Беларускія песні і гімны

БвЛЛРуСКІЯ песш I ГІМНЫ

Народны вакальны гурт “Пліса”
Вакальна-інструментальны ансамбль “Бяседа”
Беларускія песні і гімны
Зборнік песень
Мінск Выдавец А.М. Вараксін 2012
УДК 398.8(=161.3)
ББК 82.3(4Бен)
Б43
Укладальнік, аўтар артыкулаў Сымон Барыс
Беларускія песні і гімны : зборнік песень / ўкладальнік, Б43 аўтар артыкулаў Сымон Барыс. — Мінск : A. М. Вараксін, 2012. — 380 с.
ISBN 978-985-7035-49-6.
У кнізе друкуюцца лепшыя беларускія песні на гістарычную тэму і сацыяльна-бытавую тэматыку, сярод якіх рэкруцкія, салдацкія, казацкія, прыгоніцкія, турэмныя, прыпеўкі і гімны. Змешчана некалькі папулярных песень нашых сучаснікаў.
У дадатку друкуюцца рускія рамансы, папулярныя песні і гімны. Каб маладое пакаленне мела магчымасць пазнаёміцца з гімнамі славянскіх народаў, тут змешчаны тэксты дзяржаўных гімнаў Расійскай Федэрацыі, Украіны, Рэспублікі Полынчы і некаторых іншых дзяржаў.
Гэты зборнік песень (спеўнік) — адмысловы даведнік сучаснікам і нашчадкам. У ім змешчаны 330 песень (сярод іх 230 беларускіх), 54 прыпеўкі, каля 70 фотаздымкаў і 5 навукова-папулярных артыкулаў. Кожная песня, якая трапіла ў зборнік, мае сваю гістарычную даведку: дзе і калі была напісана, яе аўтары (калі ёсць), з якіх крыніц узяты тэкст песні. Некаторыя народныя песні запісаны ўкладальнікам зборніка. Да асобных песень дадаюцца ноты ў дадатку.
Кніга разлічана на школьных настаўнікаў, работнікаў культуры і ўсіх тых, хто цікавіцца папулярнымі песнямі.
УДК 398.8(=161.3)
ББК 82.3(4Бен)
ISBN 978-985-7035-49-6 © Барыс С. В., укладальнік, 2012
© Афармленне.
ВыдавецА. М. Вараксін, 2012
Кніга прысвячаецца маёй маці Соні Барыс, якая перад скананнем сказала мне: «Нічога я табе, сынок, не пакінула ў спадчыну, апрача сваіх песень».
Песні нашых продкаў і сучаснікаў
Ці шануем мы сваіх бацькоў, дзядуль і бабуль, якія яшчэ жывуць? Ці часта мы наведваем іх? А калі рэдка, дык можа скажа табе маці так, як некалі сказала мне: «Я чакаю, а ты рэдка прыязджаеш. А некалі захочаш прыехаць, а не будзе да каго». Які справядлівы папрок!
А ці захоўваем мы памяць аб памерлых? Ці можа мы іх і ўспамінаем толькі на Радаўніцу і Дзяды?! А ў кожнага з нас ёсць свае продкі. I ўсе яны разам для беларусаў пакінулі ў спадчыну нашу Радзіму, сваю маёмасць, сваю культуру і родную мову. I наш абавязак захаваць гэта ўсё, дапоўніць яго і перадаць сваім нашчадкам. На жаль, шмат чаго з нашай народнай культуры ўжо беззваротна страчана. У мінулым стагоддзі, нават у нялепшыя часы, на вёсках у Беларусі на кожным свяце гучала музыка і чуліся песні. А песень у беларусаў вельмі шмат. Іх збіралі і запісвалі фалькларысты і музыканты. Зборнікі беларускіх песень склалі і выдалі Антон Грыневіч і Уладзімір Тэраўскі, Рыгор ІПырма, Генадзь Цітовіч і Ніл Гілевіч, Уладзімір Зянько і Уладзімір Сысоў. Шматтомнае выданне ў 1970-1980-х гг. ажыццявіў Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору НАН Беларусі. Можна падумаць, што ўжо ўсё сабрана, запісана. Аднак усё яшчэ не завершана. Народная творчасць жыве, а народ прадаўжае тварыць. Народная песня, калі яна сапраўды народная, часцей за ўсё існуе ў варыянтах. I здараецца, што ўдаецца часам знайсці лепшы варыянт песні.
Варта адзначыць, што збіральнікі фальклору запісвалі песні, казкі і іншыя народныя творы ад людзей, якія добра ведалі вусную народную творчасць і ў той жа час самі былі непісьменнымі, П. В. Шэйн запісаў каля 400 песень і абрадаў ад сваёй служанкі непісьменнай Мар'і Васільеўны Кашкевіч, У. Б. Зянько — каля 300 песень ад сваёй маці Зосі Сымонаўны Зянько (1892-1977), С. В. Барыс і A. В. Барыс — каля 400 песень ад сваёй непісьменнай маці Соф’і Ільінічны Барыс (Варановіч, 1907-1973).
На крылах беларускай песні атрымалі сусветную вядомасць Міхал Забэйда-Суміцкі і Пётра Конюх, Рыгор Шырма і Генадзь Цітовіч, Уладзімір Мулявін і Валянціна Гаявая.
У гэты зборнік трапілі лепшыя гістарычныя песні пра важныя падзеі і выбітных гістарычных дзеячаў, а таксама папулярныя рамансы, прыпеўкі і песні, якія спявалі нашы бацькі і дзяды, нашы маці і бабулі. Некаторыя з іх на рускай мове, але ў 1950-1960-я гады пад музыку некаторых песень скакалі на вечарынках наступныя танцы: «Каробачку», «На рэчаньку», вальс «Когда б я нмел златые горы...», факстрот «Хорошн весной в саду цветочкн...» і іншыя.
У спеўнік уключаныя некаторыя песні, якія складзены прафесійнымі або самадзейнымі кампазітарамі на вершы беларускіх паэтаў. Многія з гэтых песень увайшлі ў рэпертуар прафесійных вакальна-інструментальных ансамбляў і самадзейных гуртоў.
Хоць у гэты зборнік трапіла шмат рускіх песень, але мушу сказаць, што беларусы сярод славянскіх народаў першынство могуць ўступіць толькі ўкраінцам, Беларуская зямля дала свету і выдатных кампазітараў: Восіпа Казлоўскага, Станіслава Манюшку, Міхаіла Глінку, Дзмітрыя Шастаковіча (яго продкі паходзяць з Віленшчыны), Несцера Сакалоўскага ды інш. Адмоўнае стаўленне некаторай часткі насельніцтва Беларусі да беларускай мовы і культуры абумоўлена палітыкай русіфікацыі («мураўёўшчына»), якая прадаўжаецца (з двума перапынкамі) не сто, а каля 200 гадоў.
Каб адрасаваць кнігу нашым сучаснікам, якія мала цікавяцца песеннай спадчынай, тут змешчаны і рускія песні. Адначасова кніга адлюстроўвае стан культуры беларускага народа савецкага і паслясавецкага часоў.
Можна спадзявацца, што гэта кніга стане хрэстаматыйнай і будзе своеасаблівым помнікам нашым продкам.
Фалькклорна-этнаграфічны хор саўгаса «Сцяг Кастрычніка» Бярэзінскага раёна. 1980 г.
He так жаль мне замка, Як шкада ваякаў.
3 песні ХІП ст.
Гістарычныя песні беларусаў /
Гісторыя пакідае свае сляды ў матэрыяльнай культуры, назвах мясцін і паселішчаў, летапісах, дакументах, паданнях і легендах, а таксама ў гістарычных песнях. Гістарычныя песні паказваюць стаўленне народа да той ці іншай падзеі, асобы.
Сапраўды, беларусы не захавалі або і не мелі падобных твораў тыпу рускіх былінаўабо ўкраінскіх думаў. Гераічныя подзвігі нашага народа адлюстраваліся пераважна ў казках, паданнях і легендах пра волатаў і герояў, а таксама і ў гістарычных песнях.
У гістарычных песнях беларускі народ расказаў пра сваё змаганне з татарамі, немцамі, туркамі і маскоўцамі — з усімі тымі, з кім давялося не раз ваяваць.
Беларускіх гістарычных песень дайшло да нас няшмат. Гэта было адзначана яшчэ Яўхімам Карскім у 1916 г.: «Старыны», або, як звычайна называюць іх, «быліны», зусім не вядомы беларусам; у шматлікіх зборніках народных твораў гэтага племені, як ужо неаднаразова адзначалася рознымі вучонымі, дарэмна было б шукаць старын. Толькі ў запісах, зробленых у мясцовасцях, памежных з вялікарускімі, у апошні час адзначаны нейкія рэшткі гістарычных песень»1.
Прычыну гэтай з'явы Максім Гарэцкі бачыўу тым, што беларусы былі пазбаўленыя кіраўніцтва сваім гістарычным жыццём. «Былі войны, — пісаў М. Гарэцкі, — былі розныя выдатныя гістарычныя падзеі ў краі, але яны блізу не адбіліся ў дайшоўшай да нас вуснай паэзіі або забыліся пазнейшымі пакаленнямі. Справа ў тым, што народ не ведаў, за што і нашто ён б'ецца, ці, лепей кажучы, не адчуваў падзей, не прымаў іх к сэрцу настолькі, каб у яго пачалася ідэйная вусная творчасць у гэтым кірунку. I толькі змаганне з панамі ў форме казацкіх паўстанняў ці супроць панскіх выступленняў адважных адзінак пакінула большы след у нашых песнях і казках гістарычнага характару. Гістарычнымі падзеямі жылі толькі паны. А паны з 16-га
веку перайшлі на чужую мову і чужыя звычаі»2.3 М. Гарэцкім можна пагадзіцца, але трэба ўлічваць, што ў вуснай творчасці беларусаў галоўнае месца займала каляндарна-абрадавая і сямейна-абрадавая паэзія, а ў пазаабрадавай паэзіі пераважалі любоўныя, лірычныя, жартоўныя песні. Гэта натуральна, бо народ жыў не гістарычнымі падзеямі, а сваім штодзённым жыццём. Аднак не варта абвінавачваць беларусаўу «бяспамяцтве». Бытаваліўіхі эпічныя творы: гістарычныя песні, казкі, радзей быліны. Польскі храніст Станіслаў Сарніцкі, які ў XVI ст. пабываў у Беларусі, пісаў, што тут шырока бытуюць паданні і песні пра «герояў, якіх называюць волатамі або паўбагамі»3.
У беларускай фалькларыстыцы да гэтага часу няма дакладнай класіфікацыі сацыяльна-бытавых песень. Назіраецца блытаніна з гістарычнымі песнямі. У хрэстаматыі «Беларускі фальклор» яны змешчаны ў раздзеле «Гістарычныя песні, творчасць рабочых, паэзія змагання». Асобна вылучаны песні антыпрыгонніцкія, рэкруцкія, салдацкія і казацкія4, якія, на наш погляд, таксама з’яўляюцца разнавіднасцю песень гістарычных. Такая няпэўная класіфікацыя сацыяльна-бытавых песень тлумачыцца тым, што дарэвалюцыйныя, савецкія і сучасныя фалькларысты вызначалі песні ў адпаведнасці з тым, як іх вызначалі самі выканаўцы. Непісьменныя або малаадукаваныя людзі песні пра гістарычныя падзеі ніяк не вылучалі і выконвалі іх «абы-калі» і пра гэта паведамлялі збіральніку фальклору.
3 сярэднявечча да нас дайшлі некалькі гістарычных песень: «Ідзе Вітаўт па вуліцы», «Песня пра бітву пад Воршай», «Падымаліся чорныя хмары», а таксама цэлы шэраг песень пра набегі крымскіх татараў. Дарэчы, памяць пра страшэннае татара-мангольскае нашэсце на Русь у ХШ ст. захавалася ў беларускім духоўным вершы пра св. Георгія, дзе распавядаецца пра «царэвішча Дзям'енішча», які народ «пад меч кладзе, малады народ у палон бярэ»5.
Значыць, справа не ўтым, што ў беларусаў не было гістарычных песень, хутчэй трэба сказаць, што іх не запісвалі, і яны з цягам часу забываліся. Гэта адзначае і М. Гарэцкі: «Нашу вусную народную паэзію этнографы сталі запісваць толькі ў 19-м веку. Да гэтага часу многае ўжо паспела вылецець з народнае памяці, а не запісанае ў сваю пару — навекі загінула»6. Трэба ўлічыць, што беларускі селянін баяўся паведамляць этнографам тэксты гістарычных песень, у якіх былі антыцарскія сюжэты. Нават калі б этнограф і запісаў іх, то магчымасці надрукаваць іх у яго не было. А такія песні былі. Напрыклад, песня пра Януша Радзівіла, які ўзначальваў войска ВКЛ у вайне з Маскоўскай дзяржавай у 1654—1655 гг. Песню пра яго забойства «белым царом» запісаў ад сваёй маці М. Гарэцкі. Ён жа паведамляўяшчэ пра адну песню пра Я. Радзівіла: «Захавалася песня аб змаганні Радзівіла са шведамі»7.
Трэба ўлічваць, што царскі ўрад імкнуўся русіфікаваць насельніцтва Беларусі і адпаведна рускія этнографы імкнуліся давесці, што беларусы — гэта адгалінаванне рускага народа. «Мы крывічы — пісаў Вацлаў Ластоўскі, — занадта позна ўзяліся за сваё адраджэнне, самі яшчэ ні збіралі і не друкавалі свайго фал ьклору, а тое, што надрукавана рускімі, страшна сапсаванае ў дагоду палітычнай тэндэнцыі, якая імкнулася давесці, што мы не з’яўляемся самастойнымі ні ў вобласці мовы, ні ў этналогіі. Тэндэнцыя гэта настолькі кідаецца ў вочы, што мне думаецца, рускія стварылі адно дакументы, якія апраўдвалі тэорыю «обіцерусскоста», не клапоцячыся аб праўдзе»8.
Толькі ў 1930-я гг. стаў вядомы тэкст «Песні беларускіх паўстанцаў 1794 г.», але яе антырускі характар вымагаў друкаваць яе з купюрамі. Тое самае адбылося і з «Паўстанцкай песняй» (1863 г.), знойдзенай Генадзем Кісялёвым у 1963 г. Поўны яе тэкст быў надрукаваны толькі ў 1999 г. у кнізе «Кастусь Каліноўскі. За нашую вольнасць». Запісы беларускіх песень этнографы вядуць з пачатку XIX ст., але надрукаваць іх было цяжка. Існавала цэнзура. Вёўся пэўны адбор. Многія песні захоўваліся толькі ў прыватных архівах.
У савецкі час, калі ладзіліся фальклорныя экспедыцыі ад Акадэміі навук Беларусі, многія фалькларысты баяліся запісваць песні аб змаганні беларусаў з маскоўскімі войскамі, бо гэта не ўпісвалася ў канцэпцыю вечнага братэрства беларусаў і рускіх, а таксама і тыя, якія не ўпісваліся ў афіцыйную камуністычную ідэалогію. Іншая справа, калі ў песнях спявалася пра прыгонны ўціск паноў, пра татарскіх, французскіх, нямецкіх і фашысцкіх захопнікаў. Нагадаем пра беларускія рэвалюцыйныя песні «Беларуская марсельеза», «Ваяцкі марш», якія ў 1930-х гг. былі забаронены ў Заходняй і Савецкай Беларусі. Яны змаглі трапіць у друк толькі ў перыяд гарбачоўскай галоснасці. Так што і XX ст. не было спрыяльным для збірання, друкавання і вывучэння беларускіх гістарычных песень аж да 1991 г.
Невядомым застаецца і лёс тэксту песні «Ідзе Вітаўт па вуліцы». Тое, што такая беларуская гістарычная песня была, паведамляў А. Станкевіч у лісце да дэкана гісторыка-тэарытычнага факультэта Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі М.Зінчука: «Гарманізаваная на галасы песьня «Едзе Вітаўт па вуліцы». Мэлёдыя запісана ў 1553 г. Песьня гэта пяялася на вясельлі караля Жыгімонта Аўгуста з Барбарай Радзівіленкай. 3 архіва Б.Зямкевіча перапісаўА. Грынкевіч у 1919 г. Знаходзіцца ў Беларускім музэі ў Вільні»9.
У 1923 г. Ластоўскі друкуе без подпісу ў часопісе «Крывіч» яшчэ адзін варыянт «Песні а князю Вітаўце» (на старабеларускія матывы)». Ён як арыгінальны верш самаго Ластоўскага надрукаваны ў кнізе «Вацлаў Ластоўскі. Выбраныя творы»10. Які з варыятаў тэксту песні народны? Пакуль невядома.
3 XIII ст. дайшлі да нас толькі ўрыўкі з народных твораў, як напрыклад, урывак песні, што ўзяты эпіграфам да гэтага артыкула. У наш зборнік трапілі малавядомыя сучаснікам гістарычныя творы— малітва-гімн «Багародзіца» (XIV ст.), балада «Рыцар Байда» (XVI ст.), «Песня пра Андрэя Баболю» (XVII ст.} ды іншыя.
Некаторыя песні створаны штучна, а таму вялася дыскусія сярод даследчыкаў вакол гістарычных песень «Быў на Русі чорны Бог», «Із-за Слуцка, із-за Клецка», «Ой, калі б, калі маскалі прыйшлі». П. Уладзіміраў, М. Кастамараў, М. Янчук, Я. Карскі, П. Бяссонаў, Л. Васілеўскі, М. Гарэцкі называлі іх псеўданароДнымі песнямі антыпольскага характару. Іх прапагандысцкі і ідэалагічны характар відавочны. На гэты конт М. Янчук пісаў: «Бурсакі, вандроўныя дзякі, вайсковыя пісары і да таго падобны люд, а часам і духоўныя асобы — вось тая навакольнасць, у якой культывіравалася ў даўні час гэткая псеўданародная паэзія; яна не мае нічога агульнага з праўдзівай творчасцю, яку мове, так і ў ва ўсіх спосабах, не ўласцівых народнай паэзіі»11. Апаненты спасылаліся на тое, што тэксты гэтых песень былі надрукаваныя ў кнізе «Опыты в русской словесностн воспнтанннков гнмназнй Белорусского учебного округа», у раздзеле «Народные песнн»12. Фалькларысты неаднаразова запісвалі песні на вершы паэтаў. Яны ўспрымаліся як народныя песні, напрыклад, вершы Я. Чачота. Тое самае магло адбыцца і з названымі песнямі або ўвогуле ніхто з вучняў іх не запісваў, а агітацыйныя вершыкі выдалі за «народныя песні». I ўжо са зборніка яны «пайшлі ў народ». Калі верыць М. Каяловічу, то песня «Быў на Русі чорны Бог» бытавала каля Нясвіжа і Слуцка13, але сам ён яе не чуў і даведаўся пра яе толькі «па зробленых даведках». Этнографы так і не запісалі, і не знайшлі іншых варыянтаў гэтых песень. Зразумела, некаторыя з іх бытавалі, як, напрыклад, «А калі б, калі маскалі прыйшлі», якую я запісаў у 1969 г. у вёсцы Сукавічы Мінскага раёна ад Міхаіла Пораха, якому было тады 63 гады.
3 часоў казацка-сялянскай вайны ў Беларусі шырока распаўсюджваюцца казацкія песні. Пераважна яны былі ўкраінскімі, але ствараліся і беларускія. Некаторыя ўкраінскія песні лёгка ператвараліся ў паляшуцкія і беларускія.
Для нашай тзмы ўяўляюць цікавасць казацкія песні з ваеннымі сюжэтамі. Хоць некаторыя з іх і не маюць гістарычных рэалій, але ў іх намаляваны вобраз мужнага і гераічнага змагара за родны край і народ. Часта герой гіне ў баі з ворагам, і ў песні ўсхваляеццаяго подзвіг. Сімволіка такіх сюжэтаў — народны ідэал свабоды і мара пра яе.
Сярод беларускіх народных песень, якія шырока распаўсюджаны ў Беларусі, у многіх варыянтах існуюць казацкая песня «Спіўся казак, спіўся» і салдацкая «У нядзельку раненька». У апошняй, якая надрукавана ў хрэстаматыі «Беларускі фальклор», спяваецца:
«Павязеш свае плечы пад турэцкія мечы». А той жа выраз у песні, якая запісаная ў Вілейскім раёне, гучыць інакш: «Павязеш свае плечы пад нямецкія мечы». Гэта тлумачыцца тым, што ліцвіны (продкі сучасных жыхароў Вілейшчыны] ваявалі не з туркамі і не з татарамі, а з крыжакамі.
У адным з варыянтаў песні «Спіўся казак, спіўся» (таксама запісана ў Вілейскім раёне) ёсць «прывязка» да пэўнай тзрыторыі. Казак гаворыць каню:
— А, косю, мой косю, Залатая грыва, Вязі мяне, косю, Дзе мая радзіма.
А мая радзіма На роўненькім полі, На роўненькім полі, На прускай граніцы.
3 гісторыі вядома, што ў розны час заходнія землі Беларусі межавалі з Прусіяй.
Да гістарычных песень можна аднесці некаторыя рэкруцкія і салдацкія песні. Так, у рэкруцкіх песнях выказваецца адмоўнае стаўленне народа да рэкруцкіх набораў, шчырае шкадаванне юнакоў, якіх чакала горкая доля ў салдатах. Матыў цяжкай службы ў войску сустракаецца і ў беларускіх салдацкіх песнях.
Крымская вайна і шматлікія войны Расійскай імперыі з Францыяй, Персіяй, Турцыяй, у якіх удзельнічалі салдаты-беларусы, таксама знайшлі сваё адлюстраванне ў салдацкіх песнях. Па сваім змесце яны блізкія да гістарычных песень. Такой з'яўляецца лірычная песня «Поўна табе, Іванюша», у якой спяваецца аб адпраўцы юнака на вайну: Пікі, ружжыўрукі далі, У Каўказкія горы сказалі.
Магчыма, у гэтай песні знайшлі адлюстраванне падзеі каўказскай вайны з горцамі ў першай палове XIX ст.
Увогуле сацыяльна-бытавыя песні, у якіх паказана стаўленне народа да той ці іншай падзеі — вайны, прыгоннага ладу і г.д., маюць гістарычную каштоўнасць. Вобразна іх можна назваць «голасам народа». Толькі ў песнях народ мог выказаць свае шчырыя думкі і пачуцці. Горкія драматычныя пачуцці раскрываюць словы антыпрыгонніцкай песні:
— He плач, маё дзіцятка, А цыц, маё родна!
Вунь там войт ідзець, На татку, на мамку ён бізун нясець...
У тыму бізуне скуратыўвіты, На тым на бізуне слёзкі паліты. Тыя слёзкі крывавыя, з сэрца раняныя... Схавайся ты, дзетка, на божу пасцельку, Няхай твае вочкі заплюснуць навекі; He відзеў ты гора, гора мужыкова, Неўзнаеій ты долі, кроўкай палітое...14.
Сваім эмацыянальным настроем гэтыя радкі больш кранаюць сэрца, чым сухая, акадэмічная мова манаграфій. He розумам, a менавіта сэрцам адчуваем гора запрыгоненага беларускага селяніна, суперажываем яго бедам.
He менш эмацыянальна ўспрымаліся і гістарычныя песні. Спашлёмся на ўспаміны Юркі Віцьбіча: «Калісьці ў Віцебску на Сёмуху каля бабінцу Чорнае Тройцы, што на Пескаваціку, давялося мне пачуць сьляпога старца-лерніка. Адсунуўшы назад торбу, перабіраючы пальцамі рукі клавішы і круцячы правай корбу, ён у такт лерным гукам спяваў:
Падымалісь чорны хмары, Неба пакрывалі.
I пяяў ён ня голасна, і самы голас, падбіты старасьцю, дрыгжэў, але гэтулькі пачуцьця ўкладаў музыка ў сваю песьню, што здавалася ягоныя нявідушчыя вочы бачаць і хмары, і полымя, і даўную зацятую бітву. I можа ні адзін наш музычны інструмант гэтак не адпавядаў ягонай песьні, як задуменная, засмучоная лера.
Прыхадзілі злы Татары, Пад Крычавам сталі.
Даўно ўжо парасла пустазельлем магіла таго дзеда. Ніхто не пераняў ягоную забароненую леру. Аднак усё роўна досыць толькі прыгадаць сваю краіну, як загучыць у душы бясконца, зачэпляная ў ёй калісьці лернікам струна:
Запалілі стары Крычаў, — Канцы запалілі...»15.
Можа, са смерцю гэтага старога лірніка і змоўклі ў Беларусі гістарычныя песні, бо апроч духоўных, выконвалі лірнікі і гістарычныя песні. А нам засталося ў спадчыну толькі тое з гістарычных песень, што запісалі ў свой час этнографы, але і гэтага досыць, каб сказаць: беларусы былі не бяспамятным народам, і сваю гісторыю яны ведалі і памяталі з паданняў, легенд і з гістарычных песень, якія перадаваліся з пакалення ў пакаленне.
Аўтар гэтага артыкула да гістарычных песень адносіць тыя, у якіх спяваецца пра гістарычныя падзеі і гістарычных дзеячаў. Такім чынам, казацкія, рэкруцкія і салдацкія песні, што маюць
гістарычны змест, адносяцца да гістарычных. Вацлаў Ластоўскі паданне «Князёўна Рагнеда» (1916 г.) заканчвае «Песняй Гараславы». Па сваім змесце гэта лірычная песня, у якой спяваецца пра горкую долю жанчыны. У гэтым творы заўважаюцца матывы казкі «Гора», у якой Гора выступае як міфічная істота, якая ніколі не пакідае чалавека. Вобраз Гора сустракаецца і ў народных песнях. Невядома, хто даў загаловак «Песня Гараславы», выканаўца ці запісчык твора. Песня на самай справе перадае пачуцці Гараславы (Рагнеды). Першая частка песні пераклікаецца сваім зместам з вясельнымі песнямі. Захоп Полацка наўгародскім князем Уладзімірам увайшоўу нашу гісторыю як крывавае вяселле Рагнеды. 3 гісторыі Беларусі вядома некалькі крывавых вяселляў, але гэта было адным з першых на нашай зямлі. Памяць пра ганарыстую палачанку захоўвалася ў народзе на працягу многіх стагоддзяў.
Гістарычныя сюжэты сустракаюцца ў некаторых абрадавых песнях: веснавых, валачобных, купальскіх, вясельных і некаторых лірычных. Так, у веснавой песні «Данілка» гаворыцца, што «паехаў Данілка на Русь на вайну».
Песня «Дубочак зялёненькі» ў апошніх куплетах мела гістарычны змест, з-за якога яе на сцэну не прапускалі:
Бяры сабе за жану Салдацкую ключніцу, Салдацкую ключніцу, Нас з табой разлучніцу. Што ключыла-ключыла, Нас з табой разлучыла, Разлучыла нас з табой Як рыбачку і з вадой. Як рыбачку ад вады, Так нас з табой ад радні.
Такая архаічнасць песні для будаўнікоў камунізму зусім не падыходзіла. Пасля запісу песні «Па вулачцы новенькай» я прапанаваў народнаму артысту СССР Рыгору Шырму, каб ён адкінуў канцоўку песні і даў ёй новае жыццё. Аранжыроўка песні ўдалася, і яна ў 1968 г. пайшла ў свет.
Гістарычныя песні рэдка трапляюць на эстраду. Многія з іх забываюцца і не ўспрымаюцца новымі пакаленнямі. Старыя людзі паміраюць, і яны забіраюць з сабой гістарычныя песні. А таму фалькларыстам сёння запісаць гэтыя творы рэдка калі ўдаецца. Аднак такія музычныя ансамблі, як, напрыклад, «Стары Ольса», «Пінская шляхта», гурты «Крэсіва», «P.L.A.N.» спрабуюць выкарыстаць гістарычныя песні ў сваім рэпертуары. У рэпертуары гурта «Стары Ольса» нямала гістарычных песень, сярод іх «У нядзельку параненька»,
«Едзе Вітаўт па вуліцы», «Пахвала Вітаўту», «Грунвальдская бітва 1410 г.», «Багародзіца», «Клецкая бітва 1506 г.», «Аршанская бітва 1514 г.» ды іншыя. Спяваюць песні на гістарычную тэматыку Алесь Камоцкі і Андрусь Мельнікаў. Зрэдку некаторыя нашы аўтары песень складаюць вершы на мелодыю рускіхпесень.Так Алесь Камоцкі склаў і выконвае песню «Птушкі» (на мелодыю песні М.Блантэра «Летят перелетные птнцы»), а Андрэй Плясанаў спявае песню «Бадзяга» (пераклад Вітаўта Мартыненкі рускай народнай песні «По днкнм степям Забайкалья»). У апошні час з’явіліся ў продажы і кампактдыскі з запісам самадзейных гуртоў, напрыклад, дыск «Гераічны эпас. Спевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы», падрыхтаваны гуртом «Стары Ольса». У некаторых з іх ёсць запісы для «караоке» (для праслухоўвання і спеваў).
