэчча Слаўг., в. Дўбна Кліч., ур. Дўбраўка (поле) каля в. Пасека Ст.-дар., ур. Дўбраўка (прырэчны луг) каля в. Беражцы Жытк.

ДУБНЯ'КУчастак лесу, дзе багата расце дубу; малады дубоівы зараснік (БРС). Тое ж дўбнік (Віц. Нік. 1895, Слаўг.), дубнік (Докш., Жытк., Лёзн., Сал., Слаўг., Ст.-дар., Стол.), дубы (Стаўбц.), дубіна (Брэст., Гродз. Лемц. Айк., Слаўг.), дубіна (Валож., Слаўг., Палессе Талст.).

ДУБРО'ВА. 1. Дубовы лес, гай (БРС). Тое ж дуброўкі, дуброўнае месца (Слаўг.). 2. Лісцёвы лес (Зах. і Усх. Палессе Талст., Ст.-дар.). 3. Змешаны лес (Краснап. Бяльк., Крыч., Сал.). 4. Бярэзнік (Смарг.). 5. Сасоннік, хіваёвы лес (Ст.-дар.). Тое ж дуброўка (Краснап. Бяльк.). 6. Трава, якая расце ў лесе або від кармавых траў (Цэнтр. Палессе Талст.). 7. Балота (Уш.). □ ур. Белая Дуброва (поле) каля в. Прудок Слаўг., ур. Дубріоіва (хваёвы лес) каля в. Пасека Ст.-дар.

ДУБРО'ВІЦА. Невялікі дубовы лес; гай (Сал.). □ ур. Дубровіца (дуброва) каля в. Яскавічы Сал.

ДУКТ. 1. Мяжа (лац. назва ў старых бел. актах і цяпер у Леп., Уш.). 2. Абвод граніц; гранічная лінія, якую івёў падкаморый на спрэчным месцы і абазначаў капцамі, насечкамі на дрэвах у лесе і паляімі ў балоцістых месцах (Гарб., Вілен. 1753 АВАК, XII, 48).

ДУ'ЛА. 1. Багаты рыбай заліў ракі, які злучаецца з ракой або аддзелены ад яе наносным пяском (Смален. Дабр.). 2. Лужына (Сен. Касп.).

ДУНА'Й. Агульная назва вялікай ракі ў беларусаў (Раім. Мат., Слаўг.). □ Задуноўе — частка г. Віцебска за рэчкай Дунайкай (Шэйн БП, 776).

ДУ'НАЙ. Назва нязначных рачулак на Случчыне (Мал. 172). □ ур. Дўнай (поплаў і высахлая рэчка) каля в. Малева Нясв.

ДУРНГШНІК. Зараснік дурнічніку Уассіпішп ціі^іпозцт Б. (БРС).

ДУХ. 1. Прасечаная пелька ў лёдзе ракі для лоўлі рыбы (Нас. АУ). Тое ж дўхі (Рэч.). 2. Цёплы летні вецер (бел. азбукоўнікі XVI—XVII стст. Судн. 307, Слаўг.).

Е

Е'ДЖАР. Участак балотнай зямлі на выгары (Лемц. Айк.).

ЕЗ. Перагародкд на рацэ, возеры і затоцы ў вузкім месцы для лоўлі рыбы або для закрыцця пераходу рыбе з аднаго месца ў другое (БРС). Тое ж заездкі (Расія, т. 9, стар. 274).

Е'ЛНА. Месца, якое густа парасло елкамі; яловы зараснік (Слаўг.). Тое ж ёльня (Слаўг.). □ в. Елна Краснап., в. Ельня Шчуч.

Е'ЛЬНІК. Яловы лес; зараснік з маладых ялін Рігшз аЬіез (БРС). Тое ж ёлнік (Ст.-дар.), ёлле (Мін.), ёлнік, яллё, ельняччо (Слаўг.). □ ур. Ельнік (балота) каля в. Яскавічы Сал., в. Ельнікі Пух.

Е'МА. Яіма, упадзіна, паглыбленне ў зямлі (Палессе Талст.).

Е'РНІК. Месца на лузе, дзе расце трава аер Асогцз (Глуск. Янк. I). Тое ж ярый (Жлоб.), явір, явіррё, явірнік, явірнішча, явірышча, явірняччо (Слаўг.).

Е'РЬІК. Роў, яр, яма (Калінк.); гразкая лужына (Стол.). Тое ж ерўга (Стол.).

Е'УЕ. Еўня, сушня (Нас. АУ). □ нас. п. Еўе каля Вільнюса.

Ё

ЕЛАЧКІ. 1. Зараснік з ёлачак (Стаўбц.). 2. Рэдкія ёлачкі сярод зарасніку алешніку (Слаўг.).

ЕМ. 1. Выпукласць на схіле гары; схіл пад’ёму на гару; месца, дзе дарога ідзе ўверх, падымаецца на ўзгорак (Слаўг.). 2. Бойкае месца на шляху (Слаўг.). Тое ж паход, праход (Слаўг.). 3. Высокае і адкрытае месца (Слаўг.). 4. Сярэдзіна чаго-небудзь (дарогі, поля) (Слаўг.). □ балота Заемнае (1752) каля г. п. Карма (АВАК XIII, 349) Карм.

Ж

ЖА'БЕР. 1. Раска Ьетпа тіпог Ь. (Жытк.). 2. Студзяністыя ніцепадобныя зеленаватыя водарасці ў стаячай вадзе (Жытк.).

ЖАБУРЬГННЕ. 1. Трава, смецце, водарасці на рацэ (Гом. Радч. X, Слуцк. Сержп. Прымхі, 12). Тое ж жабу-

рэнне (Слуцк.). 2. Жабіна ікра (БРС). Тое ж жабурэнне (Мін.).

ЖАВІ'ННІКЗараснік ажыны; месца, якое парасло ажынай (Беш. Касп., Слаўг.). Тое ж жэвіннік (Слаўг.).

ЖАЛАБІ'НА. Упадзіна ў зямлі, звычайна сухадольная (Слаўг., Шчуч.). Тое ж нізінка, канаўка, скалдабінка (Слаўг.).

ЖАЛАБО'К. 1. Доўгае паглыбленне, невялікая вузкая ўпадзіна; прыродная канаўка (БРС). Тое ж жалўбаўка, жалўбка (Слаўг.). 2. Вадасцёкавы латок пры страсе (Слаўг.).

ЖАЛАМУ'ЗДЗІНА. Зараснік ядлоўцу Лппірегпз соттппіз Б. (Гарад. Касп.).

ЖАЛЬНГК. Старажытны могільнік, пакінутыя могілкі, малая магіла, якая абкладзена каменнем. Вядомы ў Сенненскім пав. на Беларусі і ў Паўднёвых Каршатах у Венгрыі (Д.-Хад. 376), у Наўгародскай зямлі і ў Польшчы (Нід., 218). □ ур. Жальбор каля в. Богіна Дзіс.

ЖАЛЬНЯ'. Могілкі (Шпіл.).

ЖАЛЯЗНЯ'К. Балотная жалезная руда (Слаўг.). □ в. Жалёзнікі Ветк.

ЖАРАЛО'. 1. Адкрытая, цёмная і вялікая адтуліна ў зямлі (БРС). 2. Яма на агародзе для бульбы, аплеценая ў сярэдзіне лазой (Ветк.). 3. Упадзіна з вадой карставага паходжання на высокім месцы, з якой б’е крыніца і выцякае рачулка (Слаўг.). 4. Крыніца, струмень; адтуліна ў зямлі, у ваданосным пласце, адкуль б’е струмень вады (Кап., Кобр., на поўдзень ад Нароўлі Палессе Талст.). Тое ж жэолд (Сал., Ст.-дар.). 5. Вокнішча ў балоце, у незарослым івадаёме; грузкае месца (Ветк., Слаўг.). 6. Яма, якую выбіў паток вады вясной (Ст.-дар.). 7. Вірыстае месца на рацэ, дзе не замярзае вада зімой (Рэч.). 8. Праход у прасле (Крыч.). 9. Паток, ручай (Нас. АУ). Параўн.: Зв Довгушкн (озера) жереломт> в'ь Сребрній колв (Нас. АУ 1693, 102). □ в. Жаролы, р. Жарало Слаўг.

ЖАРДНЯ'К. Лес, прыгодны на жэрдзе (БРС).

ЖАРСТВА'. Буйны пясок, дробныя каіменьчыкі з разбуранага граніту (БРС). Тое ж жаршня (Лёзн.), жораст (Сміл. Шат.).

ЖАРСЦВЯ'НКА. Жвірыстае поле (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Жарсцвянкі Стаўбц., в. Жарствіцы, в. Жарствяніца Віц. (Рам. Мат.).

ЖА'ТВА. Поле з ураджаем збажыны (Крыч. староства Меер, 1786, 4). Тое ж жатва, жаццё, жаціва (Слаўг.).

ЖАЎКЛЕ'Ц. Жоўты пясок; жоўтая пясчаная зямля (Слаўг.). Тое ж жаўтапёс (Сал.), дзёдаў пясок, (Рэч., Слаўг.), жаўцяк (Пташнікаў. Чакай у далёкіх Грынях, 1962, 241), жоўтапес (Слуцк.), жолква (Палессе Талст.).

ЖАУТАПЕ'САК. Пясчаны бераг, пясчанае дно, пясчаная глеба (Глуск. Янк. II).

ЖВІР. Гравій, буйны пясок або прамыты вадой рачны пясок (БРС). Тое ж шчвыр (Сен. Касп.), джвыр (Пух. Шат.).

ЖВІ'РАНКА. Гара са жвіру (Белар. дакастр. проза, 255).

ЖВІРО'УНЯ. Месца, дзе бяруць для дарог і будаўніцтіва жвір, пясок (Бельск. пав. вв. Стральцы і Трокі Вілен., Гродз.).

ЖНЕ'УНІК. Зжатае поле ці жытнёвы іржэўнік (А. Бялевіч. 3 добрай доляй заручоныя, 1960, 48, Пух., Сміл. Шат.). Тое ж жнівенне (Нас.), жнівішча (Зах. Бел. Др.Падб., Нас.), жніўнік (Лёзн. Касп., Хойн.).

ЖНГВА. 1. Поле з нязжатай збажыной; постаць, дзе жнуць збожжа (Слаўг.). Тое ж жнёва, жніво (Слаўг.). 2. Час жніва (Выс. Касп.). Тое ж жнёва (Слаўг.), жніво (БРС), жніва (Ветк.).

ЖО'УКРЭНЕЦ. Пясчаны грунт, пясок (Пін. Дразд.).

ЖУ'ДКА. 1. Сцежка, пешаходная дарожка па мяжы, па разоры ці па дзірваністай межавой броўцы (Крыч.). 2. Дарожка паміж дварамі для язды на возе (Крыч). □ Іванкова жудка (сцежка) у в. Беражыстае Крыч.

ЖУ'ПА. Рудня, рудакопны завод, саляная капальня; яма; гара, адкуль дастаюць соль (Гарб.).

ЖУРАЛО'. Ручаіна на вуліцы пасля дажджу (Глуск. Янк. I).

ЖЬІВАТО'КI. Невялікае крынічнае месца на балоце, якое не замярзае зімой (Жытк.). 2. Месца, дзе сцякае вада пасля дажджу (Усх. Палессе Талст.). Тое ж жываточына, жываточывіна (Слаўг.).

ЖЫВЕ'Ц. 1. Зялёны лугавы мох (Клім. Бяльк.). 2. Жоўты пясок (Краснап. Бяльк.). 3. Цвёрды грунт; верхні дзірваністы пласт глебы (Стаўбц.). 4. Крынічнае месца, дзе сачыцца вада (Рэч., Слаўг.). 5. Ваданосны пласт, з якога б’е крынічны струмень (Ветк.). 6. Зарослае старарэчышча, з якога яшчэ выцякаюць струменьчыкі вады

(Слаўг.). □ От того дуба... ольсом Жнвцамн (1560) каля в. Ваўкавічы Чав. (Археагр. 3, 1867, 269).

ЖЫГУ'Н. Сухі, цякучы, вельмі тонкі пясок (Тал. Мядзв.).

ЖЬГЖКА. Гнаявы адстойнік; гнаясховішча (Шчуч).

ЖЬГЛА. 1. Забалочанае месца, зарослае старарэчышча, дзе яшчэ ледзь выступае вада (Слаўг., Стол.). Тое ж жыліна (Слаўг.). 2. Ваданосны слой, крынічная, вільготная паласа, крыніца сярод багны, падземны сцёк (Рэч., Сал., Слаўг., Сміл. Шат.). Тое ж жыліна (Лёзн., Рэч., Слаўг.), жылка (Жытк., Слаўг.). 3. Прадаўгаваты ўзгорак, каса (Слаўг.). 4. Вузкі, доўгі пласт у зямлі адной пароды (БРС) і адпаведна яму на паверхні, дзе расце адна парода дрэў, добры ці аднастайны травастой (Слаўг.). □ в. Жылічы Маг. (ЛіМ, 1966, 13/ІХ).

ЖЫРАВО'. Гразкае, зыбкае, багатае крыніцамі балота (Ваўк. Сцяшк.).

ЖЫРО'УКА. 1. Месца кармлення рыбы, звера (Слаўг.). 2. Востраў (Стол.).

ЖЫ'ТНІШЧА. ГІоле, на якім зжата жыта, іржэўнік (БРС). Тое ж жытніска (Вор.), жытное (Пол.).

ЖЭ'РДЗЕ. Густы, тонкі, малады лес, прыгодны на жэрдзе (БРС). Тое ж жардзё, жардзяўняк, жэрднік, жардзёўнік (Слаўг.), крёква (Краснап.), крючча, крўчча (Слаўг.).

ЖЭРЭМЯ. Месца, дзе жывупь бабры (Пін. 1648 АВАК, XVIII, 359).

3

ЗААЗЕ'Р’Е. Месца за возерам, па той бок яго (Слаўг.). Тое ж зазёр’е (Сал., Слаўг., Стол.), зазёрря (Слаўг.), завазёр’я (Арш. «Наш край», 1926, № 8—9, 49).

ЗААЗЯРЫ'ШЧА. Месца за былым возерам, каля азярышча (Слаўг.). Тое ж завозірышча, зазёрышча, завазёрычча, зазёрнішча, зазяроўе (Слаўг.).

ЗААЛЕ'ШША. Месца за альховым лесам, за алешнікам (Слаўг.). Тое ж зальшэвінне, заляпёшнічча, заляпёшнішша, залёшкаўе, заальховічча, зальхоўе, зальховічышча, залешша (Слаўг.).

ЗАБАКО'ІНА. Затока ў рацэ (Ветк.). Тое ж закабаліна (Слаўг.), закакарўчына (Чэр.).

ЗА'БАЛАЦЬ. 1. Месца за балотам, па той бок балота (Гродз., Слаўг., Шчуч.). Тое ж заболаць (Слаўг.). 2. Тонкі слой плесні, расліннасці на паверхні стаячай вады ў вадаёме; забалочанае месца (БРС). Тое ж навалака (Слаўг.). □ в. Забалаць Вор., Шчуч.

ЗАБАЛО'ННЕ. Месца за абалоннем, за падолам (гл.) Віц. (Рам. Мат.).

ЗАБАЛО'ЦЦЕ. Поле, сухадол, месца за балотам (Нясв., Слаўг., Шчуч.). Тое ж забалацце (Рэч., Слаўг., Шчуч.), забалаццё, забалацянне, забалатоўе, забалотнішча, забалоцішча, забалацішча, забалатнішча, забалоцічча, заболацце, забалатэўё, заболатаўе, западзабалацце, запаназаболацце, заназабалацічча (Слаўг.). □ в. Забалацце каля Зялёнага Лугу Мін., ур. Забалацце (луг) каля в. Заспа Рэч., в. Забалоцце Слаўг.

ЗА'БАЧ. Старык, частка ракі з затокай пры адным беразе (Ветк.). □ ур. Забач (старык на лузе) каля в. Шарсцін Ветк.

ЗАБЕТА. Ухаб на санным шляху (Стол.).

ЗАБЕ'ЖНІЦА. Глухое, аддаленае месца (Выс. Касп.). Тое ж адскока (Сіроц. Касп.), забёжня (Кузн. Касп.).

ЗА'БЕРАЖ. 1. Месца ў рацэ каля самага берага; край берага (Слаўг.). 2. Узбярэжжа, месца на другім беразе ракі (Слаўг.).

ЗА'БЕРАЖНІЦА. 1. Беражніца, паласа тонкага лёду ўвосень або вясной уздоўж берага (Рэч., Слаўг.). 2. Паласа травастою каля берага ракі, балота, возера. (Рэч.).

ЗАБЛОТА. Запушчаная ніва; аблога 1 (Віц. Шэйн, БП, 776).

ЗАБО'КА. Бяссцёкавая азярына на лузе, якая ніколі не перасыхае (Рэч.). □ ур. Забока (старыца) каля в. Заспа Рэч.

ЗАБО'РА. Скалістае ўзвышэнне на дне Дняпра; града, рад каменняў (Бых.). □ ур. Заборы (скалістыя ўзвышэнні на дне Дняпра).

ЗАБО'Р’Е. Месца, якое знаходзіцца за лесам, за борам (Віц. Рам. Мат.). □в. Забор’е ці Заборы Віц. (Рам. Мат.), в. Забор’е (частка в. Пруды, яе вуліца) Стаўбц.

ЗАБО'РЫ. Род парогаў на Дзвіне (Віц. Рам. Мат.).

ЗАБО'РЫШЧА. Месца за борам (Слаўг.).

ЗАБО'ЧЫШЧА. Месца па баках чаго-небудзь; бок старыцы (Рэч.). Тое ж забачэўе, забакі, закабакі

(Слаўг.), забочча (Нас., Слаўг.). □ ур. Забочышча (луг) каля в. Заспа Рэч.

ЗАБРО'ДДЗЕ. Месца за бродам (Жытк., Слаўг.). Тое ж забродзішча, забраддзё, забрадзяннё (Слаўг.).

ЗА'ВАД. 1. Месца, дзе зроблена печ для вырабу шкла, для выпальваніня вугалю, для выганкі смалы. дзёгцю (Маг. губ. Карскі, 3). 2. Новае месца пасялення; пачатак забудавання (Слаўг.). 3. Парода, звычайна гатунковае насенне (Слаўг.). 4. Пчальнік (Слаўг.). □ в. Заівад (цяпер частка в. Віравая), в. Завад (Пчэльня) Слаўг.

ЗА'ВАДЗІ'ШЧА. Месца, дзе стаяў завод (Слаўг.). □ ур. Завадзішча Слаўг. (Спіс. 31).

ЗА'ВАДЗЬ. Затока, заліў (БРС).

ЗАВА'Л. Ссечаныя дрэвы, якія перагароджваюць дарогу (БРС).

ЗАВА'ЛЛЕ. Нахільныя саступы на схіле гары, узгорка (Рагач., Слаўг.). □ ур. Завалле каля в. Лучына Рагач.

ЗА'ВАНЬ. Заліў (Віц. Касп.).

ЗА'ВАНЬКА. Невялікі азёрны або рачны заліў (Віц. Нік. 1895). Тое ж завання (Віц. Нік. 1895).

ЗА'ВАРАТ. 1. Заварот ракі ці дарогі (Слаўг.). Тое ж заваратка, заварот, заваротка, заварацень, поваратка, поварацішча (Слаўг.). 2. Прылесак, узлесак, маладняк, драбналессе па краю буйнога асноўнага ляснога масіву (Слаўг.). Тое ж подлессе (Слаўг.).

ЗАВЕ'РБАЧЧА. Месца за вербамі (Слаўг.). Тое ж завёрбач’е (Стол.), завёрбічча (Слаўг.), □ ур. Завёрбач’е (поле) каля в. Аздаімічы Стол.

ЗАВО'Д. 1. Прамысловае прадпрыемства, фабрыка (БРС). 2. Месца, дзе стаіць печ для выпальва»ня цэглы, выганкі дзёгцю (Слаўг.). 3. Месца, дзе стаяць вуллі; пчальнік (Нас.). 4. Гаспадарчая ўстанова (Нас. АУ). □ ур. Завод (поле на месцы жалезаробчага завода, 1783) каля в. Віравая Слаўг.

ЗАВУГО'ЛЛЕ. Месца за пабудовамі (Беш. Касп., Слаўг.). Тое ж заўголле, пазаўголле, пазаўгольнічча (Слаўг.).

ЗАВУ'ЛАК. 1. Ціхая, з выйсцем у адзін канец, глухая вулка (Грыг. 1838—1840, Нясв., Слаўг., Шчуч.). Тое ж заканабай (Слаўг.). 2. Невялікая, зівычайна вузкая вуліца, якая злучае дзве паралельныя (БРС). Тое ж правўлак, праканавўлак, перавўлак, пераволак (Слаўг.).

ЗАГАВА'ЛІНА. Месца кругом хаты на шырыню звісаючай страхі (Слаўг.). Тое ж прызба (БРС), загавальня (Краснап., Мсцісл. Бяльк., Смален. Дабр.), завальня (Бял. Матэр.).

ЗАГАТТ. Месца за гаем (Слаўг.). □ в. Загай Пух., ур. Загай (частка вёскі Кулікоўка) Слаўг.

ЗАТАРАД. Месца начнога стаяння жывёлы на далёкіх пашах (Наівагр., Стол.). □ ур. Загарад (поле) каля в. Кароцічы Стол.

ЗАТАРАДА. 1. Месца летняга стаяння жыівёлы (Слаўг.). 2. Загароджанае месца, часцей паміж домам і хлявамі для жывёлы (Азяр. Касп.).

ЗАТАРАДЗЬ. 1. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе, а таксама каля хлява (БРС). Тое ж загарода, зыгарада (Паст). 2. Загароджанае месца для пашы на выгане або каля гумна (Сміл. Шат.). 3. Наогул усякае абгароджанае месца (Слаўг.). 4. Агароджа (БРС). Тое ж загарода (БРС), зыгарада (Паст.).

ЗАГАРО'ДДЗЕ. 1. Поле, месца за агародамі; глухое месца (Лід., Краснап. Бяльк., Слаўг.). Тое ж загараддзе, заагароднічанне (Слаўг.). 2. Прастора, тэрыторыя за горадам; прыгарад (Драг.). Тое ж загораднічча, загорадзічча (Слаўг.). □ ур. Загароддзе (поле за агародамі) каля в. Бабры Лід., ур. Загароддзе — прыгарад Пінска (ЛіМ, 23/1 1968, 4); Загароддзе — назва паўночнай часткі Драгічынскага, Кобрынскага і Іванаўскага раёнаў Брэсцкай вобласці.

ЗАГА'ТА. 1. Яма або канава, воднае або балоцістае месца, заіваленае каменнем і зямлёй; бут (БРС). 2. Прызба (Слуцк.).

ЗАГІ'Б. Лука, лукавіна ракі (Слаўг.).

ЗА'ПБЕНЬ. Заварот дарогі (Слаўг.).

ЗАГО'Н. 1. Доўгая паласа ворнай зямлі; гоні (Слаўг.). 2. Вузкая палоска; участак зямлі рознан велічыні; некалькі барознаў ворыва, засеву (БРС). 3. Паласа, якую можна ўзараць за дзень (Лёзн.). 4. Высока ўзараная града на астраўках сярод балота (Палессе Серб. 1912). 5. Абгароджанае месца для жывёлы летам (Дубр., Кобр.).

ЗАГО'НАК. Месца для засады паляўнічых (Стол.).

ЗАГО'НЧЫК. 1. Невялікая палоска поля (Глуск. Янк. II, Стол.), 2. Невялікае адгароджанае месца для жывёлы (Дубр., Кобр.).

ЗАГО'Р’Е. 1. Месца каля гары, абшар па той бок гары, узгорка ці ўзвышша (Слаўг.). 2. Перадгор’е, спадзісты схіл гары (Слаўг.). Тое ж загорря, загорычча, папаўзгорря, папаўззагорря, паназагор'е (Слаўг.), □ ур. Загор’е (балота) Сал.

ЗАГРАНІ''ЧЧА. Месца, плошча за граніцай, па той бок ад зямельнай мяжы (Слаўг.). Тое ж загранічаўе, загранічышча (Слаўг.).

ЗАГРОТ5. Глыбокая яма ў рацэ, у зямлі; абрыў (Цэнтр. і Усх. Палеосе Талст.). Тое ж загробіна (Цэнтр. і Усх. Палессе Талст.).

ЗАГУМЕ'ННЕ. 1. Месца, луг, поле за гумном, у канцы агародаў (БРС). Тое ж загумёнье (Жытк., Стол.), загўменне (Ветк., Лях.), загумённічча, загўмнёчча, загўмнічча (Слаўг.). 2. Месца па другі бок сядзібы, у аддаленасці ад бойкай дарогі, адвуліцы; глухое месца (Слаўг.). Тоеж загўменне (Ветк., Лях.).

ЗАГУ'НЧЫКНевялікі вузкі загон, узараны з двайной баразной пасярэдзіне, усклад (Ст.-дар.).

ЗАДАРО'ЖЖА. Месца, абшар за дарогай (Слаўг.). □ ур. Задарожжа (поле) каля в. Віравая Слаўг.

ЗАДВО'РАК. Задняя частка двара (Слаўг., Сміл. Шат.), задваркі, задворря, задворычча (Слаўг.), задвор’е (Слаўг., Стол.).

ЗАДВО'РНІЦА. Зямля па той бок заезнага двара (Слаўг.). □ ур. Задворніца (поле) каля в. Васькавічы Слаўг.

ЗА'ДМА.. Снежны занос (Слаўг.). Тое ж задзьма, задўва (Слаўг.).

ЗАДУБРО'УЕ. Месца за дубровай (Стол.). □ ур. Задуброўе каля в. Аздамічы Стол.

ЗАДУБЫ'. Месца па той бок дубоў, за дубамі (Слаўг.). □ в. Задубы (1800) каля в. Літвінавічы Гом.

ЗАДЫ'. Дальняя, задняя частка поля (Беш. Касп.). □ ур. Зады (поле, 1888) каля в. Азёры Чэр. пав. (ЦДГА БССР, ф. 2214, воп. 1, адз. зах. 24, л. 396).

ЗАЕ'ЗД. Дарога, вельмі вузкі праезд у лесе, паміж пабудовамі, куды можна заехаць толькі заднім ходам або дзе нельга развярнуцца (Слаўг.).

ЗАЖО'Р. Месца на дарозе, якое вясной набракае вадой (Слаўг.).

ЗАЖО'РА. Прыроднае або выкапанае на балоцістай амшары вадасховішча (Віц. Нік. 1895).

ЗАІ'МАК. Гай; могілкі (Маг.).

ЗА'ЙМІШЧА. 1. Прастора, якую займае вада пры разліве ракі; участак, які займае жняя на полі, касец пры касьбе, жанчына на поліве (Слаўг.). Тое ж заніманне, займанне, займаннё, постаць (Слаўг). 2. Месца, прызначанае для раллі, угоддзя (да сярэдз. XVII ст. Нас. АУ).

ЗАКАБЕ'НЬ. Месца, выбітае вадой на лузе, якое перашкаджае касыбе (Стол.).

ЗАКАБО'УКА. Загіб ракі, лука (Ветк.). Тое ж заканабоўка (Слаўг.). □ ур. Папова Закабоўка (старыца на лузе) каля в. Шарсцін Ветк.

ЗАКАВУ'ЛАК. Невялікі глухі куток, рукаў; вузкая невялікая вуліца з выйсцем у адзін канец (БРС). Тое ж закавўліна, заканавўліна (Слаўг.), заканавўлак (Нясв., Слаўг.), закабаек (Сен. Касп., Слаўг.), закабалак, заканабаліна, закабаліна (Слаўг.).

ЗАКАЗНГК. Запаведны лес, запаведнік (Шацк. Шат.).

ЗАКАКЛЮ'ЧЫНА. Загіб ракі (Слаўг., Смал.).

ЗАКА'ЛЛЕ. Месца за граззю, за багнай (Рэч.). □ ур. Закалле (луг) каля в. Заспа Рэч.

ЗАКАНУ'РАК. 1. Глухі рукаў, заход з адным выхадам (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). 2. Куток, загароджанае месца на агародзе ці каля пабудоў; гародчык (Слаўг.).

ЗАКАТ. Прыток ракі, куды ў разводдзе імкнецца рыба, а пры спадзе вады наладжваецца ў вузкім месцы яе «лоўля ў закат» (Пін., Тур. Палессе ЖР, 1882, 347).

ЗА'КЛА. Выгін ракі (Стол.).

ЗАКЛЯ'СЛАСЦЬ. Заглыбленне, яма, упадзіна (Гродз.). Тое ж захрастка (Слаўг.), заклястка (Гродз.).

ЗАКО'Л. Месца на рацэ, кругом абгароджанае коллем для лоўлі рыбы (Гарб,).

ЗАКО'П. Абкапаны і неабкапаны зямлёй капец бульбы, буракоў (Лёзн.).

ЗАКО'С. 1. Месца, з якога пачынаюць касіць луг (Драг. Гільт., 14). Тое ж закосак, закошанне (Слаўг.), закоса (Драг. Гільт., 14). 2. Месца, якое выкашана за мяжой (Слаўг.).

ЗАКО'СА. Нявыкашанае месца ў выглядзе купкі (Драг. Гільт., 14).

ЗАКО'Т. Стромкі адхіл, скат берага пад вадой у рацэ ці возеры; глыбокае месца ў рацэ (Пол., Слаўг.).

□ ур. Закот (невялікая равінка) на заліўным лузе в. Папоўка Слаўг.

ЗАКО'ТА. 1. Затока, закрут, лука ракі або рачны заліў (Нас. АУ). 2. Месца на рацэ ці канаве, перагароджанае каламі, паміж якімі пакідаецца прасвет для нерата; ез (Пар.). 3. Нізкі луг, заліты веснавой вадой і аддзелены ад ракі высокім берагам з вузкім праходам, дзе пры спадзе <вады робіцца ез для лоўлі рыбы (Ветк., Маг. Дэмб. т. II, 589). □ ур. Закота (равінка недалёка ад Сажа) каля в. Дабранка Слаўг.

ЗАКО'ТЧЫК. Мелкая затока (Слаўг.).

ЗА'КРУТ. Паварот, выгіб берага ракі (Слаўг.). Тое ж зак.рўтка (Слаўг.).

ЗА'КРУТКА. Вір (Слаўг.).

ЗАКУБА'НЬ. Невялікая затока на рацэ (Краснап. Бяльк.).

ЗАКУ'ЗІННЕ. Месца за кузняй (Слаўг.). Тое ж закўзнічча, закузнёчча (Слаўг.).

ЗАКУСТО'УЕ. Месца за кустамі, па той бок кустоў (Слаўг., Стаўбц. Прышч.). Тое ж закусточча, закўсцішча, закўстычча, закустэічча, закўсціння, закустэіння, закўсцічча, закустаўё (Слаўг.).

ЗАКУ'ТАКІ.Аддаленае ад галоўнай вуліцы месца; глуш (БРС). Тое ж закўцце (Віц. Касп.). 2. Закавулак; агароджа для жывёлы; хлеў (Лёзн. Касп., Слаўг.). Тое ж закуць (Слаўг.).

ЗА'ЛВАНЬ. Месца, дзе ў раку ўпадае другая рэчка ці ручай (Касц. Бяльк.).

ЗА'ЛЕЖ1. Зямля, якую не аралі многа гадоў; абложная зяімля; цаліна (БРС). Тое ж залег, залёгі (Міёр.). 2. Пустка; поле, запушчанае і аддаленае ад сялібы (Мін. губ. 1864 Зял., 90). □ ур. Залёга каля в. Шарсцін Ветк.

ЗАЛЕ'ССЕ. Месца за лесам (паўсям.). Тое ж залёсы (Слаўг.). □ ф-к Залеосе Леп., в. Залессе Петр., ур. Залесы каля г. Гомеля (К1838).

ЗАЛГВІШЧА. Паніжанае або жолабападобнае месца на схіле гары, дзе збягае патокам вада вяоной ці ў час вялікіх дажджоў (Слаўг.). Тое ж выліў, залёва, збег, плыццё (Слаўг.).

ЗАЛГПНІК. Месца за ліпнікавым зараснікам, за ліпавым лесам (Слаўг.). Тое ж заліпішча, заліпічча, заліпнішча, заліпнічча, заліпняк, заліпачча, заліпняччо, заліп,-

цам, заліпіннік, заліпаўё, заліпчаннік, заліпчанне (Слаўг.).

ЗАЛІ'Ў. Водная прастора, якая ўрэзалася ў сушу (БРС).

ЗАЛОТА. 1. Месца, дзе можна схавацца і цікаваць птушку, звера або ворага (Вілен.). Тое ж засака (Вілен.), засада (БРС). 2. Гоні, пракос; паласа (Слаўг.).

ЗАЛО'ЖЖА. Месца за сухадольным логам, за заліўнымі сенажацямі (Слаўг.). □ в. Заложжа Чав.

ЗАЛО'М. 1. Лука, калена, круты паварот ракі, дарогі (Слаўг.). 2. Паварот поля пад прамыім вуглом (Стол.).

ЗАЛО'НЬ. 1. Заліў ракі (Маг. губ. вед., 1854, № 45, 805). 2. Месца на сенажатным лузе, якое заліваецца вадой (Нас.).

ЗАЛУ'ЖЖА. 1. Месца за лугам, залугавая старана (Слаўг.). Тое ж залўга (Нас., Нас. АУ). 2. Месца за лужыінамі (пагранічча Ігум. і Бабр. пав. Мін. губ., р. Пціч Серб. 1914, 4, Слаўг.). □ в. Залужжа (частка в. Пруды) Стаўбц.

ЗАЛЯ'ДДЗЕ. Месца за лядам (Слаўг.). □ ур. Заляддзе (поле) каля в. Пацяраеўка Слаўг.

ЗАЛЯСНІ'ЧЧА. Абшар, які знаходзіцца за ўгоддзямі лясніцтва (Слаўг.). □ ур. Заляснічча (поле) каля в. Папоўка Слаўг.

ЗА'МАК. Умацаванае жыллё феадала; месца, дзе былі феадальныя ўмацаванні, дзе стаяў палац (БРС). Тое ж замчышча (Мін.). □ ур. Верхні Замак і Ніжні За.мак у Полацку, Гродна, ур. Замчышча ў Мінску і ў Капылі.

ЗАМАСТО'ЧЧА. Месца, прастора за мастамі, масткамі, каля мастоў (Слаўг.). Тое ж замастовічча, замосце, замосцішча, замасцёўе, замасцічча (Слаўг.). □ в. Замасточча Глуск., ур. Замасцёўе каля в. Дубня Слаўг., в. Замосце Кобр.

ЗАМЕ'ЖАК. Сенажатны ўзмежак каля поля, паўз дарогу (Лях., А. Чарнышэвіч. Праз зімы і вёсны, 1960, 25; яго ж: Світанне, 1957, 52).

ЗАМО'ЧЫШЧА. Месца за азярынай ці копанкай, у якой мачылі лён, пяньку, канатнік (Рэч.). □ ур. Замочышча (луг) каля в. Заспа Рэч.

ЗАМО'ШША. Месца за махавым балотам, за амшарынай (Слаўг.). Тое ж замошыца (Віц. Рам. Мат.). □ в. Замошша Люб., в. Замошыца Віц. (Рам. Мат.).

ЗА'НЕВА. Месца за нівай (Сал.). □ ур. Занева (луг) каля в. Яскавічы Сал.

ЗАО'ЛЬША. Прастора за альховым лесам (Лёзн.). □ в. Заольша Лёзн.

ЗАПАВЕ'ДНІК. 1. Вялікая пушча (Слаўг.). 2. Куток прыроды (флоры ці фауны), які ахоўваецца асобна (БРС).

ЗАПА'ДЗІНА. 1. Упадзіна паміж узгоркамі, глыбокі роў (Слаўг.). 2. Яма на месцы ўшчыльнення свежай зямлі (Слаўг.). Тое ж западзь (Слаўг.), западлае мёсца (Слуцк. Сержп. Прымхі, 24).

ЗАПАЛЯ'ННЕ. Месца за палянай, за полем, па той бок поля (Слаўг.). □ б. х. Запалянне (Заполле, 1910 Спіс., 31), в. Запалянме Слаўг.

ЗАПА'СКІ1. Запасныя ўчасткі торфу (Нясів.). 2. Першы дзень, пачатак пасьбы жывёлы (Слаўг.). П ур. Запаскі (залежы торфу, тарфяныя кар’еры) каля в. Малева Нясв.

ЗАПА'ШКА. 1. Узараная зямля (Ваўк. Сцяшк.). 2. Пераважна засеянае поле (Слаўг.). Тое ж пахата, пахаць (Слаўг.). 3. Прыаранае лішняе поле (Слаўг.). Тое ж перапашка (Слаўг.).

ЗАПЕСАКМесца на лузе, занесенае пяском (Рагач.). □ ур. Сысін запесак (месца на беразе Дняпра) каля в. Лучын Рагач.

ЗА'ПЕСАЧЧА. Месца за пясчаным масівам (Рэч.).

ЗАПЛА'У. Месца за багністым плавам (Сал.), □ ур. Заплаў (поле) каля в. Кульшычы Слаўг., ур. Заплаў каля в. Яскавічы Сал.

ЗАПЛЕССЕ. Месца за плёсам (Ветк.). □ ур. Заплёссе (старыца на лузе) каля в. Шарсцін Ветк.

ЗАПЛО'ЦЦЕ. Месца за плотам (Сміл. Шат.). Тое ж заплотак (Сміл.).

ЗАПО'ЛЛЕ. Месца па той бок поля (Слаўг.). Тое ж запольнішча (Слаўг.). □ б. х. Заполле (1940) Слаўг., в. Заполле Кар. і Маз., ур. Заполле каля в. Аздамічы Стол.

ЗАПРА'СІЛЛЕ. Месца за праслам (Слаўг.). Тое ж запраслічча, запраснічча (Слаўг.).

ЗАПРУ'ДА. Невялікі штучны вадаём на рацэ; плаціна, гаць (БРС).

ЗАПРУ'ДДЗЕ. Месца, абшар па той бок запруды, стаўка (Слаўг.). Тое ж запрудзік (Слаўг.). □ в. Запруд-

дзе Сен., ур. Запрудзік (сенажаць за былым стаўком на р. Пацэі) каля в. Бязуевічы Слаўг.

ЗАПРЭ'ТНІК. Запаведны лес, запаведнік (Арш.). □ запрэтнік Камароўшчына (лес) каля в. Бабінавічы Арш.

ЗАПЯСО'Ч. Старана, якая знаходзіцца за пяскамі (Нас. АУ).

ЗАПЯСО'ЧЧА. Месца за пясчанымі дзюнамі, за пясчанымі ўчасткамі (Слаўг.). Тое ж запясо&ышча (Слаўг.). □ в. Запясочча каля г. Тураіва.

ЗА'РАСНІКГусты лес; густое драбналессе; малады параснік, кусты, нетры (БРС). Тое ж зарасень (Рэч.), зарасель (Лёзн., Слаўг.), зарасль (Лёзн.), зараслі (Навагр.), зарасняк (Вор.), зарасцень (Крыч.), зарасць, (Жытк., Слаўг.), зарасля (Усх. Палессе Талст.), зарослае (Лельч.), шалызнік (Слаўг.), мышнік (Коўна 1566—1567 Ант.). □ в. Зараслі Круп., х. Зараслі Мядз. (Лемц. Айк.), ур. Крышанова зарасць (поле) каля в. Шаламы Слаўг.

ЗАРАУЧА'КМесца за раўчаком, раўком (Слаўг.). Тое ж зараўчаковішча, зараўчаччо, зараўчэшнік, зараўчакоўнішча (Слаўг.). □ ур. Зараўчак (поле) каля в. Рудня Слаўг.

ЗАРО'ВІЧЧА. Прастора за ровам, па той бок рова (Слаўг.). Тое ж зароўнічча, зароўе, зароўвя, заровінне, зараўчаччо, заровічышча (Слаўг.). □ вул. Зароўе ў г. Слаўгарадзе і ў г. п. Чэрыкаіве (Дэмб. т. II, 139).

ЗАРОТ. Від рачной затокі (Стол.).

ЗАРО'ЖАК. 1. Тупік (Стол.). 2. Від рачной затокі ці старыцы на лузе, у нізіне (Стол.).

ЗАРО'ЖКІ. Зрэзаны ўлукаткі ландшафт; звілістыя выступы лесу, поля, лугу (Сал.).

ЗАРУ'ЖЖА. Месца па той бок прыволля, па-за выгодай (Ст.-дар.). Тое ж заўрўжжа (Слаўг.). □ ур. Заружжа (лес, луг, рэчка) каля в. Пасека Ст.-дар.

ЗАРУГННЕ. Тое, што і заружжа (Слаўг.).

ЗАРУЧЭ'УЕ. Месца за ручаём, за ручайкамі, дзе яны зліваюцца (Слаўг.). Тое ж зарўчча, зарўчышча, заруччэўе (Слаўг.).

ЗАРЭ'ЧЧА. Вялікая прастора за ракой, рэчкай; месца па той бок ракі (БРС). Тое ж зарэчышча, заряччэўе, зарякоўе, зараковічча, заряковішча (Слаўг.). □ ур. Зарэчча (балоцісты стэп ад Пінска да Нобеля Серб. 1912, 93), в. Зарэчча (частка в. Зімніца) Слаўг.

ЗАСЕ'ВАК. Засеянае поле, засеў; невялікая паласа пасеву (Нас. АУ, Слаўг.).

ЗА'СЕЛКІ. Новы населены пункт з высяленцаў суседніх вёсак (Слаўг.). Тое ж засёлак (Слаўг.).

ЗАСЕ'ЛЛЕ. Поле, абшар за сялом (Гродз., Сал.). □ ур. Заселле (поле) каля в. Дакубава Гродз., ур. Заселле каля в. Яскавічы Сал.

ЗА'СЕНЬ. 1. Зацененае, цяністае месца пад кароінамі дрэў (БРС). Тое ж засьва, зацемак, засценне (Слаўг.), зацень (БРС), зацён (Стаўбц.), засіна (Віц. Нік. 1895), засцень (Нас.). 2. Цень (Беш. Касп.). Тое ж засінка (Сен. Касп.), зацянянне (Слаўг.).

ЗА'СЕУ 1. Засеянае поле (БРС). 2. Прызначанае для сяўбы насенне (Слаўг.). Тое ж пасёў, сёмя, завод, налёцце, жыта, пашня (Слаўг.).

ЗАСЕ'ЧА. Месца для пчальніка, абнесенае сечаным або паваленым лесам (Нас. АУ).

ЗАСКАРО'ДЖАННЕ. Заскароджанае зябліва, ралля, засеў бульбы, прюса (Слаўг.). Тое ж заскароджаванне, заскародзьбінне (Слаўг.).

ЗА'СПА. 1. Груд сярод балота, пясчаны востраў сярод вады (Рэч.). 2. Выцягнутае, прадаўгаватае ўзвышша; грыва (Слаўг.). 3. Затока, старыца, аддзеленая ад ракі пясчаным намывам (Рэч.). Тое ж засапка (Рэч). □ ур. Засапка (луг, азярына) каля в. Заспа Рэч., в. Заспа Рэч., ур. Заспа (грыва) каля в. Крамянка Слаўг.

ЗА'СПЛЫНЬ. Рэчыва наплывання, нагнаення ў забалочаным вадаёме, стаўку (Мін.).

ЗАСТА'ВА. 1. Загарода на дарогах і ўездах; брама (БРС). Тое ж шляхбаўма, жардзіна, каранцін, яшчур (Слаўг.). 2. Штучнае возера на рэчцы з лрасцейшай плацінай у выглядзе двух радоў паляў і гаці пасярэдзіне; ставок (Слаўг., Ст.-дар.). Тое ж застаў (Паст.), застаў (Слаўг.). 3. У актах. Зямля, зямельная маёмасць, якая набыта крэдыторам шляхам залогу расіпт Нйцсіае да моманту выплаты доўгу (Гродз. 1539 АВК, XVII, № 18).

ЗАСЦЕ'НАК1Дадатковы ўчастак зямлі да сядзібы калгасніка (Краснап., Маг., Нясв., Пол.). 2. Дадатковая паласа ў полі, аддзеленая дарогай, якую называюць сценка (Лемц. Айк.). 3. Палявая дарожка (Нас., Нясв., Слаўг.). Тое ж засцёнка (Слаўг.). 4. Невялікі пасёлак; хутар, сядзіба, выселак; шляхецкі пасёлак (Дрыса, Мін., Нас., Нясв., Сен. Касп., Слуцк., Сміл. Шат., Жучк.).

5. Участак зямлі з гаспадарчымі пабудовамі, аддзелены ад іншых сцяной або межавой лініяй накшталт дарожкі, якая і цяпер называецца сценкаю (Нас. АУ). 6. Хутар з паркам, гаспадарчым саматужным прадпрыемствам; дробны маёнтак, фальварак (Навагр.). 7. У актах. Зямля, якая засталася пасля вымеру валок (1557 Люб. 1910, 243). 8. Адасобленае ласелішча (ЛМ, 77, 254). 9. Двор; паселішча, дзе жыло некалькі сем’яў, якія не былі звязаны сваяцтвам, а між тым усе насілі адно прозвішча тыпу Валоткі, Крывіцкія, Вярыгі, Сеўрукі, Крункі, Кісялі, Гануты. Гэтымі ж прозвішчамі называліся і самі паселішчы. Распаўсюджаны засценкі былі ў Мінскай губ. (Шпіл.). □ засценак Гануты Ігум. пав., засценак Язвіны Дзярж., Засценак (частка в. Гіжня) Чав., ур. Засценкі (лоле, луг) каля в. Устаннае Слаўг., ур. Засценка (палявая дарожка і поле) каля в. Чарнякоўка Слаўг.

ЗАСЦЕ'НЬЕ. Месца па другі бок сядзіб; сцежка па загуменню; глухое месца (Стол.).

ЗА'СЫП. Доўгая пясчаная каса ў вадзе (Слаўг.).

ЗАТО'КА. Невялікі затон, глыбокая частка ракі або возера, якая ўдалася ў сушу (БРС); заліў ракі, ад якога праліў заўсёды амаль высыхае (Бельск., Гродз., Жытк., Нас., Расн. Бяльк., Сен. Касп., Сал., Слаўг., Сміл. Шат., Шчуч.).

ЗАТО'Н. 1. Затока, адгалінаванне ракі, заліў; месца, зручнае для лоўлі рыбы (БРС). Тое ж затонь (Хоц. Бяльк.). 2. Сенажаць, акружаная адгалінаваннем ракі (Стол.). 3. Невялікае забалочанае паніжэнне (Тур. Крыв.). Тое ж каверт, палока (Тур. Крыв.). □ Затон Вітаўт (заліў) Бых. (Макс.), Сыцькаў затон (затока пры рэчцы) каля в. Клетнае Глуск. (Янк. II), воз. Затоннае (1716) каля Жлобіна (ІЮМ, вып. XXX, ч. 1, аддз. 1, 84).

ЗАТО'ПА. 1. Паводка, разводдзе, разліў (Мсцісл. Юрч.). 2. Дрыгва; непраходнае, гразкае месца, твань; гразь ад працяглых дажджоў (Зах. Бел. Др.-Падб., Краснап. Бяльк., Мсцісл. Юрч., Нас., Смален. Дабр.). 3. Неглыбокі, звычайна гразкі заліў у возеры; гразкае возера (Слаўг).

ЗАТО'Р. 1. Нагрувашчванне лёду ў час разводдзя на рэках або азёрах (БРС). Тое ж турун (Слаўг.). 2. Шлюз (Слаўг.).

ЗАТУ'ЛАКЗакрытае, зацішнае, абароненае ад вятроў месца (Выс. Касп.).

ЗАТЫ'ЛАК. Тыльная частка вузкага сялянскага надзелу, сядзібы (Шчуч.).

ЗА'ТХА. 1. Палонка ў лёдзе, куды выходзіць прытхнутая рыба (Грыг. 1838—1840, Слаўг.). 2. Пах гнілога (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.).

ЗАУГО'ЛАК. Месца за пабудовамі (Сміл. Шат.). Тое ж заўголле (Мсцісл. Бяльк., Слаўг.).

ЗАХАЛУ'ССЕ. 1. Глухі закутак, глуш; бязлюднае месца (Рэч., Слаўг.); далёкія, некранутыя мясціны прыроды (Слаўг.).

ЗА'ХВА. Глыбокае месца на рацэ, дзе ўбіты тры калы і пераплецены зверху зялёнымі галінамі для прывязвання лодкі ў час рыбнай лоўлі (Віц. Касп.).

ЗАХО'Д. 1. Частка свету, супрацьлеглая ўсходу; частка гарызонту, дзе захюдзіць сонца (Слаўг., Стол.). Тое ж захад (БРС). 2. Час, калі заходзіць сонца (Бяр., Грыг. 1838—1840, Мсцісл. Бяльк., Слаўг.). Тое ж захад (БРС). 3. Плошча, пройдзеная пры сяўбе ўручную адзін раз уздоўж па загону; узараны загон на адну пасяўную ляху (Слаўг.). 4. Адгалінаванне, рукаў ракі, скіраваны па цячэнню (Рэч). 5. Ляха, участак раллі, узараны да адпачынку (Слаўг.). 6. Вузкі завулак (Слаўг.). 7. Тое, што і заезд (Слаўг.). 8. Прыбіралыня (Нас.). 9. Глухое месца (Слаўг.). 10. Гаспадарчае прадпрыемства (Нас. АУ). □ ур. Заходы (балота, астраівок, б. х.) каля в. Кульшычы Слаўг., ур. Заходы (б. х., поле) каля в. Целяшы Слаўг.

ЗАХРА'СЛАСЦЬ. Забалочанае месца (Слаўг.). Тоеж захрастка, захлястка, захлястка (Слаўг.).

ЗАЦАРКВЯ'ННЕ. Месца, прастора за царквой (Слаўг.). Тое ж зацаркоўе, зацэрквінне, зацарковішча, зацэркаўе, зацаркавіннішча (Слаўг.). □ вул. Зацарквяні ў в. Гайшын Слаўг.

ЗАЦЕН. Цяністае месца; засень (Крыч., Слаўг., Стаўбц., Чэр.).

ЗАЦІ'ШАК. Падветраны оонечны бок у лесе, за гарой, за пабудовамі; месца закрытае ад вятроў (БРС). Тое ж заціш (Слаўг., Шчуч.), зацішак (Слаўг.), зацішша (БРС). □ б. пас. Зацішша каля в. Ржаўка Слаўг.

ЗАЦЯКЛЯ'ССЕ. Месца за мокрым, крынічным лугам. (Леп.). □ в. Зацякляссе Леп.

ЗА'ЦЬМА. 1. Зацьменне (Зах. Бел. Др.-Падб.). 2. Цемната, цемра (Слаўг.). 3. Цёмнае месца (Слаўг.). 4. Месца за пабудовамі (Нас.)

ЗАШЛЯ'ШША. Зямля, угоддзі па той бок шляху (Слаўг.). Тое ж зашлёшша, зашляхоўе (Слаўг.). □ вул. Зашляшша ў в. Віравая Слаўг.

, ЗАШЧЬГТА. Насаджэнні дрэў вакол сядзібы, саду і інш. (Слаўг.). Тое ж забарона, абарона (Слаўг.).

ЗБІ'ШЧА. Месца на пашы, дзе збіты жывёлай травастой (Слаўг.). □ ур. Збішча (пяскі) на поўнач ад в. Дубня Слаўг.

ЗБОЙ. 1. Паша на бойкім, праходным месцы (Слаўг.). 2. Патоптаныя і з’едзеныя жывёлай або птушкамі пасевы (Слаўг.). 3. Луг са з’едзеным, збітым ці згарэлым травастоем (Слаўг.). Тое ж збоішча, збоінне, збовінне (Слаўг.).

ЗБО'РЫШЧА. Бойкае і люднае месца, дзе заўсёды збіраюцца людзі; тачок (Слаўг.).

ЗБО'ЧЫНА. Схіл, бок канавы, узгорка; пакат (Слаўг.). Тое ж збочынне, бакавіна, бачковіна, пакатасць, спадзістасць, пакот, пакоцвіна, покат (Слаўг.).

ЗВА'ЛКА. Месца, куды звозяць розныя адкіды (БРС).

ЗВАНГЦА. Высокае месца, вельмі стромкая гара, круты бераг (Слаўг.). Тое ж званніца (Слаўг.).

ЗВАРАТА'. Месца на полі, дзе заварочваюцца з плугам у час ворыва (Стол.). Тое ж зварота (Стол.), заварот (Слаўг.).

ЗВЯРЫ'НЕЦ. Абгароджаная частка лясной пушчы, дзе ўтрымліваліся звяры для «ловаў», палявання (АЛМ I, 674). □ х. Звярынец Маладз.

ЗГІБ. Узгорак (Хоц. Бяльк.). Тое ж схібок (Слаўг.), згорак (Жытк.).

ЗГЛГШЧА. Папялішча (Зах. Бел.).

ЗГОН. 1. Паша, лог на праходным месцы (Слаўг.). 2. Месца, паша, дзе пасецца ўся жывёла вёскі (Слаўг., Чав., Чэр.).

ЗДРА'ЯСцёкавая крыніца (А. Карпюк. Дзве сасны, 1958,44). Тое ж здруй (Бельск. пав.), здрой (Хрэст. па гіст. бел. м., 470). Параўн.: «Пасл'ь нхт> по горахв н по здрбях па жнтн вбдв жнвотбчных'ь» («Казанне пахавальнае» М. Сматрыцкага, 1620 — Хрэст. па гіст. бел. ім., 361).

ЗДУ'ХАВІНА. 1. Нізкае месца на полі, дзе вымякае або вымярзае засеў (Бабр. Нас.). 2. Твань, дрыгва, зыбкае, непраходнае балота; непраходнае месца на балоце, дзе прабілася крыніца (Ашм., Івац., Кар., Навагр.

ДАБМ). Тое ж здуха (Пруж. ДАБМ), здыхавіна (Ганц. ДАБМ).

З’Е'ДДЗЕ. Засеянае або лугавое месца, страўленае жывёлай ці птушкамі; збой (Нас., Слаўг.). Тое ж аб’ёддзе (Слаўг.), з’едзь, з’ёдзішча (Нас.).

З’ЕЗД. Спуск, адхон гары, дзе можна з’ехаць з возам (БРС). Тое ж з’яжджанне (Слаўг.).

ЗЕ'ЛЕНЬ. 1. Рунь, жыта да высыпання коласу (Слаўг., Смален. Дабр.). 2. Зялёныя пасевы на ўвесь час росту да выспявання (Слаўг.). Тое ж зеляніва, зёлена (Слаўг.). 3. Першая трава і лісце вясной; гародніна, садавіна, шчаўе, ягады летам (Слаўг.). Тое ж зеляніва, зёлена, зеляніна (Слаўг.). 4. Зялёныя насаджэнні (Слаўг.). □ в. Зелень Дзярж.

ЗЕЛЬДГА. Трохпераменнае поле (Гарб.).

ЗЕ'МЕННЕ. Тоўшча зямлі (Нас.). Тое ж тоўшч, тоўшча (Слаўг.), тэўшч (Навагр.).

ЗЕ'МНІЦА. Халоднае месца, дзе падоўгу вясной ляжыць снег, летам холадна, блізка да паверхні падыходзяць падземныя грунтавыя воды (Слаўг.). Тое ж зімніца (Слаўг.). □ в. Земніца (1884 Дэмб. т. II) Слаўг.

ЗЕ'РЦА. Азярцо, невялікая азярына; старык (Слаўг.). Тое ж зяро (Арш., Гом., Гор., Рагач., Сен. пав. Маг. губ. і Гарад., Леп. пав. Віц. губ. Рам. Воп.). □ ур. Зерцы (малыя старыкі на лузе) каля в. Дабранка Слаўг.

ЗЕР. 1. Тонкая нітка ледзь бачнай у далечыні сцежкі, дарожкі паміж дзялянкамі ў лесе (Слаўг.). 2. Ледзь бачная пуцінка, дарожны след увечары (Мсцісл. Юрч., Слаўг.).

ЗЕМ. 1. Зямля, багатая перагноем; чарназём (Краснап. Бяльк., Слаўг.). 2. Торф, тарфянішча (Краснап. Бяльк., Слаўг.).

З’ЁМ. Самая крутая частка дарогі пры з’язджанні з гары, узгорка (Слаўг.). Тое ж скасагор, скасагорыца (Слаўг.).

ЗІБЕ'НЬ. 1. Месца, дзе знаходзіцца лесапільня (Ветк.). 2. Дрыгва; зыбкае, забалочанае месца (Слаўг.).

ЗІМАВІ'ШЧА. 1. Месца, дзе зімуюць людзі, звяры, жывёла, птушкі (Слаўг.). Тое ж зімовішча, зімаўё (Слаўг.). 2. Халоднае нізкае, багатае крыніцамі месца (Слаўг., Ст.-дар.). □ ур. Зімавішча (балота) каля в. Пасека Ст.-дар., в. Зімовішча Пух.

ЗГМНІК. Дарога праз балота, па якой ездзяць толькі зімой, калі балота замерзне; зімняя пуціна (Докш., Маг., Пол., Слаўг.).Тое ж зімняк (Глуск. Янк. I). □ ур. Зімнік (зімняя дарога праз балота) каля в. Кульшычы Слаўг.

ЗЛАМЬГ. Паламаны бурай лес (Слаўг.).

ЗЛЕ'ВІШЧА. Месца, дзе зліваюцца рэкі, ручаі (Стол.).

ЗЛОГ. Абложная зямля, аблога (Брэст. Нарысы, 372).

ЗЛОМ. Зламанае ў навальніцу дрэва; паламаны бурай лес (Слаўг.). □ ур. Злом (балота) каля в. Пасека Ст.-дар.

ЗМЕ'НА. 1. Вялікае поле аднаго севазвароту, звычайна аддзеленае ад іншых палёў прыроднымі аб’ектамі (лесам, лагчынамі, дарогамі); абшар (Ветк., Рэч., Сен. Касп., Слаўг.). Тое ж плошча, сцеп, аблага, кушмёнь, кушмёнішча, пералага, усцяж, сцяж, наўсцяж, бок (Слаўг.). 2. Уся зямля аднаго буйнога землеўладальніка ці вялікае поле ўсевазвароце адной сялянскай абшчыны (Рэч., Слаўг.). □ ур. Ліцвінаўская змена (поле) каля в. Заспа Рэч.

ЗМЯГННІК. Месца, дзе вядзецца многа змей (Слаўг.). Тое ж пужоў, гадаўнік (Слаўг.), □ ур. Змяіннік (поле) каля в. Чарнякоўка Слаўг.

ЗРУ'БІШЧА. 1. Месца, дзе рабілі зруб, дзе стаяў зруб (Слаўг.). 2. Вялікі зруб (Слаўг.).

ЗЫБ. 1. Усплёск хвалі, ваганне вады (БРС). 2. Дрыгвяністая паверхня балота (Слаўг.).

ЗЫБІНА'. Дрыгва, зыбкае балота; забалочаны вадаём, на паверхні якога ўтварыўся раслінны дзірвановы пласт; плаў (Слаўг.). Тое ж зыбёнь (Віц. Рам. Мат.), зыбічына, зыбката, зыбчасць (Слаўг.), зыбўн (Докш., Дрыс., Крыв., Пл., Пол., Шарк. ДАБМ), зыбаўка (Мядз. ДАБМ), зыбёча, зыбша (Слаўг.).

ЗЫБЕ'ЛЬ. Балота каля возера (Ашм. ДАБМ).

ЗЫР. 1. Вьюокае, адкрытае месца (БРС). Тое ж пазор, пагляд, ўззырь, ўззорыца, глянішча (Слаўг.), 2. Быстрыня; месца хуткага цячэння ў рацэ (БРС).

ЗЯ'БЕР. 1. Поле, якое ўгноена і ўзарана летам для сяўбы пшаніцы на наступную вясну (Нас.); наогул узаранае ўвосень поле (Слаўг.). 2. Пустазелле зябер Саіеорзіз зресіоза МіІІ. (Слаўг.).

ЗЯ'БЛІВА. Узаранае ўвосень поле (БРС). Тое ж зяб (Лёзн., Рэч., Сал.), зябло (Нас.).

ЗЯЛЕ'ЗА. Балотная жалезная руда (Слаўг.).

ЗЯЛЕ'НІВА. 1. Ранняя гародніна (БРС). 2. Зелень, зялёнае покрыва з травы, лісцяў, моху, зялёнай цвілі (Слаўг.).

ЗЯЛЕНКА. 1. Крынічнае месца, пакрытае цёмна-зялёнай расліннасцю (Слаўг.). 2. Багна (Слаўг.). □ ур. Зялёнка (лес) каля в. Журавічы Рагач., ф-к. Зялёнкавічы (1726) у Крыч. старостве (ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1160, ск. 124), ур. Зялёнка (высахлая багна) каля в. Дабранка Слаўг.

ЗЯМЛЯ'. 1. Зямны шар, зямная лаверхня (БРС). 2. Савецкая краіна (БРС). 3. Урадлівая ворная зямля; сядзіба (Слаўг.).

ЗЯРЭ'МЯ. Месца, у якім знаходзіцца асобны статак баброў; бабрынае логава, гняздо (Гарб., Нас. АУ).

I

ІГРЫ'ШЧА. Участак з пясчанай глебай (Палессе Лемц. Айк.).

ІЗМЫ'ЛІШЧА. Стромы бераг, падмыты вадой (Гарад. Касп.).

ІЛ. Тонкая муць арганічнага паходжання ў вадзе, на дне вадаёмаў (БРС). 2. Балотная, шэрая або белаватая зямля (Стол.).

ІЛЬНІ'ШЧА. Месца, дзе рос лён (Глуск. Янк. II, Сал., Слаўг., Сміл. Шат.).

ІМША'ЛІНА. Месца, якое парасло мохам; неўрадлівае поле (Слаўг.).

ІМША'РА. Махавое балота або нізкае месца, якое парасло мохам, куп’ём, хмызам; балоцістая мясцовасць; парослы мохам лес (БРС). Тое ж імшар (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.), імшарына (БРС), імшарнік. (Нясв., Пар.), імшарына (Зах. Бел. Др.-Падб.), імшарышча (Слаўг.). □ ур. Імшара (балоцістае месца) каля в. Бабінавічы Арш.

ІРЖА'. Балотная руда, бураватая пялёнка на паверхні вады ў балоце (Слаўг.).

ІРЖА'ВІНА. 1. Іржавае балота (Слаўг.). Тое ж іржавец (Ветк., Слаўг.). іржаўка, іржаўлінне (Слаўг.). 2. Шкодная іржавая раса ГІгедо РцЬі^о Уега. ОС. на

пладах, раслінах (Слаўг.). □ ур. Іржавец каля в, Шарсцін Ветк.

ІРЖА'ВІННЕ. іі. Балотная іржа (Слаўг.). Тое ж іржавінне (Слаўг.). 2. Іржой пакрытае балота (Нас., Слаўг.). 3. Застаялае месца ў вадзе каля стаўкоў, якое пакрыта іржой і плесняй (Тал. Мядзв.).

ІРЖЫ'ШЧА. 1. Наогул зжатае поле (БРС). Тое ж іржэўе (Слаўг.), іржэўнік (БРС). 2. Поле, на якім зжата жыта (Пух., Сіроц. Касп., Слаўг., Сміл. Шат., Уш., Хойн.). Тое ж іржанішча (Пух. Шат., Сал.), іржонне (Нясв., Слаўг.), іржэўе (Слаўг), іржэўнік (Беш. Касп., Крыч., Пол., Слаўг., Сміл. Шат., Тал. Мядзв.).

ІСІІО'Л. 1. Вялікая штучная сажалка ў вёсцы ці каля яе, вада ў якой ніколі не высыхае (Віц. Нік. 1895, Лёзн.).

2. Частка ракі ўверх па цячэнню ад плаціны (Лёзн. Касп.).

ІСТО'КА. Месца, дзе зліваюцца рэкі (Стол.).

ІСТРУ'БІШЧА. Месца, дзе рабілі зруб, дзе стаялі зрубы (Слаўг.). □ ур. Іструбішча (поле, дзе рабілі зрубы з лесу, які тут жа высякалі) каля в. Лясная Слаўг.

ІСТРУ'ГА. Ямка, вымытая ручаямі, сцякаючымі з высокага месца (Маг. Лемц. Дыс.).

І'УНАЕ. Месца на заліўным лузе, якое мае многа зарасніку лазы, вярбы, вербалозу, івы (Слаўг.). □ ур. Іўнае (заліўны луг) і воз. Іўнае каля в. Крамянка Слаўг.

І'УНІК. Зараснік ніцай вярбы, вербняку Заііх уітіпаііз Б. (Слаўг.). □ ур. Іўнік (сенажаць) каля в. Папоўка Слаўг.

К

КАБАТНЯ. Выкапаная на балоце яма (Зах. Палессе Талст.).

КАБА'НЯЯма з вадой ці без вады на месцы разрыву снарада, капання пяску, гліны (Зах. Палессе Талст.).

КА'ВЕРТ. 1. Неівялікая глыбокая яма з вадой на лузе (Стол.). 2. Глыбокае месца ў рацэ (Дубр., Палессе Талст.). Тое ж коверт (Дубр.). 3. Вір (Слаўг.). 4. Вокнішча сярод дрыгвы (Стол.). 5. Невялікае забалочанае паніжэнне (Палессе Тур. Крыв.). 6. Лужына; роў (Стол.).

КА'ВЕЦЬ. Роў з вадой (Стол.).

КАГА'ЦІШЧА. Месца, дзе стаяла сцірта (кагат) сена (Ветк.).

КА'ДАУБ. 1. Глыбокая яма ў рацэ, на лузе з вадой (Глуск. Янк. I, Палессе Талст.). Тое ж кадалбец (Палессе Талст.). 2. Калдобіна на дарозе (Глуск. Янк. I). Тое ж кадаўбіна (Слаўг.). 3. Чыстая вада, азярцо на балоце (Ельск.). 4. Нізінка, лагчынка са стаячай вадой (Палессе Талст.).

КАДАУБІ'НА. 1. Упадзіна на дарозе (Глуск. Янк. I). Тое ж калдоўбіна (Слаўг.). 2. Упадзіна круглай формы на полі, у якой доўга вясной стаіць вада (Слаўг.). Тое ж кадоўбіна (Слаўг.). □ ур. Кадоўбіны (поле) каля в. Кулікоўка Слаўг.

КАЖУ'Х. Твань, дрыгва; зыбкае месца (Палессе Талст.). Тое ж какажўх (Тур. ДАБМ).

КАЗА'Н. Паглыбленне круглай формы на полі (Рэч.).

КА'ЗА'РГАЦЬ. Паводле падання. Яўрэйскія могілкі (Жытк., Тур.). □ ур. Казаргі ці Казаргаць Жытк. на месцы старажытнага сяла Казарговічы Тураўскага епіскапства (Арх. Ю.-З. Р., ч. 1, т. II, 59).

КАЗЕ'ЛЕЦ. Прырэчнае і наогул нізкае лугавое месца, дзе расце казелец Рапцпсціцз Пашпшіа Ь. (Слаўг.). □ ур. Казелец (нізкі луг) каля в. Шаламы Слаўг.

КАЗІНА'. Неўрадлівая, забалочаная сенажаць, дзе расце вельмі жорсткая дзікая трава (Стаўбц. Прышч.). Тое ж казінёц (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Казіна (поле і частка в. Гнацькі) Стаўбц., ур. Казінёц (сенажаць) Стаўбц., Казінец (вуліца) у г. Слаўгарадзе.

КАЗНА'. Дзяржаўны лес (Слаўг.). Тое ж казёншчына (Слаўг.). □ ур. Казна (лес) каля в. Пасека Ст.-дар., ур. Казёншчына (лес) Слаўг.

КА'ЙДУБ. Вытаптанае месца на лузе (Палессе

КАКСАГЫ'ЗІШЧА. Поле, дзе рос кок-сагыз (Слаўг.). Тое ж каксагьізнік, каксаізнік, каксаізішча, кастагрызішча (Слаўг.).

КАЛ. Гразь (Брэст., Гродз., паўдн. бел. Лемц. Айк.). КАЛАВО'РАТ. Глыбокае месца ў рацэ, вір (Жытк.). КАЛАГУ'МНІ'ЧЧА. Месца каля гумна (Слаўг.). Тое ж лягўмнічча (Слаўг.).

КАЛАДЗЕ'Ц. Студня з калаўротам (Слаўг.).

КАЛАДЗЬНЯ'. 1. 36. Частыя калодзежы ў вёсцы, на хутарах (Слаўг.). Тое ж калазня (Слаўг.). 2. Стар. Крыніца з устаўленай пустой у сярэдзіне калодай замест зруба. Параўн.: Сіній Калодзісь, Калодзісь і Сіняя Кры-

ніца ці Крініца каля в. Кліны Слаўг. □ в. Калодня (Крыч. Меер),в. Калодня каля Смаленску.

КАЛАКАЛУ'ШША. Зараснік калакалушы Ргцпцз Расіцз Ь. (Крыч., Меер, 1786, 113, Слаўг.).

КАЛАЛУ'ЖЖА. Абшар каля лугу (Слаўг.). Тое ж каляўлўжжа, калялўжжа, паўзлўжжа (Слаўг.).

КАЛАМУ'ТА. Мул з вадой, твань (БРС). Тое ж каламўць (БРС).

КАЛАНГЧЬІНА. Месца здабывання каланіцы — дзёгцю для змазвання колаў (Віц. Рам. Мат.). □ в. Каланічына Віц. (Рам. Мат.).

КАЛАТО'УКА. Неўрадлівая зямля (Стаўбц. Прышч.).

КАЛАТУ'ША. Размяклая гразь на дарозе, у бродзе (БРС). Тое ж баўтўха (Слаўг.).

КАЛДАБА'Н. Калдобіна, яма; выбоіна на дарозе (БРС).

КАЛДО'БІНА. 1. Прыродная круглая ўпадзіна з вадой (Слаўг.). Тое ж калдоба, калдўжына (Азяр, Лёзн. Касп., Віц. Нік. 1895). 2. Яма іна дарозе, выбітая коламі і запоўненая вадой (БРС). Тое ж калдавіна (Беш. Касп.), калдоба (Азяр. Касп., Віц. Нік. 1895, Стол.), калдўжына (Лёзн. Касп.), каловіна (Мія.). 3. Яма, рыцвіна, вымытая вадой (Нас.); глыбокая яма ў вадзе (БРС). Тое ж калдобніна (Палессе Талст.).

КАЛДО'УБІНА. Прырэчная яма на лузе, круглая ўпадзіна, дзе падоўгу або заўсёды стаіць вада (Касц., Краснап. Бяльк., Слаўг.).

КАЛДЫБА'. 1. Цвёрды выступ каля паглыблення на разбітай або мёрзлай дарозе (Слаўг.). 2. Няроўнае ворыва з ямкамі і выступамі (Слаўг.).

КАЛЕ'КТАР. 1. Дрэнажная канава на асушаным балоце для стоку вады (БРС). 2. Дзялянка, квартал паміж канавамі асушанага балота (Ст.-дар). □ ур. Першы калектар Стаўбц.

КАЛЕ'НА. Круты паварот ракі, дарогі (Рэч., Слаўг.).

КАЛЕНІЦА. Зольны (паташны) завод, дзе пералальваецца (каліцца) попел для канатнага завода (Крыч. Меер, 1786, 100). Тое ж паташня (ст.-бел.). Параўн.: Калёнчанка (прозвішча на Слаўг.).

КАЛГННІК. Зараснік каліны УіЬцггшт орцЫз Ь. (БРС). Тое ж каліна (БРС).

КАЛО'ВІШЧА. Гразкае месца (Стол.). □ ур. Каловішча каля в. Кароцічы Стол.

КАЛОТА. Стар. Узгорак, горка, гара. □ Калога, Каложа (XII ст.)—царква ў г. Гродна і мясцовасць каля р. Нёмана, г. Каложа ў Пскоўскай вобл.

КАЛО'ДЗЕЖ. 1. Студня з калаўротам або асверам для чэрпання пітной вады (БРС). Тое ж калодзезь (БРС), калодзец (Лаг., Тур.), калддзёдзь (Жытк.). 2. Вузкая і глыбокая, капаная яма без вады (Слаўг.). 3. Бут (БРС). 4. Крыніца на ўзвышшы ў выглядзе азярыны з міноствам пульсуючых струменяў, паверхня вады ў якой мае блакітны колер (Слаўг.). 5. Вельмі глыбокае прыроднае возера з цёмнай паверхняй вады (Слаўг.). 6. Невялікая мінеральная крыніца на высокім месцы (Жытк.). □ Калодзеж або Сіні Калодзеж, Крыніца каля в. Кліны Слаўг., в. Сіні Калодзеж Рэч., воз. Калодзезь (XIX ст.) каля в. Віравая Слаўг., Калодзежкі (ручай) каля в. Дабранка Слаўг., в. Калодзежская Чэр. пав. (Вол. н важн. сел. Евр. Росснп, вып. V, 1886, 172).