Кожная эпоха нараджае свае песні і пакідае іх новым пакаленням. У адпаведнасці з гістарычнымі падзеямі мы вылучылі пэўныя групы іх. Класіфікацыя наша досыць умоўная. Іх мы адносілі да вядомых гістарычных падзей і асоб (войны, паўстанні, асобы) або да пэўных сацыяльных груп (рэкруцкія, салдацкія, матроскія, антыпрыгонніцкія, турэмныя, казацкія, побытавыя, партызанскія, бунтарскія]. Апрача названых песень.у зборнікуключаны прыпеўкі, рамансы і ў дадатку некалькі вершаў, што маюць адносіны да гісторыі.
На лексіку песень, што змешчаны ў зборніку, значны ўплыў аказала тое асяроддзе, у якім яны ствараліся. У адных песнях заўважаецца насычэнне паланізмамі, а ўіншых — найбольш русізмаў. Некаторыя рэкруцкія, салдацкія, матроскія і турэмныя песні яўна запазычаны з рускай мовы і рускія словы (лексіка) перапрацаваныя з правіламі беларускага маўлення (граматыка). Напрыклад, песня «Усе бутылкі шавяляцца» спяваецца на «трасянцы» (руска-беларуская ці беларуска-руская]. У нашым зборніку ёсць рускія песні сярод салдацкіх, матроскіх, турэмных (арыштанцкіх), разбойных, партызанскіх, «афганскіх». Беларусы, трапіўшы ў рускамоўныя калектывы, самі гаварылі па-руску і засвойвалі рускую мову і спявалі рускія песні. Іншы раз яны самі складалі рускую песню для ўсіх. A пасля, калі яны вярталіся ў Беларусь, у родную вёску, мястэчка або горад, дык і прыносілі гэтыя песні, якія станавіліся вядомымі амаль для ўсіх жыхароў гэтага населенага пункта. Вось вам прыклад не прымусовай русіфікацыі, або павольнай лінгвістычнай акупацыі.
Салдацкія песні ўзнікалі пераважна ў вайсковым асяроддзі. Беларусы, якія служылі ў расійскім або польскім войску, запаміналі іх, і, вярнуўшыся дадому, выконвалі. Песні набывалі беларускае вымаўленне, але ў іх захоўвалася вялікая колькасць русізмаў або паланізмаў. У выніку беларускія фалькларысты не прызнавалі іх за беларускія, а таму ў фальклорныя зборнікі не ўключалі.
Ваенныя падзеі, якія часта адбываліся на Беларускай зямлі, аднаўлялі ў памяці народа эпічныя творы. Так, у 1945-1946 гг. беларускія мужчыны, якія вярталіся пасля вайны дамоў, прыносілі з сабою запісаныя або вывучаныя на памяць песні, якія маглі ўзнікнуць у гады Першай сусветнай вайны, грамадзянскай або ў час падзей 1941 г. Такімі з’яўляюцца песні «Ішлі два салдаты», «У полі вецер веіць», «По Дону гуляет козак молодой» ды іншыя. Песні гэтыя рускія, і іх спявалі расійскія салдаты, але ў пасляваенныя гады яны бытавалі і ў Беларусі. Іх спявалі ў час застолля па-беларуску з некаторымі рускімі словамі.
Асобна трэба сказаць пра песні Вялікай Айчыннай вайны. У час трохгадовай нямецка-фашысцкай акупацыі людзям было не да песень. Але наш народ і ў цяжкі час спяваў. Спявалі раней вядомыя гістарычныя і даваенныя песні. Сярод іх салдацкія, казацкія і сямейна-бытавыя. 3 пашырэннем партызанскага руху ўзнікалі і партызанскія песні на рускай або беларускай мове. Сярод савецкіх (чырвоных) партызан была папулярнай песня «Бабуся», напісаная былым настаўнікам Максімам Піліпавічам Собалевым у партызанскай брыгадзе «Штурмавая». Яго песні пашэнціла стаць папулярнай і ў іншых партызанскіх брыгадах і зонах. Паколькі партызанскія атрады і брыгады знаходзіліся на значнай адлегласці і паміж імі не існавала цеснай сувязі, а таму ў кожным падраздзяленні або партызанскай зоне ствараліся свае партызанскія песні. Так узніклі песні «Марш бярозаўцаў», «Нарачанка», «Случанін, мой брат і таварыш», «Пінская партызанская», «Любнмая рогачевскнх партнзан». Зразумела, сваіх кампазітараў сярод партызанаў не было, а таму часта складалі верш на вядомую ўсім мелодыю. Так з'явіліся партызанскія песні «Ой, Лявоніху Лявон палюбіў», «Бывайце здаровы!», «Катюша», «Крутатся, вертнтся враг под Москвой», «Партызанскае яблычка». Некалькі партызанскіх песень чытач знойдзе ў гэтай кнізе.
Чырвоная Армія двойчы ваявала з Польшчай, двойчы з Японіяй, па адным разе — з Кітаем і Фінляндыяй. Чырвонаармейцы і савецкія салдаты ваявалі ў многіх лакальных войнах, якія не згадваюцца ў школьных падручніках па гісторыі, апрача дзвюх.
Савецкі Саюз вёў дзве яўна агрэсіўныя войны: савецкафінляндскую (1939-1941 гг.) і савецка-афганскую (1979-1989 гг.). За першую, пачатую і аб’яўленую Савецкім Саюзам вайну, яго выключылі з Міжнароднай арганізацыі Лігі Нацый, за другую, не аб’яўленую (акупацыю Афганістана і вайну з маджахедамі, інакш паўстанцамі) многія краіны байкатавалі Алімпійскія гульні ў Маскве ў 1980 г. Савецка-фінляндская ваенная кампанія праходзіла непрацяглы тэрмін у жорсткіх зімовых умовах і таму фактычна не пакінула гістарычных песень, тым больш на беларускай мове. A савецка-афганская вайна, якая афіцыйна аб'яўлялася ў СССР якувод
абмежаванага кантынгенту савецкіх войск у Афганістан, доўжылася больш за 9 гадоў — з 30 снежня 1979 г. па 15 лютага 1989 г. За гэты час на неаб’яўленай вайне пабывалі некалькі дзесяткаў тысяч савецкіх салдат. На ёй загінулі 13 833 савецкія воіны, у тым ліку 789 беларусаў. Шмат нашых землякоў вярнуліся з вайны калекамі. Толькі ў Магілёўскую вобласць прывезлі з Афганістана 220 калекаў. Вялікія страты нанесены і Афганістану: каля 1,5 млн чалавек забіта, 3—4 млн сталі ўцекачамі. Мужна змагаліся ў Афганістане савецкія салдаты, сяржанты і афіцэры, якія выконвалі па загаду свайго камандавання «інтэрнацыянальны абавязак» («долг»). «Долг» невядома перад кім?! Перад палітбюро ЦК КПСС, якое задумала гэту авантуру для пашырэння савецка-камуністычнага ўплыву ў Цэнтральнай Азіі. У выніку вайны — гібель юнакоў у гарах і пустынях Афганістана, няпоўныя працоўныя калектывы, расколатыя сем’і і маральна пакалечаныя душы тых, хто пабываў на гэтай несправядлівай вайне.
Значныя падзеі той вайны і перажыванні салдат знайшлі адлюстраванне ў песнях воінаў-інтэрнацыяналістаў, якіх у нас называюць «афганцы». Песні пра тую вайну складаліся на рускай мове і толькі некалькі ёсць беларускіх, якія напісаныя ў Беларусі пасля 1988 г. Правёўшы кароткае даследаванне рэпертуару песень «афганцаў», мне ўдалося выявіць найбольш папулярныя з іх. Такімі з'яўляюцца «Кукушка» Ю. Кірсанава, «Прнкрой меня, ведомый» С. Волкава, «Этот мнр без тебя» I. Марозава, «Второй батальон» В. Пятраева, «Черный тюльпан» А. Розенбаўма, «То, что я должен сказать» А. Вярцінскага, «Ордена не продаются» Ю. Слатава ды іншыя. Песня «То, что я должен сказать» (інакш «Мальчнкн») складзена ў 1917 г., але ў 1980-я гады стала зноў злабадзённай.
Беларускі кампазітар Ігар Лучанок напісаў пра Афганістан некалькі рускіх песень: «Бессмертне» на словы Уладзіміра Дабранравава, «Без вестн пропавшне» на словы Сяргея Астравога, «Кукушка» на словы Уладзіміра Качаткова, «Остров слёз» на словы Канстанціна Нілава і нарэшце гімн беларускіх афганцаў «Афганнстан» на словы Рыгора Сакалоўскага. Некалькі папулярных песень «афганцаў» трапілі ў гэты зборнік. Як праціўнік любых войнаў, я згодны з высновай А. Чэмберлена «У вайне не бывае выйграўшых — толькі прайграўшыя». Варта нагадаць і выказванне Дж. Кенадзі: «Альбо чалавецтва пакончыць з вайной, альбо вайна пакончыць з чалавецтвам». Пры сучаснай зброі і тэхніцы гэтыя словы гучаць усім нам, як перасцярога, каб мы не дапусцілі Апакаліпсіса.
У кожны гістарычны прамежак часу ствараюцца песні на злобу дня. Пасля Вялікай Айчыннай вайны ў СССР была вельмі папулярная песня «Москва майская». Яе ўзнёслы настрой прыпеву («Кнпучая, могучая Ннкем непобеднмая Страна моя, Москва моя — Ты самая любнмая») захоўваў яе ў памяці аднаго пакалення. Лёс песень
залежыць ад многіх прычын. Іх узнікненню іншы раз спрыяла накіраваная палітыка кіраўнікоў дзяржавы. Так у Савецкім Саюзе ўзнікла песня «Масква — Пекін». Абвастрыліся палітычныя адносіны СССР з Кітаем і пра гэту песню забыліся. У канцы XX ст. ў Беларусі была створана руска-беларуская песня «Россня і Белая Русь» (на верш Івана Цітаўца музыку напісалі кожны асобна Сяргей Клыкаў і Вольга Патрый). Такім чынам ёсць адна песня ў дзвюх мелодыях.Напэўна, на думку іх аўтараў, яна павінна была задаволіць інтарэсы прыхільнікаў «Союзного государства». Каб у чытача было ўяўленне аб асаблівасцях гэтай песні, складзенай на штучнай «трасянцы», прачытайце апошні куплет песні, які друкуецца з захаваннем стылю і правапісу:
Нваны ды Мар'і, Міколы йДарьй В семейныеузы сплелйсь навсегда. Мы вместе сйльнее, мы разам мацнее. Было так заўсёды. Такбудет всегда.
А ў прыпеве песні ёсць вось такія словы:
Шырокія песні, знаёмыя словы... Слотйлй Россйю й Белую Русь16.
Тое, што беларускі выходзілі замуж за жаніхоў іншых народаў, нічога дзіўнага няма. I некаторыя беларускія дзецюкі ажаніліся нават на немках. Ну што тут такога! Усякае здараецца. А вось, што такой дзяржавы і нават краіны з назвай «Белая Русь» няма сёння, вядома нават школьніку. Нават у гісторыі назва «Белая Русь» была часовая і вандроўная. А што датычыцца сказа «Было так заўсёды», дык гэта хлусня. Якраз усё было наадварот.
У XIV ст.цэнтры вялікіх княстваў Вільня і Масква пачалі сапернічаць за далучэнне альбо аб’яднанне ўсходнеславянскіх (старажытнарускіх) зямель, якое вылілася ў частыя і працяглыя войны, што вяліся з перапынкамі аж да канца XVIII ст., пакуль Беларусь (Літва) не была далучана да Расійскай імперыі. Аў імперыі нашы продкі тройчы паўставалі і браліся за зброю — у 1794,1830— 1831,1863—1864 гг..
Такія песні, як «Москва — Пекнн», «Россня і Белая Русь» — гэта песні аднаго дня, як газета сярод кніг. Яны ніколі не стануць народнымі.
Няхай нашым сучаснікам і нашчадкам спадарожнічаюць толькі мірныя падзеі, пра якія яны будуць складаць урачыстыя песні. I няхай жа старадаўнія і новыя песні знойдуць сваё месца ў беларускай культуры, якую атрымаюць у спадчыну нашы нашчадкі.
1 Карскі Я. Беларусы. Мн., 2001. С. 553.
2 Гарэцкі М. Гісторыя беларускае літаратуры. Мн., 1992. С. 11.
3 Бараг Л. «Асілкі» белорусскнх сказок н преданнй // Русскнй фольклор. 1963. № 8. С. 40.
4 Беларускі фальклор: Хрэстаматыя. Мн., 1996. С. 597, 603,609, 685.
5 Карскі Я. Беларусы. С. 583 — 584.
6 Гарэцкі М. Гісторыя беларускае літаратуры. С. 9.
7 Там жа. С. 65.
3 Ластоўскі В. Выбраныя творы. Мн., 1997. С. 436.
9 Ліст А.А.Станкевіча М. В. Зінчуку // Хрысьціянская Думка. 1993. № 1. С. 135.
10 Ластоўскі В. Выбраныя творы. С. 154, 218.
11 Гарэцкі М. Гісторыя беларускае літаратуры. С. 288.
12 Опыты в русской словесностн воспмтанннков гнмназнй Белорусского учебного округа. Внльно. 1839. С. 79 — 83.
13 Кояловнч М.О. Нсторня русского самосознання. СПб., 1865. С. 77.
14 Гарэцкі М. Гісторыя беларускае літаратуры. С. 67.
15 Віцьбіч Ю. Плыве з-пад Сьвятое Гары Нёман. Мн., 1995. С. 14.
16 Цітавец I. Ёсць любоўу мяне... Зборнік песень. Мн., 1999. С. 135.
Сляпы з лірай. Мястэчка Петрыкаў. Пачатак XX cm.
Народныя гістарычныя творы пра падзеі і асобы
Песня а князю Вітаўце
Ідзе Вітаўт па вуліцы, За ім нясуць дзве шабліцы. Слаўны князь Вітаўт, Слаўны Гаспадару, Слаўна наша Гаспадарства!
Адна шабля на татара, Другая шабля для Спадара, Слаўны князь Вітаўт і г.д.
Гукнуў-пукнуў у падковы! Гэй, шыхуйся, пан кашовы! Слаўны князь Вітаўт і г.д.
Стаўляй войска ў бітным ладзе, Гэй, паслужым, брацця, праўдзе! Слаўны князь Вітаўт і г.д.
Ударым у бубны, бразнем у мечы, Усцелем поле трупам нейчым... Слаўны князь Вітаўт і г.д.
Надрукавана Вацлавам Ластоўскім у кнізе «Piersaja Cytanka» (Wilnia, 1916). Падрабязна пра гэтую песню сказанаў прадмове.
Вітаўт (1350 — 1430) — князь гарадзенскі, трокскі, луцкі, вялікі князь літоўскі (1392 —1430 гг.), пры якім Вялікае Княстеа Літоўскае дасягнула сваёй магутнасці. Паліяць пра Вітаўта захавалася ў беларускіх паданнях, назвах мясцовасцей (Вітаўтавы дарогі, Вітаўтавы масты, Вітаўтавы горы, Вітаўтавы гаці, Вітаўтавы лазні і г.д.), а таксамаў песенным фальклоры. Песня «Ідзе Вітаўт па вуліцы» хутчэй заўсё была напісанаўХУІ cm. і бытавалаў шляхецкім асяроддзі.
(Ластоўскі В. Выбраныя творы. Мн., 1997. С. 154.)
Песня Гараславы
Кругом поле, кругом поле, неба ды трава, Дзе ні выйду, дзе ні гляну — чужая старана. Тут у садочках, па кусточках пташанькі пяюць, Там у барах, там у гаях — зязюлі тужліва куюць. — Ой, зязюлка, ой, сястрыцца, пакукуй ты мне, А ці помняць, ці жалеюць мяне ў роднай старане. Ох, я! Ох, я! Горка горанька мая!
Яшчэ я, нішчаснай нарадзілася, Горка доля па дарожцы пакацілася!.. Ох, яшчэ я ў пялёнках ляжала, А ўжо ліха доля за ножкі дзяржала!.. Яшчэ я маленькая каля лаўкі хадзіла, А ўжо ліха доля за ручкі вадзіла.
Ох, як! Ох, я! Горка доленька мая!
[Ластоўскі В. Выбраныя творы. С. 150.)
Прыехаў дзед на паляначку...
...Прыехаў дзед на паляначку I пусціў коніка на папасачку, А сам лёг на аддыханнійка.
I прышло к дзедушку сорак молайцаў, Сорак молайцаў, усе разбойнічкі. Хочуць дзеда ў палон забраць, Яго коніка ў табун загнаць.
А стары дзедзя не ўлекаецца, К сырому дубу прыграбаецца. Узяў дуба за вярхушачку, Прыгнуў дуба к сырой зямлі. Сырая зямля здрыганулася, — Сорак молайцаў улякнулася: — Ах, ты дзедушка, родны бацюшка, He будзем цябе ў палон браць I твайго коніка ў табун гнаць, А будзем цябе аццом зваць.
Запісанаў 1929 г.ув. Рыжкаўцы Быхаўскага раёна. (Беларускі эпас. Мн., 1959. С. 162.)
Ой, каму ж ты, айчэнька...
— Ой, каму ж ты, айчэнька, Купляеш канічэнька I так сільненька плачаш?
— Ой, каму ж ты, браценька, Сядлаеш канічэнька I так сільненька плачаш?
— Для цябе, мой сыночку, Паедзеш на вайночку, На чужую старонку!
— Для цябе, мой браточку, Паедзеш на вайночку, На чужую старону!
— Ой, не плач, айцец, па мне, Бо йшчэ я не на вайне, Я не ў чужой староне.
— Ой, не плач, браток, па мне, Бо йшчэ я не на вайне, Я не ў чужой староне.
Наплачашся даволі, Як не ўгледзіш ніколі Ты мяне, маладога,
Наплачашся даволі, Як не ўгледзіш ніколі Ты мяне маладога,
Ты мяне, маладога. Hi каня варанога, Hi сядла залатога!
Ты мяне, маладога, Hi каня варанога, Hi сядла залатога!
— Ой, каму ж ты, матулю, Каму шыеш кашулю I так сільненька плачаш?
— Ой, каму ж ты, сястронка, Каму рубіш платочкі I так сільненька плачаш?
— Для цябе, мой сыночку, Паедзеш на вайночку, На чужую старону!
—Для цябе, мой браточку, Паедзеш на вайночку, На чужую старону!
— Ой, не плач, матка, па мне, Бо йшчэ я не на вайне, Я не ў чужой староне.
— Ой, не плач, сястра, па мне, Бо йшчэ я не на вайне, Я не ў чужой староне.
Наплачашся даволі, Як не ўгледзіш ніколі Ты мяне, маладога.
Наплачашся даволі, Як не ўгледзіш ніколі Ты мяне, маладога,
Ты мяне, маладога. Hi каня варанога, Hi сядла залатога!
Ты мяне, маладога, Hi каня варанога. Hi сядла залатога!
(Бацькаўшчына. 36. гісгп. літ. Мн. 1996. С. 9 —11.)
У нядзельку раненька
У нядзельку раненька Ўзышла зорка ясненька. Тата коніка поіць, Дужа жаласна плачыць.
— Чаго, татачка, плачыш? Нашто коніка поіш?
— Табе, табе, сыночак, На ваёнку паедзеш.
На ваёнку паедзеш Ды адтуль не прыедзеш.
Павязеш свае плечы
Пад нямецкія мечы. Павядзеш ты галоўку У чужую старонку.
Соф'я Барыс
— Ня плач, татачка, пры мне, Наплачышся без мяне, Наплачышся даволі Як ня ўвідзіш ніколі.
Запісаў Анатоль Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс (1907г. нар.), жыхаркі х. Струменне Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна.
У чыстым полі бяроза стаяла...
У чыстым полі бяроза стаяла, На бярозе зязюля кувала. Годзе, годзе, зязюля, куваці, Бо ўжо едуць татары бярозу рубаці. — Ты, бяроза, хілява, бялява, Чаму ў полі ты не вясёла?
Чаму ты, бяроза, суха, не зялёна?
— Як жа мне зялёнай быці?
Пада мною татары стаялі, Татары стаялі, гольле рубалі, Гольле рубалі, карэнь выбівалі, Крынічнай вады дабывалі, Сваіх коней напавалі.
(Wypisy z bietaruskaj litaratury. S. 54. Месца i год выдання неўказаны. Складальнік Вацлаў Ластоўскі.)
Балада пра Давыда Гарадзенскага
То не шум завірухі драпежнай, I не бор меддзю-соснамі звоніць. Гэта Нёман разліўся бязмежна I з князем Давыдам гамоніць.
«Над Гародняй праходзяць стагоддзі, А ты спіш у кургане князь любы!
Помніць вораг твой меч... Чуюць людзі — Гудзяць гарадзенскія трубы».
Над курганам ля кручы Каложы Ночкай ветрык плача, галосіць. А князю сніцца, што безліч з-за Гожы Крыжакоў да Гародні падходзіць.
I чуе — праз пушчы, лясы і туман, Ганцом праз нябачныя гоні, Склікае ў Гродзенскім княстве сурма Па вёсках і сёлах пагоню.
На кліч пагоні трывожнага дня 3 кургана князь спешна выходзіць. Дзед Русы яму сядлае каня — Пагрозна ён латамі звоніць.
Князь спрытна сядае — шпорыць каня!
За ім беларусаў — лавіна.
3 камень высякаючы іскры агню — На ворага мкнецца дружына.
Дружыны гэтай не ў сілах стрымаць Hi пушчы, ні ветру, ні гоням!
Давыдавы воі на конях ляцяць На покліч крылатай пагоні.
А ў Замку над Нёманам, побач акна — Дачка Гедыміна — Бірута.
3 паходу Давыда чакае яна — У вачах яе слёзы 1 смутак...
Песня яўна літаратурнага паходжання, невядомага аўтара. Па лексіцы і стылі яе можна аднесці da XIX — першай паловы XX стагоддзяў. У песні спяваецца пра славутага палкаводца Давыда Гарадзенскага (каля 1283 — 1326).
(Цыхун А. Легенды і балады Гродзеншчыны. Гродна. 1995. С. 64, 65.)
Падымалісь чорны хмары...
Падымалісь чорны хмары, Неба пакрывалі, Прыхадзілі злы татары Пад Крычавам сталі;
Запалілі стары Крычаў, — Канцы запылалі...
Наш Івашка падымаўся, Людзі ў рады сталі.
Палілася кроў, зьмяшалась 3 чорнаю зямлёю, — Злы татары падаліся
Уцякаць гурбою,
А Івашка гоніць, гоніць, Голасна смяецца, Што татарва ўцякае, Аж хахол трасецца!
(Wypisy z bietaruskaj litaratury. S. 54, 55.)
У песні, магчыма, адлюстраваныя падзеі 1508 г., калі на дапамогу рускім войскам пад Оршу ішлі загоны крымскіх татараў. Верагодна, адзін з гэтых загонаў напаў на Крычаў і быў разбіты абаронцамі горада.
Генадзь Цітовіч з народным хорам (у цэнтры Міхась Дрынеўскі)
Зялёная дубровачка
Зялёная дубровачка, Баліць удоўцы галовачка* Едзе мілы са Ўкраіны, Пусціў каня ў край даліны.
— Ідзі, кося, папасіся, А я лягу адпачыну.
Ходзя косю гадзіначку,
Ходзя косю і другую, Выеўтравы паўдаліны, Выпіў вады паўдунаю.
Стану млода падумаю, Як мілога разбудзіці, Каб мне яго не ўгнявіці.
А пайду я ў садочык, Я выражу там розачку. Трону (крану) мілага ў ножачку.
— Устань, мілы, разбудзіся — Наехала татар многа.
Цябе заб’юць маладога, Каня возьмуць варанога. Каня возьмуць — другі будзя, Цябе заб’юць — жаль мне будзя.
— А мая ж ты, міленькая, Ці ж ты мяне верна любіш, Нашто ж мяне рана будзіш?
— Каб я цябе не любіла, Я б у твой сад не хадзіла, Цябе рана не будзіла.
Запісаў С.В. Барысу 1971 г.у пас. Сялец Слабадскога сельсавета Мінскага раёна ад Веры Уладзіміраўны Мацулевіч (нар. у 1904 г. у в. Агаркі Рагаўскога сельсавета) і Настассі Ільінічны Пятліцкай (1908г. нар.).
* Кожны радок спяваецца двойчы.
Песня пра бітву пад Воршай
Ой, у нядзельку параненька, Ўзыйшло сонца хмарненька, Ўзыйшло сонца над борам, Па-над Сялецкім таборам.
А ў таборы трубы йграюць, Да ваяцкае парады зазываюць. Сталі рады адбываці, Адкуль Воршу здабываці:
— А ці з поля, а ці з лесу, А ці з рэчкі невялічкі? — Ані з поля, ані з лесу, Толькі з рэчкі невялічкі.
Аў нядзельку параненьку
Сталі хлопцы-пяцігорцы Каля рэчкі на прыгорцы. Гучаць разам з самапалаў, 3 сяміпалых ад запалаў, Б’юць паўсоткаю з гарматаў.
Масква стала наракаці, Места Воршу пакідаці. А як з Воршы ўцякалі, Рэчку невялічку пракліналі:
— Бадай ты, рэчка, сто лет высыхала, Як наша слава тутака прапала;
Бадай высыхала да сканчэньня сьвету, Што нашай славанькі ўжо нету. Слава Воршы ўжо ня горша. Слаўся, пан Астрожскі!
(Wypisy z bietaruskaj litaratury. S. 55.)
Бітва пад Оршай адбылася 8 верасня 1514г. на рацэ Крапіўна паміж 35-тысячным войскам ВКЛ на чалезвялкім гетманам Канстанцінам Астрожскім і 80-тысячным маскоўскім войскам, якое было разбіта. Узгаданыя ў песні «хлопцы-пяцігорцы» — гэта кабардзінцы, або чаркасы, якія перасяліліся з Пяцігор'я (Каўказ)у ВКЛ. Конныя атрады пяцігорцаў з’явілісяў войску ВКЛу 1560-я гг.,у час Лівонскай вайны. Пэўнаў гэты час і быяа створана «Песня пра бітву пад Воршай».
Із-за Слуцка, із-за Клецка...
Із-за Слуцка, із-за Клецка Едзе дружба маладзецка, Ад княжаці із-пад Мінска Ваяваці места Пінска.
Места Пінска ваяваці, Ад ляхаў абараняці.
Хоць прыйшлі — не далі рады: Пагінулі ўсе ад здрады.
А я пайду ў пост вялікі Да Турава, да ўладыкі, Каб малебен адслужылі, Ды й пакаюсь за грахі. Дзень і ноч буду маліці, Дзень і ноч буду прасіці, Каб загінулі ляхі.
(Заняпад і адраджэнне. Мн., 2001. С. 129.)
Упершыню надрукавана ў кнізе «Опыты в русской словесностй воспйтаннйков гймназйй Белорусского учебного округа». Даследчыкі лічаць, што ў песні адлюстравана ўзяцце 9 кастрычніка 1648 г. атрадам стражніка літоўскага Юрыя Мірскага горада Пінска, які падтрымаў казацкае паўстанне на чале з Багданам Хмяльніцкім.
Ляхаміў беларускіх песнях іншы раз называліся не толькі палякі, а і каталікі.
У каралеўскім войску...
У каралеўскім войску тры палкі стаяць: У першым палку ды конікі іржуць, У другім палку малойцы пяюць, У трэцім палку ды шабелькі звіняць.
Конікі іржуць, бо вайну чуюць, Малойцы пяюць — на вайну ідуць, Шабелькі звіняць — галовы сцінаць.
У каралеўскім войску тры палкі стаяць.
(Сацыяльна-бытавыя песні. Мн., 1987. С. 187.) Гістарычная песня ХУІ cm. даеццаў незначнай апрацоўцы Зміцера Сасноўскага. Гэту песню выконвае самадзейны гурт «Стары Ольса».
Рыцар Байда
(Народная балада XVI cm.)
Словы і музыка народныя
Аляксандр Рыпінскі і сучасныя даследчыкі лічаць, што прататыпам рыцара Байды паслужыўгетман ВКЛ Дзмітры Вішнявецкі (Украінська народна поэтнчна творчість. Кнів, 1958. Т. 1). Паводле польскай Хронікі Марціна Бельскага (XVI ст.), Д. Вішнявецкі вызначыўся ў сярэдзіне XVI ст. удалымі паходамі на туркаў. Пасля ён трапіўу палон і прыняў пакутніцкую смерць — па загаду турэцкага султана быў павешаны за рабро на жалезны гак. Фалькларыстка Лія Салавей лічыць, што гэтыя падзеі і натхнілі невядомага аўтара на стварэнне балады «Рыцар Байда» (Пазаабрадавая паэзія. Мн., 2002).
У песні, як творы вуснай паэзіі, многія падзеі падаюцца ў змененым выглядзе. Рыцар Байда адмаўляецца ажаніцца з дачкой турэцкага цара, бо «яна паганачка, яе вера праклятая» (тут сустракаем падабенства антытурэцкіх матываў з песняй аб Будзінскай бітве).
У песні апавядаецца, што за абразлівую адмову турэцкі цар загадвае пакараць Байду тым страшным спосабам, што і рэальнага героя — на гак рабром (на крюк ребром). Але Байда помсціць — ён просіць свайго цюру (па-старабеларуску — слуга) прынесці яму лук і стрэлы, страляе і забівае цара і царыцу. Свой учынак ён тлумачыць так: мужны рыцар Байда помсціць не за пакаранне, а за абражаную рыцарскую годнасць, за ганебны спосаб пакарання. Ён кажа цару: «Лепш бы табе было мне, як рыцару, галаву зрубіць і ў гонар мяне з гарматы страляць».
Адкрывальнік гэтай песні А. Рыпінскі лічыў, што яна насычана вельмі патрыятычнымі матывамі. Свой учынак ён тлумачыць так: мужны рыцар Байда помсціць не за сваю смерць, а за абражанную рыцарскую годнасць, за ганебны спосаб пакарання. На яго думку, галоўная прычына адмовы Байды ў тым, што яму прапанавалі служыць чужому цару ў чужой краіне. Рыцар Байда не захацеў здрадзіць сваёй Радзіме і сваёй веры.
Вядома некаторая колькасць украінскіх варыянтаў балады, якія захоўваюць падабенства сюжэту з беларускімі варыянтамі. Цікава, што і ва ўкраінскім варыянце падзеі на пачатку разгортваюцца ў беларускім «Бярэстачку» (Брэсце).
Прывязка да рэальнай гістарычнай асобы дазваляе датаваць баладу XVI ст.
Дай у Слуцку на рыначку, Да піў Байда гарэлачку; Цар турэцкі да наяжджае, Маладога Байду намаўляе:
— Ой ты, Байда маладзюсенькі, 3 цябе ж рыцар да слаўнюсенькі! Будзеш ты панам, будзеш гаспадарам — Вазьмі маю дачку-царэўначку!
— Твая ж дачка паганачка, — Яе ж вера да праклятая!..
Тут крыкнуў цар на свае служкі, На свае служкі вярнюсенькі:
— Ой! Вы служкі вярнюсенькі,
Вазьміце ж Байду да й звяжыце, (2 разы) На гак рабром перачапіце!
Вісіць Байда не дзень, не два, Ані адну ночку, ані гадзіночку...
На трэці дзень ён праглядае, Да свайму цюры прамаўляе:
— Ой! Ты, цюры, ты вярнюсенькі, Падай ты лучок тугусенькі!
Забачыў я трох галубочкаў, Буду страляць цару на вячэру.
Трапіў цара пасярод лаба, А царыцы — у патыліцу. А царову дочку — падручочку!
— Вота ж табе, цару, за Байдаву кару.
Было табе знаці, як Байду караці: Лучша было б маю галаву з плеч зняці, А па маёй смерці з гармат страляці, А цяпер будзем разам паміраці.
Тэкст балады даецца паводлеА. Рыпінскага (Biaforus. Paryz, 1840), музыка — са зборніка БНТ: Балады. Кн. 2. Мн., 1978. С. 83.
Спіўся казак, спіўся...
Спіўся казак, спіўся, На свой дом забыўся, Каню вараному На грыву схіліўся. — Прадам цябе, косю, За мелкія дзеньгі, За дробны капейкі, За талер бяленькі, За мёд, за гарэлку, За краснаю дзеўку, За талер бяленькі.
j 2 разы
} 2 разы
— Успомні, казак, успомні,
Як мы ваявалі, На Прускай граніцы, На фронце стаялі. Гналіся за намі Туркі і палякі. Казак не ўважая 3 каня не злязая,
} 2 разы
} 2 разы
Падпружкай пад брушка,
Далей паязджая. Казак з вайны едзе, Браму адчыняе. Усяго яго радзіма Яго сустракае.
Уся ж яго радзіма I красная дзяўчына. — Дай табе, казаку, Діхая гадзіна
} 2 разы
Праз цябе адраклася ) 9 . । UaoDl
Уся мая радзіма. )
Ой, выракся ацец
I родная маці.
Ой, мушу дзяўчына Сама паміраці.
— He ўмірай, дзяўчына, Гадуй майго сына.
Я з войска вярнуся, 3 табою ажанюся.
} 2 разы
Запісаў С.В. Барысу 1971 г.упас. Сялец Слабадскога сельсавета Мінскага раёна ад Веры Уладзіміраўны Мацулевіч (1904 г. нар.) і Настассі Ільінічны Пятліцкай (1908 г. нар.).
Песня пра Андрэя Баболю
— Свенты Андрэю*, Свенты Бамболею!
Да дай нам рады ў сваім вінаградзе.
— Рады бы я даў, да не мая воля, —
Самога стварыцеля да ашчэ пана Бога.
Каторы чалавек з вечара працуе, To на заўтрашні дзень яго Бог жалуе.
Галосікі былі, аж ножкі памлелі: Наехалі казакі да ўсе свавольнікі, Заганялі за пальцы смоляныя спіцы.
Прыехаў казак, старшы атаманец, Выняў селязёнку цераз патыленьку. Заснуўя вельмі смашна, Але ўсім людзям значна.
Нямножка я спаў — 180 лет.
Камень рубайце, а мяне вынімайце.
Царкву рабіце і мяне там станавіце;
Пастаўце маю трунку ў Брэсце на прастоле.
Адаўсюль будуць людзі прыбываці,
Да Пана Бога і мяне будуць выслаўляці,
To буду ж я ім ратунак даваці:
Ў шчасці, не ў шчасці кожнаму фрасунку.
Мушу дадаці пры шчырых модлах кожнаму ратунку.
Хоць я і не ў доле, але ў Боскай хвале.
Няхай вашы модлы Бог выслухае, Бо за вас мая кроў праліта, Свянтога ойца Бамбалея-езавіта. Амін.
Запісаў псаломшчык 1.0. Карскіў Гродзенскім павеце ігуберніз такой заўвагай, якую мы скарацілі: «Нэту песню мне очень часто доводйлось слышать до 1863 г. на фэстах преймуцественно в костелах... Белорусы еіцё далеко неутверждены в йстйнахправославной церквй. Н. Карскйй». (Надрукавана па зборніку П. В. Шэйна «Белорусскйе народные песнй». М., 1874. С. 634, 635.)
*Андрэй Баболя (1591 — 1657), беларускі каталіцкі святы місіянер. У час вайны Расііз Рэччу Паспалітай (1654 —1667гг.) быў схоплены ізакатаваны ў в. Янаў Палескі (цяпер г. Іванава Брэсцкай вобласці) атрадам казакаў палкоўніка А. Здановіча.
Песня пра Радзівілa
У нядзельку параненьку Загадаў кароль на службу Усім князём, усім баярам, Усім слаўным малойцам.
Атам маці прабывала, Яна тое прачувала, Радзівілу пабуджала:
— Устань, устань, Радзівіла, Устань, устань, мой сыночак: Вот жаўнеркі надходзяць, Самапалы, шаблі носяць.
— Адступіся, маці, адступіся, Дармо, маці, ня журыся: Я тром-пяцём ня паддамся!
От, тры шведы наскачылі, Радзівілу ўхапілі, Зараз ножанькі скавалі, Назад ручанькі звязалі.
Радзівіла страпянуўся,
Усе жалезы паляцелі, 1 вяроўкі загудзелі!
Схапіў шаблю, востры меч, Пагнаў шведаў у свет прэч.
(Wypisy z bieiaruskaj litaratury. S. 55.)
Януш Радзівіл апяваецца, як герой і абаронца радзімы ад шведаў, хоць на самай справе ёну 1655 г. заключыў з Швецыяй Кейданаўскую унію. Тым не менш, у народзе захавалася памяць пра Радзівіла як змагара супраць ворагаў роднага краю.
Засвісталі палячэнькі...
Засвісталі палячэнькі Ў паход ступаючы. Заплакала Марусенька Сваім ясным вокам.
— He плач, не плач, Марусенька, Мы возьмем з сабою, Перавязём Дунай-рэчаньку, Назавём сястрою, He сястрою, не радною — Салдацкай жаною.
Маці сына выпраўляла У вяліку дарогу:
— 0, едзь, о, едзь, мой сыночак, Да не забаўляйся, За чатыры нядзелечкі Дамоў варочайся.
— Бог ведаіць, матулечка, Як мне павернуцца, Мой конь добры вараненькі Ў варотах спаткнуўся. Гадуй маю Марусеньку За родную дочку.
— Ой, не тая, мой сыночак, Гадзіна паўстала, Каб чужая чужаніца За родную стала.
Ішла шляхта на тры тракта, Маскаль на чатыры, Пыталіся дарожачкі Да места Кракова, А з Кракова да Яркова — Шалёныя мілі, Ляжаць польскія жаўнеры Па тры, па чатыры.
Ляжыць, ляжыць пан Касцюшка А ж пад белым стогам;
Прыходзіла, прыязжала Жана маладая, Кітаечку падымала Ліцо цалавала:
— Ўстань, ўстань, пан Касцюшка, Полна ваяваці: Вялікую сілу маюць, Нам яе не ўзяці.
Запісаў М. А. Руберскі.
(Шейн П. В. Белорусскйе народные песнй. СПб., 1873. С. 384.)
Песня беларускіх жаўнераў
Помнім добра, што рабілі, Як нас дзёрлі, як нас білі. Дакуль будзем так маўчаці? Годзе нам сядзець у хаце!
Нашто землю нам забралі?
Пашто ў путы акавалі?
Дочкі, жонкі нам гвалцілі.
Трэ, каб мы ім заплацілі!..
Здрада ёсць ужо ў сенаце.
А мы будзем гніць у хаце? Возьмем косы ды янчаркі* Пачнем гордыя гнуць каркі!..
(Бацькаўшчына: 36. гіст. літ. Мн., 1996. С. 13,14.)
Песня пра Касцюшку
Выезджаець пан Касцюшка Маскву ваёваць, Засвісталі казачэнькі Ў поўнач на выходзе.
Заплакала Марысенька Ў свае ясныя вочы.
— Ня едзь, ня едзь, пан Касцюшка, Маскву ваёваць, — Масква сільна і вяліка, А дзе ж яе мала?
Ёсць ў казакаў коні вараныя.
— Ня плач, ня плач, Марусенька, Я вазьму з сабою,
Я цябе вазьму з сабою — Назаву сястрою.
Хоць сястрою ня радною — Жаўнерскай жаною.
А мы будзем Маскву ваёваць, А мы будзем мёд, віно піць, Маруська — слёзкі ліць.
*Янч<ірка — кароткая каса. Паўстанцы («касінеры») быліўзброены косвмі і янчаркамі.
Ваявалі, ваявалі —
Касцюшку забілі.
Лыжыць, ляжыць пан Касцюшка
На белым каменю.
Прышла яго Марусенька,
Слязьмі залілася:
— А я ж цяпер няшчасная Адна засталася!
Чы я цябе, пан Касцюшка,
Чы не гаварыла,
Што ня едзь, пан Касцюшка, Маскву ваёваць.
Масква сільна і вяліка, А дзе ж яе мала?
Вазьмі, маці, пяскужменю, Пасей на каменю.
Як той пясок узыйдзець, Так Касцюшка з вайны прыйдзець.
Ляціць пятух чэраз рэку,
Пяе кукарэку,
Я ня ўвіжу Касцюшэчкі Ад веку да веку.
Ляціць воран чэраз мора,
А лятучы крачыць, А хто ж майго Касцюшэчкі Магілку аплачыць?
Упершыню песня надрукавана ў газеце «Dzionik poznanski» ў 1882 г. Аўтар (пад псеўданімам Пламеньчык) прадмовы да песні пісаў, што пачуў яе ў юнацтве на пачатку 1840-х гг. на Лепельшчыне ад сялянкі. Праз дваццаць гадоў ён адшукаўгэтую сялянку ізапісаў тэкст песні. Выконвалася песня пад рэфрэн «Слаўна Вільна, слаўна Гродна, а слаўней Варшава». Як піша Пламеньчык, ён чуў на Дзісеньшчыне прыпеўку пра Касцюшку:
Наш Касцюўка слаўны быў, Ён маскалёў* добра біў. Як Касцюшкі ні стала, Уся Польшча прапала.
Тэкст песні пра Касцюшку прыведзены ў нарысе А. Каўкі «Наш Касцюшка», які надрукаваныў газеце «Голас Радзімы» ад 3 мая 1990 г.
*Маскалі—гэтак беларусы называлі царскіх салдат. (Носовйч Н.Я. Словарь белорусского наречйя. СПб., 1870. С. 290.)
Песня беларускіх паўстанцаў 1794 года
Возьмем косы ды янчаркі, Пойдзем гордыя гнуць каркі.
Няхай маскаль уступае, Няхай ён ліцьвінаў знае.
Ужо мазуры іх пабілі, 3 сваёй зямлі выганілі.
Пойдзем зь імі й злучымся: Маскве, немцам не дадзімся.
Ну жа, хлопцы! Ну жа, жыва! Цяпер маем для вас жніва. Гасподзь Бог нам ў помач стаець, Нашу славу нам вяртаець.
Ну жа, жыва вы, сотнікі!
Вы, малойцы — дзесятнікі, Дамо сабе рукі ўзаем, Бацькаўшчыну адзыскаем.
Атаманы і казакі,
Бійма Маскву і прусакі, Калі ўсіх іх вытаўчэма, Тады ў сяло варачэма.
Помнім добра, што рабілі, Як нас дзёрлі, як нас білі. Дакуль будзем так маўчаці! Годзе нам сядзець у хаце!
Коней нам пазаязджалі, Што хацелі, то і бралі.
Пойдзем жыва да Касьцюшкі, Рубаць будзем маскалюшкі!
Нашто землю нам забралі?
Пашто ў путы закавалі?
Дочкі, жонкі нам гвалцілі!
Трэ’, каб мы ім заплацілі!
Пагуляем, пагуляем, Камендантаў пастраляем!
Маскалёў, нямцоў ў балоце Будзем рэзаці й калоці.
Ці ўжо мы ўсе сабакі? Гаспадары — не бурлакі. За што маем крыўду знаці? За што церпіць наша маці?
Прадавайма оўцы, волы, Жыта зь сьвіран ды ўсе долы. Няхай ксёндз нас пасьвянцае, Няхай бог дапамагае.
Бывай здарова, Грыпіна, Параска! Мая дзяўчына!
Ад вас зараз ад'язджаем, Да Касьцюшкі ўсе прыстанем.
Калі назад павярнемся, Тады з вамі ўсьцісьнемся. Вольнасьць для нас паны даюць I за людзей нас прызнаюць.
Здрада ёсьць у нас ў Сенаце, А мы будзем гніць у хаце? Возьмем косы ды янчаркі, Пойдзем гордыя гнуць каркі!
Ну жа, хлопцы! Ну жа, жыва!
Пагуляем, маем жніва.
Пагуляйма! Пагуляйма!
Ды маскаляўураз прагнайма!
Упершыню тэкст песні быў прадстаўленыў 1935 г. на выстаўцы ў бібліятэцы Віленскага ўніверсітэта. У1969 г. А. Мальдзіс адшукаў ягоў рукапісным аддзеле Цэнтральнай бібліятэкі АН Літоўскай ССР іў скарочаным варыянце надрукаваўу газеце «Літаратура імастацтва». Поўны варыянт друкуецца з газеты «Літва» (1995, № 2,22 сакавіка).
Паўстанцкая песьня (1863 г.)
Лётае арол лёгкакрылы Пад хмарамі і туманамі. Йдзе наш змагар Кастусь Каліноўскі Сьцежкамі, лясамі.
Лётае арол шыракрылы Пад цёмнымі хмарамі. Йдзе наш Кастусь, змагар наш народны, Зь сябрамі-змагарамі.
Шыкуйцеся ж, варожыя каты, Шалёныя ваўкалакі.
Йдзе беларус, змагар Каліноўскі Сьцежкамі, лясамі.
(Беларускія маршы і песьні. С. 8.)
He сумуй па мне, старая...
Не сумуй па мне, старая, Будзь здарова, маці!
Вораг край наш разбурае, Ці ж сядзець мне ў хаце?
Ці ж на тое палівала Ты зямліцу потам, Каб цяпер яна стагнала Пад маскоўскім ботам?
Ці ж на тое мне аб долі Пела над калыскай, Каб цяпер яна марнела Пад пятой расейскай?
Лепш свабодным легчы ў полі Ад варожай кулі, Чым аддаць сябе ў няволю Ды цябе, матуля!
Будзем жывы, будзем рады Лёсу маладому!
А пакуль ня зьнішчым гада. He чакай дадому.
Гэй, ё-хо-хэй, гэй ё-хо-хэй! Гэй, ё-хо-хэй, гэй ё-хо-хэй!
(Песьні краю. Сьпеўнік. С. 5.)
Ай, у Вільні ўво ўсе званы зазванілі
Ай, у Вільні ўво ўсе званы зазванілі, у барабаны забілі: А ў паследню гадзіну ніхто ня ведаіць, дзе кароль абедаіць. Маладзенькі Кастуська ён пры століку стаяў, у руках шапку дзяржаў:
— Ой, каролю, каролю, чым мне даруеш? — А дарую я табе трое коней вараных, Другую карэту, а трэцюю каралеўначку: Ты ж будзеш паязджаці, з каралеўную каранаваці.
Запісана Е. Рамановыму в.Дуброўцы Сенненскага павета Віцебскай губерні ad М. Пашкевіч. Песня прысвечана Тадэвушу Касцюшку (1746 — 1817), кіраўніку нацыянальна-вызваленчага паўстання 1794 г.у Рэчы Паспалітай. (Романов Е. Белорусскйй сборнйк. Вып. 1-11. С. 403.)
Охты, поле, поле чыстае, турэцкае...
Ох ты, поле, поле чыстае, турэцкае, Мы когда цябе, поле, пройдзем, Ўсе пуці твае, дарожачкі, Усе места слаўна прэкрасныя?
На тым полі, на тым чыстаму Мы сайдзёмся з непрыяцелем, Сы такой ардой нявернаю.
I ў дваццаты дзень, у пятніцу, На турэцкі мерзкі празнічак, Злыя туркі сабіраліся, Віна-мёду напіваліся, С пахмелляйка выхваляліся: — Мы Расеюшку наскрозь прайдзем, Грап Пашкевіча ў плен возьмем Сваім мерзкім злым турэцкім первым корпусам. Грап Пашкевіч разгаварываў: — He журыцеся, рэбятушкі, Белага цара салдатушкі.
Вы вайстрыце шашкі войстрыя На турэцкія шыі тоўстыя.
Падзеі адносяцца да вайны Расіі з Турцыяй 1806 — 1812 гг. І.Ф. Паскевіч (1782 — 1856), граф, расійскі ваенны дзеяч, які ў 1810 —1811 гг. камандаваў Віцебскім пяхотным палком. (Романов Е. Белорусскйй сборнйк. Вып. I—II. С. 68.)
Хранцуз беріг заступіў...
Хранцуз беріг заступіў, Астаёмся ні пры чом. За граніцыю стыялі, Мы ні ‘б чом ні гаревалі, Толька думалі адзецца, Прівубрацца харашо.
Hi паспелі прівубрацца, Ў барабаны сталі біць, Білі, білі ў барабаны, Мы паходамі пашлі.
Пріхадзілі к Вішні-речкі,
Піряходу ні нашлі,
Hi паспелі піряйдзіць, Выступіў с-пад гор туман: Анцілерія гріміць, Слоўна туча грозная,
Как ударілі — карцеччу, Роўна с неба сіні град. Как ударілі, — народу, Роўна ляда цёмны лес, Міжда бітыга народу Чалавеку негдзі стаць.
Са таго та са народу 3 руды речка працікла, А на той жа на речушкі Белы лебідзі плывуць, А па крутым біряжочку Родны матушкі ідуць.
(Добровольскйй В.Н. Смоленскйй этнографйческйй сборнйк.
Ч. IV. СПб., 1903. С. 624. № 26.)
Гэтая песня — яскравы прыклад салдацкіх песень з гістарычным зместам. Запісана ў в. Раманаўцы Рослаўскага павета Смаленскай губерні. У песні захавана поўнасцю лексіка і мягкае вымаўленне літары «Р», характэрнае для мовы беларусаў Рослаўскага павета. У беларускіх песнях французска-руская вайна не пакінула прыкметнага следу. Магчыма, таму, што беларусыўдзельнічаліў войсках абодвух варагуючых бакоў. Тым больш красамоўна, што Дабравольскі прыводзіць два варыянты песні пра Касцюшку, якія запісаў у Сліаленскім павеце. (ДобровольскййВ. Н. Смоленскййэтнографйческый сборнйк. 4. IV. С. 620 — 621.)
Поўна табе, Іванюша...
— Поўна табе, Іванюша, Поўна за раку хадзіці. Ой, люлі, люлі, Поўна за раку хадзіці.
Поўна за раку хадзіці, Маладу Касю любіці. Ой, люлі, люлі, Маладу Касю любіці.
Кася звалася Настася, Па садочку пахадзіла. Ой, люлі, люлі, Па садочку пахадзіла.
Чабор з хмелем сабірала, Зялёна піва варыла.
Ой, люлі, люлі, Зялёна піва варыла.
Зялёна піва варыла, Дарагіх гасцей прасіла. Ой, люлі, люлі, Дарагіх гасцей прасіла.
За цясовы стол садзіла, На дубовыя скамейкі. Ой, люлі, люлі, На дубовыя скамейкі.
Сама села на дыване, Напроці дружка Івана. Ой, люлі, люлі, Напроці дружка Івана.
Стакан рому налівала, Да й Ванюшы прапівала. Ой, люлі, люлі, Да й Ванюшы прапівала.
— Выпі, выпі, Іванюша, Выпі, выпі, мая душа.
Ой, люлі, люлі, Выпі, выпі, мая душа.
Ня п’ець, ня п’ець і Настася, У маім доме няшчасце.
Ой, люлі, люлі, У маім доме няшчасце.
— Мне ў салдацікі сказалі, Пікі, ружжы ў рукі далі. Ой, люлі, люлі, Пікі, ружжы ў рукі далі.
Пікі, ружжы ў рукі далі, У Каўказскія горы сказалі. Ой, люлі, люлі,
У Каўказскія горы сказалі.
Запісаў Сымон Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс (1907 г. нар.), жыхаркі х. Струменне Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна.
Песня гарадзенскіх паўстанцаў 1863 года
Млодзёж наша заўша дзельна!
На маскаля ісці гатова;
Зато памяць несмярцельна У пакаленнях прыхаваецца.
Прыпеў:
Далей, брацця, далей жвава, Із-пад Віслы, із-пад Немна! Уж на свеце не так льзава, Наша прышласць не так цемна...
Светны бой нас чакае!
Прышласць светна блішча ў далі!
Песнь на нашу нуту грае!
А вець гура на маскалі.
Прыпеў.
To ж уцешацца айцове,
Што ў Сібіры мруць у цясноце, Калі гукнем мы на бязглове I нядолі і дэспоце.
Прыпеў.
Тылько дзельне, тылько хвацко врогам,
Нашым ставім чоло:
Як, бывало грацко, ласко, радосно і вясоло.
Прыпеў.
He стырам веку марне
На пяшчоты, на залёты,
Поўрацім мы кедысь гварне: Благославіць век наш злоты.
Прыпеў.
Паводле ўспамінаў ад'ютанта галоўнага штаба Гарадзенскага ваяводства Ігната Арамовіча, яе спявалі паўстанцы ваўкавыскага атрада Густава Стравінскага. Арамовіч, прынамсі, піша: «Мясцовы лес (каля в. Пераездзік над ракой Цемрай. — С.Б.) напоўніўся спевамі; найболый ажывілі абоз ваўкавыскія паўстанцы, а з іх наймілёйшы адусюль і дляўсіх Ражанскі» (Aramowicz I. Marzenia. Pami^tnik о ruchu
partizanskim w wojwodstwie Grodzienskim w 1863—1864. Bendlikon, 1865. S. 21).
Песня надрукавана згодна польскай арфаграфіі і мае паланізмы: zawsze (заўжды), Izawo (слёзна), wiec (і так), kiedys (калі), gracko (спрытна), gwarne (шумна).
Арамовіч прыводзіць тэксты яшчэ дзвюх песень паўстанцаў.
Гэй-га, разам, хлопцы...
Гэй-га, разам, хлопцы, Гу-га, мы малодцы!
Гэй-га, з полякамі, Гу-га, а Бог з намі!
I на Божу здайма волю, Нашы слёзы і няволю. Гэй-га, мы пачулі, Гу-га, што нас скулі!
Гэй-га, цяпер знаем, Гу-га, выклікаем: — 3 зямлі нашай вон варогі!
Маскалёў злуб вон да гоні!
Гэй-га, мае людзі: Гу-га, добра будзе! Гэй-га, ой, радныя, Гу-га, міленькія!
Будзе вольнасць праўдзівая;
Дасць нам яе Польшч святая. Гэй-га, хто з касою, Гу-га, хто з стрэльбою,
Гэй-га, бяры мячы: Гу-га, і да рэчы!
Гура, братцы, на варога!
Гура, разам ў імя Бога!
(Aramowicz I. Marzenia. Pami^tnik о ruchu partizanskim w wojwodstwie Grodzienskim w 1863 —1864. S. 22.)
Ахты, мая чарнабрыва!
— Ах ты, мая чарнабрыва! Будзь здарова і шчасліва! Люблю цябе, любіць буду, I ніколі не забуду!
Ой, у хаце не астацца,
Калі трэба ісці драцца: За радную, няшчасную, Польшчу нашу — маць святую!
Ой, свабода залатая!
Польшча наша, ты святая!
На варога косы маем! Загуляем, кай здужаем!
Маскалі ўсё нам забралі, У няволі нас трымалі.
Кроў нам нашу з жыл спусцілі: Кроў і слёзы нашы пілі!
Тает сэрца, душа рвецца, За свабоду біць хочэцца. Эх ты, мая чарнабрыва! Будзь здарова і шчасліва.
Аўтарам апошніх дзвюх песень I. Арамовіч лічыць Фелікса Ражанскага, паплечніка К. Каліноўскага і В. Урублеўскага. У сваіх успамінах Ражанскі згадваў: «Доктар Заблоцкі пісаў польскія патрыятычныя вершы, а Ражанскі — такія самыя песенькі на беларускайгаворцы...» (Кастусь Каліноўскі. За нашую вольнасць. Мн., 1999. С. 169).
М. Дубецкі, які таксама прыводзіў тэксты песень і адзначаў, што іх спявалі іў атрадзе Рамуальда Траўгута (DubieckiM. Romuald Traugutt іjego dyktatura podczas powstania styczniowego 1863 — 1864. Kijow, 1912. S. 75—76.), не ўказвае на аўтарства Ф. Ражанскага. Магчыма, песні «Гэй-га, разам, хлопцы...» і «Ах ты, мая чарнабрыва!» хоць і маюць паланізмы, але напісаны на беларускай мове Ф. Ражанскім. А песня «Млодзеш наша заўшэ дзельна...»,у якоймоцны польскамоўныўплыў, належыць Эразму Заблоцкаму, паўстанцкаму цывільнаму начальніку Гарадзенскага ваяводства (з чэрвеня 1863 г. камісар).
(AramowiczI.Marzenia. Pami^tnikо ruchu partizanskim w wojwodstwie Grodzienskim w 1863 — 1864. S. 22—23.)
Божа, што Польшчы праз няшчотны вякі
Божа, што Польшчы праз няшчотны вякі Даў чэсць і славу, сцярог ад няволі.