КАЛО'НІЯ1 Населены пункт, які складаецца з перасяленцаў іншай мясцовасці ці іншай нацыі (Слаўг.). 2. Хутар (Вілен.). □ в. Калонія Уюн Чыгірынскай вол. Бых. пав. Маг. губ. (ЦДГА БССР, ф. 2001, воп. 1, адз. зах. 1923, л. 5), в. Калона Сінайская Зэльв.

КАЛТАВГНА'. Яма з вадой (Слаўг.). □ с. Калтавіно (Мсцісл. 1651 МЕВ, 21 мая 1896, № 15, ч. неафіц., 271).

КАЛТО'БА. Калдобіна; абрывістая яма на лузе; прорва, бездань (Рэч.).

КАЛТО'БАЙ. Яма, выкручаная веснавой вадой на абалоні (Рэч.).

КАЛУ'ЖЬІНА. 1. Лужына пасля дажджу на дарозе (Беш. Касп., Бых., Ветк., Рэч.). Тое ж калўжка (Жытк.). 2. Азярына са светлай вадой на лузе (Рэч.).

КАЛЧАЧЭ'Я. Месца, дзе збіраюцца людзі, дзе гуляюць дзеці (Слаўг.).

КАЛЫБА'. Зыб на рацэ (Гом). Тое ж рабізна (РБС). □ в. Калыбань Камар.

КАЛЬВА'РЫЯ. 1. Гара, на якой стаяў ці стаіць касцёл, а таксама многа капліц вакол яе (Вілен., Мін.). 2. Месца, на якім адбываліся пакаранні; лобнае месца (Хрэст. па гіст. бел. м., 1961, 78). 3. Могілкі (Мін.). □ Кальварыя (могілкі) у г. Мінску.

КАЛЮ'ГА. 1. Вялікая дажджавая лужына на дарозе ці на полі, лузе (БРС). Тое ж калюжына (БРС), ка-

люгвіна, калюгавіна, калюгжына (Слаўг.), калюгавіна (Маладз.). 2. Каляіна на дарозе (Маладз., Слаўг.).

3. Гразь, слата, бездарожжа (Палессе Талст.). 4. Глыба зямлі на раллі (Нясв.). □ ур. Калюга (мокрая сенажаць) каля в. Пасека Ст.-дар.

КАЛЮ'ЖА. Мокрае месца, лужына, балоціна (Жытк.).

КАЛЯІ'НА. Прарэзанае коламі паглыбленне на дарозе (БРС). Тое ж калявіна (Нас.), калягіна (Сміл. Шат.), калявіна (Лаг., Смал.), каляя (Стол.), калавіна, каловіна, каляюга (Пух., Слаўг.).

КАЛЯЛО'ЖЖА. Поле каля логу, ускраіна логу (Слаўг.).

КАЛЯМЕ'ЖЖА. Месца, паласа каля мяжы, паабапал мяжы (Слаўг.). Тое ж паўзмёжжа, паўзмёжышча (Слаўг.).

КАЛЯЎЗВА'ЛЛЕ. Сенажаць каля падэшвы гары (Слаўг.).

КАЛЯЮ'ЖЫНА. Глыбокая каляіна сярод шырокай лужыны (Пух. Шат., Слаўг.).

КАМЕ'ННЕ. 1. Усеяная каменнем зямля; гравійная глеба (Слаўг.). 2. Падмытая верхняя частка схілу, нізкага берага (Карм.). 3. Галька, гравій, граніт, палявы шпат, валуны і інш. (Слаўг.). □ ур. Каменне Карм.

КА'МЕНЬ. Вялікі асобны валун; месца, багатае каменнем; камяністая глеба (Слаўг.). □ Чыжыкаў камень, Якавінкаў камень у в. Шаламы Слаўг., Барысаў камень ніжэй в. Экімань Пол., в. Камень Стаўбц., ур. Белы Камень (луг) Крыч., м. Камень Віц.

КАМЛЫ'ГА Кавалак сухой зямлі ці дзірвана (БРС). Тое ж камяк, камок (Зах. Бел. Др.-Падб., Лёзін., Слаўг.), камлыжка (Крыч., Слаўг.) камлыжжа (Бял. Матэр., Слаўг.), камлыжына (Бял. Матэр., Слаўг., Тал. Мядзв.), камлюга, камўх, камяга, камўшша, камячышча, камяк, камяжжа, камяжышча (Слаўг.).

КАМО'РА. 1. Кантрольны пункт лясніцтва (Колас. Нёманаў дар). 2. Ст.-бел. Кантора, куды ўносяцца розныя пошліны і штрафы; таможня; кладовая, свіран; кантора для якой-небудзь мэты (Нас. АУ). 3. Будынак для складвання сена (Староб. ДАБМ). 4. Суд (у ст. бел. мове). □ в. Камора Слуцк.

КАМЯ'ЖЫШЧА Месца, дзе стаяла ці стаіць камяга (Слаўг.).

КАМЯНІ'ЦА. Дрэннае, неўрадлівае поле (Мін. Лемц. Айк.); гравійнае поле (Слаўг.).

КАНА'ВА. 1. Неглыбокі і нешырокі капаны равок для сцёку вады (БРС). Тое ж проплыўка, рэчка (Жытк., Слаўг.). 2. Пачышчанае і выраўненае рэчышча. □ в. Канава Рагач., Крыжавая канава каля в. Бязуевічы Слаўг.

КАНА'Л. Капаная шырокая і глыбокая рака, якая злучае два іншыя прыродныя вадаёмы (БРС). □ Агінскі канал.

КАНАПЛЯ'НІШЧА. 1. Месца, дзе раслі ці растуць каноплі (БРС). Тое ж каноплішча, канапёлішча, канаплёўе, канаплішча (Слаўг.,) канаплянік, канапляннік (Бых. 1854 ЦДГА БССР, ф. 2192, воп. 2, адз. зах. 7, Пол., Слаўг.), канаплянне (Краснап. Бяльк., Слаўг.), калопнішча (Нас.). 2. Вельмі добрая, багатая перагноем зямля ці тарфянік, дзе звычайна сеялі каноплі (Слаўг.). □ ур. КанапляніКава (поле) каля в. Шаламы Слаўг.

КАНА'УКА. Ручай для сцёку вады вакол пабудоў (Ветк., Слаўг.). Тое ж ручэй (Слаўг.).

КА'НЕУКА. Куп’істае балота, куп’істая балотная сенажаць, дзе жыве калонія птушак каняў Уапеііцз уапеіІП8 Б. (Слаўг.). □ ур. Канеўка (1911) каля в. Кулылычы Слаўг. (ЦДГА БССР, ф. 2193, спр. 12, л. 19).

КАНЕ'Ц. Край вёскі, вуліцы, поля (Слаўг.). □ Фарны Канец Гродз. (Лемц. Айк.).

КАНЦЫ'. Месца, дзе здабывалі попел і паташ (Бых. Рам. 1912, 3). □ в. Канцы Бых. (Рам. 1912, 3).

КАНЧА'ЛІ. Крайнія вуліцы ў вёсцы; канец вуліцы, край населенага пункта (Слаўг.). Тое ж кончыцы (Пін.), канчане (Дзятл. вол. Гом. пав. Радч. стар. XVIII). □ Канчалі — вуліца на краю в. Церахоўка Слаўг., в. Канчані Гарад., в. Кончыцы Пін.

КАНЮШЫ'НІШЧА. Поле, дзе расце ці расла канюшына (БРС).Тоеж клёвер, клёверышча, клевярышча, клёверычча, клёўрычча, клевярнішча, клевяррё (Слаўг.), канюшына (Жытк.).

КАНЮ'ШЫ'ШЧА, Месца, дзе стаяла канюшня (Слаўг.). Тое ж стайнішча (Слаўг.).

КАПА'. 1. Межавы знак, капец (Нас.). 2. Невялікі, часовы стажок сена (Слаўг.). 3. Сельскі правінцыяльны з’езд у Вялікім Княстве Літоўскім (Н. В. Стороженко. Западнорусскне провннцнальные сейммкн во 2-й пол. XVII в. Кнев, 1888).

КАПАВГШЧА. 1. Месца старажытнага суда (Гарб.). Тое ж сўдня (Віц.). 2. Месца, дзе стаяла капа сена (Слаўг.). □ ур. Капавішча каля нас. п. Трокі пад Вільнюсам (Гарб.).

КАПА'ЛЬНЯ. Месца, дзе капаюць гліну, пясок, вапнавы камень і інш. (БРС). Тое ж ямка (Слаўг.). □ ур. Капальні (пясчаны кар’ер) каля в. Ржаўка Слаўг.

КАПАНГЦА. 1. Накопаная дарога; земляная дамба; насыпаны земляны вал (Нясв.). 2. Выемка, катлаван, роў, выкапаная сажалка (Зах. Бел. Др.-Падб.). Тое ж капанка (Нас.). 3. Канава; канал (Слаўг.).

КАПЕ'Ж. Месца каля будынка, куды сцякае са страхі вада (БРС). Тое ж каплё (Нас.), капаж (Ст.-дар.).

КАПЕ'Ц. 1. Каморніцкі межавы знак у выглядзе вялікай накапанай купіны з драўляным слулам пасярэдзіне (БРС). 2. Месца для захавання гародніны і бульбы; бурт круглай формы (БРС). Тое ж капяк (Слаўг.). 3. Суцэльны насыпны земляны пагорак, куча зямлі (БРС). 4. Старажытны курган; «шведская» магіла (Стаўбц.). 5. Магіла, надмагільны насып (БРС). 6. Яма для захавання булыбы на зіму (Сен. Касп.).

КАПЕ'ЧЫШЧА. Месца, дзе стаяў капец бульбы, буракоў (Слаўг.). Тое ж капячышча, копчышча, копшчышча (Слаўг.).

КАПЛІ'ЦА. Месца, дзе стаіць крыж (Рэч.). □ в. Каплічы каля г. п. Капаткевічы Азар.

КАПЛГЧЫШЧА. Месца, дзе стаяла капліца (Слаўг.).

КАПУ'СНІК. Грады; месца, дзе расла капуста (Ваўк. Сцяшк., Слаўг.). Тое ж капўсцішча, капусцёнішча, капўснічча (Слаўг.).

КАПШУ'К. Сажалка на гары з лраведзенай ад яе канавай (Уш.). □ ур. Малахаў Капшук (сажалка) каля в. Чарсвяны Уш.

КАРА'. Засохлы іверхні слой гразі (Слаўг.).

КАРДО'Н. 1. Дзяржаўная граніца (БРС). 2. Месца, дзе знаходзіўся лясніцкі пункт (Слаўг.). □ ур. Кардон каля в. Яскавічы Сал.

КАР’Е'Р. Яма з выездам для машын, у якой капаюць пясок, гравій, гліну, торф, вапну, крэмень (Слаўг.). □ ур. Кар’еры (пясчаныя ямы) каля г. Слаўгарада.

КАРМА'. 1. Затока, завадзь у форме рукава (Маг. Лемц. Айк.). 2. Выступ сушы ў выглядзе паўвострава, які ўразаецца ў балота (Мсцісл.). □ ур. Кормы (лоле)

каля в. Церахоўка Слаўг., ур. Карма (паўівостраў сушы на балоце Амшара) каля в. Кудрычы Мсцісл., в. Карма Кузн., г. п. Карма Гом. воб., в. Карма Тур.

КАРНАВУТАЛ. Круглая ўпадзіна сярод поля, якая арэцца пазней, бо ў ёй доўга вясной стаіць вада (Слаўг.). □ ур. Карнавугал (луг) каля в. Кулікоўка Слаўг.

КАРО'УНІШЧА. Месца, дзе стаяў кароўнік (Слаўг.).

КАРТАПЛГШЧА. Поле, дзе расла бульба (Хойн.). Тое ж картафлёнё (Ваўк. Сцяшк.), картофлішча (у асобных брэсцкіх гаворках), картоплішча (Стол.), картафляніска; картафлёне (на захад ад Баранавіч), кардаплянік (Ст.-дар.), картаплянішча (Жытк., Пух., Рэч., Сал., Сміл. Шат., Ст-дар.), картаплявішча (Тур.), картоплішча (Маз.), картафлянішча (Лаг.).

КАРЧАВА'ХА. Месца, дзе выкарчаваны лес, кусты пад сенажаць ці поле (Слаўг.). Тое ж карчаванне, цераблённе, карчоба (Слаўг.). □ ур. Карчаваха (лог) каля в. Церахоўка Слаўг., ур. Карчавахі (заліўны луг) каля в. Рудня Слаўг., ур. Карчаваха (поле) каля в. Ржаўка Слаўг.

КАРЧО'МНАЕ. Месца, дзе стаяла карчма (Ст-дар.). □ ур. Карчомнае (поле) каля в. Пасека Ст-дар.

КАРЧО'УЕ. Месца, дзе багата пнёў і карэнняў (Слаўг.). Тое ж карчэўе, карчыжкі, карчанкі, карчаўё (Слаўг.).

КАРЫ'ЦІНА. Пакацістая ўпадзіна паміж двума ўзгоркамі (Дзярж., Стаўбц.). Тое ж карыцвіна (Смал.). □ ур. Карыцвіна (нізіна) каля в. Усяжкі Смал., в. Карыціна (Брэсц. Лемц. Айк.).

КАСА'. 1. Вузкі пясчаны паўвостраў (БРС). 2. Пясчаная водмель (Стол.). 3. Сонечны прамень (Стол.).

КАСАГО'Р. Схіл крутой гары, узгорка (Крыч, Краснап., Мсцісл. Бяльк., Пол., Рэч., Слаўг., Смал.). Тое ж касагорына (Сміл. Шат.), касагорыца (Уш.), скасагорыца, скасагор (Слаўг.).

КАСА'ПЛЯКрывое дрэва (Віц.). □ р. Касапля (Каспля) л. пр. Зах. Дзвіны.

КАСА'ПНІЦА. Месца, дзе б’юць жывёлу на мяса; бойня (Вілен.).

КАСТРЫ'ЦА. Гарадзішча (Леп.).

КАСЦЕ'РНЯ. 1. Месца, дзе ў драўляным зрубе або ў каменным будынку з крыжам на даху сабраны чалавечыя косці (Нас.). 2. Месца бою, пабоішча (Магілёў).

□ ур. Касцеріня — частка г. Магілёва каля Дняпра (Археагр., 2, 1867, V, стар. XVIII).

КАСЦЯРНЯ'. Багатыя ўсходы пустазелля каласоўніку Вготнз зесаііппз Ь. у пасевах на нізкіх падзолістых глебах (Слаўг.).

КАТАВІ'НА. Каляіна, след ад кола на дарозе (Краснап. Бяльк.). Тое ж катавіна (Слаўг.).

КА'ТВІНА. Ямка, калдобіна (Слаўг.).

КАТЛАВА'Н. Яма або вадаём, выкапаны экскаватарам ці бульдозерам (БРС).

КАТЛАВКНА. Даліна паміж узгоркамі (БРС). Тое ж катлавіна (Слаўг.), катліна (Чэр).

КАТЛА'ВІНА. Паглыбленне, у якім стаіць вада і расце трава (Стол.).

КАТЛАВГШЧА. Вялікая ўпадзіна (Слаўг.).

КАТЛА'ЖЫНА. Невялікая ўпадзіна, парослая травой (Уш.). □ ур. Катлажына каля в. Чарсвяны Уш.

КАТО'К. Месца на лёдзе, дзе кола надзета на забіты кол і пры дапамозе жэрдкі прыстасавана для катання на санках па крузе (Слаўг.). Тое ж калаўрот (БелСЭ, т. 2, 259), крўжала (Бял.).

КАУДО'БІНА. 1. Яма, выбоіна на дарозе (Зах. Бел. Др.-Падб., Касц. Мсцісл. Бяльк., Слаўг.). Тое ж каўдобіна (Слаўг.). 2. Яма з вадой на лузе (Касц. Бяльк., Слаўг.).

КАУЗАТА'. Коўзкая, гразкая або абледзянелая дарога (Слаўг.). Тое ж каўзота, каўзўха (Слаўг.).

КАУЗЕ'ЛЬ. 1. Агрэх пры выворіванні бульбы плугам (Слаўг.). Тое ж каўзёнь (Слаўг.). 2. Лёд без снегу на дарозе; абледзянелая дарога (Слаўг.). Тое ж каўзўха (Слаўг.). 3. Каток на лёдзе, снежная гара (Кар., Краснап., Мсцісл. Бяльк., Сен. Касп., Смален. Дабр.) Тое ж каўзўха (Слаўг.), каўзніца (Нясв.). 4. Зямля, якая абледзянела пасля асенняга ці зімовага дажджу (Слаўг.).

КАУРЫ'ГА. Цвёрдая, дзірваністая скіба на абложным ворыве; засохлы кавалак зямлі на раллі; сухі камяк гразі; заледзянелы снежны камяк (Рэч., Слаўг.). Тое ж каўрыжжа (Рэч., Слаўг.), каўрыжына (Слаўг., Стол.), каўрыгышча, каўрычына (Слаўг.). □ ур. Каўрыжына (поле) каля в. Кароцічы Стол.

КАЦЕ'ЛІНА. Упадзіна; нізкае, авальнай формы паглыбленне (Слаўг.). □ ур. Кацеліна (луг) каля в. Целяшы Слаўг.

КАЦЕЛ. 1. Упадзіна, паніжанае поле (Слаўг.). 2. Вір, яма ў рацэ, возеры (Зах. Палеосе Талст.). 3. Паглыбленне на полі ці лузе, у якім доўга стаіць вада і расце трава (Стол.). 4. Маленькі глыбокі вадаём з крутымі абрывістымі берагамі (Стол.). □ ур. Кацёл (поле) каля в. Рудня Слаўг.

КАЧАВГЛА. Прыкметная мясціна (на раллі, засеве, пяску, траве, збажыне), дзе качаўся конь, адпачываў чалавек ці звер (Глуск. Янк. II., Слаўг.). Тое ж конскі круг (Пол.), качавілле (Глуск. Янк. II), лёжава, выцірак, лёжня, качавілішча, пралёжні (Слаўг.), качанішча (Хоц.), качава, качала (Стол.).

КАЧАГА'РАВА. Месца пажару тарфяных купін (Віц. Рам. Мат.). □ в. Качагарава Віц. (Рам. Мат.).

КАША'РА. 1. Месца для стаянкі кароў у летні час (Ветк„ Гом., Краснап. Бяльк., Маз., Пар., Рэч.). Тое ж кашар'ё (Іван.), кашарнік (Шн.). 2. Авечы загон, аўчарнік (БРС). 3. Летняе стойла для коней на пашы (Ветк., Сал.). 4. Абгароджанае месца для свіней (Сал.). 5. Абгароджанае месца для начной пасьбы коней (Рэч). 6. Густое драбналессе і кусты (Краснап.). □ в. Кашары Мін., ур. Кашары (дробны лес і кусты) каля в. Кажамякіна Краснап..

КВА'РТА'Л. 1. Частка горада, абмежаваная вуліцамі, якія перасякаюцца (БРС). 2. Участак лесу паміж прасек (Нясв., Слаўг.).

КВАТЭ'РА. Квадрат, роўная чатырохвугольная плошча (Касц. Бяльк.).

КВАТЭ'РКА. 1. Невялікі кавалак зямлі, палоска (Краснап. Бяльк.). 2. Балонка, шкло ў аконнай раме (Клім. Бяльк., Слаўг.). 3. Частка столі паміж дзвюма бэлькамі (Слаўг.).

КВЕ'ТНІК. Газон; агародчык з юветкамі (БРС).

КІЕВАЧНІК. Поле, дзе расла кукуруза (Слаўг.). Тое ж кіяшынне (Рэч), кіячнік, кіяшнік (Глуск. Янк. I, Слаўг.), кіяшнічча, кіяшнічышча, кіячыння, кіёўкіння, кіюшнік, кіёўнік, кіёвашнік, кіёўчанне, кіёўнішнік, кіякіння (Слаўг.).

КІЛГШ. Малы кар’ер, дзе ўручную нарыхтоўваюць торф на паліва (Шчуч.). □ ур. Кілішы (балота) каля в. Юшкі Шчуч.

КІЧО'УНІК. Месца, пакрытае цвёрдымі купінамі на балоце, на сенажатных лугавінах (Віц. Нік. 1895).

КЛАД. I. Магіла (Стол.). 2. Падвор’е з хатай (Смален. Дабр.). 3. Окарб (Смален. Дабр.).

КЛАДАВІ'ШЧА. Могілкі (Вілен., Гродз., Мін. Нас.). Тое ж клады (Глуск. Янк. I, Слуцк. ДАБМ, Стол.), моліца (Гродз.), кладаўе (Слаўг.), кладаўя (Бабр., Ветк., Карм., Рагач., Слаўг., ДАБМ, Краснап., Росл. пав. Бяльк., Хоц.), кладаўё (Ветк.), кладбішча (Мін., паўн,ўсх. ч. Бел. ДАБМ), кладбішча (Дубр.), кладзвішча (Лёэн., Ст.-дар., Стол.), кладзішча (паўн.-ўсх. ч. Бел. ДАБМ), кладзішчы (Стол.), клодаўе (Слаўг.), клодаўя (Бых.).

КЛА'ДКА. 1. Жардзіна, дошка, бервяно, па якому пераходзяць цераз рэчку, балота, гразкае, мокрае месца (БРС). 2. Месца на рэчцы, дзе мыюць бялізну (Смал.). □ ур. Кладкі каля в. Чарсвяны Уш., ур. Закладкі каля в. Пасека Ст-дар.

КЛАЧО'ККупка лесу сярод поля, лугу; невялікі кавалак зямлі (Слаўг.). Тое ж кузлячок, кузлачок (Бых.), клок (Слаўг.). □ ур. Клачок (купка лесу) каля в. Улукі Слаўг., в. Кузлавічы (1910) каля в. Красніца Бых.

КЛЕ'ТКА. Участак зямлі квадратнай ці прамавугольнай формы ў канцы шнуроў (Стаўбц. Прышч.); мізэрны ўчастак зямлі, града (Слаўг.). □ ур. Клёткі (поле) Стаўбц.

КЛЕ'ТКІ. Месца, дзе рос клён; кляновы лес (Нар.). □ ур. Клеткі Нар.

КЛЕ'ТНІШЧА. Месца, дзе стаяла клець; маленькі ўчастак зямлі (Слаўг.). Тое ж клятнішча, кляцішча, клёцішча, клётавішча, кляцічча (Слаўг.). □ в. Кляцішча Ів.

КЛЕ'Я. Кусты, дзе знаходзяцца дробныя пушыстыя звяркі пры ачапленні ў час палявання (Нас.).

КЛЕННІККляновы лес (Лёзн.). Тое ж клённік, кляннік, клён, кленавік, клянчаннік, кляніна, кленіна (Слаўг.). □ в. Кляннік Смал.

КЛІН. Участак зямлі, які мае форму трохвугольніка (БРС). □ ур. Прытулёнцаў клін каля в. Беражцы Жытк., б. х. Старожка Клін каля в. Пчэльня Слаўг.

КЛУ'НІШЧА. Месца, дзе стаяла клуня, гумно (паўдн. захад Беларусі).

КЛУХТА'. Густая гразь (Палессе Сержп. 1911, 54). Тоеж клўхта (Ст.-дар.).

КЛУХТАВІ'НА. Калдобіна; выбоіна на дарозе (Палессе).

КЛЮЧ ’. Крыніца (Рэч., Уш., Слаўг.); ст.румень вады, я.кі б’е з зямлі на дне крыніцы, калодзежа, на беразе ракі, у возеры (Ветк., Слаўг., Смал., Ст-дар., Шчуч.). Тое ж ключа (Жытк.).

КЛЮЧ ². 1. Старажытная (XVI ст.) адміністрацыйная адзінка, роўная частцы графства або староства, плошчай 250000 кв. дзесяцін. Пазней ключом называлі панскае ўладанне, вялікі двор, які падзяляўся на фальваркі або засценкі. Некаторыя ключы мелі самакіраванне на чале з выбарнькм ключвойтам або ключнікам (Збор мінскіх грамат, № 117, Крыч. Меер, 1786, 3, Піч.). 2. Двор (Архангельскі летапіс, 43). 3. Месца (цэнтр) кіравання акругай, якая складалася з некалькіх вёсак скарбовага маёнтка, дзе знаходзіўся каралеўскі (1511) складачны свіран (Нас. АУ). □ пас. Ключ у в. Барбароў Глуск. (Янк. II), в. Ключ Мошкі або Ключмошкі (К. 1778) каля в. Чыкаўка Слаўг. (Публ. бібл. імя С.-Шчадрына. Аддзел рук., ф. 342, № 231).

КЛЯБА'НШІЧА. Месца, дзе была ксяндзоўсікая плябанія (Стаўбц.). □ ур. Клябанішча (Прышч. 37, 142) Стаўбц.

КНЕ'ЯЛіясны гушчар, нет.ры, пушча (Д.-Марцінкевіч, 1958, 414—415). Тое ж княя (Д.-Марцінкевіч).

КО'ДЛА. Аселішча, сталае месца жыха.рства (Слаўг.). Тое ж котлік (Слаўг.).

КО'ЛА. Круг на зяімлі, праведены дзецьмі ў час гульні (Стол.). Тое ж круг, чур, чырта (Слаўг.).

КОМ. Камлыга цвёрдай зямлі ці дзірвана на раллі (Слаўг.); ікавалак мёрзлай ці заоохлай гразі на дарозе (Зах. Бел. Др.-Падб.). Тое ж сулдыжка, субулдыжка (Слаўг.).

КО'НЯЗЬ. Драўляны слуп (вв. Ямна і Буды Дзіс. пав.). □ в. Канязёўка Краснап.

КО'ПАНКА. 1. Невялікі штучны вадаём для мачэння льну і іншых гаопадарчых патрэб; сажалка; яма з вадой (БРС). 2. Месца на возеры або рацэ, дзе мыюць бялізну (Палессе Талст.). □ ручай Копанка Віц. (Рам. Мат.).

КО'ПАНЬ. 1. Штучны стаівок, сажалка для развядзення рыбы, для мачэння пянькі, бялення палотнаў; кар’ер, яма (Азяр. Касп., Бых., Глуск. Янк. I, Жытк., Круп., Рэч., Сал., Слаўг., Смален. Дабр., Стол.). 2. Капаная крыніца (Хоц. Бяльк.). 3. Выкапаны роў (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). □ в. Копань каля Рэчыцы Гом. вобл.,

в. Копань Стол., ур. Копань (сенажаць) каля в. Яскавічы Сал., в. Копань (1654) Маг. (АЮЗР, т. 14 (дап. да т. 3), 451).

КО'ПІШЧА. 1. Яўрэйскія могілкі (Нас.). 2. Могілкі наогул (Нас. АУ). 3. Месца, дзе ў XVI ст. сяляне вялі следства і рабілі суд, на які збіраліся баяры і шляхта з розных аколіц на мілю ў акружнасці (Гарб.). 4. Месца, дзе закапваюць здохлую жывёлу; конскі могільнік (Брэсц.). 5. Месца, дзе капаюць ці капалі зямлю (Зах. Бел. Др.-Падб., Смален. Дабр.). 6. Месца, дзе стаяла капа сена, невялікі стажок (Слаўг.).

КО'ПКА. Круглае паглыбленне на градзе для цыбулі, часнаку (Мядз.).

КО'РАНЬ. 1. Новае месца сялібы; наогул новае месца пасялення, звычайна на ‘месцы лесу (Нас. АУ, Слаўг., Станг. 74). 2. Старое абжытае месца пасялення, старына; старая гаспадарка; двор; бацькаўшчына (Рэч., Слаўг.). Тое ж карэнь (Слаўг.), башчына (Грыг. 1838—1840). 3. Родная гаспадарка; імаёмасць (Слаўг.). Тое ж карэнне, карэнь (Слаўг.). 4. Месца нараджэння (Слаўг.). □ в. Корань Лаг.

КОРГ. Надводны або падводны камень (Нас. АУ). □ в. Карговічы Лаг.

КОРЧ. 1. Пень ад спіленага ці зламанага дрэва, куста (БРС). 2. Новая зямля на месцы раскарчаванага лесу (Нясв., Слаўг., Шчуч.). □ ур. Корч (1759) каля с. Азяраны Рагач. (ІЮМ, XXX, ч. 1, № 21, стар. 102), ур. Карчы (поле) каля в. Шаламы Слаўг.

КО'ТЛШІЧА. 1. Аселішча, сталае месца жыхарства (Мін.). 2. Месца, дзе стаяў двор; даорышча (Слаўг.). 3. Мясціна ў засеве, на раллі, на траве, дзе качаўся конь (Лаг., Мін., Сміл. Шат.). Тое ж котвішча, котва, кочва, мёцішча, кацвіна, пакоцвіна (Слаўг.), кдцвішча (Рэч.), коцвіна (Хоц.). 4. Месца, дзе адпачываў заяц (Сміл. Шат.). 5. Гняздо (БРС). □ ур. Раіманава Котлішча (дворышча) каля в. Бахань Слаўг.

КО'УТАБ. Мелкае азярцо на лузе (Палессе Талст.).

КО'ШАНКА. 1. Скошаны луг (Брэст., Камар., Шчуч.).

КРАГНА. 1. Радзіма, месца, дзе чалавек нарадзіўся і жыве (Кам.). 2. Дзяржава, вобласць (Нас.). 3. Край, ускраіна (Крыч.).

КРАЙ. 1. Радзіма, наша дзяржава, Савецкая Айчына (БРС). Тое ж дзяржава, родзіна, радзіма, радзіна

(Слаўг.). 2. Вобласць, раён (Меж., Рэч., Слаўг., Стаўбц.). 3. Вялікі абшар зямлі, лесу (Слаўг.). 4. Ускраіна лесу, поля, лугу (Жытк., Кузн. Касп., Паст., Палессе Талст., Слаўг., Смарг., Стаўбц., Стол.). 5. Канец вёскі (БРС). 6. Бераг, абрыў (БРС). 7. Ніз, падэшва гары, узгорка (Кап.). 8. Месца нараджэння і жыцця (Навагр., Слаўг.).

КРАКАВГЦА. Багністае балота; дрыгва (Зах. Бел.).

КРАМЯНЕ'Ц. 1. Стар. Замак; крэмль. 2. Садок, агародчык, кветнік (Мал.). □ в. Крамянец Зэльв.

КРАМЯ'НКА. Месца, багатае крэмнем (Слаўг.). □ в. Крамянка Слаўг.

КРАПЕ'Ж. Месца, куды сцякае вада са страхі (Маладз.).

КРАПІ'УНІК. Месца, якое зарасло крапівой (Стаўбц. Прышч). □ ур. Крапіўнік (поле) Стаўбц.

КРАСНАЛЕ'ССЕ. Сасновы лес, бор (Слаўг.).

КРАТАВГННЕ. Месца, дзе крот натачыў зямлю (Докш., Маладз., Паст., Сал., Слаўг.). Тое ж кратавішча (Лёзн.), кратовішча (Стол.), кратоўнік (Лёзн.), кўпіны (Кап.), кратавёня (Шчуч.), кратавіна (Докш., Маладз., Навагр.), кратавіны (Вор.), кратавіны (Ляхавічы Баран. Кап., Навагр.), кратоўня (Кузн. Касп.), краточына (Ляхавічы Баран. Кап.).

КРАУНГЦА. Крыніца з іржавай вадой (Чашн. Касп.).

КРАЯВГД. Ландшафт, пейзаж (Касп.). Тое ж краебраз, краёвідзь (Касп.).

КРО'КАЦЬ. Рэдкае і вязкае балота (руск. солоть), якое зверху пакрыта зыбкай карой (Віл., Гродз.). Тое ж крёкаць (Ваўк. Сцяшк.), кракавіца, крэкаць, трэпяць, дражка (Гродз.).

КРО'КВА. 1. Насціл, гаць з тонкага жэрдзя (Краснап.). 2. Густы, малады, тонкі лес, звычайна на нізкіх вільготных імесцах (Краснап.). □ ур. Крёківа каля в. Б. Хутары Краснап.

КРУГ. 1. Балота ў лісцёвым лесе (Усх. Палессе Талст.). 2. Багністае балота, якое зарасло альхой; альховы лес на балоце (Усх. Палессе Талст.). Край балота і гала, дзе добра расце трава (Стол.).

КРУ'ГА. Вір. (Жытк.).

КРУГАВІ'Д. Гарызонт (Зах. Бел. Др.-Падб.).

КРУГА'Н. Чыстае сухое месца сярод лесу, звычайна пясчанае; пясчаны ўзгорак (Усх. Палессе Талст.).

КРУГАСЕ'ЛІЦА. Акруга, навакольныя на'селеныя пункты, якія маюць аднолькавыя прыродныя, гаспадарчыя ўмовы (Слаўг.).

КРУГЛО'ВІНА. 1. Залітая вадой упадзіна сярод поля, лугу (Слаўг.). 2. Невялікае круглай формы балотца (Слаўг.). 3. Поле або сенажаць блюдападобнай формы (Мсцісл., Слаўг.). Тое ж круглавіна (Мсцісл., Слаўг.). 4. Незялі.кае месца, занятае адным відам расліннасці, ягадніку; чыстае месца; грыбное месца (Слаўг.).^П ур. Кругловіна (балотца на полі) каля в. Папоўка Слаўг.

КРУТЛІЦА. 1. Участак высокага поля круглай формы (Ст.-дар.). 2. Хлеў для авечак (Віл.). □ ур. Кругліца (поле) каля в. Пасека Ст.-дар., Кругліца (узгорак) на Дзвііншчыне (Шахм. 21).

КРУГЛЯ'К. 1. Махавое балота з вадой (Жытк.). 2. Хлеў для авечак (Докш. ДАБМ). 3. Трава сіт Лапсцз, якая расце на балотах, берагах рэк і на нізкіх лугах (БРС). 4. Тарфяное балота, дзе расце трава падвей ЕгіорЬогцт уа^іпаіцт Б. (Жытк.). Тое ж круглёц (Слаўг.).

КРУГЛЯ'НКА. Азярына круглай формы на лузе (Ветк.). □ Круглянка (азярына) каля в. Шарсцін Ветк.

КРУГО'ВІНА. I. Месца дзіцячай гульні ў «кругавога мячыка» (Слаўг.). 2. Нізкае мокрае месца каля ракі (Усх. Палессе Талст.). 3. Невялікая балоіцістая нізіна ў лесе; невялікі поплаў, які заліваецца веснавой вадой (Сал. Талст.). 4. Участак зямлі круглай формы (Маг., Мін. Лемц. Айк.).

КРУЖО'К. Е Невялікае балота сярод поля (Зах. і Цэнтр. Палессе Талст., Пар.) або ў лесе (Пар.). 2. Зараснік хмызняку; гай (Палессе Талст.). 3. Невялікае месца, якое зарасло травой, ягаднікам; чыстае месца (Стол.). 4. Крынічае месца, на якім расце купкамі ярказялёная асака Сагех соезрііоза Б.; месца, прыгоднае для капання калодзежа (Слаўг.). □ ур. Кружкі (крынічнае багністае месца) каля в. Кулікоўка Слаўг.

КРУПЕ'Ц. Незамярзаючы кароткі прыток у басейне Дняпра (Галубоўскі, 1895, 5, Макс., 1876, 205). □ в. Крупец Добруш., в. Новы Крупец Карм. вол. (1886), в. Закрўпец Слаўг., р. Крупец (1560) Слаўг.

КРУ'ПКА. Ст.-бел. 1. Незамярзаючы кароткі прыток ракі. 2. Трава крупка дуброўная ПгаЬа петогоза Б.

7. Зак. 613

(БРС). □ г. п. Крупкі Мін. вобл., р. Крупка (л. пр. р. Проні) Слаўг., в. Крупа Лід., в. Крупава Шчуч.

КРУТНЯ'. Глыбокае месца ў рацэ, возеры; вір (Слаўг). Тое ж круцёль (Навагр.), круцея (Маг. губ. вед., № 45, 806), круцёнь, крутаворат (Усх. і Цэнтр. Палеосе Талст.).

КРУХ. Глыба, камяк .зямлі (Кобр. Гільт. 287).

КРУ'ЧА. 1. Высокае месца, стромы бераг; абрыў (БРС). Тое ж круч (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.), круць (Слаўг.). 2. Яма ў рацэ; вір (Жытк., Нар., Цэнтр. і Усх. Палессе Талст., Стол.). Тое ж круч (Глуск. Янк. II), 3. Наівіслы, падмыты бераг у рацэ (Жытк.). 4. Круты паіварот ракі (Стол.). 5. Завіруха, снегапад з пераменным ветрам (Карскі 1898, 60, Кар., Стол.).

КРУЧО'К. 1. Выгін, паварот ракі, звіліна берага (Мін., Стол.). 2. Зародкавы расток паміж семядолямі насення фасолі, агуркоў, бобу (Слаўг.). □ ур. Крўчок (месца, дзе ў Свіслач упадае р. Балачанка).

КРУ'ШНЯ1. Схіл гары з плоскімі выступамі. 2. Кучй камення (Ваўк. Сцяшк., Докш., Маладз., Шчуч.), 3. Руіны. □ в. Крушні Беластоцкага ваяводства ПНР, с. Крошына Слуцк.

КРУШЫ'ННІК. Зараснік крушыны вольхападобнай Ргап^піа аігшз Мііі. (БРС). Тое ж крушнік (Жытк.), крушыннікі (Рэч.), круха (Стол.). □ ур. Крушыннікі каля в. Заспа Рэч., роў і ручай Крушыннік Віц. (Рам. Мат.).

КРЫВУ'ЛЯЗавіліна ракі, дарогі, поля, вуліцы (БРС). Тое ж крывўліна, крывўлька (Слаўг.), крывўлькі (Шчуч.). □ в. Крывўлькі Шчуч., ур. Крывулі каля в. Іваінішчавічы Слаўг., ур. Крывбгарадзь ці Крывўградзь каля в. Пасека Ст.-дар.

КРЬіТА. 1. Сухая і цвёрдая глыба зямлі на раллі (Нясв., Слаўг.). 2. Вялікая льдзііна на рацэ (БРС). 3. Ледаход на рацэ (Дзятлавіцкая вол. Гом. пав. Радч., стар. XI). Тое ж крыгалом (Слаўг.), крыгоміца, крыжніца (Касп., Уш.), крыж’е (Стол.).

КРЫЖ. 1. Ст-бел. Пагранічны зямельны знак (Лемц. Айк.). 2. Крыга лёду на рацэ (Жытк.). Тое ж крыжына (Жытк.). □ пас. Крыжы Чырв.-Слаб.

КРЫЖАВА'ННЕ. Месца перасячэння дарог (Уш.). Тое ж крыжоўка (Вор., Паст., Сен. Касп.), крыжавая дарога (Сал., Слаўг.). □ в. Крыжоўка Мін.

КРЫЖНЯ'К. Сасоннік паміж дзвюх дарог (Карм. Зап. Аддз. гум. н., кн. II БАН. Працы 11, 1930, 420).

КРЫНГЦА. 1. Струмень вады, які б’е з зямлі (БРС); струмень на адхоне гары (Віц. Нік. 1895); выхад мноства падземных струменьчыкаў на плошчы вялікай ямы карставага паходжання, струменістая калдобіна на ўзвышшы (Пін. Булг., 195, Слаўг.); невысыхаючая лугавая старыца, участак вады на балоце (Ветк., Палессе Талст., Рэч., Ст.-дар.). 2. Капаная студня на нізкім месцы, ад якой цячэ ручаёк (паўсям.). 3. Штучная сажалка>. на полі для паення жывёлы (Ст.-дар.). 4. Крынічная:: прорва на багністым месцы; непраходнае балота (Гродз., Леп. вярхоўе р. Віліі і Бярэзіны ДАБМ, Смал.). 5. Рыбалоўнае месца, невялікае возера (Нас. АУ). □ воз. Крыніца (1716) каля Жлобіна (ІЮМ XXX, ч. 1, аддз. 1, 85)_г ур. Крыніцы (паглыбленне з вадой) каля в. Пасека Ст.-дар.

КРЫНГЧЫШЧА. 1. Месца, дзе была крыніца (Слаўг.). 2. Багаты крыніцамі ўчастак (Слаўг.).

КРЬІНЬ. Стар. Крыніца. Тое ж крынка (Лемц. Айк.). □ б. пас. Крынаўгал (1926) Ржаўскага с/с Слаўг., в. Крынкі Сакольскага пав. Беластоцкага ваяводства.

КРЬГЦА. Глыба; камяк балотнай жалезнай руды (Грыг. 1838—1840, л. 20, Слаўг.). □ г. Крычаў Маг. вобл., Крычаў (курган) каля г. Турава (Расія, т. 9, стар. 560).

КРЭЖ. Абрыў на дне возера; паглыбленне, яма (Смален. Дабр.).

КРЭ'ЙДА. Выкапнёвая белая вапна; мяккі мучністы вапняк (БРС). □ ур. Крэйдзікава (поле) каля в. Васькавічы Слаўг.

КРЭЖАСЦЬ. Гразкае, багністае балота (Ваўк. Сцяшк.).

КРЭМ. 1. Дрэва, годнае для вырабу пчаліных борцяўабо ўжо прыстасаванае для пчол (Статут 1588, 388—389, Пін. 1646 АВАК XI, 135). 2. Гарадская крэпасць (у пскоўскіх помніках). □ в. Крэмна Жытк., ур. Ля Крэмка (сенажаць) Стаўбц. (Прышч.).

КРЭ'ПАСЦЬ. Умацаванае месца, прызначанае для абароны (БРС). Тое ж крэпа (Нас. АУ).

КРЭС. Стар. Ускраіна чаго-небудзь, мяжа (Зах. Бел., Сразн., Хрэст. па гіст. бел. м., 338).

КУБАРКГ. Зараснікі бабоўніку МепуапЧіез ІпТоІіаЫ Ь. (Жытк.) або капытпіку СаІІа раіцзігіз Ь. (Слаўг.)„

КУ'БЛГШЧА. 1. Чашападобная ўпадзіна (Слаўг.). 2. Ямка на пасеве, у пяску, зробленая курамі (Слаўг.). □ в. Кублішча Слуцк.

КУБЛО'. 1. Ямка на пасевах, у пяску, зробленая курамі (Жытк., Слаўг., Стол.). Тое ж кўблё (Сал.). 2. Буслава гняздо (Жытк.).

КУ'ДРА. Невялікі лясок, група дрэў, якія стаяць асобна (Стаўбц.). □ ур. Кудра Стаўбц.

КУ'ДЗЕРКА. Гаёк, лясок (Вілен., Гродз., Ковен. губ. Нас.). □ в. Кудзерка Пух., в. Кудзеркі Шчуч.

КУ'ЗАУ. Тып паселішча, у якім двары размешчаны ўроскідку (Слаўг.). □ ур. Кузаў (поле) каля в. Кульшычы Слаўг.

КУЗНЕ'ЧЫШЧА. Месца, дзе стаяла кузня (Слаўг.). Тое ж кўзенне, кузяннё, кўзнічышча, кўзнішча, кўзка, кузнёвішча, кузнявішча (Слаўг.).

КУ'ЗНЯ. 1. Будынак, дзе ўручную куюць жалеза (БРС). 2. Дрэва ў лесе і мноства шышак пад ім, якія налушчыў дзяцел (Мсцісл. Крыв.).

КУКУРУ'ЗШІЧА. Поле, дзе расла кукуруза (Лаг., Леп., Лёзн., Навагр., Паст., Слаўг.). Тое ж кукурўзнік (Крыч.), кукурызянішча (Бых.), какурўзніска (Кам.), какарўзішча (Маз.), какарўзнішча (Сал., Слаўг.), кукурўза, кукурўзка, кукурўзнік, кукурўзнішча, куркурўзнішча (Слаўг.).

КУЛДО'БІНА. 1. Упадзіна, яма, калдобіна (Нас., Слаўг.). 2. Сажалка з чыстай пітной вадой (Віц. Шэйн, 4).

КУЛІ'СА. Прасека ў лесе (Краснап. Бяльк.).

КУЛЬ. Рагавое поле (Палессе Серб. 1914, 7). □ в. Кулі (Маг. Лемц. Айк.), в. Куль-Юзэфова (Гродз. Лемц. Айк.).

КУЛЬТУ'РА. 1. У актах. Апрацаванае поле (Гарб.). 2. Малады саджаны лес (Пар., Слаўг., Стол.). Тое ж маларост (Слаўг.), маладняк (Нясв., Слаўг., Шчуч.), каматэт (Ст.-дар.), каміцёт (Слаўг.). 3. Культурныя сеяныя травы (Глуск. Янк. I). □ ур. Культура (малады сасновы лес) каля в. Улукі Слаўг.

КУМА'. Вір у рацэ Гарыні (в. Вікаравічы Стол.).

КУМЕ'ЦЬ. Кавалак зямлі, які атрымаў селянін за працу (Вілен.).

КУМІНА'. Вір каля берага; месца, дзе вада заварочвае ў напрамку, супрацьлеглым цячэнню (Жытк.).

КУ'ПА. 1. Куча пяску (Кам.). 2. Кучка зямлі, якую нарыў крот; кратавінне (Бельск., Гродз.). Тое ж кўпка (Гродз.). 3. Гай з адной пароды дрэў на высокім месцы сярод лесу; кучка дрэў (Віц. Нік. 1895). 4. Перагной, чарназём (Азяр. Касп., Пол.). 5. Торф (Беш. Касп.). 6. У актах (1529). Населены пункт, дзе гоняць смалу, выпальваюць попел, робяць дубовыя брусы (ванчос), клёпку (Люб. 1893, 490).

КУПА'ПЛА. 1. Мокрае месца; лужа (Ст,дар.). 2. Месца, дзе купаецца свіння ў гразі (Стол.). 3. Ямка круглай формы на пяску, на засеяным полі, якую выграблі куры (Ст.-дар.).

КУПА'К. Участак або частка лесу з аднастайнай расліннасцю (Зах. Палессе Талст.).

КУ'ПАЛКА. Месца ў рацэ, дзе купаюцца дзеці (Стол.).

КУПЕ'ЛА. 1. Балотца, круглая ўпадзіна сярод поля, лугу (Слаўг.). 2. Паглыбленне ў пяску, дзе купаюцца куры, або ў засеве, дзе яны выбіраюць зерне (Слаўг.). □ ур. Гаўрыльчыкава купела (паглыбленне з вадой) каля в. Шаламы Слаўг., ур. Купела (поле) каля в. Целяшы Слаўг.

КУПЕ'ЛІШЧА. 1. Упадзіна на месцы асушанага купела 1 (Слаўг.). 2. Мелкае месца з вадой, дзе купаюцца птушкі; лужына (Дзіс., Слаўг.). 3. Месца ў пяску, дзе купаюцца куры (Слаўг.).

КУПЕ'ЛНА. Месца, паглыбленне круглай формы (Стол.). □ ур. Купеліна (поле) каля в. Кароцічы Стол.

КУП’Е. Месца, багатае купінамі; куп’істы лог; купіны на балюце (БРС). Тое ж кўп’е (Ветк., Жытк., Рэч., Стол.), кўп’е, кўпінне, купаўё,, купаўе (Слаўг.). □ ур. Кўп’е (лужок) каля в. Папоўка Слаўг.

КУ'ПІНА'. Асобны ўзгорачак на сухім або вільготным лузе, у балоце; махавы балотны пагорачак (Беш. Касп., Віц. Нік. 1895, Нясв., Слаўг.). Тое ж кўпіна (Рэч. Стол.), купіна (Нясв., Шчуч.). □ в. Купінск Гродз., ур. Кўпіна (востраў сярод старыка на лузе) каля в. Улукі Слаўг.

КУПІНА'. Месца, ямка, дзе выгараў торф, якая ў дажджлівае лета запоўнена вадой (Слаўг.).

КУПЛЕНІНА. У актах (1539). Куплены ўчастак зямлі (Гродз. АВК XVII, № 18). Тое ж кўпля, кўплішча, кўплінне (Слаўг.).

КУ'ПНІК. 1. Месца на сухадоле, у балоце, багатае купінамі (Краснап. Бяльк., каля р. Пціч Серб. 1915, 6, Слаўг.). Тое ж купнік (Лёзн., Сур. Касп.), купняк, кўпніна (Слаўг.). 2. Наточаныя кратом кучкі зямлі (Слаўг.). Тое ж купіннік (Слаўг.).

КУРГА'Н. 1. Вялікі ўзгорак; высокае сухое месца сярод балота (БРС); старажытны магільны ўзгорак (Друцк., Копысь, на Проні Алякс. 59, Лёзн., Рэч., Сал., Слаўг.). Тое ж кўрган, кургон, кургонак, курганок, кургончык (Слаўг.). 2. Куст (Беш., Чашн. Касп.). 3. Сумёт снегу (Слаўг.). Тое ж кўрган (Ветк.). □ ур. Кургонкі каля х. Дубраўка Карм., ур. Рабінаўскі Кўрган Слаўг., Гўтараў Курган (грыва) каля в. Крамянка Слаўг., ур. Курганы каля в. Яскавічы Сал.

КУРГА'ННЕ. 1. Месца старажытных пахаванняў, дзе ёсць звычайна насыпныя магілы-курганы круглай формы (БРС). Тое ж курганы, курганнё (Слаўг.). 2. Купіны, узгоркі (Беш. Касп.). Тое ж кургане (Слуцк.). □ в. Курганне Слаўг.

КУРДО'ПНІК. Невялікі астравок (Гор.).

КУРДО'УНІК. Зараснік аеру, асакі (Маг. губ. вед., 1854, № 45, 1807).

КУРЭ'НЬ. 1. У актах. Адміністрацыйная адзінка. 2. Часовае збудаванне ў лесе ці полі; будан (поўдзень Беларусі Лемц. Айк.). 3. Прымітыўная хата (Слаўг.).

КУСТЬГ. Звычайна альховы зараснік; драбналессе (БРС). Тое ж кустаўнік, кустоўнік, кусцянкі, кусцяўё, кустоўе, кусточча, кусцёўя, шалызнік (Слаўг.), кўсце (Крыч.), кусцё (Паст.), кусты (Крыч., Маз., Нясв.), кустарнік (Нясв., Слаўг., Шчуч.).

КУТ. 1. Вугал поля; участак клінападобнай формы (Нясв., Палессе Лемц. Айк., Сал., Слаўг., Смал.). 2. Адасобленае, ціхае, глухое <месца (Колас. Новая зямля). 3. Вугал, закавулак (Нас. АУ). □ в. Кўтня Маг., б. х. Куты каля в. Александроў Бых., б. х. Задні Кўт каля в. Чарнякоўка Слаўг.

КУТПО'ЛЬЕ. Месца з выйсцем у адзін бок; тупік (Стол.). □ ур. Кутполье (поле) каля в. Кароцічы Стол.

КУ'ЧА. 1. Насыпаная горка пяску (БРС). 2. Кучка зямлі, якую накапаў крот (Слаўг., Хойн.). Тое ж кўчка (Слуцк. Сержп. Грам. 54). 2. Калонія грыбоў, пралесак, купка дрэў (Слаўг., Шчуч.). Тое ж кўчка (Слаўг., Шчуч.), лапіна, лапянок (Слаўг.).

л

ЛАБО'К. Высокае адкрытае месца, узгорак; выступ на раўнііне, узвышэнне на роўным месцы (Слаўг.). Тое ж лубок (Слаўг).

ЛАБЬГЗНІК. Былістае, куставое пустазелле на пустках, на развалінах, за плотам (Слаўг.). Тое ж лабырнік. (Слаўг.).

ЛАБЬГР. 1. Выступ, узвышэнне на раўніне; высокае месца, горка (Кузн. Касп., Расн. Бяльк., Слаўг.). Тое ж лубурбк, лубыр (Слаўг.). 2. Кавалак засохлай зямлі (Касц. Бяльк.).

ЛАБЯ'КВяршыня ўзвышша, узгорак (Паст., Пол.). Тое ж лабаціна (Слаўг.).

ЛА'ВА. 1. Шырокая паласа (Стаўбц. Прышч.); зямельны ўчастак 2 га; зямельная мера (Стаўбц.); вялікае поле (Слаўг.). 2. Месца, дзе рэжуць торф на паліва (Ветк.). 3. Кладка; вузкі часовы мост на балоце (Шчыткавічы Слуцк., каля р. Пціч Серб. 1915). 4. Канец вуліцы (Слуцк., каля р. Пціч Серб. 1915). □ ур. Лавы (балотца сярод лесу) каля в. Пруды Стаўбц., ур. Лавы (поле) Стаўбц. (Прышч.).

ЛА'ВІШЧА. Месца, дзе была лава 3 (Лемц. Айк.).

ЛА'ВЫ. Быстрыны або дробныя перапады вады (Макс. 357).

ЛАГАВГНА. 1. Нізкая сенажаць у лагчыне (Сміл. Шат.); нізіннае месца (Маг. Лемц. Айк.). 2. Невялікі лог, узмежак, паша (Слаўг.). Тое ж лагавіна, лажкавіна, лужкавіна, лагаўнінка (Слаўг.).

ЛАГВО'. 1. Месца, дзе знаходзіцца мядзведжы бярлог, дзе жыве воўчы вывадак, ляжаць свінні (Зах. Бел. Др.-Падб., Краснап. Бяльк., Пруж., Рэч., Стол.). Тое ж лагавд (Рэч.), лагдўя (М. Танк. Янук Сяліба, 1957, 15). 2. Паглыбленне ў зямлі, па якому цячэ рака; рэчышча (Зах. Бел. Др.-Падб., Падзвінне).

ЛАТЕР. 1. Месца, дзе стаяла войска (БРС). 2. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Гродз., Маг., Слон., Ст.дар. ДАБМ Кам. 322). □ ур. Лагер (луг) каля в. Лясная Слаўг. Параўн.: «Йз лагору от деревнн Лесной» (1708 Лісты Пятра I, вып. 1, 1948, 170).

ЛАГУ'Н. Паглыбленне, упадзіна з вадой; азярына (Слуцк., Сержп. Прымхі, 24). □ ур. Лагуны Віц. (Рам. Мат.).

ЛАГЧЬГНА. Шырокая нізіна; мокрае мёсца, глыбокая даліна, яма (БРС). Тое ж лагчавіна (Слаўг.), лахчына (Нас.), лашчына (Беш. Касп., Ветк., Касц. Бяльк., Лёзн., Рэч., Слаўг.), лашчавіна (Беш. Касп.), лашчына, лашчыніна, лашчэвіна (Слаўг.). □ ур. Вязовая лашчына ці Вязовы лог (сенажаць, кусты) каля в. Кабіна Гара Слаўг.

ЛАЖБАВГНА. Месца паміж узгоркамі; катлавіна, лагчына (Слаўг.).

ЛАЖБАВГНКА. Нізкае месца на дарозе (Рэч.).

ЛАЖБГНА. Нізіна, месца паміж гор, пагоркаў (Слаўг., Шчуч.). Тое ж лажбіна (Пол.), лажбяк (Слаўг., Пол.). □ ур. Лажбіна (луг на беразе Нёмана, які парос лесам) каля в. Дакубава Гродз.

ЛАЖКАВГНА'. Кавалак логу сярод пасеву, лесу, за агародамі (Слаўг.). Тое ж лажок (Ветк., Слаўг.). □ ур. Лажкі (лог) каля в. Серкаўка Слаўг., ур. Бантэеў Лажок (поле) каля в. Целяшы Слаўг.

ЛАЗА'. Зараснік Заііх уітіпаііз Ь. (БРС) і Заііх Іга^іііз Ь. (Крыч., Слаўг.). □ в. Лозы Уш., ур. Лаза (луг) каля в. Бабінавічы Арш., ур. Лазовыя (лог, поле) каля в. Бязуевічы Слаўг.

ЛА'ЗНЯ. 1. Будынак, у якім мыюцца (БРС). 2. Гара са стромымі схіламі, на якой былі капліцы, касцёл (Бяс., 67).

ЛАЗНЯЖ. Месца, зарослае ніцай лазой, вербалозам (БРС). Тое ж лазовішча, лазовічча, лазоўе, лазоўвічышча, лазовінне (Слаўг.), лазовіе (Чав. Лемц.).

ЛАКНО'. 1. Месца ў рачной старыцы, якое зарасло травой (Жытк.). 2. Глыбокае месца сярод багны, дзе вада не замярзае (Жытк.).

ЛАМА'РНЯГушчар, густы лес (Слаўг.).

ЛА'МІШЧА. Месца, дзе гарыць або гарэў касцёр (Паст.).

ЛАМО'УЕ. Балоцістае месца, дзе стаяць вялікія пні, ляжаць скрыжаваныя дрэвы (Віл.).

ЛАМЫ'. 1. Месца хованкі, асабліва зімой, лясных звяроў пад сукамі, галінамі, лапкамі дрэў, якія ляжаць на зямлі або напнуліся да яе (Нас.). 2. Паламаны бурай лес (Слаўг.). □ ур. Ламове (балота з вялікімі пнямі і паваленымі дрэвамі) каля в. Засценкі Віл.

ЛАН 1. Стар. Адзінка пазямельнай меры. 2. Вялікае поле ў адным участку (К. Буйла. Выбр. тв., 1954, 146).

ЛА'ПІНА. 1. Невялікі ўчастак зямлі, лугу, лесу, ягадніку; палянка (Нясв., Слаўг.); месца, зарослае маліннікам (Уздз.). Тое ж лапік, лашкўт, шматок, мёста, мёсціна, мясціна (Слаўг.). 2. Частка паласы або сенажаці памерам да 10 кв. сажняў (Сміл. Шат.). 3. Праталіна (Слаўг.). 4. Агрэх (Слаўг.).

ЛАСА'. Гладкая ціхая паласа на вадзе (Панямонне).

ЛА'ТАЧЫНА. Паверхня чыстай вады ў зарослым возеры (Касц. Бяльк.).

ЛАТО'КА. 1. Схіл гары (Уш.). 2. Невялікая сенажатная ўпадзіна паміж гор (Беш., Чашн. Касп., Уш.). □ ур. Гўзікава Латока (параснік на схіле гары) Уш.

ЛАУЖО'. Месца, дзе ляжаў заяц (Віц., Пол.).

ЛА'УКА. Лука, луг. (Бяс.). Параўн.: На лаўца, «а лаўца, На Я'нковой горе (Бяс., 149).

ЛА'УРА. Стар. Падземны ход, катакомбы. Тое ж лаўрыя (Слаўг.). □ Беларуская Лаўра (Куцеінскі мужчынскі Пакроўскі манастыр (1636) ва ўрочышчы Дубкі) («Наш край», 1926, № 8—9 (1 —12), стар. 49).

ЛАХА'. 1. Рачны праток, рукаў (Вілен.). 2. Раздзельнае вусце ракі (Вілен.).

ЛАЧУТА. Балота; буйное сена, балотная іржавая асака (Стол.). Тое ж лацўга (Слаўг.).

ЛЕ'ДНІЦА. Месца, дзе зімой нарыхтоўваюць лёд (Уш.). □ ур. Лёдніца (месца каля возера) недалёка ад в. Чарсвяны Уш.

ЛЕ'ЖБІШЧА. Месца ў пасевах ці ў траве, дзе ляжаў звер, чалавек (Слаўг., Стол.). Тое ж лёжня, ляжня, калтобіна (Слаўг.), лёжка (Слаўг.).

ЛЕ'ЖЫШЧА. 1. Месца, дзе быў пасланы лён; сцелішча (Слаўг.). 2. Месца, дзе ляжаў звер (Слаўг.).

ЛЕПЯТО'ХА. Густая гразь (Жытк.).

ЛЕПЯТУ'ХА. Вадкая гразь (Стол.).

ЛЕПЯХА'. Зараснік плюшчаю 5ра㧑апшт Ь. (Жытк.). Тое ж ляпёха (Стол.).

ЛЕС. Вялікая плошча зямлі, якая зарасла дрэвамі (БРС).

ЛЕСАВА'Л. Месца, дзе складаюць ссечаны лес для сплаву; лесасховішча (Віц. Нік. 1895).

ЛЕСАВІНА'. Поле, дзе нядаўна быў лес (Сал., Слаўг., Чэр.).

ЛЕСАСЕ'КА. 1. Дзялянка лесу (БРС). 2. Памер штогодняй высечкі з ляснога ўчастка (БРС).

ЛЕСАЎШЧЫ'НА. Багатая лесам мясцовасць (Слаўг.). □ Лесаўшчына — паўночна-ўсходняя частка Слаўг. р-на.

ЛЕ'ТАВІШЧА. Летняе месцазнаходжанне чалавека, птушак, звяроў, статка (Слаўг.).

ЛЕ'ТНІК. Летняя дарога праз балота (Глуск. Янк. I, Маг.). Тое ж лятнік (Лёзн. Касп.).

ЛЕХ. 1. Папярочнік надзельнай палоскі сялянскай зямлі (Смален. Дабр.). 2. Знак, які робіцца ў час сяўбы зернавых, каб не засталося агрэхаў (Смален. Дабр.).

ЛЕШАКО'УШЧЫНА. Левабярэжжа Дняпра ніжэй г. Магілёва (Бых.).

ЛЕ'ШКА. Невялікая палоска; градка (Віц. Шэйн. БП, 779).

ЛЕГАУ. Паламаны бурай лес (Слаўг.). Тое ж лёгліна, лёгля, лоск (Слаўг.).

ЛЕНД. Сухі шлях (Нас. АУ).

ЛЕНІШЧА. 1. Месца, дзе быў пасланы лён (Слаўг.). Тое ж льнішча, аллёнішча (Слаўг.). 2. Поле, дзе рос лён (Слаўг.). Тое ж лёнавішча, ллянішча (Слаўг.), льнішча (Слаўг., Смален. Дабр., Стол.), льнянішча (Дзярж., Слаўг.), льнёнішча (Слаўг.).

ЛЕХА. 1. Падземны ход (БРС). Тое ж лёх (Жытк., Нас., Нясв., Стаўбц., Тал. Мядзв.). 2. Склеп, падзямелле (БРС). Тое ж лёх (Жытк., Нас., Нясв., Стаўбц., Стол., Тал. Мядзв., Шчуч.). 3. Мышыная нара; яма (Нясв., Шчуч.). Тое ж лёх (Жытк., Нясв., Шчуч.).

ЛІЗЕ'РКА. Паласа адчужэння каля дарогі, шашы (Слаўг.). Тое ж лізёрт, рэзёрв, рэзёрва (Слаўг.).

ЛІМА'Н. 1. Сутокі; расшыранае вусце ракі (БРС). 2. Берагавая частка балота, дзе амаль заўсёды стаіць вада (Слаўг.). □ ур. Ліман або Ліманы (частка балота Чыстая Лужа) каля в. Шаламы Слаўг.

ЛГНІЯ1. Вузкая лесасека паміж ляснымі дзялянкамі (БРС), але без праезджай дарогі (Слаўг.). Тое ж лінёйка (Стол.). 2. Палявая пешаходная дарожка; шырокая сцежка (Крыч.). 3. Мяжа паміж палямі (Лёзн., Сал.). 4. Узровень стаячай вады, звычайна прыкметны па берагавых абрысах (Слаўг.).

ЛГПІШЧА. Месца, дзе расла ліпа (Слаўг.).

ЛІПНЯ'К. Ліпавы лес Тіііа, ліпавы зараснік (БРС). Тое ж ліпа, ліпнік, ліпішча, ліпаўё, ліпавічча, ліпняччо, ліпічча, ліпнівічча, ліпішчаўе, ліпачча, ліпкі, ліпяк, ліп-

ча, ліпня, ліпіста, ліпста, ліпак, лычнік, лыкі (Слаўг.), ліпнік, ліпкі (Жытк.). □ в. Ліпа і р. Ліпа каля БудаКашалёва, в. Вялікая Ліпаўка Хоц., пас. Ліпнік у в. Рэкта Слаўг., в. Ліпнікі Слуцк., ур. Наліпкі каля в. Беражцы Жытк.

ЛОБ. 1. Пярэдняя ад вёскі частка лугу (Крыч.). 2. Узгорак, узвышша (Крыч.). □ ур. Лобаўкі (частка лугу в. Людкоў) каля в. Асінаўка Слаўг.

ЛО'ВІШЧА. У актах. Месца, дзе ловяць звяроў, птушак, рыбу (Нас. АУ). Тое ж ловы.

ЛОГ. 1. Звычайна сухадольны луг паблізу вёсак, паміж палёў, каля рэчак, у неглыбокіх раўках (БРС). 2. Шырокая нізіна, даліна (БРС). 3. Балота, дрыгва, мокрае месца на лузе (Зах. Бел. Др.-Падб., Рэч., Стаўбц.). □ ур. Лог (поле) Стаўбц. (Прышч.), ур. Процкі лог (сенажаць) каля в. Шаламы Слаўг.

ЛОТАВІШЧА. Месцазнаходжанне звяроў (БРС); бярлога для жывёл (Слаўг., Стол.). Тое ж логава (БРС), лбгвішча (Слаўг., Стол.), логва (Слаўг., Сміл. Шат., Шчуч.).

ЛОТВІНА. Месца, дзе качаўся конь (Слаўг.).

ЛО'ЖА. Паглыбленне, дзе цячэ рака, рэчка, крыніца; рэчышча (БРС).

ЛОМ. 1. Стар. Вадаём, пераважна рака (Рам. Мат., 131 —132). 2. Вогнішча, палаючы касцёр (Паст.). □ ручай Лом (Віц. Рам. Мат., 131 —132); в. Лом Сучка Віц. (Рам. Мат., 152).

ЛОСКПлоская нізіна, лагчына (Слаўг.). Тое ж лявай (Ваўк. Сцяшк. 56). □ с. Лоск Валож., ур. Лошчань каля в. Віравая Слаўг., паўстанак Лоскі за г. Рославам (Расія, т. 9, стар. 514).

ЛОУЖ. 1. Куча галля (БРС). 2. Курган (Бабр.). Тое ж лож (Бабр. Бяльк.), лоўжа (Віц.). 3. Зараснік, драбналессе (Ветк.). □ в. Лоўжа Сіроц.

ЛУ'БІНІШЧА. Поле, дзе рос лубін (Сал., Слаўг.). Тое ж лубянішча (Слаўг., Ст.-дар.).

ЛУТКАМО'ЧЫШЧА. Абасобленая сажалка або затока, прызначаная для мачэння ліпавага лубу на лубовае лыка, рагозу (Слаўг.). □ ур. Лўбкамбчышча (каля р. Мочанкі) недалёка ад в. Ржаўка Слаўг.

ЛУБЯ'КГліністы ўзгорак (Кузн. Касп.).

ЛУГ. 1. Прырэчная сенажаць (БРС). 2. Сухадольны лог (Маз., Пух., Слаўг., Шчуч.). 3. Забалочаны лес, па-

рослы травой (Жытк., Палессе Талст.). 4. Лісцёвы лес на абалоні (Палессе Талст.); наогул лес (Віц. Шэйн., Бяс.). 5. Нізкае месца, запоўненае вадой (Зэльв. Сцяцко); невялікі вадаём у полі ці ў лесе (Лях., Свісл., Скідз., Шчуч. Араш. 90); вялікая ямка, дзе пояць кароў і мочаць лёін (Кам.).

ЛУГАВА'ТКА. Прадаўгаваты, вузкі сухадольны луг (Мсцісл. Юрч.).

ЛУГАВГНА. Участак лугу на нізкім месцы; малы лажок (Слаўг.); сухадольная сенажаць у лесе (Слаўг.).

ЛУ'ЖА. 1. Калюга, якая застаецца пасля дажджу (паўсям.). Тое ж лўжына (БРС), лужавіна, лужаіна, лужаівінка, лужаёвіна (Слаўг.), лўжынка (Лёзн.). 2. Яма з вадою (Мсцісл. Бяльк.). 3. Дрыгва; вялікае махавое балота (Кап., Рэч., Слаўг.). 4. Заліў ракі (Росл. Дабр.). 5. Бяссцёкавае, стаячае возера (Рэч., Слаўг.). □ ур. Чыстая Лужа (балота) каля в. Рабінаўка Слаўг., ур. Дубовая Лужа (поле) каля в. Гайшын Слаўг., ур. Чыстая Лужа каля в. Заспа Рэч.

ЛУЖА'ВІНКА. Лажок сярод поля; нізкае месца, дзе доўга стаіць вада (Жытк.).

ЛУЖО'К. 1. Невялікая лугавіна; сенажаць (БРС). 2. Некалькі дрэўцаў у лагчыне сярод поля (Стаўбц. Прышч.).

ЛУЖЧА'ВІНА. 1. Сенажатная лугавіна (Стол.). 2. Лужына вады (Слаўг.).

ЛУ'ЖЫШЧА. Поле наімесцы ўзаранага лугу (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Лужышча (поле, луг) Стаўбц.

ЛУКА'. 1. Выгіб ракі (БРС). Тое ж лўкавіна (БРС). 2. Участак лугу каля выгібу ракі (паўсям.). Тое ж лўкавіна (Нясв.). 3. Паляна на лузе, якая кругом амываецца вадой (Крыч.). □ Лука (азярына) каля в. Шарсцін Ветк., Лука ■—звілісты заліў р. Дзвіны (Рам. Мат.), ур. Лўкі Заліўныя (луг) каля в. Бабінавічы Арш., ур. Лука (луг) каля в. Дудзічы Пух.

Лўкавіна (луг) каля в. Малева Нясв., ур. Лука (паляна на лузе) каля в. Беражцы Жытк.

ЛУ'МІНА. 1. Лужына, упадзіна, яма (Сен. Касп.). 2. Нізіна з адным відам расліннасці (Сен. Касп.).

ЛУ'МІўА. 1. Паглыбленне ў зямлі (Чашн.). 2. Палонка (Чашн. Касп.).

ЛУНА'. Незарослае вадзяное месца ў балоце, якое адсвечваецца (Зах. Бел.).

ЛУ'НКА. 1. Града на агародзе (Слаўг.). 2. Шырокая разора (Пол.). 3. Ямка, якую выкапаў сабака лапамі (Нясв.). 4. Ямачка на раллі пры сяўбе бульбы квадратнагнездавым спосабам (Шчуч.); ямачка на градзе для памідораў, капусты (Лёзн.); паглыбленне на градзе для пасеву агуркоў, морквы (Дзярж., Лёзн.). 5. Паглыбленне з вадой пад карэннямі вымытага куста на беразе перасохлай рэчкі (Лёзн.). 6. Невялікая палонка ў лёдзе на рэчцы (Віц. Нік. 1895, Зах. Бел. Др.-Падб., Лёзн., Нас., Сіроц. Касп., Смален. Дабр.). 7. Выкапаны вадаём (Лёзн.). 8. Вада пасля дажджу на дарозе; лужына (Лёзн.).

ЛУНЬ. Глыбокае небяспечнае месца на балоце (Гродз.). Пв. Лўнін Лун.

ЛУ'ЧАЙ. Зараснік рагозу ТурЬа Іаіііоііа Ь. (Жытк., Стол.).

ЛУ'ЧКА. Малы лужок; сенажаць (Лёзн.).

ЛУЧКІГ Выгіны, крывізна, павароты ракі; невялікія ўчасткі сенажаці на выгінах рэчак (Паст., Слаўг.). Тое ж лўчкі (Стаўбц.). □ ур. Лучкі (луг) каля в. Бабінавічы Арш., ур. Лучкі (лужкі каля р. Пясчанкі) недалёка ад в. Папоўка Слаўг., якія ў сваю чаргу падзяляюцца на Лучкі Пёршыя, Лучкі Другія і Лучкі Трэція.

ЛУЧО'КНевялікі залом, выступ берага ў малой рэчцы (Слаўг.).

ЛУШЧАКНА. Лагчына, даліна (Пар.).

ЛЫ'СІНА. 1. Месца, дзе качаўся конь (Хоц.). 2. Праталіна (Дубр., Слаўг., Крыч., Чэр.). 3. Абложная пясчаная зямля (Палессе Лемц. Айк.). Тое ж лысўха (Палессе Лемц. Айк.).

ЛЫ'СІЦА. Неўрадлівае поле (Палессе Лемц. Айк.); высокае, лысае, непакрытае расліннасцю месца (Маг., Мін. Лемц. Айк.).

ЛЮБІ'Ж. Месца, дзе знаходзіцца крыніца з пітной вадой; прыгожае, з выгодамі месца (Гор., Стол.) □ в. Любіж Гор., ур. Любіж (поле), ур. Любін, ур. Любянец каля в. Кароцічы Стол.