А ні жалеўшы атцоўскай апекі Сутай пацехі ў няшчаснай долі.
Прыпеў:
Перад алтаром малітву заносім, Польшчу і вольнасць вараці нам, просім.
Ты, паталеўшы яе ў прыгодзе, Hi раз пабіці маскаля даў сілу. Сярод няшчасця ў правідным радзе Паслаў ёй хвалу, гатовіў магілу.
Прыпеў.
Ты, крэпкі Божа, і моў каранаваных, Як былінку сцеражы ў гнеўным судзе. Дай нам надзею, што Польшча жыць будзе.
Прыпеў.
Бялыніцкая прасвятая дзева —
Ядына маці прапаўчага роду Літвы і Русі можна каралева, Упрасі сына, каб даў нам свабоду.
Прыпеў.
У Мархірове так, як і ўсюду, Яны глуміліся, як зверы лютыя. He пропускалі няшчаснага люду. Цярпелі ад іх храмы святыя.
Прыпеў.
0, Узахваце, громка твая слава
У цэлым свеце і прамеж намі.
Каб твая мука горка і кравава Зноў нас злучыла калісь з палякамі.
Прыпеў.
Пачаеўская прасвятая маці, Глянь на нас бедных з высокага неба.
Цярпець нам цяжка і трудна чакаці, Тваёй памочы і ласкі нам трэба.
Прыпеў.
У Журовічах, у Барунах слава Мацеры Божай на ўвесь свет грымела, Пакуль маскоўскіх хітрых паноў справа Ўсіх у схызму ўцягнуць успела.
Прыпеў.
I Казіміраў помніць, як маскалі Ў сваю веру прынукай нас скулі. Спраў, каб з сызмы ўсі мы адсталі, Спраў, каб з Полынчай унію вярнулі.
Прыпеў.
Амін.
Твор захоўваецца ў С.-Пецярбургскім царкоўным архіве, у справе «0 вознйкшйх в Могйлевской губернйй полйтйческйх манйфестацйях 1861 —1863 гг.» № 87/102. С. 156,157. Малітва напісана на польскай і беларускай мовах.
На Магілёўшчыне ў 1861 г. выдзяляліся горацкія студэнты асаблівай незалежнай адулад дзейнасцю і рэвалюцыйнай актыўнасцю. Менавітаяныўтой год арганізавалі дэманстрацыйныя выступленні ў Магілёве, Бялынічах і Воршы. Першая дэманстрацыя адбылася ў Магілёвеў касцёле 15 верасня 1861 г.пад кіраўніцтвам Ульянаўскага і ЭдуардаЖукоўскага. У касцёле праспявалі нацыянальны польскігімн і іншыя песні, сярод іхбыла і «Малітва абуніі з Полыйчай».
Гэй жа, хлопцы, досыць спаць...
Гэй жа, хлопцы, досыць спаць!
Пара косы прыбіраць!
Косы, косы і сякеры —
Бараніці сваю веру. Пара!
Ірад нашы дзеткі б’е, I кроў нашу, як вуж, п’е. Лепей быці мучанікам, Як цэсарскім нявольнікам. Пара!
Вы за печкаю на полу, Мы ў лесе зямлю голу Прытулілі б, як пярынку, Бы заснуці хоць гадзінку. Пара!
Паўстанцкая песня 1863 г. Упершыню надрукаванаў часопісе «Туgodnik ilustrowany» ў артыкуле «Мястэчка Шчучын». Друкуецца па: Янушкевіч Я. Невядомая песня // Літаратура і мастацтва. 1977, 29 ліпеня.
Песня на Божы час
(Паўстанцкая песня)
Божы час, Божы час Завярнуўся для нас; Мужык вольна стаў спяваці, Годзе, годзе прападаці!
Дзе ні глянь, дзе ні стань, — Валачыцца пагань.
Выганяць нам яе трэба, Каб за тое дастаць неба.
Эй, маскаль, ухадзі!
Альбо тут прападзі!
Ужэ нам тут не вымінеш, Як сабака марне згінеш!
I хто пан вон ад нас!
Ў Божы час, ў Божы час! Бо мы роўныя з панамі, Бо за вольнасць усе з касамі!
Чуваць крык у адзін тон:
Маскалёў ад нас вон!
Бо, як брытвы, косы маем, Пагуляем, пагуляем!
Гуррага! Гуррага!
Дзе не глянь — нашых цьма.
Гулі, хлопцы, гулі, гулі, Каб мы вольнасць прывярнулі!
Песня паўстанцаў 1863 — 1864 гг. Друкуецца па кнізе: Кастусь Каліноўскі. За нашую вольнасць. Мн., 1999. С. 239.
Аўтарам гэтай песнімог быць сам Каліноўскі або яго паплечнік Фелікс Ражанскі, які пісаў паўстанцкія песні.
Песня знойдзена Генадзем Кісялёвыму рукапісным сшытку вершаў і песень удзельніка паўстання 1863 г. мінчаніна Пятра Мацкевіча. Яшчэ на адзін тэкст песні, але надрукаваны, яклістоўка, Г. Кісялёў натрапіўу архіве. Яна была знойдзенаўкрасавіку 1863 г. пры вобыску ўмаёнтку Збарэвічы, што каля Радашковічаў, а гэта дае магчымасць датаваць напісанне песні: канец 1862 — пачатак 1863 гг.
Ой; калі б, калі...
Ой, калі б, калі Маскалі прыйшлі, Маскалі прыйшлі, Нашы сродныя, Веры одныя!
Добра нам было, Шчасна нам было, Калі б Русь уся, Трымаючыся, Адной сілаю Заадно была.
Дай к нам за грахі Панайшлі ляхі, Занялі наш край Аж да Ляхавіч.
Ой, ляхі б не прыйшлі, Каб паны іх не звялі, Ой, паны, каб прапалі, Што ляхам нас запрадалі. Ой, паны, каб вы згінулі, Што вы веру пакінулі.
Гэтая песня пазначанаў кнізе «Опыты в Русской словестностй...» як народная. Друкуецца па: Заняпад і адраджэнне. С. 129.
Шумелі бярозы
Шумелі бярозы на гром ці на вецер, Ой, шумелі бярозы.
Паехалі хлопцы на дзень ці на тыдзень
Ад Белае Русі.
Паехалі хлопцы і волю і долю
Шукаць на Дунаі.
А ў сінім Дунаі вада закіпае
Мужычай крывёю.
Пачулі за ветрам, што коні заржалі
3 парогаў дняпроўскіх,
I далей на Доне казакі гамоняць —
Пачулася хлопцам.
— А мы не казакі, а мы не ваякі? —
Прамовілі хлопцы.—
Мы жывы не будзем, а волю здабудзем
Навекі, навекі!
Заціснула войска, як чорная хмара,
Адважных малойцаў:
Стралялі, рубалі, схапілі, пагналі
На кару, на мукі.
Ты слухай-паслухай, з халоднага жвіру
Гучаць галасы іх,
I тымі ж мячамі ваююць з панамі
Другія малойцы.
(Бацькаўшчына: 36. гіст. літ. Мн., 1996. С. 11 —12.)
Марш Беларускай асобнай часці Літоўскага войска
Ня ўмерла Бацькаўшчына, і слава і воля, I нам, сябры беларусы, усьмехнецца доля, Згінуць нашы воражэнькі, як раса на сонцы, Запануюць беларусы ў сваёй старонцы!
Марш, марш, жаўнеры,
Марш да Беларусі, Бо наш мілы край радзімы Быць свабодным мусі!
Юры Пліска, Вайцяхоўскі і шмат сяброў з імі* Палі сьмерцю ў барацьбе з ворагамі злымі, Будзем помніць іх прыклад, данны ў дзеле сьвятым, Будзем біцца, пакуль жывы, з маскалём праклятым.
Марш, марш, жаўнеры,
Марш да Беларусі, Бо наш мілы край радзімы Быць свабодным мусі!
Ой, прыслужнікі чужынцаў, беларускі паны, На што продалі айчыну маскалям паганым? Што б вярнулі гонар ёй, ляжым галавамі, Зноў усе будзем Беларусі пэўнымі сынамі!
Марш, марш, жаўнеры,
Марш да Беларусі, Бо наш мілы край радзімы Быць свабодным мусі!
30 сакавіка 1920 г. Армія Літвы.
Гэта быў шыхтавы Марш Беларускага асобнага батальёна (пэўны час роты) Літоўскай Арміі (1919-1920 гг.). Першая страфа — пераапрацоўка першай страфы ўкраінскага гімна. Перадрукавана з артыкула: РужанцаўА. Беларускія войскіўЛітве (1918-1920). Кароткі вайскова-гістарычны абгляд//Спадчына. 1993, № 4. С. 33.
* Забітыяў баю з чырвонымі 28 жніўня 1919 г.
Ой, паля ж, вы, паля...
Ой, паля ж, вы, паля, Уражаю няма!
Толькі адзін уражай Пад кудравай вярбой.
А пад тою вярбою Салдат убіты ляжыць, А ў яго ў галавах Свяча ясна гарыць,
А ў яго на грудзях Залаты крэст ляжыць, У яго ў нагах Вараны конь стаіць. — Ох ты, конь, ты, мой конь, Ты — таварыш, ты мой, Ты бяжы, ты, мой конь, На Расію дамой.
He кажы, ты, мой конь, Айцу, маці радной, Што я ўбіты ляжу, А скажы ты, мой конь, Што жанаты жыву.
Ажаніла мяне Пуля быстрая, Абвянчала мяне Шабля вострая.
Запісаў Сымон Барыс у 1978 г. ад Ганны Пракопаўны Хазан (1913 г. нар.) у в. Худаўцы Крупскага раёна Мінскай вобл. Варыянт гэтай песні запісаныў е. Карочын Івацэеіцкага раёна.
Ішлі два салдаты
з германскага плену...
Ішлі два салдаты з германскага плену, 3 германскага плену дамой.
Як наступілі на Рускую зямлю, Забілася сэрца таской.
— Пайдзём, брат-таварыш, Пайдзём паскарэю.
Расея прайграла вайну.
Ляжу на пасцелі — Мамаша не знаіць, А раны так моцна баляць:
Адна зажываіць, другая пачынаіць, Прыдзёцца мне здзесь паміраць.
Аставіў мамашу, жану маладую, А дзеці растуць, як цвяты.
Растуць-падрастаюць, у мамашы пытаюць: — А мамачка, дзе наш айцец?
А маць адвернецца і горка заплачыць — Убіт на германскай вайне.
Запісаў Анатоль Барысу 1963 г. ад Соф'і Ільінічны Барыс.
Палявы лазарэт у вёсцы Заброддзе Вілейскага раёна. 1916 г.
Краю, мой краю!
Краю, мой краю! Родны мой краю!
Скрозь ад мяжы да мяжы, Дзе ні пабачыш, усюды магілы, Ўсюды магілы, крыжы...
Біліся часта тут Польшча з Масквою, Рэкі ліліся крыві.
Нашу зямельку мелі сваёю Доўгія, доўгі вякі.
Усіх нас трымалі ў здзеках, няволі, Нішчылі роднынаш край.
Доўга цярпелі, але даволі.
Гэй, Беларусь, уставай!
ЗапісалаАлесяЛявонаўна Фурс (Умпіровіч, 1925 г. нар., в.Азяравы Пастаўскага раёна). Песню спявалі на Пастаўшчыне ў 1930-х і 1940-х гг. (Гарт. С. 96.)
Песьня случакоў
Яшчэ паляк ня быў панам тут на Беларусі.
Яшчэ прыйдзе час наш.
Разам чужынцаў падушым.
Прыпеў:
Гэй, наперад, наш народзе, Моц наша ня слаба.
Зараз з могілак выходзіць Атаман Нябаба.
Пойдзе бойка роўным тэмпам,
Даўнейшым не горша,
Што заможным нашым панам
Ня дасьць мейсца Польшча.
Прыпеў.
(Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах іўспамінах. Мн., 2006. С. 280; Архівы БНР. Т. 1. Кн. 2. C.1027.)
Тры трубы залотыя
Ай, лес к лесу клоніцца, Вярхушачкі ломяцца. Ай, люлюхны, люлюхны, Тры трубы залотыя.
Як пачула матухна Тры трубы залотыя, Ай, люлюхны, люлюхны, Тры трубы залотыя.
«Ці ня мой жа то сыночак На вайну саружаецца?» Ай, люлюхны, люлюхны, На вайну саружаецца.
А ў першую зайгралі, Конікаў сядлаючы! Ай, люлюхны, люлюхны, Конікаў сядлаючы!
А ў другую зайгралі, 3 хаты выпраўляючы! Ай, люлюхны, люлюхны, 3 хаты выпраўляючы!
А ў трэцюю зайгралі, Вайну падымаючы! Ай, люлюхны, люлюхны, Вайну падымаючы!
Ай, лес к лесу клоніцца, Вярхушачкі ломяцца! Ай, люлюхны, люлюхны, Вярхушачкі ломяцца!
Ай! Плакала матухна, Сыночка чакаючы.
Ай, люлюхны, люлюхны, Сыночка чакаючы.
[Слуцкі збройны чын 1920 г.у дакумэнтах іўспамінах. С. 282,283.) Са збора Лявона Вітана-Дубейкаўскага.
Ой, зашумеў лес
Ой, зашумеў лес, Затрашчала ляшчына.
Паехаў мілы — Заплакала дзяўчына.
— Ой, не крой сэрца, He ўмывайса* сьлязою, Скора вярнуса, Пабяромса з табою.
Бывай здарова Са старымі бацькамі, А я паеду, Стрэнуса з маскалямі.
Наляцеў віхор, Дай вецер з-пад Грозава, Зблытаў, паламаў, Голляйка бярозава,
Ой, зашумеў лес, Затрашчала ляшчына. Паехаў мілы — Заплакала дзяўчына.
Чорна грэчка
Чорна грэчка, белыя крупы, Трымаймаса, браткі, купы.
Як ні будам трымаціса, Будуць людзі сьмяяціса.
Ой, мой родзе, род вялікі, Хай зайграюць нам музыкі,
Каб здаровы пілі, елі, Самі сабе панства мелі,
Чорна грэчка, белыя крупы, Трымаймаса, браткі, купы!
* Неўмывайса — прыклад сакання случакоў. У песні захоўваецца саканне.
Цячэ рэчка з-пад мястэчка
Цячэ рэчка з-пад мястэчка, Долам ніглыбока, Ісьці мусіш ваяваці, Бо ўраг нідалёка.
Пакідаю цябе, люба, На людзей, на Бога, А ўжо ж мне. маладому, У войска дарога.
Усталі хмары на ўсходзя Чорнымі клубамі.
Забіў конік вараненькі Ў зямлю капытамі.
Сышлі хмары, згінуў вецер, Крумкач пралятая.
Усе хлопцы з войска ідуць, А мой дзе — хто зная?
Заплакала стара маці Горкімі сьлязамі, Ўбілі сына маладога Ў баі з маскалямі.
Апошнія тры песні, запісаныя Марыяй Сідаровіч ад Сяргея Шпакаўв. Сярэднікі Слуцкага раёнаў жніўні 1999 г.
(Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах іўспамінах. С. 284.)
* * *
Балаховіч-Булак, Атаман наш ліхой, Толькі слова скажы — Мы пайдзём за табой.
(Стужынская Н. Беларусь мяцежная. Вільня. 2011. С. 93.) Песню гэту спявалі жаўнеры Станіслава Булак-Балаховіча ў пачатку 1920-х гадоў.
У чужацкай няволі
(Песня інтэрнаваных 1-й Слуцкай брыгады стральцоў)
Равуць-стогнуць лясы, горы, шырокія полі. Плачуць-стогнуць беларусы ў чужацкай няволі.
Трацім тут мы свае сілы, церпім цяжкія мукі, За што ж, Божа міласэрны, зьвязаў ты нам рукі?
Гэй вы, гэй вы, браты нашы, дзеці горкай долі, Што ня йдзеце вызваляць нас зь цяжкае няволі?
Запісаў Язэп Фарботка.
(Наша Думка. 1921, 6 траўня.)
Песня беларускіх работніц
Кому я rope н досаду, Кому я правду расскажу, Кому-кому на грудь больную Свою головку положу.
— Устань, мама, устань рано й послушай на зоре, He твоя лн дочка плачет В чужой дальней старане.
1946 г.
Запісаў Міхась Тычына ў 1998 г. ад Еўдакіі Васілеўны Пекалюк (1927 г. нар.), якую ў 1945 г. па позве разам з равесніцамі з Ганнай Лабко і Вольгай Навіцкай з в. Жабін Старобінскага (цяпер Салігорскі) раёна адправілі на прыліусовую работу ў г. Манітагорск на завод «Севернйкель». Там яны склалі і спявалі гэтую песню разам з расейскімі дзяўчатамі. Там Е.В. Пекалюк адпрацавала два гады. Ёй далі адпачынак, прыехала яна дамоў і адмовілася вярнуцца на завод. Ей прысудзілі тры месяцы прымусовай працы, алеў Беларусі.
У полі вецер воіць
У полі вецер воіць, Ваенны гром грыміць.
Ніхто так не страдаіць, Як мілы на вайне.
Сам пушкі заражаіць, Стаў думаць аба мне. Ён пуляў не баіцца, Шлець лісты да мяне.
Прыйшоў лісток пячальны, Што мой мілы ўбіт.
Убіт у чыстым полі, Пад кусцікам ляжыць.
Шынель яго і фуражка На кусціку вісіць, А кроў яго гарачая Па камушкам бяжыць.
А каб я мела крылля, Злятала б на вайну, Сабрала б яго косці У платочык беленькі.
У платочык я сабраўшы, Да гробу адаслала.
Да гробу адаслаўшы, У манашкі жыць пайшла, Манашкаю жыць можна, Но пцічкай нікагда.
Адзену бела плацце, Да мамачкі пайду.
— Падружкі, сазнаюся — Век замуж не пайду.
Запісаўу 1963 г. Анатоль Барыс ад Соф'і Ілынічны Барыс. Песню спяваліў вёскаху 1945-1949 годах.
Літаратурныя творы
на гістарычныя падзеі
Еўфрасіння
Словы Івана Цітаўца Музыка Іны Філіповіч
3 малітвай і Богам адзіным Жыццё для царквы пражыла. Святая патронка Радзімы Хрыстовай нявестай была.
Будоўлі твае не старэюць, Канонам у вечнасці жыць, Іконы твае не сатлеюць — У іх тваё сэрца ляжыць.
Прыпеў:
Бяжыце, ляціце, стагоддзі, Кружыся адвечна, зямля.
Навек застанецца ў народзе Святой Еўфрасінні імя.
Святлом яно будзе сусвету.
У кожнае дойдзе акно. Як сонейка грэе планету, Так душы сагрэе яно.
Прадслава, князёўна-чарніца, Да Богшы не згіне твой крок. Ты ў келлі старой галубніцы Асветна рассоўвала змрок.
Свяшчэнныя кнігі пісала, Гаротным адмольвала рай, Ад княскіх усобіц збаўляла Свой родны пакутлівы край.
Прыпеў.
Паломніцтва подзвігяскравы I той манастыр, што пяю, Бязмежна, навечна праславяць Ахвярную працу тваю.
Гарэць ёй агнём Праметэя На ўсёй хрысціянскай зямлі, Хай ружай яна расквітнее, Дабрэй каб мы, людзі, былі.
Прыпеў.
(Цітавец I. Ёсць любоўу мяне... С. 258.)
Тураў рог Гедзіміна. 1321 г.
Словы Яна Чачота
Музыка Васіля Купрыяненкі
Тут, у Вільні, на гары Туравай вядомай Гедэімін над стромай
Тура ўклаў быў пры бары, На гары.*
Нам на памяць — тураў рог Быў пазалачоны, Гожа аздаблёны.
Князь яго схаваў у лёх, Тураў рог.
3 рога тога Вітаўт піў Разам з каралямі, 3 важнымі панамі.
Як іх з'езд у Луцку** быў,
3 рога піў.
Падарыў князь гэты рог За сталом, па-людску, Зыгмунту ў тым Луцку, Ды Літве ён не памог...
Дзе ж той рог?
[Часопіс «Роднае слова». 1996. № 11. С. 179.)
* Легенду пра тое, як Гедзімін забіў тура і заснаваў Вільню падаюць М. Стрыйкоўскі і іншыя крыніцы.
** На з'ездзе ў Луцку (Валынь) сабраліся ў студзені 1429 г. вялікі князь літоўскі Вітаўт, польскі кароль Ягайла ды рымскі імператар Сігізмунд I. Апошні выказаў прапанову абвясціць Вялікае Княства Літоўскае каралеўствам і каранаваць Вітаўта. За гэта Вітаўт падарыў яму дарагуіо родавую рэліквію — прыгожа аздоблены тураў рог. Ніхто не ведае, дзе той рог цяпер.
Бітва над Ворсклай 1399 г.
Словы Яна Чачота
Вунь стары ліцвін ля хаты Думку думае зацята.
Ля яго ягнятка скача, А ён, бедны, ледзь не плача.
Узгадаў, як над ракою Ворсклай, мутнаю, чужою Пацярпеў Вітаўт паразу, Дзе і ён тады быў разам.
— 0, Вітаўце, слава наша, Хто цябе калі настрашыць? Пра карону ты шчэ дбаеш, Волас хоць зсівелы маеш.
Што ж казаць, як ты меў сілы. Звон мячоў быў сэрцу мілы.
Ды вось моцна пацярпелі, Як Эдыгу біць хацелі.
Варажбы не слухаў дзіўнай. Што тлумачыў Ян з Пакрыўнай, He паслухаў Спыткі слова.
Гнеўны быў на хана мову.
Хан Эдыга ж так адмовіў, Як Кутлуку ты прамовіў: — Мне паддайся, я старэйшы— Што ж тут гневацца, мілейшы.
Ды хапіла гневу, пыхі. Лезлі ў бітву. як у ліха, I за справу Тахтамыша Прападалі, быццам мышы.
Цяжка, цяжка нам прыйшлося. Тысяч сто там засталося, Што былі жывымі ўчора, Кроў струменем, трупаў горы.
Ледзьве ўцёк за ласку Бога, Смеласць Спыткі, Астрарога... ... Ой, маліся, дзед, маліся. He давай улады пысе...
Бітва на рацэ Ворскле (левы прыток Дняпра) адбылася ў 1399 годзе, 12 жніўня, паміж войскамі Вялікага Кніства Літоўскага на чале з вялікім князем Вітаўтам і Залатой Ардой на чале з ханам Цімур-Кутлукам і цемнікам Едыгеем. Саюзнікам Вітаўта быў хан Тахтамыш з некалькімі тысячамі татараў. У той бітве загінула не менш за 16 беларускіх князёў, сярод іх і Андрэй Полацкі. Вітаўтп і Тахтамыш з рэшткамі войска ўцяклі. Цімур-Кутлук сканаў ад ран, атрыманыху бітве. Гэта параза стала адной з прычын, якая вымусіла Вітаўта падпісаць Віленска-Радамскую унію 1407 года паміж ВКЛ і Полыйчай. (Наша слова, 2009,12 жніўня.)
Хвацкія малойцы
Словы і музыка С. Сокалава-Воюша
Хвацкія малойцы, хлопцы-касінеры, Харалужны корд ды песьня на запас, Секлі вам галовы за цара, за веру, Толькі вашы коні ратавалі вас.
Толькі вашы коні ды ў душы адвага, Ды агонь вачэй, ды матчына сьляза.
I зіхцела воля над ваяцкім сьцягам,
I жыла надзея на канцы ляза.
I жыла надзея, і лілася песьня,
I гучала рэха хлопцам у адказ: «Калі лёс загінуць — справа ўваскрэсьне, Справа ўваскрэсьне, як прысьпее час».
(Песьні краю. Сьпеўнік. С. 15.)
Альгерд і Марыя
Словы Яна Чачота
Музыка Васіля Купрыяненкі
Над Дзвіною дзевіч-вечар, Тут Альгерд з раднёй:
Браць прыехаў шлюб з князёўнай
Нашай маладой.
Замак віцебскі ўсе свечкі
Сёння азараюць.
Ёй, князёўне, ёй, Марыі, Косу расплятаюць.
— He плач, красна, не плач, міла, — Хто б ёй слёзы выцер?
I табе руку, і княству
Падае твой рыцар.
3 ім табе і ўсяму княству Зажывецца ў шчасці.
Вы забудзеце з Літвою
Гора ды напасці.
Ты ідзі за князя з Богам, Каб жыць разам вечна.
Шчасце княстваў тых, што разам
Звязаны сардэчна*.
(Роднае слова. 1996. № 11. C.182,183.)
* Віцебскае княства канчаткова ўвайшло ў склад ВКЛ у 1320 годзе: яго атрымаў Альгерд ваўладаннеяк бацькоўскую спадчыну жонкі Марыі — дачкі
віцебскага князя Яраслава.
Песня паходу ліцвінаў
Верш Уладзіслава Сыракомлі
Вось шуміць наш лес якраз: Князь у бой паклікаў нас; Узмацнімся сёння духам, Заўтра хваляй пусцім юху — Дыкудобры час!
Смела, косю, йдзем у бой!
Добры ты таварыш мой! Вораг ёсць не для прыязні, Гаспадар — не для баязні. Смела, мужна стой!
У мурах схаваўся лях, Ды ў ягоным сэрцы страх: Ляха тога мы за хвілі I змаглі і паланілі, Здабылі мы гмах!
Знаю немцаў добра сам, Бо красуняў многа там;
Немца мы ў крыві ўтапілі, Прыгажуняў захапілі — Застануцца нам!
Як пайшлі мы далей зноў Аж да гданьскіх да муроў — Як напалі мы знянацку, Спалатнеў тут вой крыжацкі: Іх ліецца кроў.
1855 г.
(Бацькаўшчына: 36. гіст. літ. Мн., 1996. С. 100, 101.)
Грунвальдская бітва 1410 г.
(Вершаваная аповесць 1582 г.)
Словы Мацея Стрыйкоўскага («Хроніка польская, літоўская, жамойцкая іўсяе Русі» (1582), пераклад з польскаймовы А. Дзітрыха), музыка народная. УХроніцы М. Стрыйкоўскага назва гучыць так: «Пра слаўную вайну і слаўную бітвуЯгайлы і Вітаўта з прускімі крыжакамі і князямі Нямецкага рэйхуў1410 годзе.» Адаптацыя тэксту да мелодыі выканана Зміцерам Сасноўскім.
Мацей Стрыйкоўскі (1547 — 1593) — адзін з найболый вядомых гісторыкаў Рэчы Паспалітай другой паловы XVI cm. Пасля вучобы ў Кракаўскім універсітэце прыехаў у Беларусь. Прафесійны ваенны, служыў ў Віцебскім і Слуцкім гарнізонах, спалучаў рыцарскі побыт (войны, паходы, бітвы) і напісанне патрыятычных вершаваных твораў па гісторыі Рэчы Паспалітай.
Слаўлю адвагу, ваяроў сармацкіх, Што пасеклі ў бітве рыцараў крыжацкіх.
Меўся Ордэн ўсю Літву з Польшчай зруйнаваці, Прагнуў права сваё нам гвалтам навязаці.
Таму варта хутка на вайну збірацца, Каб на прускіх землях з ворагам спаткацца.
Гвалт крыжацкі супыніць ды ўласнай сілай, Славу-волю нам здабыць для Айчыны мілай.
Войскі ўсе выйшлі і хутчэй памчалі Ды ля Грунэвальда станы пастаўлялі.
Нашы Багародзіцу, немцы Dasticht завялі Ды з гарматаў грукат-трэск гучна распачалі.
Так літвіны смела з крыкамі нясуцца, А пад імі коні бакамі б'юцца.
Смела з літвой Вітаўт рэй вядзе-трымае
I натхняе крыкам, шэрагі раўняе.
Шалёна, мужна з гуфам гуф сячэцца, Як мядзведзь раз’юшаны, што на злом нясецца.
Твар да твару сеча йдзе, немцы нас змагаюць, А ж літва з татарамі з лукаў іх накрываюць.
Страшны хруст, звон, грукат, гром ідзе ад зброі, Горлы ў крыку лютым пазрывалі воі.
Шум і звон ад зброі далятае страшна, Сонца ў небе плыве залаціста-ясна.
Прускіх дзесяць комтураў там важных палегла, Кроў струменем ліецца, немчура пабегла.
Нашы колюць, рэжуць, б’юць, волю зброі даўшы, Ды палоняць комтураў, рукі ім звязаўшы,
Дзідамі там немцаў, у хрыбты калолі Ды вантробы люта ім з жыватоў паролі.
Нашы моцна, смела гуф нямецкі білі, Як ваўкі пад кустамі, кнехты галасілі.
Колькі міль за ворагам нашы воі мчалі, Немцы ляглі, як трава, зброю пакідалі.
Хутка вестку добрую нашы людзі мелі —
I паветра і зямля ад імшы дрыжэлі.
Ўдзячна па касцёлах Те deum завялі —
I ў Літве і ў Польшчы Бога праслаўлялі.
Песня пра Грунвальдскую бітву
Словы і музыка Эдуарда Акуліна
Прыземістыя коні Іржуць пад седакамі, Трапеча сцяг з «Пагоняй» Пад Вітаўта палкамі.
Яшчэ забралы ўзняты I меч не затупелы... Патрапіць паміж латаў Яшчэ не мецяць стрэлы.
Аў сонечным бязмежжы Лунае горда бусел, Як сімвал незалежнай Свабоднай Белай Русі.
1983 г.
Клецкая бітва 1506 г.
(Вершаваная аповесць 1582 г.)
Словы Мацея Стрыйкоўскага («Хроніка польская, літоўская, жсшойцкая іўсяе Русі» (1582), пераклад з польскаймовыА. Дзітрыха), музыка народная. У Хроніцы М.Стрыйкоўскага назва гучыць як «Слаўная бітва з татарамі пад Клецкам». Адаптацыя тэксту да мелодыі выканана З.Сасноўскім.
Там за рэчкай, за ракой// не дужа глыбокай, Ды нямала ў берагах,// ў берагах шырокай.
Войска татар лютае// пачало спыняцца, Каб літве пашкодзіць, // да ракі прабрацца.
Міхал Глінскіўўбачыў// мост ужо гатовы, Да літвы прамовіў// гэтакія словы:
«Каб Айчыну-маці// мужна ратавалі Ды татараўлютых// мужна ваявалі!»
Нашы як ударылі// раптам на татараў — Звон і гром нясецца,// неба ліецца жарам.
Там са сваім атрадам// Глінскі прытаіўся, Ад падстрэлу другі конь// пад ім заваліўся.
Ён на іншага ўскачыў,// не зважаў ні мала: Так як гетману і ўсім// рыцарам прыстала.
Там паганцаў навакол// хутка акружылі Ды, як пруцце шэрагам,// шэрагам скасілі.
Прэч татары пабеглі,// хто як уцякае, А літва імчыцца ўслед,// смела даганяе.
Ды сячэ ў хрыбты ім, б'е,// дзіды запускае. Кроўхлюпоча, ліецца,// па траве сплывае.
Гук і крык над полем,// па лясных разлогах. Поўна трупаў у рацэ,// па шляхах-дарогах.
Так літва татараў// біла, мардавала, Аж да Цапры, да ракі,// да ракі загнала.
Аршанская бітва 1514 г.
(Вершаваная аповесць 1582 г.)
Словы Мацея Стрыйкоўскага («Хроніка польская, літоўская, жамойцкая іўсяе Русі» (1582), пераклад з польскай мовы А. Дзітрыха). У Хроніцы М.Стрыйкоўскага назва гучыць як «Слаўная бітва з Масквою». Музыка народная —мелодыя народнай песні «Куды едзеш, Рамане?». Адаптацыя тэксту да мелодыі выканана З.Сасноўскім.
Разам гетманы свае, Гэй, польскі ды літоўскі, Моц з’яднаўшы на бітву, Гэй, прыцягнулі войскі.
Ды за Воршу колькі міль, Гэй, дзе цячэ Крапіўна, Дзе маскоўскі быў пагром, Гэй, помні незабыўна. Рушыць на літву масква, Гэй, Канстанцін жа смела. Даў рашучы ім адпор, Гэй, бо чыніў умела.
Так літвінаў князь натхніў, Гэй, моцна, красамоўна, Што нясецца прэч масква, Гэй, прэцца стрымгалоўна. Аж палякі колюць, б’юць, Гэй, дзідамі заўзята, Свішчуць стрэлы, зброі звон, Гэй, бразгатанне латаў.
Коней літвіны гналі, Гэй, за масквой імчалі, Дзе спаткалі люта там, Гэй, як жывёл, рубалі. Добра воі пешыя, Гэй, тут дапамагалі, Бо маскоўцаў шмат з рушніц, Гэй, дужа шмат паклалі.
Ды гарматы Канстанцін, Гэй, загадаў схаваці, Каб маскоўцаў потым тых, Гэй, на ражон узняці, Канстанціна ваяры, Гэй, у бакі звярнулі, А гарматы па маскве, Гэй, ды з кустоў пальнулі.
Ядры гучна выючы, Гэй, шмат масквы паклалі, Бо расстрэлу гэткага, Гэй, тыя не чакалі.
Звон і крыкі, сечы трэск, Гэй, пылу хмара ўстала, Ды фартуна зноў літву, Гэй, зноў літву абрала.
Рубіць, крышыць, б’е маскву, Гэй, дзідамі збівае, Кроў забітых струмянём, Гэй, з чэраваў сцякае.
Тут палякі рушылі, Гэй, з дзідамі даўгімі.
Ды і гетман Радзівіл, Гэй, Радзівіл быў з імі.
Разам з сотняй казакоў, Гэй, ды маскву грамілі, Пыху ім ранейшую, Гэй, неўзабаве збілі.
Тая бітва лютая, Гэй, цэлы дзень трывала, Аж пакуль маскоўцаў тых, Гэй, ноч пашкадавала.
Так літва з палякамі, Гэй, мужна ваявалі, Славе продкаў навякі, Гэй, гонар аказалі.
Да юбілею Аршанскай бітвы
Песня Андруся Мельнікава
На месцы Аршанскае бітвы — ралля...
Забруджана рэчка Крапіўна, дзе вораг тануў.
Па берагу рэчкі — дачы мясцовых зямлян.
Аб бойні тае з іх ніхто і ніколі не чуў.
Забытыя рыцары тыя, што перамаглі.
Краіна зняверыла ў годнасць, магутнасць сваю.
Адзіныя чорныя птушкі на гэтай зямлі, Адзіныя песні аб вечным адзінстве пяюць:
Рэфрэн:
Колькі год марылі, каб прыйшлі маскалі з верай,
мовай сваёй і ўрадамі Толькі тым і жылі. У рэшце рэшт — даждалі!
Дзякуй вам, дарагія браткі!
Аб бітве Аршанскае — моўчкі. Навошта аб тым?!
Паўсталі з калень каб?!
Ня трэба! Ня трэба нагод!
Заўсёды былі вы — малодшыя чыйсці браты — Прыбіты, галотны, ушчэнт непісьменны народ. А-а-а-а-а-а...
Вось тут стаяла, мусіць быць, каралева Бона.
Вунь там — ля брамы — сумаваў з мушкетам вартавы. Па брукаванцы рушылі шляхетныя мадоны, Ішлі бадзягі, рыцары, манахі, гандляры.
А-а-а-а-а-а...
Рэфрэн:
Замак стары... Подых забвення...
Вежы, муры, валы, камяні...
Княства Вялікага адраджэння,
Сведка, з анёламі, што ў вышыні... а-а-а-а-а... над ім.
Паслухай, добры чалавек, адкуль бы ты не быў бы, Углядзіся ў далеч за сцяной, у сівую даўніну! Ты бачыш, вунь праносяцца на конях Радзівілы На паляванне дзікае, ці можа на вайну... А-а-а-а-а-а...
А колькі ix пабывала тут — высакародных вояў, Герояў бітваў, святароў, паэтаў, мастакоў!..
Іх лікі нам з’яўляюцца, прабіўшы змрок стагоддзяў, Святлом далёкіх зорак — нябесных маякоў.
А-а-а-а-а-а...
Рэфрэн
Верасень 1989 г.
Песня з мінуўшчыны
Словы Андруся Мельнікава
Над краінай хмары-хмары... Крыкнеш — чутна глуха-глуха... Нашыя надзеімары замятае завіруха.
Жах у чалавечых сэрцах. Цемра ў краі даўгачасна.
Толькі ў тваім акенцы — у ім адным святло ня згасла.
Выйдзі, выйдзі, ясна панна! Выйдзі, мая каханая!
Я цябе чакаю ў парку. I са мною — мае коні, Што па снегу ад фальварка да няздрадзіўшага войска Панясуць нас шпарка-шпарка і ніхто нас не дагоніць.
Цераз пожні, цераз пушчы, міма вёсак, Міма вежаў, міма замкаў старажытных...
Да мясцін, дзе нас сустрэнуць, да мясцін, дзе падтрымаюць Нас сябры і аднадумцы з усёй Рэчы Паспалітай.
Па расцерзанай Айчыне чужаземны войскі рышчуць, Крумкачы чакаюць трызнаў... Але знікнуць папялішчы! Незалежнасці паходні ў нас, і гонар, і сумленне.
Пад харугвамі з «Пагоняй», пад сцягамі Адраджэння.
Прыйдзем мы, ясна панна, прыйдзем, мая кахана, 3 нашым войскам незалежным да сваёй зямлі адзінай.
Вернем лясы і паркі, вернем свае фальваркі.
I калісьці непазбежна мы адродзім усю краіну:
Нашыя маёнткі ў пушчах, наіпы вёскі,
Нашы вежы, нашы замкі старажытныя —
Ад Балтыкі і да Крыму, да мясцін, дзе нас падтрымаюць.
Будуць сябры-аднадумцы з усёй Рэчы Паспалітай.
Ворша, 7 студзеня 1989 г.
Песню спяеала Алеся Сёмухаў тым жа годзе.
За Случчыну
Словы Н. Арсеньневай
Музыка М. Шчаглова-Куліковіча
Абтрасалі зь бярозаў лісьцё вятругі,
I гублялі рабіны чырвоныя сьлёзы, Як пайшлі мы ў змаганьне, на раны, на згін Абы яваю сталіся крозы.
Рэфрэн:
Пайшлі мы, воі з Божае ласкі, У бой за Случчыну сваю!
Нам дзіў, што сёньня баюць казкі Пра нас і песьні нам пяюць.
Аддавалі жыцьцё за сябе мы, за вас, Беларусы-браты, і за сінія нівы, I за тое, каб нас не смактала дрыгва, А расьлі мы, аж сьвету на дзіва.
Рэфрэн.
He штыхі і ня кулі, — жаролы гармат, За адзіную зброю мы мелі каханьне, Грэла сэрца яно, хоць залеў лістапад I расьлі ў рад магілы за намі.
Рэфрэн.
He судзіла нам доля разгорыць зару, He судзіла даць шчасьце ды волю Айчыне, Дай жа Бог, каб унукі ўзьнялі Беларусь На ўзвышшы ахвярай і чынам.
Рэфрэн.
(Беларускія маршы і песьні. С. 20 — 23.)
Слуцкія палкі
Па палетках слуцкай стараны каханай Уздымаецца ўгору жудасны віхор — Наляцела хмараў здрадна захаванай Азіятаў войска на наш шыр-прастор. (2 разы)
Ды ўжо ня згодны беларус гнуць спіну — Досыць пацярпеў ён шмат гадоў палон. Паўстае ён сьмела за сваю краіну, За паліты потам дарагі загон. (2 разы)
У вачох бліскучых — вызваленьня смага. Хай грымяць гарматы! Надышлі вякі, Калі за свабоду з агнявой адвагай
У бітву рвуцца сьмела слуцкія палкі. (2 разы)
(Песьні краю. Сьпеўнік. С. 27.)
Заспявай мне песню, крывічанка
Верш Уладзіміра Пецюкевіча Музыка Дзмітрыя Даўгалёва
Заспявай мне песню,крывічанка, Пра вякі далёкія згадай, Хай яна лунае гордай чайкай, Абуджае сонны небакрай.
Разгайдай мяне на мройным чоўне, Трапяткой душою раскажы Пра каханне князя да князёўны, Пра паходы князевых дружын.
Прыпеў:
Я не сплю, я думаю начамі Пра цябе і наш курганны край, Заспявай мне песню, крывічанка, Пра вякі далёкія згадай!
Загудзе ад цокату пагоні, Перазвону дзідаў і мячоў — 1 чарот азёрны, і сасоннік Адгукнецца болем крывічоў.
Панясецца крыкам гордай чайкі, Паляціць за бор, за дальні гай: — Біце ў сэрцы — біце іх мячамі, Хто прадаў і зганьбіў родны край!..
Уладзімір Пецюкевіч
Дзмітрый Даўгалёў
Прыпеў.
(Роднае слова. 2000. № 4. С. 107.)
Хатынскія званы
Словы Івана Цітпаўца
Музыка Мікалая Яцкова
Сумуюць бярозы ля мёртвай Хатыні, Чацвёртай сяброўкі між імі няма.
Далёкаю зоркай той раніцы сіняй У полымі чорным згарэла яна.
Прыпеў:
0, край наш гаротны!
0, край наш прадвечны!
Да гора і болю даўно ты прывык, Хаваеш ты ў сэрцы жывым, чалавечым Смяротны, нясцерпны той жудасны крык.
Гарэлі бярозы наўсёй Беларусі, Грымеў невядомы і злы землятрус.
У дзікім, шалёным фашысцкім хаўрусе Загінуў чацвёрты наш брат-беларус.
Прыпеў.
Рунеюць усходы на ўзбуджанай глебе, Над мірнай зямлёю чаромхі дымы.
Спявае жаўрук у бязвоблачным небе, I сумна галосяць Хатыні званы.
Прыпеў.
(Цітавец I. Ёсць любоўу мяне... Мн., 1999. С. 302.)
Запавет Каліноўскага
Словы Алеся Ставера
Музыка народная
Векавая дуброва днём і ноччу шуміць. Каліноўскага голас у дуброве гучыць.
— Гэй, браты-беларусы! Я вам раду даю, — — Беражыце, браточкі, вы Айчыну сваю.
Хай кукуе зязюля, хай вам ліча гады, Хто Айчыну шануе, — не зазнае бяды.
Шанаваць трэба мову і бацькоўскі свой род, Каб не згінуў ніколі беларускі народ.
Векавая дуброва днём і ноччу шуміць. Каліноўскага голас у дуброве гучыць.
(Наша слова, 2003,18 чэрвеня.)
Вяртаньне Булак-Балаховіча
Песня барда Андруся Мельнікава
Добры дзень у хату Вам, спадары!
Прывітаньне, дзеўкі! Хлопцы, прывітаньне!
Мы да Вас наведацца, пагаварыць...
Да мінуўшчыны прыйшлі на спатканьне.
Сустракай жа госьцікаў, гаспадар!
Штоф з гарэлкаю на стол ды закуску!
Хай жа будзе сонейка Вам бяз хмар — Вам і дзеткам Вашым і ўнукам, беларусы!
Прыпеў:
Сьвет у вокнах хутка астывае.
Дзесьці ў полі чыйсьці коні скачуць —
Капытамі топчуць, капытамі памяць... памяць...
Капытамі топчуць, капытамі памяць...
Пастралялі хлопцаў, дзевак згвалцілі...
Засыпае лісьцем вецер каладзішчы...
Спадары ў сібірскую зямлю ляглі.
А на месцах шчодрых хат — папялішчы.
Беларусь-радзіма стогне пад ярмом —
Пад ярмом чырвоных, пад ярмом крывавых...
Дык дакуль жа шкадаваць нам звяроў?!
Дык дакуль жа нам трываць камісараў?!
Прыпеў.
1988 г.
(Песьні краю. Сьпеўнік. С. 25.)
Песня ўланаў Тышкевіча. 1812 г.
(Пераклад з полскай мовы Станіслава Судніка)
Што там за жаўнеры, ці ж гэта не ўланы? Гожыя ўсе хлопцы, пышна паўбіраны.
Уланы, уланы сівых коней многа, Я да вас прыстану, як дасце такога. Ты зважай, васпане, што за пастава, Ну а што за мужнасць, ну а што за слава, Стануць на пастоі, ці там на кватэры, Тышкевіча ўлана любяць тут без меры. Крыўды ён не ўчыніць і не зробіць шкоды, Я да іх прыстану і пайду ў паходы.
Як ссядаюць з коней, звякаюць астрогі, Адзяўчаты гуртам следам ва ўсе ногі. Памірала дзеўка, аб адным пытала: — А ці б на тым свеце ўлана я спаткала?
— Дзяўчына-дзяўчына, вось душа адлеце, Што ўжо з тых уланаў ды на там-тым свеце?
— I на там-тым свеце, вам хачу сказаці, Тышкевіча ўланаў буду я кахаці
(Наша слова. 2012, 4 ліпеня.)
Песня са збораў Івана Луцкевіча. Яе спявалі ўланы 17-га палка Літоўскай кавалерыі.
Продразьвёрстка
Едзе-едзе продразьвёрстка. Ужо вёска блізка.
А на самым першым возе едзе камуніста. (2 разы)
Едзе-едзе камуніста. У рэвольвер сьвішча.
Хавай, баба, хлеб ды сала, жыта на гарышчы. (2 разы)
Цьвіце-цьвіце чаромшына. А ў ёй — балахоўцы.
Парубалі продразьвёрстку маладыя хлопцы. (2 разы)
Бяжыць-бяжыць камуніста — сэрца занялося.
Балаховец бомбу кінуў — усё і сканчалося. (2 разы)
(Песьні краю. Сьпеўнік. С. 27.)
Сьцяг
Словы Сяргея Панізьніка Музыка — традыцыйная маршоўка
Сьветлым полем я нясу,
Агнявую паласу:
Як маланка нада мной
Зіхаціць над галавой
Сьцяг мой вольны, Сьцяг мой сьмелы, Сьцяг мой бел-чырвона-белы.
Сьцяг мой вольны,
Сьцяг мой сьмелы,
Сьцяг мой бел-чырвона-белы.
Быў адважны продак мой У Пагоні баявой.
Той Пагоні чую звон:
Хай нясецца наўздагон
Сьцяг мой вольны,
Сьцяг мой сьмелы,
Сьцяг мой бел-чырвона-белы.
Сьцяг мой вольны, Сьцяг мой сьмлы, Сьцяг мой бел-чырвона-белы.
Залунай на ўвесь прасьцяг, Агнявых вякоў працяг: Ёсьць Дзяржава, ёсьць Народ!
Разьвівайся — і ў палёт,
Сьцяг мой вольны, Сьцяг мой сьмелы, Сьцяг мой бел-чырвона-белы.
Сьцяг мой вольны,
Сьцяг мой сьмелы,
Сьцяг мой бел-чырвона-белы.
(Беларускія маршы і песьні. С.9 —11.)
Песня палітвязняўз Іхцінскага лагера
Словы Васіля Супруна
Музыка Фёдара Даўгача
Успомнім, мой дружа. Як скібу няволі
Дзялілі з табою ў мінулыя дні.
Успомнім, як разам блукалі бяз долі, Хаваючы ў сэрцы надзеяў агні.
Успомнім марозныя, лютыя зімы, Праклятыя шахты Іхцінскай тайгі.
Успомнім, як ногі апухлыя млелі, Як рвалася сэрца ў край дарагі.
(Гарт. Зуспамінаў пра Саюз беларускіх патрыётаў. С. 175,176.)
Аў бары, бары
Верш Янкі Купалы
Музыка Уладзіміра Тэраўскага
А ў бары, бары тры дарожанькі.
Гэй, гэй, гэй, тры дарожанькі!
Тудою ішлі тры жаўнерыкі, Гэй, гэй, гэй, тры жаўнерыкі! Адзін з траіх — наш прыгожанькі, Гэй, гэй, гэй, наш прыгожанькі!
Стаў, глядзіць жаўнер, сумняваецца.
Гэй, гэй, гэй, сумняваецца!
Па якой пайсці, надумляецца.
Гэй, гэй, гэй, надумляецца!
Па адной пайсці — не пашэнціцца.
Гэй, гэй, гэй, не пашэнціцца!
Завядзе на ўсход, скуль не вернецца. Гэй, гэй, гэй, скуль не вернецца!
Па другой пайсці — абняволіцца.
Гэй, гэй, гэй, абняволіцца!
Бо ў заходні бок шлях той коціцца. Гэй, гэй, гэй, шлях той коціцца!
Янка Купала
Выбірай, жаўнер, трэццю сцежаньку, Гэй, гэй, гэй, трэццю сцежаньку!
Бо вяла яна ў родну межаньку. Гэй, гэй, гэй, у родну межаньку!
I запеў жаўнер той прыгожанькі, Гэй, гэй, гэй, той прыгожанькі! А ў бары, бары тры дарожанькі, Гэй, гэй, гэй, тры дарожанькі!
(Роднае слова № 7 за 1995 г. С. 185.)
Маналог паўстанцкага каня
Словы і музыка С. Сокалава-Воюша
Ты сядзі ўпэўнена На маёй спіне, Мы з табой не першы раз, Браце, на вайне, Мы з табой не першы раз Пачынаем бой, Ты сядзі ўпзўнена, Я заўжды з табой.
Цок-цок, цок-цок — Вершнікі на конях, Цок-цок, цок-цок — Ты зважай, народ. Цок-цок, цок-цок — I штандар з Пагоняй, Цок-цок, цок-цок — Кліча ў паход!
Недзе там на беразе, Проста ля ракі Нас чакаюць свежыя Царскія палкі, А за імі вольныя Неба і мурог, Прага неадольная Новых перамог.
Цок-тюк, цок-пок — Вершнікі на конях. Цок-цок, цок-цок — Ты зважай, народ. Цок-цок, цок-цок — I штандар з Пагоняй, Цок-цок, цок-цок — Кліча ў паход!
Ты сядла не пакідай, Вер, што не зманю, Толькі болей волі дай Мне, свайму каню.
Толькі болей волі дай: Куля не кране, Ты сядла не пакідай I не цугляй мяне.
Цок-цок, цок-цок — Вершнікі на конях, Цок-цок, цок-цок — Ты зважай, народ. Цок-цок, цок-цок — I штандар з Пагоняй, Цок-цок, цок-цок — Кліча у паход!
(Сокалаў-Воюш С. Кроў на сумётах. Вершы і паэма. Мн, 1989. С. 57, 58.)
Гнмн нормльскнх повстанцев
Слова Рыгора Клймовйча
He страшны нам тнранства болыпевнзма, Мы зналн rope свыше всякнх мер.
Нзвесгны нам все ужасы чекнзма Н плачь людей на землях СССР.
Позналн мы застенкн заключенья Н лагеря, где каждый жертвой был.
Расстрел безвннных в зоне оцепленья Ответным воплем тундру разбуднл.
Мы заявнлн всей орде кремлевской Святой протест наснлню н злу.
Н черный флаг с кровавою полоской — Псов на цепь взять прнказывал Кремлю.
Мы всталн рядом брат около брата, За право жнть без тюрем н цепей.
Напрасно смерть дышала с автоматов Н псы рычалн в яростн своей.
Нас не сломнть рукой раба-солдата! Свободы клнч сгнбает сталь штыков Н не сдержать кровавым водопадом Растуіднй гнев антнбольшевнков.
В кровн зэка омылась наша слава
В режнмных зонах Горных лагерей.
Нз тьмы встает свободная держава. Огнн Норнльска не погаснут в ней.
Дыханье жертв Комнсснн московской Мы возроднм, напомннв о себе, й черный флаг с кровавою полоской Нам путь осветнт в праведной борьбе.
1953 г.
(Клймовйч Р. Конец Горлага. Мн., 1999. С. 11.)
Гімн нарыльскіх паўстанцаў
Словы Рыгора Клімовіча
Музыка — мелодыя песні УПА
«Мов той олень, іцо загнаній в болото»
He страшны нам тыраны балыпавізму, Мы зведалі гора звыш усякіх мер.
Вядомы нам усе жахі чэкізму I плач людзей на землях СССР.
Цярпелі мы пакуты і глумленне
У лагеры, дзе кожны ахвярай быў. Расстрэл бязвінных у зоне ачаплення, Ён гучным крыкам тундру разбудзіў.
Мы заявілі ўсёй ардзе чэкоўскай, Святы пратэст насіллю ды злу.
I чорны сцяг з крываваю палоскай — «Сабак на ланцуг!» — загадваў Крамлю.
Мы сталі побач брат каля брата За права жыць без турмаў для людзей. Дарэмна смерць пужала з аўтаматаў I псы рычалі ў лютасці мацней.
Нас не зламаць рукой раба-салдата!
Свабоды кліч згібае сталь штыкоў.
I не стрымаць крывавым патокам Растучы гнеў супраць бальшавікоў.
У крыві зэка абмылась наша слава У рэжымных зонах Горных лагяроў.
I з цемры ўстане вольная дзяржава.
Агні не згаснуць нарыльскіх змагароў.
Дыханне ахвяр Камісіі маскоўскай Мы адродзім, напомнім аб сабе, I чорны сцяг з крываваю палоскай Нам шлях асвеціць ў новай барацьбе.
Гімн складзены ў 1953 годзе палітвязнем Рыгорам Сяргеевічам Клімовічам (1924 — 2000) у баржы, на якой перавозілі з Нарыльска ў Краснаярск удзельнікаў Нарыльскага паўстання. Гімн пераклаў на беларускую мову С. В. Барыс 2 мая 2010 года.
Наша памяць
Словы Генадзя Бураўкіна Музыка Міколы Яцкова
У памяці нічога не закрэслена Са смутнай і бязлітаснай пары — Казённы дом на вуліцы Акрэсціна I Валадаркі, і Валадаркі, I Валадаркі змрочныя муры.
Прыпеў:
Усе жаданні маладыя збудуцца I зробяцца легендою жывой.
I нам ужо ніколі не забудуцца Вясновы Мінск і сцяг над галавой.
I стануць парахнёй дары данайцаў, I з душаў страх апошні прападзе.
I белае з чырвоным паяднаецца,
I песня волі, і песня волі, I песня волі выплыве з грудзей.
Прыпеў.
(Песня была надрукаванаў газеце «Народная воля» за 22 лютага 2001 г.)
Воля і Пятля
Песня Сержука Сокалава-Воюша
Гэй, ляці у высі, малады саколе, Быццам на далоні пад скрыдлом зямля, А па ёй, як глянуць, ходзяць наваколлем, Ходзяць наваколлем Воля і Пятля.
Што ж яны блукаюць, што на сэрцы маюць? Недзе там у пушчах аж займае дых, Маладыя хлопцы Вольніцу шукаюць, А Пятля шукае хлопцаў маладых.
I няма спакою ў юначых душах, I зямля пад коньмі, як агонь, дрыжыць.
Воля дасць ім крылы, а Пятля задушыць, Ды ўжо лепш з Пятлёю, чым без Волі жыць. Над сялянскай хатай, над сялянскім полем, Дзе ўздымае колас свежая ралля, Над маім народам, над ягонай доляй, Над ягоным лёсам Воля і Пятля.
(Сокалаў-Воюш С. Кроў на сумётах. Мн., 1989. С. 59.)
Зварот да беларуса
Песня Андруся Мельнікава
Ад грознага замка — адна толькі вежа.
Бяз даху касьцёл. Без крыжу царква.
Ты — іх гаспадар, гаспадар неабмежаны, Зь дзяцінства прывычны зьнявагу трываць. Ты — іх гаспадар. Гаспадар неабмежаны, Зь дзяцінства прывычны зьнявагу трываць.
На гэтай зямлі, што крывёю адмечана, Дзе кожны з каменьняў — аб чымсьці ўспамін... Ня Польшча, ня Русь, ня Жмудзь, не Нямеччына. Тут наша краіна. 1 ты — яе сын.
Ня Польшча, няРусь, ня Жмудзь, не Нямеччына. Тут наша краіна. I ты — яе сын.
Дык што ж прымірыўся ты з уладай чужынскаю, Бязмоўны, бязьдзейсны стаіш у журбе?!
Нашчадак ліцьвінаў, сьпіну сваю выпрастай! Зброя продкаў чакае цябе!
Нашчадак ліцьвінаў, сьпіну сваю выпрастай! Зброя продкаўчакае цябе!
Кожнаму — праўда! Кожнаму — воля! Досыць трымацца за рабскі хаўрус! У кожным сэрцы хай успыхне полымя! У кожнай душы хай жыве Беларусь!
У кожным сэрцы хай успыхне полымя!
У кожнай душы хай жыве Беларусь!
Жыве Беларусь!
Ворша, 3 — 4 ліпеня 1989 г.
Рэкруцкія і салдацкія песні
Ішлі хлопцы — запыліліся глаза
Ішлі хлопцы — запыліліся глаза. Гэй, гэй, запыліліся глаза, Сматрэць-глянуць нельзя.
Гэй, гэй, сматрэць-глянуць нельзя.
Аглянуліся назад — Тры красотачкі стаяць. Тры красотачкі стаяць, Паміж сабой гавараць.