ЛЮР. Прадушына ў лёдзе вясной (Нас.).

ЛЯ'БАЛАЦЦЕ. Месца (сенажаць, лес, кусты) каля балота (Слаўг.). Тое ж ляболацце, каляболацце, калаболацце, калўбалацце, ляўзкалюбалацце, лябалаць, лябалотнічча, лявўзбалаць, лязбалацце, лябалоцічча, ляпоўзбалацішча, ляўзбалацце (Слаўг.).

ЛЯВА'ДА. 1. Луг, абгароджаны для пашы жывёлы (Нас.). 2. Абгароджанае месца для стаяння жывёлы ў полі або ў лесе (Бял.); летняе стойла для кароў (Ветк.).

ЛЯГО'РЫЧЧА. Месца каля гары (Слаўг.). Тое ж лягарре, лягарычышча, лягорре (Слаўг.).

ЛЯГУ'МНГЧЧА. Месца каля гумна або кругом яго; прастора перад гумнішчам (Слаўг.). Тое ж легумнёчча (Слаўг.).

ЛЯ'ДА. 1. Поле на месцы высечанага лесу (БРС) ці ляснога пажарышча (басейн Бярэзіны, Дняпра, Зах. Дзвіны і Сажа ДАБМ, К. 337). Тое ж ляд (Пруж.), лядзь (Люб. ГР, 92). 2. Наогул вялікае поле (Усх. Палессе Талст.); поле ў кустах (Жытк.); абложная зямля (Рэч.); пакінутая зямля (Уш.); неараінае са свірэпай поле (Слаўг.). 3. Сухі востраў сярод балота, на якім расце сасновы лес; бор (Маз. і Рэч. пав. Талст.); сухое балота (Рэч.). 4. Месца ў лесе, дзе па-браканьерску высечаны лес (Слаўг.); непрыбранае месца ў лесе, дзе секлі дрэвы, сучча (Віц., Дрыс., Паст. ДАБМ Кам. пп. 956—957). Тое ж лядо, лядадо (Слаўг.). 5. Паламаны навальніцай пасеў (Слаўг.); шкода (Брасл. ДАБМ Кам. п. 956). □ в. Ляда Смал., ур. Ляда Нар., ур. Ляда (палянка, поле, лес) каля в. Яскавічы Сал., ур. Дзёдава Ляда (балота, лес, сенажаць) каля в. Рудня Слаўг.

ЛЯ'ДАВІЦА. Невялікі ўчастак ляда (Слаўг.). Тое ж лядца, лядцо, лядзечка, лядавічка, лядцовічка (Слаўг.).

ЛЯ'ДЗІШЧА. 1. Месца, прыдатнае для ачышчэння ад зарасніку (Нас. АУ). 2. Вялікае ляда; месца, дзе было ляда 1 (Слаўг.). Тое ж лядзішча (Слаўг.).

ЛЯЖА'НЕЦ. Абложная зямля (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Ляжанец (поле) Стаўбц.

ЛЯПЕ'ШНІКАлешнік; альховыя кусты з гразкімі месцамі і сенажатнымі лажкамі (Слаўг., Сур. Касп.). Параўн.: шелёпнак (с. Бярозаўскі Радок, Балагоўскі, р-н Калінінская вобл.). □ ур. Ляпешнік (балота і луг) каля в. Улукі Слаўг., ур. Ляпешнік (альховыя кусты) у в. Шаламы Слаўг.

ЛЯСЕ'НСТВА. Вялікі лясны масіў (Слаўг.). Тое ж лясішча, лёсішча, лясюга, лесюга, лесяюга (Слаўг.).

ЛЯСНГСТВА. Лясніцтва; акруга лясных дач (Нас., Слаўг.). Тое ж ляснічаства (Слаўг.).

ЛЯСНГЦА. Поле сярод лесу (Слаўг.). □ ур. Лясніца (поле) в. Папоўка каля балота Чыстая Лужа Слаўг.

ЛЯХА'. 1. Падоўжанае ўзвышша (Слаўг.). 2. Палоска раллі, якая засяваецца сяўцом уручную, ідучы ў адзін бок (Міласл. Бяльк., Слаўг.). Тое ж лёшка (Віц. Шэйн ), лях (Міласл. Бяльк.). 3. Града ў агародзе; участак, дзе садзілі гародніну (Віл., Докш., Зах. Бел., Пол., Чашін. Касп.). Тое ж лёха (Крыв.). 4. Папярочнік надзельнай палоскі сялянскай зямлі (Смален. Дабр.). 5. Знак, які робяць (уторкваннем саломы) пры сяўбе, каб не было агрэхаў (Кузн. Касп., Слаўг., Смален. Дабр.). 6. Насечка, знак на стаячым дрэве для абазначэння межаў (Гарб.). □ в. Лаша Гродз., в. Віляхаўка Бых., г. Ляхавічы Баран. вобл.

ЛЯШЧЭ'УНІКЗараснік ляшчыны, ляснога арэшніку (БРС). Тое ж ляшчына (БРС), ляшчыннік (БРС), ляскоўнік (Слаўг.). □ вв. В. Лёшчанка, М. Лешчанка Мсцісл.

М

МАГДА'Н. Дзягцярны завод (Сен. Касп.).

МАГГЛА. 1. Магільны насып (паўсям.). Тое ж магілка (Слаўг.). 2. Выкапаны дол, куды апускаюць труну з нябожчыкам (БРС). Тое ж ямка (Слаўг.).

МАГУ'РА. Сумёт снегу (в. Церахоўка Слаўг.).

МАЕНТАКПанскае памесце, фальварак (БРС). Тое ж маётнасць (Нас. АУ), ст.-бел. сялцо.

МАЙДА'Н. 1. Абгароджанае або неабгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе, каля дома (Брэсц. ДАБМ, к. 232). 2. Месца, дзе знаходзіліся прамысловыя збудаванні лясных або рыбных промыслаў (Стол.), дзе выганялі дзёгаць і выпальвалі кавальскі вугаль (Бых. Рам. 1912, 3, Краснап. Бяльк., Слаўг.); яма, дзе гналі смалу (Мін. губ. Зял. 1864, 119). Тое ж майданак (раён Белавежскай пушчы, Гродз.). 3. Шырокая прастора; вялікая гала (Стол.). 4. Незабудаванае месца ў населеных пунктах, дзе збіраецца народ, дзе адбываецца гандаль; зборны пункт; узвышанае месца, узгорак (Пінскі пав. Булг. 196). 5. Вялікі абшар ворнай зямлі (Нясв.). 6. Зарослы хмызняком роў (Міласл. Бяльк.). 7. Вялікі двор у маёнтку (Ваўк. Сцяшк.). □ в. Майдан Бых. (Рам. 1912, 3), ур. Майдан (лес) каля в. Беражцы Жытк., ур. Майдан (поле на месцы асушанага балота) каля в. Чарнякоўка Слаўг.

МА'КАВІ'ШЧА. Месца, дзе рос мак Рерауег (Слаўг.). Тое ж макавішча (Сал.), мачнік, макаўё, макаўе (Слаўг.).

МА'КАЎКА. Вяршыня гары, узгорка або дрэва («Звязда» 29/У 1966, Шчуч.). Тое ж макўшка, верх, верхавіна (Слаўг.).

МАКРА'НКА. Паўнаводная рэчка (Бых.). □ р. Макранка Бых.

МАКРАТА'. Увільготненае, вадзяное, гразкае або ба•лоцістае месца (БРС). Тое ж макроцце, макрадзь, макраццё, макрадла, макранка, макраддзе, макрышча, мбкрычча, (Слаўг.), мокрадзь (Гродз. Гарб. 220, Маг. пав. 1654 АЮЗР, XIV (дап. да т. 3), 312), макраёддзе (Краснап. Лемц. Дыс.), мокрае (Бых.), макрота (БРС). □ в. Мокрадзь Лаг.

МАЛАДНЯ'КМалады лес да прачысткі, лясны зараснік (БРС). Тое ж моладзь (Маладз.), маларост, маладзёна, маладзён (Слаўг.), маложа (Сен. Касп.). □ в. Маложы Віц. (Рам. Мат.), в. Моладзі Лаг.

МАЛГННІК. Зараснік маліны КпЬцз ісіаепз Ь. (БРС). Тое ж маліны (Арш., Гродз., Жытк., Пол.), маліна (Слаўг., Шчуч.).

МАРКО'ЎНІК. Сасновы абалоністы лес (Слаўг.).

МАРО'ЧНА. Балота; гразкая паляна сярод лесу (Цэнтр. Палессе Талст.). Тое ж марочына (Цэнтр. Палессе),марочня (Стол. ДАБМ).

МАР’Я'НКА. Невялічкі астравок (Маз.).

МАСЦГШЧА. Месца, дзе быў мост і грэбля (Слаўг.). Тое ж мосцішча, машчышча, мастоўе, маставішча (Слаўг.). □ ур. Масцішча (балотца) каля в. Клетнае Глуск. (Янк. II), ур. Масцішча на левым беразе р. Рудніцы каля в. Рудня Слаўг., пас. Масцішча ў в. Рэкта Слаўг., ур. Машчышчы Стол.

МАХАВГКМесца, якое парасло мохам (Слаўг.). Тое ж махавіца (Смален. Дабр.). □ в. Махавая (прыкладна з 1585 г. Махава) Чав., пас. Махавая (1929) каля в. Лютня Краснап.

МАХО'ЎКА. Невялікае балотца, у якім расце белы мох (сфагнум) (Слаўг.). □ ур. Махоўка і Махоўка Ладўркава (балотца) каля в. Любаны Слаўг., в. Машэцкая Слабада Слаўг.

МАЧА'ЖЬІНА. Мокрае месца (Слуцк.). Параўн.: Па калдобінах, мачажынах і гацях Колькі зломана было калёс, карэтаў (ЛіМ, 4/ХІ 1966, 3).

МАЧА'РЫНА. Крынічнае месца (Ашм.). Тое ж мачарня (Слаўг.).

МАЧУ'ЛА. Прыродная, зарослая травой і лазняком сажалка, балотная лужына; круглая старыца (Віц. Нік. 1895). □ в. Мачўліна Ваўк.

МАЧУ'ЛІШЧА. 1. Затока, копанка, у якой мочаць лён, каноплі, палатно (БРС). Тое ж мачылішча (Рзч), мачыла (Докш.). 2. Месца, дзе раней мачылі ліпавае луцце, ліпавы луб, з якога рабілі мачулу (Слаўг.). Тое ж мочышча (Мін. губ. 1864 Зял.). 3. Месца, дзе была мачула; забалочаны вадаём; мокрае месца (Віц., Мін.). □ в. Мачўлішча Лаг., в. Мачулішча Хал., в. Мачулішча Віц. (Рам. Мат.), ур. Мачўлішча каля в. Лясная Слаўг.

МАЧЫ'ЛКА. Зыбкае махавое балота (Арш., Віц., Лёзн. ДАБМІ

МАША'РА. Махавое балота; пустка, парослая мохам (Слаўг.).

МАШО'К. Балоцістае махавое месца; невялікае балота; нізкі луг, парослы мохам; поле-пустка, парослае мохам (Слаўг., Стаўбц.). □ ур. Машок (лес) каля в. Гіжэнка Слаўг., ур. Машок (поле) каля в. Пруды Стаўбц., в. Машкі Віц. (Рам. Мат.), ур. Машкі (балота) каля в. Смалігаў Слаўг.

МАШЧО'НКА. Вымашчаная на нізкім месцы дарога (Слаўг.). □ ур. Машчонка даўгая і Машчонка (нізкі луг) ва ўр. Гарадок (лес) каля вв. Папоўка, Чачораўка Слаўг., вул. Машчэнка ў в. Чачораўка Слаўг.

МАШЬГШЧА. Месца, дзе ляжала куча моху (Слаўг.). Тое ж мшышча, мошышча (Слаўг.).

МЕ'ЖАНЬ. 1. Малаводдзе летам у возеры або рацэ (БРС). Тое ж межаніна (Вілеін.). 2. Веснавы рух сокаў у дрэвах (Краснап. Бяльк.). 3. Летні час; сярэдзіна лета; касавіца (Смален. Дабр.). Тое ж межаніна (Смален. Дабр.).

МЕКІШЫ'. Покрыва мяккай травы на нізкіх месцах, у даліінах (Жытк.).

МЕЛ. Мелавыя пласты, залежы мелу, мелавыя капальні (Слаўг.). Тое ж мёла (Слаўг.). □ ур. Мел на беразе р. Пясчанкі каля в. Папоўка Слаўг., ур. Мелавыя горы каля г. Гродна.

МЕЛІЗНА'. Мелкае месца ў рацэ, возеры; мель (БРС). Тое ж меліна (БРС), мелкаводзь, мелката, мялкоцце (Слаўг.).

МЕЛЬ. Неглыбокае месца на рацэ, возеры, пясчаны нанос, доўгая каса ў рацэ, сажалцы (БРС). Тое ж мёль-

стынь, мялізна, мяліна, мяліня, мяльстыня, мяльстынь (Нясв.), мялынь (Слаўг.).

МЕ'РВА. Вязкае, зыбучае балота (Усх. Палессе Талст.).

МЕ'РГЕЛЬ. Сумесь гліны з вапнай Впагда Сгеіасеа (БРС). Тое ж мэргёль (Слаўг.).

МЕ'РЛЕВІЦА. Старое рэчышча (Вілен.).

МЕ'СТА. 1. Стар. Частка горада, якая знаходзілася за сцяной замка. 2. Горад, мястэчка (Глуск. Янк. I, Жытк., Нясв., Пін. Булг. 196, Хоц. Бяльк.). 3. Рынак (Барыс. і Віц. пав. Шэйн 1886, Віц. і Маг. губ. Галатузаў 1852, Грыг. 1838—1840, л. 24, Жытк., Мсцісл. Бяльк.). 4. Любая прастора на зямлі; пункт (Ветк., Жытк., Мсцісл. Бяльк., Слаўг., Стол.). Тое ж мёйсца (Мін.), мёсца (Зах. Бел. Др.-Падб.), мёсціна, мясціна (Слаўг.). 5. Павятовы горад (Нас. АУ). 6. Прастол (Нас. АУ). 7. Час (Нас. АУ). 8. Яўрэйскае пасяленне, аселасць (Слаўг.). □ вул. Мёста (частка вёскі Гіжэнка, дзе з 1849 да 1923 г. жыло яўрэйскае інасельніцтва) Слаўг., Новае Места за Вострай Брамай — частка г. Нясвіжа за замкам.

МЕ'ТА. Мяжа, межавы знак, след, лінія, вешка, маяк; межавая насечка на дрэве (Слаўг.); лінія ў дзіцячай гульні (Рэч., Слаўг.). Тое ж мёцішча (Краснап., Слаўг., Чав., Чэр.).

МЕТАВІ'ШЧА. 1. Месца, дзе начуюць летам коні (Смален. Дабр.). Тое ж нашлёг, начлёг (Слаўг.). 2. Месца, дзе сеў пчаліны рой (Смален. Дабр.).

МЕ'ШАНЬ. Поле, якое ўзарана другі раз (Краснап. Бяльк., Сен. Касп., Слаўг.).

МІЖГО'Р’Е. Месца паміж гарамі (Слаўг.). Тое ж міжыгар’е (Пол.).

МІЖДАРО'ЖЖА. Месца, тэрыторыя, прамежак паміж дарогамі (Слаўг.). Тое ж міждадарожжа (Слаўг.).

МІЖРЭ'ЧЧА. Абшар паміж рэчкамі (Слаўг.). Тое ж паміждўрэчча, паміждадарэчча (Слаўг.).

МІЛІ'ЦА. Зараснік азёрнага сіту Іппсцз (Дзіс.).

МІЛЮГА'. Малаўрадлівая глеба (Пол.).

МЛЫН. Будынак, дзе мелюць зерне на муку (БРС); ставок (Стаўбц.). Тое ж млін (Жытк., Стол.). □ в. Млынок Лельч.

МЛЫ'НІШЧА. Прастора каля млына (Нас. АУ); месца, дзе знаходзіўся млын (БРС).

МОТІЛКЕ Месца, дзе хаваюць нябожчыкаў (БРС).

Тое ж магілкі (Віц., Гродз. Маг. ДАБМ, к. 318), могліцы (Брэсц., Маладз., Мін., Пін., Сал., Тур. ДАБМ), магільнік (Ашм., Брасл., Віц., Маг. ДАБМ), могальнік (Маладз. ДАБМ), магіліцы (Івац.), магілле (Краснап. Бяльк., Мін.), могільнік (Др.-Падб.), моліца (Гродз., Івац., Лагіш.), магіляцы (Віл.), пясок, дом, шахты (Слаўг.), духоніна рошча (Магілёў), божая ніва (Віц. Нік. 1907), мынка (Міп. губ. Мядзв.). □ в. Магіліцы Івац.

МО'ЛЬБІШЧА. Стар. Месца язычаскага малення. Тое ж бажніца, капішча, стадола.

МОРГ. 1. Стар. Мера ворнай зямлі (БРС). 2. Участак раллі (Шпіл.). 3. Сялянскі ўчастак лугу; наогул сенакосны луг (Нас., Нас. АУ); лугавая зямля (Чач. 1726 ІЮМ, вып. 28 (ч. I), стар. У, 41). 4. Дадатковы ўчастак зямлі (Слаўг.). □ ур. Маргі (лог) каля в. Шаламы Слаўг., ур. Сямімаргіё (поле) каля в. Малева Нясв.

МОХ. 1. Балота; махавое балота; зарослае балота; нізкая балоцістая мясцовасць, парослая мохам і альхой (Віц., Маг., Палессе Талст., Ст.-дар.). 2. Ціна (Смален. Дабр.). □ в. Доўгі Мох Чав., в. Замошыца Віц. (Рам. Мат.), ур. Бондараў Мох (балота) каля в. Рэкта Слаўг., в. Мох каля г. Магілёва (К. 1800).

МУЛ. 1. Нанос на лузе каля рэчкі ў выглядзе твані, глею, ілу ў час веснавога разліву (Слаўг., Шчуч.); іл на дне возера, затокі (БРС); балота (Шчуч.); ілістае месца (Жытк.). Тое ж мыл (Жытк., Стол.), мул (Стол.), мулёц (Сал.). 2. Цякучы пясок пры капанні ямы (Стол.). Тое ж мыл (Стол.).

МУЛЬ. Месца на балоце, дзе ўтвараецца цячэнне вады пры змяненні яе ўзроўню (Палессе Талст.). Тое ж муляка (Палессе Талст.).

МУРАВА'. 1. Сухадольная сенажаць з добрай травой (БРС). Тое ж мўрава (Беш. Касп., Краснап. Бяльк., Нас., Слаўг.). 2. Газон (Зах. Бел. Др.-Падб.). 3. Ракіта звычайная (Зах. Бел. Др.-Падб.).

МУ'РАВА. 1. Зямля, якая не апрацоўваецца; аблога (Брэсц., Пін.). 2. Трава мурожніца Резіцса еіаііог Ь. (Лёзн. Касп., Тал. Мядзв.); самае лепшае лугавое сена (Мін. Шпіл., Слаўг.).

МУРАВЕ'ЙНІК. Месца, дзе многа мурашыпых купін (БРС). Тое ж муравёльнік (Маз., Навагр., Сал.), муравённік (Навагр.), муравіннік (Слаўг.), мурашнік (Зах. Бел. Др.-Падб., Кузн. Касп., Слаўг.), мурашкі (Слаўг.),

мўрава, мўраўнік (Жытк.), муравёй (Ст.-дар.), мураўё (Ветк.). □ ур. Мурашкі (няўдобіца, багатая мурашынымі купінамі) каля в. Красная Слабада Слаўг., ур. Мурашкі (поле) каля в. Кульшычы Слаўг.

МУРОТ. 1. Сухадольная сенажаць з сакавітай густой травой (БРС). Тое ж мўраг (Слаўг.), муражына (Сміл. Шат.), мурожніца (Стаўбн..), муроўка (Докш.), дзятліна, дзятлавіна (Слаўг.). 2. Утаптанае каля дарогі месца, густа парослае драсёнам птушыным Роіу^опцт ауісціаге Ь. (Жытк., Слаўг., Стол.), дзяцелінай са спарышом Роіу^опцгп ауіспіаге Ь. (Рэч.). □ ур. Мурожніца (поле) Стаўбц.

МУРО'ЖКА. Аблямаванне зелянінай градак, клумбаў; вузкая зялёная дзярновая аблямоўка дарожак у садах (Слаўг.). Тое ж рабатка (Зах. Бел.).

МУТ. Іл з вадой; каламута; твань; гразь (Мсцісл. Юрч., Слаўг.). Тое ж муць (Рэч., Слаўг., Смален. Дабр.).

МУТВА'. Канаўка з вадой; азярына (Нар.).

МУТВІЦА. Рыбалоўнае месца ў выглядзе заліва (Нас. АУ). □ ур. Мўцвіца (балота) каля в. Беражцы Жытк.

МУ'ЧАНІК. Зараснік талакнянкі Агсіозіарйуіоз цуа цгзі Ь. (Жытк.).

МУ'ЧКА. Густая сухадольная дзярніна сіўцу Кагбаз Ь. (Жытк.). Тое ж мычка (Рэч.).

МУШАРЫ'НА. Невялікая балоцістая мясцовасць, парослая мохам і альхой (Палессе Талст.).

МХЕДПШЧА. 1. Месца, дзе расце мох (Нас., Слаўг.). 2. Месца, дзе ляжаў мох (Слаўг.). Тое ж мшышча, машышча (Слаўг.).

МША'РА. Махавое балота; балоцістае месца, якое зарасло мохам, купінамі (Слаўг.). Тое ж мшарынне, мшарышча (Нас., Слаўг.).

МША'РНІК. Месца ў лесе, на балоце, якое парасло мохам (Усх. Палессе Талст.). Тое ж мшарня (Слаўг.).

МЫ'ЗА. Стар. Дача, хутар; сядзіба з с.-г. пабудовамі, якая стаіць асобна ад нас. п.; мястэчка, маёнтак, вёска аднаго пана. □ мыза Марозінка каля в. Кульшычы, мыза Балотня, мыза Гайшын, мыза Крыштаполье Бых. пав. Маг. губ. (1854 ЦДГА БССР, ф. 2379, воп. 1, адз. зах. 17, лл. 18, 216, 266, 27).

МЫЛЕ'Ц. Суглінак (Краснап. Бяльк.).

МЫ'ЛЬНЯ. Лазня (Маг.). Тое ж мыйня (Маг.),лшвалька (Ваўк. Сцяшк.), мылня (Кап.), мыўніца (Віц., Маг., Мін. Шпіл. 1853, л. 11), мовніца (Троіцкі спіс Не-

старавага летапісу). □ ур. Мыльнішча (сухадольны луг) каля пас. Калінаўка Краснап., ур. Мыльніца (Макс., 357), ур. Мыльнішча (лясная прыстань; плятнёвыя збудаванні ў рацэ) Бых. (Макс. Пр. 41).

МЫС. Клінападобны выступ поля, лесу, лугу; край лесу або абрыву (БРС).

МЬГТНІЦА. Мытная застава або каінтора, дзе праводзіцца выплата за правозячыя тавары (БРС). Тое ж мытня (БРС), мыта (Нас. АУ).

МЫШНІК. Участак, які зарос кустамі; зараснік (Ант.).

МЯЖА'. 1. Дзёрнавая броўка, разора, дарожка, знак паміж зямельнымі ўчасткамі (БРС). 2. Участак лесу паміж населенымі пунктамі (Брэсц.).

МЯЖНГЦА. Палявая сцежка (Сен. Касп.).

МЯ'ДЗЕЛІНА. Поле, дзе расла люцэрна Мебіса^о заШа, дзікая лясная канюшына (Маладз.). □ с. Мядзел Маладз.

МЯРЗЛЯ'К. Замерзлы выступ гразі (Кір., Слаўг.).

МЯРЛОТА. 1. Зімовы мядзведжы бярлог; воўчае логава (Барыс., Грыг. 1838—1840, Зах. Бел. Др.-Падб., Касц. Мсцісл. Бяльк., Крыч., Сен. Касп., Слаўг.); лісінае логава (Мсцісл. Бяльк.). Тое ж мярлог (Пол., Слаўг., Смален. Дабр.). 2. Прыкметная мясціна на раллі, на пяску, на траве, дзе качаўся конь, ляжаў звер (Арш.). Тое ж качвішча (Стол.).

МЯРЭ'ЧА. Непраходны густы лес на нізкім месцы (Крыч., Слаўг., Чашн. Касп.); непралазнае балота (Расн. Бяльк.); буралом і густы лес (Тал. Мядзв.). Тое ж мірэчча (Смален. Дабр.), мярэчча (Слаўг.).

МЯСТЭ'ЧКА. 1. Населены пункт паўгарадскога тыпу (БРС). Тое ж мясцёчка (Ветк., Навагр., Слаўг., Хоц. Бяльк.). 2. Рынак (Нас.). Тое ж мясцёчка (Нас.), торг (Бых., Маг., Слаўг.).

МЯСЦГНА. Невялікі ўчастак; месца, куток (БРС). Тое ж мясцёчка (Мсцісл. Бяльк., Слаўг.), мёсцечка, мёсцінка, мёсціначка (Слаўг.).

МЯТЛА'. Зараснік чароту Рйга^тііез соттцпіз Тгіп. (Лёзн.). Тое ж мятліца (Стол.).

МЯЧЭ'УНІК. 1. Зараснік рагозу шыракалістага Турйа ІаІіГоІіа Ь. (Слаўг., Чашн. Касп.). Тое ж мечаўнік (Слаўг.). 2. Зараснік касачоў Ігіз рзецбасогцз Г. (Краснап. Бяльк.).

н

НАБО'Й. 1. Астаткі саннага шляху (Стол.). Тое ж накат, лядок (Слаўг.). 2. Частка дарогі, дзе ступае конь, запрэжаны ў воз (Стол.).

НАВІНА'. 1. Новае поле, цаліна на месцы расцяробу або ўзаранай сенажаці (Віц. Нік. 1895, Кобр., Крыч., Нар., Рэч., Сал., Слаўг., Ст.-дар., Стол.). Тое ж навіна (Ст.-дар., Хойн.), навінка (Слаўг.). 2. Даўно неаранае поле, аблога (БРС). 3. Новае месца пасялення (Слаўг., Слуцк. Мал. 118). Тое ж навасады (Лемц. Айк.). Тое ж навінка, навяк (Слаўг.). 4. Новы ўраджай (Слаўг.). □ вул. Навіна ў в. Трасліўка Слаўг., ур. Навіны каля в. Чарсвяны Уш., Навінка — частка в. Кулікоўка Слаўг., ур. Навінка (поле) каля в. Кульшычы Слаўг., в. Навінка Гом.

НАВО'З. 1. Вялікі ўчастак поля, на якім размешчана некалькі хутароў (Нясв.). 2. Прыстань (Рэч. Макс. Пр.). 3. Участак угноенай зямлі побач з вёскай (Стаўбц. Прышч.). Тое ж навозы (Кар., Стаўбц.). □ ур. Навоз (поле) каля в. Малева Нясв., вул. Навозная ў в. Ванялевічы Кап., с. Навоз Рэч. (Макс. Пр.).

НАДБА'ВАК. Дадатковы ўчастак поля, лугу (Слаўг.). Тое ж надбаўка (БРС), наддатак, дача, нандача, наддача (Слаўг.), наддача, наддачка (Чашн. Касп.). □ ур. Наддаткі (луг) каля в. Віравая Слаўг., в. Наддаткі, х. Лясныя Наддаткі Мядз. (Лемц. Дыс.), ур. Наддача (поле) каля в. Гайшын Слаўг.

НА'ДБЕ'РАЖЖА. Прастора, якая прылягае да берага ракі, возера (Слаўг.).

НАДВО'РАКДвор каля хаты (БРС); прастора паміж хатай і гаспадарчымі пабудовамі (Нясв., Слуцк. Мал. 181, Сміл. Шат., Шчуч.).

НАДВО'Р’Е. 1. Месца па-за жылымі пабудовамі, за дваром; вольная прастора (Рэч., Слаўг., Ст.-дар.). 2. Месца на сялянскім двары паміж пабудовамі (Мсцісл. Юрч. НС, 283, Нас., Слаўг., Слуцк. Мал. 181).

НАДЗЕ'Л. Старая мера зямлі ў некалькі дзесяцін (БРС); сядзіба калгасніка (Слаўг.); наогул участак зямлі (Лаг.).

НАДМАГГЛЬНІК. Месца на горцы вышэй могілак (Мсцісл. Бяльк.).

НАДНЯМО'ННЕ. Прастора паабапал р. Нёмана (Стаўбц.).

НАДО'ВЕНЬ. Участак поля каля вёскі (Пол.).

НА'ЖМА. 1. Крынічнае месца на схіле ўзгорка, дзе заўсёды сочыцца вада (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.); гразкае месца (Нас.); дрыгвяное месца пад гарой (Слаўг.). Тое ж нажым, націск, націскі (Рэч., Слаўг.), напор (БРС). 2. Вялікая колькасць вады пад снегам або пад лёдам у час адлігі (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж нажым (Слаўг., Смален. Дабр.), нажор (Мсцісл. Юрч.), настлыш (Азяр. Касп.). 3. Прыліў вады ў рэчку; напор вады на плаціну (Слаўг.). Тое-ж напор, націск (Слаўг.).

НА'КА'П. Насыпаны земляны вал, курган; магіла (Слаўг.). Тое ж накоп (Нясв., Рэч., Слаўг.).

НАКА'Т. След ад праехаўшай машыны ці каляіна ад калёс (Краснап. Бяльк., Слаўг.); дарога (Пух., Слаўг.).

НА'КРЬІЗЬ. Перакрыжаванне дарог (Ст.-дар.).

НА'МАРАЗЬ. 1. Замёрзлая верхаводка на лёдзе; наслаенне лёду ад наплыву вады з крынічных месцаў (Нясв., Слаўг., Шчуч.). 2. Замёрзлая ў паветры або на рэчах пара; дробны снег, шэрань (Слаўг.).

НАМАСТЫ'Р. Манастыр (Слаўг.). □ вул. Намастырская (1577) у г. Магілёве (ІЮМ, вып. 32, ч. 1, 211).

НАМЫ'У. Намыты пясок, іл на лузе (БРС). Тое ж нанос (БРС).

НАМЯКУ'ША. Месца на лузе, дзе расце мяккая, ядомая трава (Докш.). Тое ж намякаць, мякаць (Слаўг.).

НАПЛЫ'У. 1. Наплыўшая мель у рацэ (Слаўг.). Тое ж наплынь, наплыў (Слаўг.). 2. Намыты на луг пясок, алювій (Клім. Бяльк., Слаўг.). Тое ж наток, наплыў (Слаўг.). 3. Намытае вадой смецце (БРС). Тое ж наток, наплыў (Слаўг.). 4. Нараст на дрэве на месцы адрэзаных сучкоў або хваравітае патаўшчэнне (БРС). Тое ж наплыў, крўчанне, чачотка (Слаўг.).

НАРА'. Паглыбленне пад зямлёй з выхадам на паверхню, выкапанае барсуком. бабром, лісой, пацуком, якое служыць ім жыллём (БРС). Тое ж нор (Лёзн.), нура (Стаўбц.). 2. Гнілое незамярзаючае балота (Палессе Серб. 1915, 6). Тое ж норы (Стол.). □ ур. Лісіныя Норы (лес) каля в. Малева Нясв., ур. Лісіныя Норы (лес) каля в. Шаламы Слаўг., ур. Бабровы Норы каля в. Віравая Слаўг.

НАРЫ'НА. Замеценая снегам дарога (Беш. Касп.).

НАРЭ'З. Вялікі ўчастак зямлі пры хутарной сістэме (Рэч.).

НАСА'ДА. Алея, дрэванасаджэнні паабапал дарогі (Зах. Бел. Др.-Падб.). Тое ж насадка (Слаўг.).

НАСЕ'ЛІЦА. Лужок за гумном (Сен. Касп.).

НА'СПА. 1. Насыпаны земляны вал (Слаўг.). 2. Малады лес на аблозе, пераважна бярозавы (Віц. Нік. 1895); наогул малады лясок (Лёзн. Касп.). Тое ж наспачка, насыпка (Віц. Нік. 1895). 2. Гай на высокім месцы, якое выступае сярод навакольных нізін і роўнядзей (Віц. Нік. 1895).

НАСЦГЛ. Дарога, насланая бярвеннем, голлем і пасыпаная зямлёй (БРС). Тоеж насцёл (Сал.).

НА'СЫП. 1. Штучнае земляное ўзвышэнне; курган (БРС). Тое ж нагарт, насаў, нагартнішча (Слаўг.).

НА'ТАП. Конскі след на дарозе, дзе ступае конь, запрэжаны ў воз (Слаўг.), на засеяным полі (Краснап. Бяльк.). Тое ж тор, топ, следавішча (Слаўг.).

НА'УЗБАЛАЦЦЕ. Месца ўздоўж балота (Слаўг.). Тое ж наўзболацце, наўзбалаццё, наўзбалатвішча, напаўзбалотвічча, лякалябалотнічча, наўзпаўзбалатоўе (Слаўг.).

НА'УЗБЕРАЖЖА. Месца ўздоўж берага ракі, возера (Слаўг.). Тое ж наўзбярэжжа, напанаўзбёражжа (Слаўг.).

НАУЗВА'ЛЛЕ. Месца каля падэшвы гары, дзе звычайна бывае сенажаць (Слаўг.). Тое ж навызвалічча (Слаўг.).

НАУЗГО'РНІЧЧА. Месца каля вяршыні гары (Слаўг.).

НАУЗЗАЗЕ'Р’Е. Узвышанае месца каля возера (Слаўг.). Тое ж наўзвазярышча (Слаўг.).

НАУЗЛУ'ЖЖА. Месца ўздоўж лугу (Слаўг.). Тое ж наўзлўжышча, наўзлўзенне (Слаўг.).

НАУЗРО'ВІЧЧА. Месца ўздоўж рова, яра, .канавы (Слаўг.). Тое ж наўзроўе, напаўзровішча (Слаўг.).

НАУКО'ССЕ. Схіл, бок пагорка (Уш.). Тое ж наўкос, наўскасіна, наўсхонасць (Слаўг.).

НАХГЛ. Пакаты схіл гары, узгорка (БРС). Тое ж нахіл (Беш. Касп.).

НАЦЁК. Пясчаны намыў з гары (Слаўг.); вапнавы нарост на столі вапнавай пячоры; сталактыт (Гом.). Тое ж нацек, поцек (Слаўг.).

НЕБАКРА'Й. Частка небапад гарызонтам; небасхіл (ЛІМ, 1966, VII, 2).

НЕДАБО'РАК. 1. Астатак участка, на якім яшчэ не дабралі лён, каноплі (Слаўг.). Тое ж недаборкі (Слаўг.). 2. Стагавішча з сенам (Слаўг.). Тое ж недаборкі (Слаўг.).

НЕДАКО'САКНедакошаная частка сенажаці; малы ўчастак лугу (Рэч., Слаўг.). Тое ж недакос (Кузн. Касп., Нас.), недакоскі (Слаўг.).

НЕДАСЕ'ВАК. Пусты, недасеяны ўчастак поля; рэдка засеянае поле; нерассеянае насенне, астатак ад сяўбы (Слаўг.). Тое ж недасёў, недасёвічча (Слаўг.).

НЁ'МАРАЧ. Лясны, непраходны гушчар; глухое месца (Нас., Слаўг.); балоцістае месца ў лесе, якое завалена суччам (Мсцісл. Бяльк., Нас.). Тое ж нёмарачча, немярэча, нёмерач (Слаўг.), немярэч (Мсцісл. Бяльк.), нёмерача (Клім. Бяльк.), немярэч, немярэчча (Мсцісл. Бяльк., Смален. Дабр.).

НЕ'МЕНЬ. Мяжа, рубеж; ускраіна, канец чаго-небудзь (Вілен.). Параўн.: р. Нёман і Нёман (Гродз.).

НЕ'ПРАХАДЗЬ. Непраходнае балота, дрыгва (Пар. ДАБМ). Тое ж нейсхадзімасць (Слаўг.), нытэча (Сіманавічы Палессе Талст.).

НЕ'ПРЫК. Невялікая рэчка (Ст.-дар.). □ Нёпрык (рэчка і сенажаць) каля в. Пасека Ст.-дар.

НЕРАСЦГЛІШЧА. Месца, дзе нерастуе рыба (БРС). Тое ж нёрасцішча, нерасцёлішча (Слаўг.).

НЕ'РУШ. Нярушанае грыбное месца (ЯКолас, 1952, т. 5, 462).

НЕ'ТРА. 1. Глыбокая яма, бяздонне (Нясв., Слаўг.). 2. Глыбокае месца на балоце (Стол.); вялікае непраходнае балота, дрыгва (Палессе Талст., Слаўг.). Тое ж нётры (Рэч.). 3. Зараснік густога маладога лесу (Жытк., Палессе Талст.), непраходны лес, гушчар, пушча (Палессе Талст., Слаўг.). Тое ж нётры (БРС). 4. Поле, якое ніколі не апрацоўвалася (Іў.)

НГВА. 1. Апрацаванае, добра ўгноенае і засеянае поле (БРС). 2. Поле на месцы ўзаранай сенажаці (Тур.); невялікае поле ў лесе (Палессе Лемц. Айк.). 3. Зжатае поле (Слаўг.). 4. Суцэльны ўчастак зямлі аднаго гаспадара (Гродз., Навагр., Мін.). 5. У актах. Валока, якая складаецца з 24 хелмінскіх маргоў (Гарб.). □ в. Новая Ніва Чэрв., ур. Ніва каля в. Віравая Слаўг.

НГЖНЯ. Нізкі луг (Слаўг.). □ ур. Ніжня (нізкі луг), ур. Таўкачоўская Ніжня (заліўны луг) каля в. Дабранка Слаўг.

НІЗ. 1. Нізкае месца каля асновы гары; дол; падгор’е (БРС). 2. Мясцовасць у ніжняй частцы цячэння ракі (Слаўг., Стол.).

НІЗІ'НА. 1. Раўніна, якая размешчана не вышэй як 200 м над узроўнем мора (БРС). 2. Нізкая даліна; вільготная прырэчная мясцовасць (БРС). Тое ж нізіна (Палессе Талст., Слаўг., Сміл. Шат.), нізіна, нізбіна (Рэч.). 3. Нізкае месца на полі, дзе доўга стаіць вада (Слаўг.). Тое ж нізкота, ніскота (Жытк., Стол.).

НІЗО'К. Падгор’е; невялікае паглыбленне, упадзіна (Слаўг.). Тое ж нізінка (Слаўг.). □ в. Нізок Уздз.

НІ'ЎКА. Засеянае поле; невялікая палоска (Жытк., Слаўг., Стол., Шчуч.). 2. Участак абгароджанага поля на месцы расцяробу (Стол.). □ ур. Ніўкі (поле, сенажаць) каля в. Яскавічы Сал., ур. Ніўкі (поле) каля в. Юшкі Шчуч., ур. Ніўкі (поле на месцы сенажаці) Тур.

НО'РМА. Зямельны надзел — 5 дзесяцін (Ветк.).

НОРТ. 1. Хуткае цячэнне, фарватэр ракі (Прынёманскі край). 2. Месца, якое агібае рака (Навагр.). □ ур. Норт (палетак) каля в. Альхоўка Навагр.

НОУ. 1. Новае поле, дзе раней былі кусты, лес; цаліна; нанава ўзараная цаліна (Лёзн., Слаўг.). Тое ж ноўка (Краснап. Бяльк). 2. Новае месца пасялення (Слаўг.). 3. Новы ўраджай (Слаўг.). □ в. Ноў Лёзн.

НЯУДО'БІЦА. Неўрадлівая зямля (БРС). Тое ж няўдобіе (Ветк., Лёзн., Слаўг.), няўдоба (Крыч., Рэч., Слаўг.), нявыдоба (Слаўг., Сміл. Шат.), неўдаба (Слаўг.), няўдобак (Ваўк. Сцяшк.). □ ур. Няўдоба (балота) каля в. Серкаўка Слаўг., ур. Няўдобіе (луг) Слаўг.

0

О'БЖА. 1. Палоска збажыны, абжатая з усіх бакоў (Слаўг.). Тое ж вобжа, вобжавень, абжынаха (Слаўг.). 2. Стар. Наўгародская зямельная мера, якая змяшчала ў сабе ў трох палях па 15 дзесяцін, 80 сажняў у даўжыню і 30 у шырыню (Межевая Ннструкцня 1766 мая 25, гл. V, § 16); колькасць раллі, якую мог узараць селянін за адзін дзень (Русскне достопрнмечательностн, нзд. Обгцеством Нсторнн н Древностей Росснйскнх прн нмп. Московском уннв. ч. 1, 136).

03. Насып (у Себежы) з хвалепадобным выгінам верхняга контуру, які выцягнуты ў напрамку руху ледніка (Расія, т. 9, 16).

ОЛЬС. Нізінны альховы лес (Жучк. 1968). □ р. Ольса, л. пр. Бярэзіны.

О'ПАЛЬ. Тое, што і аполе (Іван.). □ в. Опаль Іван.

О^ХПАР. Месца на балоце, возеры, якое не замярзае зімой (Стол.).

О'РЫВА. Ворыва, узаранае поле (Стол.).

О'СТРАУ. Востраў сярод балота; участак лесу сярод бязлеснай прасторы; палянка ў лесе (Палессе Талст.). □ ур. Чорны Остраў (поле, луг, балота, лес) каля в. Кароцічы Стол.

О'СТУП. 1. У актах. Месца ловаў у пушчах і рэках, а таксама права карыстання ў чужых ловах (АЛМ, 1, ук. XVII). 2. Квартал лесу (Пруж.). 3. Ачэплены, запаведны лес пры лоўлі звера (Нас. АУ). 4. Участак пушчы, адведзены для палявання (Стол.). □ в. Оступ Чэрв.

О'ТСЕУ. Поле, на якім зжата і зноў пасеяна жыта (Стол.).

О'ТЧЫНА. Угоддзі (лес, участак зямлі), якімі карыстаўся бацька і дзе стаялі пчолы; пчальнік (Стол.).

О'УСЯНІШЧА. Поле, дзе рос авёс (Стол.). Тое ж оўсішча (Жытк., Слаўг., Хойн.). □ в. Оўсішча Сен. (Касп.).

П

ПААЗЕ'Р’Е. Месца каля аднаго возера; тэрыторыя каля азёр; прыазёрны край (Зах. Бел., Слаўг.). □ Паазер’е Віленскае — адміністрацыйная адзінка ў Заходняй Беларусі да 1939 года.

ПАБО'ЙКІ. Страўленыя, пабітыя жывёлай або птушкай пасевы (Мсцісл. Юрч.).

ПАБЯРЭ'ЖЖА. Узбярэжжа ракі, край лесу, поля (БРС 1937). Тое ж пабёражжа (Слаўг.). пабрэжжа (Нас.).

ПАБЯРЭ'ЖНІЦА. Вуліца або дарога на беразе ракі (Слаўг.).

ПА'ВАДКА. Разліў вады па лёдзе ракі або ў час паўнаводдзя па лузе (Слаўг.) Тое ж паваддзе (Слаўг.), павадзь (Кап.), павадкі (Нас., Сеп. Касп., Слаўг.), паводка (БРС), паводдзе (Слаўг.).

ПАВА'Л. Павалены бурай лес (БРС).

ПА'ВАЛКА. 1. Пялёнка, пласт пылу, гразі на зямлі пасля зімы (Слаўг.). 2. Покрыва плесні, расліннасць на паверхні стаячага вадаёма, багны, гнойнай жыжы (Меж. Касп., Мсцісл. Юрч. НС, 283, Слаўг.). Тое ж павалака (Нас., Слаўг.). 3. Павуцінне; туман, смуга (Мсцісл, Юрч. НС, 283, Слаўг.). Тое ж павалока (БРС).

ПАВАРО'Т. Паваротка дарогі, рог вуліцы, загіб ракі (БРС). Тое ж поўратка, поваратка (Слаўг.), паваротка (БРС). □ Ніканаўская поваратка (месца, дзе дарога паварочвае на Слаўгарад) Бых.

ПАВІХА'. Месца, дзе стаіць сухая трава (Ст.-дар.).

ПАТАРАК. 1. Месца, вялікая прастора, дзе выгараў лес або балота (Слаўг.). Тое ж пагар’е (Сен. Касп.), пагарка (Беш. Касп.), пагарэлаўка (Слаўг.). □ ур. Пагарэлаўка (луг) каля в. Улукі Слаўг.

ПАГАРЭ'ЛІШЧА. Месца, дзе быў пажар (Гродз., Нясв., Слаўг., Шчуч.). Тое ж пагарэлле (Зах. Бел. Др,Падб.), пагарылле, пагарылішча (Палессе Талст.).

ПАГАРЭ'Ц. Дрыгва, нізкае, гразкае месца (Усх. Палессе Талст.).

ПАГЛЯ'Д. Адкрытае месца ; добрая бачнасць; далягляд, гарызонт (Слаўг.).

ПАГНО'П. 1. Урадлівая, угноеная зямля (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж пагнойкі (Нас.), пагноі (Нас., Слаўг.), пагноінне (Гар., Слаўг.), пагноішча (Нас., Рэч., Слаўг.). 2. Месца, дзе ляжаў бурт гною; памыйная яма (Слаўг.). Тое ж пагноішча (Слаўг., Смален. Дабр., Хоц., Чэр.).

ПАГО'Н. 1. Месца прагону жывёлы на пашу (Глуск. Янк. I, Сал., Слаўг.). 2. Абгароджанае або неабгароджанае месца для адпачынку жывёлы ў полі або ў лесе (Жалуд., Маст.). 3. Штабель дроў ці будаўнічых матэрыялаў у лесе (Слаўг.). 4. След, сцежка, пратаптаная жывёлай у лесе, на лузе, на полі (Рэч., Слаўг., Ст.-дар.).

ПАГО'НЯ1. Вузкая лагчына, месца сцёку веснавой ці дажджавой вады (Палессе Талст.). 2. Месца прагону жывёлы на пашу (Слаўг.). □ ур. Пагоня (месца, якое заліваецца вадой) каля в. Кароцічы Стол.

ПАГО'РАКНевысокае ўзвышша, палогі ўзрогак (БРС). Тое ж пагорка (Слаўг.).

ПАГО'СТ. 1. Сяло, у якім ёсць царква (Смален. Дабр.). 2. Могілкі (без царквы); могільнік каля царквы;

цвінтар (Смален. Дабр., Стол.). Тое ж пагосце (Нас. АУ). □ в. Пагост Брэсц., Віц. (Лемц. Айк.).

ПАГРАБГШЧА. Месца, дзе быў пограб (Жытк., Рэч., Слаўг.). □ ур. Паграбішча (луг) каля в. Заспа Рэч.

ПАГРАБЬГ. Месца, дзе закопваюць здохлую жывёлу (Сал.).

ПАГРАНГЧЧА. 1. Паласа поля наўсцяж мяжы зямельнага абшару (Слаўг.). 2. Пагранічная зона (Слаўг.). Тое ж пагранічышча (Слаўг.).

ПАГУЛЯ'НКА. 1. Аблога, пакінутае поле (Лемц. Айк.). 2. Панскі пляж, месца адпачынку паноў (у многіх месцах Беларусі). □ в. Пагулянка Брэсц., Віц., Гродз. (Лемц. Айк.).

ПАГУ'РАКПагорак, узгорак на лузе ці на полі (Віц. Нік. 1895, Дрыс. Бел. дакастр. проза, 257, Жытк., Палессе Талст., Паст., Сміл. Шат., Стол.).

ПАДАЗЕ'Р’Е. Месца каля возера (Слаўг.). □ в. Падазер’е (1827 ЦДГА БССР, ф. 2349, воп. 1, адз. зах. 4, л. 157), а цяпер вуліца ў в. Шаламы Слаўг., ур. Падазер’е або х. Андрэеўка Слаўг.

ПАДАЛЕ'ССЕ. Месца каля балота (алёсу), нізкага лугу (Гом., Слаўг.). Тое ж падалёссё (Рэч.). □ саўгас «Падалёссе» Рэч.

ПАДАЛЕ'ШНІК. 1Месца каля альховага лесу, альховых кустоў (Слаўг.). Тое ж падлёшша, падалёшша, падлёшнічча, падляпёшнічча, падлёшышча (Слаўг.). 2. Месца пад каронамі вольхаў (Слаўг.). 3. Зараснік травы Азагцт ецгораепт Е. у лісцёвых лясах (Маг. «Наш край», 1926, № 2—3 (5—6), 35). □ ур. Падалешнік (поле) каля в. Чарнякоўка Слаўг.

ПАДАСЕ'ЦЦЕ. 1. Месца, дзе стаяла асець або ёўня ў гумне (Слаўг.). Тое ж падасёцішча, падасётнішча, па'досецце, падасётнівішча, падасяцішча, пад’ёвінне, пад’ёўнішча, пад’ёвіннічышча (Слаўг.). 2. Яма перад печчу ў асеці; падасетны праход (Слаўг.). Тое ж падосець (Рэч.), падосецце (Слаўг.), авоз (Нас. 1850, стар. 2, л. 16), похад (Расн. Бяльк.).

ПАДАСІ'ННІК. Месца перад асінавым лесам, пад асінамі (Слаўг.).

ПАДАУЗВА'ЛЛЕ. Месца каля падэшвы ўзгорка; сенажаць (Слаўг.). Тое ж падвалле, падўзвалле, падвальнішча, падвалічча (Слаўг.).

ПА'ДБАЛАЦЦЕ. Месца наўсцяж балота (Слаўг.). Тое ж падбалаццё, подбалацце, падбалоцце, падбалатнішча, падбалатоўе (Слаўг.).

ПАДБЕ'РАЖЖА. 1. Месца, якое прылягае да берага ракі, балота; паласа лесу недалёка ад краю (Слаўг.). Тое ж падбёраззе, падбярэжжа, падбярэжышча (Слаўг.). 2. Месца пад рачным ці азёрным берагам (Слаўг.). Тое ж падбёраззе, пбдберажжа (Слаўг.), падбярэжжа (Слаўг., Смален. Дабр.). □ в. Падбярэжжа Пух.

ПАДБЕ'РАЗЗЕ. Месца каля бярозавага лесу, пад бярозамі (Слаўг.). Тое ж падбяроззе (Слаўг.), падбярэзнішча, падбярэзішча (Краснап.), падбярэззе (Бых., Слаўг.). □ в. Падбярэззе Віц., саўгас «Падбярэззе» Валож., ур. Падбярэззе (поле) каля в. Чарнякоўка Слаўг.

ПАДБО'Р’Е. Месца каля бору (Слаўг.). □ ур. Падбор’е (лужок) каля в. Папоўка Слаўг., б. пас. ІІадбор’е (1926) Васькавіцкага с/с Слаўг.

ПАДВАКО'ННЕ. Месца пад вокнамі хаты (Слаўг.). Тое ж падвоканне (Нас., Слаўг.), падвокнічча, падвакнічча (Слаўг.).

ПАДВО'РАК. Месца каля хаты; двор (БРС). Тое ж панадворак (БРС).

ПАДВО'Р’Е. 1. Месца, дзе быў двор; дворышча (БРС). Тое ж панадворышча (Нясв.), падворычча, нодвар’е, падвор’іка, падвор’ішча (Слаўг.), падворріка (Слаўг., Смален. Дабр.), падворышча (Рэч.), панадворак (БРС). 2. Заезны дом, двор (Віл. Гільт., 273).

ПАДВЫШЭ'ННЕ. Узвышша, прыўзнятае месца (Слаўг.).

ПАДГАЕК. Невялікі малады сасоннік на краю лесу (Ст.-дар.). □ ур. Падгайкі Малые (лес) каля в. Пасека Ст.-дар.

ПАДГА'Й. Участак поля (Бярэз. ДАБМ, 511).

ПАДГАРА'. Ніжэйшы ўзгорак (Крыч.). □ ур. Падгара (ініжэйшы ўзгорак) каля в. Дзягавічы Крыч.

ПАДГАРО'ДДЗЕ. Сенажаць, якая знаходзіцца ніжэй агародаў і вясной заліваецца вадой (Слаўг.). Тое ж подгараддзе, падгародзішча (Слаўг.). □ ур. Падгароддзе (сенажаць каля агародаў) у в. Папоўка Слаўг., ур. Падгароддзе (1764) за Сажом, каля аколіцы Малашкавічы (ІЮМ, вып. 18, стар. 157, 158).

ПАДГАРО'ДЗІЦА. Прыгарадная вёска (Кузн. Касп.). Тое ж подгараддзеўе (Слаўг.).

ПАДГО'Р’Е. Месца каля падэшвы гары (Слаўг.). Тое ж падгараўё, падгорнічча (Слаўг.), падгўр’е (Брэсц.). □ ф-к Падгур’е (1912) каля в. Усохі Слаўг.

ПАДГРА'ДДЗЕ. Месца на лузе, якое прылягае да грады (Палессе Талст.).

ПАДГРУ'ДАК. Падэшва грудка (Маладз.).

ПАДГУ'МНГШЧА. Месца каля гумна або дзе стаяла гумно (Слаўг.). Тое ж падгўмённе, падгўмнічча (Слаўг.).

ПАДГУ'СЦЕ. Месца каля вусця ракі (Жытк.). □ ур. Нападгўсце (сенажаць) каля в. Беражцы Жытк.

ПАДДУ'Б’Е. Месца каля дуба або пад дубам (Слаўг.). Тое ж паддўббе, паддўбенне, ігаддўбічча, паддўбнічча, паддубкі, паддубёнства, паддубьг (Слаўг.). □ ур. Паддубы (поле), Паддубкі (поле, сенажаць), Паддўб’е (балота) каля в. Кулікоўка Слаўг., Паддўбічча (поле) каля в. Папоўка Слаўг.

ПАДДУБРО'ВА. Месца ўздоўж лесу (Нясв.). □ ур. Паддуброва (лес, кусты, поле каля лесу) недалёка ад в. Юшкі Шчуч.

ПАДДУ'ЛЛЕ. Месца пад каронай садовай грушы Рігцз соттцпіз Ё. (Слаўг.).

ПАД’Е'ЗД. Дарога або роўнае месца, дзе можна пад’ехаць да чаго-небудзь (БРС).

ПАД’Е'ЛІЧЧА. Месца каля яловага лесу (Сал.). □ ур. Пад’ёліча (балота) каля в. Яскавічы Сал.

ПАД’ЕМ. Участак дарогі, якая падымаецца ўверх па схіле гары (Слаўг.).

ПАДЗАМЕЦІШЧА. Месца каля агароджы з бярвенняў або дзе стаяў замёт (Ветк., Слаўг.). Тое ж пудзумёцічча, падзамёцічча (Слаўг.).

ПАДЗЕ'ЛА. Сенажаць, якая раздзяляецца на невялікія ўчасткі кожны год паміж членамі пэўнага калектыву (Слаўг.). Тое ж падзёлы (Слаўг.). □ ур. Падзёла (сенажаць) і ўр. Падзёлы (лясніцкая сенажаць) каля в. Любаны Слаўг.

ПАДЗЕ'М’Е. Падзямелле; сярэдневяковая пячора; кратовы хады; падземныя сцёкі вады (Слаўг.). Тое ж падзёммя, падзёмілля (Слаўг.).

ПАДЗО'Л. Неўрадлівая шаравата-белая глеба на нізкіх землях (БРС). Тое ж падзоліца (Лёзн., Слаўг.), падзолле (Рэч., Слаўг.), падзола (Чашн. Касп.).

ПАДЗЬ. 1. Упадзіна, яма (Стаўбц. Прышч.). 2. Шкодная мядовая раса; іржаўныя грыбы, якія з’яўляюцца на

бабовых раслінах ад перамены надвор’я (БРС). □ ур. Падзь (нізкае поле) Стаўбц.

ПАДКАСЦЕ'ЛЛЕ. Месца, якое прылягае да касцёла (Чав.). Тоеж падкасцёлле (Чав.). □ ур. Падкасцёлле каля в. Доўгі Мох Чав.

ПАДКЛЕ'ТАК. Частка зямельных уладанняў, якая належыць каралеўскаму двару, знаходзіцца ў карыстанні асоб, якія служаць пры ягосвірнеабо клеці (Нас. АУ). Тое ж падклёт (Нас. АУ).

ПАДКЛЕ'ЦЦЕ. Месца пад клеццю (Нас., Слаўг.). Тое ж падклётнішча, падклётніцічча, падклёцічча (Слаўг.).

ПАДКЛЕН. Кляновы лес Асег (Міласл. Меер, 1786, 121). Тое ж паклен (Міласл. Меер, 1786, 121).

ПАДКО'ВА. Поле, якое мае форму падковы (Слаўг.). □ ур. Падкова (поле) каля в. Папоўка Слаўг.

ПАДКО'КАЦЦЕ. Поле каля вялікай разгалістай сасны (Краснап.). □ ур. Падкокацце (поле) каля в. Калінаўка Краснап.

ПАДКО'РМАК. Участак сушы паўкруглай формы (Слаўг.). □ ур. Падкормак каля в. Бязуевічы Слаўг.

ПАДКО'ССЕ. Месца каля пясчанай касы (Слаўг.). □ в. Падкоссе Ігум.

ПАДКРУ'ЧЧА. Месца каля рачных кручаў (Карм., Слаўг.). Тое ж падкручышча, падкручнішча (Слаўг.). □ ур. Падкручча каля в. Валынцы Карм.

ПАДЛЕ'САК. 1. Малады гадавалы лес (Слаўг.). Тое ж падўлёсак (Слаўг.). 2. Нізкае маладое драбналессе ў старым лесе (БРС). Тое ж падсада (Слаўг.), падрост, подраст, падўраст (Слаўг.).

ПАДЛЕ'СНЕ. Зямля, на якой расце лес (Сал.).

ПАДЛЕ'ССЕ. Поле (луг) каля лесу (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж поўзлессе, подлессе, падлясёўе (Слаўг.), падлёсце (Смален. Дабр., IV, 627), падлясёйкі (Нясв.). □ в. Падлёссе і в. Падлясёйкі Нясв.

ПАДЛО'ГА. Роўны лог, які прылягае да рэчкі або балоцістага спуску (Віц. Нік. 1895); падэшва ўзвышша (Слаўг.).

ПАДЛУ'ЖЖА. Прастора, якая прылягае да заліўнога лугу ўздоўж ракі (Слаўг.). □ в. Падлужжа Мсцісл., ур. Падлужжа (поле, луг) каля в. Папараткі Слаўг., в. Падлужжа Глуск., ур. Падлужжа Мсцісл. (1651 МЁВ, 21 мая 1896, № 15, ч. неаф., 271).

ПАДМЕ'ЖЖА. Месца каля мяжы (Слаўг.). Тое ж падмёжышча, падмяжэўе (Слаўг.).

ПАДНО'ЖЖА. 1. Месца каля гары, падгор’е (БРС). 2. Месца, дзе ходзяць і ездзяць; бойкая мясціна (Рэч.).

ПАДО'Л. 1. Месца каля падэшвы гары; схіл гары да ракі (Гарад. Касп.). 2. Нізкая мясцовасць, нізіна (Смален. Дабр.). 3. Месца на беразе возера, ракі, дзе ёсць драўляны памост і дзе мыюць бялізну (Ветк., Мсцісл., Слаўг.). Тое ж подал (Мсцісл. Юрч.). 4. Узбярэжжа ракі (Нас.). □ ур. Мяхвёдаўскі падол (месца каля рэчкі) у в. Шаламы Слаўг., ур. Падол (яма з вадой) у в. Кульшычы Слаўг., ур. Падол (падножжа Уладзімірскай горкі) у г. Кіеве.

ПАДО'ННЕ. Подсціл, памост, месца, дзе стаяў стог сена (Слаўг.). Тое ж падонкі, падонь (Слаўг.). □ в. Падонкі Маладз.

ПАДО'РА. Ст.-бел. 1. «Пашенный лес», г. зн. сенажаць на месцы высечкі, якая ўзарана пад поле (Віц. Рам. Мат.). Тое ж падорка. 2. Расчышчанае месца пад раллю ў лесе. 3. Дом у лесе для паляўнічых. 4. Хлеў на сенажаці ў лесе. Тое ж падорня. □ ур. Падора (лес) Віц. (Рам. Мат.).

ПАДО'СКІ. Месца каля асінніку (Слаўг.). Тое ж падосні (Слаўг.). □ ур. Падосні (поле) каля в. Рабавічы Слаўг., ур. Падоскі (лес) каля в. Кульшычы Слаўг.

ПАДПА'Р. Месца на балоце, дзе не замярзае ні вада, ні багна (Стол.).

ПАДПЕ'ЧЫШЧА. Месца, дзе быў падпечак (Слаўг.). Тое ж падпёччышча (Слаўг.).

ПАДПО'Р. 1. Прыліў, напор веснавой вады ў рэчку, лагчыну (Віц. Касп.). 2. Застой вады ў дрэнажных збудаваннях, канавах (Жытк., Слаўг.).

ПАДПРУ'ДДЗЕ. Месца каля стаўка (пруда), каля плаціны (Крыч.). □ ур. Падпруддзе (луг) каля в. Дзягавічы Крыч.

ПАДПЯРЭ'СЕЛКА. Месца каля перасяленчай вёскі Пярэселка (Гродз.). □ в. Падпярэселка Гродз.

ПАДПЯ'ТНІШЧА. Месца, якое знаходзіцца недалёка ад вугла поля з каморніцкім капцом (Сал.). □ ур. Падпятнішча (поле) каля в. Яскавічы Сал.

ПАДРЭ'ЧЧА. Высокае месца каля ракі (Бабр.). □ в. Падрэчча Кір.

ПАДСА'Д. Поле, якое прымыкае да саду (Слаўг.).

ПАДСА'ДА. 1. Збажына другога ўсходу ці пасля кушчэння (Ветк., Рэч., Слаўг.). 2. Маладая і нізкая трава ў высокім травастоі (Рэч., Слаўг., Смален. Дабр.).

ПАДСКЛА'Д. Двайная баразна, якая ўтвараецца пры ворыве ўсклад (Навагр.).

ПАДСЛЕ'ПЕТ. Бортнае дрэва, у якім вядуцца дзікія пчолы (Рэч.). □ ур. Падслепет (луг) каля в. Заспа Рэч.

ПАДСЛІ'УЕ. Месца каля сліў Ргцппз (Іетезііса, пад каронамі сліў (Слаўг.). Тое ж падслівічча, падсліўнічча, падсліўнічышча, падслівянішча (Слаўг.).

ПАДСМУ'ЖЖА. Невялікая частка зямлі, якая прылягае да доўгай і вузкай паласы, да смугі (Гарб.).

ПАДСО'ЧКА. 1. Сасновы лес, у якім робіцца падсочванне дрэў на корані для збірання смалы-жывіцы (БРС). Тое ж падсёчка (Слаўг.), падраска, падрасіна (Вілен.). 2. Месца, дзе высечаны падсочны лес (Слаўг.). □ ур. Падсбчка (лес) каля в Шаламы Слаўг.

ПАДСТРЭ'ШША. Месца каля будынка пад страхой (Сен. Касп., Слаўг.).

ПАДУЗГО'РАК. Месца каля вяршыні ўзгорка (Краснап. Бяльк.).

ПАДУ'ШКА. Багна, дрыгва (Палессе Талст.).

ПАДХА'ТКЕ Месца каля вартаўнічых або прамысловых хатак (Рэч.). □ ур. Падхаткі каля в. Заспа Рэч.

ПАДЦЕ'ННЕ. Месца пад дрэвамі з густой каронай або ў цяньку за будынкамі; паўночны схіл узгорка (Лёзн., Слаўг.). Тое ж падцённіца (Ветк., Слаўг.).

ПАДЦЕКІ. Наносы пяску з поля на сенажаць; крынічныя струменьчыкі на схіле ўзгорка, на лузе (Слаўг.).

ПАДШЫ'У. Зараснік-самасейка на месцы ляда (М. Багдановіч. Вершы, 1967, 59).

ПАДЫГРУ'ШКА. Месца пад каронай грушы (Віц.). Тое ж падыйгрўшша, падыйгрўшнішча, падыйгрўшачча, падыгрўшышча (Слаўг.).

ПАД’Я'БЛАННЕ. Месца пад каронай яблыні (Слаўг.). Тое ж пад’ябланічча, пад’ябланавішча (Слаўг.).

ПАД’ЯЗЕ'Р’Е. Месца непадалёку ад возера (Слаўг.). □ вул. Пад’язер’е (б. х. Андрэеўка) і вул. Пад’язерре (б. в. Падьезерье) у в. Шаламы Слаўг.

ПАД’ЯЛІ'НЕЦ. Зараснік ядлоўцу (Докш.).

ПАД’Я'М’Е. Месца каля ямы, капальні, глінішча (Стол.); пад пагоркам з укапаным плавільным горнам (Арш.). Тое ж пад’ямічча, пад’ямнічча (Слаўг.).

ПАЖАРНГЦА. 1. Месца, дзе быў пажар (у лесе ці населеным пункце) (Палессе Талст., Слаўг.). Тое ж пажарышча (БРС), пажарышча (Крыч. Бяльк., Нясв., Палессе Талст., Пух., Рэч., Сал., Слаўг.), пажарнішча, пажарнічышча (Слаўг.), пажарыска, пажэрышча, пажар (Палессе Талст.). 2. Зараснік травы Саіаша^гозііз ері^еіоз КоіЬ. на месцы ляснога пажарышча (Слаўг.). Тое ж пажарнішча, пажарнічышча (Слаўг.). □ ур. Пажарышча (лажок) каля в. Папоўка Слаўг.

ПА'ЖМА. Крынічнае месца, дзе прасочваецца вада (Слаўг.). Тое ж пажэм (Слаўг.).

ПАЖОТА. Гразкае, крынічнае, з халоднай вадой месца (Слаўг.). □ р. Пажога (л. пр. р. Пясчанкі) каля в. Шаламы Слаўг.

ПАЗ. Тарфяны кар’ер на балоце, дзе рэзалі на паліва торф (Рэч.).

ПАЗАГАРО'ДДЗЕ. Месца за агародамі, за сядзібамі (Рэч., Слаўг.).

ПАЗАГУ'МЕ'ННЕ. Месца за гумном; глухое месца (Слаўг.). Тое ж пазагўменне (Рэч.), пазагўмнічча, пазагумнёчча, пазагумнёчышча (Слаўг.).

ПАЗАДВО'Р’Е. Прастора за дварамі; глухое месца (Слаўг.).

ПАЗАКРУШЫ'ННЕ. Месца за зараснікам крушыны (Слаўг.). Тое ж пазакрўшнішча (Слаўг.).

ПАЗАПРА'СІЛЛЕ. Месца па другі бок прасла, уздоўж агарода (Слаўг.). Тое ж пазапраслічча, пазапрассе (Слаўг.).

ПАЗАЧАРЭ'ШША. Месца за церахоўскімі агародамі (в. Церахоўка Слаўг.).

ПАЗВЫ'ШША. Узвышша паміж возерам і ракой (Слаўг.). Тое ж падвышша (Слаўг.).

ПАЗГО'РАК. Узгорак (Жытк.).

ПАЗЕМ. 1. Гарызонт; гарызанталь (Слаўг.). 2. Чарназём; зямля, багатая перагноем; торф (Слаўг.).

ПАЗО'РЫШЧА. Публічнае месца (Слаўг.). Тое ж пазор (Слаўг.).

ПАЗЫ'Б. Паласа хвалістай паверхні вады на рацэ ў ціхую пагоду (Слаўг.).

ПАЙ. 1. Адмераны, выдзелены ўчастак лугу, лесу, засеву, поля; палоска (Слаўг.). Тое ж пайка (Ветк., Рэч., Сал., Слаўг.). 2. Яма з вадой на балоце (Зах. Палессе Талст.).

ПАКА'Т. Лагчынка на схіле ўзгорка, дзе сцякае паток веанавой ці дажджавой вады (Слаўг.). Тое ж пакатавіна, пакатасць, ход (Слаўг.).

ПАКА'ЦВІНА. Яма, паглыбленне з пакатымі берагамі на дарозе, на полі, на лузе (Слаўг.). Тое ж пакоцвіна (Слаўг.).

ПАКЛА'Д. Залежы карысных выкапняў (БРС). □ в. Паклады Крыч.

ПАКСУПІШЧА. Магіла; могілкі (Нас. АУ).

ПАКО'С. 1. Паласа сенажаці на шырыню ўзмаха касы (Ветк., Рэч., Слаўг., Стол.). Тое ж пракос (БРС). 2. Скошаная сенажаць (Стол.). Тое ж пакосіска (Брэсц.), пакосішча (Слаўг.), пакосы, пакоша, пакошля (Глуск. Янк. II), пакош (Баран., Мін.). 3. Сенажаць другога ўкосу; атава (Стол.).

ПАКО'Т. 1. Вымашчаная дарога на балоце (Сен.); 2. Схіл узгорка (Слаўг.). Тое ж покат (Слаўг.).

ПАКО'ТВІШЧА. Месца, дзе качаўся конь (Слаўг.).

ПАЛАВГЧЫШЧА. 1. Зжатае поле, на якім расла палавіца-пшаніца (полба, аржа) (Нас.). 2. Зерне наогул (Зах. Бел. Др.-Падб.).

ПАЛАЗАВГНА. Санны след; выбітая палазамі каляіна (Слаўг.). Тое ж палазня (Пол.), палазінец (Стол.).

ПАЛАННЯ'. Месца на рацэ, дзе не замярзае вада (Ветк., Рэч.).

ПАЛАСА'. Адмераны ўчастак поля, лугу, пожні, засеву; шнур зямлі (БРС). Тое ж палоса (БРС), палоска (Ветк., Глуск. Янк., Слаўг.). □ ур. Палоса (поле) Стаўбц., в. Палоскі Чав. (Опнс. Могнл. музея, 1898, 76).

ПА'ЛАЧНІКМалады лес (РБС).

ПАЛЕ'СІЦА. Лясное месца (Нас.).

ПАЛЕ'ССЕ. Лясістая і балоцістая мясцовасць (Рэч., Слаўг.). □ Палессе — лясная частка Столінскага р-на, в. Палессе Палескай вол. Маг. губ., Палессе — паўднёвая частка Беларусі.

ПАЛЕСЦГНА. Пясчанае, неўрадлівае месца (Гродна). □ ур. Палесціна — левабярэжжа Нёмана ў г. Гродна.

ПАЛЕ'ТАК1. Абложная зямля (Лельч.). 2. Абшар поля, дзе сеюць звычайна адну культуру (БРС); наогул поле, зямля (Ваўк. Сцяшк.); невялікі ўчастак поля (Стаўбц. Прышч.); нязжатая збажына (Глуск. Янк.). 2. Ворнае поле, якое дзеліцца на роўныя часткі (Мін. Зял.,

Нясв.) для севазвароту (Нясв.). □ ур. Палетак (лес) і Палеткі (поле) Стаўбц. (Прышч.).

ПАЛІГО'Н. Вялікі ўчастак поля, дзе праходзяць вайсковыя вучэнні (БРС). Тое ж манёж (Ваўк. Сцяшк.).

ПА'ЛІКМежавы калок з надпісам прозвішча, каму адмераны ўчастак поля, сенажаці, пасеву; адмераная пайка (Слаўг.). Тое ж паль (Палессе, Лемц. Айк.).

ПА'ЛІЧЧА. Месца з палямі ад былога моста (Слаўг.).

ПА'ЛКА. Паласа; участак, адмераны драўляным брыгадзірскім цыркулем або палкай, роўнай яго даўжыні (Слаўг.). Тое ж казёл, казюлька, казўлька (Слаўг.). □ в. Палкі Бых.

ПАЛО'Й. 1. Абалонь; упадзіна, бераг лугу (Даль, III, 263). 2. Праліўны дождж (Лях. Араш. 92). □ х. Палой (Спіс., 1910, 29), а цяпер в. Палоеўка Чав.

ПАЛО'М. Новае поле на месцы расчышчаных трактарам кустоў; цаліна (Лёзн.). □ ур. Палом (поле) каля в. Загараднае Лёзн.

ПАЛО'НКА. Прасечаная ямка ў лёдзе (БРС). Тое ж панаўка (Мсцісл. Юрч.), панеўка (Зах. Бел. Др.-Падб.), паніўка, паняўка, панюўка (Слаўг.), паніўка, паныўка (Смален. Дабр.). □ в. Палонка Свісл., р. Палонка, р. Паланёйка Віц. (Рам. Мат.).

ПАЛО'НЬ. Чыстае, адкрытае месца без лесу і кустоў, свабоднае для пашы або касьбы (Зах. і Цэнтр. Палессе Талст.).

ПА'ЛУЖ. Месца каля лугу (Чэр.). □ в. Палуж Чэр.