— Вы, красотачкі, не для нас, Бяруць у салдаты нас, Дай на дваццаць пяць гадоў. Дай на дваццаць шостаму году Адпускаюць дадому.
Ох, прыйшоўя да сяла, Дай пытаюсь, дзе мой род. Няма роду, ні атца —
Айцец, матка памярлі. А брацішка маладой — He жанаты, халастой.
Запісаў Сььмон Барыс у 1976 г. у г. Лунінец ад 85-гадовай Ганны Кацубы.
У нашага караля...
У нашага караля Вышла нова навіна.
Клічыць войта са двара, А сотніка са сяла:
— Хадзі, сотнік, хадзі, войт, Хадзі войт, бічавойт, Будзем думаць ды гадаць. Каго ў рэкруты аддаць:
— А дзе шэсць, там не ўлезць; — А дзе пяць, там не ўзяць;
— Дзе чатыры, не веляць;
— А дзе тры, уцяклі; — А дзе два, там радня.
А за рэчка, за ракой, Там удовачка жыве.
У той удоўкі адзін сын. Ён і гож і маладзён. Ён і гож і маладзён, I ў рэкруты згадзён...
А ў нядзельку паранку Пад’язджае фурманка.
I ручанькі звязалі,
I ножанькі скавалі, I павезлі малайца
У сталічны гарадок. Ад’язджае ад ганку:
— Бывай, родная мамка. Саязджая са двара:
Саязджая са варот:
— Ты бывай, увесь народ, — Ад бацюшкі, ад айца, Як заблюдшая аўца.
Ад матулі, ад роду Як бел-камень у воду.
— Бывай, уся мая радня.
Запісанаў 1935 г.у вёсцы Пакоціна Расонскага раёна. (Беларускі эпас. С. 251 — 252.)
Ой, у гаю, гаю цёмным
Ой, у гаю, гаю цёмным, 3-пад берэзнічку зялёнага, Там масты ўсе машчоны, Ўсе машчоны ды памошчаны;
Па тых мастах ахвіцэры йдуць, Ахвіцэры йдуць, барабанючы, За німі сіроткі, сільна плачучы.
Былі ў бацькі тры сыны, тры сыны Васілі; Катораму сыну ў салдаты ісці: Ці большаму, ці срэднему, Ці самому апаследнему?
Ў большага сына дзеткі дробны.
Ў срздняга жана маладая, Ў паследняга — заручаная. Большаму сыну ў салдаты пайсці.
Да па ім жана занудзілася, Занудзілася, затужылася, Дзеткі дробныя заплакалі.
— Ня тужы, ня плач, жана маладая.
Я сваіх дзетак па палках разашлю.
Цябе, маладзенькую, з сабой вазьму.
Чы я ў цябе, бацька, ня касіў, ня араў. Што ты мяне, бацька, у салдаты аддаў?
Запісаў Н.А. Рубяроўскі ў Барысаўскім павеце Мінскай губерні. Рэкруцкая песня пра трох сыноў, але з рэдкім вырашэннем пытання, бо даводзіцца ісці старэйшаму сынууякога малыя дзеткі.
(Шэйн П. В. Белорусскйе народные песнй. С. 380,381, № 710; Беларускі эпас. С. 258.)
Па вулачцы новенькай...
Па вулачцы новенькай Ішоў Ванька малодзенькай Люлі, люлі, Ішоў Ванька малодзенькай.
— Чаго ты зажурыўся?
Чаго запячаліўся?
Люлі, люлі, Чаго запячаліўся?
— А як мне ня журыцца, Як мне не пячаліцца?
Люлі, люлі, Як мне не пячаліцца?
Усе мае таварышы Даўно пажаніліся, Люлі, люлі, Даўно пажаніліся.
А я маладзюсенькі Хаджу халасцюсенькі, Люлі, люлі, Хаджу халасцюсенькі.
Пайду я да Дунаю, Стану ды падумаю.
Люлі, люлі, Стану ды падумаю.
— А ці мне ўмыцеся, Ці мне ажаніціся?
Люлі, ЛЮЛІ, Ці мне ажаніціся?
А ці мне ўмыціся, Ці мне ўтапіціся?
Люлі, люлі, Ці мне ўтапіціся? — He тапіся, Ванечка, He губі душы сваёй, Люлі, люлі, He губі душы сваёй.
Бяры сабе жоначку, Каторую ўмную, Люлі, люлі, Каторую ўмную.
Умную-разумную Салдацкую ключніцу, Люлі, люлі, Салдацкую ключніцу.
Што ключыла-ключыла, Нас з табой разлучыла, Люлі, люлі, Нас з табой разлучыла.
Разлучыла нас з табой, Як рыбачку й з вадой, Люлі, люлі, Як рыбачку й з вадой.
Як рыбачку ад вады, Так нас з табой ад радні, Люлі, люлі,
Так нас з табой ад радні.
Як рыбачку ад лёду, Так нас з табой ад роду, Люлі, люлі, Так нас з табой ад роду.
Запісаў С.В. Барысу 1962 г. ад сваёймаці Соф’і Барыс (Варановіч), 1907г.нар.
Прыляцела птушка з Польшчы на Расію
Прыляцела птушка з Полыпчы на Расію. Чаму ў цябе, птушка, чырвона галоўка, Чырвона галоўка і сівенькі хвосцік?
Дзе ж ты, птушка, зіму зімавала, Зіму зімавала, весну веснавала, Весну веснавала, лета летавала?
— Зімавала зіму, дзе снягі бяленькі, Веснавала весну, дзе вада чысценька, Лета летавала, дзе белыя макі.
Дзе белыя макі ў полі расцвіталі, Усе нашы салдаты ў паход выступалі.
Маці свайго сына ў паходзе пазнала, У паходзе пазнала, дадому чакала.
—Ой, вярніся, сынку, з паходу дадому, Хто табе ў паходзе вячэру згатуе?
— А ў лесе, лесе зязюлька кукуе, Усім нашым салдатам вячэру згатуе.
— Ой, вярніся, сынку, з паходу дадому, Я табе, мой сынку, надзену кашулю.
— Матка мая, матка, у полі ветрык вее, Ён на салдата кашулю надзене.
— Ой, вярніся, сынку, з паходу дадому, Хто табе ў паходзе пасцельку пасцеле?
— А ў лесе, лесе траўка зеляная, Усім нашым салдатам пасцелька мяккая. Яловая шышка — пад галаву падушка, Кляновы лісточак — наверх апрануцца.
— Ой, сынку, мой сынку, зайдзі ка мне ў госці, Ды я табе, сынку, вымыю галоўку.
— Матка ж мая, матка, у полі дожджык хвошча, To ён для салдата галоўку спалошча.
— Ой, вярніся, сынку, з паходу дадому, Хто табе ў паходзе галоўку аплача?
— А ў лесе, лесе чорны воран грача, Усім нашым салдатам галоўкі аплача.
(Бацькаўшчына. 36. гіст. літ. Мн., 1996. С. 12.)
Бяжыць конік дарогаю
Бяжыць конік, Бяжыць конік дарогаю, да гэй! He якою — шырокаю.
Падбег конік,
Падбег конік пад вароты, да гэй!
Стукнуў-грукнуў капыткамі,
Аж вароты,
Аж вароты разляцелі, да гэй!
I падкоўкі зазвінелі:
— Вазьмі, маці,
Вазьмі, маці, пяску жменю, да гэй!
Пасей, маці, на каменю.
Як той пясок,
Як той пясок жытам зыдзе, да гэй!
Тады твой сын з войска прыйдзе!
(Бацькаўшчына. 36. гіст. літ. Мн., 1996. С. 8.)
Ой, крутая дарожанька
Ой, крутая дарожанька, Ой, крутая, крута.
Дурная дзіўка, безразумна, Што любіць рэкрута.
Запісаны ў салдаты, Рэкрут сабірайся.
А ты, дзіўка безразумна, Слязамі аблівайся.
Паклічу таварыша, Паклічу, паклічу.
На якаго таварыша Сваю дзіўку зычу?
—Ой, зыч жа ты, таварышу, Зыч жа ты для мэнэ, To я буду доглядаты Шчэ лепшэй за тэбэ.
Праслужыў я цэлэ войска, Трэба ісці да хаты, А ў дзіўчыны — мало дзіця Трэба калыхаты.
Ой, лепшэй было з каня ўпасці, Галоўку зламаты, Чым цяпэрэ дзіўчынынэ Дзіця калыхаты.
Запісала Клаўдзія Будчуку 1976 г.у в. Гадзічава Гомельскага раёна ад Зінаіды Іванаўны Зайцавай, 1914 г. нар.
Лет 17 я вдовочкой была
Лет 17 я вдовочкой была, Четырех сынов на службу отдала. He успела сына пятого отдать, Как вернулся тот стрелковый полк назад.
На квартнру к нам заехал генерал Весь нзраненный так жалобно стонал, Он поехал — я смотрела ему вслед. Только стала — засмутнлся белый свет.
На квартару к нам заехал офнцернк молодой, Н сказал мне: «Красавяца, напой водой».
А напнвшнсь, крепко рученькн пожал, На проіцанье он меня поцеловал.
ЗапісаўА.В. Барысу 1963 г. ад Соф’і Барыс.
Я не спала, не драмала
Я не спала, не драмала, Ну, я таго не сазнала, Што мой мілы проч паехаў, Воран каня асядлаўшы.
Воран каня асядлаўшы, Саколіка ў ручкі ўзяўшы. Ехаў Дунай, ехаў морам, А на поле ўз’язджае:
Воран конік спатыкнуўся, Сакол ў ручках страпянуўся. — Вот я знаю, я ведаю, Што ў доме бяда стала:
Ацец з маткай памірае, Старша брата ў войска ўзялі, Старша брата ў войска ўзялі, Меншу сястру замуж далі.
— Айца з маткай не падняці, Брата з войска не сыскаці, Сястры з мужам не разлучыш, Шэльмы-жонкі не навучыш.
Запісанаў в. Селяўцы Маладзечанскага раёна. (ЗянькоУ. Спадчына маёймаці. №233. С. 167.)
Я ў войску быў, я цару служыў
Я ў войску быў, я цару служыў.
Я цару служыў, дзіўны сон сасніў *
Што ў маім доме ды бяда стала, Ды бяда стала — жана сканала.
Асядлаў каня, паехаў дамоў:
Мой жа конь заржаў — мне тугу задаў.
Еду праз лясы — лясы не шумяць, Еду праз лугі — лугі не звіняць.
Прыехаў у сад — мой сад не зялён, Мой сад не зялён — сакол не вясёл.
Прыехаў на двор: цеслі цяслююць — To ж маей жане труну гатуюць.
У хату ўвашоў: ложа заслана, Ложа заслана — жана прыбрана.
У галовачках свечачкі гараць, А ў ножачках дзетачкі стаяць.
Чужыя дзеткі па вулцы бягуць — А мае дзеткі дробны слёзкі льюць.
Запісана ў в. Селяўцы Маладзечанскага раёна ад Зосі Зянько (1892 г. нар.). (Зянько У. Спадчына маёй маці. №231. С. 165,166.)
Пакалечаны салдат
Паранены, замучаны Крываваю вайной, На палку апіраючысь, Ідзе салдат дамоў.**
Ідзе, а думкі чорныя
Плывуць у галаве: — Чаму ж я не забіты там У крывавай той вайне?
* Другі радоку кожнай стпрафе паўтараецца.
** Апошнія два радкі кожнага куплета паўтараюцца.
Уся сіла ўцякла з мяне Ад незлічоных ран, А дома ўсе галодныя, Я буду лішні там.
Расейскі наш цар-бацюшка
У акопы пасылаў, Пакуль былі здаровыя, Нам многа абяцаў.
Пакуль былі здаровыя, Нам многа абацаў, Як сталі мы калекамі, Нам палкі ў рукі даў.
Ідзіце вы, салдатушкі, У свой радзімы дом, А вам Расея матухна Аддзякуе патом.
Запісанаў в. Селяўцы Маладзечанскага раёна. (Зянько У. Спадчына маёймаці. №253. С. 182,183.)
У чужой карчме
Зайшоў, зайшоў бел малойчык Ў чужую карчомку, Налівалі малойчыку Тры поўныя чаркі.
— Прымай, белы малойчык, Нашу гасціну, Забывай, белы малойчык, Пра сваю радзіму.
— Ой, хоць буду піць-гуляці, Але п'ян ня буду, Ды пра сваю староначку Павек не забуду.
А ў нашай староначцы Сады зеляныя. Ўсе садочкі зеляныя, Людзі удалыя.
(Зянько У. Спадчына маёй маці. №251. С. 181.)
Ой, у полі, полі
Ой, у полі, полі He дым, не туман, А за тым туманам Тры войскі стаяць.
А ў першым войску Конікі іржаць, А ў другім войску Шабелькі звіняць.
А ў другім войску Шабелькі звіняць, А ў трэцім войску Брат брата забіў.
Брат брата забіў, Сеў лісты пісаці, Сеў лісты пісаці, Да матачкі слаці.
Сеў лісты пісаці, Да матачкі слаці: — Прыедзь, прыедзь, матуленька,
Сыночка хаваці.
He паспела матачка Сыночка хаваці, А паспела матачка Суды судаваці.
— А што ж гэта, людзі, Да здарылася?
За што ж вы, сыночкі, Да пабіліся?
— Мы служылі, мамачка, У адным палку, Мы любілі дзяўчыну Удвух адную.
Мы ехалі, мамачка, Цераз яе двор, Ды ўпала шапачка 3 галоўкі далоў.
Я прасіў падаць мне,
А ён не падаў, To я яму, мамачка, 3 плеч галоўку зняў.
Запісала Аляксандра Прышчэпа ў 1962 — 1968 гг. у в. Арэшніца Клецкага раёна ад 68-гадовай Вольгі Валодзька. (Песні сямі вёсак. С. 206,207.)
Ой, з-пад поля ды з-пад белага
Ой, з-пад поля ды з-пад белага, Эй, ды з пад белага.
Цячэ рэчка, рэчка быстрая, Эй-эй, рэчка быстрая.
А па той рэчцы карабель плыве, Эй-эй, карабель плыве.
А ў тым караблі тры палкі салдат, Эй-эй, тры палкі салдат.
Первы полк салдат — маладых рэбят, Эй-эй, маладых рэбят.
Другі полк салдат — усё жанатых, Эй-эй, усё жанатых,
Трэці полк салдат — усё старычкі, Эй-эй, усё старычкі.
Маладыя йдуць — песенькі пяюць, Эй-эй, песенькі пяюць.
Жанатыя йдуць — сільненька плачуць, Эй-эй, сільненька плачуць.
Старычкі йдуць — разгаваруюць, Эй-эй, разгаваруюць:
— Ціхаце, братцы, не журыцеся, Эй-эй, не журыцеся.
Пойдзем у Расею — ўсе пажэнімся, Эй-эй, усе пажэнімся.
ЗапісалаА. Шаўляковаў 1960-хгадахад 55-гадовай МарыіДулебаў саўгасе «Раванічы» Чэрвеньскага раёна. (Лірычныя песні/Уклад. і рэд. Н. С. Гілевіча. Мн., 1976. С. 86, 87.)
Ой, ляцелі гусачкі
Ой, ляцелі гусачкі, Ой, ляцелі дробныя. Напаткалі маладыя хлопчыкі Да прыёму ідучы.
Прыйшлі да прыёманьку, Скінулі адзежаньку.
Скуль узялася шэрая зязюля, Стала кукаваці.
Гэта не зязюленька —
Родная матуленька. Яна прыйшла з дому Да прыёмаў сына выручаці.
— Ой, не трэба, матуля, Ой, не трэба выручаці.
А хто ж будзе на шырокім полі
3 немцамі ваяваці?
Запісала Ірына Канстанцінаўна Маліноўская ў 1976 г. у Лідскім раёне.
Зялёны дубок, чаго пахіліўся?
Зялёны дубок, Чаго пахіліўся? — Малады малойчык, Чаго засмуціўся? Ці атца баішся, Ці маці жалееш? — Отца не баюся, А маці не маю.
Маладу дзяўчыну Моцна я жалею. — He жалей дзяўчыну — Дурны розум мае. Па садзіку ходзіць, Ручанькі ламае.
— Ты не плач, дзяўчына, Гадуй майго сына. Я з войска вярнуся, 3 табой ажанюся.
Запісала I. К. Маліноўская ў 1976 г. у в. Губейкі Лідскага раёна ад Галіны Змітраўны Роўбуць, 1920 г. нар.
Гэй, там дарожка высаджаная
Гэй, там дарожка высаджаная, На гасцінец вываджаная. Гэй, той дарожкай Навабранчыкі ідуць, гэй! Харошыя яны песенькі пяюць. А за імі — бацькі, маці, гэй! Белы ручкі ламаючы, Свайго сына навучаючы, гэй! — Будзь ты, сынку, разумёны, Усяму войску дагаджоны, гэй. I старому і маленькаму, Гасудару маладзенькаму, гэй. — Позна стала мяне маці навучаці. Было мяне на свет белы не пускаці, гэй. Было мяне сінім камнем радзіці, Было мяне ў сіню рэчку ўтапіці, гэй. Быстру рэчку пераплыў бы я, Царскай службы не служыў бы я, гэй.
Запісала I. К. Маліноўскаяў 1976 г.уЛідскім раёне.
Ой, у лузе, у лузе, бяроза стаяла
Ой, у лузе, у лузе, бяроза стаяла, Тонкая, высокая, лісцейкам шырокая. Тонкая высокая, каранём глыбокая. А на той бярозе зязюля кукавала, Маці свайго сына ў войска выпраўляла: — Ідзі, мой сыночак, ды не забаўляйся, Цераз год, другі, дамоў ты вяртайся. Год праходзіць, другі наступае — Маці свайго сына з войска дажыдае. А ў нядзелю рана сонейка ўсходзе, Малады малойчык па падворку ходзе. — Ой, здравствуй, здравствуй, маці, Ці рада ты мною?
Ці рада ты мною і маёй жаною? — Ой, рада, рада, дзіцятка, я табой. Толькі не рада я тваёй жаной.
Я свайму дзіцяці дала крэсла сесці, А сваёй нявесце на парозе сесці. Я свайму дзіцяці дала віна напіцца, А чужой дзяўчыне дала атруціцца. — А я гэта віна на каня выллю, А тую атруту напалову вып'ю.
He ўмела ж маці мяне шанаваці, Умей жа, маці, цяпер пахаваці.
Запісала 1. К. Маліноўская ў 1976 г.у в. Макары Лідскага раёна ад Сцефаніды Кірылаўны Пазьняк, 1933 г. нар.
Барабаншчыкі б'юць, у засадачку ідуць
Барабаншчыкі б’юць У засадачку ідуць. Там народушка прыасталіся, 3 сястрой, з матушкай распрашчаліся. Матка плакала — урыдалася.
Сястра плакала — ручаём слёзкі ішлі. Жана плакала — ніякай расы нет.
Запісаў A. В. Барысу 1963 г.ув. Касічы Вілейскага раёна ад Хвядосі Уладзіміраўны Варановіч, 1880 г. нар.
Ой, у лузі, у лузі каліна стаяла
Ой, у лузі, у лузі Каліна стаяла. А на той каліне Зозюля ковала. Гэта не зозюля, To родная маці. Вона выражала Сына ў салдаты.
—Ідзі, ідзі, сынку, Ідзі не барыса.
Чэраз тры годыкі Дадому вярніся. Праходзіць гадочак — Сыне нэ мае.
На трэці гадочак Лісты прысылае.
—Чы рада ты, мамка, Чы рада ты мной? Чы рада ты, мамка, Моей жэною?
—Ой, рада я, сынку, Ой, рада тобою. Толькі я нэ рада Твоеюжэною. Посадзіла сына За стол на розі. Нэ любу нэвестку У сенях на парозі. Наліла сыну Гарачага чаю, Нэ любай нэвестцы — Горкага печалю.
Запісала Надзея Піліпаўна Гарагляду 1976 г.у в. Варані Стполінскага раёна ад Марыны Аляксееўны Несцяровіч, 1928 г. нар.
Салдацкая 1914 года
На возморье мы стоялн, На возморье мы смотрелн. Как волнуецца волна.
He туман с моря поднялся — Снльный дожднчек пошёл. Посулнлся враг-германец Русско вайско лобеднть.
Врешь ты, врешь, Враг-германец, Русско войско победнть Ох, у русскнх войска много. Русскнй любнт угостнть, Угостлть свлнцовой пулей. На закуску стальной штык. Штык стальной четырехгранный Грудь германскую пронзлт.
Запісаў Міхаіл Кахановіч у 1976 г.у в. Бобрык Пінскага раёна ад Івана Майсеевіча Кахановіча (89 гадоў).
Былі ўудоўкі тры сыны
Былі ў удоўкі тры сыны, Сталі браць іх на вайну. Большы кажыць: мне не хочацца, Меншы кажыць: не прыходзіцца. Сярэдненькі сабіраецца, Маці з жалі аж валяецца. Жана-шэльма насміхаецца.
— Пабудзь, шэльма, хоць гадок без мяне — Будзеш рада, каб увідзець мяне.
А ў нядзелю, чуць на зорачку, Выйшлі салдаткі на вулачку. А ўсіх мілыя з ваёнкі йдуць, А як майго — не чуваць, не відаць. А як майго дык нідзе не відаць, Толькі яго да два конікі вядуць. Два конікі вараненькія, А сядзельцы залаценькія, Пад сядзельцамі рубашачкі, А рубашачкі крывавенькія, А платочкі два слязавенькія.
Напісана, запячатавана, Каб нікому не паказавала, Каб без вады было выбелена, Каб без сонца было высушана, Без валачка слізка выкачана.
А я ж молада дагадліва была, Я слязамі бела выбеліла, Ташнатою суха высушыла, Далонцамі слізка выкачала.
Запісала Алена Лашуку 1966 г.у в. Альсевічы Мядзельскага раёна ад Ганны Хілы (77 гадоў). (Песні сямі вёсак. С. 149.)
Ой, чаму нас здаюць у салдаты?
Ой, чаму нас здаюць у салдаты, Пасылаюць на Дальні Васток? А ці мы ў тым вінаваты, Што мы выраслі лішні вяршок?
ЗапісаўС. В. Барысу 1970г.у в. Клявіца Ашмянскага раёна адЯдвігі Уладзіміраўны Доеаль, 1920 г. нар.
Салдацкая песня 1915 года
— Солдатушкн-ребятушкн, Где вашн матушкн?
— Нашн матушкн — Белые палатушкн.
— Салдатушкн-ребятушкн А где вашн сёстры?
— Нашы сёстры — Самн пнкн остры, — Салдатушкн-ребятушкн, А где вашн деткн?
— Нашн деткн — Самн пулн меткн.
— Салдатушкн-ребятушкн.
А где вашн тёткн?
— Нашн тёткн —
Зелёные лебёдкн (лафеткн).
— Салдатушкн-ребятушкн, Где вашн деды?
— Нашн деды —
Над немцамн победы (Громкне победы)
— Салдатушкм-ребятушкн, А где вашн жёны?
— Нашн жёны —
Ружжа заряжёны.
Запісаў С. В. Барысу 1971 г.ув. Збляны Лідскага раёна ад Сцяпана Андрэевіча Гемзы, 1905 г. нар.
Ой, пры дарозе бяроза стаяла
Ой, пры дарозе бяроза стаяла.
Маці свайго сына ў войска выпраўляла.
У войска выпраўляла і яго навучала:
— Ідзі, сынок, у войска, толькі не бойся (баўся), Цераз годзік, другі дамоў вярніся.
Ужо год праходзіць, другі наступаіць, Маці свайго сына з войска дажыдаіць. Прыехаў сыночак, стаў з маткай вітацца Стаў з маткай вітацца ў яе пытацца:
— Здарова, мамаша, ці рада ты мною, Ці рада ты мною, маею жаною.
— Рада ж я, рада, маё ты, дзяціна, Толькі я не рада чужой чужанінай.
Пасадзіла сына, дала піці, есці, А чужой нявесцы на парозе сесці. Паставіла сыну салодкае віно, А чужой нявесцы горкай атравы.
Сама пайшла ў сені, горка затужыла: — А божа, мой божа, што ж я нарабіла. Родную сямейку навек загубіла.
Запісаў С. В. Барыс у 1972 г. у в. Камарышкі Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна ад Настассі Рыгораўны Дзямідовіч, 1900 г. нар.
Дзяўчыначка пыха нарабіла ліха
Дзяўчыначка пыха нарабіла ліха, Зазвала жаўнера ў каморачку ціха. Жаўнерык пабыўшы, на коніка сеўшы, На вайну паехаў, дзяўчыну забыўшы.
Дзяўчыначка мала ўсю ночку не спала, Усю ночку не спала, лісточкі пісала Да таго жаўнера, што даўна кахала.
Жаўнер рана ўстаўшы, лісток прачытаўшы, Цяжка ўздыхнуў і жальненька заплакаў. — Пусці мяне, цару, на тую ўскраіну., Мела дзеўка сына, там мая прычына.
Жаўнерык прыехаў, каня да стаёнкі, Каня да стаёнкі, а сам да свяцёлкі. — Чаго ж ты, дзяўчына, так цяжка гаруеш, Ці таго сыночка так крэпка шкадуеш?
— Бадай цябе, жаўнер, ліхая гадзіна, Чураецца мною ўся мая радзіна. Вычураўся бацька, чураецца маці, Я праз цябе, жаўнер, мушу ўміраці. — He ўмірай, дзяўчына, гадуй майго сына, Я з вайны вярнуся, з табой ажанюся.
Запісала Алена Лашуку 1966 г.у в. Альсевічы Мядзельскага раёна ад Ганны Клямаціч (60 гадоў). (Песні сямі вёсак. С. 102,103.)
Дзяўчына ціха нарабіла ліха
Дзяўчына ціха Нарабіла ліха. Пусціла жаўнера У каморку ціха.
Жаўнер там пабыўшы, Прычынку зрабіўшы, Стаў каня сядлаці, Дзяўчыну пытаці.
Хай цябе, малойчык. Сырая зямелька: Праз цябе адраклася Ўся мая сямейка.
Бадай ты, малойчык, На вайне загінуў, Як мы кахаліся.
А цяпер пакінуў.
А яна стала.
Стала пастаяла, Стала пастаяла, Лісток напісала.
Адрокся і айцец Адраклася і маці, Праз цябе, малойчык, Трэба паміраці.
— Хай цябе, малойчык, Ліхая гадзінка. Праз цябе адраклася Ўся мая радзімка.
— Ах, Божа, мой Божа, Што буду рабіці?
Сем нядзель ляжала, Ніхто ня даў піці. Праз цябе, малойчык. Трэба паміраці.
Запісаў С. В. Барысу 1962 г. ад Соф’і Барыс.
Дзякуй Богу, што прыдаўся
Дзякуй Богу, што прыдаўся — Афіцэру спадабаўся.
Афіцэру служыць буду, Бацька, маці тужыць будуць. — Ах ты, мая маці міла, Нашто на свет нарадзіла? Чаму з печкі не спіхнула, Ручкі, ножкі не звярнула? Чаму мыла — не намыла, Чаму вочак не замыла? Лепей дома грабелькамі, Чым у войску шабелькамі.
Запісалі С. Саламевіч і Р. Сяменчыку 1968 г.у в. Целяхі Налібоцкага сельсавета Стаўбцоўскага раёна ад Стафаніі Хіліцкай (83 гады). (Песні сямі вёсак. С. 342.)
Ой, у полі сняжок трусіць
Ой, у полі сняжок трусіць, А мой мілы убіт ляжыць, У левай руцэ каня дзяржыць, А праваю да расу бярэ. А праваю да расу бярэ, Расу бярэ і на сэрца лье:
— Раса мая крапучая, Душа мая жывучая. Бяжы, коню, дарогаю, Дарогаю шырокаю, Да прыбяжыш к вароцеццам, Стукнеш-бразнеш капыцеццам. К табе выйдзе стара бабка — Гэта мая родна мамка, Да дасць табе аўса, сена, Будзе пытаць свайго сына:
— Ой ты, коню сівусенькі, Дзе ж мой сынку раднюсенькі? Ці ты яго ў лесе згубіў, Ці ты яго на вайне забіў?
— Я яго ў лесе не згубіў, Я яго на вайне не забіў, А твой сынок ажаніўся, Узяў жонку-валыначку, Узяў жонку-валыначку — У чыстым полі магілачку. Узяў жонку-варшавянку — У чыстым полі жоўту ямку. Вазьмі, маці, пяску жменю, Пасей яго на каменю.