ПАЛУСА'ДНІККветнік пад вокнамі хаты (Рэч.).

ПАЛХАВГНА. Купка зямлі, якую нарыў крот (Гродз.). Тое ж полх, палхавіны (Гродз.).

ПАЛЫ'НЯ'. Гладкая паласа на вадзе, якая ўтвараецца ад моцнага, раптоўнага павеву ветру (Гродз.).

ПАЛЯВГЦА. Бязлесная прастора, палявая старана (Краснап.). □ Палявіца (вв. Клясін, Малішына, пас. Буходзькава) Краснап.

ПАЛЯ'Д. Абложная зямля (Пін.).

ПАЛЯ'ДАК1. Поле, якое першы раз арэцца пасля высечкі лесу (Сен. Касп., Слаўг.). Тое ж палядка (Краснап. Бяльк.). 2. Абложная зямля на месцы ляда на другі, трэці год (Слаўг.). □ ур. Антонава Палядка (поле) каля в. Кульшычы Слаўг., ур. Палядкі (луг) каля в. Дабранка Слаўг., ур. Лагўтаў Палядак (Лес) каля в. Любаны Слаўг.

ПАЛЯ'НА. 1. Луг або поле; невялікая роўная прастора сярод лесу (БРС); гальная сенажаць сярод балота (Ст.-дар.). Тое ж палянка (Жытк., Лёзн., Рэч., Ст.-дар., Стол.). 2. Поле на месцы высечанага лесу, узаранае першы раз (Рэч.); поле на грудку сярод балота або лугу (Рэч., Стол.); асобнае поле (Сал.). Тое ж палянка (Рэч., Сал., Стол.). □ ур. Кулінкіна Палянка (лог) каля в. Шаламы Слаўг.

ПАЛЯУШЧЫ'НА. Вялікая бязлесная (без заліўных лугоў) тэрыторыя (Слаўг.). □ Паляўшчына (вв. Рагі, Прудок, Добры Дуб, Рэкта) Слаўг., Паляўшчына (вв. Сакалоўка, Лабанаўка) Чэр.

ПА'МЕГ. Хмызняк (Сал.). Тое ж памяжок (Сал).

ПАМЕ'ЛЬНІК. Малады сасоннік-самасейка; густое драбналессе, кусты (Стол.).

ПАМЕ'СЦЕ. Зямельныя ўладанні памешчыка; дварэц (БРС).

ПАМЕТ. Абложная зямля (Леп., Пол.); пустуючая зямля (Кузн. Чашн. Касп.). □ в. Памётнікі Пол., ур. Памёт (высокая гара) каля в. Чарсвяны Уш.

ПАНАДВО'Р’Е. Неабгароджанае месца (Ст.-дар.); вольная прастора (Слаўг.).

ПАНІЗОУЕ. Нізіна, нізкае месца ў ніжнім цячэнні ракі (Жытк.). □ в. Панізоўе Віц.

ПАПАДГО'РЫЧЧА. Спадзісты і зручны для ворыва схіл гары; месца каля падэшвы гары (Слаўг.). Тое ж пападгорычышча, падпадгор’е (Слаўг.).

ПАПАДЗАГО'РЫЧЧА. Пакатасць гары ці ўзвышша (Слаўг.).

ПАПА'Р. 1. Незасеяная ралля, якая рыхтуецца для пасеву азімых (БРС). Тое ж папарына (Глуск. Янк., Сал.). 2. Поле пасля зжатага жыта (Ст.-дар.). 3. Паша на адпачываючым адзін год полі (Слаўг.).

ПАПА'С. Паша, выпас (БРС).

ПАПАУЗГО'Р’Е. Месца на спадзістым схіле гары, паміж вяршыняй і падэшвай (Слаўг.). Тое ж папаўзгорычча, папаўзгорычышча, папаўзгорре, папаўзгоркінне (Слаўг.).

ПАПАУЗРЭ'ЧЧА. Месца ўздоўж рэчкі (Слаўг.). Тое ж папаўзрэчышча, панапаўзрэчышча (Слаўг.).

ПА'ПЕРНІК. Зараснік папараці (Слаўг.). Тое ж папараць (БРС), паперэтнік (Сал., Слаўг.), папнік (Слаўг.).

ПАПЕ'РНЯСт.-бел. Папяровы млын (XVI— XVII стст.). □ в. Паперня Лід., в. Паперкі (1745), а цяпер в. Папараткі (Папаратка, Папараць) Слаўг.

ПАПЛАВІ'ШЧА. Сенажаць на абалоні (Ст.-дар.). □ ур. Паплавішча (сенажаць) каля в. Пасека Ст.-дар.

ПАПЛАВО'К. Невялікі сухадольны лажок у канцы агародау (Ветк.). Тое ж паплоўчык (Глуск. Янк. II).

ПАПЛА'У. Заліўны луг (Слаўг.); нізіна каля балота, на якой расце мурог (Стол.). Тое ж паплавы (Палессе Талст.).

ПАПО'УКА. Зямля, угоддзі, якія належалі царкве, папу і прычту (Слаўг.). □ ур. Папоўка (сенажаць) каля в. Любаны Слаўг., р. Папоўка каля в. Целяшы Слаўг., в. Папоўка Слаўг.

ПАПЯЛІ'ШЧА. Месца, дзе згарэў дом, двор (БРС); вогнішча (Бых., Смарг.). Тое ж папяліска (Нас. АУ), папялённе, попелішча (Жытк.), папалішча (Смарг.), попелішча (БРС), попілышча (Навагр.).

ПАПЯРО'ЧКА. Папярочны ўчастак поля, палоска, папярочная баразна, наогул папярочнае ворыва, якім закругляюць доўгі загон (Слаўг., Стаўбц. Прышч.); папярочная дарожка (Стаўбц.. Прышч.). Тое ж папярэчка (Слаўг., Стаўбц. Прышч.), пярак (Пух. Шат.).

ПАР. 1. Зямля пасля ўборкі пасеваў, якая служыць пашай для жывёлы (Мін. Зял. 1864). 2. Зябліва, асенняе ворыва (Рэч.).

ПА'РАНІНА. 1. Папар; адпачываючае адзін год поле, на якім сеюць азімыя (Жытк., Касц. Бяльк., Лёзн., Маз., Нас., Слаўг., Стол.). Тое ж парына (Мсцісл., Слаўг.), пар (паўсям.), парініна (Касц. Бяльк., Слаўг.). 2. Пакінуты папар пад пашу; аблога (Крыч., Слаўг.); часовы папас на папары (Лёзн., Слаўг., Тал. Мядзв.).

ПАРАСА'ДНІККветнік, гародчык для расады і высадкаў (Слаўг.). Тое ж пілісаднік (Слаўг.).

ПАРАСЛЯ'. Бор; чысты радкаваты сасновы лес, у якім мох і дзе-нідзе рэдкія травінкі або верасок расце (Нар.). Тое ж параслё (Нар., Палессе Талст.), паросль (Жытк.).

ПА'РАСНІК. Зараснік; малады лясок; драбналессе (БРС). Тое ж парасля (Сал., Стол.), пароснік (Лёзн.), паруснічак (Калінк.), парасёлькі (Маз., Талст.), парасць (Мсцісл. Юрч.), порасць, парась, порась (Слаўг.), паросцень (Краснап. Бяльк.), порасля (Стол.).

ПАРАХРЭ'СТ. Месца, дзе перакрыжоўваюцца дарогі (Рэч).

ГІАРНЯ'. Месца, будынак, дзе параць і гнуць абады, дугі, палазы (Краснап. Бяльк., Слаўг.). □ ур. Парня (луг) каля в. Крамянка Слаўг.

ПАРО'Г. Камяністае ўзвышэнне на дне ракі (БРС).

ПА'РУ'БКА. Браканьерская суцэльная ці выбарачная высечка ў лесе (Слаўг.).

ПАРЭ'ЧЧА. Месца каля рэчак і рачулак (Слаўг.). Тое ж падрычча (Кам.), панадрэчча (Слаўг.). □ в. Парэчча Леп., в. Парэчча Кастр.

ПАС. 1. Лесапаласа; нешырокая паласа лесаахоўнай зоны (Слаўг.). Параўн.: «На Вблзі пысадзілі дуббвыя пасы» (в. Віравая Слаўг.). 2. Састаўная частка вясёлкі (Стол.).

ПАСА'Д. Стар. Рад дамоў, вуліца ў два рады хат; слабада, пасяленне рамеснікаў.

ПАСА'ДА. Сядзіба (Хоц. Бяльк.). □ в. Пасада Гродз. (Лемц. Айк.).

ПАСА'ДЗЕЦ. Стар. Невялікі горад. □ в. Пасадзец Віл., в. Пасадзец Плешч.

ГІАСА'ДКА. Прысады дрэў каля вуліцы, вакол хаты, двара, паабапал дарогі, кругом саду (БРС). Тое ж прасада. Параўн.: Сярод прасад — гасцінец біты (Я. Купала).

ПА'САДКА. 1. Небяспечнае, непрыкметнае і глыбокае месца; незакапаны калодзеж без верхняй часткі зруба (Слаўг.). 2. Пастка для пацукоў, ваўкоў, лісіц (Слаўг.).

ПА'СЕКА. 1. Поле на месцы высечанага лесу (БРС); ляда (Смал.). 2. Месца, дзе стаяць ці стаялі вуллі (паўсям.). 3. Месца, дзе высеклі лес (БРС). Тое же пасёка (Слаўг.). 4. Участак лесу, прызначаны для высечкі (БРС). 5. Паша, выпас; луг на месцы высечанага лесу (Барыс., Стаўбц.). □ в. Пасека Ст.-дар., ур. Вашчылава Пасека (поле, лес) каля в. Шаламы Слаўг., ур. Ананьева Пасека каля в. Ст. Каменка Слаўг., ур. Пасека (луг) каля в. Пруды Стаўбц.

ПАСЕ'ЛІШЧА. I. Месца, дзе быў старажытны населены пункт (БРС). 2. Пасяленне, населены пункт (БРС).

ПАСЕ'ЛЯСядзіба, двор; дворышча (Жытк., Стол.).

ПА'СЕЧ. Месца, дзе высеклі лес пад поле, сенажаць (Слаўг.).

ПАСЕЛАК. 1. Невялікае пасяленне недалёка ад вёскі, горада (БРС). 2. Новая вуліца ў вёсцы, якая ўзнікла з жыхароў-высяленцаў (Слаўг.). □ вуліцы ў в. Кабіна Гара Слаўг.: Крамянскі пасёлак, Руднянскі пасёлак.

ПА'СІШЧА. 1. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Віл.). 2. Месца, дзе быў пчальнік. (Слаўг.). □ ур. Пасішча (поле) каля в. Шаламы Слаўг.

ПАСМЕ'ЦІЦА. Месца, на якое выкідваюць смецце (Грыг., 1838—1840).

ПАСТАУНГК. 1. Месца, для адпачынку жывёлы ў полі або ў лесе (БРС). 2. Невялікая сенажаць каля агарода (Уздз.). 3. Абгароджаная паша (Стаўбц. Прышч.). 4. Малады, рослы лясок (Лун.). □ ур. Пастаўнік (абгароджаная паша) Стаўбц.

ПАСТА'ЦЬ. Паласа паспеўшага жыта (Краснап. Бяльк., Нас.).

ПАСТО'Й. 1. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Мядз., Слаўг.). Тое ж пастоішча (Слаўг.). 2. Месца, дзе збіраюцца і падоўгу стаяць людзі; рынак (Слаўг.). Тое ж пастоішча, пастаянне (Слаўг.).

ПА'СУШ. 1. Сенажаць з зазімавалай травой (Рэч., Слаўг.). Тое ж пасушнік. (Глуск. Янк. II). 2. Сухая папараць у лесе ўвосень. (Слаўг.).

ПАСЫ'. Пуціна, тракт (Летопнсь Самовндца. Кіеў, 1878, 395).

ПА'СЬІНЫ. Парасткі ад карэння сліў, лазы, парэчкі, вішняў або вакол бярозавых, вярбовых пнёў (Слаўг., Ст.-дар.).

ПАСЯЛЕ'ННА. Сельбішча; плошча, занятая паселішчам (Стол.). □ ур. Пасяленна (поле) каля в. Кароцічы Стол.

ПАСЯРО'ДАУКА. Цэнтр, сярэдзіна вёскі (Слаўг.). □ Пасяродаўцы — вуліцы в. Любаны Слаўг.

ПАТАЛО'ЧЫШЧА. Месца, дзе адпачываў чалавек (Мін., Я. Колас, т. 6, 1952, 279). Тое ж паталоча, поталач (Слаўг.).

ПАТАПЕ'ННЕ. Месца, якое заліваецца вадой у час дажджоў, разводдзя, наваднення (Слаўг.).

ПАТАПЕ'ЧА. Багністае балота (Мсцісл., Слаўг.). Тое ж патапённе (Слаўг.).

ПАТА'ШНЯСт.-бел. Месца ў лесе, дзе было прадпрыемства, на якім выраблялі паташ. □ в. Паташня Віц., Гродз., Маг. (Лемц. Айк.).

ПАТО'К. Ручай, невялікі струмень вады ад крыніцы або ў час сцёку дажджавой ці веснавой вады (Маз., Паст.).

ПАТО'КА. Праточны ручай у балоце, які звычайна не замярзае і з’яўляецца вытокам ракі ці рэчкі (Шчуч.). □ в. Патока Шчуч.

ПАТО'ПА. Месца, якое заліваецца вадой; абалонь; навадненне; вялікія дажджы; непраходнае балота, дрыгва (Слаўг., Чав.). Тое ж патоп (Слаўг.).

ПАТРА'ВА. Страўлены жывёлай травастой на лузе, пасеў, усходы лесу (БРС).

ПАУВЕ'РАЦЕНЬ. Стар. Мера зямлі, адлегласці (Я. Колас, т. 3, 1952, 45).

ПАЎВЬІ'СПА. Пясчаны паўвостраў (БРС).

ПАЎГЕ'КТА'РА. Сядзіба калгасніка (Маг.). Тое ж паўгэктара, паўгэктар, паўгёктар (Слаўг.).

ПАУДЗЕН 1. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Докш., Круп.). 2. Паўднёвая частка свету, поўдзень (Грыг. 1838—1840, Слаўг.). Тое ж паўдня (Слаўг.). 3. Паўднёвы, сонечны схіл гары (Слаўг.). Тое ж паўдзённе, паўдзёнак (Слаўг.).

ПАЎЗБАЛО'ЦЦЕ. Месца ўздоўж балота (Слаўг.). Тое ж паўзболацце (Слаўг.).

ПАЎЗБЕ'РАЖЖА. Месца ўздоўж берага ракі, поля лесу, лугу (Слаўг.). Тое ж паўзкраечча, паўзбярэжжа, паўзберажжа, паўзберазенне, паўзбёражанішча (Слаўг.).

ПАЎЗБО'ЧЧА. Месца на схіле канавы, узгорка (Слаўг.).

ПАЎЗВА'ЛЛЕ. Ніжняя адхонная частка гары, узгорка ў выглядзе ўступаў; падэшва гары (Слаўг.).

ПАЎЗГО'Р’Е. Перадгор’е, схіл гары ў выглядзе ўступаў, наплываў; частка схілу гары ніжэй вяршыні і вышэй узвалля (Слаўг.).

ПАЎЗГРАНГЧЧА. Месца паабапал мяжы і ўздоўж яе (Слаўг.). Тое ж паўзмёжжа (Слаўг.).

ПАЎЗГУ'МНГЧЧА. Месца вакол гумна; за агародамі (Слаўг.).

ПАЎЗДАРО'ЖЖА. Месца, паласа ўздоўж дарогі (Слаўг.). Тое ж прыдаражжа, прыдараж, прыдарожжа (Слаўг.). □ ф-к Прыдарожжа (Віц. К. 1851).

ПАЎЗКАНА'ВІЧЧА. Мёсца паабапал ці каля канавы (Слаўг.). Тое ж прыканавічча, прыканавінне, паўзканавічышча, паўзканавішча (Слаўг.).

ПАУЗЛЕ'ССЕ. Месца ўздоўж лесу (Слаўг.). Тое ж поўзлессе, паўзлёсішча (Слаўг,).

ПАУЗЛО'ЖЖА. Край логу або край поля ўздоўж логу (Слаўг.).

ПАУЗЛУ'ЖЖА. Прасцяг уздоўж лугу (Слаўг.). Тое ж прылўжжа (Слаўг.).

ПАУЗНІ'ЗЗЕ. Месца каля падэшвы гары, паміж гор, узгоркаў (Слаўг.).

ПАУЗПО'ЛЛЕ. Месца ўздоўж поля (Слаўг.).

ПАУЗПРА'СІЛЛЕ. Месца каля прасла і ў сярэдзіне абгароджанага ўчастка (Краснап. Бяльк., Слаўг.). Тое ж паўзпраслічча, паўзпраснічча, праснічча, праслішча, праслінне (Слаўг.).

ПАУЗРО'ВІЧЧА. Месца каля рова (Слаўг.). Тое ж паўзроўе, прыроўе, прыровічча (Слаўг.).

ПАУЗРЭ'ЧЧА. Прырэчная сенажаць (Слаўг.). Тое ж прырэчча, прырэчышча (Слаўг.).

ПАУРЭ'ЗА. Участак зямлі 36 га (Стол.).

ПАУСТА'НАКНевялікая чыгуначная станцыя (БРС).

ПАУЧВЭ'РТКА. Палавіна чацвёртай часткі гектара (Стол.).

ПАХАДЫ'. Глухія патаемныя мясціны, сцежкі; хованкі (Ст.-дар.). Тое ж хады (Слаўг.).

ПА'ХАНЬ. Узаранае ці засеянае поле (Слаўг.). Тое ж пахаць (Лёзн., Слаўг.), пахата (Рэч., Ст.-дар.), пашня, пашэнька (Слаўг.).

ПА'ХАЦЬ. Поле, засеянае ўпершыню (Докш.).

ПАХО'ВІШЧА. Бліндаж (Гродз.); месца хованкі ад ворагаў; сховішча (Слаўг.).

ПАХО'Д. Бойкае месца, дзе ходзяць і ездзяць (Слаўг.).

ПАХО'НАСЦЬ. Адхон, спад гары, берага (Нясв., Слаўг.).

ПАХО'У. Пограб, склеп (Гродз., Зах. Бел. Др.-Падб.).

ПА'ЦЕПНІК. 1Дробны хмызняк; кусты (Віц., Нас., Тал. Мядзв., Сеін. Чашн. Касп., Слаўг.). Тое ж пацяпнік (Мсцісл. Юрч., Слаўг.), пашыйнік (Лёзн.), поцябнік (Слаўг.), поцяпнік (Слаўг., Смален.). 2. Дробныя бярозавыя дровы (Маг. губ. вед., 1854, № 47, 843).

ПА'ЦЕПНІШЧА. Абшар дробнага зарасніку; месца, дзе высечаны нізкарослы параснік (Слаўг.). Тое ж поцябнік, поцябкі (Слаўг.).

ПАЦЕКІ. 1Намывы пяску пасля ліўневага дажджу (Мсцісл. «Маладосць», 1968, №12, 44). 2. Тоненькія ручайкі на крынічным месцы; мокрае месца (Слаўг.). Тоеж поцяк, поцякі, поцягі, пацягвіны (Слаўг.).

ПАЦЯ'ЖЫНА. Лагчына паміж грудоў, узгоркаў; нізкае месца падоўжанай формы (Стаўбц.). □ ур. Пацяжына (сенажаць, лес) Стаўбц. (Прышч.).

ПАЦЯРО'Б. Сенажаць на месцы высечанага лесу або выцерабленых кустоў (Лях.). Тое ж пацярэбак (Стол.), поцяраб (Гарад. Касп.), поцераб (пагранічча Ігум. і Бабр. пав. Мін. губ. Серб. 1915, 4, Стол.). □ в. Цёрабут Мін. (Серб. 1915, 4).

ПАЧЬГНАК. 1Новае поле на месцы ляда (Слаўг.). Тое ж пачын (Слаўг.). 2. Першая сяліба; выселак, маленькая вёсачка; новасялібнае месца (Нас. АУ). Тое ж пачын (Слаўг.). □ в. Замошша Пачынак Віц. (Рам. Мат.), г. Пачынак Смален. вобл.

ПА'ША. 1. Месца, дзе пасецца жывёла (БРС). Тое ж пажа (Глуск. Янк. I, паўдн. ч. Слуцк. пав. Нарысы, 108, р. Пціч. Серб. 1915, 39, Сал., Стол.), падбішча (Маз.), пазвішча (Сал.), пазбішча (Леп., Слаўг.), паства (Жытк., Нас. АУ, Рэч., Слаўг., Уш.), паста (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.), паствіска (Нас. АУ), паставень (Сядл. губ. Бес. 310), пасціва (Слаўг.), пасцьва (Нас. АУ), пасавіска (Зах. Палессе Талст.), пасвішча (Гродз., Смарг.), пасбішча (Лаг.), пзбішча (Докш.). 2. Ворная зямля (Нас.).

ПАШНЯ'. 1Поле, засеянае збожжам (Слаўг.). Тое ж нашніца (Слаўг). 2. Ралля (Нас., Сміл. Шат.). 3. Насенне ўсіх збожжавых культур, лёну, канопляў, бульбы, гародніны (Слаўг.). Тое ж пашніца (Слаўг.).

ПАШЫБЕ'НЬ. Ухабістая дарога (Вілен.).

ПАЯЗЕ'Р’Е. Месца ўздоўж возера, па той бок яго (Слаўг.). □ в. Паязер’е (1792 ЦДГА БССР, ф. 2349, воп. 1, спр. 1, л. 77) каля в. Шаламы Слаўг.

ПЕ'ЛІКА. Жоўты пясок (Барыс.).

ПЕ'ЛЬКА. 1. Прасечаная палонка ў лёдзе на рацэ (БРС); глыбокае месца ў стаячай вадзе (Пар.). Тое ж пёля (Пар.). 2. Паглыбленне круглай формы, часта з вадой (Ст.-дар.); невялікая махавая або сенажатная нізіна з вадой сярод поля (Глуск., Палессе Талст., Пар., Ст.-дар.). Тое ж пель, пёлка (Глуск. Янк. I), пель, пёля (Палессе Талст., Пар., Ст.-дар.). 3. Больш сухое месца

сярод балота, часам парослае хмызняком (Палессе). Тое ж пёля, пёя (Палессе Талст.). □ ур. Пёля ці Піля (поле з балотам) каля в. Пасека Ст.-дар.

ПЕНЬ. І.Частка спілаванага ці зламанага дрэва,якая засталася пры зямлі (БРС); месца, якое займае пень (БРС). Тое ж пнішча, пёнішча, пёнік (Слаўг.), пніва (Нас.). 2. Неабжытае месца; будучае поле і новае пасялеыне, сяліба, звычайна на імесцы лесу (Рэч., Слаўг.). 3. Калода, вулей пчол (Слаўг.).

ПЕРАБЕ'ЖЫШЧА. Адкрытае або зручнае месца для перабягання звяроў з аднаго ляснога масіву ў другі (Слаўг., Сміл. Шат.).

ПЕРАБРО'Д. Мелкі брод; месца, дзе пераходзяць і пераязджаюць раку, азярыну (Глуск. Янк. I). Тое ж пераброддзе (Віц., Слуцк.). □ в. Пераброддзе Міёр.

ПЕРАВАЛО'КА. Месца, дзе што-небудзь перавалаквалі (лодку, сетку) (Рэч.). □ ур. Перавалока (луг) каля в. Заспа Рэч.

ПЕРАВА'РА. Піваварня (Нас. АУ).

ПЕРАВЕСІШЧА. Стар. Гай для лоўлі птушак; месца, дзе перавешваліся на дрэвах або на пастаўленых калах сеткі для лоўлі птушак (Іпацьеўскі летапіс, 945 г.).

ПЕРАВО'З. Месца, дзе перавозяць цераз раку (БРС).

ПЕРАВО'Р. Перааранае поле пасля капання бульбы; другі раз узаранае поле; вымаклы і другі раз заараны пасеў (Слаўг.). □ ур. Перавор (поле) каля в. Яскавічы Сал.

ПЕРАВУ'ЗІНА. Перашыек; вузкая частка паўвострава («Наш край», 1926, № 8—9 (1 —12), 49).

ПЁРАВУ'ЛАКПапярочная вуліца (Нясв., Слаўг. Стол., Шчуч.),

ПЕРАГО'Н. 1. Месца на полі, праз якое пераганяюць жывёлу з адной пашы на другую (Слаўг.). Тое ж перагонная пожня (Хоц.). 2. Месца цераз рэчку, дзе пераганяюць статак на другі бок (Краснап. Бяльк.). 3. Вузкая і доўгая паласа раллі (Азяр. Касп.). 4. Перавалачны пункт; заезны двор; адлегласць паміж заезнымі дамамі (Слаўг.). □ в. Перагон Слаўг.

ПЕРАДО'Л. Месца, дзе доўга стаіць вада і вымакае пасеў; ніз, нізкая мясцовасць (Стол.).

ПЕРАКАВГК. Градка, якая арэцца ўпоперак паласы, калі нельга правесці плугам па даўжыні да самага канца загона (Сміл. Шат.).

ПЕРАКА'ЛЛЕ. Адлегласць паміж двума аб’ектамі; прамежак (Жытк.). □ ур. Перакалле каля в. Беражцы Жытк.

ПЕРАКА'Т. Мелкая частка ракі (БРС). □ б. пас. Перакат (1926) Васькавіцкага с/с Слаўг.

ПЕРАКО'П. 1. Месца, перакапанае ровам, канавай, траншэяй, звычайна на дарозе, кругом саду, у лесе на выпадак пажару (Краснап. Бяльк., Слаўг., Шчуч.). Тое ж перакап. (Слаўг.). 2. Перакапаны канавай перашыек паўвострава (Рэч.). Тое ж пяракоп. (Рэч). □ ур. Перакоп (луг на востраве, за перакапанай канавай) каля в. Заспа Рэч.

ПЕРАКО'С. 1. Месца на сенажаці, скошанае за скрыўленай мяжой пэўнага ўчастка (Нас., Слаўг., Сур. Касп.). Тое ж перакосак. (Слаўг.). 2. Неахайна скошаны ўчастак лугу, які перакошваюць другі раз (Слаўг).

ПЕРАКРО'СТАК1. Месца скрыжавання дарог, вуліц (Бых., Докш., Леп., Маз., Слаўг., Хойн.). Тое ж перакрост (Смарг.), перакростка (Маладз.), перакрэст (Смарг.), перакросна дарога (Маз.), перакрэсна дарога (Жытк.), крыжавая дарога (Слаўг.), перахростак (Уш., Слаўг.), перахростка (Гродз., Слаўг.). 2. Месца, дзе раздвойваецца дарога (Бых.).

ПЕРАЛАТА. 1. Плошча зямлі, узараная да адпачынку (Слаўг.). 2. Хваля дажджавых хмар увосень (Слаўг.).

ПЕРАЛА'З. Месца, дзе пералазяць цераз агароджу, каля якой ёсць па адной ступеньцы паабал; пераход, вароты з асобных адсоўных жардзінак (БРС). 2. Месца, дзе перабягаюць звяры (Смален.). □ ур. Пералаз (бзлота) каля в. Бахань Слаўг.

ПЕРАЛЕ'САК. Невялікі лес, які аддзелены палянамі ад іншых лясных участкаў, або рэдкі лес, які злучае лясіныя масівы (Крыч. Меер, 1786, 112, Нясв., Слаўг., Шчуч.). Тое ж пералёсянак (Слаўг.). □ б. х. Пералесянкі (Свенскаполле) Слаўг.

ПЕРАЛЕТ. Прастора паміж чым-небудзь; водступ паміж тэлеграфнымі слупамі, паміж дварамі ў вёсцы (Слаўг.).

ПЕРАЛОТ. 1. Абложная зямля (вярхоўе рэк Бярэзіны, Віліі, Нёмана, Шчары і сярэдняе цячэнне Пцічы ДАБМ, к. 275, Мін. Нарысы 372, Мін. Зял. 1864, 90, Ст,дар., Шчуч.). Тое ж пералога (Жытк.), пласкі (Ганц.).

2. Луг сярод поля або лесу (Пух. Шат.). □ ур. Пералог (поле) каля в. Юшкі Шчуч.

ПЕРАЛО'М. Поле, яксе ўзарана і засеяна ўпершыню (Паст.); ляда; узараная аблога (Слаўг.).

ПЕРАМЕ'Л. Мелкае месца ў возеры або рацэ; брод (Стол.). Тое ж пераміл (Сал., Ст.-дар.), перамёль (Слаўг.).

ПЕРАПА'ШКА. Частка поля, прыараная да другога ўчастка (Слаўг.).

ПЕРАПРА'ВА. Месца, дзе перапраўляюцца цераз раку паромам, уброд (БРС).

ПЕРАРО'БКА. Ст.-бел. (XVI ст.). Нанава распрацаваная зямля (Ул.-Буд., 1892, 46).

ПЕРАСЕ'У. I. Поле, на якім вымак пасеў і якое другі раз засеяна (БРС). 2. Паверх засеянае поле другім насеннем (Слаўг.). 3. Густа засеянае (звыш нормы) поле (Слаўг.).

ПЕРАСКО'К. Вельмі блізкая адлегласць (Нас.).

ПЕРАСМЫ'К. 1. Водападзел, узвышша паміж рэчкамі, вадаёмамі (Слаўг.). Тое ж перамычка (БРС). 2. Вузкая палоска лесу паміж палямі (Слаўг.).

ПЕРАСТО'П. Стары, смалісты, без абалоні, векавы лес (Слаўг.).

ПЕРАТО'К1. Месца, дзе ў перыяд паводкі працякае вада (Мін. Лемц. Айк.). 2. Праход, рукаў, які злучае азярьшу з ракой (Стол.). □ в. Ператок Стол., в. Ператок Люб., в. Ператокі Стаўбц.

ПЕРАТО'ЧЧА. Пляцоўка, выбітая глінай, якая знаходзіцца перад гумном (Сміл. Шат.).

ПЕРАХВА'Т. Перашыек паміж балотамі, азёрамі, лясамі (БРС). Тое ж перачап, перачэп, перашчьт (Слаўг.).

ПЕРАХО'Д. 1. Месца, зручнае для пераходу, цераз раку, з аднаго лесу ў другі (БРС). 2. Частка шляху, якую можна прайсці,'не адпачываючы (БРС). □ ур. Пераходы (вузкая палоска зямлі паміж узгоркамі) каля в. Чарсвяны Уш., в. Пераходцы Леп.

ПЕРАШЫ'ЕК. 1. Вузкая паласа зямлі паміж балотамі, азёрамі, лясамі, узгоркамі (БРС). Тое ж перашэек, перашыена (Слаўг.). 2. Праліў паміж азёрным востравам і берагавой сушай (Слаўг.). □ вул. Перашыек або Карэльскі Перашыек (1939—1940) у в. Шаламы Слаўг.

ПЕРЕЯ. Ст.-бел. (да XVII ст.). Старана вуліцы (Бел., 472).

ПЕРШЫНА'. Навіна; поле, якое ўзаралі ўпершыню (Вср.).

ПЕСКАВА^/ТКА. Месца на лузе з пясчаным намывам (Слаўг.). □ ур. Пескаватка (заліўны луг на пр. б. р. Проні) каля в. Улукі Слаўг., якое падзяляецца на Малая Пескаватка, Вялікая Пескаватка, Блізкая Пескаватка і Дальняя Пескаватка; вул. Пескавацкая (1803) у Віцебску.

ПЕСКАВА'ЦІК. Месца з пясчаным грунтам, з пясчаіным наносам, звычайна каля крыніцы (Віц.). □ крыніца Пескавацік Віц. (Рам. Мат.).

ПЕСЧУГА'. 1. Вялікі пясок; мясцовасць багатая незамацаванымі пяскамі (Жытк. Слаўг.). Тое ж пешчура (Ваўк. Сцяшк.), пяшчўга, пешчуга, пяшчуган, пешчаніца, пешчына, пешчаўня, пешчачок, пяшчўжышча, пешчўрня, (Слаўг.), пешчуга (Стол.). 2. Пясчаная, неўрадлівая зямля (Слаўг.).

ПЕЧКЎРЫ'. Стромы схіл берага, у якім гняздзіцца калонія берагавых ластавак (печкуроў, або гранкоў) Кірагіа гірагіа Б. (Віц.). Пур. Печкуры (схіл гары) каля в. Чарсвяны Уш.

ПЕ'ЧЫШЧА. 1. Месца, дзе стаяла варыстая ці прамысловая печ для выганкі дзёгцю (БРС); месца, дзе будзе класціся варыстая печ; вялікая печ (Слаўг.). 2. Месца для жылля; сялянскі двор (АЛМ, 1, 601). □ ур. Печышча (лес) каля в. Пасека Ст.-дар., ур. Аўласавы Печышчы (лес) каля в. Кашалеў Слаўг., в. Печышча Глыб., Кобр., Светл.

ПІК1Вяршыня гары, узгорка (БРС); неабароненае ад вятроў месца (Слаут.). 2. Тупік; узвышаны куток паміж возерам і канавай (Слаўг.). 3. Пікта, вар, вадкая густая смала; дзёгаць, гудрон (Слаўг.), □ ур. Пік ці Гаўрыльчыкаў Пік (куток логу паміж возерам і канавай) каля в. Шаламы Слаўг.

ПІКАВА'РНЯПрадпрыемства, дзе варылі гудрон для прасмольвання канатаў (Слаўг.).П ур. Пікаварня (паўднёвая частка г. Прапойска) Слаўг.

ПІКЕ'Т. Участак асушанага балота, звычайна квадратны, паміж пікетаімі і калектарамі (Смал.). □ ур. Пікет або На пікетах (асушанае балота) каля в. Усяжкі Смал.

ПІ'ЛЬНЯ. Лесапільны завод (БРС). Тое ж пільніца (Лемц. Айк.). □ в. Пільня ці Пілна Чэр.

ПІСАТА. Іржавая паласа на вадзе; мазутная пялёнка, пляма ў забруджаным вадаёме (Слаўг.).

ПГТНЯ'. Карчма, лаўка (Слаўг.).

ПЛАВО'К. Невялікі плаў; дрыгвяністае балота (Жытк., Стол.).

ПЛАВУ'Н. 1. Смецце, раслінныя рэшткі, нанесеныя вадой на карэнні дрэў, на кусты, у заліў у час разводдзя (Віц. Нік. 1895). 2. Цякучы пясок (Ветк.).

ПЛАВЫ'. Азёры, багатыя рыбай, пакрытыя зыбкім і непраходным дзірвановым зараснікам (Віц. Нік. 1895); зыбкае балота (Слаўг.).

ПЛАВЫ'НЯ. Плывучы востраў (Смален. Дабр.).

ПЛАН. 1. Сядзіба калгасніка (Ветк., Нясв., Рэч., Слаўг.). 2. Зямля былога сталыпінскага хутара (Нясв., Слаўг.).

ГІЛАСЦІ'НА. Плаціна на рэчцы; ставок (Арш.).

ПЛАУ. 1. Забалочаны вадаём; зыбкае бязлеснае балота, дрыгва; гразкае месца (Жытк., Палессе Талст., Слаўг., Стол.). Тое ж падўшка (Жытк.), плаўлі (Усх. Палессе Талст.). 2. Заліўны луг каля ракі або возера (Стол.). 3. Нізіна, месца, дзе рака працякае цераз балота (Іўасп.). 3. Дзірвановы пласт, кусты, смецце — усё, што падымае вада ў час разводдзя (Ветк., Люб. Талст.).

ПЛА'ХА. Вялікая суцэльная плошча зямлі, пасеву; доўгая і шырокая паласа (Слаўг.). □ ур. Плаха (балота) каля в. Добры Дуб Слаут.

ПЛАЦ. 1. Ст.-бел. (XVII—XVIII стст.). Зямельны ўчастак у горадзе. 2. Прысядзібны ўчастак (Стаўбц., Прышч.). □ ур. Плацы (поле) Стаўбц.

ПЛЕС. 1. Глыбокае месца на балоце, дзе заўсёды знаходзіцца вада (Сядл. губ. Бес., 310). 2. Прырэчная сенажаць, якая заліваецца вадой у час разводдзя (Глуск. Янк.). 3. Забалочаныя берагі азёр (Палессе Талст.). □ в. Плесы каля Гомеля (К. 1838).

ПЛЕШ. Голае месца ў засеве (ад вымакання, вымярзання, няроўнай сяўбы, страўлення жывёлай); агрэх (БРС). Тое ж плех (БРС). □ в. Пляшыўцы (Зялёная з 1964) Тал.

ПЛЕС. 1. Шырокае роўнае і спакойнае месца на рацэ без паваротаў (БРС). Тое ж плёса (Жытк., Сал., Стол.). 2. Возера, зарослае расліннасцю; балота; нізкі заліўны луг (Бабр. Талст.). Тое ж плёса (Палессе Талст.), плёса (Ветк., Палессе Талст.). 3. Невялікі заліў

на рацэ або возеры; ціхая завадзь (Браг., Зах. Бел. Др.Падб., Смален. Дабр.). Тое ж плёска (Краснап. Бяльк.). 4. Мелкае месца ў рацэ або возеры (Смален. Дабр.). 5. Хвост у вялікай рыбы (Нас.); вясло (Смален. Дабр.). □ в. Плёсы Бабр., Маладз., ур. Плёса (азярына на лузе з выйсцем у Сож) каля в. Шарсцін Ветк., ур. Плёса (чыстая частка возера за асітой, чаротам) каля в. Чарсвяны Уш., воз. Плясно каля Смаленска, ур. Плясна (поле, кусты, рэчка Плясёнка) каля в. Ржаўка 2 Слаўг.

ПЛЕЦЯ'НАК. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Іван.).

ГІЛКТА. Вялікая льдзіна; крыга (Лёзн.).

ПЛІТА'. Засохлы камяк зямлі на засеяным полі (Стол.).

ПЛУГ. Вузенькі шнур зямлі, які можа заняць плуг на ворыве (Слаўг.).

ПЛЫВУ'Н. Нанесены разводдзем пясок (Краснап. Бяльк.). 2. Пласт цякучага пяску пры капанні ямы (Рэч.).

ГІЛЫНЬ. Цячэнне вады (БРС).

ПЛЮГОТА. Размяклая зямля ў час працяглых халодных дажджоў; гразь (Ст.-дар.). Тое ж плюхаць (Ст.дар.), пляхоцце (Рэч.), плюхоцце (Слаўг.).

ПЛЮ'ШНІК. 1Зараснік аеру Асогпз саіатцз Ь. (БРС). Тое ж плёшнік (Жытк., Стол.), пляшнік (Жытк.). 2. Зараснік плюшчаю Зраг^апіцт зітріех Ншіз. (Браг.). Тое ж плюшчай (БРС), плюшчыннік (Пол.), плюшчэй, плюшчаіннік (Слаўг.).

ПЛЮШНЯ'К. Месца на балоцістых лугах, дзе расце асака, плюшчай, цыкута ядавітая Сіспіа уігоза Ь. (Рэч.).

ПЛЯЖ. Месца каля ракі, возера, дзе адпачываюць і загараюць людзі (БРС).

ПЛЯНТА. Мяжа (Палессе Лемц. Айк.).

ПЛЯ'НЦЫ. Ліесца, дзе вырошчваюць садовыя саджанцы, паркавыя дрэўцы (Нясв.).

ПЛЯСНІ'ЦА. Тонкі лядок на рацэ (Віц.).

ПЛЯЦ. 1. Сядзіба калгасніка, (БРС); былы сталыпінскі водруб, хутар (Слаўг.). 2. Прастора вакол царквы, цвінтар (Стол.). 3. Ст.-бел. (XVII—XVIII стст.). Поле бою. 4. Пэўная частка зямлі пад домам або сенажаццю (Нас.). 5. Месца, якое займае чалавек стоячы (Нас.). 6. Пэўная частка зямлі, палоска на агародзе (Слаўг., Смален. Дабр.).

ПНЕ'ВІШЧА. Месца (поле), на якім засталіся пні ад ссечанага лесу (Нас.). Тое ж пянёўе, пёння (Слаўг.), пнішча (Сал.). □ ур. Пнішча (поле) каля в. Яскавічы Сал.

ПНГШЧА. 1. Нявыкарчаваны высечаны лес (Ваўк. Сцяшк.). 2. Месца, дзе стаяў пень ад спіленага дрэва (Жытк., Слаўг.). Тое ж пёнішча, пнёшча (Слаўг.). 3. Новае поле яшчэ з пнямі (Варк. 1641 МЕВ, № 11, ч. аф., чэрв., 1906, 415).

ПО'ВАЛЬ. Месца ў лесе, дзе павалены бурай дрэвы (Слаўг.).

ПО'ГАР. Выгаралае месца на балоце, ямка (Віц., Маг., Палессе Талст.). □ в. Погары Віц. (Рам. Мат.).

ПОД. Месца, дзе знаходзіцца памост для збожжа на высокіх слупах (Стол.). Тое ж пады (Стол.).

ПО'ДКУП. Месца ў лесе, дзе стаіць дрэва з вуллем (Сал.).

ПО'ЖНЯ1Засеянае збожжам поле; іржышча (Бабр. Брэсц. Глуск. Гродз. Жытк. Маз. Пін. Стол. ДАБМ, к. 271, Лёзн., Сал., Слаўг.). 2. Сухадольная сенажаць і паша; невялікі лужок сярод поля (Віц. Нік. 1895, Докш., Віц. Сен. Касп., Слаўг., Смален. Дабр., Тал. Мядзв., Уш.). Тое ж пожань (Сен. Касп.), пожанька, пожанка (Віц. Нік. 1895, Сен. Чашн. Касп., Слаўг.). 3. Заліўны луг (Ветк.). □ в. Пожынкі Сен., ур. Пожанька (балота) каля в. Людкоў Слаўг., ур. Шырокая пожня (сенажаць) каля в. Чарсвяны Уш., ур. Пожня (луг каля р. Пацэі) недалёка ад в. Сьенск Слаўг.

По'ЗДЗіР. Тонкая снегавая корка да шарану, тонкі шарон (Слаўг.).

ПО'ЙМА. 1. Месца, якое заліваецца ў час разводдзя; заліўны луг (БРС). Тое ж поймішча (Віц. Рам. Мат.). 2. Вялікі разліў вады на лузе вясной (Рэч.). 3. Травастой, заліты вадой, выйшаўшай з берагоў ракі; сена з затопленага лугу (Нас., Слаўг.). 4. Праход, рукаў, які злучае возера з ракой (Стол.). □ в. Поймішча каля Дзвіны Віц. (Рам. Мат.).

ПО'ЛЕ. I. Зямля, апрацаваная для пасеву; бязлесная прастора (БРС). Тое ж пэле (Ст.-дар.). 2. Паша; сухадольны луг (Лёзн., Слаўг., Стол.). Тое ж пблё (Ваўк. Сцяшк.). 3. Месца ў дзіцячай гульні ў лапту паміж дзвюма паралельнымі рыскамі, дзе стаіць каманда, якая ловіць мячык (Слаўг., Стол.); спартыўная пляцоўка (БРС). □ ур. Палі каля в. Пасека Ст.-дар., Поле — уз-

вышаны край на паўднёвы ўсход ад Навагрудка да Слуцка і ўпоперак з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад ад Пясочна да Мядзведзічаў (Серб. 1914, 74), Поле — прастора на поўнач ад Пінскага пав. (Булг., 197), Палявое войтаўства Крыч. староства (Меер, 1786, 92), в. Сіліна Поле Слаўг., ур. Белахвостава Поле (месца на лузе) каля в. Крамянка Слаўг.

ПО'ЛЕЖАНЬ. Месца на траве, дзе адпачываў хтонебудзь (Слаўг.). Тое ж пролежань, вылежань (Слаўг.).

ПО'ЛІВА. Пасеў, засмечаны пустазеллем, які трэба палоць (Ветк., Глуск. Янк. II, Слаўг.). Тое ж палоцце (Ветк., Слаўг.).

ПОЛЬ. Ст.-бел. Поле, зямля; палі (Нас. АУ). □ в. Краснаполь Краснап. (1750 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1556, л. 227), в. Аполь Іван., ф-к Антопаль Слаўг. (К. XIX ст.).

ПО'ЛЫСЬ. Гладкая, роўная паверхня вады (Слаўг.). Тое ж пролысь (Слаўг.).

ПО'МУТ. Мутнасць, мутная вада (Нас.).

ПО'ПАР. 1. Зараснік пырніку А^горугпт герепз Р. В. (Стол.). 2. Поле, узаранае вясной пад жыта (Глуск. Янк. I, Рэч.); узараная зямля, якая зарасла травой (Рэч.).

ПО'ПЛАУ. 1. Заліўны луг; наогул сенажаць (БРС). Тое ж поплава (Ст.-дар.). 2. Раслінны пласт на паверхні вады ў стаячым вадаёме; зарослае месца на возеры (Люб., Слаўг.). 3. Палявая паша, палявая трава (Рэч.). 4. Шырокае месца на рацэ (Касц. Бяльк.). 5. Смецце, мох, голле, дровы, якія выносяцца вадой на бераг ракі ў час разводдзя (Бых., Ветк., поўнач Маг., Пол. Талст.). 6. Вялікая сетка для лоўлі рыбы зімой (Стол.). □ в. Паплавы Бярэз., ур. Поплава (луг) Ельск., ур. Поплаў (нізкі лог) каля в. Урэчча Слаўг., р. Паплавы (1910) каля в. Ржаўка Слаўг.

ПО'ПЛІСАК. 1. Месца, куды са страхі капае вада; капеж (Жытк.); кроплі дажджу, якія капаюць са страхі (Жытк.). 2. Кароткачасовы рэдкі дождж (Жытк.).

ПО'СТАЦЬ. 1. Участак збажыны, які займае жняя (БРС). Тое ж кусок, плаха (Слаўг.). 2. Частка паласы ў даўжыню (Беш. Касп.). 3. Месца ў полі, дзе стаяць снапы (Ваўк. Сцяшк.).

ПО'УДЗЕНЬ. Частка свету, супрацьлеглая поўначы (БРС).

ПО'ЎРЭЙ. Вырай; поўдзень, цёплыя краіны, куды ляцяць птушкі зімаваць (Стол.).

ПО'ЦЕК. 1. Паглыбленне, жалабок раўка, сярэдзіна сухога рэчышча, дзе ў час дажджу ці вясной цячэ вада (Слаўг.). 2. Паніжанае месца на адложыстым схіле ўзгорка, дзе звычайна збягае вада (Слаўг.).

ПО'ЯС. Гладкая ціхая паласа вады пасярэдзіне ракі (Слаўг.). Тое ж паясок (Слаўг.).

ПРАБО'Й. Яма, выбітая вадой; вельмі глыбокае месца ў рацэ, возеры (Ст.-дар.). Тое ж прабоіна (Ст.-дар.), выкабаіна, выкабай (Слаўг.).

ПРАВА'РНЯ. Піваварны ці вінакурны завод (Нас.).

ПРАВА'ЛЛЕ. 1. Прорва, праваліна паміж гор (Чэр. Бяльк.). 2. Правал, выпадзенне грунту; западзенне мяккага грунту ў ямцы (Нас., Слаўг.).

ПРА'ВІРЖЫНА. Адтуліна, разгароджанае месца ў агароджы або ў паркане (Тал. Мядзв.).

ПРАВУ'ЛАК. Завулак; вуліца з выйсцем у адзін канец (Беш. Касп., Рэч., Слаўг.). Тое ж пракавўлак (Хоц. Бяльк.), праканавўлак (Слаўг.).

ПРАТА. Ст.-бел. 1. Агароджа з жэрдзя з варотамі ў канцы вёскі. Тое ж прога. 2. Брамка, веснічкі. Тое ж прога. □ нас. п. Прага каля р. Вісла (Статпстпческпй обзор государственных пмушеств за 1858 г. СПб, 1861).

ПРАГА'Л. 1. Адкрытая прастора, сенажатная паляна ў лесе, паміж кустамі, на балоце (БРС). Тое ж прагаліна, прагалка (БРС), прагалачак (Стол.). 2. Пралёт, водступ, пакінуты паміж хатамі, узгоркамі, лясамі (БРС). 3. Адна вялікая праталіна (Слаўг.). Тое ж прагалка (Слаўг., Стол.).

ПРАГО'Н. 1. Абгароджаная або неабгароджаная дарога, па якой гоняць жывёлу на пашу, вадапой (БРС). 2. Дарога да былога панскага двара (Нясв.); праезд ад хаты да вуліцы (Слаўг.). 3. Часовая паша для жывёлы (Слаўг.). 4. Адлегласць паміж двума парамі калоў у прасле (Слаўг.). □ ур. Ля прагона (поле, луг) каля в. Малева Нясв.

ПРАГУЛЯ'НКА. Быўшы панскі пляж ці месца адпачынку (у многіх месцах Беларусі). □ ур. Прагулянка каля в. Кулікоўка Слаўг.

ПРАГУМЕ'ННЕ. Чыстая плошча перад гумном, дзе прасушваюць снапы, збожжа, сена (Мін. Шэйн, 506). Тое ж прыгуменне (Я. Колас, т. 4, 1952, 12).

ПРАДО'ННЕ. Вельмі глыбокая яма, вір; бездань (Мсцісл. Юрч., Нас., Слаўг.).

ПРАДУ'ХА. Палонка ў лёдзе на рацэ, возеры, у якую выходзіць рыба (Слаўг.).

ПРАДУ'ХЛІНА. Незамярзаючае месца ў балоце (Лёзн. Касп.).

ПРАЕМ. Прамытае месца на гаці, дарозе; вырваная вадой частка дамбы (Слаўг.).

ПРАЖО'РА. Прыроднае ці выкапанае на балоцістай амшары вадасховішчнае паглыбленне, прадаўгаватас азярцо (Віц. Нік. 1895). Тое ж прожар, пражор (Слаўг.).

ПРАЖЫ'ЛІНА. Крынічнае прадаўгаватае месца (Слаўг.).

ПРАКІ'ВА. Зараснік крапівы Нгііса оіоіса Ь. (Жытк.).

ПРАКО'П. Пракапанае паглыбленне, канава (Слаўг.). Тое ж прокап (Слаўг.).

ПРАЛЕ'САК. Сцежка, паласа ў лесе; рэдкі лес, які чаргуецца з палямі, палянамі (Кузн. Касп., Слаўг.).

ПРАЛЕТ. Прастора паміж чым-небудзь, лакінуты адкрыты водступ (БРС).

ПРАЛІ'У. Вузкая паласа вады паміж востравам на возеры і берагам; водны перашыек (БРС).

ПРАЛО'З. Свабоднае, гальнае месца паміж кустамі лазы на вадзе; пратока (Стол.). Тое ж гальвінка (Стол.).

ПРАМЕ'НАК. Прамежак, праход паміж хлявамі, хатамі (Жытк.).

ПРАМІЖУ'Т. Пэўны адрэзак адлегласці, поля; вузкая палоска паміж больш шырокімі (Ветк.).

ПРАМІ'К. Прамое рэчышча ракі; прамая кароткая пуціна, сцежка (Рэч., Слаўг.). Тое ж прамізна (Нас.).

ПРАМЫ'ВІНА. 1. Размытае вадой месца ў дамбе, гаці (БРС). Тое ж прамыіна (Слаўг.), прамоіна (Нясв. Слаўг., Шчуч.). 2. Незамярзаючае, прамытае месца на быстрыні ракі (БРС). Тое ж прамыіна (Слаўг., Смален. Дабр.), прамоіна (Нясв., Слаўг., Шчуч.).

ПРАПО'Й. Магутны вір, які ўтвараецца пры ўпадзенні р. Проні ў Сож («Советская Белоруссня», 13 нюня 1945 г.).

ПРАРЫ'У. Месца на плавах, дзе можна праваліцца (Палессе Талст.).

ПРАРЭ'З. Каляіна, выціснутая коламі на палявой дарозе (Слаўг.). Тое ж поразь, проразь (Слаўг.).

ПРАСВЕ'Т. 1. Гальнае, асветленае месца ў лесе; край лесу, дзе відаць поле (Слаўг.). 2. Прагаліна паміж узгоркамі (Слаўг.). Тое ж просвет, просвець (Слаўг.).

ПРАСЕ'КА. Ачышчаная ад лесу і кустоў паласа ў лесе, якая раздзяляе лясныя кварталы, служыць граніцай участка, дарогай (БРС). Тое ж просека (Слаўг.).

ПРАСЁЛАК. 1. Адлегласць паміж вёскамі (Нас. АУ, Слаўг.). 2. Грунтавая дарога паміж невялікімі населенымі пунктамі (БРС).

ПРАСТРА'МАКПрастора, невялікая адлегласць (Стол.).

ПРАСЦЕ'НАК. Прамая дарожка (сцежка) паміж двума палямі (Выс. Касп., Гом., Мін., Нас.); палявая дарожка ў канцы палосак (Рэч.).

ПРАСЦЕ'НЬ. Прамая дарога (БРС); кароткі шлях напрамік (Нас.). Тое ж прамёц, прасцяк, прамік, прамічка (Слаўг.), прамізна (Нас.).

ПРАСЦЯ'Г. Прастор, шырыня, абшар; вялікая плошча чаго-небудзь (БРС). Тое ж просць (Слаўг.).

ПРАСЯ'НІШЧА. Поле, дзе расло проса (БРС). Тое ж прасянёчніска (Кам.), прасянне, просішча, просінішча, прасянішчаўе, прасянішчывічышча (Слаўг.).

ПРАСЯРО'Д. Востраў на рацэ (Усх. Палессе Талст.).

ПРАСЯРЭ'Д. Каса пасярод ракі; выспа на рацэ (Стол.).

ПРАТА'ЛІНА. Месца, дзе растаў снег і паказалася зямля (БРС). Тое ж праталак (Рэч.), праталка (Беш. Касп., Рэч., Слаўг.), праталачка, праталінка, праталок, праталічыня, праталініна, праталінне (Слаўг.).

ПРА'ТВА. Пастаяннае месца каля вады, на рэчцы, дзе мыюць бялізну (Глуск. Янк. I, Жытк., р. Пціч Серб. 1915, Стол.). Тое ж працвішча (Стаўбц. Прышч.), працьва (БРС). □ ур. Працвішча (сенажаць) Стаўбц. (Прышч.).

ПРАТО'КА. Праліў; рэчка, рукаў, які злучае два вадаёмы (БРС). Тое ж праток (Шчуч.).

ПРАТО'ЧЫНА. Месца, дзе сочыцца вада; крынічная мясціна (Ветк.).

ПРАХ. Зямля, пыл; пыл ад згніўшага (Слаўг.); прах (БРС).

ПРАХА'ДСКАЯМесца, алея ў садзе, дзе раней паны прагульваліся пешшу (Слаўг.). Тое ж прахадзкая (Слаўг.).

ПРАХАЛО'ДА. Цяністае месца непадалёку ад вады («Звязда», 31 мая 1966 г.); пад зялёнымі шатамі дрэў (Сачанка. Пакуль не развіднела, 1966, 248). □ в. М. Ухалода Барыс. («Звязда», 9 снежня, 1966 г.).

ПРАХО'Д. Месца, па якому пераходзяць; перашыек (Сал.); бойкае месца (Слаўг.). □ ур. Праход (сенажатны перашыек) каля в. Яскавічы Сал.

ПРАЯ'ВА. Глыбакаводная яма (Жытк., Стол.).

ПРО'ВАР. Вінакурны завод (Грыг. 1838—1840).

ПРО'ВАРЫШЧА. Месца, дзе быў провар (Віц. Рам. Мат.). □ в. Проварышча і ўр. Проварышча Віц. (Рам. Мат.).

ПРОТАЛЬ. Прагаліна, прастора, водступ паміж чым-небудзь (Слаўг.). Тое ж галвінка, прогалішча (Слаўг.).

ПРО'КАЎЗЕНЬ. Агрэх пры разорванні радка бульбы (Слаўг.).

ПРО'ЛУБКА. 1. Глыбокае месца; бездань, прорва (Слаўг.); багністае і глыбокае месца ў рэчцы (Лёзн., Слаўг.); правал (Мсцісл. Юрч.). Тое ж проламка (Смал.), пролабка (Мсцісл. Юрч.), пролыбка (Слаўг., Смален. Дабр). 2. Палонка ў лёдзе на рацэ (Віц. Нік. 1895, Бял. Матэр., Грыг. 1838—1840, Зах. Бел. Др.-Падб., Мсцісл. Бяльк., Сен. Касп., Слаўг.). Тое ж проламка (БРС), пролабка (Мсцісл. Юрч.), праломка (Навагр. XIX ст. КПЖ, 38), проруб, прорубка (Слаўг.), палонка (Кам., Стол.).

ПРО'ПАСЦЬ. 1. Глыбокае месца на балоце, у рацэ; бяздонне (Нясв., Рэч., Слаўг., Стол., Шчуч.). 2. Глухое месца (Слаўг.). □ р. Пропасць (цяпер р. Проня) Слаўг. (1627 Кнпга Большому чертежу; 1560 Археагр. т. 3, 1867, 267).

ПРО'ПАШ. Узараная зямля, ралля (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Пропашы (поле) Стаўбц. (Прышч.).

ПРО'ПУСК. 1Месца, дзе раку можна перайсці ўброд (Слаўг). 2. Агрэх пры разорванні радка бульбы (Слаўг.). □ ур. Пропуск (брод цераз р. Проню) каля в. Красная Слабада Слаўг.

ПРО'РАЗЬ. 1. Рукаў, вадзяная пратока (басейн Дняпра Макс., 244). 2. Маладая нізкая трава сярод рослага травастою (Слаўг.).

ПРО'РВА. 1. Месца, якое размыта вадой; прарыў плаціны (БРС), дарогі, гаці (Жытк., Слаўг.). Тое ж про-

рыў (Слаўг.). 2. Бяздонне (БРС). 3. Глыбокая яма, вымытая вадой (Нас., Нясв., Расторгуев. Словарь брянскнх говоров, Слаўг.). 3. Вокнішча ў балоце (Пруж. ДАБМ, 980, Слаўг., Смал., Стол.). 4. Завадзь (Касц. Бяльк.).

ПРО'РЫНЬ. Капаны шырокі і глыбокі суднаходны канал (Целяханы Івац.). □ Агінская прорынь (Агінскі канал) каля г. п. Целяханы Івац.

ПРО'СТКА. 1. Ход ракі па цячэнню; прастора (Рэч.). 2. Выпростваючая пратока, якая прарывае намыўны перашыек (басейн Дняпра Макс., 197) .

ПРОСЦЬ. Частка ракі (Слуцк. Сержп. Грам., 4). □ бухта Просць р. Гарыні каля в. Кароцічы Стол.

ПРО'ТМА. Бездань (Слаўг.). Тое ж проціма, протня (Слаўг.), процьма (Нясв., Слаўг.).

ПРО'ЦЕРАБ. Месца, дзе высечаны лес; расцярэбленыя кусты (Сал., Слаўг.). □ ур. Процераб Мікалайкаў каля в. Яскавічы Сал.

ПРО'ЦЕЧ. Незамярзаючае месца на рацэ, возеры (Гар. 1929, 42).

ПРО'ШЧА. 1. Месца каля крыніцы, у лесе, дзе раней збіраліся на багамолле (Нас. АУ, Нас., Мін., Пін., Слуцк. Серб. 1915, 42, Сержп. Прымхі, 7, 23, Чашн. Касп.). 2. Крыніца, струмень крынічны (Маг. губ. вед., 1854, № 47, 344). 3. Капліца (Чашн. Касп.). □ ур. Хочанкава прошча ці Хочанкава крыніца каля в. Шаламы Слаўг.

ПРУГМЕ'НЬ. Свабоднае месца паміж пабудовамі, двор (Ваўк. Сцяшк.). Тое ж пругумёне (Нясв.), прыгуменне (Кам.).

ПРУД. 1. Плаціна на рэчцы і млын пры ёй; штучнае возера, ставок (Барыс., Віц. Касп., Грыг. 1838—1840, Лёзн., Нас., Нас. АУ, Маз., Маладз., Стаўбц., Тал. Мядзв., Шчуч.); сажалка (Крыч.). 2. Вятрак (Мсцісл. Бяльк.). 3. Курган, высокае месца, якое агібаецца ракой (Слаўг.). П в. Стары Пруд Чэрв., в. Пруды Стаўбц., в. Прудок Слаўг., в. Прудок Коселыжі Карм., ур. Гарадзёцкі Пруд (курган, які агібае р. Крупка) каля в. Закрупец Слаўг.

ПРУДЗГШЧА. Месца, дзе быў ставок з млынам (Паст., Слаўг.). Тое ж прўдзішча (Нас. АУ). □ в. Прудзішчы Смал.

ПРУТ. 1. Стар. Пазяімельная мера — 1/300 частка морга (Дэмб. т. 1, 171), пяць сажняў з доляй (Нас.

АУ, 394 б). 2. Малады парастак; садовы саджа«ец (Слаўг.).

ПРЫАЗЕ'Р’Е. Абшар, які прылягае да возера (Міёр., Слаўг.).

ПРЫ'БАЛАЦЦЕ. 1. Балота, якое парасло бярозай і альхой (Зах. Палессе Талст.). 2. Месца ўздоўж балота (Слаўг.).

ПРЫ'БАР. 1. Месца або паселішча, якое знаходзіцца каля абалоні ракі (Бых., Слаўг.). 2. Месца каля бору (Слаўг.). □ в. Прыбар Бых.

ПРЫ'БЕРАЖАНЬ. Лёд каля берага ракі (Ваўк. Сцяшк.).

ПРЫ'БЕРАЖЖА. Узбярэжжа (Слаўг.).

ПРЫБО'РАК. Гаёк, які прымыкае да лесу (Смален. Дабр.).

ПРЫБО'РАЧАК. Махавое месца, якое прымыкае да хваёвага лесу, бору (Смален. Дабр.).

ПРЫБО'Р’Е. Месца, дзе выганялі дзёгаць і выпальвалі вугаль (Бых. Рам. 1912, 3). □ в. Прыбор’е Бых. (Рам. 1912, 3).

ПРЫВО'ЛЛЕ. 1. Свабоднае, шырокае месца, прастор (БРС). 2. Прыдатнае месца, дзе блізка ёсць рэчка, лес, луг, поле (Слаўг.). Тое ж воля, раздолле, прыволіца, прываль (Слаўг.). 3. Стар. Месца, якое памешчык уступаў сялянам для выгану жывёлы. 4. Свабоднае месца на лузе (Нясв.). □ в. Прыволле Слаўг.

ПРЫВО'РАННЕ. Прыараная зямля (Слаўг.). Тое ж прыпаш (Нас. АУ).

ПРЫГА'ЛАК. Невялікая палянка ў лесе на месцы пажару (Сміл. Шат.).

ПРЫГАЛО'ВАЧ. Узаранае і пасеянае поле ўпоперак загона (Стол.).

ПРЫГА'НАКМесца каля ганка (Касц.). Тое ж прыганачча, каляганачча (Слаўг.).

ПРЫТАНЬ. Выпас, куды прыганяюць кароў да пастуха; згон (Слаўг.). □ в. Прыгань Кругл.

ПРЫТАР. Месца, дзе выгарае ад сонца пасеў, травастой (Слаўг.).

ПРЫТАРАД. 1. Гарадское прадмесце (БРС). 2. Абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе (Светл.). 3. Малы горад, які прыпісаны да вялікага (Нас. АУ).

ПРЫГАРАДАК. Малы гарадок (Нас. АУ).

ПРЫГО'РАК. Высокае месца, узгорак; узгорачак (БРС). Тое ж прыгарак. (М. Танк. Янук Сяліба, 1957, 12), прыгорачак, ХНавагр.).

ПРЫ'ГРЫЗЬ. Паша, дзе жывёлай з’едзена ўся трава (Слаўг.).

ПРЫГУМЕ'ННЕ. 1. Абгароджанае месца каля гумна, дзе ставяць торпы немалочанага збожжа (БРС). 2. Месца каля гумна (Глуск. Янк. II, Краонап. Бяльк., Мін., Сміл., Шат., Ст.-дар.). 3. Задворак; загуменне (Слаўг.). 4. Абгароджанае месца перад гумном, дзе сушаць снапы на сонцы (Жытк., Стол.). Тое ж прыгумёнак (Жытк.), прыгумнік (Бых. Рам. 1912, 20).

ПРЫД. Нізкае мокрае месца (Лёзн.). □ ур. Прыдзіна (поле) каля в. Загараднае Лёзн.

ПРЫДА'ТАКДадатковы ўчастак поля да сядзібы або палоскі; кароткая палоска (Рэч., Стаўбц.). □ ур. Прыдаткі Пёршыя Стаўбц. (Прышч.).

ПРЫДЗВЕ'РАННЕ. Месца каля дзвярэй хаты (Слаўг.). Тое ж прыдзвёрнічча (Слаўг.).

ПРЫДО'БА. Багатыя, выгодныя прыродныя ўмовы (Глуск. Янк. I, Слаўг.). Тое ж прыўдобіца, прыўдоба, прыўдобіе, прыдаб, прыдаба (Слаўг.).

ПРЫДУ'ХА. Гразкае месца, дзе не замярзае вада зімой (Рэч.).

ПРЫЗАТАРАДАКЗагароджанае месца для жывёлы ці птушак на двары (Сал.).

ПРЫЗАГРУ'ДАК. Месца ў полі або ў лесе, дзе стаіць летам жывёла ў час гарачыні (Жытк.).

ПРЫ'ЗБА. Земляны насып уздоўж вонкавых сцен хаты (БРС). Тое ж прызва (Рэч.).

ПРЫ'ЗНАКМесца на былым дворышчы (Рэч.).

ПРЫ'КАНАВАК1. Невялікая, кароткая канаўка; дадатковае адгалінаванне канавы (Жытк.). 2. Месца каля канавы (Стол.). Тое ж прыканавічча, прыканавінне, прызаканавённе, прыканавічышча, прыканаўнік, прыканаўе (Слаўг.).

ПРЫ'КІДКА. Двайная баразна (Стол.).

ПРЫ'КЛЕ'ЦЦЕ. Месца каля клеці; ганкі пад паветкай у свірне, клеці (Слаўг.).

ПРЫКУ'ЗЕННЕ. Месца каля кузні (Слаўг.). Тое ж прыкўзнічча (Слаўг.).

ПРЫЛА'СКА. Вялікая дарога (Гарад. Касп.).

ПРЫЛЕ'САКНевялікі дробны лес, які знаходзіцца на полі або на краю ляснога масіву (Зах. Бел. Др.-Падб., Рэч., Слаўг.). Тое ж прылёснічча, прылёсенне, прылёссе, прылясоўе, прыляснічча, прылясбвічча (Слаўг.).

ПРЫЛЕПАУКА. Невялікая вуліца, прыбудаваная да цэнтральнай (Слаўг.). □ в. Прылёпы Лаг., пас. Прылёпаўка каля в. Драгунск Рагач., вул. Прылёпаўка ў в. Васькавічы Слаўг.

ПРЫЛУ'КА. Месца каля рачной лукі (Слаўг.). Тое ж прылўчча, прыўлўкі (Слаўг.).

ПРЫМО'Л. 1. Тое, што і бухта 1, 2; вір. (Стол.).

2. Круты, высокі бераг (Палессе Талст.).

ПРЫМЫ'ЛЬНІШЧА. Месца, дзе быў прылазнік (Слаўг.).

ПРЫ'ПАР. Зацішнае, сонечнае месца; санцапёк (Пол., Слаўг.). Тое ж прыпарка, прыпёка (Слаўг.), прыпек (БРС), прыпарка (Лёзн.).

ПРЫ'ПАРАМАК. Месца, дзе прыстае да берага паром (Рэч., Слаўг.). Тое ж прыпаромак (Слаўг.), прычан (Браг.), прыпарань (Бых). □ ур. Прыпарамак (луг) каля в. Гайшын Слаўг.

ПРЬГПЕЧ. 1. Пясчаны спадзісты бераг («Савецкі Саюз. Беларусь», 1967, 301). 2. Пясчаны нанос каля берага ракі (Палессе).П р. Прыпяць.

ПРЬГПЛАУНІК. Невялікі заліў на рэчцы, куды прыбівае кару, трэскі, смецце; рачныя наносы, іл (Усх. Палессе Талст.).

ПРЫПЬГНІШЧА. Прымітыўнае або часовае жыллё; сховішча, патаемнік (Слаўг.). Тое ж прыстанішча, прыцапўнішча (Слаўг.), прытўлішча (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.).

ПРЫ'РАВАКНевялікае адгалінаванне рова; рукаў; равочак (Слаўг., Чэр.). Тое ж прыраўчук (Слаўг.).

ПРЬГРВА. Яма на балоце, у торфе (Зах. Палессе Талст.).

ПРЫРО'БАК. Ачышчанае ад зарасніку месца; участак раллі (Нас. АУ). Тое ж прыробка (Нас. АУ).

ПРЫРЭ'ЗАКНевялікі дадатковы ўчастак зямлі (Слаўг.). Тое ж прырэзка (Слаўг.). □ ур. Прырэзка (частка дзяржаўнага лесу, адведзеная для калгаса) каля в. Футар Краснап.

ПРЫСА'ДА. 1. Насаджэнні вакол хаты, сядзібы (Бых. 1641 МЕВ, № 11, ч. аф., чэрвень, 1906, 415, Глуск.

Янк. II). 2 Алея; вялікая абсаджаная дарога; зона адчужэння паабапал дарогі (Сміл. Шат.). Тое ж прысаддзе (Маг.), прысады (БРС). 3. Даступнае месца, да якога можна пад’ехаць (Стол.).

ПРЫСА'ДЗЬБА. Сядзіба пры хаце (Стол.).

ПРЫСА'ДНІІС 1. Парк (Зах. Бел. Др.-Падб.). 2. Непладовае дрэва ў агародзе (Зах. Бел. Др.-Падб.).

ПРЫСЕ'ЛАК. 1. Месца для сялібы (Сміл. Шат.). 2. Малы пасёлак, хутар (Нас. АУ, Сміл. Шат.). Тое ж прысёлак (А.УІЛЛ., 1, 20, 284). □ в. Прысёлкі Лаг.

ПРЫСЛО'Н. Сонечная старана, паўднёвы бок (Пол.).

ПРЫСМА'ЛАКЗямля, якая відаць з-пад снегу на зімовай дарозе (Сміл. Шат.).

ПРЫСО'С. Нізкае, вільготнае месца з глейкай глебай (Чэр. Бяльк.).

ПРЬІСТ. 1. Прамая дарога (Пін.). 2. Цячэнне вады на балоце (Пін.). Тое ж прыстачка (Пін.).

ПРЫ'СТАНЬ. Месца на беразе, прыстасаванае для прычалу параходаў (БРС). Тое ж прыстаць, прыстанішча (Слаўг.). □ ур. Параходская Прыстань у г. Слаўгарадзе, ур. Барышнева Прыстань, ці Барышнае (рум) каля в. Дабранка Слаўг.

ПРЫСТУ'ПКІ. Месца на схіле гары, дзе зроблены земляныя ступенькі (Рэч.).

ПРЫСЯЛЕННЕ. Абгароджаная зямля каля сяла (Нас. АУ).

НРЫТО'КА. Рака або рэчка, якая ўпадае ў другую раку (БРС).

ПРЫ'ТХА. Палонка ў лёдзе, куды выходзіць рыба (Слаўг.). Тое ж прытхалле, прытхаль, прытхіль, прытхля (Слаўг.).

ПРЫТЫ'КА. Месца стаяння барак у вусці р. Пачайны (Макс., 122).

ПРЫ'ЦЕРАБАК. Дадатковы ўчастак поля або сенажаці на месцы выцерабленых кустоў, лесу (Слаўг.).

ПРЫШЫ'Б. Бойкае, люднае месца (Слаўг., Смален. Дабр.).

ПРЭНТ. 1. Баразна бульбы (Мін., Смал.). 2. Стар. Пазямельная мера, якая раўнялася 2 1/7 сажня (Гарб., Дэмб., 1, 1882, 171), дзесятай частцы каморніцкага ланцуга або пяць сажняў з доляй (Нас. АУ, 394 б). 3. Мяжа, зарослая травой (Стол.).

ПУЖО'У. Месца ў лесе, дзе многа вялося змей, гадзюк, вужоў (Слаўг.). Тое ж пыжоў (Слаўг.). □ ур. ГІужоў (непраходны лес, гушчар) каля в. Серкаўка Слаўг., ур. Пыжоў і Пыжоўскае балота (1911 ЦДГА БССР, ф. 2193, спр. 12, лл. 18, 19), в. Пужоў (Серкаўка) Слаўг.

ПУКВыпуклая, акругленая ўзвышаная мясцовасць (Слуцк. Адам., 8), Тое ж пукатасць (Слаўг.). □ в. Пўкава Кап., в. Пукі Міёр., ур. Пукшына (поле) каля в. Бабінавічы Арш.

ПУ'НШІЧА. Месца, на якім стаяла пуня (хлеў); вялікая пуня (Віц. Нік. 1895, Выс. Касп., Слаўг.). □ ур. Пунішча пад Гарадком каля в. Шаламы Слаўг., ур Пунішча (луг) каля в. Віравая Слаўг., ур. Пунішча (лог) каля в. Беражыстае Крыч.

ПУСТАДО'ЛЛЕ. Абложная зямля (Камар., Нясв.).

ПУ'СТАК1. Месца ў лесе, дзе закопваюць здохлую жывёлу (Віц. Нік., 1895). 2. Былая лесасека (Віц. Нік., 1895).

ПУСТА'ТКА. Невялікая постаць (Мсцісл. Юрч.).

ПУСТАУШЧЫ'НА. Неўрадлівая зямля (Стол.).

ПУСТА'ЦЬ. Зжатая паласа, участак (Мсцісл. Юрч.).

ПУ'СТКА. 1. Зарослы, запушчаны ўчастак поля (БРС). 2. Пустое, неўрадлівае поле (Выс. Касп., Стол.), ялавіна (Слаўг.). Тое ж пўстата (Рэч.), пустальга (Слаўг.), пўсташ (Росл. Бяльк., Слаўг.). пустыр (Слаўг., Стол.). 3. Незасеянае поле (Росл. Бяльк.) □ ур. Пўсткі (поле) каля в. Кароцічы Стол.

ПУСТО'ША. Запушчанае, занядбанае поле або лес (Зах. Бел. Др.-Падб.).

ПУСТЫ'НЯ. 1. Пустая, неўрадлівая зямля (Зах. Бел. Др.-Падб., МДС, Слаўг.). Тое ж пустынь, пўстыш (Слаўг.), пустэча (Глуск. Янк. I). 2. Закінутае поле (Слаўг.). 3. Ціхае глухое месца (Слаўг.). □ в. Пустынкі Мсцісл., в. Пусты Асавёц Маг.

ПУСТЭ'ЛЬГА. Пусткавы, запушчаны, занядбаны кут (Зах. Бел. Др.-Падб.).

ПУСТЭ'ЛЬНЯ. 1. Неўрадлівае поле (Зах. Бел. Др,Падб. Слаўг.). 2. Пустое месца; глуш (Зах. Бел. Др.Падб.).

ПУ'СЦЕЖ. Пустая неўрадлівая зямля, якая зарасла лесам (Рэч.).

ПУХГР. Уздуцце багны ў выглядзе бурбалкі, якая падымаецца з дна дрыгвы, калі апошняя зацягвае што-

небудзь у свае нетры (П. Броўка. Калі зліваюцца рэкі, 1957, 128).

ПУХЛЕ'Ц. Рыхлая зямля светлага колеру (Лёзн.); шэра-белая глеба (Пол.). Тое ж пухляк. (Лёзн.).

ПУХЛО'. Небяспечнае месца, гразкае вокнішча на балоце; багна (Жытк.).

ПУ'ЦІКСтруменьчык вады на крынічным месцы (Беш. Чашн. Касп.).

ПУ'ЦІНА. Месца, парослае травой, цвёрдай пуцінай (Ст.-дар.).

ІІУЦГНА. Дарога, сцежка; зімовая дарога (БРС).

НУЦГШЧА. Балоцісгае м*сца на злучэшй рак; Пцічы і яе прытока Арэсы (Серб. 1915).

ПУЦЬ. 1. Чыгунка (БРС). Тое ж пуця (Гродз., Слаўг.). 2. Вельмі далёкая дарога, на вялікую адлегласць (Арш., Лаг., Слаўг.).

ПУЦЯВГНА. След дарогі, мала ўезджаная дарога (Зах. Бел. Др-Падб., Слаўг.).

ПУЦЯВГШЧА. Вуглавое злучэнне дзвюх дарог; скрыжаванне; пераважна лясны шлях (Віц. Нік. 1895, Смален. Дабр.). Параўн.: На Пуцявішчы у Панаса, Ен там ля лазні блізка жыў (Тарас на Парнасе, 1953, 67).

ПУЧО'К. Невялікае шляхецкае памесце (Віц. Шэйн, 3).

ПУ'ШЧА. 1. Вялікі, густы, непраходны, векавы лес (БРС); пераважна ліпавы (Тал. Мядзв.); густы зараснік у лесе (Жытк.). 2. Непраходныя балоты (Палессе Талст.). 3. Бязлюдныя, глухія, лясныя месцы (Нас. АУ, Слаўг.). □ Белавежская пушча Брэсц., ур. Пушча (поле) каля в. Кліны Бял.

ПУШЧУТА. 1. Вялікая пушча; векавы лес (Слаўг.). 2. Неўрадлівае поле, пустка (Слаўг.).

ПЧАЛЬНІ'КМесца, дзе стаяць вуллі з пчоламі (БРС). Тое ж пчэльня (Кузн. Касп., Слаўг.). □ в. Пчэльня Слаўг.

ПШАНГЧЫШЧА. Урадлівае поле, дзе расла пшаніца (Докш., Жытк., Лаг., Леп., Нясв., Рэч., Слаўг., Шчуч.). Тое ж пашанічышча (Слаўг.). пшанічнішча (Жытк., Маз., Пух., Хойн.), пшанітнішча (Слаўг., Смарг.), пшднішча (Лёзн., Маладз., Навагр., Паст., Слаўг.), пшоннішча (Сміл. Шат.), пшоніска (Ваўк. Сцяшк.), пшонна аржышча (Навагр.), пшэнішча (Крыч., Слаўг., Уш.), пшэнне, пшанёўе (Слаўг.).

ПШЬГЕНКА. Перашыек (Слаўг.). Тое ж пяройцісь, пярэцісь (Слаўг.).

ПЯНЕ'ЎЕ. Месца, дзе стаяць пні ад ссечанага лесу (БРС). Тое ж пёння, пянёвічча, пянёўе (Слаўг.).

ПЯНЬКО'ВІШЧА. Месца, дзе мочаць каноплі (Краснап. Бяльк.). Тое ж пянькўчышча (Краснап. Бяльк.).

ПЯРО'КРЬІЖКЕ Месца скрыжавання вуліц, дарог (Слаўг.). Тое ж пяряхростка (Гом., Гродз.), пярэкрыж, пярэхрасткі, пярэкрыжкі (Слаўг.).

ПЯРЭ'ЖАР. Пясчанае поле, на якім выгараюць пасевы (Мін. Лемц., 15).

ПЯРЭ'ПЛАТ. Прыстасаванне ў выглядзе вялікай і высокай лесвіцы для высушвання снапоў (БРС).

ПЯРЭ'РВА. Размытае месца на дарозе, прарваная плаціна (БРС). □ ур. Пярэрва (поле) Стаўбц. (Прышч.).

ПЯРЭ'СПА. 1. Намытая вадой каса (БРС). 2. Пясчанае прадаўгаватае ўзвышэнне на полі (Слаўг.). □ в. Пярэспа Люб., вв. Вялікая Пярэспа і Малая Пярэспа Сен., ур. Пярэспа, ці Пярэспы (поле) каля в. Віравая Слаўг.

ПЯСО'К. 1. Сыпучыя крупінкі цвёрдых мінералаў (БРС). 2. Пясчанае месца; пясчаная неўрадлівая глеба; пясчаны бархан на полі (БРС). Тое ж пёсак, пясчура, пясчышча (Слаўг.), пясчуга (Слаўг., Стаўбц.). □ ур. Пяскоў лог каля г. Гомеля (К., 1837), в. Пясочнае Кап.

ПЯТА'. 1. Месца на вуглавым павароце поля, дзе знаходзіцца каморніцкі капец (Стол.). 2. У актах (1577). Прыкметнае чым-небудзь месца, ад якога пачыналі межаванне зямельных угоддзяў; межавы пункт (Брэсц. АВАК, XVIII, 20, 29). □ в. Пятоўскае Віц. (Рам. Мат.).

ПЯТАКВысокае, люднае месца (Слаўг.).

ПЯТАЧО'К. Пляцоўка або памост, прыстасаваны для танцаў моладзі (Рэч.).

ПЯ'ТРА. Месца паміж прымёрзлым да берага лёдам і вадой, якое ўтвараецца пры спадзе веснавой вады (Пар.). Тое ж п’ятра (Жытк.).

ПЯЧО'РА. 1. Падземны ход, падзямелле (БРС). Тое ж пячэра (БРС), пяшчэра (Кап., Слаўг., Шчуч.). 2. Паглыбленне; нара ў вадзе (Нясв.). Тое ж пячара (Слаўг.). □ в. Пячары Касц.

ПЯШЧА'НКА. Рэчка, якая мае пясчанае дно (Слаўг., Шчуч.). □ р. Пішчанка (984 р. Пішчань, пр. пр. р. Сажа) Слаўг.

ПЯШЧЫ'НА. Пясчаны ўчастак зямлі (Докш.).

р

РАБГННІК. Зараснік рабіны ЗогЬпз апспрагіа; лес, у якім багата расце рабіны (БРС).

РАБГНАУКА. Месца, дзе расла рабіна (Слаўг.). □ в. Рабінаўка Слаўг.

РАВЕ/Ц. Равок, пракапаны ўпоперак лукі, які злучаецца з раікой і прызначан для лоўлі рыбы (Стол.).

РАВГНКА. Паніжэнне на роўным полі; жолабападобнае паглыбленне на схіле гары, паміж узгоркамі (Слаўг.).

РАВО'К. 1. Звычайна сенажатная ўпадзіна паміж узгоркамі (Слаўг., Чэр. Бяльк.), дзе часта цячэ ручай (Бых., Рагач.). 2. Ставок на сухадольнай упадзіне (Слаўг.). 3. Канаўка (БРС). □ ур. Брагідоўокі равок каля в. Заспа Рэч., ур. Давыдзёнкаў равок (ручай, сенажаць) каля в. Шаламы Слаўг., воз. Равок каля в. Кульшычы Слаўг.

РАВЯ'К. Вялікі равок (Карм.). □ ур. Равякі каля в. Казіміроў Карм.

РАГАЗА'. Зараснік чароту Зсігрцз Іасцзігіз Б. Тое ж мячэўнік (Слаўг.).

РАГА'ЛІНА. Сукаватае дрэва (Нясв.). □ в. Рагалін (К. 1809), ці Рагальня Слаўг.

РАГА'ЛЬ. 1. Сукаватае дрэва (Слаўг.). 2. Лось (Слаўг.). □ ур. Рагалёва поле і Рагалькова балотца каля в. Шаламы Слаўг.

РАГА'ТКА. 1. Загарода на дарозе; застава, шлагбаум (Слаўг.). 2. Выступ сушы, які ўдаецца ў вадаём (Слаўг.). 3. Скрыжаванне дарог (Слаўг.). □ ур. Рагацік (луг) каля в. Крамянка Слаўг., Рагаткі (месца, дзе сыходзяцца рагі вуліц) у в. Любаны Слаўг.

РАТІ. Ручайкі пасля дажджу; струменьчыкі вады на крынічным месцы (Нясв.). Тое ж рэгі (Маладз.).

РАГО'З. Зараснік рагозу ТурЬа ІаШоІіа Б. (Стол.). (Слаўг.). Тое ж рагознік, рагоза (Слаўг.). □ саўгас «Рагазнянскі» Кобр., б. х. Рагознае, р. Рагозна (К. 1773), ур. Рагожнае каля в. Ржаўка Слаўг.

РАЗВГЛІНА. Месца, дзе дарога раздвойваецца (БРС). Тое ж развілка (Маладз., Рэч., Слаўг., Хойн.), размініна, размінка (Слаўг.), раз’ёзд (БРС).

РАЗДАРО'ЖЖА. Месца, дзе сыходзяцца, скрыжоўваюцца вуліцы, дарогі (БРС).

РАЗДО'Р. Поле або сенажаць на месцы выкарчаванага лесу (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Раздор (сенажаць) Стаўбц.

РАЗЛОТ. 1. Раздолле, прастор, шыр, даль (БРС). Тое ж раскоша (БРС). 2. Сухадол, роў, яр, шырокая нізіна (Вілен.). 3. Рыхлая, мяккая глеба (Гарад. Касп.).

РАЗМЫ'У. Месца, размытае вадой (Бых., Маг., Слаўг., Чав.).

РАЗО'КНевялікі ўчастак сенажаці, поля; рэз (Сміл. Шат.).

РАЗО'РА. 1. Канаўка, жалабок паміж барознамі бульбы, буракоў, які атрымліваецца пры акучванні (БРС). Тое ж разорына (БРС). 2. Глыбокая і шырокая баразна, равочак паміж загонамі пры ворыве ўроскідку або каля мяжы пры ворыве ўсклад (Беш. Касп., Браг., Дубр., Жытк., Кобр., Маз., Рэч., Сал., Слуцк. Сержп. Грам., Стол., Шчуч.). Тое ж разорына (Дубр., Нас.), разор (Лёзн., Смален. Дабр.), разорва (Зах. Бел. Др,Падб.).

РАП. Месца з вельмі прыгожым краявідам і ўрадлівай зямлёй (Слаўг.). □ в. Рай Мсцісл., в. Раіны Азяр., в. Райск Бельскага пав. у ПНР.

РАКА'. Пастаянны водны паток значных памераў з прыродным цячэннем па рэчышчу ад вытока ўніз да вусця (БРС). Тое ж рэка (Арш., Вілен. Карскі, вып. 3, 1900, 91, Жытк., «Наша Ніва», 1913, № 20, 1, Рэч., Сал., паўднёвы захад Слаўг., Ст.-дар., Стаўбц., Стол., Шчуч.).

РАКГТНІКЗараснік ніцай лазы Заііх гозтагіпііоІіа Б., якая расце на пясчаных берагах рэк (БРС) або вербалозу Баііх репіатіга Б. (БРС). □ ур. Ракітнікі (луг) каля в. Гіжэнка Слаўг.

РА'ЛЯТоўсты сук, адгалінаванне, два ствалы з аднаго кораня (Жытк.). Тое ж рала (БРС).

РАЛЛЯ'. 1. Узараінае поле (БРС). Тое ж раллё (Мсцісл. Бяльк.), раллё (Віц. Шэйн. БП, 783, Крыч., Слаўг.), ральба, раліва, раццё (Слаўг), ралья (Воран., Жытк., Кап., Навагр., Нясв., Рэч., Сал., Стол., Шчуч.), раля (Зэльв., Рэч., Хойн.), роля (Ваўк. Сцяшк., Нас., Пін. Булг., 198), ролья (Пін. Булг., 198), роль (Нас. АУ, Я. Колас. Паэмы, 1946, 281). 2. Пар, зямля, якую не аралі на працягу года (Бых.).

РАМЕ'ННІКЗараснік бабоўніку Мепуапійез ігііоІіаіа Б. (Жытк.).

РАМЕНЬ. Вялікі балотны лес (вв. Сялецкая і Ушакі Крыч. Меер, 1786, 121, 122, «Наш край», 1926, № 8— 9 (11—12), 19). Параўн.: раменае ’лес па краю раллі’ (Сразн. III, 65).

РАМЯ'. Рукаў ракі (Капацэвічы Маз.).

РА'НДА. Шынок (Маг. губ. вед., 1854, № 48, 865).

РАСА'ДНІК1. Абгароджанае месца, дзе сеюць расаду, вырошчваюць насенне з высадкаў (БРС). Тое ж пылысаднік, парасаднік (Слаўг.). 2. Гадавальнік для вырошчвання садовых і дэкаратыўных дрэўцаў (Слаўг.).

РАСКО'П. Паглыблены і расшыраны вадаём; расшыраная частка канавы, дзе мыюць бялізну, пояць жывёлу, мочаць каноплі; паглыбленне, кар’ер, глінішча (Слаўг.). Тое ж раскоп’е, раскопінне, раскопішча, раскапанічча (Слаўг.). □ ур. Раскоп’е каля в. Урэчча Слаўг.

РАСКО'С. 1. Луг з купінамі і пнямі (Сен. Касп.). 2. Двайны пакос (Хоц. Бяльк.).

РАСКРЭ'СТ. Перакрыжаванне дарог (Стол.). Тое ж растані (Слаўг.), раскрэсы (Ветк.), растаня (Рэч.), растанцы (Глуск. Янк. II, Пар.).

РАСПАШІКА. Упершыню ўзаранае поле (Стол.). Тое ж распахата (Слаўг.).

РАСПУ'ЦЦЕ. 1. Аіесца, дзе дарога раздвойваецца; развілка (Маладз., Слаўг.). Тое ж расход (Ст.-дар.), расход дарог (Сал.), разыходные дарогі (Стол.), растанцы (Маз.). 2. Бездарожжа вясной або ўвосень; гразь; паводка; адталая зямля (Зах. Бел. Др.-Падб., Нар., Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж распўціца (Рэч., Слаўг.), растоп, растопіца, растаропа (Слаўг., Стол.), растароп (Слаўг.), растроп (Смален. Дабр.), растаропіца (Мсцісл. Бяльк., Нас., Слаўг.).

РАССА'. Густыя зараснікі розных водных траў тыпу рагалісніку СегаіорВуІІнт гіетегзнт Ь., урэчніку Роіато^еіоп паіапз Ь. і інш., якія добра ядуць рыбы, вадаплаўныя птушкі і іншыя жывёлы (Віц. Кузн. Касп.).

РАСТО'У. Востраў сярод балота, на якім расце высокі лес (Віц. Рам. Мат.). □ ур. Растоў (балотны востраў з высокім лесам) Віц. (Рам. Мат.).

РАСЦЯРО'Б. 1. Месца, расчышчанае ад кустоў, лесу пад раллю або луг (БРС). Тое ж расцяробы (Хоц. Бяльк.).2. Балоцістая нізіна ў лесе (Смален. Дабр.). □ ур. Расцяробы (луг) каля в. Бабінавічы Арш., ур. Сіпаў Расцяроб (поле) каля в. Калінаўка Краснап.

РАСЦЯРО'БА. 1. Аблога, зарослая кустамі, драбналессем (Слаўг., Смален. Дабр.). 2. Месца, дзе высечаны лес, але яшчэ нераспрацаванае пад поле (Смален. Дабр.), зарослае хмызняком (Бял. Матэр., Слаўг.). Тое ж расцяробы (Слаўг., Хоц. Бяльк.).

РАЎДО'НЬ. Рачная нізіна; шырыня рэчышча, абалоні і заліўных лугоў (Кап.). Тое ж раўда, раўдань (Кап.). Параўн. прыгаворку: Пане Я'не-Пабіяне, пасвіў кбні на раўдбні (в. Макраны Кап. Вас.).

РАУНІ'НА. Роўнае поле (БРС). Тое ж раўніна (Зах. Бел. Др.-Падб., Кап., Рэч., Слаўг.), раўнядзіна (Віц. Нік. 1895), раўнядзь (Віц. Нік. 1895, Крыч., Лёзн., Слаўг.), раўкінь, роўніца, раўнічань (Слаўг.). □ в. Раўніна Рагач. (К. 1778).

РАУЧАВІ'НА'. Мелкі сухадольны равок, пракапаная канаўка (Слаўг.). Тое ж раўчаг (Слаўг.).

РАУЧА'К 1Неглыбокі роў з вадой, на дне якога цячэ паток (Бых., Жытк., Нас., Слаўг., Шчуч.). 2. Адгалінаванне ракі; ручай (БРС). 3. Канаўка пад капяжом хаты для сцёку вады (Рэч., Слаўг.). Тое ж раўчачок (Рэч.). 4. Калдобіна (Грыг. 1838—1840). 5. Абмялелая рэчка (Слаўг.). □ р. Раўчак каля в. Зімніца Слаўг.

РАУЧУ'К. 1. Ручай, рачулка (БРС). Тое ж раўчок (Краснап. Мсцісл. Бяльк.), раўчэка (Стол.). 2. Нізіна або канава, па якой амаль заўсёды цячэ вада (Стол.). Тое ж равёц (Стол.). 3. Пракапаная канаўка пад капяжом (Нясв., Слаўг., Стол.). Тое ж раўчэка (Стол.).

РАУЧЫ'НКА. Невялікае прадаўгаватае паглыбленне ў зямлі (Слаўг.). Тое ж жалобчынка (Слаўг.).

РАЧА'ЛІНА. Балотная рэчка (М. Танк. Янук Сяліба, 1957, 3).

РАЧА'ДЗЬ. Старое рэчышча ракі (Чашн. Касп.).

РАЧУ'ЛКА. Невялікая рэчка (БРС). Тое ж раччонка (Віц. Нік. 1895, Слаўг.), раччўшка (Віц. Нік. 1895, Мсцісл. Бяльк., Слаўг.), рэччанка (Слаўг.).

РАЧЬГШЧА. 1. Старарэчышча (Стаўбц.). 2. Багні<стае месца на зарослым рэчышчы (Стаўбц.). □ ур. Рачышча (луг) каля в. Беражцы Жытк.

РЖА'ВА. Гразкае, іржавае балота з вокісам жалеза ў вадзе; балота з жалезнай рудой (Віц. Рам. Мат., Слаўг.). Тое ж ржа (Жытк., Нясв., Слаўг., Стол.), ржавец, ржавіна, ржавіна, рыжавіна (Слаўг.). □ в. Ржава Віц. (Рам. Мат.).

РЖАВЕНЬ. Крыніца на багністым глыбокім балоце (Глыб. ДАБМ, 42).

РЖА'УКА. 1. Балота з іржой (паўсям.). 2. Крыніца, ручай у раўку (Смален. Коз., 118). □ в. Ржаўка Слаўг.

РЖЬГШЧА. 1. Зжатае поле (БРС). Тое ж ржонне (Смален.), ржэўнік (паўсям., апрача поўдня БССР ДАБМ, к. 269), рожня (Хойн.). 2. Поле, на якім зжата жыта (амаль паўсям. ДАБМ, к. 271). Тое ж ржыска (Ваўк. Сцяшк., Вор. ДАБМ, к. 271), ржанішча (Слаўг., Смален. Дабр.), ржэўнік (Бых., Лёзн. Касп., Мін., Слаўг., Сміл. Шат., Уш. ДАБМ, к. 271), ржоўнік (Бабр., Слуцк. ДАБМ, к. 271), ржонне (Маладз. ДАБМ, к. 271), ржонішча (Мін. і поўнач Гродз. ДАБМ, к. 271), ржынішча (Маладз., Мін. ДАБМ, к. 271), ржанішча (Бабр. Гом. Слуцк. ДАБМ, к. 271).

РОГ. 1. Вугал вуліцы (БРС). 2. Выступ, клін поля, лесу, лугу; лука, паварот ракі; клінападобная частка балота (Жытк., Крыч., Нясв., Рэч., Сал., Слаўг.). □ ур. Дзёдаў рог (луг) каля в. Віравая Слаўг., ур. У рагах (лес) каля в. Яскавічы Сал., ур. Пілявы рог (выступ поля, лугу, лесу) каля в. Заспа Рэч., ур. Заязкі рог (балота) і ўр. Мулкоў рог (балота) каля в. Беражцы Жытк., ур. Пёршыя (Другія, Трэція) ражкі (выступ поля, лесу) каля в. Дзягавічы Крыч., ур. Бузяны рог (частка возера) каля в. Чарсвяны Уш.

РОЙСТ. Балота, балоцістая мясцовасць (Воран.). Параўн.: У пушчы ляжыць скарб закляты за ройстам у гушчы (Ф. Багушэвіч. Выбр. тв., 1952, 49). □ ур. Райсцяны (1593) на Вілен. (АВАК, XI, 50).

РО'ЙСТА. 1. Месца, дзе дарога раздвойваецца (Вілен.). 2. Балота (Ашм. Ф. Багушэвіч, верш. «Праўда»), 3. Няўдобіца (Іў.).

РО'ЙСТВА. Выпас для жывёлы (Нясв.). □ ур. Ройства (папас) каля в. Малева Нясв.

РО'ЙСТЫ. 1. Раздарожжа (Вілен.). 2. Скрыжаванне дарог (Вілен.). □ в. Ройсты Свянц.

РО'ЛЬНЯ. Болыпая палова прысядзібнага ўчастка калгасніка ў полі, які кожны год даецца на новым месцы (Стаўбц., Шчуч.).

РОМ. Прастор, свабоднае месца; абшар (Зах. Бел. Др.-Падб.).

РО'СКІДКА. Узаранае ўроскідку поле з разорай пасярэдзіне загона (Нясв., Смал., Сміл. Шат., Стол.).

РО'СТАНЬ. 1. Месца, дзе перакрыжоўваюцца дарогі, вуліцы (БРС). Тое ж ростані (Маг. губ. вед., 1854, № 48, 865, Рагач., Рэч., Слаўг.), ростанкі (Віц. Нік. 1895, Нас., Смален. Дабр.), ростанькі (Грыг. 1838—1840, Пол., Рэч., Слаўг., Ст.-дар.). 2. Месца, дзе дарога раздвойваецца (БРС). Тое ж ростані (Рэч.), ростанькі (Краснап. Бяльк., Леп., Слаўг., Хоц.), ростанкі (Ст.-дар.), растанё, растані (Слаўг.). 3. Дарога на бязлеснай мясцовасці; шляхі зносін (Віц. Рам. Мат.).

РОУ. 1. Глыбокае канавападобнае паніжэнне, вымытае веснавымі ліўнямі; штучная глыбокая канава (БРС). 2. Крыніца (в. Шэкі Арш.). 3. Паглыбленне, упадзіна паміж затонамі (Стол.). 4. Круглай формы яма на высокім месцы для захавання бульбы зімой (Віл., Ст.-дар.). □ ур. Танкавы Роў каля Слаўгарада, вул. Роў (1750) у г. Прапойску (ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1556, л. 219), ур. Байцоў Роў (луг каля р. Пацэя) недалёка ад в. Свенск Слаўг., ур. Роў (кусты) каля в. Улукі Слаўг., ур. Грутаў Роў (крыніца) каля в. Шэкі Арш.

РО'УН.ЯДЗЬ. Роўная паверхня поля; раўніна; гладкая паверхня вады (БРС). □ в. Роўнядзь Лаг.

РО'ШЧА. 1. Гадаваны ўчастак лісцёвага лесу каля населенага пункта; гарадскі парк (Рэч., Слаўг.). 2. Малады бярозавы лес, бярэзнік (Крыч.). 3. Могілкі (Магілёў). □ ур. Рошча (парк) у г. Слаўгарадзе, ур. Дарахвёіхіна рошча (бярозавы і сасновы лес) каля в. Бабінавічы Арш., ур. Рошча (бярозавы і хваёвы лес) каля в. Любаны Слаўг.

РУБ. Ст.-бел. Ускраіна (вёскі, зямлі, дзяржавы); мяжа. □ ур. Рўбанаў Кўрган каля в. Ст. Каменка Слаўг., ур. Рубрына каля в. Кароцічы Стол.

РУБЕОК. 1. Мяжа (БРС). 2. Цвёрды выступ зямлі на роўным месцы; вузкая броўка (Слаўг.). □ в. Рубёж Кліч., в. Рубеж Чэрв., ручай Рубежнік Віц. (Рам. Мат.), в. Рубяжэвічы Ст.-дар.

РУДА'. 1. Балотная жалезная руда (БРС). 2. Балота з камякамі жалезістай іржы і вадкай іржавай пялёнкай паверх вады (Барыс., Ваўк. Сцяшк., Навагр., Паст., Слаўг., Стаўбц.). Тое ж рўдзішча (Стаўбц. Прышч.), рудовіна (Навагр.). 3. Гразь на дарозе (Сен. Касп., Слаўг.), у балоце (Стаўбц.). 4. У актах. Млын для размолвання руды. □ ур. Руда (балота, сенажаць) каля в. Пруды Стаўбц., ур. Бальшая Руда (балота) у басей-

не р. Нёмана (Серб., 1912, 84), ур. Рўдзішча (поле) Стаўбц. (Прышч.).

РУ'ДКА. Крыніца з іржавай вадой (Слаўг.). Тое ж рўдзока (Слаўг.).

РУ'ДНЯ. Ст.-бел. Руднік для апрацоўкі балотнай жалезнзй руды; жалезаплавільны і меднаробчы заводы (Нас.), паташны завод (Нас. АУ). □ Гамарня або Гразівецкая Рудня Крыч., в. Рудня Слаўг.

РУ'ЖА. 1. Куст, кустоўнік Коза (БРС). 2. Калонія раслін мальва лесавая Маіуа зуіуезігіз (Меж. Касп.). 3. Суша, высокае месца (Беш. Касп.). □ г. п. Ружаны Гродз.

РУГНА '. Рэшткі разбуранага будынка (БРС); вайна (Грыг. 1838—1840, Тал. Мядзв.). Тое ж руніна (Дзятлавіцкая вол. Гом. Радч., 1888, стар. XII).

РУГНА². Прыволле, выгода (Слаўг.).

РУКА'У. Адгалінаванне ад рэчышча ракі, возера (БРС). Тое ж рукавіна (Слаўг.).

РУМ. Месца каля ракі, куды звозяць зімой лес для сплаву; лясная прыстань (Пух. Шат., Сен. Касп., Слаўг., Стол.). Тое ж рўмішча (Віц. Рам. Мат.), рюм (Віц. Нік. 1895, Слаўг.). □ ур. Рум (каля Сажа) Слаўг., в. Рум Валож.

РУХЛЯ'КСумесь гліны або пяску з вапнай Бцаг^а Сгеіасеа (Крыч. Меер, 1786; Маг. М. В. Фурсов. Опнсанне Могнлевского музея, 1898, 76).

РУЧАВГНА. 1. Перасыхаючая рэчка; сухадольны равок (Слаўг.). 2. Самае хуткае цячэнне (Слаўг.).

РУЧАЕК. 1. Малая рэчка (Навагр., Слаўг.). 2. Веснавы, дажджавы, крынічны струмень (Слаўг.).

РУЧАГНА. 1. Перасыхаючы ручай; веснавы ці дажджавы паток (Слаўг., Сміл. ІІІат.). 2. Вільготнае месца, дзе сочыцца крынічная вада і адкуль пачынае цячы ручай (Рэч., Слаўг.).

РУЧА'Й. 1. Невялікая рэчка, паток; рачулка (БРС). Тое ж ручэй (Ветк., Крыч., Леп., Лёзн., Маз., Маладз., Паст., Слаўг., Смал. Дабр., Стол.), руччэй, руччэвіна, руччэйка (Слаўг.). 2. Месца, дзе ў зямлі праходзіць ваданосны пласт; крынічная жыла (Стаўбц.). 3. Струмень дажджавой або снегавой вады; пракапаная канаўка кругом хаты (Слаўг.). Тое ж ручэй (Лёзн., Слаўг.), руччэй (Слаўг.). □ р. Ручай (Пачанна) у басейне Дняпра (Макс., 86), Дубёнскі ручай каля в. Дубня Слаўг., в. Глы-

бокі Ручэй Мядз., б. х. Халодны Ручэй (1926) каля в. Старынка Слаўг.

РУ'ЧАЙ. Быстрая рэчка (Лях. Кап., Слаўг.). □ р. Сіні Рўчай каля в. Дабранка Слаўг., Аўтулазкі Рўчай, Сўські Рўчай, Ліпскі Рўчай каля пас. Калінаўка Краснап., ур. Рўчай каля в. Кульшычы Слаўг., в. Філіпаў Ручай (з 1727 года) Крыч. (А6АЭ XV ''Аагзхахуіе, Аг, Вгіаі XXV, з. 1935, л. 187).

РУЧВО'. Рэчышча ракі; фарватэр (РБС, 238).

РУ'ЧКА. Пракос (Нар.).

РУ'ЧЧА. 1. Выгода, прыволле, дзе ўсе ўгоддзі побач (Слаўг.). 2. Месца, дзе працякае ручай (Лёзн., Рэч.). 3. Старое рэчышча ручая з шырокім дном (Лёзн.). □ ур. Рўчча (поле, бярэзнік) каля в. Любаны Слаўг.

РУЧЧА'. Бязводны летам і параўнальна багаты вясной і ў час паводкі ручай; палявая або лугавінная нізіна (Віц. Нік. 1895).

РУЧЧАВІ'НА. Пачатак рэчышча ручайка, які выцякае з крыініцы (Віц. Нік. 1895). Тое ж выцек, (Слаўг.).

РУЧЧЫ'. Месца, дзе зліваюцца ручаі ў рэчку; багатае крыніцамі месца (Слаўг., Уш.). Тое ж рўччы (Слаўг.). □ ур. Руччы (сенажаць) каля в. Серкаўка Слаўг., ур. Руччы і Камянныя Руччы (крынічнае месца) каля в. Чарсвяны Уш.

РУ'ЧЫ'ШЧА. Месца паабапал ручая або там, дзе цёк ручай; сухое рэчышча ручая (Слаўг.).

РУШНЯ'РНЯ. Ст.-бел. Майстэрня, фабрыка, дзе робяць ружжы.

РУШЧЫ'ЗНА. Рускі бок; Расія (Нас.). Тое ж расёйшчына, расіяншчына, русакоўшчына (Слаўг.).

РЫ'БНІКВадаём, дзе разводзяць рыбу (БРС).

РЫТА. Ст.-бел. 1. Ліман. 2. Рачное вусце, дзе рака падзяляецца на рукавы пры ўпадзенні ў мора; сутокі ракі. 3. Князь, начальнік, ваявода (Гарб.).

РЫЖЭ'Ц. 1. Белавата-жоўты пясок, які залягае ніжэй ворнага пласта глебы (Тур. «Наш край», 1929, № 12 (51), 42). 2. Торф на балоце; балота з вокісламі жалеза ў вадзе (Палессе Талст.). Тое ж рыжэць (Сіманавічы Палессе Талст.).

РЫ'МА. Купіна ў вадзе (Н. Дзятлавічы Гом. Радч., XVI). Параўн.: под рймамн, т. е. кочкамн, купьямн в воде (Радч.).

РЫ'НА. 1. Прыстасаванне для адводу, сцёку вады,

пакатае месца, па якому сцякае вада (БРС), звычайна на млынавае кола; ставок (Слаўг.). 2. Прорва, бездань (Слаўг.). 3. Жолаб, які ўтвараецца пры сутыкненні пад прамым вуглом двух бакоў дахаў сумежных пабудоў (Слаўг.); капежная труба (Гродз., Слаўг.). 4. Вялікая гурба снегу, занос (Слаўг.).

РЬГНАК. Адкрытае месца, дзе гандлююць тавара.мі (БРС).

РЫСТА'ЛІШЧА. Стар. Месца для вайсковай вывучкі, гімнастычных спаборніцтваў; іпадром (РБС, 593).

РЬГЦВІНА. 1. Ямка, выкапаная свіннямі (Слаўг.). Тое ж рытво, рытвіна (Слаўг.). 2. Ямка пад вадой (Слаўг.). 3. Паглыбленне на дарозе, выбітае коламі (Беш. Касп.). 4. Паглыбленне ад разрыву снарада ці бомбы (Лёзн.).

РЫЧА'ДЗЬ. Месца, дзе бярэ свой пачатак рэчка (Дубр.).

РЫЧА'ЛЬ. Невялікі ручай паміж ракой і балотам (Сен. Касп.).

РЬГЧКА. 1. Непраходнае балота, дрыгва (Палессе Талст.). 2. Участак вады на балоце (Палессе Талст.).

РЫШТ. 1. Сцяжынка побач з дарогай, за канавай; броўка каля канавы (Слаўг.). 2. Роў, ручай, вадасцёкавая канава (Віц. Касп., Зах. Бел. Др.-Падб., Мсцісл. Бяльк., Слаўг.). 3. Высока скошаная балотная сенажаць, дзе пракосы ляжаць над вадой (Стол.). □ вул. Рышт (і заходняя частка горада за ровам) у г. Слаўгарадзе, ур. Рыштот Бых. (Дэмб. II, 1884, 169).

РЫШТО'К. Вадасцёкавая каінаўка (БРС), выкладзеная каменнем уздоўж брукаванай вуліцы або дарогі (Маладз.).

РЬІШЦЬ. Канава (Маг. губ. вед., 1854, № 48, 865, Слаўг.).

РЭ'ВЕНЬ. Прыродная яма на балоце, дзе звычайна ловяць рыбу (Палессе Талст.).

РЭЗ. Участак, паласа поля або сенажаці (Беш. Касп., Гарб., Глуск. Янк. II, Грыг. 1838—1840, Слаўг., Сміл. Шат.); тры загоны (Жытк.); участак зямлі 72 га (Стол.), 10 дзесяцін (Стол.). □ в. Разкі Слаўг., ур. Рэзкі (поле, прымеранае пазней) недалёка ад в. Папоўка Слаўг., воз. Разно Люцынскага пав. (Расія т. 9, стар. 445).

РЭ'ЗА. Глухія, пустэльныя і гразкія месцы (Гарб.). □ г. Рэжыца і р. Рэжыца Віц.

РЭЗЕТВ. Паласа адчужэння каля чыгункі, шашы (Слаўг.). Тое ж рэзёрва (Слаўг.).

РЭ'ЗКА. 1. Вузкая палоска лугу, поля (Бял. Матэр.). 2. Мера зямлі каля 10 дзесяцін (Стол.).

РЭ'ЗНІК. Густыя зараснікі ў стаячай вадзе рагалісніку Сегаіорііуііпт сіетегзпт Ь. (Слаўг.).

РЭ'ПІШЧА. Новае поле, ляда, дзе раней першай культурай сеялі рэпу (Мін. Лемц. Дыс., 203, Рэч., Смален. Дабр.). □ х. Вялікае Рэпішча, х. Малое Рэпішча Мядз., ур. Рэпішча (луг) каля в. Віравая Слаўг.

РЭ'УКА. Стар. Сухая, доўгая града на балоце, парослая лесам (руск. релька). Параўн.: Сымон Рэўка з-пад Барысава (псеўданім Ф. Багушэвіча).

РЭХ. Паласа раллі або сенажаці (Сміл. Шат.).

РЭ'ЧКА. 1. Невялікая рака, рачулка (БРС). Тое ж ряччэнка, ряччонка (Слаўг.). 2. Мясцовасць, дзе ёсць нізіны і азёры (Стол.). □ ур. Хамішына Рэчка каля в. Кароцічы Стол., ур. Апанасава Рэчка і Глыбокая Рэчка каля в. Яскавічы Сал.

РЭ'ЧКК Малыя азёрцы на балоце (Стол.).

РЭ'ЧКГ Месца, дзе ёсць рачулкі, ручайкі, крыніцы (Віл.). □ ур. Рэчкі (луг, дзе былі рачулкі) каля в. Засцёнкі Віл.

РЭ'ЧЫШЧА. Месца, дзе цякла рака (БРС). Тое ж рочышча (Слаўг.), рочадзь (Вілен.). □ ур. Рэчышча каля в. Аздамічы Стол.

РЭ'ШНІК. Зараснік арэшніку (Крыч., Слаўг.).

С

САД. 1. Участак зямлі, засаджаны пладовымі дрэвамі, ягаднікамі (БРС). 2. Грыбная калонія ў лесе (Слаўг., Слуцк.). □ ур. Кавалёў Сад (поле) каля в. Гіжэнка Слаўг., ур. Старый Сад (поле) каля в. Кульшычы Слаўг.

САДАВГНА'. 1. Сад (Слаўг.). 2. Адно пладовае дрэва ў садзе (Слаўг.).

САДЖО'НКА. Прысады (Пол.).

САДЗГБА. 1. Зямельны ўчастак, на якім знаходзяцца хата з пабудовамі, сад (Слаўг.). 2. Хата з пабудовамі (Нас.). 3. Засяленне, выган (Нас. АУ).

САДНОЕ Дрэва, на якім стаіць вулей (Стол.).

САДО'К. 1. Невялікі сад пладовых дрэў (БРС). 2. Невялікая сажалка, у якой разводзяць рыбу (БРС).

3. Скрыня для ўтрымання ў рацэ жывой рыбы (Нас.). Тое ж саж (Стол.).

СА'ЖАЛКА. 1. Капаны вадаём, невялікае штучнае возера (БРС). Тое ж саджалка (Азяр. Касп.), саджаўка (Сядл. Бес., 146); пасля 1861 г. штучны вадаём для мачэння толькі льну (Віц. Нік. 1895). 2. Рыбны садок (БРС); глыбокае месца, дзе вядзецца рыба (Олтушскае возера Палессе Талст.). Тое ж саджаўка (Зах. Палессе Талст.), сажаўка (Бельск. ПНР, Гродз., Нас.). 3. Старык ці прыродная з вадой упадзіна (Паст.), круглая яма (Стол.). 4. Палонка ў лёдзе на рацэ (Нас.). □ Е'дмусева сажалка каля в. Драгунск Рагач., ур. Марозавы Сажалкі (востраў на балоце Чыстая Лужа) каля в. Кульшычы Слаўг., ур. Сажалкі каля в. Любаны Слаўг., ур. Дзедава Сажалка Мсцісл. (Юрч.).

СА'ЖАННІК. Дарога, абсаджаная бярозамі (Сен. Касп.).

САКА'. Балоцістая, нізкая сенажаць, дзе расце асака Сатех (Грыг. 1838—1840, Слаўг.). □ ур. Сака (грыва на лузе каля р. Проні) недалёка ад г. Слаўгарада.

САКМО'. След, знак ад падэшвы нагі на раллі, пяску (Гродз.). Тое ж знак (Слаўг.).

САКО'ЛЛЕ. Аддаленыя, глухія месцы навокал (Слаўг.). □ азярына Саколле каля в. Шарсцін Ветк.

СА'ЛА. 1. Абведзенае лініяй месца (пры гульні ў лапту), дзе можна спыніцца, выбіўшы мячык, калі не ўдаецца дабегчы назад да «горада» (Стол.). 2. Жалезістыя плямы на паверхні вады (Віц. Нік. 1895).

САЛАМЯ'. Праліў (дыялектнае паўночнае ў наўгародскіх помніках — А. Г. Преображенскпй. Этнмологнческнй словарь русского языка, 1958, 354). □ вв. Саланец, Саланевічы, Саламір’е Пол. (Бах.), в. Саломерычы Мін., в. Салані Стаўбц.

САЛАНЧА'К. Крыніца з салёнай вадой (Гродз.). Тое ж ст.-бел. баліна.

САЛА'Ш. 1. Будка, будан; часовае збудаванне з галля, лапак, сена для жылля летам у лесе, на лузе (ЯКолас. Дрыгва, 1946, 90). Тое ж будалаш (Слаўг.), будач, будаш (Чэр.). 2. Месца каля кураня (гл.), будкі (Маз., Стол.).

САЛО'МЕНІЦА. Нізкае месца (Пол.). □ ур. Саломеніца і ўр. Саломінка (участак яловага лесу, паша) каля в. Залессе Пол.

САНЦАПЁК. Зацішнае, адкрытае месца, дзе прыпякае сонца (БРС).

САНЦО'ВІШЧА. Поле, дзе рос сланечнік НеІіапіЬцз аппцз (Слаўг.). Тое ж сончышча, санцоўе, санцэвішча, санцавішча, санчавінне (Слаўг.).

САРАБО'ЙНЯВялікі хлеў у маёнтку, які служыў для складвання кармоў (Тал. Мядзв.).

СА'СКА. Ст.-бел. Плавільная печ; рудня. □ в. СаскаЛіпка Нясв. (Лемц. Дыс. 226).

САСО'ННІКМесца, парослае сасной; сасновы лес (БРС). Тое ж сасновец, сасновіца, сасноўка, сасноўца, саснюга (Слаўг.), сасняк (Докш., Жытк., Леп., Нясв., Слаўг., Шчуч.). □ ур. Сасоннік (балота) каля в. Кулікоўка Слаўг., ур. Сасновец (узвышша сярод абалоні) каля в. Ст. Каменка Слаўг., ур. Сасновіца (поле) каля в. Ржаўка Слаўг., вул. Сасноўка ў в. Рудня Слаўг., ур. Сасноўка (возера ў сасновым лесе) каля в. Ст. Каменка Слаўг., ур. Сасноў каля в. Заспа Рэч.

САСО'ННІЧАКМалады сасоннік (Слаўг.).

САУГЕ'ЛЬ. Коўзкае месца, каток (Чашн. Касп.).

САХРА'Н. Лес, пакінуты расці на доўгі тэрмін (Сур.).

СВЕ'РЖАН. Цвёрды ўчастак абалоні ракі (Лемц. Айк.).

СВІНАРЫ'Я. Гразкае месца, дзе купаюцца свінні (Стол.).

СВІНЕ'Ц. Зараснік цвёрдага сіўцу Цагйцз зігісіа Ь. (Мсцісл., Пол.). Тое ж свіннік, свінцюх (Мсцісл.). □ в. Свінка Кап., в. Свіная каля г. Дуброўны (Меер, 1786).

СВІННАРЫ'Й. Глыбокая яма-логава, якую выкапалі свінні (Рэч.).

СВІНТА'Р. Царкоўны двор (Тал. Мядзв.). Тое ж свінтар (Мсцісл.).

СВО'ЙЧЫНА. Месца, дзе нарадзіўся чалавек, дзе жыве радня; айчына, зямляцтва (Уш.). Тое ж свойшчына (Слаўг.), свошчына (Нясв.).

СВЯНТА'Р. Ганкі, пляцоўка перад уваходам у царкву (Вілен.).

ОЕ'ДАЛА. Месца, дзе чалавек вельмі часта бывае; абжытае месца (Кар.).

СЕ'ДЖА. Месца, дзе знаходзіцца засада на ваўкоў з прынадай (Сен. Касп.).

СЕ'ДЗЕНЬ. Месца, дзе быў двор; старое селішча; дворышча (Лёзн.).

СЕ'ЖА. 1. Рыбны садок на рацэ (Гарб.). 2. Перагародка на рацэ, на вузкіх праходах пры спадзе вады; закота (Маг. Дэмб., т. 2, 590).

СЕ'ЛІЦА. 1. Сенажатка, лужок на краю сядзібы (Віц., Касп.). 2. Месца, дзе быў двор, сядзіба (Жытк., Стол.). □ ур. Селіца каля в. Беражцы Жытк., ур. Селіца каля в. Кароцічы Стол.

СЕ/ЛІШЧА. 1. Месца, дзе быў двор, сядзіба (Глуск. Янк. II, Маз., Ст.-дар.). 2. Месца, занятае рознымі пабудовамі (Гарб.), двор; сядзіба (Глуск. Янк. II, Маг. 1577 ІЮМ, XXX, 1903, 71, Ст.-дар.’). 3. Месца, дзе раней было паселішча, вёска (Жытк., Рэч., Сал., Ст.дар.). Тое ж сёльшча (Ст.-дар.). 4. Наогул месца пасялення (Лёзн. Касп., Слаўг.). Тое ж сёльбішча (БРС), сёльнішча (Слаўг.). □ ур. Сёлішча (поле на месцы б. паселішча) каля в. Яскавічы Сал., ур. Селішча (луг) каля в. Заспа Рэч., в. Селішчы Ашм., в. Селішча Пін., Слаўг., Уш.

СЕ'ЛІШЧКА. Невялікае паселішча, вёсачка (Нас. АУ).

СЕНАЖА'ТКА. Сенажатны лажок (Нас.); невялікая сенажаць (Стол.). Тое ж сенажацька (Жытк.) сынагацька (Ст.-дар.), сынажатка (Сміл. Шат.).

СЕНАЖА'ЦЬ. Нізінная, пакрытая травой прастора, прыгодная для пашы і пакошы (БРС); месца касьбы (БРС). Тое ж сенакос (паўсям.), снажатка (Рэч.), сенажацця (Касц. Бяльк.), сыногаць (Ст.-дар.), сяножаць (Жытк., Стол.), саножаць (Тур., Карскі, вып. 2), санажаць (Вор., Навагр., Паст.), сыножаць (Глуск. Янк. 1), сынажаць (Сміл. Шат.). □ ур. Мўдрыкава сяножаць каля в. Кароцічы Стол., ур. Снажатка (луг, паша) каля в. Заспа Рэч.

СЕНЬ. Цяністае месца пад дрэвамі (Смарг.).

СЕРАДЗІБО'Р. Месца ў глыбі лесу, на тэрыторыі ляснога масіву (Браг., Люб.). Тое ж сярэдбар (Стол.). □ в. Серадзібор Люб., ур. Сарабор (1560) каля в. Хварасцяны Слаўг. Параўн.: прозвішча Серадзібар (Браг. Кор.).

СЕРБАЛГННІКЗараснік ажыны КцЬпз саезіцз Ь. (Віц. Кузн. Касп., Лёзін.). Тое сурмаліннік (Віц. Касп.).

СЕ'ЯНКА. Пасеяны лес (Стол.).

СІБЕ'Р. Пагібельнае месца (Сміл. Шат.).

СІВАБА'ВІНА. Пясчаная неўрадлівая светлага колеру глеба з прымессю чарназёму; падзол (Стаўбц.). Тое ж сівапёс (Сал.), сівабайня (Стаўбц.), сівёц (Ст,дар.).

СІВЕ'Ц. Луг, дзе расце цвёрдая трава сівец Магсіцз зігісіа Ь. (Слаўг.). □ ур. Даўгія Сіўцы (поле) каля в. Свенск Слаўг.

СІГ. Паласа шырынёй у адзін крок; вялікі крок (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж сігёнь, сігавёнь, сягёнь, сягёль (Слаўг.).

СІ'ЛЕГА. Зараснік кошыкавай лазы Заііх уітіпаііз Б. (Жытк., Стол., Тур.). Тое ж шылега (Стол.).

СІНЬЦЕ'Ж. Балотная сенажаць, якую косяць толькі па лёдзе (Пух. Шат.). □ ур. Сінява Лях. («Звязда», 23 кастрычніка 1966), в. Сінягоў (на месцы балота) Ст.-дар.

СІПУТА. Глеба з прымессю глею (Дзярж.).

СІРАСІ'К. Шэры пясок паўз балота, каля вады (Палессе Талст.).

СІТА'. 1. Сярэднеазёрная водмель, якая прыгодна для рыбалоўства і зарасла чаротам РЬга§тііез соттцпіз Тгіп., сітняком Зсігрцз Іасцзігіз Ь. (Віц. Нік. 1895). Тое ж трыста (Віц. Нік. 1895). 2. Зараснік сітняку Зсігрцз Іасцзігіз Б. (Кузн. Касп., Міёр., Смален. Дабр.). Тое ж сіт, сітнік (Выс. Касп., Лёзн., Маг. губ. вед., 1854, № 48, 865, Сал., Слаўг., Стол.), жабічы сітнік (Стол.), сітнічок (Уш.), сітняк (Рэч.). 3. Зараснік чароту РЬга^тіІез соттцпіз Тгіп. (Віц.). Тое ж сітнік (Стол.). □ в. Сіцянёц Староб., р. Сіціца каля в. Зімніца Слаўг. і р. Сыціца (1783) каля в. Зімніца Слаўг., в. Сітніца Лун., в. Малая Сітна Пол., ур. Сітнікі (лог) каля в. Чарнякоўка Слаўг.

СКАЛА'. 1. Гравійны ўзгорак; гравійная глеба (Нясв., Слаўг.). Тое ж сколка (Слаўг.). 2. Камяністая глеба (Зах. Бел. Др.-Падб.). 3. Цвёрды грунт; гліністая глеба (Азяр. Касп., Барыс., Крыч., Навагр., Паст.). 4. Вапняк (Кузн. Касп.). 5. Вялізны камень, агромністы валун (Смален. Дабр., Уш.). 6. Буры балотны жалязняк, якім выкладаюць сцены скляпоў, ям у зямлі (Ветк.). 7. Стромы гліністы бераг ракі, бок калодзежнай ямы (Смал.). 8. Цвёрды, скалісты бераг (Навагр., Смарг.).

9. Круты абрыў на Дняпры ў выглядзе навіслага пласта торфу (Бых.). 10. Балотная руда ў выглядзе тонкага пласта жалезнай сіні ў рэчышчы Дняпра супраць г. Ст. Быхава (Расія, т. 9, стар. 18). 11. Празрысты, лёгкі мінерал, т. зв. «чортаў палец» (Жытк.). □ ур. Скала (залежы фасфарытаў) каля в. Стайкі Мсцісл. («Савецкая краіна», 1932, лістапад, №11 (25), 14), гравійныя ўзгоркі ў в. Шаламы Слаўг.: Кірэева Гара або скала, Гаўрыльчыкава Скала, Мішачкава Скала, Кукалёўка.

СКА'ЛКА. Цвёрды камень, крэмень, які ідзе на выраб млынавых камянёў, а раней скарыстоўваўся для здабывання агню; залежы крэменю (БРС). Тое ж скаліца (Віц.).

СКАПЕ'Ц. 1. Каморніцкі межавы насып (Глуск. Янк. I). 2. Куча бульбы круглай формы, накрытая саломай і абсыпаная зямлёй (Глуск. Янк. I, Ст.-дар.). 3. Невялікі земляны насып (Глуск. Янк. I).

СКАРАДА'. 1. Азімыя ўсходы, асенняя рунь (Бабр. Маз. Слуцк. ДАБМ, к. 268, Пар.). Тое ж рунь (БРС). 2. Вясеннія ўсходы яравых (Хойн.). □ в. Скарада Віл., в. Скароднае Ельск.

СКАРАДЗЬБА'. Пабаранаванае поле (Мсцісл. Юрч., Слаўг.). Тое ж скароджанне, скародзьбінне, скараджэнне (Слаўг.).

СКАСАГО'Р. Пакаты бок гары (Слаўг.). Тое ж скасагорыца (Слаўг.).

СКАСІНА'. Схіл гары (Слаўг.). Тое ж скат (Клім. Бяльк., Нясв., Слаўг., Уш., Шчуч.), склон (Нясв., Уш., Шчуч.), наўскасіна (Слаўг.).

СКВАР. 1. Вогнетрывалая гліна (Чав.). 2. Гарачыня, летняя спёка; засуха (Мсцісл. Бяльк., 201). □ ф-к Скварск Чав. (Опнсанне Могплевского музея, 1898, 76).

СКГРДЗІШЧА. Месца, дзе стаяла тарпа саломы ці збажыны (Слаўг.).

СКЛАД. Узараны загон з двайной баразной пасярэдзіне (Жытк., Крыч., Мсцісл. Юрч., Нясв., Рэч., Слаўг., Смал., Стол., Шчуч.). Тое ж скід (Лёзн.), складок (Нясв., Слаўг.).

СКЛАДНЯ'. Месца, дзе знаходзіліся розныя панскія склады, свірны (Слаўг.).

СКОС. 1. Схіл, бок узгорка; адхон гары (Слаўг.). Тое ж скот (Глуск. Янк. II). 2. Скошаная сенажаць, пакоша (Бых.).

СКРАЙ. Край гары, абрыву, берага ракі (Слаўг.).

СКРО'ЗЬДО'ННЕ. Вельмі глыбокая яма карставага паходжання; бездань (Слаўг.). Тое ж скдрзьдбнне, скрдзьдднніца (Слаўг.).

СКРЫЖ. Камяністая грыва пад вадой (Гродз.).

СКРЫЖАВА'ННЕ. Месца, дзе перасякаюцца дзве дарогі, вуліцы (БРС). Тое ж скрыжаванні (Рэч.), скрыжавёнь, скрыжня (Слаўг.).

СКРЫ'НЯ. Упадзіна, лагчына, якая нагадвае сабой скрыню (Уш.). □ ур. Скрыня (лог) каля в. Воталава Уш.

СКРЬГП’Е. Месца, дзе багата на дубовых пнях, карэннях расце грыбоў-паразітаў скрыпніку Адагіспз ргосегпз (Слаўг.). Тое ж скрыпнік, скрыпень (Слаўг.), скрыпель (Усх. Палессе, Рэч. Мозгупзкі. О зрозоЬасй Ьабапіа кпііыгу таіегіаіпе) ргазІоЫап, 1962, 122, Слаўг.). □ ур. і б. пас. Скрып’е каля в. Целяшы Слаўг.

СКУ'ДЗЕЛЬ. Гліта (Даль, IV, 212). □ г. п. Скідзель Гродз. вобл.

СЛАБАДА'. Ст.-бел. 1. Пасяленне, якое карысталася «свабодай», павіннаснымі льготамі (АЛМ, I, 207). Тое ж ст.-бел. слабодка. 2. Вуліца ў два рады хат. 3. Прыгарад, прадмесце. 4. Галоўная вуліца, цэнтр вёскі (Дзятлавічы Гом. Радч., стар. XIV). □ вв. Красная Слабада, Крывая Слабада (Лебядзёўка) Слаўг., вв. Чарсвяцкая Слабада і Гушчанская Слабада Уш., в. Слабодка Бых.

СЛАЦГНА. Крыніца з салёнай вадой; саляварня (Бяр., 116). Тое ж росул (1596 «Лексіс» Л. Зізанія Хрэст. па гіст. бел. м. 1961, 256; Бяр. 1627, 116).

СЛЕД. 1. Адбітак чаго-небудзь (нагі, калёс) на траве, раллі, засеву, пяску (БРС). 2. Каляіна на дарозе і месца, дзе ступае запрэжаны конь (Лёзн., Слаўг.). 3. Паласа за бараной пры баранаванні (Слаўг.); месца на лузе, па якому цягнулі капу сена (Слаўг.). 3. Дарога (Нас. АУ); сцежка (Слаўг.). 4. Часовая мяжа на сенажаці паміж участкамі (Слаўг.). 5. Тонкая нітка ледзь бачнай удалечыні шашы, дарожкі, сцежкі паміж дзялянкамі ў лесе (Слаўг.). 6. Старая мера зямлі (Станг, 74); участак, які апрацоўваецца сіламі аднаго чалавека (Ашм. 1485 Запнскн ЛМ, III кннга Ул.-Буд. 1889, 206— 207).

СЛІВО'УНІК. Слівавы сад; насаджэнні сліў Ргппнз (іотезііса Ь. (Віл., Слаўг.). Тое ж сліўняк, слівашнік (Слаўг.), сліўнік (Жытк., Слаўг., Ст.-дар., Стол.).

СЛІЗГАТА'. Коўзкая дарога ў час галалёдзіцы; бездарожжа (Слаўг.). Тое ж слізмёнь, слізката, слізота (Слаўг.).

СЛГЗГАУКА. Каток, дзе катаюцца дзеці зімой (Нясв.).

СЛЯГА'. Агрэх пры разворванні бульбы (Уш.).

СМАЛЬНГК. Смаловы лес (Жытк.).

СМАЛЯ'РНЯ. Месца, дзе была спецыяльная печ для гонкі смалы, дзёгцю; смалакурня (БРС). Тое ж смалакўрка, смалякоўня, смалярка, смалянка, смалячка (Слаўг.), смольня (Гродз.). □ ур. Смольня каля г. Гродна.

СМАРО'ЗНІК. Непраходны лес, дзе многа зарасніку, буралому (Жытк.). Тое ж смурызнік, сумурызнік (Жытк.).

СМЕ'ТНІК. Месца, куды высыпаюць смецце; памыйная яма; гнаявая куча (БРС). Тое ж смётнішча (Бых., Слаўг., Тал. Мядзв.), смёццішча, смяццішча (Мсцісл. Юрч., Слаўг.), смётнівішча (Слаўг.), сурныўка (Смален. Дабр.).

СМУГ. Ст.-бел. 1. Вузкая і доўгая палоска поля, доўгі лужок і наогул усё тое, што мае выгляд паласы (Гарб.). 2. Міжгор’е, цясніна (Гарб.).

СіМУГА'. 1. Тое, што і смуг 1, 2 (Слон. пав. 1576 АВАК, XVIII, 29, Стаўбц. Прышч.). 2. Невялікае цячэнне на балоце (Палессе Талст.); багністая пратока (Стол.); вузкая забалочаная нізіна, рэчышча (Жытк.). Тое ж смўга (Палессе Талст., Стол.), смужавінка (Жытк.). 3. Тонкая пялёнка гразі, пылу, павуціння на зямлі пасля зімы (Мін., Слаўг.). Тое ж іржа (Мін.). 4. Непраходнае балота, багна; гразкае месца (Гарадз. ДАБМ, 413 п.). Тое ж смўга (Кар. Араш., 91, Стол.), смўгліна (Нов. ДАБМ, 424 п. на к.), смугарына (Нов. ДАБМ, 416 п.). □ ур. Смуга (паша) Стаўбц. (Прышч.).

СМУРО'ДНІКЗараснік чорных парэчак КіЬез пі§гпт Ь. (Слаўг., Стол.). Тое ж смурода, смуродзіннік (Слаўг.).

СіМЎЧА'Й. Зараснік падвею ЕгіорЬогпт уа^іпаІшп Ь. (Стол.). Тое ж пухоўкі, пурхоўкі, чарнагалоў (Слаўг.).

СМЫК. Перашыек (Слаўг.).

СНЕГАВГЦА. Тоўстае снежнае покрыва; глыбокі снег (Стаўбц.).

СНЯЖНГЦА. Ніжні пласт снегу з вадой; вада пад снегам (Лёзн., Стол.).

СО'БІННЕ. Асобнае пасяленне, адзінокі хутар (Слаўг.).

СО'ДНІ. Задарожжа (Дзіс.).

СО'ПКА. 1. Вялікі курган, старажытная магіла круглай формы (Віц., вярхоўі рр. Дрысы і Ловаці Алякс., 59). Такая назва курганаў ёсць у Наўгародскай вобл. (Хадакоўскі. Данясенне, 368). 2. Купіна (Кузн. Касп.). 3. Пясчаны ўзгорак (Петр., Смален. Дабр.). □ ур. Халмоўская Сопка (гара), Сопкі (гара) Віц. (Рам. Мат.).

СО'ТКА. Участак зямлі, роўны сотай частцы гектара (БРС).

СО'ТКЕ Сядзіба калгасніка (Зах. Бел., Слаўг., Стол.); палова прысядзібінага ўчастка ў полі (Глуск. Янк. II).

СПАД. 1. Нахіл гары (БРС). Тое ж спадзіна (Шчуч.), спадзістасць (БРС). 2. Змяншэнне вады ў час разводдзя (БРС).

СПА'ША. Страўленая паша; патрава (Слаўг.). Тое ж спасцівенне, спасцінне, спашчаванне (Слаўг.).

СПІЖА'РНІШЧА. Жарт. Клець, прыбудаваная да сяней для складвання гаспадарчых рэчаў, або частка хлява ці хлеў для сена, кармоў (Слаўг.).

СПІНА'. Высокі груд на лузе (Рэч.). □ ур. Конская Спіна (груд на інізкім лузе) каля в. Заспа Рэч.

СПЛАУ. 1. Багністае, зыбкае балота (Палессе Талст.). 2. Смецце, ламачча на беразе ракі пасля разводдзя (Рэч.).

СПУСК. З’езд з гары (БРС). □ ур. Спуск каля в. Беражцы Жытк.

СПУ'СКАЛКА. Месца, дзе з гары катаюцца на санках дзеці (Стол.).

СПУСТ. 1. Праход для вады ў плаціне; шлюз каля млына (Жытк.). 2. Вазярышча; месца, дзе разбуран млын на рацэ (Жытк.). □ ур. Спуст (луг, кусты, брод цераз раку) Жытк.

СТА'ВІШЧА. Месца на рэчцы, дзе была плаціна або млын (Нас.); зручнае месца для пабудовы заставы і млына (Нас. АУ). Тое ж стаўнішча (Кір.), стаў (Паст.). □ в. Стаўнішча Кір.

СТАВО'К. 1. Азярцо, сажалка, штучнае возера; запруда; млын (БРС). Тое ж ставік (Стаўбц.), стаў (БРС). 2. Запруджаная нізіна, дзе гадуюць рыбу (Рэч.).

СТАДО'ЛА. 1. Стар. Язычаскае мольбішча, храм у язычнікаў. 2. Хлеў для коней (Чашн. Касп.); вялікі даржнік, скацінны хлеў (Нас.); хлеў на заезным двары (Крыч. Бяльк.); вялікі хлеў для збажыны ў панскіх гаспадарках (Віц. Нік. 1892, 35); павець (Маг. губ. вед., 1854, № 48, 865); халодны будынак (Слаўг.). 3. Вўня ў гумне; гумно (Смален.). □ в. Застадолле Сен. (Касп., 33), с. Стадолішча Смален. вобл., в. Стадолічы Лельч.

СТАДНІ'ЦА. Абгароджанае месца на пашы для начлегу коней (Стол.).

СТАЖА'Р’Е. Памост або месца, дзе стаялі ці звычайна ставяць стагі сена (БРС). Тое ж стажар (Рзч.), стажарня (Пол.), стажарышча, стагавінне, стаговішча, стогавішча, стажар’ё (Слаўг.), стагавішча (Слаўг., Ст.дар.), стожышча (Нас., Слаўг.), сціжар’е (Кар.), сгргжар’е ('Стаўбц.). □ ур. Стажаркі (луг) каля в. Заспа Рэч.

СТА'ЙКІ. 1Малады бярэзнік каля старога лесу (Рэч). 2. Чарада шпакоў, якія ляцяць у вырай (Слаўг.). 3. Драўляныя хлявы для буйной рагатай жывёлы і авечак (ЖС, 511). □ в. Стайкі Карм., Віл., Мін., Барыс., Лаг. (Лемц. Дыс., 221), в. Стаішча Чашн.

СТАЛІ'ЦА. Вялікая і старажытная вёска Зімніца (Слаўг.). □ в. Сталіца Дзіс.

СТАН. 1. Месца для стаянкі жывёлы ў поўдзень на полі або ў лесе (Бых., Жытк., Кліч., Краснап. Бяльк., Мін., Пар., Слаўг.). Тое ж становішча (Кузн. Касп.), станок (Слаўг.). 2. Начная паша (Жытк.). 3. Дарэвалюцыйнае адміністрацыйна-паліцэйскае падраздзяленне павета (БРС); месцазнаходжанне станавога прыстава (Дэмб.). 4. Месца, выбранае для стаяння (Нас.). 5. Стаянка, лагер войск (БРС). □ ур. Арлоў Стан, Асінавы Стан, Цімошанкаў Станок (месца ў лесе) каля в. Шаламы Слаўг., Васількоў Стан (поле на месцы лесу, пчальнік) каля в. Дабранка Слаўг.

СТАР. Месца, дзе знаходзілася паселішча або старажытнае месцажыхарства (Віц. Нік. 1892, 36, Выс. Касп., Слаўг., Смален. Дабр.). □ в. Стар Арш.

СТАРАДРЭ'ВІНА. 1. Засохлае на корані дрэва (БРС). 2. Старое амаль без абалоні дрэва; стары лес (Слаўг.).

СТАРАДРЭ'ВІЦА. 1. Стары лес; пушча (Жытк.). 2. Цалінная зямля на месцы лесу (Смален. Дабр.).

СТАРАЖЭ'Ц. 1. Старое рэчышча, якое звязана з ракой (Слаўг.). 2. Месца, дзе быў вартавы пункт, пагранічны рубеж (Слаўг.). □ ур. Старажэц (луг, старыца) каля р. Сажа Слаўг.

СТАРАНА'. 1. Край, дзяржава (БРС). 2. Месца абапал тока ў гумне, дзе складваюць збажыну (Нас., Сал., Слаўг.). 3. Вялікае поле ў адным масіве (Сал., Слаўг.).

СТАРАПО'ЛІЦА. 1. Абложная зямля (Гом., Слуцк., па цячэнню р. Убарці ДАБМ, к. 275). Тое ж стараполь, стараполле (Том., Слуцк. ДАБМ, к. 275). 2. Месца, дзе поле апрацоўваецца з даўніх часоў; спадчыннае поле (Стол., Хойн.). Тое ж стараполь (Хойн.). □ ур. Стараполіца Славіцка (поле, выдзерак) каля в. Кароцічы Стол.

СТАРАСЕ'ЛЛЕ. ААесца, дзе здаўна знаходзіцца населены пункт, двор або дзе быў дом, сяло (Слаўг., Смален. Дабр.). □ ур. Стараселле (луг, поле) каля в. Казакоўка Слаўг., воз. Стараселле каля в. Ст. Каменка Слаўг., в. Стараселле Крыч.

СТАРО'ЖКА. Хата ў лесе, каля дарогі для паляўнічых, вартаўнікоў (БРС). □ Старожка (адзін двор каля моста цераз р. Проню) Слаўг.

СТАРЫ'НА. 1. Месца, дзе раней быў населены пункг (Слаўг.). Тое ж старына (Слаўг., Стаўбц.). 2. Даўняе месца пасялення вёскі, двара (Слаўг.). 3. Ст.-бел. Поле сярод лесу здаўна (Слаўг.). Тое ж старына (Слаўг., Ст,дар., Стаўбц.). □ ур. Старына (лес) каля в. Пруды Стаўбц., в. Старына Чэрв.

СТАРЫ'НКІСядзібныя месцы, якія зараслі кустамі (Смален. Дабр.). □ в. Старынка Слаўг.

СТА'РЫЦА. Старое рэчышча ракі; водны рукаў (БРС). Тое ж старарэчышча (Слаўг.), старка, старык, (Падняпроўе), старўха (Макс., 197), старац, старык (Жытк.), старык (БРС). □ ур. Старац каля в. Беражцы Жытк., Старык (заліў р. Дняпра) Бых., Старык (заліў р. Сажа) Слаўг.

СТАУБЕ'Ц. Слуп (Слаўг.). Параўн.: стл'ьпь ’вежа’ (Астрамірава евангелле).П ур. Стаўбцы (поле) каля в. Церахоўка Слаўг., г. Стоўбцы Мін. вобл.

СТАУБГШЧА. Начная паша, начлежны стан (Жытк.).

СТАУНЫ. Месца паабапал тачка ў гумне (Азяраны Тур. «Беларуская медычная думка», 1929, № 2—4, 79).

СТАУПО'К. Прамавугольны выступ лесу (Кам.).

СТА'ЦЫЯ. Прыпынак (у бел. літ. канец XIX і пачатак XX ст.).

СГАЯ'ЛЕЦ. Стаячая вада (Стаўбц.). □ ур. Стаялец (старое рэчышча р. Нёмана) Стаўбц. (Прышч. 31, 179).

СТАЯ'НКА. Месца, дзе падоўгу стаяц^. людзі; тачок (Рэч.). Тое ж стойня (Слаўг.).

СТО'НБІШЧА. Месца стаяння чалавека або групкі людзей, а таксама знаходжанне хаты або пабудоў (ЛіМ, 1968, 26 красавіка, Рэч., Слаўг.).

СТО'ЙЛА. 1. Месца для адпачынку жывёлы на полі, у лесе (Брэсц., Ветк., Рэч., Ст.-дар., Стол.) або ў хляве (БРС). 2. Сасна ў лесе, на якой стаіць вулей (Жытк.).

СТОК. 1. Паглыбленне на схіле гары, па якому сцякае вада (Слаўг.). 2. Ручаёк ад сцёкавай крыніцы; канава на балоце (Слаўг.).

СТО'КІ. Месца ў лагчыне, куды сцякаюць ручаі; дзе зліваюцца рэкі (Слаўг., Смален. Дабр.). □ в. Стокі Свісл.

СТО'УБІШЧА. 1. Збор вады ў вадасховішчы; басейн (Слаўг.). Тое ж стоупішча, стоўплішча, стаўпённе, стопішча (Слаўг.). 2. Затор вады пад снегам (Слаўг.). 3. Месца, дзе стаяў слуп (Слаўг.). Тое ж стаўбёнішча (Слаўг.).

СТРА'ВА. Страўлены луг або пасеў (Слаўг., Шэйн, 28).

СТРАЛА'. Месца ў рацэ, дзе ўпадае ў яе другая рака (Слаўгарад).

СТРАМНІНА'. 1. Высокае месца; круча (Нас.). 2. Месца хуткага цячэння ў рацэ (Слаўг.). Тое ж страміна (Нас.).

СТРАХА'. Навіслы бераг над вірам, які падмывае вада (Рэч.).

СТРО'МА. Абрыў, круча (БРС). □ ур. Строма (лясок) каля в. Яскавічы Сал.

СТРОУ. Востраў (Арш.). □ ур. Строў (луг) каля в. Бабінавічы Арш.

СТРУТА. 1. Фарватэр ракі (Слаўг.). Тое ж стружавіна, струга (Слаўг.), стрўжка (Баркалабаў Бых. 1641 МЕВ, 1906, № 11, ч. аф., чэрвень, 415, Усх. Палессе Талст.). 2. Ручай, рачулка, зарослая травой (Слаўг.). Тое ж струга (Глуск. Янк. 11, Нас., Кап.). 3. Затока, рукаў ракі (Сміл. ІІІат.). 4. Равы і нізіны, куды вада заходзіць з ракі ў час разводдзя, а пры спадзе на вузкім

месцы робіцца запруда для лоўлі рыбы (Смален. Дабр.). 5. Невялікае цячэнне на балоце або часовае ў вузкай сцёкавай лагчыне (Палессе Талст.). □ в. Струга Стол., в. Стрўга Круп., ур. Гнская Струга (балоцісты луг, алёс) каля г. Слаўгарада, ур. Гвінская Струга (луг) в. Ржаўка Слаўг.