Як пясок жытам узыдзе, Тады сынок з вайны прыйдзе. Ждала ўсходу, ждала спору — Няма сыночка з паходу. Ждала ўсходу, ждала цвету — Пайшоў сынок па ўсім свету.
Запісала Аляксандра Прышчэпа ў 1962 — 1968 гг. у е. Арэшніца Клецкага раёна адАлены Корань (42 гады). (Песні сямі вёсак. С. 207, 208.)
Чарнаморчык
Чарнаморчык міленькі, чарнаморчык, Вывеў мяне босую на марозік.
Вывеў босую і пытае:
— Чы е, дзеўка, марозец, чы адлягае? — Ой, няма марозіку, толькі раса, Ая маладосенька стаю боса. Прастаяла ночаньку, стаю другую, Люблю чарнаморчыка і любіць буду. Палюбіла я яго за шынель, Я думала жыць буду пакуль з ёю. Я думала жыць буду, пажываці, А цяпер прыйшлося мне гараваці. А цяпер прыйшлося мне гараваці, На чужой староначцы жыта жаці. На чужой староначцы жыта жала, Сваю родную мамачку ўспамінала, Што за чарнаморчыка замуж аддала.
Запісана ў 1976 г. у в. Каменюкі Камянецкага раёна ад Еўдакіі Апанасаўны Старун, 1904 г. нар.
Вясельная, калі брат маладой у войску
— Ці ты, дзеўка, роднага браткі не маеш, Што ты, дзевачка, чужых шафяроў саджаеш? — Майго брацеткі, майго роднага, дома нет. Да панёс жа ён галовачку на ўвесь свет.
— Да папрасі ты шэру зязюлю ў палёце, Няхай дагоніць твайго брацетку ў паходзе, На правым плячы вінтовачку нясучы, За чужым сталом пісямцо пішучы.
Ты прачытаеш пісьмяцо на каберцы стоячы:
— Ці ты, сястрыца, па родным братку не дбаеш, Што ты сягоння вяселлейка гуляеш?
ЗапісаўСымон Барысу 1973 г.у в. Пяцюлі (цяпер Новая) Сычэўскага сельсавета Маладзечанскага раёна ад Алены Міхайлаўны Забаронак (1910 г. нар., з в. Бары).
Зашумела дзераўца, зашумела дзераўца
Зашумела дзераўца, зашумела дзераўца, Над вадою стоячы.
Заплакала ўдовушка, заплакала ўдовушка,
Свайго сына радзячы:
— А сынок мой, сакалок, а сынок мой, сакалок, А што ж мне з табой рабіці?
Ці мне цябе ажаніць, ці мне цябе ажаніць,
Ці ў службачку аддаці?
Як я цябе ажаню, як я цябе ажаню,
Свае сэрца ўзвесялю,
Як я цябе ў службу аддам, як я цябе ў службу аддам, Свае сэрца засмучу.
— А матуля, матуля, а матуля, матуля, Ды спраў мне тры трубы.
Тры трубы срабраныя, тры трубы срабраныя, Чацвёртую залатую.
У адну трубу затрублю, у адну трубу затрублю, Коніка выводзячы,
У другую затрублю, у другую затрублю, Коніка сядлаючы.
А ў трэцяю затрублю, а ў трэцяю затрублю, К войску пад’язджаючы.
У чацвёртую затрублю, у чацвёртую затрублю, Сярод войска стоячы.
Сярод войска стоячы, сярод войска стоячы,
3 начальствам гаворачы,
Каб пачула матуля, каб пачула матуля,
У святліцы седзячы,
У святліцы седзячы, у святліцы седзячы,
У аконца гледзячы,
Белы ручкі ломячы, белы ручкі ломячы, Дробны слёзкі ронячы.
Запісала Алена Лашуку 1970 г.у в. Альсевічы Мядзельскага раёна ад Ганны Клямаціч (60 гадоў). (Песні сямі вёсак. С. 150.)
Каліна
Як ты, каліна, ты цвіла, To ты ламай каліну.
Як жа ты ў арміі быў, To ты кахай дзяўчыну.
Прыпеў:
Я памятаю вечар той, Ты плакала са мною.
I на развітанне раз у раз Махала хустыною.
— Ой, буў у мэне Васылёк, Хотыў мэне браты.
Ой, Васылёк, мой Васылёк, Забралі ў салдаты,
Ой, помні, мілы Васылёк, Як цэ сыло горыло.
Як моё сэрцэ по тобі To млело, то болело.
— Як жа я ў армію ішоў, To ты була дзяўчынкай. А як я з арміі прыйшоў, To на руках дытына.
Як каліна расцвіла, Тады ламай каліну. Як я з арміі прыйшоў, Тады ты мела сына.
Запісанаў 1976 г.у в. Камянюкі Камянецкага раёна ад Еўдакіі Апанасаўны Старун, 1904 г. нар.
Багдан Андрусішын (Данчык)
Ой, моладзец, моладзец, чымты нявесёл?
— Ой, моладзец, моладзец, чым ты невясёл? — А як жа мне, молайцу, вясёламу быць — Прыказалі молайцу на вайну ісці.
Былі ў таго молайца тры родны сястры, Усе тры раднюсенькі, усе тры халасты. Старшая сястрыца каня падвяла, Сярэдняя сястрыца сядло падала, Самая найменшая наперад зайшла, Наперад зайшоўшы, распрашчалася: — Прашчай, прашчай, брацетка, прашчай, братка мой.
Скажы, калі вернешся із вайны дамоў? — Выйдзі, выйдзі, сястрыца, рана паутру. Выйдзі, выйдзі, сястрыца, на круту гару, Ўзгляні, ўзгляні, сястрыца, на ціхі Дунай. На тым ціхім Дунаі бел камень ляжыць, На тым белым камені трусова пер’е.
Калі ж той бел камень наверх усплыве, А трусова пер’ейка на дно патоне, Вот тады вярнуся із вайны дамоў.
Ехалі салдацікі з Русі із вайны, Пыталіся сястрыцы брата-сакала. — Ці не той твой брацетка, што ў трох палкох жыў. У чацвёртым палкочку галоўку злажыў?
Застагналі конікі, цела везучы, Плакалі чаляданькі, за ім ідучы, Кукавалі зязюленькі, над ім лятучы, Шчабяталі ластаўкі засыпаючы.
Запісала Вера Посаху 1964 —1970 гг.у в. Мароські Лебедзеўскага сельсавета Маладзечанскага раёна ад Алены Семашкевіч (1897г. нар.). (Песні сямі вёсак. С. 296.)
Там у полі-полі яліна стаіць
Там у полі-полі яліна стаіць, А пад той ялінаю ўбіты ляжыць, А над тым убітым сівы конь стаіць, Белым капытом ён зямлю сячэ, Ён зямлю сячэ, ён пана будзе:
— Устань-устань, пане, ужо даўно спіш. А там у полі казакі ідуць, Яны ж сядуць і на мне паедуць.
— Ты бяжы, косю, лужком-беражком, К новаму дварцу, к мацеры-атцу. Заржы ты, косю, сільна, жаласна, Выйдзе к табе, косю, тры панюхны:
Першая паня — мамачка мая, А другая паня — сястрыца мая, Трэцяя паня —мілая жана.
He кажы ты, косю, што я ўбіты ляжу, А скажы ты, косю, што ў войску служу.
Дзе мамка плача — там рэкі ідуць, А дзе сястрыца — там ручаёчкі, Дзе мілая жана — і расіцы няма.
Як мамачка плача — век вяком,
А сястрыца — год гадом, А мілая жана — да абедзейка. Паабедаўшы, у садок пайшла — У садок пайшла, дзесяцёх знайшла.
Запісана студэнтамі філфака БДУ ў 1971 г. у в. Дзмітправічы Бярэзінскага раёна ад Агапы Ватошкі (80 гадоў). (Песні сямі вёсак. С. 255.)
Як на тым баку ракі...
Як на тым баку ракі Харошыя дварнякі, Дварненьчык маладой Красну дзеўку спалюбіў. Дай нямножка з ней пажыў. Злыя людзі давялі, У салдацікі пайшоў, У карчомку зайшоў.
— Шанкарачка малада, Дай мне мёду і віна.
— Двараненчык маладой, Ці на многа табе даць?
— Hi на многа, ні на мала, А на сто рублей давай?
— Двараненчык маладой, А ці выпіш ты адзін?
— Шанкарачка малада, Хоць я і не вып’ю, Таварышаў напаю, Сваю долю пракляну. — Прападзі, мая доля, Хоць сягоння ад мяне. Любіў дзеўку да канца, Но не судзіў Бог да вянца.
Запісаў Сымон Барыс у 1972 г. ад Сцепаніды Навумаўны Кажамячынка (1901 г. нар.), жыхаркі в. СтрашныяДзёрнавіцкага сельсавета Верхнядзвінскага раёна.
I з далёкіх і з краёў...
I з далёкіх і з краёў Шлі салдацікі дамоў, Эй, шлі салдацікі дамоў.
Па вузенькай дарожцы Запыліла вочы ім, Эй, запыліла вочы ім.
To пясочак, то не дым, To Радзіма — не Берлін, Эй, то Радзіма — не Берлін.
Вот і роднае сяло На прыгорку відно. Эй, на прыгорачку відно.
Выхадзіце, сестры, брацця, Пераможцаў сустракаці, Эй, пераможцаў сустракаці!
I з далёкіх і з краёў Шлі салдацікі дамоў, Эй, шлі салдацікі дамоў.
(Беларускі фальклор. Хрэстаматыя: Мн., 1996. С. 727.)
Казацкія песні
Уставай, казак...
Уставай, казак, досыць спаць, (2 разы) А твайго каня не відаць.
А твой косю за тры мілі, Выеў травы тры даліны. Вады выпіў паў-Дунаю, А я стану падумаю.
Запрагайце каня ў санкі, (2 разы) Мы паедзім да каханкі.
Пад'язджаю пад вароты, Стаіць дзеўка ў срэбры, злоце.
Узяла каня за цугельцы
I павяла да стаёнкі.
Дала каню аўса, сена. (2 разы)
А казаку — мёду, віна.
Сама стала ў канцы стала, (2 разы) Да казака ані слова.
— Чаго, дзеўка, смутна стала, Да казака ані слова?
Ці жаль каню аўса, сена, Ці казаку мёда, віна?
—He жаль каню аўса, сена, He казаку мёду, віна.
Толькі жаль жа ўмывання, Суботняга ўмывання, Нядзельнага прыбірання.
Каго ждала — не даждала (2 разы) (Каго чакала — не дачакала], Аб старым казаку і не думала.
Запісаў С. В. Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс.
У канцы грэблі шумяць вербы
У канцы грэблі шумяць вербы, ІПто я пасадзіла.
Няма майго міленькага, Што я палюбіла.
Няма яго і ня будзе, Паехаў у Адэсу, А мне сказаў: «Расці, міла, Да другой вёсны».
Расла-расла дзяўчынанька, Расці перастала.
Ждала-ждала міленькага, Аж плакаці стала.
Плачце, вочы, плачце, кары, Така ваша доля.
Палюбіла казачэнька, Пры месяцы стоя.
— Hi я яго палюбіла, Палюбіла маці.
Яна мне загадала
Ручнікі даваці.
Адзін дала, другі дала, На трэцяму стала.
А чацвертым шоўкам шытым Ручанькі звязала,
I звязалі мне ручанькі, Ніхто не развяжа.
Забалелі мне ручанькі, Ніхто не развяжа.
Тады табе праўду скажаць, Як сонейка зайдзе.
Тады табе праўду скажаць, Як міленькі прыйдзе.
Запісана ў 1976 г. у в. Каменюкі Камянецкага раёна ад Еўдакіі Апанасаўны Старун, 1904 г. нар.
Аў полі бяроза стаяла
А ў полі бяроза стаяла, Бяроза стаяла кудравістая, Кудравістая, не квяцістая.
А пад тэй бярозай забіты ляжыць, Забіты ды не ажаніты.
А над тым забітым сівы конь стаіць. Сівы конь стаіць, капытамі б'ець, Капытамі б’ець, ваду дастаець.
— Табе, мой косю, вады не дастаць, А мне маладому ад зямлі не ўстаць.
А ляці, косю, бітай дарожкай, (2 разы]
А стань жа, косю, пад варотамі. (2 разы) Ды стукні, грукні капытамі, А там жа выдзіць старая бабка, Старая бабка — то мая мамка.
Будзе пытаціся — ты сумей, як адказаціся.
He кажы, косю, што я забіты, (2 разы)
А кажы, косю, што ажаніты. (2 разы) Былі свашачкі — з лесу пташачкі, Былі музыкі — з лесу вялікі.
Былі большанкі — з лесу варонкі.
Былі сваткі — з лесу сакалкі.
Запісаў С. В. Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс. Мяркуючы па лексіцы апошняга куплета—гэта песня складзенаў Вілейскім раёне, магчыма, у адной з вёсак Нарачанскага краюў гады Першай сусветнай вайны. Яна па змесце пераклікаецца з вядомымі казацкімі песнямі.
Хадзіў, блудзіў казак па даліне
Хадзіў, блудзіў казак па даліне I прыблудзіў к маладой дзяўчыне*.
— Дзяўчыначка, пусці начаваці.
— Ой, не пушчу, будзеш жартаваці.
— Ой, не буду, даліпан не буду: Да світання я ў цябе пабуду.
Дзяўчыначка, будзі мяне рана;
Ой, так рана, каб куры не пелі.
* Кожны другі радок песні паўтараецца.
Ой, так рана, каб куры не пелі.
Каб казакі на коней не селі...
— Казачэнька, хопіць табе спаці, Казачэнька, пара ўжо ўставаці.
Бо даўно ўжо ўсе куры прапелі, —
Ужо казакі на коней паселі.
(Зянько У. Спадчына маёй маці. С. 182.)
Каля грэблі стаяць вербы
Каля грэблі стаяць вербы, Што я пасадзіла.
Няма майго міленькага, Што я палюбіла.
Няма яго і не будзіць, Паехаў у Адэсу,
А мне сказаў: «Расці, дзеўка, 1 7
Да манго прыезду». J
Расла, расла дзяўчоначка, Расці перастала.
Ждала, ждала казачаньку Да й плакаці стала.
Плачце, вочы, плачце, кары, Така мая доля:
Спалюбіла казачаньку
Пры месяцы стоя.
— He сама я палюбіла, Палюбіла маці. Заставіла сваю дочку Ўвесь век гараваці.
Гаравала дзяўчыначка, Гараваці будзіць.
Яна свайго казачаньку Павек не забудзіць.
2 разы
2 разы
ЗапісаўС. В. Барыс2 чэрвеня 1963 г. ад ВерыДзямідаўны Шкляровай (1912 г. нар.) з в. Сальнікі Палёнскаўскага сельсавета Горацкага раёна.
Чырвона каліна
— Чырвона каліна, Лістэчка зялёнэ. Обожджы, дэўчыно, Тры года на мэнэ.
— Рада я, козачэ, Шчэй чатыры ждаці, Колі хоча маці За другога аддаці.
— Як захочэ маці За другога аддаці, Напішы пісёмцэ До мэнэ ў салдаты.
У нэдзелю рано Шчэй сонцэ нэ сходзіць, Молады козачэнько По казармі ходзіць.
По козармі ходзіць, Ліста ў руках носіць, Свайго командзіра Хорошэнько просіць:
— Командзір-соколік Одпусці додому.
Покінуў дэўчыноньку Сам нэ знаю кому.
— Я й адпусцю тэбэ Да й шчэ нэ самого, Сэдлай ты, козачэ, Коня вороного.
Коня вороного, Золотэ сэдэльцэ. Поезджай до дэўчыны Розвесэлі сэрцы.
Едэ, Йванко, едэ, Ворота мінае.
Его жа дэўчына Стаіць да й пытае:
— Куды, Йванко, едэш, Куда ўезджаеш?
Я твоя дэўчына — Хіба ж ты нэ знаеш?
— Знаю, дзеўко, знаю, Знаю добрэ тэбе.
Еду до другоі, Забувай про мэнэ.
Запісала Надзея Піліпаўна Гарагляду 1976 г.ув. Варані Столінскага раёна ад Марыны Аляксееўны Несцяровіч, 1928 г. нар.
Галя
Ехалі казакі з дому і дадому, Падманулі Галю, забралі з сабою. — Едзьма, Галя, з намі, з намі казакамі. Будзе табе лепей, як у роднай мамы. А ў тваей мамы кашулі латаны, А ў нас, казакаў, шолкам вышываны.
I павезлі Галю цёмнымі лясамі. Прывязалі Галю к сасне валасамі. Накрасалі агню з чорнага камення. Падпалілі сосну зверху да карэння. Сосна дагарае, Галя вымаўляе: — Хто ў лесе начуе, няхай мяне чуе. А хто дочкі мае, няхай навучае. Няхай з казакамі гуляць не пушчае.
Запісалі вучаніцы 10-га класа Хадакоўскай сярэдняй школы Марыя Жабінская і Вера Міраноўская ў 1976 г. у в. Корачын Жытлінскага сельсаеета Івацэвіцкага раёна Брэсцкай вобласці ад Варвары Міхайлаўны Жабінскай, 1910 г. нар.
He сядзела б я позна звечара...
Не сядзела б я позна звечара*, He паліла б я ні лучыначкі.
I ня шыла б я не кашулячкі, А купіла б я злота крыллейка. Паляцела б я на Ускраіначку, Села-пала б я сярод рыначку. Да на рыначку казак-войска ідзець, А мой міленькі наўпярод ідзець. — Здраствуй, мілая чарнабрывая! — Здраствуй, дарагой, мой мілёначак! Якаго табе ў чужой старане?
— Плоха, плоха мне ў чужой старане: Баляць ножачкі ад паходачкі, Баляць ручачкі руж'я дзержачы. Баляць плечачкі, ранцы носячы.
Запісаў Анатоль Барыс ад Соф'і Барыс. Песня адносіцца да падзей XVII — XVIII стст., калі на Украіне існавала Запарожская Сеч.
* Кожны радок паўтараецца.
Ехаў казачынька даліною
Ехаў казачынька даліною, Спаткаў дзяўчыну за гарою, Мусіў каня прытрымаці I ў дзяўчыначкі спытаці: — Якое імене табе даці?
— Ах ты, казачынька, Ах ты, дурань неразумны. Мяне Бог сатварыў.
Мяне маці парадзіла, Мяне папы ахрысцілі, А далі мне імене Кулінова.
— Ах ты, казачынька.
Ах ты, пан мой,
А дзе будзе ды начлег твой?.
— На паповым лугавішчы.
Там убіты 2 калішчы.
Там казакі начавалі
I Куліну сагравалі.
— Хаця ж ты, Куліна, не журыся.
— Ах ты, казачыньку.
Ах ты, пан мой, •
А дзе будзе ды абед твой?
— У роўненькім полі карчомка, У той карчомачцы кухарачка. Яна таргуіць піражкамі. Калі будзе, дык з’ядзем, А ня будзець, дык так будзем, Хаця ж ты, Куліна, не журыся.
Запісаў Сымон Барысу жніўні 1962 года ад Соф’і Ільічны Барыс.
Казацкая доля
Спіўся казак, спіўся, 3 дарожанькі збіўся, Вараному каню На грыву схіліўся.
— Ах, косю, мой косю, Я збыць цябе хачу На мёд, на гарэлку, На красную дзеўку.
— Прашу я цябе, казак. He збывай ты мяне, Як мы з табой, казак, Войска ваявалі, Сады аб'язжалі.
} 2 разы
} 2 разы
} 2 разы
У першым садочку Брат з сястрой ходзіць. Брат з сястрой ходзіць, Паціху гаворыць:
— Сястра, мая сястра, Сястра, мая сястра, Жаль мне жану кінуць 1 9 ,
_ v рсіоЫ
I дом свон пакінуць. J
Надаела мне Жоўтая павязка, Жоўтая павязка Й няшчасная доля.
Доля, мая доля, Каб яна згарэла, Як мне гэтае Жыццё надаела.
2 разы
За шыей хустка: Уся яна струхлела. Платочык бяленькі Ад слёзак макрэнькі.
2 разы
Запісаў Сымон Барыс 2 чэрвеня 1963 г. (у в. Жасцяная Горка, каля Вялікага Ноўгарада) ад Веры Дзямідаўны Шкляровай (1912 г. нар.) з в. Сальнікі Палёнкаўскага сельсавета Горацкага раёна Магілёўскай вобл.
Сацыяльна-бытавыя песні
Да ў нашага пана
Даў нашага пана, Да нядобрая слава. Па месяцу жыта жалі, Па зорам копы клалі. Цёмна ў полі, цёмна, Бадай таму цямней было, Хто да хаты не пушчае, Да на полі нас трымае. Да мы позна з поля йдзём, Да прыганятага клянём.
Друкхюцца na кнізе: Дмйтрйев М. А. Собранйе песен, сказок, обрядов й обычаев крестьян Северо-Западного края. Вйльна, 1869. С. 117,118.
Аставайся, мая мамачка, здарова
Аставайся, мая мамачка, здарова. Выпала мне на Украіначку дарога. — А ці будзеш па мне, мая мамачка, тужыці, Як я буду на Украіначцы служыці.
А ці будзеш па мне, мая мамачка, бядаваць. Як я буду на Украіначцы гараваць.
Запісаў С. В. Барыс у 1974 г. у в. Камароўка, каля Плешчаніцаў, Лагойскага раёна ад Надзеі Восіпаўны Бараноўскай, 1904 г.нар.
Гэтую песню і блізкія да яе варыянты я запісваў як вясельныя. Аднак па змесце яна магла мець і гістарычную аснову. Напрыклад, выхад замужза казака і выезду Запарожскую Сеч.
А пайду я гарой, даліною
А пайду я гарой, даліною.
Спаткаў мяне казак маладою, Стаў у мяне дарожкі пытаці: — Дзяўчыначка, дзяўчыначка росла, Куды гэта дарожанька пойшла, Ці ў бор, ці ў луг? Ці ў роўнае поле?
— У роўненькім полі пшанічынька росла, Туды ж гэта дарожанька пошла.
У тэй пшаніцы — ліповы кусточак.
На тым кусце — шырокае лісце.
На тым лісце — салавейка свішчыць.
Мяне свекар да хатачкі клічыць.
— Хоць кліч, ня кліч, я не адклікнуся: Без мілога дамоў не вярнуся.
А мой мілы дома не начуіць, Ночку ў ночку на кані гарцуіць. Ён гарцуіць гаем зеляненькім, Прыгарцуіць ка мне маладзенькай.
Запісаў Анатоль Вікенцьевіч Барысу верасні 1962 года ад Соф'і Ільічны Барыс, 1907г. нар.
Зорушка
— Ой ты, зорушка, чаму ты рано ны заходыла?
— Ой, я рано і скотылася.
За месяцам погонылася,
Край Дуная станавылася.
А там крынічынька, чыста водычынька.
Там дыўчыначка ўмывалася.
— Ой ты, красата мая, ты, красівая.
У каго ты ўлюбылася?
Чы ў генерала, чы ў палкоўніка?
Чы ў генерала, чы ў палкоўніка?
— Ны ў генерала, ны ў палкоўніка, Да ў рускага пагалоўніка.
Запісаў Георгій Шалдзіцкіў 1976 г.ув. Жытнавічы Малоткавіцкага сельсавета Пінскага раёна ад Аляксандры Дзьяканчук, 1894 г. нар.
Аў лузе, пры даліне...
А ў лузе, пры даліне, Случылась навіна. Падманула Кацярына Хазяйскага сына,
— Кідай бацьку, кідай матку, А я кіну дзеці.
I мы пайдзём на ўскраіну Навіну глядзеці.
Ідуць яны, ідуць яны, На дом паглядаюць. — Ці баішся, Кацярына, Каб нас не дагналі?
— He баюся, Арсенюшка, Няма каму гнаці.
Выправіла свайго мужа У поле араці.
Арэць Арцём, арэць Арцём, На дом паглядаіць.
Усе жонкі абед нясуць, А мая чорт знаіць.
Кінуў плугі на ўсе лугі.
Сам пайшоў да хаты.
Пытаецца ў дзетачак: — А дзе ваша маці?
— Пайшла маці, пайшла маці, У луг па каліну.
Адходзячы, сказала нам: — Навек вас пакіну.
Пайшла маці, пайшла маці, У поле па цяляты, Адходзячы, сказала нам: — Я не ваша маці.
Пайшоў Арцём у камору, Паглядзеў у скрыню.
Няма злота, няма срэбра, Няма і Кацярыны.
Заплакаў жа Арцём з бяды
Горкімі слязамі: — Дзеткі мае маленькія, Што рабіць мне з вамі?
Як стукнуўся Арцём з бяды Аб печ галавою.
— Загінуў я, прапаў жа я
3 такою жаною.
Запісаў С. В. Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс (1907 г. нар.), жыхаркі х. Стпруменне Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна.
Сядзеў браце на абедзе
Сядзеў браце на абедзе, Ў акно глядзіць — сястра едзе.
— Збірай, жана, хлеб, соль з стала: Едзіць госця — сястра мая.
Збірай, жана, скарэй-скарэй, Вязець сястра цэлы воз дзяцей.
Сястра гэта, як пачула, Назад коні адвярнула.
— Mae конікі, мае мілыя, Mae конікі белагрывыя.
Дарма я вас памарыла, Вось я ў брата пагасціла.
Ёсць ў мяне хлеб у возе, Абед будзе ў дарозе.
Ёсць у мяне дробныя крошкі, Праліваю горкія слёзкі.
— Ці я цябе, брат, аб’ела, Каб у цябе пасядзела?
Трава з травою звіваецца, А брат сястрой чураецца.
Запісаў С. В. Барысу 1969 г. ад Соф'і Барыс.
Панам мы песьні не сьпяваем
Словы Францішка Аляхновіча Музыка Уладзіміра Тэраўскага
Панам мы песьні не сьпяваем, Працоўнай служым мы бядноце.
Даём, што ў душах нашых маем, Для тых, што жылі век у бядноце.
Хто бачыў у жыцьці гора многа Сьпевы нашы будуць да спадобы.
Да трону ён даляціць Бога, Зварушыць з мейсца нават гробы.
Бо ў нашай песьні многа болю, Жальбы ёсьць шмат, сьлёз цэла мора, Праз нашу доўгую няволю.
Праз нашу доўгую бяду-гора.
Дык годзе, годзе сьлёзы ліці!
Хапайце косы, стрэльбы ў рукі, Пачнём інакш мы хутка жыці — Пара закончыць нашы мукі.
Той, кім дагэтуль пагарджалі, Адзін пры адным хай тут стане!
Мы годзе, годзе часу спалі — Цяпер нам жыць пара настане!
Цяпер ўсім горда ў вочы глянем, Галосна гукнем: «Зямлі, волі!» Усе, як адзін, сьмела паўстанем, Каб ратаваць сябе з няволі.
(ТэраўскіУ. Беларускі лірнік. С. 11 — 13.)
Ды ляцяць міскі
Словынародныя Гарм. У. Тэраўскага
Ды ляцяць міскі і талеркі, што на мяне, Ой, люлі, ой, люлі, люлі, люлі, Пагаворкі, люляшкі*.
Сама села, падпёрлася. Заплакала, уцёрлася.
Людзі кажуць — што ёй стала, Чаму ж замуж не папала?
Дзеўка замуж не папала, Бо чыноўніцаю стала.
Як чыноўніцаю стала, Ахвіцэра пакахала.
Ахвіцэра пакахала, У жыцьці бяды ня знала.
Ой, ня доўга так жылося — Жыць на кухні давялося.
Біць талеркі, міскі стала, Бо напрасна пакахала.
(Тэраўскі У. Беларускі лірнік. С. 88, 89.)
Паціхоньку, палягоньку
Паціхоньку, палягоньку Гнаў Сымонька самагонку. Эй, і агоньчык раскладаіць I сам сабе прыпяваіць: — Давядзецца пацягнуць. Тут агоньчык разгарэўся, Канец трубкі задымеўся. Палілася самагонка — Вісялейшы стаў Сымонька: Давядзецца пацягнуць.
Запісаў Анатоль Барысу 1963 г. ад Соф’і Барыс.
* Пасля кожнага куплета хор спявае прыпеў: «Ой, люлі »
He туманіцца i не дыміцца
He туманіцца і не дыміцца, Дробны дождж ідзець.
Ой, сабралася бедна басота, П’ець гарэлку, п'ець.
Пілі гарэлку, пілі вішнёўку, Сталі піць віно.
А хто да нас прыйдзець, 3 нас насмяецца, Будзем біць таго.