СТРУГА'. 1. Высокае месца, узвышша (Слаўг.). 2. Роў, выбіты ручаямі, якія сцякаюць з высокага месца (Маг. Лемц. Айк.). □ ур. Гвенская Струга (узвышша сярод лугу) каля в. Крамянка Слаўг.

СТРУ'МЕНЬ. Крыніца (Стол.).

СТРУМЕ'НЬ. 1. Хуткі паток вады ў рацэ; бягучая вада (БРС). Тое ж струміна (Мін.). 2. Маленькія струменьчыкі вады; невялікія патокі (Палессе Серб. 1912,99). □ в. Струмень Віл., в. Струмёнь Карм.

СТРУ'ШНЯ'. Руіна; вайна (Слаўг.). □ Стрўшня — частка г. Магілёва (Археагр., 2, 1867, ХСХІХ).

СТРЫ'ЖАНЬ. 1. Фарватэр ракі; галоўны паток (БРС). Тое ж стрэжынь (Слаўг.). 2. Гнілое месца на балоце; крыніца ў рацэ, дзе вада не замярзае (Стол.). Тое ж стрыжэнь (ЯКолас, 1952, т. 4, 154), сцёржань (Слаўг., Смален. Дабр.).

СТРЭ'ЛІШЧА. Месца, дзе вучацца страляць; адлегласць, на якую далятае стрэл (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж стрэльбішча ("Слаўг.). □ ур. Стрэлішча (узвышша, узгорак) каля в. Юркавішчы Ветк., ур. Стрэльнішча каля в. Васькавічы (Слаўг.).

СТРЭ'ЛКА. Пясчаны намыў у рацэ (Слаўг.).

СТРЭ'ЛЬБІШЧА. Пцастора на тры стрэлы з лука (Гом. 1752 АВАК, XIII. 372. 375).

СТУДЗЯНЦЫ'. Месца на балоце, дзе заўсёды халодная вада (Глуск. Янк. II). □ м. Студзянёц Крыч. (Меер, 81), с. Студзянёц Касц.

СТУ'ДНЯ. 1. Калодзеж (БРС); калодзеж з асверам або з драўляным шосцікам ці калаўротам (Віц. Нік. 1895, Докш., Ів„ Лаг., Маг. 1745 ІЮМ, вып. XXX, ч. 1, № 139, Навагр., Нясв., Паст., Сен., Касп., Смал., Смарг., Сміл. Шат., Стаўбц.). Тое ж стўльня (Ваўк. Сцяшк.). 2. Прасечаная палонка на рацэ (Лёзн.). □ в. Стўдзіна Рэч (Макс, Пр. 62), в. Студзянка Барыс. (Макс. 332), в. Студзянец Клім.

СТУ'ПА. Ст.-бел. Куча зямлі, каменняў. □ ур. Стўпішча (поле) каля в. Беражцы Жытк.

СТУПА'. 1. Ледзь прыкметная сцяжынка (Слаўг.). 2. Месца паміж каляінамі на дарозе, дзе ступае запрэжаны конь (Слаўг.). 3. След ад нагі (Слаўг.).

СТУПЕ'НЬ. Крок (Мсцісл., Слаўг., Ст.-дар.).

СТУС. 1. Капец бульбы або ямка для захавання бульбы (Стол.).

СТУСІ'ННІК. Зараснік сітняку Зсіфпз Іаспзігіз Ь. (Брасл.). Тое ж стусіна (Вілен.).

СТЫРНЯ'. Зжатае поле наогул або на якім расло жыта (Брэсц. ДАБМ, к. 269, к. 271). Тое ж сцёран, сцерань (Гом. ДАБМ, к. 269, к. 271), сцерэн (Гом. Маг. губ. вед., 1854, № 48, 865), сцярнішча (Лях.).

СТЫРЧ. Зламанае дрэва, куст; злом (Жытк., Стол.).

СУБОТ. Куча сабраных каменняў (Азяр. Касп.).

СУБУЛДЫ'ГА'. 1. Цвёрдая няроўнасць на разбітай дарозе, замерзлая гразь у выглядзе выступаў (Слаўг). Тое ж субулдыжына, субулдыжжа (Слаўг.). 2. Скіба дзярністай зямлі на ворыве; кавалак сухой зямлі на заскароджаным полі (Слаўг.). Тое ж субулдыжка (Слаўг.).

СУ'ВАРАТЫ. Частка поля, сервітут (Слуцк. Сержп. Грам., 54).

СУВО'РЫНА. Дзёран, падняты сахой (Нас.).

СУГЛЕ'П. Глей; неўрадлівая зямля (Лёзн.).

СУГЛГНАКГліністая зямля з пяском (БРС).

СУГЛГНІШЧА. Зарослае глінішча (Слаўг.).

СУГО'Н. Сцяжынка, пратаптаная жывёлай (Слаўг.).

СУГО'РАК1. Невялікі ўзгорак (Лёзн.). Тое ж сугор (Лёзн.). 2. Гурба снегу (Лёзн.).

СУТРАВА. Зацішнае, сонечнае месца (Слаўг.). Тое ж сўграў (Слаўг.).

СУ'ДНЯСт.-бел. Месца старажытнага суда. □ р. Сўдня, в. Судня Віц. (Рам. Мат.), в. Сўднікі Кузн., Валож.

СУКМЕ'ННІК. Невялікае ўзвышэнне на балоце з менш цвёрдай глебай, чым каля грудка; падсохлая глеба каля берага (Зах. Палессе Талст.).

СУКНАВА'ЛЬНЯМайстэрня, у якой валілі сукно (БРС).

СУМЁТ. Гурба намеценага снегу (БРС). Тое ж сугроб (Ветк., Лёзн., Крыч., Рэч., Слаўг., Хоц. Бяльк.), кўча, сугон, сугор (Слаўг.).

СУ'ПЕСАК. 1 Глеба з сумесі гліны і пяску (БРС); пескаватая зямля (Росл. Дабр., Стол.). Тое ж сўпесь

(Слаўг.). 2. Чарназёмная глеба з прымессю пяску (Стол.).

СУПЕ'САК. Пясчаны намыў з рэдкай травой і парасткамі лазы (Рэч.); замыты пяском луг (Слаўг.). Тое ж супёзак (Слаўг.).

СУ'ПЛАУ. Дрыгва, плаў (Пар.).

СУ'ТКІ. 1. Праход паміж гумнамі (Жытк.). 2. Вузкі прамежак паміж глухімі сценамі суседніх хат, дзе амаль сыходзяцца стрэхі (Рэч., Сал., Слуцк. Сержп. Грам., 48, Ст.-дар., Стол.). Тое ж суток (Жытк.), сўтачкі (Рэч„ Сал., Ст.-дар.), сўдачкі (Глуск. Яінк. I, Жытк., Стол.).

СУТО'КЕ Е Месца злучэння рэк, ручаёў (БРС). Тое ж суток (Слаўг.), сутока (Нас., Слаўг.). 2. Месца, дзе сыходзіцца некалькі дарог (Тал. Мядзв.). 3. Стар. Перакрыжаванне граніц, межаў (Сразн., III, 630). □ в. Сутокі Віц. (Рам. Мат.), в. Сутокі Лёэн., Чав., пас. Сутокі (Міхайлаўка) каля в. Б. Хутары (1929) Краснап.

СУТО'Н. 1. Тонкі лядок на рацэ ўвосень (Жытк., Стол.). Тое ж сутўн, (Жытк.), сытон (Стол.). 2. Мароз, іней на зямлі (Жытк., Стол.).

СУ'ХА. Суша, сухое месца (Жытк., Стол.).

СУХАДО'Л. 1. Сенажаць на нізкім, але сухім месцы (БРС). Тое ж сухадоліна (Віц. Нік. 1895, Нас.). 2. Роў з крутымі берагамі, які ўтварыўся ад веснавых вод (Слаўг., Шчуч.).

СУХАДО'НЬ. Высокае месца (Докш. ДАБМ, п. 230).

СУХАПУ'ЦЦЕ. 1. Дарога па сушы (БРС). 2. Суша, паверхня зямлі (БРС).

СУХАСТО'Й. Участак лесу, у якім багата засохлых на корані дрэў; плошча сухіх дрэў у лесе; павал (БРС). Тое ж сухалёссе (Зах. Бел. Др. Падб.), сухапастой (Сміл. Шат.), суш (Нас.), сушнік (Слаўг., Сміл. Шат.), сушняк, сушняўнік, сухастоўнік, сушнявік (Слаўг.).

СУХЛГЦА. Сенажаць, парослая сіўцом Ыагдпз зігісіа Ь. (Лёзн.).

СУХМЕ'НЬ. Сухое месца (Нас., Слаўг.); сухое месца сярод балота (Цэнтр. Палессе Талст.). Тое ж сухмінь, сухата, сухоцце (Слаўг.).

СУ'ША. Зямля, грудок (Бяр.). Тое ж сушына (Стол.). □ ур. Сушова (луг) каля в. Заспа Рэч.

СУ'ШКЕ Мелкад частка возера, якая высыхае летам (Уш.). □ ур. Сўшкі (частка Чарсвяцкага возера) Уш.

СУ'ШНЯБудынак, у якім сушаць і труць лён (Лях., Ст.-дар.). Тое ж сушылаўка (Гродз.), сушылка (Слаўг.).

СХІЛ. Пакаты бок узгорка (БРС). Тое ж схон (Слаўг.).

СХО'ВІШЧА. 1. Месца, будынак, дзе што-небудзь захоўваюць або хаваюць (БРС). Тое ж сховы (БРС), схоў, схрон (Слаўг.). 2. Акоп, бліндаж; патаемнае месца (БРС). Тое ж сховы (БРС), схоў, хаўня (Слаўг.), схрон (Стаўбц.).

СХОД. Месца, дзе сыходзяць з гары (Слаўг.).

СХО'ДБІШЧА. Бойкае месца, куды сыходзяцца людзі; тачок (Слаўг.). Тое ж сходзішча, схадня (Слаўг.).

СЦЕЖ. Месца ўздоўж ракі, дарогі, наўсцяж чагонебудзь (Беласточчына ПНР, Гродз.).

СЦЕ'ЖАР. 1. Памост, месца, дзе быў стог (Зэльв. Сцяцко, Слуцк. Сержп. Грам., 48). 2. Жэрдка, вакол якой кладзецца стог (Пар.).

СЦЕ'ЖКА. Вузкая пешаходная дарожка; прыкметная лясная пуцінка (БРС); пагон (Слаўг.); глухая дарога (Жытк.). Тое ж сцёжка (Ветк., Рэч.), трапінка (Докш., Лёзн., Стол.), трапіна (Жытк.), тропка (Зах. Бел. Др.-Падб.).

СЦЕ'ЛІШЧА. Месца, дзе звычайна сцелюць лён, каноплі, пасконні (БРС). Тое ж слішча (Барыс. Валож. Пух. Стаўбц. МДС, Краснап. Бяльк., Сал., Смален. Дабр., Стаўбц., Стол.), сцільшча (Віл. МДС), сланне, слаццё (Слаўг.).

СЦЕ'НКА. 1. Шырокая мяжа (БРС); межавая дарожка (Слаўг.). 2. Дарога да гумна (Нясв., Слаўг.); сцежка паміж гумнамі і полем (Уздз.); нешырокая дарожка за агародамі (Нясв.); вузкая дарожка паміж палеткамі (Мсцісл. Бяльк.). Тое ж сцёначка (Слаўг.). □ в. Сценкі Докш., ур. Сцёнка (поле, палявая дарожка) каля в. Церахоўка Слаўг.

СЦЕП. м. Вялікі абшар поля, пасеваў (Мсцісл. Бяльк., Слаўг.).

СЦВК. Месца, па якому сцякае вада; цячэнне вады па нахільнай у рэчышчы (БРС).

СЦВРАН. 1. Поле, з якога зжалі збожжа (Рэч.). 2. Пакоша (Рэч.).

СЦІЖА'РКА. Пляцоўка на двары (Стол.).

СЦГЛА. Неаранае цвёрдае роўнае поле пасля зімы; ялавіна (Ст.-дар.).

СЦЯГА'. Бойкая сцежка; пагон (Віц. Нік. 1895, Лёзн.).

СЦЯЖ. 1Абшар поля ў адным масіве (Слаўг., Чэр. Бяльк.). 2. Месца паабапал дарогі, ракі, каля лесу (Беласточчына ПНР, Гродз.).

СЦЯЖЬГНА. Глухая, ледзь прыкметная лясная сцежка (ЛіМ, 1966, 25 студзеня).

СЦЯКУ'Н. Незамёрзлая сярэдзіна ракі (Ваўк. Сцяшк.).

СЦЯНА'. 1. Тое, што і сценка 1; межавая дарожка для аддзялення розных палёў (Нас. АУ). 2. Абрывісты бераг (Ветк.). 3. Лінія; мяжа (Шпіл.). 4. Адно звяно ў прасле з дзвюх пар калоў і жэрдак (Слаўг.). □ ур. Сцяна (стромы бераг Сажа) недалёка ад в. Шарсцін Ветк.

СЫПАНКА. Загачаная каменнем і засыпаная зямлёй дрыгва; штучная выспа; гарадзішча (Ковенская губ. 1914 Ь. Кгхухуіскі. Ріікаіпіа рой %^гзід Реігазгцпаші).

СЫРАБОТТНЯ. Гумно (Пух. МДС, Сміл. Шат.).

СЯДЗГБА. 1. Участак зямлі калгасніка, селяніна (БРС); месца, дзе знаходзіцца хата, с.-г. пабудовы, сад, агарод (Гарад. Касп., Нясв., Слаўг., Тал. Мядзв.). Тое ж усядзьба, усядзібка (Слаўг.), сядзьба (Краснап. Бяльк.), усадзьба (Жытк., Мсцісл. Юрч., Рэч., Слаўг.). 2. Лепшая, урадлівая зямля, якую адводзяць пад агарод, каноплі, ячмень (Слаўг., Хоц. Бяльк.). □ ур. Сядзібы (поле) каля в. Серкаўка Слаўг., ур. Сядзіба (поле, б. пас.) каля в. Целяшы Слаўг.

СЯЛГБА. Месца пад жылым домам і с.-г. пабудовамі; двор; хутар; пасяленне; сядзіба 1 (БРС). Тое ж сялідзьба (Рэч., Сен. Касп., Слаўг., паўн. паветы Чарнігаўскай губ. П. А. Расторгуев. Сев.-бел. говор, 1927, 152), сялідба (Нас. АУ, Слаўг.), сяліцьба (Слаўг.), сялібка (Слаўг.). □ в. Сяліба Бярэз., в. Сялібка Віц. (Рам. Мат.).

СЯЛО'. Сельскі населены пункт, у якім да рэвалюцыі была царква або адміністрацыйныя будынкі; цэнтр навакольных вёсак (БРС). □ Сяло — частка в. Малева Нясв., в. Старое Сяло Зэльв.

СЯЛЬЦО'. Фальварак; маёнтак, ферма, бровар, віла (XVIII — пач. XX ст.). Тое ж сялцо, сялёц. □ в. Сяльцо Люб., в. Балонаў Сялец Бых., р. Сялец — л. пр. Дняпра, сялцо Дужаўшчына (в. Дужаушчына) Чав., сялцо Лапацічы (в. Лапацічы), сялцо Гіжэнка (в. Гіжэнка)

Слаўг. (1783 ЦДАСА, ф. 1355, Межавы архіў, спр. 11, Магілёўская губ., Старабыхаўскі пав.), в. Сялецкая Крыч. (Меер, 1786, 121).

СЯННКЦА. 1. Хлеў для сена (Кап., Нас., Слаўг.). Тое ж сяльнік (Ветк.). 2. Месца, дзе стаяў сянны хлеў (Слаўг.).

Т

ТА'БАРЫШЧА. 1. Месца, дзе стаяла войска; качэўе цыганоў; бойкае месца (Краснап. Бяльк., Слаўг.). Тое ж табар (БРС). 2. Выган, паша (Краснап. Бяльк.). □ ур. Табарышча (месца, дзе стаяў лагер Пятра I у 1708 годзе) каля в. Лясная Слаўг.

ТАКАВКШЧА. 1. Месца ў лесе, дзе такуюць цецерукі (Рэч.); месца, прыстасаванае для лоўлі звяроў, птушак (БРС). Тое ж такаўішча (Лёзн.). 2. Месца, дзе вядуцца змеі (в. Губеншчына Камаровіцкай вол. Чэр. пав. — Маг. губ. вед., 1889, № 1, 161). 3. Месца, дзе раней быў ток у гумне (Лёзн., Слаўг.), дзе было гумно (Віц. Нік. 1895, Паст.). 4. Цэментавая пляцоўка, куды ссыпаюць зерне ў час малацьбы (Лёзн., Слаўг.). Тое ж такаўішча (Лёзн., Слаўг.), ток, тачок (Слаўг.). 5. Месца, прыстасаванае для спаборніцтваў, гульняў (Слаўг.). Тое ж точышча (Слаўг.).

ТАКО'ЎНЯ. Пляцоўка для малацьбы (Віц. Касп.). Тое ж тачок (Слаўг.).

ТАЛ. Месца, дзе растаў снег (Зах. Бел. Др.-Падб.).

ТАЛАСА'. Дробныя хвалі на вадзе; зыб (Слаўг.). Тое ж тамаса, валва (Ашм., Лід.), тусмёнь (Ветк.), плесь (Смален. Дабр.). □ в. Таласкоўшчына Тал.

ТАЛАЧЭ'ЯВытаптанае месца ў пасеве, на раллі, траве (Слаўг.). Тое ж талчачэвішча, талчачэя (Слаўг.), талкавіска (Слонімскі пав. 1598 АВАК, XVIII, 154), тулкавіска (Слонг4598).

ТАЛОЎ Палонка, багатая рыбай (Азяр. Касп.).

ТАЛОЯўА. Абложная зямля (адзін год), узараная пад азімыя (Гом. Нарысы, 372, Краснап. Бяльк.).

ТА'ЛЬКА. 1. Зараснік лазы Заііх гозтагіпііоііа Ь. (Рэч.). 2. Гліна, якая ўжываецца пры вырабе валенкаў (Гродз.), мінерал тальк сілікат магнію (БРС). □ в.Талька Пух.

ТАЛЧАЧЭ'ЯМесца, дзе збіраюцца людзі (Слаўг.). Тое ж калчачэя (Слаўг.).

ТАЛЧАЯ'. Прадпрыемства для апрацоўкі пянькі (с. Камаровічы і в. Задобрасць на р. Добрасці Крыч. староства Меер, 1786, 102).

ТА'МА. Ст.-бел. Гаць, застава, насыпаны вал.

ТАНЯ'. Затока каля ракі, на абалоні ў час разводдзя ці паводкі (Стол.). □ ур. Таня Любінская, ур. Таня Хвастоўская каля в. Кароцічы Стол.

ТАПГЛА. Непраходнае месца на дрыгвяністым балоце; багністая бездань (Ветк., Жытк., Палессе Талст., Рэч., Сал., Стол., Уздз.); невялікае прыроднае азярцо сярод балота (Палессе Талст., Рэч.) або выкапанае (Лун. Талст.); гразкае месца (Жытк.); нізкае поле, якое ў час разводдзя і паводкі затапляецца вадой (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Тапіла (балота) каля в. Заспа Рэч.

ТАПІНА'. Багна; забалочанае, гразкае месца (Нас.); твань у рэчцы; адталая зямля (Кап., Слаўг.); гразкая дарога (Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж тапінь (Кап.), тапіня (Слаўг.).

ТАПО'РНІК. Малады лес, драбналессе, зараснік (Нясв., Слаўг., Шчуч.).

ТАР. Месца, дзе ходзіць паром; плыт(Нас.). Параўн.: стар. тара ’паром’.

ТАРАС. Стар. Земляны вал, насып, заслона. □ ур. Тарасенка (луг) Стаўбц. (Прышч.), в. Туроса Уш.

ТАРПА'. 1. Вялікая ўкладка снапоў на полі (БРС). Тое ж сцірта (Ваўк. Сцяшк.). 2. Тарфяное балота; торф (Ваўк. Сцяшк., Глуск. Янк. II, Чашн. Касп.).

ТАРТА'К. Лесапільны завод (Гродз., Мін.).

ТАРФЯ'НІК. 1. Тарфяное балота (БРС). 2. Поле на месцы асушанага балота (Сал., Слаўг.). Тое ж тарфянікі (Жытк.), тарфянне, тархвянішча, тарховінне, тарховішча, таршышча (Слаўг.).

ТАРФЯ'НІШЧА. 1. Асушанае тарфяное балота (БРС). 2. Балота, дзе нарыхтоўваюць торф (Лёзн., Слаўг.). Тое ж тарпянішча (Мін.), тархвянішча, тархвяне, тарховінне, тарховішча, таршышча, тархінне, тархішча (Слаўг.).

ТАУКА'Ч. Ст.-бел. Востраў сярод балота. □ ур. Таўкач (гарадзішча на астраўку сярод балота, парослае лесам) каля в. Гаравыя Пол. («Савецкая краіна», 1932, № 5, травень, 76), в. Таўкачоўка Слаўг.

ТАЧА'. Цеча; месца на рацэ, якое не замярзае (Стол.).

ТАЧО'К1Месца, дзе малоцяць збожжа; глінабітны ток у гумне, пад паветкай; цэментаваная пляцоўка каля калгаснага свірна; расчышчаны ўчастак для малацьбы збожжа, ільну (Лёзн., Слаўг., Сур. Касп.). 2. Гумно, дзе складваюць і малоцяць збожжа (Мін., Я. Купала. Вершы. Паэмы, 1958, 18). 3. Бойкае месца, дзе збіраюцца людзі; пляцоўка, плошча (Нясв., Слаўг.). □ Стралецкі тачок перад стралецкім замкам у Полацку, Княжы тачок перад замкам у Навагрудку.

ТАШ. Ст.-бел. Сяло, сяліба (1596 «Лексіс» Л. Зізанія. Хрэст. па гіст. бел. м., 1961, 256). Тое ж намет, кучка, мёшканье.

ТВАНЬ. 1. Багністае і вязкае месца (БРС); гразь, іл на дне вадаёма (Нас., Палессе Талст., Рэч., Слаўг., Стол.); гразь у час разводдзя (Палессе Талст., Слаўг., Ст.-дар.). Тое ж тўна, тынь, тунь, тынявішча, тынішча (Слаўг.). 2. Зарослае возера, плаў; балота, зарослае трысцём (Кан., Палессе Талст., Слаўг.).

ТЛО. Зямля; попел, прах, пыл (Нас.). Тое ж тлень (Нас.), тлен (Зах. Бел. Др.-Падб.), тля (Нас.).

ТОК1Глінабітная пляцоўка ў гумне для малацьбы; гумно (БРС). Тое ж малатня (Паст.). 2. Высокае роўнае месца, плошча; месца, шырэйшае за вуліцу, дзе збіраецца народ (Слаўг.); прытаптанае цвёрдае месца без травы (Лёзн., Слаўг.); убіты, цвёрды грунт (Слаўг.). Тое ж точышча (Слаўг.). 3. Глінабітная падлога (БРС). 4. Месца, дзе такуюць цецерукі (Бых., Тур.). 5. Цячэнне вады (Слаўг.). 6. Пляцоўка для малацьбы на полі, для збожжа каля зернясховішча (Бых., Слаўг.). □ Тураў ток — месца каля калодзежа у г. Тураве.

ТО'КАВІШЧА. Месца, дзе быў ці ёсць ток для малацьбы (Лёзн. Касп., Слаўг.).

ТОНЬ. Месца на возеры або рацэ, якое зарасло трысцём (Мін.).

ТО'НЯ. 1. Месца на возеры, у рацэ, дзе ловяць рыбу закідным невадам (БРС); зручнае для рыбы месца (Люб. ГР, 98); месца ў рацэ, возеры, якое ахопліваецца невадам (Стол.). Тое ж тонь (Стаўбц. Прышч.). 2. Вір, бяздонне (БРС); найбольш глыбокі ўчастак возера (Стол.). □ Тоні на возеры Іўным, Тоня рыбна на возеры Пішчаным у Прапойскім старостве (1681 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. № 1556, л. 199; Дэмб., т. 2, 1884, 572), в. Танеж Тур.

ТО'ПАЛЬНІКЗараснік топалю Рорпіпз пі§га Ь. (Лёзн.); таполевыя прысады (Слаўг., Уш.). Тое ж топалі (Слаўг.), топілі (Уш.).

ТОР. Санны след; працёртая, пратаптаная дарога на снезе (Зах. Бел. Др.-Падб., Маладз., Слаўг.).

ТО'РАК1Месца, дзе пастаянна ходзяць звяры (Стол.). 2. Палянка, дзе такуюць цецерукі (Жытк.).

ТОРГ. 1. Месца гандлю; рынак (Зах. Бел. Др.-Падб.). Тое ж торжышча (Нас.). 2. Кірмаш; базарны дзень (Слаўг.). □ ур. Авёчы Таржок Стаўбц.

ТОРФ. 1. Залежы торфу; тарфяное балота (БРС). Тое ж тор (Вет.), торх, торхель, тархёль (Слаўг.). 2. Поле на месцы асушанага балота; чарназём, алювіяльная глеба (Слаўг.). Тое ж торшышча (Слаўг.).

ТО'УШЧА. Таўшчыня зямлі (БРС); вышыня стромага берага (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж тоўчышча, тоўшч (Слаўг.), тэўшч (Навагр.).

ТО'ЧКА. 1. Забіты ў дно ракі кол, да якога прывязваецца рыбацкая лодка (Маз.). 2. Хады шашка, мышы пад зямлёй (Стол.).

ТРАЕ'ННЕ. Тройчы ўзараная ралля перад пасевам (Слаўг.). Тое ж троенне (Слаўг.).

ТРАКЕ'НЯГразкае, багністае месца, дзе можна праваліцца (Зэльв. Сцяцко).

ТРАКТ. Вялікая езджаная дарога; шлях (БРС). Тое ж трахт (Слаўг., Тал. Мядзв.). □ Слуцкі тракт, Даўгінаўскі тракт.

ТРАНСА'ВА. Багністае балота (Бераст. Ваўк., Гродз. ДАБМ, пп. 347, 348, 371). Тое ж трэпяць (Ваўк. Сцяшк.), транцавіца (Зэльв. ДАБМ, п. 386).

ТРАП. Сцежка, дарога; след, кірунак; крок (Нас., Слаўг.). Тое ж троп (Зах. Бел. Др.-Падб., Нас., Сур. Касп.).

ТРАСГНА. Дрыгва; багністае месца на балоце; зыбкі плаў; багністы зарослы чаротам бераг возера (Віц., Гродз., Крыч., Маг., Палессе Пол. Слуцк. ДАБМ). Тое ж трасавіна (Палессе ДАБМ, Слаўг.), трасія (Крыч., Мсцісл. Бяльк., Слаўг.), трасўн (Пол.), трасціна (Слон. ДАБМ, п. 421), трасяніна (Хоц. Бяльк. 444).

ТРАСКО'ВІШЧА. 1. Месца, дзе распілоўваюць і колюць дровы (Слаўг.). Тое ж трэснік (р. Пціч Серб. 1915, 53), трасочнік (Глуск. Янк. II, Рэч.), траскоўнік (Слаўг.). 2. Закінуты кар’ер, роў, куды ссыпаюць піла-

вінне, розныя адкіды; сметнік (Слаўг.). Тое ж трасочнік (Глуск. Янк. II).

ТРА'УНА. Сенажаць з сакавітай травой (Слаўг.). □ в. Траўна Краснап.

ТРА'УНІКПаласа паміж праезджай дарогай і тратуарам у горадзе, дзе растуць дрэвы, кветкі, трава (Гродз.).

ТРАЦЦГНА. Трэцяя частка дзесяціны зямлі; трэць ураджаю (Слаўг.). Тое ж трацяк — 3/4 га (Ваўк. Сцяшк.), трайцяк— да 8 га, трайціна — 7 га (Зэльв. Сцяцко), трэціна — палавіна з чацвёртай часткі га (Стол.).

ТРОСЦЬ. Зараснік рагозу ТурЬа ІаШоІіа Ь. (Лёзн.).

ТРУБА'. 1. Рэчышча ракі (Лёзн. Касп.). 2 .Пастухова двухметровая жалейка (Краснап.). □ в. Трубільня, або Трубілна (1750 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. № 1556, л. 225) Краснап.

ТРУШЧО'БА. Глухія мясціны (Слаўг.).

ТРЫБ. 1. Квартальная прасека ў лесе (Пруж. Весн. БДУ. Серыя IV, 1971, № 1, 76). Тое ж трыба (Ашм., Шчуч.). 2. Граніца, мяжа (Брэсц. 1577 АВАК, XVIII, 29). 3. Прамая дарога; шлях, кірунак (Вілен. 1596 АВАК, XI, 64, 68). 4. Лясная дарога (Пруж.). Тое ж трыба (Зэльв. Сцяцко, Шчуч.). □ в. Трабы Іў.

ТРЫЗНІШЧА. Месца, дзе былі паядынкі (Бяр. 1655).

ТРЫСНЕГ. Зараснік чароту РІіга^тііез соттцпіз Тгіп. (БРС). Тое ж траснік (Леп., Лёзн., Шчуч.), трасціна (Ваўк. Сцяшк., Слаўг.), трасцёлкі (Смален. Дабр.), трысцё (БРС), трыснік (Беш. Касп.), тросць (Слаўг., Уш.). □ в. Трасціно Хоц., в. М. Трасцянёц Мін., в. Трасцянец Чарнігаўскай вобл., ур. Яўрэйская Тросць (чароцістая частка Чарсвяцкага возера) Уш. (Кавал.).

ТУПГК. Месца, вуліца з выйсцем у адзін канец; закавулак (БРС). Тое ж турок (Краснап. Бяльк., Слаўг.). □ в. Туркова Дзіс., Люб., ур. Ваўчкоў турок (лог) каля в. Шаламы Слаўг.

ТУР. І.Тупік (Слаўг.). 2. Паводле паданняў. Цэнтральная частка населенага пункта (Жытк.). 3. Слуп пры печы ў курных хатах (вв. Ямна і Буды Дзіс.). 4. У актах. Апорны слуп пасярэдзіне святліцы старажытнага жылога дома. 5. Лекавая трава Агпіса топіапа, лісты якой сцелюцца па зямлі, а на высокай кветаножцы жоўтыя краскі (Жытк., Стол.). □ в. Турна Кам.

ТУРУСНЯ'К. Затор лёду на рэках і азёрах (Дзіс.). Тое ж турўн, турунты (Дзіс.). □ в. Туроса Уш.

ТУРЭ'Ц. Быстрыня, хуткае цячэнне на рацэ (Сміл.). □ в. Турэц. Сміл., в. Турэц Кар.

ТХЛАНЬ. Бездань, нетры; балота (Слуцк. Сержп. Прымхі, 24).

ТХЛО. Палонка, прасечаная ў лёдзе, куды выходзіць рыба (Пол.).

ТЫЛ. 1. Другі ад дарогі канец паласы (Шчуч.). 2. Месца ў канцы агародаў, за вёскай; глухое месца (Рэч.).

ТЫЧО'КВерх узгорка, гары; адкрытае месца (Слаўг.).

У

УБО'РАК. Падэшва ўзвышэння, якая заліваецца вадой (Слаўг.). □ ур. Уборак (астатак ніжняй тэрасы на лузе) каля в. Рудня Слаўг.

УБО'ЧЫНА. Пакаты бок, пакатасць (Зах. Бел. Др.-Падб.).

УВЫТАР. Месца, дзе згарэў лес (Слаўг.).

УГАМО'НІШЧА. Урочышча (Слаўг.).

УГЛЫБЕ'ЖЫНА. Паглыбленне, заглыбленне (Слаўг.).

УГО'ДА. Выгода, прыволле (Стол.). Тое ж удоба (Слаўг.).

УГО'ДДЗЕ. Прыродная выгода («Звязда», 1966, 4 мая, Нас., РБС).

УГО'ЛЬШЧЫНА. Месца, дзе выганялі дзёгаць і выпальвалі драўняны вугаль (Бых. Рам. 1912, 3). Тое ж уголле (Бых. Рам. 1912, 3). □ вв. Угольшчына, Уголле Бых. (Рам. 1912, 3).

УГО'РАКПоле, якое пакінута пад папар (Крэцінская вол. 1566 АВАК, XIV. 104). □ в. Угорак (Узгорск) Слаўг. (1786 Публічн. бібл. імя С.-Шчадрына ў Ленінградзе. Аддзел рукапісаў, ф. 342, № 231).

УГО'Р’Е. Узгоркавая мясцовасць (Слаўг.) □ ур. Угор’е (узгоркі, ямы) каля в. Дабранка Слаўг.

УГРУ'Д. 1. Лоўж галля (Нясв., Слаўг.). 2. Мёрзлая зямля да снегу (Слаўг.).

УТРЫВА. 1. Высокае месца, дзе сонца грэе цэлы дзень (Нас., Слаўг.). Тое ж угрэй (Бял. Матэр.). 2. Зацішнае, сонечнае і сухое месца (Слаўг.).

УГРЭ'Х. Прапушчанае месца пры ўзорванні, сяўбе, баранаванні (Краснап. Бяльк., Слаўг.). Тое ж узгрэх (Нясв., Слаўг.), заагрэх (Смал. МДС, Сміл.), загрэх (Чэрв.), заўгрэх (Бярэз. МДС), узрэх (Нясв., Сен. Касп.), урэх (Лях.).

УЖАЛЮ'ННЕ. Глухое лясное месца; змяіннік (Краснап.). Тое ж ужалённе (Краснап.). □ ур. Ужалюнне каля в. Калінаўка Краонап., ур. Ужэўскі лес каля в. Дабранка Слаўг., б.в. Желнвье (XVII ст.) Слаўг.

У'ЖАР. Выгаралае месца на балоце, залітае вадой (Палессе Талст.). □ в. Ужар Чав.

У'ЗБАЛАЦЦЕ. Месца ўздоўж балота (Слаўг.). Тое ж ўзбалаць, узболацце (Слаўг.). □ в. Узбалаць Валож.

УЗБО'ЧЧА. Бок канавы, схіл дарогі, гары (Слаўг.). Тое ж узбокінне, узбокічча (Слаўг.).

УЗБЯРЭ'ЖЖА. Пабярэжжа (БРС). Тое ж ўзбёражжа, узбярэж, бярэжжа, узбераговішча (Слаўг.), узбёраж (Зах. Бел. Др.-Падб.), узбярэж (Слаўг.).

УЗВА'ЛАКЕ Высокае, узвышанае месца (Слаўг.).

2. Край нізіны (Слаўг.).

УЗВА'ЛЛЕ. 1. Падэшва гары ў выглядзе некалькіх спадзістых выступаў; адхонная частка гары (Слаўг.). Тое ж узвал (Пол., Смален. Дабр.). 2. Стромы бераг ракі (Чашн. Касп.). 3. Узвышша, поле над рэчкай; узгорак (Сен. Касп., Слаўг., Смален. Дабр.). 5. Месца за валам (Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884). □ ур. Узвалле каля х. Ланіца Карм.

УЗВО'З. Уз’езд на гару (Слаўг.). Тое ж увоз, узывоз (Слаўг.). Параўн.: увозт> Борнчев'ь у г. Кіеве (Лаўрэнцьеўскі летапіс, стар. 5; Іпацьеўскі летапіс, стар. 5).

УЗВЫ'ШАКВысокі асобны ўзгорак на ўзвышшы (Мін.).

УЗВЫ'ШША. Высокая гарыстая мясцовасць; высокае месца (БРС).

УЗГА'НАЧЧА. Месца, дзе быў ганачны памост, ганак (Слаўг.).

УЗГО'РАК. Невысокае ўзвышша, горка (БРС). Тое ж узгорачак (Сміл. Шат.).

УЗГО'Р’Е. 1. Мясцовасць узгоркавая (Слаўг., Смален. Дабр.). 2. Невялікае пагоркавае ўзвышэнне (БРС); падэшва ўзгоркаў (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). 3. Схіл гары, узгорка (Слаўг.). Тое ж ўзгар’е, узгорынне, узгорычча (Слаўг.).

УЗГО'РСК. Узгоркавае месца (Слаўг.). □ в. Узгорск Слаўг., вул. Узгорская (1803) у Віцебску.

УЗГРАНГЧЧА. Ускраіна поля каля мяжы (Слаўг.). Тое ж узмёжжа, вўзмежжа (Слаўг.).

УЗДУХАВГНА. Непраходнае, зыбкае балота (Навагр. ДАБМ, п. 440), зўхвіна (Івац, ДАБМ, п. 716).

УЗЛЕ'САКМалады лес на краю старога лесу (Слаўг.). Тое ж узлёсак (Слаўг.).

УЗЛЕССЕ. Край лесу, прылесак (Зах. Бел., Др.Падб., Слаўг.). Тое ж паналессе (Беш. Касп.).

УЗЛО'БАК. Узгорак, невысокі бугор, узвышша (Азяр. Касп., Слаўг.). Тое ж узлоббя (Слаўг.).

УЗЛО'Б’Е. Схіл гары, узгорак (Слаўг.). Тое ж узлобічча, узлобаўе (Слаўг.).

УЗЛО'ЖЖА. Месца каля логу (Слаўг.). Тое ж узлагоўе (Слаўг.).

УЗЛУ'ЖЖА. Узбярэжжа заліўнога лугу; луг каля поля (Слаўг.). Тое ж узлужнішча (Слаўг.). □ ур. Узлужжа (поле, луг) каля в. Папараткі Слаўг., Узлужжа (вуліца) у в. Віравая Слаўг., ур. Улужжа (поле на правым беразе р. Сажа) Карм.

УЗМЕ'ЖАК. 1. Вузкая, незасяваемая паласа паміж раллёй і дарогай з канавай ці раўком (Віц. Нік. 1895). 2. Бакавая частка, край шырокай мяжы на агародзе, які звычайна зарастае травой (Бял. Матэр.). 3. Частка неўзаранай зямлі ў канцы поля; край сенажаці каля нівы (Беш. Касп., Докш.). Тое ж памёжак (Мін.).

УЗМЕТ. Першае ворыва ўвосень, зябліва; пустуючае адзін год поле (Крыч. да 1772 АВАК, XXXV, 5—7, Лёзн., Слаўг.).

УЗМУ'ЦЬ. Глыбокае месца ў возеры (Слаўг.). □ воз. Узмўць каля в. Віравая Слаўг.

УЗНГЗЗЕ. Нізіна паміж гор; мясцовасць у ніжнім цячэнні ракі (Слаўг.). □ ур. і б.х. Узніззе каля в. Васькавічы Слаўг.

УЗНО'Р. 1. Крыніца, струмень вады, які выходзіць на паверхню зямлі (Віц. Нік. 1895). 2. Крыніца або неперасыхаючы вадаём, копанка (Лёзн.). 3. Нізіна (Кузн. Касп.). □ в. Узнор Гарад.

УЗО'ЛІШЧА. Ст.-бел. Падзолістая глеба.

УЗРО'УЕ. Месца ўздоўж рова (Маладз., Слаўг.). Тое ж узровічча, узроўнішча, ўзраўе (Слаўг.).

УКЛО'Н. Спуск або пад’ём дарогі (Слаўг.).

УКЛЯ'СЛАСЦЬ. Паглыбленне, западзіна; уцісненне, след (Бельск Беластоцкага ваяводства ПНР, Гродз. Вал.). Тое ж укляктанне (Гродз.).

УКРА'ІНА. Краіна, край, вобласць, якая знаходзіцца каля мяжы або за межамі айчыны (Нас.); пагранічнае месца (Нас. АУ). Тое ж украйна (Слаўг.).

УКРЬІЖАВАШНЕ. Месца, дзе перакрыжоўваюцца дарогі, вуліцы (Зах. Бел. Др.-Падб.).

УЛАТО'УК. Курган (Чашн. Касп.). Тое ж уссопак (Сіроц. Касп.).

УЛО'ВЫ. Месца, дзе ловяць звера, птушку, рыбу (Слаўг.).

УЛУ'КІ. Выгібы ракі (Слаўг.). □ в. Улукі Слаўг., ур. Улукі (луг) каля в. Улукі Слаўг.

УЛУ'С. 1. Месца здабычы, палявання (Слаўг.); чужая паша (Смален. Дабр.). 2. Казённы лес, які адведзены сялянам для карыстання (Смален. Дабр.). Параўн.: улус' 'вуліца' (Каверынскі р-н Горкаўскай вобл. РСФСР Рус., 14).

УМЕ'ЖАК. Мяжа (Сміл. Шат.).

УМУРАЖЭ'ННЕ. Дзірван, мурожны пласт (Слаўг.).

УПА'ДЗІНА. Паглыбленне на паверхні зямлі (БРС). Тое ж упад (Нас.).

УПЫ'Н. Запруда, гаць, шлюз; стаячы вадаём (Слаўг.).

УПЯРО'ЧКА. Папярочны ўчастак у канцы доўгай паласы; кароткая папярочная баразна (Слаўг.). Тое ж упярока, упярэчка (Слаўг.). □ ур. Упярочкі (поле) каля в. Серкаўка Слаўг., ур. Вялікія Упярочкі (поле) каля в. Кульшычы Слаўг.

УРО'СКІДКА. Узаранае ўроскідку поле з разорай пасярэдзіне (Рэч). Тое ж уроскід (Навагр.), уроскідзь, уроскід (Слаўг.), уроскідзь (Жытк., Краснап. Бяльк., Стол.), уразору (Паст.), уразорыну (Дубр.).

УРУТА. Выгода, прыдатнае для жыцця месца; прыволле, добрая паша (Клім. Бяльк., Лёзн., Сен., Сур., Касп., Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж урўжжа, урожжа (Слаўг.), урўнь (Міласл. Бяльк.).

УРУ'Н. Поле з азімымі ўсходамі (Стол.). Тое ж урўна (Рэч.).

УРУ'ЧЧА.1. Лагчына, дзе цячэ некалькі ручаёў; месца, дзе зліваюцца малыя рэчкі (Слаўг.). Тое ж урэчча (Слаўг.). 2. Выгода, прыволле; зручнае для сельскай гас-

падаркі месца (Слаўг.). □ в. Уручча Мін., ур. Уручча (поле, бярэзнік) каля в. Любаны Слаўг., в. Урэчча Слаўг.

УСКЛА'Д. Узаранае поле, загон з двайной баразной пасярэдзіне; двайная баразна (Дубр., Краснап. Бяльк., Паст., Слаўг., Стаўбц.).

УСКРА'ЕК. Самы край, канец, ускраіна поля, лесу, берага ракі (БРС). Тое ж ускрай (Нас., Слаўг.), ускрэм’е (ст.-бел.), карёмачка (Слаўг.), ускраіна (БРС).

УСО'ДЗІІІІЧА. Месца першапачатковай аселасці (Віц. Рам. Мат.). □ воз. Усодзішча Віц. (Рам. Мат.).

УСО'Х. 1. Рэчышча высахлай ракі (Сразн. Мат., III, 1270). 2. Засохлы на корані лес; смалакурнае месца (Слаўг.). □ в. Усохі Слаўг., в. Усох Папоўскай вол. Гом. пав. (1886), ур. Усоха (балота, лес) каля в. Пасека Ст.-дар.

УСПЕ'ЗАК. Пясчаная паласа на раллі; месца на полі, дзе пад тонкім пластом глебы знаходзіцца пясок (Слаўг.).

УСПЛА'ВІНА. Покрыва моху і травы на беразе возера або ракі, сярод балота (Пух. Шат.).

УСПО'Л. 1. Штучная вялікая сажалка, пераважна сярод вёскі (Віц. Нік. 1895). 2. Рака ніжэй плаціны (Беш. Касп.).

УСПО'ЛЛЕ. 1. Зямельная выгода, якая прылягае да поля (Нас., Слаўг.). 2. Плошча, якая прылягае да прадмесця (Нас. АУ).

УССЫ'ЛКА. Месца ссылкі (Жытк.).

УСТА'У. Ставок, пруд (Ваўк. Сцяшк.).

УСХО'Д. 1. Частка свету, па напрамку супрацьлеглая захаду; частка гарызонта, дзе ўзыходзіць сонца (БРС). Тое ж усток (Грыг. 1838—1840, Хрэст. па гіст. бел. м., 1961,505). 2. Парасткі збожжавых, якія толькі паказаліся з зямлі; рунь (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж усходы (БРС). 3. Пад’ём на гару (Слаўг.).

УСХО'ДЦЫ. Выкапаныя ў зямлі ступенькі пры пад’ёме на гару (Рэч.).

УСХО'ДЫ. Ловы, бортныя дрэвы, рыбныя азёры (Зал ЛакцЬомАзкі. Мара хсіеікіе^о кзі^зіхса Ыіетсзкіе^о роіо■Ые XVI Ыекц, 1928, стар. 21. Аііаз Ьізіогусгпу роізкі, № т. 1).

У'СЦЕ. Месца, дзе адна рака ўпадае ў другую (Рэч.). Тое ж уток, уліў, зліў, улёва (Слаўг.).

УСЦЮ'Г. Сярэднеазёрная водмель, якая зарасла чаротам РЬга^тііез соттцпіз Тгіп., сітняком Зсігрцз 1а-

СП8ІГІ8 Ь. і багатая рыбай (Віц. Нік. 1895). □ г. Вялікі У'сцюг Валагодскай вобл. РСФСР.

УСЯ'НІШЧА. Поле, дзе рос авёс (Мсцісл. Бяльк., Слаўг.).

ЎТАЛА'З. Узвышша сярод нізкага лугу; глухое месца (Слаўг.). Тое ж аўтулаз, утулаз (Краснап.). □ ур. Уталаз (узвышша на нізкім лузе) каля в. Кліны Слаўг., ур. Утулаз (глухое, лясістае, балоцістае месца) каля пас. Калінаўка Краснап.

УХА'БА. Ямка на разбітай коламі дарозе (БРС). Тое ж ухаб (Слаўг.).

УХАЛО'ДА. Цяністае або халоднае крынічнае месца (Слаўг.). □ в. М. Ухалода Барыс. («Звязда», 1966, 9 снежня).

УХЛЯ'СЛАСЦЬ. Багна, гразкае месца, адталая глеба, мяккая ралля (Слаўг.).

У'ХЛЯСЦЬ. Заліў, затон; старык, які злучаецца з рэчышчам ракі (Жучк., 1968). □ р. У'хлясць ці Хлясць (Слаўг.).

УЦЯ'ТНІКТрава аўсяніца Резінса Пшіапз Ьіп., якая расце на нізкіх лугах на правым баку р. Сажа (Крыч. староства Меер, 1786, 166) абона сухіх пясчаных глебах, лугах (Слаўг.). □ ур. Уцятнік (поле) каля в. Гайшын Слаўг., ур. Уцатнік (луг) в. Папоўка Слаўг.

ЎЧА'СТАК. Кавалак зямлі (БРС); сядзіба калгасніка (Жытк., Слаўг.); паласа, пайка (Жытк., Слаўг.); водруб, хутар (Слаўг.).

Ф

ФА'БРЫК. Месца, дзе было прадпрыемства для вытворчасці гудрону (пікаварня); фабрычны раён (Слаўг.). □ Фабрык — вуліца ў г. Слаўгарадзе.

ФАЛЬВА'РАКНевялікі маёнтак, хутар (БРС); асобная частка вёскі, панскі двор у вёсцы, жыллё арандатара, ферма (Гарб.). Тое ж фаліварак, фоліварак, хваліварак, холіварак, больвар, хольварк, хольварак (Слаўг.), фальбарак (Нясв.), фольварак (Грыг. 1838—1840, Мсцісл., Слаўг.), хвальварак, хвольварак (Сен. Касп.). □ пас. Фальварак Люб. (Лемц. Дыс., 209), ур. Фальварк (поле) каля в. Целяшы Слаўг., ур. Больвар (поле) каля в. Улукі Слаўг.

ФАШЫ'НА. Насціл; дарога, насланая з бярвення, галля і зямлі на балоце (Сал.).

ФО'ЛЬВАРЫЧЧА. Месца, дзе быў фальварак (Слаўг.). Тое ж хольварычча, хольвар’е, халіварня (Слаўг.).

ФО'ЛЮШ. Сукнавальня (Берасцейскае ваяводства 1579 АВАК, XIV, 104, Нас. АУ). □ Фолюш — занёманскі раён г. Гродна.

ФЕРМА. Месца каля фермы або дзе стаяла ферма (Слаўг.). Тое ж хірма, хвірма (Слаўг.). □ ур. Херма (месца каля калгаснай фермы) каля в. Пасека Ст.-дар., вв. Херма і Новая Херма Краснап.

ФУНДУШ. Ворная зямля, ралля (Гарб.).

X

ХАЛАДНГК. Балота (Лун. ДАБМ, п. 803).

ХАЛАДО'К. Цянёк (БРС); зацененае месца пад густой каронай дрэў (паўсям.).

ХА'ЛЕПА. Вадкая гразь на полі, дарозе ад дажджу, або мокрага снегу; слата (БРС). Тое ж халіпа (Краснап. Бяльк., Мсцісл. Юрч., Нас., Слаўг.), іаліхота (Пух. Шат.), слата, хліхацінне, слаццё, хляпоцце, хляпа, хлюпоцце, хлюпінь, кляча, хлюпота, хліпата (Слаўг.), хлюда (Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884), хвіля (Слаўг.), хлюпа, (Нас.), хлякаць (Рэч.), шаліпа (Лёзн. Касп., Слаўг.).

ХА'ЛІ. Крыты базар (Гродз.).

ХАЛМГНА. Круглая катлавіна, дзе заўсёды вільготна (Слаўг.). Тое ж халмінка (Слаўг.).

ХАЛУ'Й. У РСФСР (Мурз., 242). Падводны камень на рацэ (Паўночны край). Завалы на рэках ад падмытых дрэў (Комі АССР). Наносы, якія засталіся на лугах пасля разліву рэк (Прыўралле, Кіраўская, Валагодская вобл.). □ в. Халуі (Салаўіная з 1964) Глыб., в. Халуй (Ліпень з 1930) Асіп.

ХАМЕЛКА. Вяршыня дрэва (Слаўг.).

ХА'ТКА. 1. Баброва збудаванне ў выглядзе лаўжа з ламачча ў рэчках і азярынах (басейн Бярэзіны і Сажа). 2. Невялікая, простая сялянская хата (паўсям.). □ ур. Хаткі (поле на месцы хат радзівілаўскіх парабкаў) каля в. Малева Нясв. (Юшк.), в Хаткі Нар.

ХА'ТНІШЧА. Месца, дзе стаяла хата; невялікі ўчастак зямлі (Жытк., Лёзн., Сал., Слаўг., Ст.-дар., Стол.). Тое ж хацішча (Ветк., Слаўг., Смал.), хата (Слаўг.).

ХАШЧ. Гушчар, зараснік, буралом, нетры (Стол.).

ХВА'ЛЯ. Вадзяны вал, зыб на рацэ, возеры ў ветранае надвор’е (БРС).

ХВРЛЯ. Бездань, прорва, прадонне і наогул усякае благое месца (Грыг., 1838—1840).

ХВГШКА. Тое, што і вітка (Слаўг.).

ХВО'ЙНІК. 1. Сасновы лес, сасоннік (БРС). Тое ж хвоя (Глуск. Янк. I, Жытк.), хвайняк (Ветк., Кузн. Касп.), хваіна, хвоя (?Ааг. губ. вед., 1854, № 49, 884, Палессе Талст.). 2. Зараснік хвоі, ельнік (Крыч., Лёзн., Нясв., Слаўг., Ст.-дар.). Тое ж хвайняк (Ветк., Слаўг.), цёмны лёс (Арш., Гор., Сен., Чав. пав. Дэмб., т. 2, 1884. Карта Могнл. губ. почв н лесов). 3. Сасновы і яловы лес (Ветк., Ст.-дар., Стаўбц., Хойн.). □ ст. Цёмны Лес Гор.

ХВО'РАСТ. Кусты; галлё, сучча (Крыч.). □ в. Хварасцяны Слаўг.

ХВОШЧ. 1. Зараснік хвашчу Ецшзеішп балотнага, палявога, лугавога (БРС). 2. Прыбярэжнае месца ў балоце, возеры (Жытк.).

ХЕХЛА. Балоцістая нізіна (Віл., Дзіс., Мат. по пст. н геогр. Днсн. н Внл. уездов Внлен. губ. Внтебск, 1896, 178). Тое ж холхла, хелхло, хоўхла, халхоліца (Лемц. Айк.). □ в. Халхоліца Барыс., в. Холхлава Маладз., в. Хоўхла Буда-Каш., в. Хохлава Навагр. (Лемц. Дыс., 165).

ХІБ. Верх узгорка, грэбень; узгорак (Слаўг.). Тое ж хібёнь (Віц., Слаўг.), хібок, хібянёк (Слаўг.). □ в. Хібні Віц. (Рам. Мат.).

ХГЖА. Прымітыўнае жыллё (Слаўг.).

ХІЗО'Н. Пчаліны вулей (Слаўг.). Тое ж хвізон, хівізон (Слаўг.). □ в. Хізы Гом.

ХІЛ. Схіл (Слаўг.). □ в. Хільчыцы на месцы г. Хіл (паводле падання) Жытк.

ХІМ. Нізкі лес, хмызняк, пераважна альховы, з вербалозу; нетры (Слаўг.). Тое ж хіміна (Слаўг.).

ХЛЕХАЦЬ. Вадкая багна (Слаўг.). Тое ж хліхацінне, хліхаццё (Слаўг.). □ ур. Хлёхаць (балота) каля в. Бахань Слаўг.

ХЛУДЬГ. 1. Падмыў прыбярэжных дрэў, кустоў, пад карэннямі якіх хаваюцца рыбы, выдры і нарыцы (Віц. Нік. 1895). 2. Нанос у часе разводдзя раслінных рэштак на бераг, кусты і ў заліў (Віц. Нік. 1895).

ХЛЯВГШЧА. Месца, дзе быў хлеў (Лёзн., Сал.). Тое ж хляўнішча (Ветк.).

ХМЕ'ЛІШЧА. Ст.-бел. Поле, на якім рос хмель. Тое ж хмёля (Слаўг.), хмёльнішча (Слаўг., Станг, 74), хмялішча, хмяльнішча (Краснап., Слаўг.). □ в. Хмелішча Стаўбц.

ХМЫЗНЯ'К. Зараснік кустоўніку; кусты, драбналессе (БРС). Тое ж хмуза, хмузняк (Стол.), хмыз (БРС), хмыза (Зах. Бел. Др.-Падб.), хмызнік (Віц. Нік. 1895, Лёзн., Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884, Мсцісл., Слаўг.), хмызнічак (Крыч., Слаўг.), хмызок (Расн. Бяльк., Слаўг.), хмызянок, хмызяк, хмызюк (Слаўг.), хмызянок (ЛіМ, 1966, 25 студзеня), хрнст (Навагр. Ф. Еўлашэўскі. Хрэст. па гіст. бел. м., 1961, 285).

ХМЯЛЕК. Трава дзяцеліна раллёвая ТгіЫшш агуепзе Ь. (Гарад. Касп.).

ХОД. Бойкае месца, пераход (Рэч., Слаўг.).

ХОЛМ. Стар. Высокае месца, вялікі ўзгорак. Тое ж хоўм (Слаўг.). □ вв. Халмы і Холм Віц. (Рам. Мат.), вв. Халмы, Халмоўка Барыс., Дзярж., Мядз., в. Холмеч Рэч., в. Хаўмы Чав., ур. Хоўмы (поле) каля в. Любаны Слаўг. на месцы б. в. Хоўмы Слабада (1750 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1556, л. 229).

ХРА'ПА. Груда; замёрзлая гразь на .нізкім месцы, на дарозе ў выглядзе выступаў (Глуск. Янк. I, Жытк., Зэльв. Сцяцко, Кар., Стол.). Тое ж храпкі (Ветк.), чорная ступа (Слаўг.).

ХРАСНГ. Скрыжаванне дарог (Віц. Касп.). Тое ж храставая дарога (Слаўг.).

ХУ'РА. 1. Сумёт снегу (Слаўг.). 2. Лоўж галля, куча дроў (Слаўг.).

ХУ'ТАР. 1. Адасоблены зямельны ўчастак з адной сядзібай; водруб, двор (БРС). Тое ж фўтар (Мін.). 2. Невялікая вёска (Слаўг.). □ в. Футары Краснап.

ц

ЦАГЕ'ЛЬНЯ. 1. Завод па вырабу цэглы (БРС). Тое ж цаглярня, цагёлка (Слаўг.), цыгёльня (Віц.). 2. Участак лесу, дзе здабываюць гліну (Глуск. Янк. II). □ ур. Цагёльня (глінішча) каля в. Дабранка Слаўг., в. Цыгёльня Віц. (Рам. Мат.).

ЦАЛГЗНА. Агрэх пры ворыве, сяўбе (Беш. Касп., Пол., Уш.). Тое ж целязна (Пол., Уш.).

ЦАЛІ'К. 1. Бездарожжа; замеценая снегам дарога; дарога, якая пракладваецца па снезе, па полю (БРС), 2. Суцэльны бераг ракі (Слаўг.).

ЦАЛІНА'. 1. Поле, якое ўзарана і засеяна ўпершыню (БРС); абложная зямля (Зах. Бел. Др.-Падб., Сал., Слаўг., Сміл., Ст.-дар.). Тое ж ялавіна (Тур.), навіна (Слаўг.). 2. Гурбы намеценага снегу, цалік (БРС).

ЦАРКО'ВІШЧА. Месца вакол царквы ці на якім стаяла царква (Кузн. Касп., Рэч., Слаўг., Шкл.). Тое ж царквянне (Слаўг.), цэрквішча, царкоўе (Ветк., Слаўг.). □ в. Царковішча Шкл., Бял., ур. Царковішча (гравійная гара) каля в. Папоўка Слаўг., ур. Царковішча (луг) каля в. Віравая Слаўг., в. Царкоўе Буда-Каш.

ЦВЕРДЗІНА'. Цвёрдая, мелка ўзараная, засохлая ралля; цвёрды грунт; засохлая гліна (Слаўг.). Тое ж цвярдзіж, цвярдзінь, цвярдьінь, цвярдыня, цвярдыня (Слаўг.), цвёрж (Краснап. Бяльк.).

ЦВЕРДЗЬ. Кантынент, мацярык; суша, цвёрды грунт (Мсцісл. Бяльк.).

ЦВГНТАР. 1. Абгароджанае месца вакол царквы, царкоўны двор; могілкі з царквой (Драг. вол. Гільт., 64, Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884, Нясв.). Тое ж цвінтар (Грыг. 1838—1840, Нас., Слуцк. Мал., 191), цментар і цмінтар (Вілен. 1682 АВАК, т. XI, 80, 239). 2. Пярэдняя частка царквы (Ветк.).

ЦВЯРДЫНЯ'. 1. Гравійная гара (Слаўг.). 2. Каменная гара (Лях. Кап.).

ЦЕГЛАВГНА. Крынічнае, мокрае месца, дзе сочыцца вада і рагамі сцякае ў раку; гразкае месца (Слаўг.). Тое ж цёклаць, цёклась (Леп.). □ в. Зацякляссе Леп.

ЦЕ'ЛІШЧА. Месца звычайна ў лесе, на полі, дзе ацялілася карова (Смален. Дабр.). Тое ж цялёнішча, цялённе (Слаўг.).

ЦЕ'МЕНКА. Луг, участак лугу, акружаны прысадамі дрэў па мяжы; луг на месцы высечанага лесу на абалоні (Рэч.). Тое ж цемналўг (Рэч.). □ ур. Малая Цёменка (луг), ур. Цемналўг (луг), Церналўг каля в. Заспа Рэч.

ЦЕ'МЕНЬ. Густы лес (Слаўг.).

ЦЕ'МРАЧ. Малады, непраходны зараснік у лесе; хмызняк (Рэч.). Тое ж цямрэжнік (Пар.), цяпцюжнік (Слаўг.).

ЦЕНЬ. Зацененае месца пад каронай дрэў, за пабудовамі, на паўночным схіле ўзгорка, рова (БРС). Тое ж

цянёк. (БРС), цяняк (Слаўг.), ценячок (Навагр.), хмарок (Стаўбц.).

ЦЕРАБЕ'Ж. Месца, дзе выцераблены лес, кусты пад сенажаць, поле (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж церабень (Лемц. Айк.), церабёйня (Валож.), цераблённе, церабёж (Слаўг.). □ в. Церабейнае Валож., ур. Церабеж (сенажаць) каля в. Клетнае Глуск.

ЦЕРАБЛГЧАННЕ. Поле на месцы выцерабленага лесу (Слаўг.).

ЦЕ'ЧА. Хуткае цячэнне, незамярзаючае месца ў рацэ (Зах. Бел. Др.-Падб., Сур. Касп.). Тое ж цёчка (Стол.), цечайня (Брэсц. А. Філіповіч. Хрэст. па гіст. бел. м., 1961, 422).

ЦЕК. Цячэнне, паток, струмень (БРС). Тое ж цечавіна, пацёквіна, пацёква, цурок, цурчок (Слаўг.).

ЦЕхЧІНКА. Канава, якая злучае балота з возерам (Віц. Касп.).

ЦГНА. 1. Пласт з водарасцяў на паверхні вады, які пры асяданні і ў сумесі з ілам робіць дно вадаёма гразкім, тваністым (Паст., Слаўг.). Тое ж ціня (Слаўг.). 2. Студзяністая маса Мпсог бекцтапцз у вадаёмах (Слаўг., Уш.). Тое ж слізь (Слаўг.). 3. Зараснік рагалісніку СегаіорЬуПцт сіетегзцт Ь. у стаячым вадаёме, у завадзі (Бельск. ПНР, Гродз.).

ЦІХАВО'Д. Ціхае, звычайна прыбярэжнае цячэнне; завадзь каля ракі (Рэч., Стол.). Тое ж ціхаводзіна (Рэч ).

ЦЫБУ'ЛГШЧА. Месца, дзе расла цыбуля АПшт сера Ь. (Слаўг.). Тое ж цыбулішча, цыбулінішча, цыбулённе (Слаўг.).

ЦЬГРКА. Пясчаная плошча (Арш. «Наш край», 1926, № 4—5, 63).

ЦЭ'МРА. Закінуты старажытны калодзеж з драўляным зрубам (в. Заспа Рэч.).

ЦЭНТР. Сярэдзіна вёскі; месца, дзе знаходзіцца калгасная канцылярыя; вёска, у якой знаходзіцца праўленне, сядзіба аб’яднанага калгаса (Рэч., Слаўг.).

ЦЯКЛГЦА. Невялікае цячэнне на балоце, якое з’яўляецца пры спадзе вады (Палессе Талст.).

ЦЯКУ'Н. Цякучы дробны пясок (Слаўг., Уш.). Тое ж цекунёц (Слаўг.).

ЦЯПЛГЦЫ. Мінеральныя воды (Гарб.).

ЦЯПЛГШЧА. Вогнішча (Слаўг., Хоц. Бяльк.). Тое ж цёплішча (Нас., Слаўг., Тал. Мядзв.), цяплб (Бых., Ра-

гач., Слаўг.), цяплянне, цяплянішча, цяпляннівічышча (Слаўг.).

ЦЯСНГНА. Вузкая западзіна, праход паміж узгоркаў (Слаўг.). Тое ж цяснядзь, цесніна, цясмёнь, цясмінь, вузкіня (Слаўг.).

Ч

ЧАГА'РНІК. Зараснік маладога лесу, хмызняк; гушчар (Палессе Талст.). Тое ж чагарнік (Жытк.).

ЧАЛІЗНА'. Агрэх пры ворыве (Лёзн.).

ЧАЛО'. Высокая сенажаць; адкрытае месца; прыдарожны ўчастак; пярэдні край (Жытк., Стол.).

ЧАПІНА'. Месца ў рацэ або возеры, на дне якога многа сукаватых дрэў, бярвенняў, карчоў, камення і дзе водзіцца рыба (Нас.). Тое ж чапа (Рэч.), чапы (Віц. Нік. 1895), чопкі (Нас.).

ЧАПЫ'ЖНІК. Лес або хмызняк, які дрэнна расце; каржакаваты лес (Слаўг.).

ЧАРНАЗЕМ. Урадлівая, угноеная глеба; тарфянік; чорнага колеру зямля (БРС). Тое ж чарноземель, дамашня зямля (Жытк.), чарноземель (Стол.), вазонная зямля (Рэч.). □ в. Чарназём Маладз.

ЧАРНАЛЕ'ССЕ. 1. Лісцёвы лес, пераважна з ліпы, дуба, клёна, ясеня, вяза, арэшніку, альхі (БРС).Тоеж чарналёс (Рэч.), чарналіс (Стол.), чорны лес (Палявое і Хоцімскае войтаўствы Крыч. староства Меер, 1786, 114, Стол.), чарналёсіца (Слаўг.). 2. Змешаны лес, які расце на нізкіх месцах (Палессе Талст.). 3. Лес з дрэў выключна хваёвых (Зах. Бел. Др.-Падб.). □ в. Чарнякоўка, пас. Чарнышын (з 30-х гадоў в. Ходараў) Слаўг., в. Чарнёшчына Пол., ур. Чарналіс (лес каля Давыд-Гарадка) Стол., в. Чарніца Леп., в. Чарнін Пар., в. Чарняны Дзів., в. Чэрнеўка Дрыб.

ЧАРНГЛІШЧА. Месца на балоце, дзе гразь мае чорны колер і багатая вокісамі жалеза, у якой раней чарнілі пражу (Ст.-дар.). Тое ж чарнёлішча (Ст.-дар.). □ ур. Чарнілішча (балота, асушаны луг) каля в. Пасека Ст.-дар.

ЧАРНГЧНІКЗараснік ягадніку Уассіпшт тугШ1ц§ Ь. (БРС). Тоеж чарнішнік, чарніцы (Слаўг.), чарніцы (Жытк.).

ЧАРО'Т. 1. Зараснік высокіх вадзяных ці балотных раслін з сям’і злакавых РЬга^тііез соттппіз Тгіп., пу-

стых у сярэдзіне, з пірамідальнай пушыстай мяцёлкай (Кузн. Касп., Нясв., Рэч., Слаўг.). Тое ж чарэт (Стол.), чаротнік (Слаўг.). 2. Зараснік высокіх вадзяных ці балотных раслін з сям’і асаковых Зсігрнз іаснзігіз Ц, сітаватых у сярэдзіне (БРС). □ в. Чарацянка Жытк.

ЧАРТА'. Граніца; гарадская мяжа; мяжа аселасці (Слаўг.).

ЧАРЦЕ'Ж. Ст.-бел. Поле або сенажаць на месцы лясных распрацовак; цаліна. Тое ж чарцяж (Лемц. Айк.), церцёж (Стол.), чэрці, чэрчэж (Рагач. 1556 АВАК, т. XI, 30, 31).

ЧАРЭ'ШАННІК. Чарэшневы кустоўнік, зараснік чарэшняў роду вішняў (Слаўг.). Тое ж чарэшнік (Беш. Касп.).

ЧАСНО'ЧЫШЧА. Месца, дзе рос часнок (Слаўг.). Тое ж часнышча, часнычышча, часнаковішча, чоснік, чэснык (Слаўг.).

ЧАСЦЕ'Ж. Густы зараснік у лесе, густое драбналессе; гушчар, нетры (Сал.). Тое ж часцёрнік (Сал.).

ЧАСЦГК. Чысты хвойнік, без падлеску (Пар.).

ЧАТА'. 1. Частка, адмераны або выдзелены ўчастак зямлі (Слаўг.). 2. Вартаўнічы пункт, старожка (АВАК, т. IV, 62). Тое ж варта (в. Целяшы Слаўг.), чаты (АВАК, т. IV, 62).

ЧАХА'РНЯ. Майстэрня, дзе перачэсвалася воўна (Жытк.).

ЧА'ШЧА. Чысты, гонкі, тоўсты лес адной пароды (Лёзн.). □ ур. Чашча (лажок сярод поля) каля в. Любча Навагр. (Бак).

ЧАШЧЫНЯ'. Густы зараснік, гушчар; непраходнае драбналессе, нетры (Слаўг.). Тое ж чашчоба, чашчэба (Слаўг.), чашчэжнік, чашчожнік (Сал.), чмура (Сен. Касп.).

ЧВІРО'К. Цякучы пясок (Смал.).

ЧВЫР. 1. Высокае пясчанае месца, дзе расце толькі мох або лес (Жытк., Стол.). Тое ж чвір (Жытк., Стол.). 2. Белы пясок з маленькімі каменьчыкамі (Жытк., Стол.); без каменьчыкаў (Стаўбц.). 3. Буйны жоўты пясок (Слуцк. Мал., 193, Стаўбц.). Тое ж чвырэц (Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884). 4. Гравій (БРС). □ в. Чвыркі Кам.

ЧО'ТКА. Невялікі дадатковы ўчастак прырэчнай зямлі пад агарод (Слаўг., Прысожжа). Тое ж чот (в. Віравая Слаўг.), чоткі (в. Дабранка Слаўг. Яск.). □ ур. Чоткі

(луг, грады) каля в. Віравая Слаўг., ур. Чоткі(грады) каля в. Дабранкі Слаўг. (Яск.).

ЧУЖЬГНА. Чужы край, чужая зямля (БРС); чужая вёска (Слаўг.). Тое ж чужаня (Пін. Булг., 199), чужаніца (Слаўг.), чужбіна (Нас., Слаўг.).

ЧЬІГУ'НКА. Жалезная дарога (БРС). Тое ж калёйка (Ваўк. Сцяшк.), зялёзка (Слаўг.).

ЧЫРНУ'ХА.Другое ворыва папару (Кам.).

ЧЬГРЫ. Паводле падання. Лясныя борці «чэры», пчаліныя вуллі (Крыч.). □ г. Чэрыкаў Маг. і г. Чнрнков (1708 Лісты Пятра I, т. 8, вып. 1, 1948, 92).

ЧЫСТАВГНА. Гала сярод лесу; месца, ачышчанае ад лесу або хмызняку (Рэч.). Тое ж росчысць (Слаўг.), чысць (Віц., Мін. Лемц. Айк., Маг.). □ ур. Чысць (б. х., поле) Слаўг.

ЧЫСТАПО'ЛІЦА. Чыстае поле; месца, незанятае будынкамі (Слаўг.). Тое ж чыстаполе (Слаўг.).

ЧЫ'СЦІК1. Кусты, зараснік на месцы высечанага лесу (Чашн. Касп.). 2. Галае, непраходнае балота (Віл.) або чыстае махавое балота, дзе растуць журавіны (Лёзн.). □ ур. Чысцік (балота, парослае дробным хмызняком) каля в. Засценкі Віл. (Кас.).

ЧЫСЦЯ'ДЗЬ. Гаёк на высокім месцы, кнея (гл.) сярод лесу, аблямованыя лугавіпамі, якія складаюць неабходную прыналежнасць вялікіх лясных плошчаў і ў той жа час з’яўляюцца падарожнымі або межавымі паказчыкамі (Віц. Нік. 1895).

ЧЭЧ. Прамывіна, палонка ў лёдзе на рацэ (Стол.).

Ш

ШАВЯЛГ. Месца, дзе рос буйны лес, які ішоў на палі (Слаўг.). Тое ж шэвялі (Слаўг.). □ б. пас. Чортавы Шэвелі (1926), ур. Чортавы Шавялі (поле) каля в. Бязуевічы Слаўг.

ШАЛАМО'К. Стромы бок узвышша; горка (Слаўг.).

ШАЛА'Ш. Будынак для складвапня гаспадарчых прылад (Жытк. ДАБМ Кам., п. 798). □ в. Шалашня Арш.

ШАЛО'М. Стар. Узгорак, гравійная гара; узгорак на дне ўпадзіны (Слаўг.). □ в. Шаламы Слаўг.

ШАЛЫ'ЗНІКЗараснік ракіты Заііх гцЬга, густы хмызняк, драбналессе з лазой (Слаўг.). Тое ж шаўлюга, шаўлюжнік (Слаўг.).

ШАР. 1. Рад хат па адзін бок вуліцы; шэраг лавак, абабкаў на полі, коп на лузе; пагонны двор, дзе ў рад размешчаны ўсе жылыя і с.-г. пабудовы (Жытк., Мін., Пол., Ст.-дар., Стол.). Тое ж шаронак (Ст.-дар.). 2. Частка столі паміж бэлькамі (Крыч., Пол.); прастора паміж бэлькамі ў хляве (Крыч.). □ в. Шарынь Ельск.

ШАРО'Н. Цвёрды мёрзлы верхні пласт снегу пасля адлігі (БРС). Тое ж шарос (Зэльв. Сцяцко), шарош (Рэч), шарэн (Жытк., Стол.), сёран (Беш. Касп., Докш., Нас., Слаўг., Уш., Лёзн., Рэч., Слаўг.), серанок (Маг.), сярон (Дзятлавіцкая вол. Гом. Радч., стар. X, Слаўг.), серэн (Лях. Кап. 1700), сёрын (Грыг. 1838—1840, Слаўг.), шарпак (БРС), шарўн (Бял. Матэр., Сміл., Шат., Тал. Мядзв.), шархоба (Слаўг.).

ШАРО'Ш. Тонкі лёд на рацэ; дробны лёд; нагрувашчванне ледзяных іголак, тоненькіх ільдзінак на паверхні вады перад ледаставам (БРС). Тое ж шарошка (Ваўк. Сцяшк.), шарэш (Клім. Мсцісл. Бяльк., Рэч., Сал., Слаўг., Стол.), шархоцце (Слаўг.), шатва, шуга (Жытк., Стол.).

ШАРЭ'Н. 1. Галалёд (Жытк.). 2. Шарон (Стол.).

3. Калонія грыбоў (Стол.).

ША'ТЫ. Засень, месца пад цяністымі дрэвамі (БРС).

ШАХА'. Будынак з плятнёвымі сценамі для с.-г. прылад (Слаўг.). Тое ж шахаўня (Слаўг.).

ШАХАУНІ'ЦА. Участак поля сярод іншых; цераспалосіца (Гар. 1921, Стаўбц. Прышч. 72, 188). □ ур. Ля Шахаўніцы (поле) Стаўб. (Прышч.).

ША'ХТА. Яма і магільны пагорачак (Слаўг.). Тое ж шахты (Слаўг.).

ШАША'. Гравійная або асфальтавая дарога; выбрукаваны гасцінец (БРС). Тое ж саша (Бых., Глуск. Янк. II, Кузн. Касп., Рэч., Слаўг.), сашэй, сашэя (Слаўг.), шосса («Наша Ніва», 1913, № 42). □ Олькеніцкая шосса («Наша Ніва», 1913, № 42).

ШКО'ДА. Месца, дзе страўлены жывёлай пасеў, травастой, маладыя ўсходы лесу (Рэч., Слаўг.).

ШКО'ЛІШЧА. Месца каля яўрэйскай школы (Нас.). Тое ж школіца (Нас. 1858).

ШКО'ЛКА. Гадавальнік пладовых саджанцаў (Ветк., Лёзн., Слаўг.).

ШЛЯК. Край, берагавая частка (Нас. АУ).

ШЛЯХ. Стары тракт; грунтавая дарога, вялікі гасцінец, абсаджаны дрэвамі (БРС). □ Колаў шлях (дарога

праз лес ад в. Шаламы да в. Лясная) Слаўг., Лясёнскі шлях (дарога ад в. Лясная да г. Слаўгарада), Гарадзёцкі шлях (дарога паміж г. Слаўгарадам і г. п. Краснаполлем), Хармёнскі шлях (ад г. п. Краонаполле да в. Ферма) Краснап.

ШМАТ. Участак, невялікая дзялянка поля, сенажаці; мізэрны ўчастак зямлі (Мсцісл. Юрч., Рэч., Сіроц. Касп.). Тое ж шматок (Нясв., Рэч., Слаўг.). □ ур. Шматы (поле) каля в. Засценкі Віл.

ШМЫК. Вузкі перашыек; клін (Слаўг.). Тое ж штых (Слаўг.).

ШНУР. 1. Вузкая паласа зямлі (БРС). Тое ж шнурына, шнор (Слаўг.). 2. Стар. Лінейная мера зямлі, роўная 10 прэнтам (гл.) або 75 локцям (Гарб. 355). □ ур. Шнуры валочныя (поле) Паст., ур. Шнураўское балота каля в. Шарсцін Ветк.

ШО'ПА. 1. Будынак для с.-г. прылад; прыбудова каля гумна для мякіны (Брэсц., Ветк., поўдзень Беларусі). 2. Будынак для Генералынага Сейма ў XVI ст. у Беларусі («Чтення в пмп. обшестве нсторнп н древностей росснйскнх прн Московском уннверсптете», 1868, октябрь —■ декабрь, кн. четвертая. М., 1868, 81). □ ур. Шопа Ветк.

ШПА'ЧЧА. Месца, лес, гаёк каля вёскі, дзе многа вядзецца шпакоў Біцгтцз уці^агіз Ь. (Ветк., Краснап.). □ в. Шпачча Краснап., ф-к Шпакі Ваўк.пав. (АВАК, т. XI, 377).

ШТАНЬГ. 1. Месца на лузе або ў лесе, дзе адпачывае статак (Слаўг.). Тое ж штанкі (Слаўг.). 2. Рэльеф мясцовасці, які па форме нагадвае штаны; клін (Жытк., Слаўг., Смал.). □ ур. Штаны (балота) каля в. Беражцы Жытк., ур. Штаны (дзве гары побач) каля в. Усяжкі Смал., ур. Бліжнія Штанкі, Дальнія Штанкі (поле) каля в. Ржаўка Слаўг., ур. Штанкі (поле іна лузе) каля пас. Чарнец Слаўг., ур. Штаны (сухадолыны лог) каля в. Ржаўка Слаўг., ур. Штаны (лог, у які клінам урэзаўся лес) каля в. Церахоўка Слаўг., ур. Шылавы Штаны (лог) каля в. Любаны Слаўг.

ШТАХЭ'ТНІККветнік, агародчык (Слаўг.). Тое ж шчаклётчык (Слаўг.).

ШУ'БА. Дзірваністы пласт на дрыгве; плаў (Слаўг.). □ ур. Шўбіна каля в. Шарсцін Ветк.

ШУБЕ'НЬ. Мера зямлі (Слаўг.). □ ур. Шубалін, або Кабін (плоскае ўзвышша) каля в. Сіліна Поле Слаўг.

ШУМ. Смецце, прынесенае вадой да берага (Ст.-дар.).

ШУМЕ'ТНІК. Месца, куды выкідаюць смецце (Віц., Гарад., Докш., Зах. Бел. Др.-Падб., Лёзн. Касп. Слаўг.). Тое ж шумётнішча (Тал. Мядзв.). □ п. г. т. Шуміліна Віц.

ШУ'РКА. Канюшына палявая Тгііоііцт агуепзе Ь. (Слаўг.). Тое ж шўрычкі (Слаўг.). 2. Старая мера дроў (БРС); кароткі кавалак бервяна (Слаўг.).

ШЧАБАЛГНА. Зараснік ажыны КцЬцз саезшз Ь. (Кузн. Касп.).

ШЧАДРЭ'Ц. Тонкі пласт пяску сярод іншых парод (Гродз.).

ШЧЬІР. 1. Ст.-бел. Цаліна; новае поле. Тое ж шчырка, шчырэп («Наша Ніва», 1914, №50, 3), шчарэц, шчырэц, шчырына (Мін.). 2. Бор (Смален. Дабр.). 3. Зараснік травы амаранту, аксамітніку хвастатага АпіагапіЬнз геігоПехцз Ь., А. сашіаіаз Ь. (Гродз. Кіс. 13, Беларусь Даль, т. IV, 658). □ ур. Слабадскі Шчыр каля в. Ст. Бяляеўка Чач. (Запіскі аддзела гуманітарных навук, кн. 11. БАН, т. II. Мінск, 1930, 477), ур. бор Шчыры (1726) каля в. Грамыкі Чач. староства (ІІОМ, вып. 28, ч. I, 1900, 32).

ШЧЫРЭ'Ц. Буйны пясок (Арш. Гом. Гор. Рагач. Сен. паветы Маг. губ. і Гарад. Леп. паветы Віц. губ. Рам. Воп. 1889, 3, Рэч.).

ШЧЫТНЯ'К. Жорсткая, сухая трава Цагсіцз зігісіа Ь. (Мін.).

ШЬГБЕНІЦА. Высокае месца; стромая гара (Нясв., Слаўг.). Тое ж шыбельніца (Слуцк. Мал., 194, Слаўг.).

ШЫ'ІНА. 1. Перашыек; каса (Слаўг.). Тое ж шыя (Сал.). 2. Вузкі праліў паміж востравам на возеры і берагам (Слаўг.). □ ур. Чэчкава Шыя (балота) каля в. Яскавічы Сал.

ШЫПШЬГННІК. Куст, зараснік шыпшыны Коза сіппатотеа Ь. (БРС). Тое ж шыпшыны (Жытк.), шупшыннік (Тал. Мядзв., Слаўг., Стол.), шупшына (Слаўг.), шчыпчыннік (Тал. Мядзв.).

Ю

ЮР. Узвышша; адкрытае высокае месца (Слаўг.).

Ю'РА. Высокі, адкрыты бераг ракі або ўзгорка (Слуцк. Серб. 1915, 3). □ в. Юравічы на л. б. р. Пціч (Серб., 1915, 3).

ЮРАТА. Пласт мулу ў вадзе; асадак (Мсцісл. Юрч.).

я

Я'ВАР. 1. Зараонік аеру Асогцз (Слаўг.). Тое ж ярай (Рэч.), яварышча (Слаўг.). 2. Вярба (Нас., Нясв. Юшк.). 3. Платан Асег рзенбо-ріаіагшз; платанавы прысады, зараснік (БРС). □ с. Явар Дзятл.

Я'ГАДНІК. Зараснік чарнічніку Уассіпішп гпугіііІнз Б. (Слаўг.). Тое ж ягоднік (Жытк., Слаўг., Стол.).

ЯТАДНІЦА. Месца, дзе многа ягадніку і ягад (Слаўг.). □ ур. ЯТадніца каля в. Доўгі Мох Чав.

ЯТРУСНІК. Кусты агрэсту (Слаўг.).

ЯДЛО'ВЕЦ. Драбнарослы кустоўнік Лцпірегнз соттцпіз Е. сям’і кіпарысавых (БРС). Тое ж ядлёнец (Сен. Касп.), яляжнік (Смарг.), ялёнец (Слаўг., Чашн. Касп.), ялавёц (Слуцк. Мал. 194).

ЯЗ. 1. Месца ў рацэ, якое перагароджана частаколам або пераплотам упоперак, каб не даць рыбе ходу ўверх; сам пераплот (Нас., Слаўг.). Тое ж язовішча (Віц.), язоўе, язы (Гарад. Касп.), язік, язок (Мін.). 2. Іскра, агеньчык, святло ў цемры (Мін.). Тое ж ст.-бел. ясачка, ясва, яска. Параўн.: «Ні яза не відаць (Мін. 1966)»—«Не вйдно нн згн» (руск.). □ ур. Яскі (балота, мачулішча) Віц. (Рам. Мат.), в. ЯТкавічы Староб.

Я'ЗАУКА. Сенажаць каля яза (Рэч.). □ ур. Я'заўка (луг) каля в. Заспа Рэч., в. Я'заўка Чэрв.

Я'ЗВІНА. 1. Нара, ход у звярынае падземнае жыллё (Стаўбц. Прышч.). 2. Не зусім зарослае старарэчышча; багністая гнілая жыліна; вокнішча на незамярзаючым балоце (Палессе Серб. 1915, 6, Слаўг., Стаўбц. Прышч.). □ ур. Я'звіна (1872 Язвін) або Шаламоўшчына каля в. Крамянка Слаўг., в. Язвіна Люб., в. Я'звіны Дзярж., Кап.

ЯЗДА'. Месца, дзе ўброд пераязджаюць раку (Стол.).

Я'ЛАВІНА. 1. Аблога; запушчанае поле; неўрадлівая зямля, якая многа год не апрацоўваецца (БРС). Тое ж ялавіна, ялавінне, ялая зямля, ялава (Слаўг.). 2. Зямля, якую не аралі адзін год; папар (Кап.).

ЯЛІ'НА. Яловы лес, ельнік (Слаўг.). Тое ж яліна (Зэльв. Сцяцко, Слаўг.).

ЯЛО'СМЫЧ. Вялікае, роўнае балота (Стаўбц.). □ ур. Ялосмыч (балота) каля в. Пруды Стаўбц.

ЯЛЮГА'. Густы зараснік на балоце, на ўзбярэжжы якога расце ельнік (Пар.).

Я'МА. 1. Выкапанае або прыроднае паглыбленне ў зямлі; вялікая яма; нізіна (Ветк., Крыч., Маз., Палессе Талст., Слаўг., Уш.). Тое ж яміна, ямінка, пакатчык (Слаўг.), ямка (Ветк., Крыч.), ямчына (Рэч., Слаўг.), ямчына (Слаўг.). 2. Маленькае, неглыбокае азярцо, зарослае травой (Стол.); паглыбленне, выбітае або выкручанае вадой на абалоні (Слаўг.); вір (Слуцк. Сержп. Грам. 54). Тое ж яміна (Ст.-дар.), ямка (Жытк., Стол.). 3. Магільны дол (Лёзн., Маг. губ. вед., 1854, № 50, 900, Няов., Ст.-дар.). 4. Воўчая яма; логава (Рэч.). 5. Кар’ер, дзе капаюць пясок, гліну, гравій (Рэч., Слаўг.). Калдобіна на дарозе (Слаўг.). 6. Месца пад падлогай, лёх; падзямелле (руск. вертеп), недаступны яр (Слаўг.). 7. Выкапанае сховішча для бульбы (Слаўг., Стаўбц.). Тое ж ямка (Рэч., Слаўг., Ст.-дар.). □ ур. Папова Я'ма (луг каля р. Ушы) недалёка ад в. Малева Нясв., ур. Ласіныя Я'мы каля в. Домжарыца Бяг., ур. Я'мы (дзе захоўваюць бульбу) каля в. Пруды Стаўбц., ур. Ямкі каля в. Чарнякоўка Слаўг.

Я'МНАЕ. Месца, дзе многа ям, выгараў на балоце, старых кар’ераў (Слаўг.). Тое ж ямнуцце, ямачча, ямкіння (Слаўг.). □ в. Я'мнае Бых.

ЯНДО'УКА. Крынічнае паглыбленне на схіле гары; чашападобная ўпадзіна; вельмі нізкі заліўны луг (в. Шаламы Слаўг.). □ ур. Яндоўка (нізкі луг побач з х. Андрэеўка) каля в. Шаламы Слаўг., ур. Яндоўка (крынічнае паглыбленне на схіле Чыжыкавай гары) у в. Шаламы Слаўг.

ЯР. 1. Калдобіна прадаўгаватай формы са стромымі берагамі, вымытая веснавымі водамі (БРС). 2. Высокае, стромае, прадаўгаіватае месца, якое парасло лесам (Нас. АУ). 3. Збажына, якую сеюць вясной; яравое поле (БРС). Тое ж яравіна (Жытк., Краснап. Бяльк.), яравішча (Мсцісл. Бяльк.), яравое (Слаўг., Смален. Дабр.), ярына (БРС), ярына (Беш., Сен. Касп.).

ЯРАБІ'ННІК. Зараснік рабіны; поле, дзе расце рабіна (Стаўбц. Прышч.). □ ур. Ярабіннік (поле) Стаўбц. (Прышч.).

Я'РКА. Круглая ямачка ў зямлі, выкручаная пяткай нагі ў час дзіцячай гульні ў «яркі-паяркі» (Слаўг.). Тое ж тронкі (Тал. Мядзв.).

ЯРУ'ГА. Роў са стромкімі берагамі, які ўтварыўся ад веснавых вод (Слаўг.). Тое ж яруга (Слаўг.). 2. Глыбо-

кая лужына ў рове (Сядл. Бес.); вялікая лужына на вуліцы пасля дажджу; гразкае месца (Палессе Талст., Стол.).

Я'РЫВІШЧА. Поле, дзе расло яравое жыта Бесаіе уеггшт Ь. (Слаўг.). Тое ж ярывічышча, ярычышча, ярышча, ярнае (Слаўг.).

ЯСКІ'НЯ. Логава, пячора (Нас. АУ).

ЯСЯНІ'НА. Зараснік, лес з ясеню Ргахіпцз ехзеізіог (Стол.). Тое ж ясень (БРС), ясеніна, ясеннік, ясяннік (Слаўг.). □ в. Ясень Асіп., в. Ясенка Краснап., в. Ясенавіца Ваўк., в. Ясяновіца Слаўг.

Я'ТКА. Ст.-бел. Палатка, гандлёвае месца на базары пад палатнянай паветкай (1578 ІЮМ, вып. 32, ч. II, 1906, 32).

ЯЧМЕ'НІЦА. Зараснік чароту Рйга^шііез соттцпіз Тгіп. (Лёзн.).

ЯЧМЯНІ'НА. Урадлівае, угноенае поле (Шчуч.).

Я'ЧНІШЧА. Поле, на якім рос ячмень (БРС). Тое ж ячанне (Краонап. Бяльк., Крыч., Мсцісл. Юрч., Слаўг.), ячмёнічышча (Слаўг.), ячмёнішча (Бых., Жытк., Лаг., Леп., Лёзн., Наівагр., Паст., Пух., Рэч., Сал., Слаўг., Смал., Хоц. Бяльк.), ячмённа аржышча (Навагр.), ячмянішча (Слаўг., Смарг.). □ в. Я'чная Бўда Краснап.

ЯЧЫНА'. Збажына, якую сеюць вясной; яравое поле (Вор.).

ІНДЭКС

А	аблом 6	агранец 8
	аблона 6	агрэк 8
Абаланішча 5	аблоніна 6	агрэх 8
абалона 5	аблонне 6	адгор 8
абалонішча 5	аблонь 6	аддуха 8
абалонне 5	абмежак 6	аддухавіна 8
абалоннівічышча 5	абор 6	адзёнак 8
абалоннівішча 5	абора 6	адзёр 9
абалоннічча 5	абораг 6	адкос 8
абалоннішча 5	аборак 7	адкосак 8
абалонь 5	аборыш 7	адлог 9
абапал 7	абрывіна 7	адлога 9
абаполь 5, 7	абрыў 7	адмока 9
абарона 79	абрэчак 7	адмочка 9
абвал 5	абсада 7	адмывіна 9
абвальня 5	абсевак 7	адмыў 9
абвод 5	абсеў 7	аднабочка 9
абворак 5	абсова 7	аднавор 9
аб’еддзе 80	абугоні 7	аднаворка 9
аб’езд 5	абугонка 7	аднога 9
абжынаха 122	абугоня 7	аднораль 9
абкап 5	абузмежак 7	адонак 99
абкапічча 5	абулонь 5	адонне 9
абкапішча 5	абход 7	адор 9
абкапнішча 5	абцінак 7	адро 9
абкоп 5	абшар 7	адруб 9
абкопічча 5	абыход 7	адрубак 9
абкопішча 5	авесішча 17	адрына 9
абкопнівічча 5	авесышче 17	адрынец 9
аблага 8 1	авоз 125	адрынішча 9
аблада 6	авўльс 7	адрынка 9
аблам 6	агаёк 8	адсеў 9
абламавічанне 6	агарод 8	адскока 67
абламіння 6	агарода 8	адскочка 10
абламічча 6	агародчык 8	адстан 10
абламішча 6	агарышча 8	адступ 10
аблівака 6	агіба 8	адступкі 10
абліваха 6	агнёвіска 8	адсып 10
аблог 6	агнішча 8	адтока 10
аблога 6	агнявіска 8	адточына 10
абложка 6	агнявішча 8	адхвосце 10
аблой 6	аграмадзіна 8	адхлан 10

адхлань 10 адхлын 10 адхон 10 адшыб 10 ажавіннік 10 ажавіны 10 ажыннік 10 ажыны 10 азеравіна 10 азерачка 10 азёрка 10 азерца 10 азёрушка 10 азіма 10 азімае 10 азіміна 10 азярко 10 азяро 10 азярод 10 азярцо 10 азярчак 10 азярчына 11 азярына 11 азярычына 11 азярышча 11 азярэц 11 акалозіца 11 акап 11 акно 11 аколіца 11 акоп 11 акопішча 11 акраек 11 акраёк 11 акруга 11 алехавінне 12 алехаўнік 12 алешанне 12 алешаннік 12 алешашча 12 алешнік 12 алешняк 12 алёс 12 алленішча 106 алліца 12 аллянінне 12 аллянішча 12 алянішча 12 альмап 12 альса 12 альсавіна 12 альсе 12

альсье 12

альха 12 альхавішча 12 альхаўё 12 альхаўняк 12 альхавіннік 12 альховічча 12 альховічышча 12 альховішча 12 альхоўе 12 альхоўнівічышча 12 альхоўнік 12 альхоўнічча 12 алыпанік 12 альшатнік 12 альшэвіна 12 алыпэвіннік 12 альшэўнік 12 аляшняк 12 амут 12 амшанік 12 амшанічанне 12 амшанічча 12 амшанне 12 амшапнё 12 амшар 13 амшара 13 амшарпя 13 амшарына 13 амшарына 13 амшарынне 13 амшарынь 13 амшарышча 13 амыт 13 андатак 13 ападзіна 13 апара 13 апарына 13 аплаў 13 аплыў 13 апока 13 аполе 13 апоўзак 13 апудзіла 13 апуціна 13 арабінпіца 14 араллё 14 аралля 14 аральба 14 аранне 14 арахаўнічча 14 арахоўнік 14 арашьпшік 14

арба 14 арот 8 арьба 14 аржа 14 аржавень 14 аржавец 14 аржавіна 14 аржавінне 14 аржавіня 14 аржанішча 14 аржанішча 14 аржаўка 14 аржонне 14 аржыска 14 аржышча 14 аржэўнік 14 ароміна 14 артэпа 14 артэпель 14 аруд 14 арша 14 аршавіна 14 арылля 14 арэх арэхаўе 14 арэхаўё 14 арэхаўка 14 арэхаўнік 14 арэшана 14 арэшанне 15 арэшнік 14 арэшнічча 14 арэшыннік 14 аса 15 асавец 15 асавок 15 асада 15 асадак 15 асака 15 асакоўнік 15 асвер 15 аселіна 15 аселіца 15 аселішча 15 асеча 15 асёлак 15 асёлка 43 асіннік 16 асіта 16 аснік 16 астожжа 16 астойнік 16 астравінка 16 астравок 16

астрог 16	багна 18	балонне 19
астроў 16	багна 18	балонь 19
астуг 16	багніва 18	балонье 19
аступ 16	багніна 18	балота 20
асцяроб 16	багнішча 18	балотца 20
асэдас 16	багнішча 18	балоцвіна 20
асяродак 16	багно 18	балоцвініна 20
атаполье 16	багня 18	балоціна 20
атара 14	багня 18	балоцінка 20
атарыца 16	багольнік 18	балоцітка 20
атмел 16	багон 18	бальшак 20
атока 17	багонне 18	бана 20
атор 17	багоннік 18	баніўе 20
атора 17	багульняк 18	банічча 20 -
атораванне 9	багун 18	банішча 20
аторак 9, 17	багуннік 18	бання 20
аторванне 9	баер 18	баня 20
аторыца 17	бажантарыя 18	бараболішча 20
аточына 10	бажніца 114	барабулішча 20
атхлань 10	баз 18	баравізна 21
аўёсішча 17	база 18	баравікаўня 20
аўлўс 17	базар 18	баравіковічышча 20
аўсенішча 17	байдан 19	баравіковішча 20
аўсіска 17	байдарынка 19	баравікоўшчына 20
аўсішча 17	байрак 19	баравіна 20
аўсянік 17	байстрынь 19	баравое 21
аўсяніска 17	байстрыня 19	баразна 21
аўсянішча 17	бакавіна 79	баразняк 21
аўсянка 17	бакавіна 19	барана 21
аўсянне 17	бакавіцка 19	баранаванне 21
аўсяннё 17	балатаўё 19	баранавішча 21
аўсяннічывішча 17	балатоўе 19	баранічанне 21
аўсяннічча 17	балатня 19	баранішча 21
аўсяннічышча 17	балатовічча 19	барановішча 21
аўтулаз 197	балатовічышча 19	бараньба 21
ахаба 17	балатовішча 19	баркан 21
ахвосце 17	балатоўнічча 19	баровае 21
ахожа 17	балацвёна 20	барок 21
ачарот 17	балацвіна 19	бароўка 21
ашчалопак 17	балацвінка 19	барочак 21
	балаціна 19	барсук 21
р	балацюга 19	барсуковішча 21
	балацюгінне 19	барсучча 21
	балацюжжа 19	барць 21
Бабанарыя 17	балацюжышча 19	барышча 21
бабінец 17	балацянка 19	баўтуха 52, 85
бабоўнік 17	балбучча 45	баханы 21
бабравіна 17	балоцвінка 20	бахаты 21
бабровішча 17	балея 20	бахча 21
бабровыя гоны 17	баліна 19, 171	бацькавіна 21
баброўня 17	балка 19	бацькаўшчына 21 бацьківіна 21
баганнік 18	балона 19	бацьшчына 22
багма 17	балоніна 19	бачажына 22

бачковіна 79 бачыж 22 башта 21 баштан 21 башчына 22 баюр 22 баюр 22 баюра 22 баюрына 22 баявіска 22 баявішча 22 бегунок 22 безадшчына 22 безаўе 22 бездань 22 бездараж 30 бездарожжа 30 безлюддзе 22 безлюдзь 22 безма 22 безна 22 безнік 22 белка 22 бель 22 белька 23 бераг 23 берагавіна 23 беражніца 23 беражняк 23 беразак 23 беразня 23 беразняк 23 беразуга 23 беразуха 23 беразяк 23 беразяка 23 бералог 23 бералоз 23 берба 23 берва 23 берзнячок 23 берка 23 бізуннік 23 бічавая 23 бічавік 23 бічавіна 23 бічай 24 бічайка 24 бічаўнік 24 бічоўнік 24 блізнюк 24 блінцы 52 блога 24 блонне 24

блонь 24 блотпіца 24 блякотнік 24 бляхарня 24 божая ніва 114 боішча 22 бок 24, 81 больвар 24, 197 бом 24 бон 24 бонда 24 бор 25 бортня 25 бохат 25 брадзішча 25 брадок 25 брак 49 брама 25 брандмур 25 брандмўрак 25 брод 25 броднік 25 броўка 25 бруда 25 брудась 25 брудзь 26 бруй 26 брук 26 бруснічнік 26 бруя 26 бруяк 26 брыгва брыла 26 брылеўнік 26 бубен 26 бубён 26 бугарок 26, 47 буглёк 26 буглёўнік 26 бугоня 26 бугор 26 бугравіна 26 бўда 26 буда 27 будалаш 171 будан 26 будач 171 будаш 171 будворыца 27 будзішча 27 будка 27 будымер 27 буёк 27 буза 27

бузгарок 27, 17 бузгор 27 бузгорак 26, 27 буздыр 27 буй 27

бунстра 27 бук 27 бука 27 букота 27 букта 27 букча 27 булдыга 27 булдыжжа 28 булдыжына 28 бульбавене 28 бульбавінне 28 бульбёнішча 28 бульбёўнічча 28 бульбёўнішча 28 бульбішча 28 бульбовінне 28 бульбовічча 28 бульбовішча 28 бульбоўнік 28 бульбоўішча 28 бульбоўнічча 28 бульбоўнішча 28 бульбяніска 28 бульбянка 28 бульбянішча 28 бульбянне 28 бульбяшнік 28 бульвар 28 булдыр 28 булдырок 28 бульдыр 28 бур 28

буралом 28, 52 бурва 28 бурвалак 28 бургун 28 бурцішча 28 бурча 28 бурчак 28 бурыян 28 бур’ян 28 бур’яніна 28 бут 28

бухта 28 бухтавіца 29 бучаўё 29 буяк 27 буян 27 буярак 29

буяшнік 29 быр 29 быстрак 29 быстрык 29 быстрынка 29 быстрынь 29 быстрыня 29 быстрэц 29 быйстра 29 быйстрынь 19, 29 быйстрыня 19, 29 быстра 29 быстрына 29 быстрэча 29 бэгна 18 бэгна 18

бэраг 23 бяздонне 29 бяздонніца 29 бязлесіца 29 бязлессе 29 бязодня 29 бязгноіца 29 бялільня 29 бяляна 29 бярлог 29 бярлога 29 бяроза 29 бярозавец 29 бярозавік 29 бярэжжа 193 бярэзіна 29 бярэзна 29 бярэзнік 30 бярэсцішча 30 бяседзішча 30 бяспуціца 30 бяспуцце 30 бяспуцціна 30

В

Вада 30 вадабадзь 30 вадавал 30 вадавік 30 вададзел 30 вадаём 30 вадазбор 30 вадапой 30 вадаполь 30 вадаскід 30 вадаспад 30 вадасцёк 30

вадацеч 30 вадзішча 30 вадзянка 30 вежніца 31 вазерня 31 вазёрца 31 вазон 31 вазонная зямля 203 вазярцо 31 вазярцэ 31 вазярцовінка 10 вазярына 11,31 вазярынне 31 вазярышча 11,31 вазярэц 11, 31 вакарына 31 вакно 31 ваколіца 31 ваконца 31 вал 31 валака 31 валаток 31 валатоўка 31 валатоўкі 31 валбука 31 валбучча 32 валва 32, 187 валешнік 32 валіна 32 валкан 32 валмо 32 валок 32 валока 32 валотаўка 31 валотніца 32 вальня 32 вальнякі 32 вальса 12, 32 валюш 32 валюша 32 валюшня 32 вандол 32 вапейніца 32 вапейніца 33 вапельня 32 вапельня 33 вапенніца 32 вапенніца 33 вапеннішча 33 вапна 33 вапніца 32 вапнішча 32 вапно 32 варатнік 33

варня 33 варта 204 варэльня 33 ваўкаўня 33 вежа 33 верас 33 верасень 33 верасняк 33 верасуга 33 вераце 33 верацень 33 верацея 33 верацяя 33 верая 33 вербалоз 33 вербалознік 33 вербаўе 33 вербаўё 33 верб’е 33 вербна 33 вербнік 33 веріх 42 верх 42, 112 верхавіна 112 верхаводка 34 верхалёдзіца 34 верхалёдка 34 верхалод 34 верхалодзіца 34 вёрцеп 34 верцёла 34 веска 34 весь 34

весялуха 34, 43 весяльнік 34 ветліца 34 вецер 34 вешка 34 вешняк 34 вёзка 34 в’ёска 34

вігар 34 відока 34 відоліца 35 відоцы 34 віжар 35 вілавачанне 42 вілавачаннік 42 вілашнік 42 вілкі 35, 45 вілы 35, 45 віпціннік 35 вір, вірак 35 вірок 35

вірцэ 35 вірэй 41 вірэц 35 вірь 35 віспа 35 вітка 35 віш 35 віша 35 вішанне 36 вішаннік 36 вішар 35 вішар 35 вішка 36 вішнік 36 вішнюга 36 вішняк 36 вішняччо 36 вішэннік 36 вішэр 35 вобжа 122 вобжавень 122 вобліва 36 вобліў 36 вобліўка 36 вобліўя 36 вогніска 36 вогнішча 36 водмель 36 водва 36 водня 36 водруб 36 водсеў 36 водступ 36 воды 36 возера 36 возерка 31 возерца 10, 31 возерышча 31 вой 36 войстраў 37 войтаўства 37 вока 35, 37 вокна 37 вокнішча 37 вокут 37 волак 37 воласць 37 волміна 37 вольніца 37 вольха 12 вольс 12 воля 154 вошмар 37 вопаўзень 37

ворань 37 ворыва 37 ворык 37 вострава 37 востраў 37 воступ 38 вотлынь 38 вотмаладзь 38 вотмеле 38 вотміль 16 вотмут 38 вотмуць 38 вотмык 35, 38 вотмыт 38 вотчына 38 вотыміль 16 воўсіска 17 воўсішча 17 вугал 38 вуган 39 вуглы 38 вугол 38 вудзерак 38 вудоба 38 вужар 38 вужарына 38 вузкіня 203 вузмежжа 194 вукрут 35 вулачка 39 вуліца 39 вулка 39 вусце 39 вусцень 39 вуха 39 вушка 39 выбаіна 39 выбай 39 выбоіна 39 выбой 39 вываз 39 выварат 39 вываратня 39 выварацень 39 вывараціна 39 вываротніца 39 выгада 39 выган 39 выгар 39 выгарадзь 40 выгарадня 40 выгаражня 40 выгаражы 40 выгарка 40

выгаркі 40 выгіб 40 выгін 40 выгінастасць 40 выдзеркі 40 выдзірак 40 выдзьма 40 выдма 40 выдранка 40 выдымка 40 выем 40 выемак 40 выемка 40 выжар 40 выжара 40 выжары 40 выжарына 41 вызварат 41 вызвараціна 41 выкрутасы 41 вылва 41 вылежань 148 выліў 72 вылна 41 вымак 41 вымач 41 вымыіна 41 выпалянка 41 выпас 41 выпасак 41 выплаў 41 выпук 41 выпусак 41, 42 выпуск 41 выпуст 41 выр 41 вырай 41 вырвіна 41 вырія 41 вырубка 42 вырь 41 выр’я 41 вырый 41 вырья 41 выселак 41 высечка 42 высішча 42 выскадзь 42 выскідзь 42 выспа 42 выстай 42 выступ 42 вытак 42 вытока 42

выхад 42	галец 45	гарохавішча 47
выцек 42, 168	галіна 45	гарохаўе 47
выцераб 42	галка 45	гарохаўішча 47
выцерабак 42	галўтвы 45	гарохаўнівіння 47
выцерак 42	галыж 51	гарохвінне 47
выцерабка 42	галы 45	гарохвішча 47
выцерабкі 42	галь 44, 45	гарохнішча 47
выцірак 92	галя 45	гарошанне 47
выць 42	галяк 45	гарошышча 47
выцябкі 42	галяка 45	гарун 47
вышынь 42	галялёд 45	гарунчык 47
вышыня 42	гамарня 45	гарцовішча 47
выямка 40	гамлыга 45	гаршчок 35
вязнік 42	гамэлак 45	гары 40
вязь 42	ганёк 46	гары 48
вялаўцы 42	гані 51	гарычык 48
вянглярня 42	ганчар 51	гарычышча 48
вяндлярня 42	гара 46	гарышча 48
вярбеж 43	гараватка 46	гарышчавіна 48
вярхоўе 43	гаравіна 46	гарышчышча 48
вярцеп 43	гарадзенка 46	гарэлік 48
вярэма 43	гарадзец 46	гарэлікі 48
вярэцее 43	гарадзішча 46	гарэлішча 48
вярэцейка 43	гарадзьба 46	гарэшнік 48
вярэці 43	гараднік 46	гаспода 48
вярэція 43	гарадно 46	гасцёнец 48
вясёлка 43	гарадок 46	гасцінец 48
вясняк 43	гаражанка 46	гат 48
	гаражня 46	гаток 48
Г	гараны 46	гатка 48
	гарахавінне 47	гатчына 48
Гадавальнік 43	гарахаўнянне 47	гаўнік 48
гадаўнік 81	гарахвінне 47	гаўсяныска 17
гадзючнік 43	гарахвянішча 47	гацішча 49
гаёўка 43	гарахвянне 47	гацішча 49
гай 44	гараховінне 47	гаць 49
гайнб 44	гараховішча 47	гачэнне 49
гажа 43	гарашнявінне 47	гачок 49
газ 44	гарашнянне 47	гашча 49
гак 44	гарашышча 47	гвор 49
гакно 37	гарбаціна 46	гелда 49
гал 44	гарбіна 46	гісэрня 49
гала 44	гарбінка 46	глабіна 49
галава 44	гарбок 46	глеба 49
галавач 45	гарбулёк 46	гледзішча 49
галаледзіца 45	гарбунчык 51	глей 49
галалёд 45	гарбыль 47	глейбнік 49
галалёдзіца 45	гарка 47	глейнік 49
галалодзіца 45	гарлавіна 47	глёк 50
галалядзь 45	гарля 47	гліна 50
галашчок 45	гарод 47	глінаўка 50
галашчока 45	гародзішча 47	глінішча 50
галашчокам 45	гародня 47	глінніца 50
галвінка 152	гародчык 47	глод 50

глубачынь 49 глубыня 49 глўпасць 50 глўпась 50 глупась 50 глутыр 50 глутыра 50 глухмень 50 глуш 50 глуша 50 глушка 50 глушыца 50 глушэц 50 глыб 50 глыба 50 глыбакінь 50 глыбакіня 50 глыбачынь 35, 50 глыбачыня 50 глыбёж 50 глыбіж 50 глыбіна 50 глыбіня 50 глыбічыня 35, 50 глыж 51 глыжа 51 глыжка 51 глыза 51 гляйбец 49 глянішча 81 гмах 51 гпеч 51 гнечышча 51 гніла 51 гноіны 15 гняздо 41, 51 гон 51 гоні 51 гоня 51 гора 51 горад 51 горан 51 горб 51 горба 51 горбік 47 горваль 51 горка 51 горла 51 гостраў 38 гравейка 51 гравель 52 граверка 51 гравік 52 гравіль 52

града 52 града 52 градка 52 грады 8 гражня 52 гразалом 52 гразь 52 гран 52 грана 52 гранды 52 гранец 61 граніца 35, 52 гранка 53 грант 53 гранцы 61 грань 53 граховішча 47 грачанішча 53 грачанне 53 грацавінне 53 грацкавінне 53 грацковінне 53 грацковішча 53 грацкоўе 53 грачынішча 53 грачышнік 53 грачышча 53 гродзь 53 груд 53 грўда 53 груда 53 грудзец 53 груддзе 53 грудка 53 грудок 53 грудочак 53 груды 53 грузавіна 18, 53 грузала 53 грузало 53 грузата 18, 53 грузка 54 грузката 18 грузле 54 грузно 53 грунт 54 груш’е 54 грушнік 54 грыва 54 грыдня 54 грыня 54 грычын 54 грэбень 54

грэбля 54 грэчанішча 53 грэчанішча 53 грэчанне 53 губа 54 гуд 55 гуда 55 гуз 55 гук 55

гуліца 39 гульбішча 55 гульнішча 55 гуменне 55 гуменнік 55 гуменнішча 55 гумнечча 55 гумнісак 55 гумнічча 55 гумнічышча 55 гумнішча 55 гумно 55 гумяннё 55 гуннішча 55 гура 55 гурачка 55 гўрба 55 гурба 55 гурбень 55 гурган 56 гурдан 56 гурка 55 гуснак 56 густата 56 густота 56 густыж 56 густыш 56 гусцеча 56 гусцвіна 56 гусціж 56 гусцвінь 56 гусце 56 гусцеж 56 гусцер 56 гусцеча 56 гусцяж 56 гусцяр 56 гусцярва 56 гута 56

гушча 56 гушчань 56 гушчар 56 гушчарнік 56

гушчарня 56 гушчаррё 56 гушчарь 56 гушчына 56 гушчыно 56 гушчынь 56 гушчыня 56 гушчэр 56 гушчэча 56 гушчэнь 56

д

Дабавак 56 дабавінне 56 дабаўка 56 дабаўное 56 дабраводна 56 даклонь 57 далавіна 57 далонь 35 далекіня 57 далечына 57 далечыня 57 даліна 57 дальката 57 далякінь 57 далячына 57 далячынь 57 дамашня зямля 203 дамба 57 даржнік 57 даржэнь 57 дарога 57 дарожка 57 даўбанне 57, 60 даўбаннё 57, 60 даўбацце 60 дача 57, 118 дварышча 57 дварэц 57 двор 58 дворнічышча 58 дворнішча 58 дворышча 58 джвыр 65 дзвіж 61 дзебра 58 дзебры 58 дзедаў пясок 65 дзедаўка 58 дзедаўшчына 58 дзедніна 58 дзедзіна 58

дзел 58 дзель 58 дзельніца 58 дзендзіна 58 дзеннік 58 дзерван 59 дзерніна 58 дзерць 58 дзёнка 59 дзёран 58, 59 дзёрман 59 дзёрэн 59 дзірван 59 дзюна 59 дзяды 59 дзядзізна 59 дзядоўнік 59 дзякоўшчына 59 дзярбан 59 дзялёнка 59 дзялка 59 дзялянка 59 дзяннік 59 дзярван 59 дзяржава 95 дзярніна 58 дзярно 59 дзярновіна 59 дзярновічышча 59 дзярновішча 59 дзярнух 59 дзярнучча 59 дзярнушша 59 дзятліна 115 дзядзінец 59 дзярноўе 58 дзярэўня 59 дзятлавіна 60, 115 дзятліна 60 дзяцінец 60

доба 60

дол 20, 60

дом 114 доня 60 доржнік 57 доркі 60 дорф 60 доўбля 60 драбналессе 60 дравасек 60 драватонне 60 драватоннік 60 драватонь 60 драватоня 60

дравотня 60 драгба 61 драгва 61 драгкінь 61 драгкіня 61 драгна 61 дражка 61, 96 дражнік 60 драмнуха 61 драмняк 61 драннё 60 драча 61 дрігва 61 дрігвіна 61 дрігун 61 дрогва 61 дрогкінь 61 дром 61 друз 61 друза 61 друзга 61 друзняк 61 друзя 61 друяк 61 дрывотня 61 дрыгба 61 дрыгбіна 61 дрыгва 61 дрыгвіна 61 дрыжнік 60 дрызья 61 дрысак 61 дрысга 61 дрыч 61 дрэнь 59 дрэгва 61 дрюза 27 дрюзга 27 дрягба 61 дрягва 61 дрюзя 27 дуб 61 дубаўішча 62 дуб’ё 61 дўб’е 61 дуб’ё 61, 62 дубіна 62 дубіна 62 дубінёўка 62 дубіноўка 62 дубішча 62 дубна 62 дўбнік 62

дубнік 62	жалобчынка 164	жэвіннік 64
дубня 62	жалубаўка 64	жэрдзе 66
дубняк 62	жалубка 64	жэрднік 66
дубовае 62	жальнік 64	жэрло 64
дубраўка 62	жальня 64	жэрэмя 66
дуброва 62	жалязняк 64
дубровіца 62	жарало 64	3
дуброўка 62	жардняк 64
дуброўкі 62	жардзё 66	Заагароднічанне 69
дуброўнае месца 62	жардзёўнік 66	заагрэх 193
дубы 62	жардзіна 76	заазер’е 66
дуга 43	жардзяўняк 66	заазярышча 66
дукт 62	жарства 64	заалешша 66
дул 60	жарсцвянка 64	заальховічча 66
дула 62	жаршня 64	забакі 67
дунай 62	жатва 65	забакоіна 66
дўнай 62	жаўклец 65	забалатнішча 67
дурнішнік 62	жаўня 64	забалатоўе 67
дух 62	жаўтапес 65	забалацішча 67
духі 62	жаўтапесак 65	забалацце 67
духоніна рошча 30, 114	жаўцяк 65	забалаццё 67
дыхавіна 61	жаціва 65	забалаць 67
дыхля 61	жаццё 65	забалацянне 67
	жвір 65	забалонне 67
Е	жвіранка 65	забалотнішча 67
	жвіроўня 65	забалоцце 67
Ёджар 63	жнёва 65	забалатэўё 67
ез 63	жнеўнік 65	забалоцішча 67
елле 63	жніва 65	забарона 79
елна 63	жнівенне 65	забач 67
елнік 63	жнівішча 65	забачэўе 67
ельнік 63	жніво 65	забега 67
ельня 63	жніўнік 65	забежніца 67
ельняччо 63	жолква 65	забежня 67
ема 63	жораст 64	забераж 67
ернік 63	жоукрэнец 65	заберажніца 67
ерўга 63	жоўтапес 65	заблога 67
ёрык 63	жрэбій 58	забока 67
ёўе 63	жудка 65	забалоцічча 67
	жупа 65	заболатаўе 67
Ё	журало 65	заболацце 67
	жываток 65	заболаць 67
Ёлачкі 63	жывец 65	забора 67
ём 63	жыгун 66	забор’е 67
	жыжка 66	заборы 67
	жыла 66	забочча 68
	жыліна 66	забочышча 67
Жабер 63	жылка 66	забраддзё 68
жабурынне 63	жыраво Б6	забрадзянне 68
жабурэнне 63	жыроўка 66	заброддзе 68
жавіннік 10, 64	жыта 76	забродзішча 68
жалабіна 64	жытніска 66	завад 68
жалабок 64	жытнішча 66	завадзішча 68
жаламўздзіна 64	жытное 66	завадзь 68

завазер’е 66 завазерычча 66 завал 68 завалле 68 завальня 69 завання 68 завань 68 заванька 68 заварат 68 заваратка 68 заварацень 68 завараць 40 заварот 79 заварот 68 заваротка 68 завербач’е 68 завербачча 68 завербічча 68 завод 76 завод 68 завозірышча 66 завуголле 68 завулак 68 загай 69 загаваліна 69 загавальня 69 загарад 69 загарада 69 загараддзе 69 загарадзь 69 загарода 69 загароддзе 69 загата 69 загіб 69 загібень 69 загон 69 загонак 69 загончык 69 загорадзічча 69 загораднічча 69 загор’е 70 загорря 70 загорычча 70 загранічаўе 70 загранічча 70 загранічышча 70 загроб 70 загробіна 86 загрэх 193 загуменне 70 загуменне 70 загуменье 70

загумённічча 70 загуменне 70 загумнечча 70 загумнічча 70 загўнчык 70 задарожжа 70 задворак 70 задворніца 70 задма 70 задзьма 70 задуброўе 70 задубы 70 задува 70 зады 70 заезд 70 заездкі 63 зажор 70 зажора 70 зазер’е 66 зазернішча 66 зазерря 66 зазерышча 66 зазяроўе 66 заімак 71 займанне 71 займаннё 71 займішча 71 закабаек 71 закабакі 67 закабалак 71 закабаліна 66 закабаліна 71 закабень 71 закабоўка 71 закавулак 71 закавуліна 71 заказнік 71 закакарўчына 66 закаключына 71 закалле 71 заканабай 68 заканабаліна 71 заканавулак 71 заканавуліна 71 заканурак 71 закат 71

закла 71 заклясласць 71 закол 71

закоп 71

закос 71

закоса 71

закосак 71 закот 71 закота 72 закошанне 71 закрут 72 закрутка 72 закрўтка 72 закубань 72 закузінне 72 закузнічча 72 закузнечча 72 закустаўё 72 закустоўе 72 закусточча 72 закустычча 72 закустэіння 72 закустэічча 72 закусціння 72 закусцічча 72 закусцішча 72 закутак 72 закуцце 72 закуць 72 залвань 72 залёва 72 залег 72 залеж 72 залессе 72 залесы 72 залешкаўе 66 залешша 66 залёгі 72 залівішча 72 заліпаўё 73 заліпачча 72 заліпіннік 73 заліпічча 72 заліпішча 72 заліпнік 72 заліпнічча 72 заліпнішча 72 заліпняк 72 заліпняччо 72 заліпцам 72 заліпчанне 73 заліпчаннік 73 заліў 73 залога 73 заложжа 73 залом 73 залонь 73 залуга 73 залужжа 73 зальховічышча 66

зальхоўе 66 зальшэвінне 66 заляддзе 73 заляпешнічча 66 заляпешнішша 66 заляснічча 73 замак 73 замастовічча 73 замасточча 73 замасцёўе 73 замасцічча 73 замежак 73 замосце 73 замосцішча 73 замочышча 73 замошша 73 замошыца 73 замчышча 73 заназабалацічча 67 занева 74 заніманне 71 заольша 74 запаведнік 74 западзабалацце 67 западзіна 74 западзь 74 западлае месца 74 запалянне 74 запаназаболацце 67 запаскі 74 запашка 74 запесак 74 запесачча 74 запінь 49 заплаў 74 заплёссе 74 заплотак 74 заплоцце 74 заполле 74 запольнішча 74 запрасілле 41 запрасілле 74 запраслічча 74 запраснічча 74 запруда 74 запруддзе 74 запруднік 74 запрэтнік 75 запясоч 75 запясочча 75 запясочышча 75 зараковічча 75 зарасель 75 зарасень 75

зараслі 75 зарасль 75 зарасля 75 зараснік 75 зарасняк 75 зарасцень 75 зарасць 75 зараўчак 75 зараўчаковішча 75 зараўчакоўнішча 75 зараўчаччо 75 зараўчэшнік 75 заровінне 75 заровічча 75 заровічышча 75 зарог 75 зарожак 75 зарожкі 75 зарослае 75 зароўвя 75 зароўе 75 зароўнічча 75 заружжа 75 заручышча 75 заручэўе 75 заручча 75 заруччэўе 75 зарэчча 75 зарэчышча 75 заряковішча 75 зарякоўе 75 заряччэўе 75 засада 73 засака 73 засапка 42 засапка 76 засевак 76 заселкі 76 заселле 76 засень 76

засеў 76 засеча 76 засёлак 76 засіна 76 засінка 76 заскароджаванне 76 заскароджанне 76 заскародзьбінне 76 заспа 42 заспа 76 засплынь 76 застава 76 засценак 76 засценка 76

засценне 76 засцень 76 засценье 77 засып 77 засьва 76 затока 77 затон 77 затопа 77 затор 77 затулак 77 затха 78 затылак 78 заўголак 78 заўголле 78 заўгрэх 193 заўружжа 75 захад 78 захалуссе 78 захва 78 захін 40 захісць 40 захлястка 78 заход 78 захрасласць 78 захрастка 78 зацаркавіннішча 78 зацарквянне 78 зацарковішча 78 зацаркоўе 78 заціш 78 зацішак 78 зацішак 78 зацішша 78 зацэркаўе 78 зацэрквінне 78 зацемак 76 зацень 76 зацён 76, 78 зацьма 78 зацякляссе 78 зацянянне 76 зашлешша 79 зашляхоўе 79 зашляшша 79 зашчыта 79 збег 72 збішча 79 збовінне 79 збоінне 79 збоішча 79 збой 79

зборышча 79 збочына 79 збочынне 79

звалка 79 званіца 79 званіца 35 званніца 79 зварата 79 зварота 79 звярынец 79 згіб 79 зглішча 79 згон 79 згорак 79 здмух 61 здрая 79 здрой 79 здруй 79 здуха 80 здухавіна 79 здыхавіна 79 з’езд 80 з’едзішча 80 з’еддзе 80 з’едзь 80 зёлена 80 зелень 80 зельдга 80 зеляніва 80 зеляніна80 земенне 80 зёмніца 80 зер 80 зерца 80 зём 80 з’ём 80 зібень 80 зімавішча 80 зімаўё 80 зімнік 81 зімняк 81 зімовішча 81 зімніца 81 зламы 81 злевішча 81 зліў 196 злог 81 злом 81 змена 81 змяіннік 81 знаймён 43 знак 35, 171 зрубішча 81 зухвіна 194 зыб 81 зыбаўка 81 зыбель 81

зыбень 81 зыбеча 81 зыбіна 81 зыбічына 81 зыбката 81 зыбун 81 зыбчасць 82 зыбша 82 зыгарада 69 зыр 81 зяб 82 зябер 81 зябліва 82 зябло 82 з’яжджанне 80 зялеза 82 зялезка 204 зяленіва 82 зялёнка 82 зямля 82 зяро 80 зярэмя 82

I

Ігрышча 82 ізмылішча 82 іл 82 ілок 22 ільнішча 82 імшаліна 82 імшар 82 імшара 13, 82 імшарнік 82 імшарына 82 імшарына 82 імшарышча 82 імшарышча 13 ірай 41 ірій 41 іржа 82 іржавец 82 іржавіна 82 іржавінне 83 іржавінне 83 іржанішча 83 іржаўка 82 іржаўлінне 82 іржонне 83 іржышча 83 іржэўе 83 іржэўнік 83

іспол 83 істока 83 іструбішча 83 іструга 83 іўнае 83 іўнік 83

К

Кабагня 83 кабаня 83 каверт 77 кавець 83 кагацішча 83 кадалбец 84 кадаўб 84 кадаўбіна 84 кадоўбіна 84 кажух 84 казан 84 казаргаць 84 казелец 84 казёл 133 казёншчына 84 казіна 84 казінец 84 казна 84 казулька 133 казюлька 133 кайдуб 84 какажух 84 какарузішча 100 какарузнішча 100 каксагызішча 84 каксагызнік 84 каксаізішча 84 каксаізнік 84 кал 84 калаболацце 109 калаварот 84 калавіна 87 калагумнічча 84 каладзец 84 каладзьня 84 калазня 84 калакалушша 85 калалужжа 85 каламута 85 каламуць 85 каланіца 52 каланічына 85 калатоўка 85 калатуха 52

калатуша 52, 85 калаўрот 91 калдабан 85 калдавіна 85 калдоба 85 калдобіна 85 калдобніна 85 калдоўбіна 84, 85 калдужына 85 калдыба 28, 85 калдыга 28 калейка 205 калектар 85 калена 85 каленіца 5 каліннік 85 каловіна 85, 87 каловішча 85 калога 86 калода 55 калодзеж 86 калодзедзь 86 калодзец 86 калбдзёдзь 86 калопія 86 калопнішча 88 калтавіна 86 калтоба 86 калтобай 86 калтобіна 105 калубалацце 109 калужка 86 калужына 86 калчачэя 86, 188 кальварыя 86 калыба 86 калюга 86 калюгавіна 87 калюгвіна 86 калюгжына 87 калюжа 87 калюжына 86 каляболацце 109 калявіна 87 калягапачча 154 калягіна 87 каляіна 87 каляложжа 87 калялужжа 85

калямежжа 87 каляўзвалле 87 каляўлужжа 85 каляюга 87 каляюжына 87 каляя 87 каменне 87 камень 87 камлыга 87 камлыжжа 53, 87 камлыжка 87 камлыжына 87 камлюга 87 камок 87 камора 87 камух 87 камушша 87 камяга 87 камяжжа 87 камяжышча 87 камяк 87 камяніца 88 камячышча 87 канава 88 канал 88 канапелішча 88 канаплеўе 88 канаплішча 88 канаплянік 88 канаплянне 88 канапляннік 88 канаплянішча 88 канаўка 64, 88 канеўка 88 каноплішча 88 канец 88 канцы 88 канчалі 88 канчане 88 кончыцы 88 канюшынішча 88 канюшышча 88 капа 88 капавішча 89 капаж 89 капальня 89 капаніца 89 капанка 89 капеж 89 капец 89 капечышча 89 капішча 114

каплё 89 капліца 89 каплічышча 89 капуснік 89 капуснічча 89 капусценішча 89 капусцішча 89 капшук 89 капяк 89 капячышча 89 кара 89 каранцін 76 кардаплянік 90 кардон 89 кар’ер 89 карёмачка 196 карма 89 карнавўгал 90 каромісел 43 каромісіл 43 кароўнішча 90 картаплішча 90 картаплявішча 90 картаплянішча 90 картафлене 90 картафленё 90 картафляніска 90 картафлянішча 90 картоплішча 90 картофлішча 90 карчаванне 90 карчаваха 90 карчанкі 90 карчаўё 90 карчоба 90 карчомнае 90 карчоўе 90 карчыжкі 90 карчэўе 90 карыцвіна 90 карыціна 90 карэнне 95 карэнь 95 каса 90

касагор 90

касагорына 90 касагорыцй 90 касапля 90 касапніца 90 кастагрызішча 84 кастрыца 90 касцерня 90

15. Зак. 631

касцярня 91 катавіна 91 катвіна 91 катлаван 91 катлавіна 91 катлавіна 91 катлавішча 91 катлажына 91 катліна 91 каток 91 каўдобіна 91 каўзата 91 каўзель 45, 91 каўзень 91 каўзніца 91 каўзота 45, 91 каўзуха 45, 91 каўрыга 91 каўрыгышча 91 каўрыжжа 91 каўрыжына 91 каўрычына 91 кацвіна 95 коцвішча 95 кацеліна 91 кацёл 92 качава 92 качавіла 92 качавілішча 92 качавілле 92 качагарава 92 качала 92 качанішча 92 каша 51 кашара 92 кашарнік 92 кашар’ё 92 квартал 92 кватэра 92 кватэрка 92 кветнік 92 кіёвачнік 92 кіёвашнік 92 кіёўкіння 92 кіёўнік 92 кіёўчанне 92 кіліш 92 кічоўнік 92 кіюшнік 92

кіячнік 92 кіячыння 92 кіяшнік 92 кіяшнічча 92

кіяшынне 92 кіяшнічышча 92 клад 93 кладавішча 93 кладаўе 93 кладаўё 93 кладаўя 93 кладбішча 93 кладбішча 93 кладзвішча 93 кладзішча 93 кладзішчы 93 кладка 93 клады 93 клачок 93 клевер 88 клеверычча 88 клеверышча 88 клевярнішча 88 клевяррё 88 клевярышча 88 кленавік 93 кленіна 93 кленнік 93 клетавішча 93 клетка 93 клеткі 93 клетнішча 93 клеўрычча 88 клецішча 93 клея 93 клён 93 клённік 93 клін 93 клодаўе 93 клодаўя 93 клок 93 клунішча 93 клўхта 93 клухта 93 клухтавіна 93 ключ 94 ключа 94 клябанішча 94 кляніна 93 кляннік 93 клянчаннік 93 клятнішча 93 кляцічча 93 кляцішча 93 кляча 198 кнея 94 княя 94 коверт 83

кодла 94 кол 34 кола 94 ’коліца 39 ком 94 конскі круг 92 конязь 94 копанка 94 копань 94 копішча 95 копка 95 копчышча 89 копшчышча 89 корань 95 корч 95 котва 95 котвішча 95 котлік 94 котлішча 95 коўтаб 95 коцвіна 95 кочва 95 кошанка 95 краебраз 96 краёвідзь 96 краіна 95 край 95 кракавіца 96 крамянец 96 крамянка 96 крапеж 96 крапіўнік 96 красналессе 96 кратавеня 96 кратавіна 96 кратавінне 96 кратавіны 96 кратавіны 96 кратавішча 96 кратовішча 96 кратоўнік 96 кратоўня 96 краточына 96 краўніца 96 краявід 96 крёкаць 96 крёква 66 крокаць 96 кроква 96 круг 94, 96 круга 96 кругавод 96 кругаселіца 97 круглавіна 97

круглец 97

кругліца 97 кругловіна 97 кругляк 97 круглянка 97 круговіна 97 кружала 39, 91

кружок 97 крупец 97 крупка 97 крутаворат 98 крутня 98 крух 98

круха 98

круцель 98 круцень 98 круцея 98 круч 98 круча 98 кручанне 119 кручок 40, 98 кручча 66 крушнік 98 крушня 98 крушыннік 98 крушыннікі 98 крывуліна 98 крывулька 98 крывулькі 98 крывуля 98 крыга 98 крыгалом 98 крыгоміца 98 крыж 98 крыжаванне 98 крыжавая дарога 98, 142

крыж’е 98 крыжніца 98 крыжняк 99 крыжоўка 98 крыжына 98 крыніца 99 крынічышча 99 крынка 99

крынь 99 крыца 99 крэж 99 крэйда 99 крэкасць 99 крэкаць 96 крэм 99

крэпа 99

крэпасць 99

крэс 99

крючча 66 кубаркі 99 кублё 100 кублішча 100 кубло 100 кудра 100 кудзерка 100 кузаў 100 кузенне 100 кузка 100 кузлачок 93 кузлячок 93 кузневішча 100 кузнёчышча 100 кузнічышча 100 кузнішча 100 кузня 100 кузнявішча 100 кузяннё 100 кукуруза 100 кукурузішча 100 кукурузка 100 кукурузнік 100 кукурузніска 100 кукурузнішча 100 кукурызянішча 100 кулдобіна 100 куліса 100 куль 100

культура 100 каматэт 100 каміцет 100 кума 100 кумець 100 куміна 100 купа 101 купайла 101 купак 101 купалка 101 купаўе 101 купаўё 101 куп’е 101 куп’ё 101 купела 101 купелішча 101 купелна 101 кўпіна 101 купіна 101 купінне 101 купіны 96 купка 101 купленіна 101

купля 101 кўпнік 102 купнік 102 купніна 102 купняк 102 курган 102 кўрган 96, 102 кургане 102 курганне 102 курганнё 102 курганок 26, 102 курганы 102 кургон 102 кургонак 26, 102 кургончык 102 курдопнік 102 курень 26 курдоўнік 102 куркурузнішча 100 курэнь 102 кустарнік 102 кустаўнік 102 кустоўе 102 кустоўнік 102 кусточча 102 кусты 102 кусце 102 кусцеўя 102 кусцё 102 кусцянкі 102 кусцяўё 102 кут 102

кутполла 102 куча 102, 183 кучка 102, 189 кушменішча 81 кушмень 81

Л

Лабадыр 26, 27 лабзыр 26 лабок 34, 103 лабызнік 103 лабынь 26 лабыр 26, 27, 103 лабырнік 103 лабырок 26 лабяк 103 лава 103 лавішча 103 лавы ІОЗ лагавіпа 103

лагаво 103 лагаўнінка 103 лагво 103 лагер 103 лагоўя 103 лагун 103 лагчавіна 104 лагчына 104 лажбавіна 104 лажбавінка 104 лажбіна 104 лажбіна 104 лажбяк 104 лажкавіна 104 лажок 104 лаза 104 лазня 104 лазняк 104 лазовік 104 лазовінне 104 лазовічча 104 лазовішча 104 лазоўвічышча 104 лазоўе 104 лакно 104 ламарня 104 ламішча 104 ламоўе 104 ламы 104 лан 104 лапік 105 лапіна 102, 105 лапянок 102 ласа 105 латачына 105 латока 105 лаўжо 105 лаўка 105 лаўра 105 лаўрыя 105 лаха 105 лахчына 104 лацуга 105 лачуга 105 лашкут 105 лашчавіна 104 лашчына 104 лашчына 104 лашчыніна 104 лашчэвіна 104 легліна 106 легля 106 легумнечча 110 ледніца 105

лежава 92 лежбішча 105 лежня 92, 105 лежышча 105 ленавішча 106 лепятоха 105 лепятуха 105 лепяха 105 лес 105 лесавал 105 лесавіна 105 лесасека 105 лесаўшчына 106 лесішча 110 лесюга 110 лесяюга 110 летавішча 106 летнік 106 лех 106 леха 111 лехі 12

лешка 106, 111 лешакоўшчына 106 лешаннік 12 лёгаў 106 лёжка 105 лёнд 106 лёнішча 106 лёх 106 лёха 106 лёшка 12 лізерва 23 лізерка 106 лізерт 23, 106 ліман 106 лінейка 106 лінія 52, 106 ліпа 106 ліпавічча 106 ліпак 107 ліпаўё 106 ліпачча 106 ліпіста 107 ліпічча 106 ліпішча 106

ліпішчаўе 106 ліпкі 106, 107 ліпнівічча 106 ліпнік 106, 107 ліпня 107 ліпняк 106 ліпняччо 106

ліпста 107 ліпча 106 ліпяк 106 ллянішча 106 лоб 107 ловішча 107 ловы 107 лог 107 логава 107 логавішча 107 логва 107 логвіна 107 логвішча 107 лож 107 ложа 107 лом 107 лоск 106 лоўж 107 лоўжа 107 лубінішча 107 лубкамочышча 107 лубок 103 лубурок 103 лубыр 103 лубяк 107 лубянішча 107 луг 107 лугаватка 108 лугавіна 108 лужа 108 лужавіна 108 лужавінка 108 лужаёвіна 108 лужаівінка 108 лужаіна 108 лужкавіна 103 лужок 108 лужчавіна 108 лужына 108 лужынка 108 лужышча 108 лука 108 лукавіна 108 луміна 108 лумка 108 луна 108 лунка 109 лунь 109 лучай 109 лучка 109 лучкі 109 лучок 40, 109 лушчаіна 109

лыкі 107 лысагар 34 лысіна 109 лысіца 109 лысуха 109 лычнік 107 льнёнішча 106 льнішча 106 льнянішча 106 любіж 109 люр 109 лябалацце 109 ляболацце 109 лявада 110 лягарре 110 лягарычышча 110 лягорре 110 лягорычча 110 лягумнічча 84, 110 ляд 110 ляда 110 лядавіца 110 лядавічка 110 лядадо 110 лядзечка 110 лядзішча 110 лядзішча 110 лядзь 110 лядо 110 лядок 118 лядца 110 лядцо 110 лядцовічка 110 ляжанец 110 ляжня 105 лякалябалотнічча 120 ляпеха 105 ляпешнік 110 лясенства 110 лясішча 110 ляскоўнік 111 лясніства 109 лясніца 110 ляснічаства 109 лясюга 110

лях 111

ляха 111

ляшчына 111

ляшчыннік 111 ляшчэўнік 111 лятнік 106 ляўзкалюбалацце 109

М

Магдан 111 магіла 47, 111 магіліцы 114 магілка 47, 111 магілкі 114 магілле 114 магільнік 114 магіляцы 114 магура 111 маетнасць 111 маёнтак 111 майдан 111 мапданак 111 макавішча 111 макавішча 111 макаўе 111 макаўё 111 макаўка 112 макраддзе 112 макрадзь 112 макрадла 112 макраеддзе 112 макранка 112 макрата 14, 112 макраццё 112 макрота 112 макроцце 112 макрышча 112 макушка 112 маладзена 112 маладзён 112 маладняк 100, 112 маларост 100, 112 малатня 189 маліна 112 маліннік 112 маліны 112 маложа 112 манеж 133 маркоўнік 112 марочна 112 марочня 112 марочына 112 мар’янка 112 маставішча 112 мастоўе 112 масцішча 112 матычанне 60 махавік 112

махавіца 112 махоўка 112 мачажына 112 мачарня 112 мачарына 112 мачнік 111 мачула 113 мачулішча 113 мачыла 113 мачылішча 113 мачылка 113 машара 113 машок 113 машчонка 113 машчышча 112 машышча 113, 115 маяк 35 межаніна 113 межань 113 мекішы 113 мел 113 мелізна 113 меліна 113 мелкаводзь 113 мелката 113 мель 113 мельстынь 113 мейсца 114 мерва 114 мергель 114 мерлевіца 114 места 41, 105, 114 месца 114 месцечка 117 месціна 105, 114 месціначка 117 месцінка 117 мета 35, 114 метавішча 114 мецішча 95 мечаўнік 117 мешань 114 мешканье 189 міжгор’е 114 міждадарожжа 114 міждарожжа 114 міжрэчча 114 міжыгар’е 114 міліца 114 мілюга 114 мірэчча 117 млін 114 млын 114 млынішча 114

мовніца 116 могальнік 114 могілкі 114 могільнік 114 могліцы 114 мокрадзь 112 мокрае 112 мокрычча 112 моладзь 112 моліца 93, 114 мольбішча 114 морг 114 мосцішча 112 мох 114 мочышча 113 мошышча 113 мул 114 мулец 114 муль 115 муляка 115 мурава 115 мўрава 115 муравейнік 115 муравельнік 115 муравённік 115 муравіннік 115 мурашкі 115 мурашнік 115 муравей 115 мураг 115 муражына 115 мураўё 115 мураўнік 115 мурог 115 мурожка 115 мурожніца 115 муроўка 115 мут 115 мутва 115 мутвіца 115 муць 27, 115 мучанік 115 мучка 115 мушарына 115 мхенішча 115 мшара 116 мшарнік 116 мшарня 116 мшарынне 116 мшарышча 116 мшышча 113, 115 мывалька 116 мыза 116 мыйня 116

мыл 114

мылец 116 мыльня 116 мынка 114 мыс 117 мыта 117 мытніца 117 мытня 117 мыўніца 116 мычка 115 мышнік 75, 117 мэргель 114 мядзеліна 117 мяжа 117 мяжніца 117 мякаць 119 мялізна 114 мяліна 114 мяліня 114 мялкоцце 113 мяльстынь 114 мяльстыня 114 мярзляк 117 мялынь 114 мярлог 117 мярлога 117 мярэча 117 мярэчча 117 мястэчка 117 мясцечка 117 мясціна 105, 114, 117 мятла 117 мятліца 117 мячэўнік 117

Н

Набой 118 навалака 67 навасады 118 навіна 118 навіна 41, 118, 201 навінка 118 навоз 118 навозы 118 навызвалічча 120 навяк 118 нагарт 120 нагартнішча 120 надбавак 118 надбаўка 118 надберажжа 118 надворак 118

надвор’е 118 наддатак 118 наддача 118 наддачка 118 надзел 118 надмагільнік 118 наднямонне 118 надовень 119 нажма 119 нажор 119 нажым 119 накап 119 накат 118, 119 накоп 119 накрызь 119 налецце 76 намаразь 119 намастыр 119 намет 189 намыў 119 намякаць 119 намякуша 119 нандача 118 нанос 119 напаль 39 напаля 39 напанаўзберажжа

120 напаўзназагароддзе 41 наплынь 119 наплыў 119 напор 119 нарына 119 нарэз 119 насада 120 насадка 120 насаў 120 населіца 120 наспа 120 наспачка 120 настлыш 119 насцёл 120 насціл 120 насып 120 насыпка 120 натап 120 наток 119 наўзбалатвішча 120 наўзберажжа 120 наўзбярэжжа 120 наўзвазярышча 120 наўзвалле 120 наўзгорнічча 120

наўззазер’е 120 наўзлужжа 120 наўзлужышча 120 наўзлузенне 120 наўзпаўзбалатоўе 120 наўзровічча 120 наўкоссе 120 напаўзровішча 120 наўзроўе 120 напаўзбалотвічча 120 наўзбалацце 120 наўзбалаццё 120 наўзболацце 120 наўкос 120 наўскасіна 175 наўсхонасць 120 наўсцяж 81 нахіл 120 нацек 120 нацёк 120 націск 119 націскі 119 начлег 114 нашлег 114

небакрай 120 недаборак 121 недаборкі 121 недакос 121 недакосак 121 недакоскі 121 недасевак 121 недасевічча 121 недасеў 121 нейсхадзімасць 121 немарач 121 немарачча 121 немень 121 немерач 121 немерача 121 немярэч 121 немярэча 121 немярэчча 121 непрахадзь 121 непрык 121 нерасцёлішча 121 нерасцілішча 121 нерасцішча 121 неруш 121 нетра 121 нетры 121 неўдаба 122 ніва 121 ніжня 121 ніз 122

нізбіна 122 нізіна 122 нізіна 122 нізінка 64, 122 нізкота 122 нізок 122 ніскота 122 ніўка 122 нішчымніца 49 нор 119 нора 119 норма 122 норт 122 норы 119 ноў 122 ноўка 122 нура 119 нытэча 121 нявыдоба 122 няўдоба 122 няўдобак 122 няўдобіе 122 няўдобіца 122

О

Обжа 122 оз 123 ольс 123 опаль 123 опар 123 орыва 123 остраў 123 оступ 123 отсеў 123 отчына 123 оўсіска 17 оўсішча 17, 123 оўсянішча 123

П

Паазер'е 123, 140 паберажжа 123 пабойкі 123 пабрэжжа 123 пабярэжжа 123 пабярэжніца 123 паваддзе 123 павадзь 123 павадка 123 павадкі 123 павал 124 павалакі 124

павалка 124 павалока 124 паварот 124 паваротка 124 павіха 124 паводдзе 123 паводка 123 пагарак 124 пагар’е 124 пагарка 124 пагарылішча 124 пагарылле 124 пагарэлаўка 124 пагарэлішча 124 пагарэлле 124 пагарэц 124 пагляд 81, 124 пагноі 124 пагноінне 124 пагноішча 124 пагной 124 пагнойкі 124 пагон 59, 124 пагоня 124 пагорак 124 пагорка 124 пагост 124 пагосце 125 паграбішча 125 паграбы 125 пагранічча 125 пагранічышча 125 пагулянка 125 пагурак 55, 125 падазер’е 125 падалессе 125 падалессё 125 падалешнік 125 падалешша 125 падасетнівішча 125 падасетнішча 125 падасецішча 125 падасецце 125 падасіннік 125 падасяцішча 125 падаўзвалле 125 падбалатнішча 126 падбалатоўе 126 падбалацце 126 падбалаццё 126 падбалоцце 126 падберажжа 126 падбераззе 126 падбішча 140

падбор’е 126 падбяроззе 126 падбярэжжа 126 падбярэжышча 126 падбярэззе 126 падбярэзішча 126 падбярэзнішча 126 падвакнічча 126 падваконне 126 падвалічча 125 падвалле 125 падвальнішча 125 падвар’е 126 падвоканне 126 падвокнічча 126 падворак 126 падвор’е 126 падвор’іка 126 падвор’ішча 126 падворычча 126 падвышша 131 падвышэнне 126 падгаёк 126 падгай 126 падгара 126 падгараўё 127 падгароддзе 126 падгародзіца 126 падгародзішча 126 падгор’е 127 падгорнічча 127 падграддзе 127 падгрудак 127 падгуменне 55, 127 падгумнічча 55, 127 падгумнішча 55, 127 падгур’е 55, 127 падгусце 127 паддуб’е 127 паддуббе 127 паддубенне 127 паддубенства 127 паддубічча 127 паддубкі 127 паддубнічча 127 паддуброва 127 паддубы 127 паддулле 127 пад’езд 127 пад’елічча 127 пад’ёвінне 125 пад’ёвіннічышча 125 пад’ём 127 пад’ёўнішча 125

падзамёцішча 127 падзем’е 127 падземілля 127 падземмя 127 падзол 127 падзола 127 падзоліца 127 падзолле 127 падзь 127 падкасцелле 128 падкасцёлле 128 падклет 128 падклетак 128 падклетніцічча 128 падклетнішча 128 падклецічча 128 падклецце 128 падклён 128 падкова 128 падкокацце 128 падкормак 128 падкоссе 128 падкручча 128 падлесак 128 падлесне 128 падлессе 128 падлесце 128 падлешнічча 125 падлешша 125 падлешышча 125 падлога 128 падлужжа 128 падляпешнічча 125 падлясейкі 128 падлясеўе 128 падмежжа 129 падмежышча 129 падмяжэўе 129 падножжа 129 падол 129 падонкі 129 падонне 129 падонь 129 падора 129 падорка 129 падорня 129 падосецце 125 падосець 125 падоскі 129 падосні 129 падпар 129 падпечышча 129 падпеччышча 129 падпор 129

падпруддзе 129 падпярэселка 129 падпятнішча 129 падрасіна 130 падраска 130 падрост 128 падрычча 136 падрэчча 129 падсад 129 падсада 128, 130 падсечка 130 падсклад 130 падслепет 130 падслівічча 130 падслівянішча 130 падсліўе 130 падсліўнічча 130 падсліўнічышча 130 падсмужжа 130 падсочка 130 падстрэшша 130 падузвалле 125 падузгорак 130 падулесак 128 падураст 128 падушка 130, 145 пады 147 падзела 127 падзелы 127 падхаткі 130 падценне 130 падценніца 130 падцёкі 130 падшыў 130 падыгрушка 130 падыгрушышча 130 падыйгрушачча 130 падыйгрушша 130 падыйгрушнішча 130 пад’ябланавішча 130 пад’ябланічча 130 пад’ябланне 130 пад’язер’е 130 пад'ялінец 130 пад’ям’е 130 пад’ямічча 130 пад’ямнічча 130 пажа 39, 140 пажар 131 пажарніца 131 пажарнічышча 131 пажарнішча 131 пажарыска 131

пажарышча 131	палазня 132	панадворышча 126
пажарышча 131	палання 132	паналессе 194
пажма 131	паласа 132	панапаўзрэчышча 134
пажога 131	палачнік 132	панізоўе 134
пажэм 131	палесіца 132	пападгор’е 134
пажэрышча 131	палессе 132	пападгорычча 134
паз 131	палесціна 132	пападгорычышча 134
пазагароддзе 131	палетак 132	пападзагорычча 134
пазагуменне 131	палігон 133	папалішча 135
пазагўменне 131	палік 133	папар 134
пазагумнечча 131	палічча 133	папарына 134
пазагумнечышча 131	палка 133	папас 134
пазагумнічча 131	палой 133	папаўгорря 70
пазадвор’е 131	палока 77	папаўзгор’е 134
пазакрушнішча 131	палом 133	папаўзгорычча 134
пазакрушынне 131	палонка 133, 152	папаўзгорре 134
пазапрасілле 131	палонь 133	папаўзгорычышча 134
пазапраслічча 131	палоса 132	папаўззагорря 70
пазапрассе 131	палоска 132	папаўзрэчча 134
пазаўголле 68	палоцце 148	папаўзрэчышча 134
пазаўгольнічча 68	палуж 133	папараць 134
пазачарэшша 131	палусаднік 133	папернік 134
пазбішча 140	палхавіна 133	паперня 135
пазвішча 140	палхавіны 133	паперэтнік 134
пазвышша 131	палыня 133	паплавішча 135
пазгорак 131	паль 133	паплавок 135
пазём 131	палявіца 133	паплавы 135
пазор 81, 131	паляд 133	паплаў 135
пазорышча 131	палядак 133	паплоўчык 135
пазыб 131	палядка 133	папнік 134
пай 131	паляна 134	папоўка 135
пайка 131	палянка 134	папяленне 135
пакат 132	паляўшчына 134	папяліска 135
пакатавіна 132	памег 134	папялішча 135
пакатасць 79, 132	памельнік 134	папярочка 135
пакатчык 210	памежак 194	папярэчка 135
пакацвіна 132	памесце 57, 134	пар 135
паклад 132	памесціе 57	параніна 135
пакопішча 132	памёт 134	парасаднік 135
пакос 132	паміждурэчча 114	парініна 135
пакосіска 132	памяжок 134	паросцень 135
пакоцвіна 132	панадворак 126	парына 135
паклен 128	панадвор’е 60, 134	парасаднік 163
пакосішча 132	панадворычча 60	параселькі 135
пакосы 132	панадворышча 58	парасле 135
пакот 79, 132	паназагор’е 70	парасля 135
пакотвішча 132	панаўка 133	параснік 135
пакоцвіна 79, 95	панеўка 133	парасць 135
пакош 132	паніўка 133	парась 135
пакоша 132	паныўка 133	парахрэст 135
пакошля 132	панюўка 133	парня 136
палавічышча 132	паняўка 133	парог 136
палазавіна 132	падворріка 126	паросль 136
палазінец 132	падворышча 126	пароснік 136

парубка 136 паруснічак 135 парэчча 136 пас 136 пасавіска 140 пасад 136 пасада 136 пасадка 136 пасадзец 136 пасбішча 140 пасвішча 140 пасека 136 пасёка 136 паселішча 136 паселя 136 пасеў 76 пасеч 136 пасёба 39 пасёлак 137 пасішча 137 пасмеціна 137 паста 39, 140 паставень 140 пастаўнік 137 пастаць 137 пастаянне 137 паства 39, 140 паствіска 140 пастоішча 137 пастой 137 пасуш 137 пасушнік 137 пасціва 140 пасцінне 39 пасцьва 140 пасы 137 пасыны 137 пасяленна 137 пасяродак 29 пасяродаўка 137 паталоча 137 паталочышча 137 патапенне 137 патапеча 18, 137 паташня 85, 137 паток 138 патока 138 патоп 138 патопа 138 патрава 138 паўболацце 138 паўверацень 138 паўвыспа 138 паўгектар 138

паўгектара 138 паўгэктар 138 паўгэктара 138 паўдзенне 138 паўдзён 138 паўдзёнак 138 паўдня 138 паўзбалоцце 138 паўзберажанішча 138 паўзберажжа 138 паўзберазенне 138 паўзбочча 138 паўзбярэжжа 138 паўзвалле 138 паўзгор’е 138 паўзгранічча 138 паўзгумнічча 138 паўздарожжа 138 паўзканавічча 138 паўзкраечча 138 паўзлесішча 139 паўзлессе 139 паўзложжа 139 паўзлужжа 85. 139 паўзмежжа 87, 138 паўзмежышча 87 паўзніззе 139 паўзполле 41, 139 паўзпрасілле 139 паўзпраслічча 139 паўзпраснічча 139 паўзровічча 139 паўзроўе 139 паўзрэчча 139 паўрэза 139 паўстанак 139 паўчвэртка 139 пахады 139 пахань 139 пахата 37, 74, 139 пахаць 37, 74, 139 паховішча 139 паход 63, 139 пахонасць 139 пахоў 139 пацепнік 139 пацепнішча 139 пацёква 202 пацёквіна 202 пацёкі 140 пацягвіны 140 пацяжына 140 пацяпнік 139 пацяроб 140

пацярэбак 140 пачын 140 пачынак 140 паш 189 паша 139 пашанічышча 159 пашніца 140 пашня 76, 139, 140 пашоба 39 пашчаванне 39 пашчоба 39 пашыбень 140 пашыйнік 139 пашэнька 139 пеліка 140 пелка 140 пель 140 пелька 140 пеля 140 пенішча 141 пень 141 перабежышча 141 пераброд 141 пераброддзе 141 перавалока 141 перавара 141 перавесішча 141 перавоз 141 пераволак 68 перавор 141 перавузіна 141 перавулак 68, 141 перагон 141 перагонная пожня 141 перадгуменне 55 перадгумнічча 55 перадол 141 перакавік 141 перакалле 142 перакап 142 перакат 142 перакоп 142 перакос 142 перакосак 142 перакросна дарога 142 перакростак 142 перакрост 142 перакростка 142 перакрэсна дарога 142 перакрэст 142 пералага 81, 142 пералаз 142 пералесак 142 пералесянак 142

пералёт 142	план 145	пожанка 147
пералог 142	пласціна 145	пожанька 147
пералога 142	плаў 145	пожня 147
пералом 143	плаўлі 145	поздзір 147
перамел 143	плаха 145, 148	пойма 147
перамель 143	плац 145	поймішча 147
пераміл 143	плес 145	покат 79, 132
перамычка 143	плеса 145	поле 29, 39, 147
перапашка 74, 143	плесь 187	полежань 148
пераправа 143	плеш 145	полё 147
пераробка 143	плешнік 146	поліва 148
перасеў 143	плёс 145	полх 133
пераскок 143	плёса 145	полысь 148
перасмык 143	плёска 146	поль 148
перастой 143	плёцянак 146	помут 148
ператок 143	пліта 146	попар 148
ператочча 143	плошча 81	попелішча 135
перахват 143	плуг 146	попілышча 135
пераход 143	плывун 146	поплаў 148
перахростак 142	плынь 146	поплісак 148
перахростка 142	плыццё 72	поразь 150
перачап 143	плюгота 146	порасля 135
перачэп 143	плюхаць 146	порасць 135
перашчып 143	плюхоцце 146	порась 135
перашыек 143	плюшнік 146	посніца 49
перашыена 143	плюшняк 146	постаць 148
перея 143	плюшчаіннік 146	поталач 137
першына 144	плюшчай 146	поўдзень 148
песак 160	плюшчыннік 146	поўзлессе 128, 139
пескаватка 144	плюшчэй 146	поўзлужжа 85
пескавацік 144	пляж 146	поўратка 124
песчуга 144	плянта 146	поўрэй 149
печкуры 144	плянцы 146	похад 125
печышча 144	плясніца 146	поцек 120, 149
пешчаніца 144	пляхоцце 146	поцераб 140
пешчуга 144	пляц 146	поцягі 140
пешчура 144	пляшнік 146	поцяк 140
пешчына 144	пнёвішча 147	поцякі 140
пёя 141	пнёшча 147	поцябкі 139
пёнік 141	пніва 141	поцябнік 139
пёння 147, 160	пнішча 141, 147	поцяпнік 139
пзбішча 140	поваль 52, 147	поцяраб 140
пік 144	поваратка 68, 124	пояс 149
пікаварня 144	поварацішча 68	прабоіна 149
пікет 144	погар 147	прабой 149
пілісаднік 135	под 147	правалле 149
пільніца 144	подал 129	праварня 149
пільня 144	подбалацце 126	правіржына 149
пісага 145	подгараддзе 126	правулак 68, 149
пітня 145	подгараддзеўе 126	прага 149
плавок 145	подкуп 147	прагал 149
плавун 145	подлессе 128	прагалачак 149
плавы 145	подраст 128	прагаліна 149
плавыня 145	пожань 147	прагалка 149

прагон 149 прагулянка 149 прагуменне 149 прадонне 29, 150 прадуха 150 прадухліна 150 праём 150 пражор 150 пражора 150 пражыліна 150 пракавўлак 149 праканавулак 68, 149 праківа 150 пракоп 150 пракос 132 пралежні 92 пралесак 150 пралёт 150 праліў 150 пралоз 150 праломка 152 праменак 150 прамец 151 праміжут 152 прамізна 150 прамік 150, 151 прамічка 151 прамоіна 150 прамывіна 150 'прамыіна 150 прапой 150 прарыў 150 прарэз 150 прасада 136 прасадка 136 прасвет 151 прасека 151 прасёлак 151 праслінне 139 праслішча 139 праснічча 139 прастрамак 151 прасценак 151 прасцень 151 прасцяг 151 прасцяк 151 прасянішчаўе 151 прасянечніска 151 прасянішча 151 прасянішчывічышча 151 прасянне 151 прасярод 151 прасярэд 151 праталак 151

праталачка 151 праталіна 151 праталініна 151 праталінка 151 праталінне 151 праталічыня 151 праталка 151 праталок 151' пратва 151 праток 151 пратока 151 праточына 151 прах 151 прахадская 151 прахадзкая 151 прахалода 152 праход 63, 152 працвішча 151 працьва 151 праява 152 провар 152 проварышча 152 прогалішча 152 прогаль 152 прожар 150 прокап 150 прокаўзень 8, 152 пролабка 152 проламка 152 пролежань 148 пролубка 152 пролыбка 152 пролысь 148 пропасць 152 пропаш 152 проплаўка 88 пропуск 152 проразь 152 прорва 152 проруб 152 прорубка 152 прорынь 153 прорыў 153 просвет 150 просвець 150 просека 151 просінішча 151 просішча 151 простка 153 просць 151, 153 протма 153 протня 153 процераб 153 процеч 153

проціма 153 процьма 153 прошча 153 пругмень 153 пругумене 153 пруд 153 прудзішча 153 прудзішча 153 прут 154 прыазер’е 154 прыбалацце 154 прыбар 154 прыберажань 154 прыберажжа 154 прыборак 154 прыборачак 154 прыбор’е 154 прываль 154 прыволіца 154 прыволле 154 прыворанне 154 прыгалак 154 прыгаловач 154 прыганак 154 прыганачча 154 прыгань 154 прыгар 154 прыгарад 154 прыгарадак 155 прыгарак 155 прыгорак 155 прыгорачак 155 прыгрызь 155 прыгуменак 155 прыгуменне 149, 153, 155 прыгумнік 155 прыд 155

прыдаб 155 прыдаба 155 прыдараж 138 прыдаражжа 138 прыдарожжа 138 прыдатак 155 прыдзверанне 155 прыдзвернічча 155 прыдоба 155 прызагарадак 155 прызагрудак 155 прызаканавенне 155 прызба 69, 155 прызва 155

прызнак 155 прыканавак 155 прыканавінне 155

прыканаўнік 155 прыканавічча 138, 155 праканавічышча 155 прыкідка 155 прыклецце 155 прыкузенне 155 прыкузнічча 155 прыласка 155 прылесенне 156 прылесак 156 прылеснічча 156 прылессе 156 прылёпаўка 156 прылужжа 139 прылука 156 прылучча 156 прыляснічча 156 прылясовічча 156 прылясоўе 156 прымол 156 прымыльнішча 156 прыпар 156 прыпарка 156 прыпаромак 156 прыпарань 156 прыпаш 154 прыпеч 156 прыпёк 156 прыпёка 156 прыплаўнік 156 прыпынішча 156 прыравак 156 прыраўчук 156 прырва 156 прыробак 156 прыробка 156 прыровічча 139 прыроўе 139 прырэзак 156 прырэзка 156 прырэчча 139 прырэчышча 139 прысада 156 прысаддзе 157 прысадзьба 157 прысаднік 157 прысады 157 прысак 22 прысок 22 прыселак 157 прысёлак 157 прыслон 157 прысмалак 157 прысос 157

прыст 157 прыстанішча 156, 157 прыстань 157 прыстачка 157 прыступкі 157 прысяленне 157 прытока 157 прытулішча 156 прытха 157 прытхалле 157 прытхаль 157 прытхіль 157 прытхля 157 прытыка 157 прыўдоба 155 прыўдобіе 155 прыўдобіца 155 прыўлукі 156 прыцапунішча 156 прыцерабак 157 прычан 156 прышыб 157 прэнт 157 пужоў 81, 158 пук 158 пукатасць 158 пунішча 158 пурхоўкі 177 пустадолле 158 пустак 158 пустальга 49, 158 пустата 158 пустатка 158 пустаць 158 пусташ 158 пустка 158 пустоша 158 пустынь 158 пустыня 158 пустыр 158 пустыш 158 пустэльга 158 пустэльня 158 пустэча 158 пусцеж 158

пух 22

пухір 15, 8 пухлец 159 пухло 159 пухля 61 пухляк 159 пухня 61 пухоўкі 177

пуцік 159 пуціна 159 пуцішча 159 пуць 159 пуця 159 пуцявіна 159 пуцявішча 159 пучок 159 пушча 159 пушчуга 159 пчальнік 159 пчэльня 159 пшанітнішча 159 пшанічнішча 159 пшанічышча 159 пшоніска 159 пшонішча 159 пшоннішча 159 пшонна аржышча 159 пшыенка 160 пшэнішча 159 пыжоў 158 пылысаднік 163 пэле 147 пяневічча 160 пянеўе 147, 160 пянёўе 160 пяньковішча 160 пянькучышча 160 пяракоп 142 пяройцісь 160 пярокрыжкі 160 пярэжар 160 пярэкрыж 160 пярэкрыжкі 160 пярэплат 160 пярэрва 160 пярэспа 160 пярэхрасткі 160 пярэцісь 160 пярэхростка 160 пясок 114, 160 пясчуга 22, 160 пясчура 160 пясчышча 160 пята 160

пятак 39, 160

пятачок 55, 160

пятра 160 п’ятра 160 пячара 160 пячора 160 пячэра 160 пяшчанка 160

пяшчуга 144 пяшчуган 144 пяшчына 160 пяшчэра 160

Р

Рабатка 115 рабізна 86 рабінаўка 14, 161 рабіннаўка 14 рабіннік 161 равец 161, 164 равінка 161 равок 161 равяк 161 рагаза 161 рагаліна 161 рагаль 45, 161 рагатка 161 рагі 161 рагоз 161 рагоза 161 рагознік 161 радзіма 95 радзіна 95 радуга 43 развіліна 161 развілка 161 раздарожжа 161 раздолле 154 раздор 162 раз’езд 161 разлог 162 размініна 162 размінка 162 размыў 162 разок 162 разора 162 разорва 162 разорына 162 разыходные дарогі рай 162 рака 162 ракітнік 162 рала 162 раліва 162 ралле 162 раллё 162 ралля 162 рало 45 ральба 162 ралья 162 раля 162

раменне 163 раменнік 162 рамень 163 рамя 163 ранда 163 расаднік 163 расейшчына 168 расіяншчына 168 раскапанічча 163 раскоп 163 раскоп’е 163 раскопінне 163 раскопішча 163 раскос 163 раскош 39 раскоша 39, 162 раскрэст 163 раскрэсы 163 распахата 163 распашка 163 распуціца 163 распуцце 163 расса 163 растанё 166 растані 163, 166 растанцы 163 растаня 163 растароп 163 растаропа 163 растаропіца 163 растоп 163 растопіца 163 растоў 163 растроп 163 расход 163 расход дарог 163 расцяроб 163 расцяроба 164 расцяробы 164 раўда 164 раўдань 164

163 раўдонь 164 раўкінь 164 раўніна 164 раўніна 164 раўнічань 164 раўнядзіна 164 раўнядзь 164 раўчаг 164 раўчавіна 164 раўчак 164 раўчачок 164 раўчок 164 раўчук 164

раўчынка 164 раўчэка 164 раццё 162 рачадзь 164 рачаліна 164 рачулка 164 рачышча 164 раччонка 164 раччушка 164 ржа 14, 164 ржава 14, 164 ржанішча 165 ржавень 165 ржавец 164 ржавіна 164 ржанішча 165 ржаўка 165 ржонішча 165 ржонне 165 ржоўнік 165 ржынішча 165 ржыска 165 ржышча 165 ржэўнік 14, 165 рог 165 родзіна 95 рожня 165 ройст 165 ройста 165 ройства 165 ройсты 165 роль 162 рольня 165 ролья 162 роля 162 ром 165 роскідзь 165 роскідка 165 ростані 166 ростанкі 166 ростань 166 ростанькі 166 росул 176 росчысць 205 роў 166 роўніца 164 роўнядзь 166 рочышча 170 рошча 166 руб 166 рубеж 166 руда 166 рудзішча 166 рудка 167

рудня 20, 167 рудовіна 166 рудзька 167 ружа 167 руіна 1 167	рэзерва 23, 106, 170 рэзка 170 рэзнік 170 рэка 162 рэпішча 170	сасноўца 172 саснюга 172 сасняк 172 сасоннік 172 саўгель 172
руіна 2 167	рэўка 170	сахран 172
рукавіна 167	рэх 170	саша 51, 206,
рукаў 167	рэхаўнік 14	сашэй 51, 206
рум 167	рэчка 88, 170	сашэя 206
румішча 167	рэчкі 170	свержан 172
руніна 167	рэчкі 170	свінарыя 172
рунь 175	рэччанка 164	свінец 172
русакоўшчына 168	рэчышча 170	свіннарый 172
рухляк 167	рэшаннік 14	свіннік 172
ручавіна 167	рэшнік 14, 170	свінтар 172
ручаёк 167	ряччонка 170	свінцюх 172
ручаіна 167 рўчай 167 ручай 168 ручво 168 ручка 168	ряччэнка 170 С	свойчына 172 свойшчына 172 свошчына 172 свянтар 172 седала 172
ручча 168	Сад 170	седжа 172
руччавіна 168	садавіна 170	седзень 173
руччы 168	саджалка 171	сежа 173
рўччы 168	саджаўка 171	селіца 173
руччэвіна 167	саджонка 170	селішча 173
руччэй 167	садзіба 170	селішчка 173
руччэйка 167	садно 170	сельбішча 173
ручышча 168	садок 170	сельнішча 173
ручэй 88, 167	саж 171	сельшча 173
рушнярня 168	сажалка 171	семя 76
рушчызна 168	сажаннік 171	сенажатка 173
рыбнік 168	сажаўка 171	сенажацька 173
рыга 168	сака 171	сенакос 173
рыжэц 168	сакмо 171	сенажацця 173
рыжэць 168	саколле 171	сенажаць 173
рыма 168	сала 171	сень 173
рына 168	саламя 171	серадзібор 173
рынак 169	саланчак 171	серан 206
рысталішча 169	салаш 171	серанок 206
рытвіна 169	саломеніца 171	сербаліннік 173
рытво 169	санажаць 173	серын 206
рыцвіна 169	саножаць 173	серэн 206
рычадзь 169	санцавішча 172	сеянка 174
рычаль 169	санцапёк 172	сібер 174
рычка 169	санцовішча 172	сівабавіна 174
рышт 169	санцоўе 172	сівабайня 174
рышток 169	санцэвішча 172	сівапес 174
рышць 169	санчавінне 172	сівец 174
рэвень 169	сарабойня 172	сіг 174
рэгі 161	саска 172	сігавень 174
рэз 169	сасновец 172	сігень 174
рэза 169	сасновіца 172	сілега 174
рэзерв 23, 170	сасноўка 172	сіньцеж 174

сіпуга 174 сірасік 174 сіт 174 сіта 174 сітнік 174 сітнічок 174 сітняк 174 скала 174 скалдабінка 64 скаліца 175 скалка 175 скапец 175 скарада 175 скараджэнне 175 скарадзьба 175 скароджанне 175 скародзьбінне 175 скасагор 80, 90, 175 скасагорыца 80, 90, 175 скасіна 175 скат 175

сквар 175 скід 175 скірдзішча 175 склад 175 складня 175 складок 175 склон 175 сколка 174 скорзьдонне 176 скос 176 скот 175

скрай 23, 176 скрозьдонная 22 скрозьдонніца 176 скрыж 176 скрыжаванне 176 скрыжаванні 176 скрыжавень 176 скрыжня 176 скрыня 176 скрып’е 176 скрыпень 176 скрыпнік 176 скрозьдонне 176 скрыпель 176 скудзель 176 слабада 176 слабодка 176 слата 198

слаціна 176

слаццё 185, 198 след 176

следавішча 120

слівашнік 176 слівоўнік 176 слізгата 177 слізката 177 слізкаўка 177 слізмень 177 слізота 177 слізь 202 сліўнік 176 сліўняк 176 слішча 135 служба 58 сляга 177 смалакурка 177 смальнік 177 смалякоўня 177 смалянка 177 смалячка 177 смалярка 177 смалярня 177 смарознік 177 сметнівішча 177 сметнік 177 сметнішча 177 смеццішча 177 смольня 177 смуг 177 смуга 177 смуга 177 смугарына 177 смугліна 177 смужавінка 177 смурода 177 смуродзіннік 177 смуроднік 177 смурызнік 177 смучай 177 смык 177 смяццішча 177 снажатка 173 снегавіца 177 сняжніца 178 собінне 178 содні 178 сончышча 172 сопка 178 сотка 178 соткі 178 спад 178 спадзіна 178 спадзістасць 79, 178 спасцівенне 178 спасцінне 178 спаша 178

спашчаванне 178 спіжарнішча 178 спіна 178 сплаў 178 спуск 178 спускалка 178 спуст 178 ставік 178 ставок 178 стагавінне 179 стагавішча 179 стаговішча 179 стадніца 179 стадола 114, 179 стажар 179 стажар’е 179 стажарня 179 стажарышча 179 стайкі 179 стайнішча 88 сталіца 179 стан 179 становішча 179 станок 179 стар 179 старадрэвіна 179 старадрэвіца 179 старажэц 180 старана 180 стараполіца 180 стараполле 180 стараполь 180 старарэчышча 180 стараселле 180 старац 180 старка 180 старожка 180 старуха 180 старык 180 старына 180 старына 180 старынкі 180 старыца 180 ставішча 178 стаў 178 стаўбенішча 181 стаўбец 180 стаўбішча 180 стаўпенне 181 стаўнішча 178 стаўны 180 стацыя 181 стаялец 181 стаянка 181

стогавішча 179	сувараты 183	сушылка 185
стожышча 179	суворына 183	сушына 184
стойбішча 181	суглей 183	схадня 185
стойла 181	суглінак 183	схібок 79
стойня 181	суглінішча 183	схіл 185
сток 181	сугон 183	сховішча 185
стокі 181	сугор 183	сховы 185
стопішча 181	сугорак 26, 183	сход 185
стоўбішча 181	суграва 183	сходбішча 185
стоўпішча 181	суграў 183	сходзішча 185
стоўплішча 181	сугроб 183	схон 185
страва 181	судачкі 184	схоў 185
страла 181	судкі 60	схрон 185
страміна 181	сўдня 89, 183	сцеж 185
страмніна 181	сукменнік 183	сцежар 185
страха 181	сукнавальня 183	сцежка 185
строма 181	сулдыжка 94	сцелішча 185
строў 181	сумёт 183	сценачка 185
стрўга 181	сумурызнік 177	сценка 185
струга 182	супезак 183	сцеп 81, 185
стружавіна 181	супесак 183	сцержань 29, 182
стружка 181	супесь 183	сцёжка 185
струмёнь 182	суплаў 184	сцёк 185
струмень 182	сурмаліннік 173	сцёран 185
струміна 182	сурныўка 177	сціжар’е 179
струшня 182	сутачкі 184	сціжарка 185
стрыжань 182	суткі 184	сціла 185
стрыжэнь 182	суток 184	сцільшча 185
стрэжынь 182	сутока 184	сцірта 188
стрэлішча 182	сутокі 184	сцяга 186
стрэлка 182	сутон 184	сцяж 81, 186
стрэльбішча 182	сутун 184	сцяжар’е 179
студня 182	суха 184	сцяжына 186
студзянцы 182	сухадол 184	сцякун 186
стульня 182	сухадоліна 184	сцяна 186
ступа 182	сухадонь 184	сынагацька 173
ступа 183	сухалессе 184	сынажатка 173
ступень 183	сухапастой 184	сынажаць 173
стус 183	сухапуцце 184	сыногаць 173
стусіна 183	сухастой 184	сыножаць 173
стусіннік 183	сухастоўнік 184	сыпанка 186
стырня 183	сухата 184	сырабойня 186
стырч 183	сухліца 184	сытон 184
сцерэн 183	сухмень 184	сягель 174
сцёран 183	сухмінь 184	сягень 174
сцёрань 183	сухоцце 184	сядзіба 186
сцярнішча 183	суша 184	сядзьба 186
субор 183	сушкі 184	сялец 186
субулдажжо 28	сушнік 184	сяліба 186
субулдыга 183	сушня 185	сялібка 186
субулдыжжа 28, 53, 183	сушнявік 184	сялідба 186
	сушняк 184	сялідзьба 186
субулдыжка 94	сушняўнік 184	сяліцьба 186
субулдыжына 183	сушылаўка 185	сялцо 111, 186

сяло 186 сяльнік 187 сяльцо 186 сянніца 187 сяножаць 173 сярон 206 сярэдбар 173

Т

Табар 187 табарышча 187 такавішча 187 такаўішча 187 такоўня 187 тал 187 таласа 187 талачэя 187 талкавіска 187 тало 187 талока 187 тама 188 талчачэвішча 187 талчачэя 187 талчая 188 талька 187 тамаса 187 таня 188 тапіла 188 тапіна 188 тапінь 188 тапіня 188 тапорнік 188 тар 188 тарас 188 тарпа 188 тарпянішча 188 тартак 188 тарфянік 188 тарфянікі 188 тарфянішча 188 тарфянне 188 тархвянішча 188 тархвянне 188 тархель 190 тарховінне 188 тарховішча 188 таршышча 188 таўкач 188 тача 188 тачок 187, 189 твань 189 тлен 189 тлень 189

тло 189 тля 189 ток 187, 189 токавішча 189 тонь 189 тоня 189 топ 120 топалі 190 топальнік 190 топілі 190 тор 120, 190 торак 190 торг 190 торжышча 190 торф 190 торх 190 торхель 190 торшышча 190 тоўчышча 190 тоўшч 80, 190 тоўшча 80, 190 точка 190 точышча 187, 189 траенне 190 трайціна 191 трайцяк 191 тракеня 190 тракт 190 трансава 190 трасавіна 190 трасіна 190 трахт 190 транцавіца 190 трап 190 трапіна 185 трапінка 185 трасія 190 трасковішча 190 траскоўнік 190 траснік 191 трасочнік 190 трасун 190 трасцелкі 191 трасціна 191 трасяніна 190 траўна 191 траўнік 191 трацціна 191 трацяк 191 троенне 190 тронкі 210 троп 190 тропка 185 тросць 191

труба 191 трушчоба 191 трыб 191 трыба 191 трызнішча 191 трыснёг 191 трыснік 191 трысцё 191 трэпяць 96, 190 трэснік 190 трэціна 191 тулкавіска 187 туна 189 тунь 189 тупік 191 тур 191 турок 191 турун 77, 192 турунты 192 турусняк 192 турэц 192 тусмень 187 тхлань 192 тхло 192 тыл 192 тынішча 189 тынь 189 тынявішча 189 тычок 35, 192 тэнч 43 тэнча 43 тэўшч 80, 190

У

Убоіжжа 28 убоіна 28 убоінне 28 уборак 192 убочына 192 увыгар 192 угамонішча 192 углыбежына 192 угода 192 угоддзе 192 уголле 192 угольшчына 192 угорак 192 угор’е 192 угруд 192 угрыва 192 угрэй 192 угрэх 193 удоба 192 ужалённе 193

ужалюнне 193	уклон 194	усцюг 196
ужар 193	уклясласць 195	усцяж 81
узбалацце 193	украіна 195	усядзібка 186
узбалаць 193	украйна 195	усянішча 197
узбераговішча 193	укрыжаванне 195	уталаз 197
узбераж 193	улатоўк 195	утулаз 197
узберажжа 193	улева 196	ухаб 197
узбокінне 193	уліў 196	ухаба 197
узбокічча 193	уловы 195	ухалода 197
узболацце 193	улукі 195	ухлясласць 197
узбочча 193	улус 17, 195	ухлясць 197
узбярэж 193	улусы 17	уцятнік 197
узбярэжжа 193	умежак 195	участак 197
узвал 193	умет 52
узвалак 193	умуражэнне 195	Ф
узвалле 193	упад 195
увоз 193	упадзіна 195	Фабрык 197
узвышак 193	упын 49, 195	фаліварак 197
узвышша 193	упярока 195	фальбарак 197
узганачча 193	упярочка 195	фальварак 197
узгорак 193	упярэчка 195	фашына 197
узгорачак 193	уразору 195	ферма 198
узгор’е 193	уразорыну 195	фоліварак 198
узгорск 194	урожжа 195	фольварак 198
узгранічча 194	уроскід 195	фольварычча 198
узгрэх 193	уроскідзь 195	фолюш 198
уздухавіна 194	уроскідка 195	фундуш 198
уззорыца 81	уруга 195	футар 200
уззырь 81	уружжа 195
узлагоўе 194	урун 195	X
узлесак 194	урунь 195
узлессе 194	уручча 195	Хады 139
узлёсак 194	урэх 193	халаднік 198
узлобак 194	урэчча 195	халадок 198
узлобаўе 194	усадзьба 186	халепа 198
узлоб’е 194	усклад 196	халі 198
узлобічча 194	ускраек 196	халіварня 197
узлоббя 194	ускраіна 196	халіпа 198
узложжа 194	ускрай 196	халміна 198
узлужжа 194	ускрэм’е 196	халмінка 198
узмежак 194	усодзішча 196	халуга 39
узмежжа 194	усох 196	халуй 198
узмёт 194	успезак 196	халупа 26
узмуць 38, 194	усплавіна 196	халхоліца 199
узніззе 194	успол 196	хамёлка 198
узнор 194	усполле 196	хата 198
узолішча 194	уссопак 195	хатнішча 198
узраўе 194	уссылка 196	хатка 198
узровічча 194	устаў 196	хаўня 185
узроўе 194	усток 196	хацішча 198
узроўнішча 194	усход 196	хашч 199
узрэх 193	усходцы 196	хваіна 199
узывоз 193	усходы 196	хвайняк 199
уклактанне 195	усце 196	хваліварак 197

16*

213

хвальварак 197 хваля 199 хвізон 199 хвіля 198, 199 хвірма 197 хвішка 199 хвойнік 199 хвольварак 197 хвораст 199 хвошч 199 хвоя 199 хелхло 199 хехла 199 хіб 199 хібень 199 хібок 199 хібянёк 199 хівізон 199 хіжа 26, 199 хізон 199 хіл 199 хім 199 хіміна 199 хірма 198 хлёхаць 199 хліпата 198 хліхацінне 198, 199 хліхаццё 199 хлюда 198 хлуды 199 хлюпа 198 хлюпінь 198 хлюпота 198 хлюпоцце 198 хлявішча 199 хлякаць 198 хляпа 198 хляпоцце 198 хляўнішча 199 хмарок 201 хмелішча 200 хмельнішча 200 хмеля 200 хмуза 200 хмузняк 200 хмыз 200 хмыза 200 хмызнік 200 хмызнічак 200 хмызняк 200 хмызок 200 хмызюк 200 хмызяк 200 хмызянок 200

хмялёк 200 хмялішча 200 хмяльнішча 200 ход 132, 200 холіварак 57, 197 холм 200 холхла 199 хольварак 197 хольвар’е 198 хольварк 197 хольварычча 198 хоўм 200 хоўхла 199 храпа 200 храпкі 200 храсні 200

храставая дарога 200 хруст 200 хура 200 хутар 200

ц

Цагелка 200 цагельня 200 цаглярня 200 цалізна 200 'цалік 201 цаліна 201 царковішча 201 царквянне 201 царкоўе 201 цвердзіна 201 цвердзь 201 цвёрж 201 цвінтар 201 цвінтар 201 цвярдзіж 201 цвярдзінь 201 цвярдынь 201 цвярдыня 201 цвярдыня 201 цеглавіна 201 цеклась 201 цеклаць 201 цекунец 202 целішча 201 целязна 200 цемрач 201 цень 201 ценячок 201 цеплішча 202 церабеж 202 церабёж 202

церабейня 202 церабень 202 церабленне 90, 202 церцеж 204 цесніна 203 цеча 202 цечавіна 202 цечайня 202 цечка 202 цёк 202 цёмінка 202 цёмны лес 199 ціна 202 ціня 202 ціхавод 202 ціхаводзіна 202 цмёнтар 201 цмінтар 201 цмок 43 цурок 202 цурчок 202 цыбуленне 202 цыбулінішча 202 цыбулічышча 202 цыбулішча 202 цыгельня 202 цырка 202 цэмра 202 цэнтр 202 цэрквішча 202 цякліца 202 цякун 202 цяленішча 201 цяленне 201 цеменка 201 цемналуг 201 цямрэжнік 201 цянёк 201 цяняк 201 цяпліцы 202 цяплішча 202 цяплянішча 203 цяплянне 203 цяпляннівічышча 203 цяпцюжнік 201 цясмень 203 цясмінь 203 цясніна 203 цяснядзь 203

Ч

Чагарнік 203 чагарнік 203 чалізна 203

чало 203		чужаня 205		шліхота 198
чапа 203		чужбіна 205		шляк 206
чапіна 203		чужына 205		шлях 206
чапы 203		чур 52, 94		шляхбаўма 76
чапыжнік 203		чыгунка 205		шмат 207
чарнагалоў 177		чырнуха 205		шматок 105, 207
чарназём 203		чырта 94		шмык 207
чарналес 203		чыры 205		шнор 207
чарналесіца 203		чыставіна 205		шнур 207
чарналессе 203		чыстаполе 205		шнурына 207
чарналіс 203		чыстаполіца 205		шопа 207
чарнёлішча 203		чысцік 205		шосса 206
чарнілішча 203		чысць 205		шпачча 207
чарніцы 203		чысцядзь 205		штанкі 207
чарнічнік 203		чэрці 204		штаны 207
чарнішнік 203		чэрчэж 204		штахэтнік 207
чарноземель 203		чэснык 204		штых 207
чарот 203		чэч 205		штычына 37
чаротнік 204				шуба 207
чарта 204		Ш		шубень 207
чарцеж 204				шуга 206
чарцяж 204		Шавялі 205		шум 208
чарэт 204		шаламок 205		шуметнік 208
чарэшнік 204		шалаш 205		шуметнішча 208
чарэшаннік 204		шаліпа 198		шупшына 208
часнаковішча 204		шалом 205		шупшыннік 208
часночышча 204		шалызнік 75, 102, 205		шурачкі 208
часнычышча 204		шар 206		шурка 208
часнышча 204		шарон 206		шчабаліна 208
часцеж 204		шаронак 206		шчадрэц 208
часцернік 204		шарос 206		шчаклетчык 208
часцік 204		шарош 206		шчарэц 208
чата 204		шарошка 206		шчвыр 65
чачотка 119		шарпак 206		шчыпчыннік 208
чахарня 204		шарун 206		шчыр 208
чашча 204		шархоба 206		шчырка 208
чашчоба 204		шархоцце 206		шчырына 208
чашчожнік 204		шарэн 206		шчырэп 208
чашчыня 204		шарэш 206		шчырэц 208
чашчэба 204		шатва 206		шчытняк 208
чашчэжнік 204		шаты 206		шыбельніца 208
чвір 204		шаўлюга 205		шыбеніца 208
чвірок 204		шаўлюжнік 205		шыіна 208
чвыр 204		шаха 206		шылега 174
чвырэц 204		шахаўніца 206		шыпшыннік 208
чмура 204		шахаўня 206		шыпшыны 208
чопкі 203		шахта 206		шыя 208
чорная ступа 200		шахты 114, 206		шэвялі 205
чорны лес 203		шаша 206
чоснік 204		шелепннк 110		Ю
чот 204		шкода 206
чотка 204		школіца 206		Юр 208
чоткі 204		школішча 206		юра 208
чужаніца 205		школка 206		юрага 209
я	ялавінне 209		яруга 210
	ялая зямля 209		ярывічышча 211
Явар 209	яленец 209		ярывішча 211
яварышча 209	яліна 209		1 ярый 63
явір 63	яліна 209		ярына 210
явірнік 63	яллё 209		ярына 210
явірнішча 63	ялосмьіч 209		ярычышча 211
явірняччо 63	ялюга 210		ярышча 211
явіррё 63	яляжнік 209		ясачка 209
явірышча 63	яма 20, 210		ясва 209
ягаднік 209	ямачча 210		ясеніна 211
ягадніца 209	яміна 210		ясеннік 211
ягоднік 209	ямінка 210		ясень 211
ягруснік 209	ямка 89, 111, 210		яска 209
ядленец 209	ямкіння 210		яскіня 211
ядловец 209	ямнае 210		ясяніна 211
яз 209	ямнуцце 210		ясяннік 211
язаўка 209	ямчына 210		ятка 211
язвіна 209	ямчына 210		ячанне 211
язда 209	яндоўка 210		ячмёніца 211
язік 209	яр 210		ячменічышча 211
язок 209	ярабіннік 210		ячмёнішча 211
язовішча 209	яравіна 210		ячменна аржышча 211
язоўе 209	яравішча 210		ячмяніна 211
язы 209	яравое 210		ячмянішча 211
ялава 209 ялавец 209	ярай 209 ярка 210		ячнішча 211
ялавіна 209	ярнае 211		ячына 211
ялавіна 209	яруга 210		яшчур 76

СПІС ПРЫНЯТЫХ СКАРАЧЭННЯЎ

Выкарыстаныя крыніцы

АВАК — Акты, нздаваемьіе Внленской археографнческой комнссней, т. II. Внльно, 1880; т. XIII, 1886.

АВК. — Акты, нздаваемые Внленской комнссней для разбора древннх актов, т. 1—39. Внльна, 1865—1915.

Адам,— Е. А. А д а м о в н ч. Топоннмня н мнкротопоннмня Случчнны. Автореферат канд. днсс. Мннск, 1966.

АЗР — Акты, относявднеся к нсторнн Западной Росспп, собранные н пзданные археографнческой комнссней, т. 1—15. СПб, 1863— 1892.

АЛМ — Акты Лптовской метрпкн, т. I, вып. 1. Варшава, 1896.

Алякс.— Л. В. Алексеев. Полоцкая земля (Очеркн псторнн Северной Белорусспн) в IX—XIII вв. М., 1966.

Ант,— А. К. А н т о н о в н ч. Язык судебной (актовой) кннгн Каунасского суда 1566—1567 гг. Автореферат канд. днсс. Внльнюс, 1961.

Араш.— А. У. Арашонкава, Е. I. Грынавецкене, I. П. Кавальчук, Ю. Ф. Мацкевіч, ЯМ. Рамановіч, А. I. Ч а б я р у к, Л. Ф. Ш а т а л а в а. Да лексіка-семантычнай дыферэнцыяцыі ў беларускіх народных гаворках. «Весці АН БССР», 1971. № 1. Серыя грамадскіх навук.

Археагр.— Археографнческнй сборнпк документов, относяш.нхся к псторнп Северо-Западной Русн, нздаваемый прн Управленнн Впленского учебного округа, т. I. Впльна, 1867.

АЮЗР — Акты, относяшпеся к нсторнн Южной н Западной Росснн, собранные н нзданные Археографнческой компссней, т. 14. СПб, 1889.

Бак.— паведаміла А. К. Бакуновіч.

Бах.— паведаміў А. Я. Баханькоў.

Бел.— Белорусспя в эпоху феодалнзма, т. I. Мннск, 1959.

Бел. дакастр. проза — Беларуская дакастрычніцкая проза. Мінск 1965.

БелСЭ — Беларуская савецкая энцыклапедыя, т. 2. Мінск, 1970.

Бес,— Н. В. Б е с с а р а б а. Матерпалы для этнографпн Седлецкой губернпн. Сб. ОРЯС, т. 75, № 7. СПб, 1903.

БНТ — Беларуская навуковая тэрміналогія. Вып. 3. Геаграфічныя і касмаграфічныя тэрміны і назвы нябесных цел. Мінск, 1923.

БРС — Белорусско-русскнй словарь. М., 1962.

Булг.— Д. Г. Вулгаковскнй. Ппнчукн. Этнографнческнй сборнпк. СПб, 1890.

Бяльк.— I. К. Бяль.кевіч. Краёвы слоўнік усходняй Магілёўшчыны. Мінск, 1970.

Бяр.— Лекснкон славеноросскпй Павмы Берынды. Кпев, 1961.

Бяс.— П. Бессонов, Белорусскне песнн. М„ 1871.

Вал.— паведаміў М. А. Валяшкевіч.

Варк,—Варкалабаўскі летапіс. «Могплевская старнна». Магілёў,

Вас.— паведаміў М. С. Васілеўскі.

Гал.— Фёдор Голотузов. Заметкн касательно белорусского наречня. Мнтава, 1852.

Гарб.— Н. Горбачевскнй. Словарь древнего актового языка Северо-Западного края н царства Польского. Внльна, 1874.

Гар — М. Гарэцкі. Невялічкі беларуска-маокоўскі слоўнік, выд. Ц Вільн{я, 1921.

Герм.— К. Т. Г е р м а н н. О начале н успехах межевання в Росснн. «Вестннк Европы», ч. СХХІІ, № 3, февраль. М„ 4822.

Гільт,—Петр Гнльтебрандт. Сборннк памятнпков народного творчества в Северо-Западном крае, вып. 1. Внльна, 1866.

Горкі — Белорусскне слова, собранные в местечке Горках Могнлевской губерннн бршанского уезда (рукапіс). Архнв АН СССР (Ленннград), ф. 216, воп. 4, № 293.

Грыг. 1838—1840 — Н. Н. Грнгоровнч. Собранне слов лнтовско-русского (белорусского) наречня. По мужнцкому выговору (рукапіс), 1838—1840. ЦДЛА іБССР (Мінск), ф. 796, воп. 1, адз зах. 8765.

Грыг. 1850—■ Словарь белорусского наречня (рукапіс), 1850. ЦДЛА БССР (Мінск), ф. 796, воп. 1, адз. зах. 8768.

Грыг. 1851 — Словарь западно-русского наречня (рукапіс), 1851. ЦДЛА БССР (Мінск), ф. 796, воп. 1, адз. зах. 8769; ф. 796, воп. 102, спр. 41.

Грынч.— Б. Д. Г р н н ч е н к о. Словарь украннского языка, т. IV. Кнев, 1909.

Гул.— М. Г уленко. Средн болот п лесов. М„ 1899.

ДАБМ — Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. Мінск, 1963.

ДАБМ Кам.— Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. Уступныя артыкулы. Даведачныя матэрыялы і каментарыі да карт. Мінск, 1963.

Дабр.— В. Н. Добровольскнй. Смоленскнй областной словарь. Смоленск, 1914.

Дабр. ч. IV — В. Н. Добровольскнй. Смоленскнй этнографнческнй сборннк, ч. IV. Зап. РГО, т. 27, 1903.

Дразд.—Язэп Драздовіч. Слоўнікавы матэрыял для беларускай этнаграфічнай энцыклапедыі. Піншчына (рукапіс), 1926. Аддзел рукапісаў бібліятэкі АН ЛітССР.

Др.-Падб,—іБ. Д р у ц к і-П а д б я р э с к і. Падручны беларускапольскі слоўнік. Вільня, 1929.

Д.-Хад.— 3 о р н а н Долуг а-Х одаковскнй. Донесенне о первых успехах путешествня в Росснн 3. Д.-Ход. нз Москвы 13 лнпца 1822 г. «Русскнй нст. сб„ нзд. нмп. обш. нст. н древн. Росснйскнх», т. 7. М„ 1844.

Дзьяч.— Г. Д ь я ч е н к о. Полный церковно-славянскнй словарь. М„ 1900.

Д.-Марц.— Д у н і н-М а р ц і н к е в і ч. Збор твораў, т. I. Мінск, 1958.

Дэмб.— А. С. Дэмбовецкнй. Опыт опнсання Могнлевской губерннн, кн. 1. Могнлев-на-Днепре, 1882; кн. 2, 1884.

Жак.— 3. I. Ж а к а в а. Тыпы лексічных адрозненняў у паўночна-ўсходніх беларускіх гаворках. «Пытанні беларускай дыялекталогіі». Мінск, 1962.

ЖР — Жнвопнсная Россня, т. 2. СПб, 1882.

ЖС — Жпвая старнна, вып. IV, отд. II, СПб, 1899.

Жучк.— В. А. Ж у ч к е в н ч. Топоннмнка Белорусснн. Мннск, 1968.

Зап.— Запнскн Северо-Западного отделенпя нмп. Русского Географнческого обіцества, кн. 4, 1913. Внльна, 1914.

Зап. БАН — Запіскі Аддзела гуманітарных навук, кн. 11, БАН. Працы археалагічнай каміссіі, т. II Мінск, 1930.

Збор. зак.— Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў БССР, № 23 ад 8 жніўня 1964.

Зял,— Н. Зеленскнй. Мннская губерння. Матерналы для географнн н статнстнкн Росснн, ч. I н II. СПб, 1864.

ІЮМ — Псторнко-юрнднчеокне матерналы, нзвлеченные нз актовых кннг губерннй Внтебской н Могнлевской, вып. 28 (ч. 1). Внтебск. 1900.

Кав.— А. 3. К а в а л е н я і С. С. Ш у т а ў. Матэрыялы з дагісторыі Тураўшчыны. Запіскі Аддзела гуманітарных навук, кн. 11. Працы археалагічнай камісіі БАН, т. II. Мінск, 1930.

Кавал.— паведаміў М. Р. Каваленка.

Кап.— Н. Ф. Копневскнй. Номенклатор на русском, латннском н немецком языках. Амстэрдам, 4700 (Фотакопія захоўваецца ў сектары гісторыі мовы Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР).

Карл.— Лап Кагіо^ісг, Адат Кгупзкі і 4уіасіІ8Іа\у МіесігххгіеНхкі. 81о\упік (егука роізкіе^о, т. I. АУагзга^а, 1900.

Карскі — Е. Ф. К а р с к н й. Матерналы для нзучення северномалорусскнх поворов, а также переходных от белорусскнх к малорусскнм (Полесье), вып. II. Сб. ОРЯС, т. 75, № 6. СПб, 1903.

Карскі 1897 — Е. Ф. К а р с к н й. Матерналы для нзучення белорусскнх говоров, вьш. 1. СПб, 1897.

Карскі 1898 — Е. Ф. Карскпй. Матерналы для нзучення белорусскнх говоро.в, вып. 2. СПб, 1898.

Карскі 1900 — Е. Ф. Карскнй. Матерналы для пзучення белорусскнх говоров, вып. 3. СПб, 1900.

Кас.— паведаміў У. Ф. Касяк

Касп.— М. I. К а с п я р о в і ч. Беларуска-расійскі слоўнічак. Віцебск, 1925. ' '

Касп. 1927 — М. I. Каспяровіч. Віцебскі краёвы слоўнік. Віцебск, 1927.

Касц.— 84. Козсіо1ко\узкі. 2е 8ІЦ(і)6\у пасі 6гіе)аті екопотіі кг61е\узкіс1і па Ьіі^іе. V ііпо, 1914.

Кіс.— А. Н. Кпселевскнй. Латнно-русско-белорусскнй ботаннческнй словарь. Мннск, 1967.

Коз.— Н. С. К о з ы р е в. Нз нсторнн некоторых областных слов. «Вопросы русского языка, дналектологнн н методнкн преподавання». Воронеж, 1965.

Кор.— паведаміла Н. Д. Корань.

КПЖ — Казкі пра жывёл і чарадзейныя казкі. АН БССР. Мінск, 1971.

Крап.— П. Ф. К р а п н в н н. Словарный состав «Отпнсов» фнлона Кмнты Чернобыльского (рукапіс). Канд. дыс. Мінск, 1954.

Крыв.— А. А. к р ы в і ц к і. Залатыя россыпы слоў. «Маладосць» 1970, № 2.

Леант.— Ф. Н. Леонтовнч. Крестьянскнй двор в ЛнтовскоРусском государстве, вып. 1. СПб, 1897.

Лемц.— В. П. Л е м т ю г о в а. Топоннмпя Мнніцнны. Автореферат канд. дпсс. Мпнск, 1966.

Лемц. Айк.— В. П. Л е м ц ю г о в а. Беларуская айканімія. Мінск, 1970.

Лемц. Дыс.— В. П. Л е м ц ю г о в а. Тапанімія Міншчыны. Канд. дыс. Мінск, 1967.

Лісты I — Пнсьма п бумагн нмператора Петра Велнкого, т. 8, вып. 1, 1948.

Лісты II — Пнсьма н бумагн нмператора Петра Велпкого, т. 8, вып. 2, 1951.

ЛіМ — Літаратура і мастацтва.

ЛМ—Лнтовская метрпка. Отд. 1 н Отд. 1—2. СПб, 1910— 1915.

Люб. 1893—М. Любавскнй. Областное деленне н местное управленне Лнтовско-Русского государства. М., 1893.

Люб.— М. Любавскнй. Очерк псторнн Лнтовско-Русского государства до Люблннской уннн включнтельно. М., 1910.

Люб. ГР — М. К. Любавскнй. Псторнческая географпя Росснн в связн с колоннзацней. Курс, чптанный в Московском уннверснтете в 1908—1909 академпческом году. М., 1909.

Ляп,— В. П. Тарановнч. Экспедпцня академпка Н. Н. Лепехнна в Белоруссню п Лпфляндпю в 1773 г. «Труды Пнстнтута наукн н техннкн АН СССР». Архпв нсторнн наукн п технпкн, сер. 1, вып. 5. М.— Л., 1935.

Маг. губ. вед.— Могнлевскне губернскне ведомостн. Отдел 2-й, часть неофнцнальная, к. № 44 за 1854 год. «Собранне белорусскнх слов»; «Могнлевскпе губернскне ведомостп». 1, 189 (Два заговора нз Чернковского уезда). і

Макс.— Н. П. Макснмов. Днепр н его бассёйн. Кнев, 1901.

Макс. Пр.— Н. Н. М а к с н м о в. Прнложенпе к сочнненню «Днепр п его бассейн». Кнев, 1901.

Макс. 1876 —С. В. Макснмов. Обптель н жнтель (Нз очерков Белорусснн).— Древняя н новая Россня, т. 2, 1876.

Мал.—• С. М а левнч. Белорусскне народные песнн. СПб, 1907.

Матэр.— Матэрыялы для слоўніка народна-дыялектнай мовы. Мінск, 1960.

МДС — Матэрыялы для слоўніка мінска-маладзечанскіх гаворак. Мінск, 1970.

МЕВ — Могнлевскне епархнальные ведомостн.

Меер — А н д р е й М е е р. Опнсанне Крнчевского графства. Крнчев, 1786. «Могнлевская старнна», вып. II. Могнлев, 1900.

Мікратап.— Мнкротопоннмня. М., 1967.

Мурз,— Э. н В. М у р з а е в ы. Словарь местных географнческнх термпнов. М., 1959.

Мядзв.— С. П. Медведскцй. Белорусскнй словарь (рукапіс). Толочнно, 1910. Бібліятэка АН СССР (Ленінград). Аддзел рукапісаў, шыфр 45.8.236.

Нав.— Яков Навнч. Туров Мнн. губ. «З'апнскн СевероЗападного отдела нмп. русского географпческого обіцества», кн. 4, 1913. Внльна, 1914.

Нарысы — Нарысы па беларускай дыялекталогіі. Мінск, 1963.

Нас.— Н. Н. Носовпч. Словарь белорусского наречня. СПб, 1870.

Нас. 1850 — Н. Н. Носовпч. Опыт краткого фнлологпческого наблюдення о белорусском наречнп (рукапіс), 1850. Аддзел рукапісаў бібліятэкі АН СССР (Ленінград), шыфр І.ІІ. Труды Н. Н. Носовнча.

Нас. 1858 — Н. Н. Носовнч. йэвлеченне пз Алфавнтного Указателя старннных слов, которые по словопронзведенню должны былп сушествовать, хотя в Актах Западной Росснп нх не нмеется, 1858. Аддзел рукапісаў АН СССР (Ленінград). Собранне Н. П. Носовнча, № 3, шыфр 1.3.3.

Некр.— С. М. Некрашэвіч і М. ЯБайкоў. Руска-беларускі слоўнік. Мінск, 1928.

Нід.—-Л. Нндерле. Славянскне древностн. М., 1956.

Нік. 1892 — Н. ЯНпкнфоровскнй. Очеркп Внтебской Белорусснн. Старцы (йз XII кн. «Этнографнческое обозренне»), М., 1892.

Нік. 1895 — Н. ЯНнкпфоровскнй. Очеркп простонародного жнтья-бытья в Вптебской Белорусснн. Вптебск, 1895.

Нік. 1907 — Н. ЯНнкпфоровскнй. Нечпстнкн. Свод простонародных в Внтебской Белорусснн сказаннй о нечнстой снле. Внльна, 1907.

Палік.— К. М. Полпкарповнч. Стоянкн среднего Посожья. «Матерііалы по археологнп БССР», т. I. Мннск, 1957. I

Пам. Прав.— Памятнпкп православня н русской народностн в Западвой Росспн в XVII—XVIII вв., т. I, ч. III. Кпев, 1905.

Піч.— В. П. Ппчета. Аграрная реформа Спгнзмунда-Августа в Лнтовско-Русском государстве. М., 1958.

Прышч.— А. М. П р ы ш ч э п ч ы к. Мікратапанімія' Стаўбцоўшчыны. Канд. дыс. Мінск, 1970.

Пыт.— Пытанні мовазнаўства і методыкі выкладання моў. Мінск, 1965.

Радч.— 3. Радченко. Гомельскне народные песнп. СПб, 1888.

Рам.— 1891 — Е. Р. Р о м а н о в. Белорусскпй сборннк, вып. 5. Внтебск, 1891.

Рам. Мат.— Е. Р. Р о м а н о в. Матерналы по нсторнческой тспографнн Внтебской губернпн. Могнлев, 1898.

Рам. 1911—Е. Р. Р о м а н о в. Внешннй быт быховского белоруса. «Заппскн Северо-Западного отделення русского географнческого обіцества», кн. 2, 1911. Внльна, 1911.

Рам. 1912—Е. Р. Р о м а н о в. Белорусскнй сборннк, вып. 8—9. Внльна, 1912.

Рам. 1918 — Е. Р. Р а м а н а ў. Гаворкі Маг. губ. «Запіскі Аддзела гум. навук», кн. 2. Працы класа філалогіі, т. I, кн. 2, 1928.

Рам. Воп.— Е. Р о м а н о в. Опыт белорусского народного снотолкователя («Этнографнческое обозренпе», кн. III). М., 1889.

Расія — Россня. Полное географнческое опнсанне нашего отечества. Под ред. В. П. Семенова, т. 9. Верхнее Поднепровье н Белорусспя. СПб, 1905.

РБС 1937 — Руска-беларускі слоўнік. Мінск, 1937.

РБС — Русско-белорусскнй словарь. М., 1953.

Рус.— Н. Д. Р у с н н о в. Зачем н как наблюдать н запнсывать русскую дпалектную речь. Горькнй, 1963.

Савецкі Саюз. Беларусь— Советскнй Союз. Белоруссня М, 1967.

Сак,— С. П. С о к о л о в. Собранне белорусскнх слов (Мог. губ.). «Могнлевскне губернскне ведомостн». Отдел 2-й, часть неофнцнальная к № 45, 55 за 1854 г.

Серб. 1915 — А. П. Сербов. Белорусы-сакуны. Краткнй этнографнческнй очерк. Сб. ОРЯС, т. 94, № 1. Пг„ 1915.

Серб. 1914—• А. П. Сербов, Поездка по Полесью летом 1912 года. «Запнскн Северо-З'ападного отделення нмп. Руссжого Географнческого обіцества», кн. 4. Внльна, 1914.

Сержп. Грам.— А. К. Сержпутовскнй. Грамматнческнй очерк белорусского наречня дер. Чуднна Слуцкого уезда Мннской губерннн. Сб. ОРЯС, т. 79, № 1, 1911.

Сержп. 1911—А. К. Сержпутовскнй. Сказкн н рассказы белорусов-полешуков (Матерналы к нзученню творчества белорусов н нх говора). СПб, 1911.

Сержп. 1926 — А. С. Сержпутоўскі. Казкі і апавяданні беларусаў з Слуцкага павета. Матэрыялы да вывучэння беларускай мовы, этнаграфіі і літаратуры. Аддзел 1, серыя IV, кн. 1. Мінск, 1926.

Сержп. Прымхі — А. Сержпутоўскі. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. Мінск, 1930.

Спіс,— Спнсок населенных мест Могнлевской губ. Могнлев-наДнепре. 1910.

Сразн.— П. П. Срезневскнй. Матерналы для словаря древнерусского языка, тт. I—III. СПб, 1893—1903.

Станг — Сйг. 8. 8Іап§. Піе ХУізігпззізсІіе Капсіеізргасйе сіез ОгоззГйгзіепіптз Ьііапеп. (Уіб.-Акаб. 8кг. 11. Н.-Е. Кк 1935, № 2). Озіо, 1935,

Станк.— Станкевнч. Словарь Западно-русского наречня нлн Дополнення к словарю Западно-русского наречня, 1851. ЦДЛА БССР (Мннск), ф. 796, воп. 102, стар. 40, 346, 396.

Судн.—'М. Р. Суднік. Да гісторыі беларускай лексікаграфіі (XVI—XVII стст.). Канд. дыс. Мінск, 1953.

Сцяцко — П. С ц я ц к о. Дыялектны слоўнік (з гаворак Зэльвеншчыны). Мінск, 1970.

Сцяшк.—• Т. Ф. Сцяшковіч. Гаворкі Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці Беларускай ССР. Гродна, 1959.

Талст.— Н. П. Т о л с т о й. Славянская географнческая термннологня. М., 1969.

Уладз.— П. В. Владнмнров. Обзор южно-русскнх н западно-русскнх памятннков пнсьменностн от XI до XVII ст. Кнев. 1890.

Ул.-Буд.— М. Ф. Владнмнрскнй-Буданов. Крестьянское землевладенне в Западной Росснн до половнны XVI в. Кнев, 1892.

Ул.-Буд. 1889 — М. Ф. В л а д н м н р с к н й-Б у д а н о в. Очеркн по нсторнн Лптовско-Русского права. I. Поместья Лптовского государства. Кнев, 1889.

Хрэст. па гісі. бел. м.— Хрэстаматыя па Гісторыі беларускай мовы, ч. 1. Мінск, 1961,

ЦДГА БССР — Цэнтральны дзяржаўны гістарычны аДхіў БССР.

ЦДЛА БССР — Цэнтральны дзяржаўны літаратурны архіў БССР (Мінск).

ЦДАСА — Цэнтральны дзяржаўны архіў старажытных актаў (Масква), ф. 1355, Магілёўская губ., № 9, лл. 1—75.

Цішч.— паведаміў I. К. Цішчанка.

Чуб.—П. П. Чубннскнй. Труды этнографнческо-статнстнческой экспеДнцнн в Западно-Русскнй край, т. I. СПб, 1872.

Шат.— М. В. Ш а т э р н і к. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929.

Шатал.— Л. Ф. Ш а т а л а в а. 3 лексікі аднаго населенага пункта. «Беларускі лінгвістычны зборнік». Мінск, 1966.

Шахм,—А. А. Шахматов. Псследованне о Двннскнх грамотах XV в., ч. 1, 2. СПб, 1903.

Шпіл.— Павел Шпнлевскнй. Заметка белорусца о белорусском языке (рукапіс). СПб, 1853. Аддзел рукапісаў Бібліятэкі АН СССР (Ленінград), шыфр 1.3.50.

Шэйн — П. В. Ш е й н. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення Северо-Западного края, т. III. СПб, 1902.

Шэйн БГІ.— П. В. Ш е й н. Белорусскне песнн. Внтебск, 1869.

Шэйн 1886 —П. В. Ш е й н. Прнговоры іілн прнчеты о табаке. Этнографнческая заметка. «Нзвестня нмп. обгц. люб. естеств. антр. н этн.», т. 48, вып. 1. Труды этн. отд., кн. 7, 1886.

Юрч.— Г. Ю р ч а н к а. Дыялектны слоўнік (з гаворак Мсціслаўшчыны). Мінск, 1966.

Юрч. НС — Г. Ф. Юрчанка. Народная сінаніміка. Мінск, 1969.

Юшк.— паведаміў М. А. Юшкевіч.

Янк.— Ф. М. Янкоўскі. Глускія гаворкі (дадатак). Канд. дыс. Мінск, 1954.

Янк. 1 — Ф. М. Янкоўскі. Дыялектны слоўнік. Мінск, 1959.

Янк. II —Ф. М. Я н к о ў с к і. Дыялектны слоўнік, II. Мінск, 1960.

Янк. III—Ф. М. Янкоўскі, Дыялектны слоўнік, III. Мінск, 1971.

Ярасл.—'С. Н. Ярославцев. Город Клнмовнчн. «Заппскн Северо-Западного отделення нмп. географнческого обшества», кн. 4. Внльна, 1914.

Яск.— паведаміў А. Яскевіч.

Геаграфічныя назвы

Звесткі, выкарыстаныя ў слоўнікавых артыкулах, запісаны ў розны час і ў розных раёнах. Скарочаныя адміністрацыйныя назвы раёнаў, абласцей, паветаў, губерняў прыводзяцца ў тым выглядзе, у якім яны існавалі ў час запісу. Назвы раёнаў даюцца без слова «раён».

Азар.— Азарыцкі Азяр.—• Азярышчанскі Арш.— Аршанскі Асіп.— Асіповіцкі Астр.— Астравецкі Ашм.—• Ашмянскі

Бабр.— Бабруйскі павет Баран.— Баранавічы Барыс.— Барысаўокі Бельск.— Бельскі павет

Бераст.— Берастовіцкі Беш.—• Бешанковіцкі Браг.— Брагінскі Брасл.— Браслаўскі Брэст.— Брэстчына

Буда-Каш. — Буда-Кашалёўскі Бых.— Быхаўскі

Бяг,— Бягомльскі

Бял,—Бялыніцкі Бяр.— Бярозаўскі

Бярэз.— Бярэзінскі Валож.— Валожынскі Ваўк.— Ваўкавыскі Ветк.— Веткаўскі Віл.— Вілейскі павет Вілен.— Віленшчына Віц,— Віцебшчына Вор.— Воранаўскі Выс.— Высачанскі Высок.—• Высокаўскі Ганц.—■ Ганцавіцкі Гарад,— Гарадоцкі Гарадз.— Гарадзішчанскі Глуск.— Глускі Глыб.— Глыбоцкі Гом.—■ Гомелыпчына Гор.— Горацкі Гродз.— Гродзеншчына Дзів.— Дзівенскі Дзіс.— Дзісенскі Дзярж.— Дзяржынскі Дзятл.— Дзятлаўскі Добр.— Добрушскі Докш.— Докшыцкі Драг.— Драгічынскі Дрыб.— Дрыбінскі Дрыс.— Дрысенскі Дубр.— Дубровенскі Ельск.— Ельскі Жалуд.— Жалудоцкі Жлоб.— Жлобінскі ЖытК.— Жыткавіцкі

Зах. Бел.— Заходняя Беларусь Зэльв,— Зэльвенскі

Ів.—• Івянецкі Іван.—• Іванаўскі Івац.—• Івацэвіцкі Ігум.—• Ігуменскі павет Іў.—• Іўеўскі Калінк.—■ Калінкавіцкі Кам.— Камянецкі Камар.—• Камарынскі Кап.— Капыльскі Кар.—■ Карэліцкі Карм.— Кармянскі Кастр,— Кастрычніцкі Касц.— Касцюковіцкі Кір — Кіраўскі Клім.— Клімавіцкі Кліч.— Клічаўскі Кобр.—• Кобрынскі Краснап,— Краснапольскі Кругл,— Круглянскі Круп.— Крупскі

Крыв.— Крывіцкі Крыч.— Крычаўскі Кузн,— Кузняцоўскі Лаг.— Лагойскі Лагіш.— Лагішынскі Лельч.— Лельчыцкі Леп.— Лепельскі Лёзн,— Лёзненскі Лід.— Лідскі Лун.— Лунінецкі Люб.— Любанскі Лях.— Ляхавіцкі Маг.— Магілёўшчына Маз.— Мазырскі Малар,— Маларыцкі Маладз.— Маладзечанскі Маст.— Мастоўскі Меж.— Межынскі Міёр.— Міёрскі Міласл.— Мілаславіцкі Мін.— Міншчына Мсцісл.— Мсціслаўскі Мядз.— Мядзельскі Навагр.— Навагрудскі Нар.— Нараўлянскі Нов.— Новамышынскі Нясв.— Нясвіжскі Пар.— Парыцкі Паст.— Пастаўскі Петр.—■ Петрыкаўскі Пін.— Піншчына Пл.— Пліскі

Плешч.— Плешчаніцкі Пол.— Полацкі Пруж.— Пружанскі Пух.— Пухавіцкі Рагач.— Рагачоўскі Рас.— Расонскі Расн.—• Раснянскі Росл.— Рослаўскі павет РудзРудзенскі Рэч.— Рэчыцкі Сал,— Салігорскі Светл.— Светлагорскі Свісл.— Свіслацкі Свянц.— Свянцянскі павег Себеж,— Себежскі павет Сен.— Сенненскі Сіроц.— Сіроцінскі Скідз.— Скідзельскі Слаўг,— Слаўгарадскі Слон.— Слонімскі павет Слуцк.— Слуцкі павет Смал,— Смалявіцкі

Смален,— Смаленшчына

Смарг.— Смаргонскі

Сміл.—• Смілавіцкі

Ст.-дар.— Старадарожскі

Староб,— Старобінскі Стаўбц.— Стаўбцоўскі Стол.— Столінскі

Сур.—• Суражскі

Сядл.— Сядлецкая губерня

Тал.— Талачынскі

Тур.— Тураўскі

Уздз.— Уздзенскі

Уш.— Ушацкі

Хал.— Халопенічы

Хойн.— Хойніцкі

Хоц.— Хоцімскі

Чав,— Чавускі

Чач.— Чачэрскі

Чашн.— Чашніцкі

Чырв.-слаб. — Чырвонаслабодскі

Чэр.— Чэрыкаўскі

Чэрв.— Чэрвеньскі

Шарк,— Шаркаўшчынскі

Шацк.— Шацкі

Шкл.— Шклоўскі

Шум.— Шумілінскі

Шчуч.— Шчучынскі

Іншыя скарачэнні і абазначэнні

адз. зах.— адзінка захоўвання ак.— аколіца б,— адваротная старонка рукапісу

бел. літ.— беларускае літаратурнае слова

б. пас.-— былы пасёлак б. в.— былая вёска б. х.— былы хутар в.— вёска вобл.— вобласць воз.— возера вол.— воласць воп.— вопіс вул.— вуліца г,— горад гл.— глядзіце г. п.— гарадскі пасёлак губ.—■ губерня жарт.— жартаўлівае зб,— зборнае інв,— інвентар к.— карта ДАБМ К.— геаграфічная карта л.—• ліст лац.— лацінская назва л. пр.— левы прыток ракі м.— мужчынскі род м.— мястэчка

нас. п.— населены пункт пав.— павет

параўн.— параўнайце

пас.— пасёлак

паўдн.-зах.— паўднёва-заходнія гаворкі

паўн.-ўсх.— паўночна-ўсходнія гаворкі

паўсям.— паўсямесна

п. г. т.— пасёлак гарадскога тыпу

пр.— прыток

пр. пр.— правы прыток ракі

р.— рака

руск,— руская назва

с.— сяло

ск.— скрутак

спр,— справа

с/с —• сельскі савет

ст,— станцыя

ст.— стагоддзе

стар.—• старажытнае слова, значэнне

ст.-бел.— старажытнае беларускае слова

стар.-бел. літ. — старажытнае беларускае літаратурнае слова

ф-к —• фальварак

ф.— фонд

х.— хутар

□ — за знакам квадрат даюцца назвы ўрочышчаў, вёсак, гарадоў, рэк

ЗМЕСТ

Прадмова 3

Слоўнік 5

Індэкс 212

Спіс прынятых окарачэнняў 247

Выкарыстаныя крыніцы 247

Геаграфічныя назвы 253

Іншыя скарачэнні і абазначэнні 255

Нван Яковлевач Яшкын

БЕЛОРУССКНЕ ГЕОГРАФНЧЕСКНЕ НАЗБАННЯ

На белорусском языке

Нздательство «Наука п техннка». Мпнск, Ленннскнй проспект, 68.

Рэдактар М. Дубоўская Мастацкі рэдактар В. Саўчанка Тэхнічны рэдактар I. Валахановіч Карэктар М. К а л я д а

АТ 12866. Здадзена ў набор 6/УІІ-71 г. Падпісана да друку 14/ІХ-71 г. Фармат 84Х 108*/з2Друк. арк. 8,0. Ум. друк. арк. 13,4. Уч.-выд. арк. 13,4. Выд. зак. 948. Друк. зак. 613. Тыраж 2800 экз. Цана 1 р. 04 к. Друкарня імя Францыска (Георгія) Скарыны выдавецтва «Навука і тэхніка» АН БССР і Дзяржкамітэта СМ БССР па друку. Мінск, Ленінскі праспект, 68.