Ой, прыйшоў, прыйшоў
Дзядзька багаты насміхаецца: — А за што, за што бедна басота Распіваецца?
— А ты ня смейся, дзядзька багаты, Маем грошы й час.
Ой, сядай, сядай, дзядзька багаты, Выпі каля нас.
2 разы
2 разы
2 разы
2 разы
—Ой, нету, нету, хлопцы-малойцы, Я не буду піць.
Бо маю, маю 100 рублей грошай, He хачу міняць.
2 разы
Адзін за руку, другі за другую, Трэці ў карок б’ець.
— Хай ня йдзець, ня йдзець дзядзька багаты, Дзе басота п'ець.
2 разы
Дзядзьку звязалі, грошы аднялі, Сталі водку піць.
Хай ня йдзець, ня йдзець дзядзька багаты, Дзе басота п'ець.
2 разы
Запісана мнойу 1969 г.нах. Струменне Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна ад Соф'і Ільінічны Барыс, 1907г. нар.
Варыянт гэтай песні «Ой, ходзяць хмары...» надрукаваны ў кнізе Уладзіміра Зянькі «Спадчына маёй маці» (№250. С. 180,181).
Ой вы, дзевачкі-беларусачкі
Ой вы, дзевачкі-беларусачкі, He ўлюбляйціся ў васточных рабят, Бо васточныя — усе жанатыя, Да абману даводзяць дзяўчат. Бо васточныя — усе жанатыя, Да абману даводзяць дзяўчат.
Адна дзевачка лет 16, Лет 16, як роза цвіла.
I гуляла з ім, і не знала з кім, ІПто ў яго на вастоке жана.
I гуляла з ім, і не знала з кім, Што ў яго на вастоке жана.
Гаварыў ён ёй: «Міла Олечка, Міла Оля, люблю я цебя, Сабірайся ты і паедзім мы. Сабірай, што ёсць у цебя. Сабірайся ты і паедзім мы, Сабірай, што ёсць у цебя».
Вот сабралася бедна Олечка I пусцілась у далёкую пуць. Толькі з горачкі апусцілася, Мама крыкнула: «Оля, вярнісь!» Толькі з горачкі апусцілася, Мама крыкнула: «Оля, вярнісь!»
Даў у рукі ёй чамадан пустой I сказаў: «Оля, здесь ты пастой». Сам пайшоў кругом, сеў у другой вагон I так нежна на Олю глядзеў.
I сказаў ён ей: «Ты не ждзі меня,
He вярнуся я,
Бо ў меня на вастоке жана». Вярнулась дамоў бедна Олечка, I прайшлі маладыя гады.
Запісаў С. В. Барысу 1970 г.ув. Гядуны Юргелянскага сельсавета Эйшышскага раёна (Літва) ад Яніны Ігнатаўны Мотус, 1940 г. нар.
У гэту вёску я паехаў з в. Клявіцыў час фальклорнай экспедыцыі АН БССР па прапанове М. Грынблата і Г. Цітовіча. Праслухаўшы песні, запісаныя ў в. Гядуны, М. Грынблат сказаў: «Сцерці запісы, іх нельга вязціў Мінск,у Акадэмію навук», a сам выйшаў з хаты. «Што рабіць, Генадзь Іванавіч?» — папытаўсяяўЦітовіча. Ён даўмне такую параду: «Схавай сабе на памяць». Такя і зрабіў.
Уж сонца калесіцца
Уж сонца калесіцца — Наш паночак павесіцца. Наш пан-баран, баран, He пускае дамоў зарань.
Наша пані самашэшча — Наварыла сачавіцы Да ўкінула чамярыцы.
Ужо сонца за бор, за бор, Пускай, панок, дамоў, дамоў. Наша пані авечая — Дзержыць нас да вечара.
Запісаў Сцяпан Прохаравіч Бойка ў 1976 г. у в. Сітніцкі Двор Лунінецкага раёна ад Евы Іосіфаўны Ляўковіч, 1919 г. нар.
Цякла рэчка быстрая
Цякла рэчка быстрая, Вадзіца халодная.
Там казак каня паіў, Ён сваю жану тапіў. Яна ў яго прасілася:
— He тапі мяне ўдзень, He смяшы сваіх людзей.
Тапі мяне апоўначы, Як мае дзеткі паснуць, Прасіціся ня будуць.
Прачнуліся дзетачкі, Пытаюцца ў татачкі, Пытаюцца ў татачкі: — Куды пайшла мамачка? — Пайшла ваша мамачка У сыры бор па ягодкі, (2 разы) Па чорныя смуродкі.
Пайшлі дзеткі скачучы, Матку пераймаючы.
I не знайшлі мамачкі У бары з ягодкамі.
Увідзелі мамачку У віры пад калодаю, У віры пад калодаю, Пад белай бярозаю.
— Ціха, дзеткі, не плачце, Я збудую хатачку, Я збудую хатачку, Новую, вясёлую, Я прывяду мамачку, Маладу, прэкрасную.
— Прападзі ты, татачка, 3 сваёй новай хатачкай, Прападзі ты, татачка, I з маладой мамачкай.
А табе, наш татачка, Ёсць табе і мамачка. He трэба нам маладой: Добра нам было з старой.
Запісаў С. В. Барысу 1970 г. ад сваёймаці Соф’і Барыс.
Я каліну, малінуламіла
Я каліну, маліну ламіла* Паціхоньку вячэру варыла. — Кіпі, кіпі, вячэранька, ціха, Буду ждаці свайго жаніха (Цімоха). Ужо вячэра мая закіпае, А мой мілы на парог ступае.
— Сядзьма, міла, з табой на парозе, Раскажу, што чуў у дарозе.
Чуў я, міла, такую навіну, Што ты маеш малую дзяціну.
— Начавалі цыганы на палатцы Дый пакінулі дзяціну на лаўцы. — Давай, міла, каней запрагаці Ды паедзім цыганоў даганяці.
— Нашто, мілы, коней таміці, Давай будзем праўду гаварыці:
А як выпаў сняжок бяленькі, Начаваў у мяне казак тры ночы, Дай пакінуў мне карыя вочы.
Начаваў вун у мэнэ усю зіму Дай пакінуў малую дытыну.
Песняю перапісаў С. В. Барыс у 1980 г. з рукапіснага зборніка былой настаўніцы Лідзіі Андрэеўны Кошалевайу в. Шэйкі Крупскага раёна. Апошнія два радкі для гэтай перапісаны з такой жа песні, якую запісаяа В. В. Трафімава ў в. Бродніца Іванаўскага раёна ад І.Н. Чаплюк, 1907 г. нар.
*Кожны няцотны радок паўтараецца.
Свеціць сонца і зара
Удовачка малада Па садочку хадзіла. Па садочку хадзіла, Двух сыночкаў радзіла.
Двух сыночкаў радзіла, У белы полы спавіла, Сама бабачкай была.
Сама бабачкай была, Без папы імя дала, У карзіну лажыла, У ціхі Дунай пусціла.
(3 разы)
(2 разы)
(2 разы) (2 разы) (2 разы}
— Ой ты, ціхі Дунаёк, Калышы маіх дзяток. (2 разы) — Ах, ты, жаўценькі пясок, Прыкармі маіх дзяток. (2 разы)
— Ой ты, зялёненькі лісток, Прыадзень маіх дзяток. (2 разы)
Дунай кажыць: «Калышу».
Пясок кажыць: «Прыкармлю». (2 разы)
Лісток кажыць: «Адзену». (2 разы)
На сямнаццатым гаду Пайшла ўдоўка па ваду. Стала ўдоўка ваду браць, Стаў карабель прыставаць.
А ў тым жа караблі Два малойцы сядзелі, На ўдовачку глядзелі.
—Чаго, ўдовачка, стаііп? Чаго вады не бярэш?
—А я хачу пастаяць, На малойцаў паглядзець.
— За старшага сама йду, За младшага доч даю.
(2 разы) (2 разы)
(3 разы)
(2 разы)
(2 разы)
(2 разы)
(2 разы)
—А дзе тая старана,
Што маць сыну дый жана?! (2 разы) А дзе тая граніца,
Што брат з сястрой жэніцца? (2 разы]
Запісаў С. В. Барысу 1962 г.уг. Ноўгарадзе ад Соф'і Барыс.
Чые ж гэта валы
Чые ж гэта валы Па полю хадзілі? Ці таго казака, Што дзеўкі любілі?
Адна палюбіла— Казака губіла, Другая любіла — Пасцеьку паслала. Трэцяя любіла — Казака будзіла:
— Чаго, казак, ляжыш? А што ты думаеш?
Бяры ў рукі валы Ідзі ў поле араці,
— He магу ўстаці, Валамі араці, Бо я не здолею Галоўку падняці.
Прыйшла яго сястра, Стала пабуджаці: — Уставай, мой брацетка, Мы пойдзем гуляці.
— He магу ўстаці. He магу гуляці, Бо я не здоляю Галоўкі падняці.
Прыйшоў яго браце I стаў пабуджаці: — Уставай, мілы браце, Мы пойдзем касіці.
— He магу ўстаці. He магу касіці, Бо я не здоляю Галоўку насіці.
Прыйшоў яго бацька I стаў пабуджаці: — Уставай, мілв сынку, Мы пойдзем араці.
— He магу ўстаці, Валамі араці, Валамі араці. Hi сошкі насіці, Бо я не здоляю Галоўку насіці.
Прыйшла яго маці, Стала навучаці: — Было табе, сынок, Дзевак не кахаці.
— Нічога не нада, Толькі сажань зямлі I чатыры дошкі, Яшчэ пятай трошкі Ў галоўку і ножкі.
Запісаў Сымон Барыс у лістападзе 1962 г. у Ноўгарадзе ад сваёй маці Соф’і Барыс. Песня ўдакладнена ў 1968 г.
Гэта песня была вельмі папулярнай у вёсках Вілейскага раёна на той час.
~ a;?’ •;> .
У суботу Янка грошы атрымаў
Словынародныя
Музыка Міколы Пятрэнкі
У суботу Янка грошы атрымаў. Крочыў ён да хаты і дружка спаткаў.
— Ой ты, Янка, Янка, дай сваю руку I пастаў, будзь ласкаў, чарку земляку.
— Адчапіся, Васька, глупства не мялі. Жонцы на сукенку я нясу рублі.
Абурыўся хлопец, так Янку сказаў: — Быў ты чалавекам, а скнараю стаў.
Зажурыўся Янка і махнуў рукой: — Раз такая справа, вып'ем па адной.
На беразе селі прама ля ракі— Паплыла сукенка, паплылі рублі.
Стала ціха-ціха на ўсёй зямлі.
Як з-пад дуба Янку п’янога вялі.
Запісаў Сымон Барыс у 1978 г. у в. Родзевічы Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна ад Таісы Радзевіч (каля 30 гадоў), выхавальніцы дзіцячага сада з г. Вілейка.
Народны інструментальны ансамбль «Мінскія музыкі». Кіраўнік калектыву Дзмітрый Ровенскі (трэці злева)
Турыстычная песня
Верш Францішка Багушэвіча «Сьпеў» Музыка народная маршавая
Прэч бутэлькі, люлькі, карты! Марна траціць час не варта.
Хай жывыя рушаць з кіем У святы паход!
Нас не край далёкі кліча Вывучаць чужы нам звычай, Нас чакае ў нашым краі Родны наш народ.
Трэба ведаць наша поле, Блізкіх нам братоў нядолю, Што работай, кроўю, потам Кормяць усіх нас.
Панясём жа пад іх стрэхі Промень і святла, і ўцехі, I настане час світання — Абуджэння час!
Знаць Чачота ўсе павінны, I пра Зана дабрачыннасць, Пра Касцюшку і Манюшку, I пра песняроў.
Рукі ім падаўшы, знаю,
Зробім болей мы для краю, Чымся ў бойках разам стойка Праліваўшы кроў,
Хай жа ўсе, усе, хто можа, Возьмуць свой кіёк дарожны, У край айчынны час ісці нам Вывучаць свой люд.
Сонцу нашаму свяціцца, Піць нам са сваіх крыніцаў, — Вымятаем дружна з краю Мы замежны бруд!
20. VII. 1897 г.
Класік беларускай літаратуры Ф. Багушэвіч быў юрыстам. Ён збіраў старажытныя рэчы і ахвяраваў іх розным музеям. А ў 1897 годзе, у сталым узросце, ён здзейсніў воднае падарожжа па Вяллі і Нёмане. Тады ж Багушэвіч прыняўудзелу конкурсеўВільні налепшую турыстычную песню і перамогу ім. Гэты верш паэт назваў «Сьпеў». Тая песня не страціла надзённасці і актуальнасці і сёння. Вельмі бадзёрая і заклікальная песня.
(Содаль У. Першая беларуская турыстычная песня // Краязнаўчая газета. 2010, № 18.)
Ой, п'яна я, л'яна
Ой, п’яна я, п’яна, He пайду дамоў рана. Абняла мяне цёмна ночанька Ля вішнёвага сада.
Там салавейка шчабеча, А зязюля кукуе.
Ой, Бог ведае, да Бог знае, Дзе мой мілы начуе.
Ой, калі ён у дарозе, Прынясі яго, Божа. Як у мілачкі на пярыначцы, Пакарай яго, Божа.
Чым жа я не такая, Як чужая другая? Я харошая, я прыгожая, Толькі доля ліхая.
А калі б гэта знала, Што замужам ліха, Я сядзела б, бульбу ела б У матулечкі ціха.
Запісаў С. В. Барысу 1969 г. ад Соф'і Барыс.
Я гарэлку п'ю
Я гарэлку п’ю,
Я яе люблю,
А хто ж яе любіць будзе, Ды як я памру?
Як я памру, як я памру, Схавайце пры месце. Каля маёй галовачкі Барылку павесце.
Гарэліца, гарэліца, Як я ж цябе люблю!
А хто б цябе любіць будзе Ды як жа я памру?
А хто ідзець, а хто ідзець, Няхай прачытаіць, Які ж тут п'янічынька Ў зямлі спачываіць.
Запісаў Анатоль Барысу 1963 г. ад сваёй маці Соф'і Барыс.
А ў полі, ў полі тры дарожанькі
А ў полі, ў полі тры дарожанькі, А ў полі, ў полі тры дарожанькі. Адзін жа ідзець — песянькі пяець, А другі ідзець — у скрыпачку йграець, Трэці ідзець — сільненька плачэць.
Што к жане йдзець — песенькі пяець,
Што к мамачцы йдзець — ў скрыпачку йграець, Што к мачысе йдзець — сільненька плачэць. Мамачка сына ды пераймала Салодкім віном, белым пірагом.
А жана мужа ды пераймала
3 беленькім сырам, з маленькім сынам.
Мачыха сына ды пераймала: — Няўжо на свеце вайны не было, Ды майго пасынка не забіла?
Няўжо на свеце вады не было, Ды майго пасынка не ўтапіла? Няўжо на свеце агню не было, Ды майго пасынка не спаліла?
— Я каля вайны сокалам лятаў, А каля вады — белым лебедзем, А каля агню — сінім селязнём.
Запісала Галіна Супрун у 1960-х гадах ад Еўдакіі Аўдашкевіч (58 г.) з в. Воўча Докшыцкага раёна. (Лірычныя песні/ Уклад. і рэд. Н. С. Гілевіча. Мн., 1976. С. 87, 88.)
Песні беларускіх партызанаў
Бабуся
Слова Максйма Соболева
Музыка народная
— Бабуся, бабуся, н что тебя ночью
В отряд прнвело к нам сюда?
— Случайно, сыночкн, случайно, родные, йду й не знаю куда.
— Бабуся, бабуся, зачем ты, седая, До хаты своей не ндёшь? „ „ ,
— Дотла погорела деревня родная, • aKCUM j0 й хаты своей не найдёшь.
— А где старнчок твой, куда он девался?
Где дочкн твон, где сыны?
— Над дочкамн, мужем — снаряд разорвался, Ушлн в партнзаны сыны.
— Бабуся, бабуся, куда же теперь ты, Какую ты ніцешь судьбу?
— Такнх молодцов вот, как вы все, ніцу я Co звездочкой красной на лбу,
— Ну, что же, бабуся, пойдн обогрейся й с намн поешь нз котла.
— Спаснбо, сыночкн, спаслбо, родные, Я все, что лскала, нашла.
Друкуецца па зборніку «Лясныя песні» (с. 152,153). С. Барыс запісаў яе ад партызан і потым сустрэўся ў Заслаўі з аўтарам верша. Ім аказаўся Максім Піліпавіч Собалеў (1912-1987), які працаваў перад вайной дырэктарам Рагаўской сярэдняй йіколы Заслаўскага раёна. У час фашысцкай акупацыі ён пайшоўу партызаны і выпускаў газетуў партызанскай брыгадзе «Штурмавая».
Походная штурмовая
Слова Максйма Соболева
Музыка Нсака Дунаевского на мелодйю «Песнй тракторйстов» («Ой вы, конй, вы, конй стальные»)
Шумел дожднк в ночном полумраке, По дорогам вода потекла.
Партнзаны с лесов выезжают Совершать боевые дела.
Прйпев:
Мы прн встрече с врагом Пулемётным огнём Даднм чосу фашнстам германскнм,
Ты не думай, фашнсцкая свора, Боевых партнзан разгромнть. Онн тоже сумеют прекрасно Вас, фашнстов, свннцом угостать.
Прйпев.
Нам не страшен нн дождь, нн прохлада, Нн страшна нам ночная езда.
Мы взорвём все мосты н дорогм, Замнннруем путь поездам.
Запісаў С. В. Барысу Мінскуў 1975 г. ад былога партызана Іпаліта Іванавіча Цімохіна, 1918г. нар. Затым гэты тэкст мной быўзвераны ўтым жа годзеў аўтара песні М. П. Собалева, які жыўу Заслаўлі.
Генадзь Цітовіч
Рыгор Шырма
Хутка сонца заззяе над намі
Хутка сонца заззяе над намі — Сустракаць будзем волі зару.
У чужынцаў ляжаць пад нагамі Ты не будзеш, мая Беларусь!
Там, на ўсходзе, грыміць кананада, Ноччу неба гарыць у агні.
Гэта крышаць фашысцкага гада Пабрацімы твае і сыны.
Дзень і ноч ўсё мацнеюць раскаты, Дзень і ноч бой безупынку кіпіць: Гэта час надыходзіць расплаты, Гэта гнеў наш пажарам гарыць.
Беларусь, наша маці, краіна! Гэта дзень вызвалення ідзе, Узнімі ж ўсю нянавісць і сілу I абруш па варожай брыдзе...
Няхай помста твая запалае Ў кожнай скібе стаптанай раллі, Хай нямецкую набрыдзь змятае 3 нашай роднай пакутнай зямлі.
Хутка сонца заззяе над намі — Сустракаць будзем волі зару.
У чужынцаў ляжаць пад нагамі Ты не будзеш, мая Беларусь!
(Бацькаўшчына. Мн., 1996. С. 16.)
Песня ўзнікла ў гады Вялікай Айчыннай вайны сярод беларускіх партызан.
Любммая песня рогачёвскнх партнзан
Мы шлн на дело ночкой темной
Громнть коварного врага, Кнпелн злобой неустанной — Нам жнзнь была не дорога. (2 разы)
Подкравшнсь к вражескому тылу, Команда подана: «Вперед!» Залнлся песней неустанной
Наш друг «Максммка» — пулемет! (2 разы) В смертельном страхе враг отпрянул.
Бежал, куда глаза глядят.
Ответный залп нестройно грянул,
Влетел в деревню наш отряд. (2 разы]
Свнстелн пулн, ветер злнлся,
Метелн снежные крутя, Товаршц-друг наш повалнлся —
Подкашен пулею врага. (2 разы]
Проіцай, товарніц, храбрый вонн, Пусть пронесется злой буран!
Высокнх почестей достонн
Наш славный красный партнзан. (2 разы)
Песню спявалі партызаны 8-й Рагачоўскай брыгадыў 1943 — 1944 гадах. Янаўзятая зуспамінаў рагачоўскіх партызанаў С. М. Свярдлова і П. Я. Вераб'ева. Успаміны знаходзяццаў Рагачоўскім музеі народнай славы (ф.б). Копіі ўспамінаў Іван Ліхараў, выкладчык Магілёўскага каледжа кулыпуры, перадаўу 2009 г. аўтару гэтай кнігі.
На ўзгорку пясчаным тры хвоі
На ўзгорку пясчаным тры хвоі Ад даўняга часу стаяць. Безумныя пусткі спакою Навокал наклалі пячаць.
Прыходзіць хвіліна цяжкая, Халодны і верны спакой. А там на яловых галінах Ляжыць нерухомы герой.
— He ведаў ты страху ніколі, Быў храбры і верны ў баю. За край, за Радзіму, за волю Аддаў маладосць ты сваю.
Клянёмся табе над магілай, Наш верны таварыш і брат. Мы знішчым фашысцкую сілу, Ім не вярнуцца назад.
Запісаў Анатоль Барысу 1962 г. ад сваёймаці Соф'і Барыс.
Ніколі не згіне ад лютых пажараў
Ніколі не згіне ад лютых пажараў Вялікі і слаўны наш край.
У бой за Радзіму збірайся, таварыш, Ідзі партызаніць у гай.
На прускага ката! За вёску і хату! — Кліч помсты народнай заве.
Ідуць у атаку
Лясныя салдаты, Грукочуць гранаты, Крычаць аўтаматы:
Жыве Беларусь!
Жыве!
Змагайся без страху з навалай варожай За шчасце калгасных палёў;
У пушчах Палесся, на Нёмане й Сожы Грыміць навальніца баёў.
Адважныя хлопцы сядзяць у засадах, Разгневана пушча гудзе: — Ад куль не схавацца вам, лютыя гады, Расплаты не ўнікнуць нідзе!
Ніколі не згіне ад лютых пажараў Вялікі і слаўны наш край.
У бой за Радзіму збірайся, таварыш, Ідзі партызаніць у гай.
(Бацькаўійчына. Мн., 1996. С. 17.)
Песня беларускіх партызану гады Вялікай Айчыннай вайны.
Мване, Нванушка — ты моя душа
Нване, йванушка — Ты моя душа.
Мы с тобой, Нванушка, He нажнлнся.
Едут партнзаны — Аж шумят леса.
— Дайте, дайте Нванушку, Хоть на два часа.
He далн Нванушку, Да далн Мяшу.
— Через тебя, Мншенька, Жнзнь свою лншу.
Запісала Клаўдзя Васілеўна Будчук у 1976 г. у в. Гадзічава Гомельскага раёна ад Зінаіды Іванаўны Зайцавай, 1914 г. нар.
На лесной поляне старый дуб стомт
На лесной поляне старый дуб стонт, А под этнм дубом партязан лежнт. Он лежнт, не дышнт, будто сладко спнт, Золотые кудрн ветер шевелнт.
У него головкн мать его стонт.
Плачет н рыдает, сыну говорнт:
— Я тебя роднла, но не сберегла.
А теперь могнла будет мать твоя. Ты у меня роднлся, отец немцев бнл, Где-то под Одессой голову сложнл. Я вдовой осталась, пятеро детей.
Ты был самый младшнй, славный сын Андрей. Ты, Андрей, фашнстов по-геройскн бнл, Ордена н медалн на грудн носял. Долго за стеною слушал команднр.
— Ты не плач, старушка, — он проговорнл. Он — герой фашнстов по-геройскн бнл, За страну родную голову сложнл.
Запісаў Анатоль Барысу 1963 г. на х. Струменне Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна адАльжбеты Каркоткі, 1906 г. нар.
Прыпеўкі і песні беларускіх калгаснікаў
Прыпеўкі
3 неба зорачка ўпала Брыгадзіру на рамень. Брыгадзіра любіць можна: Ён запіша працадзень.
А што гэта за сяло, Што мне так тут весяло? Хачу хлопца тут знайсці, Каб сюды замуж пайсці.
Скора, скора 7 нядзель, Дадуць мілому шынель, Шапачку ваенную, Пакіне мяне бедную.
Палюбіла лётчыка, Думала — лятае. Прыходжу на аэрадром, А ён падмятае.
Я любіла лейтэнанта, Падышоў ка мне маёр, Пакуль звёздачкі лічыла, Лейтэнант пайшоў з другой.
Ты пад акном не стой Да самай раніцы.
Я не пайду з табой: Ты горкі п'яніца.
Пакахала лейтэнанта, А пасля палітрука.
А пасля і вышэй і вышэй — Дабралась да пастуха.
Высока мілы лятае, Крылом неба дастае. Харашо мілы ласкае, Толькі замуж не бярэ.
Мілы мой! Пайдзём дамой, Ідзем, мая карціначка.
Цябе ў салдаты забіраюць — Астанусь сіраціначкай.
Дазволь, татачка, жаніцца, Дазволь узяць каго хачу. He дазволіш добрай воляй — 3 любай у горад укачу.
Запісанаў 1976 г.у г. Кобрыне.
А ў дулі — дзве зязюлі, А ў вішні салавей. Як увіджу свайго мілога, Мне на сэрцы весялей.
Дайце з горачкі скаціцца, 3 ручайка вады напіцца. Дайце з міленькім сыйсціся Пра любоў нагаварыць.
Запісанаў 1970 г.у в. Клявіца Ашмянскага раёна ад Ядвісі Доваль.
Запаліце лучыначку, Дайце асвяціцца.
Сам не знаю, з кім гуляю, Хаця б не забыцца.
За ракой сабачка брэшыць, Маленькі, удаленькі.
Мяне дзевачкі ня любяць, Што я небагаценькі.
Хораша тады купацца, Як вада сагрэецца.
Хораша й з тым кахацца, Як з салдатаў верніцца.
Скора, скора я паеду Пад Варшаву ваяваць. Пакідаю свайго мілку Селядцамі гандляваць.
Да здалі мяне ў салдаты, Заганяюць у самы зад. Ты чакай, мая мілая, Цераз тры гады назад.
Ой, мілашка мая, Ужо мяне здалі. He садзіся ля мяне He задавай жалі.
Сыграйце мне, музыкі.
Вясёлую полячку. Паследні раз бяру гуляць Сваю чарнабровачку.
Здалі, здалі, запісалі, Здалі ў кавалерыю.
Далі шапачку-японачку, Шабельку халерную.
Здалі, здалі, запісалі, За каго буду служыць?
Каб сказалі: «За мілую» — Перастаў бы я тужыць.
Знаю, знаю, мой міленькі, Чаму цябе не здалі?
Па здароўю бракавалі, I даляры памаглі.
А чым, чым я не салдат?
Чым я забракованы? Рукі, ногі ў кандалах Да сцяны прыкованы.
Давай, мілка, забастуем, Тваю юбку прададзім. Галіфэ маё аставім.
У пастарунку пасядзім.
А мой мілы хіцер, хіцер.
На машынку сеў ды ў Піцер. Як я бліжэй падышла — Машына свіснула і пайшла.
Далоў цара! Далоў цара! Далоў цара з царыцаю!
А яшчэ далоў, далоў Ды польскую паліцыю.
Гітлер лапці пляцець, Герынг падплятаіць, Гебельс лапці прадаець, Капітал складаіць.
— А матулечка, што гэта за гульня?
Чаму падымаецца кашулечка мая?
— А ў матулі рускі non начаваў, Дурэючы, ён палок паламаў.
Гавораць, платкі — разлука, Я мілому два дала.
He платкі нас разлучаюць, А няшчасная вайна.
Прыпеўкі запісаўу 1963 г. А.В. Барыс ад сваёймаці Соф'і Барыс.
Прыпеўкі калгаснікаў 1950-х гадоў
Едзіць Гітлер на машыне, Едзіць Сталін на быку. — Куды едзеш чорт пузаты (вусатыУ?
— У Расею па муку.
Украіначка хлебаробная, Полыпчы хлеб прадала — Сама галодная.
Сядзела баба на раллі
I лічыла працадні.
—Працадзень, працадзень, Дай мне хлеба хоць на дзень.
У калгасе добра жыць: Адзін робіць — сем ляжыць. А як сонца прыпячэць, Дык і той уцячэць.
Самагоначку мы гонім, Самагоначку мы п’ём.
Апараты забіраюць, А мы новыя куём.
He вядзі мяне ў агрэст, Бо я абкалюся.
Вядзі мяне ў лебяду — Сама загалюся.
У калгас ішла — спадніца новая,
А з калхозу ішла — жопа голая.
У калхоз ішла абуўшысь, А з калхозу басіком. Мех азадкаў зарабіла За ўсё лета з мужыком.
Брыгадзіру падгадзіла, Прэдседацелю дала. На работу не хадзіла I стаханаўкай была.
Салавей мой, салавей, Што на свеце саладзей?
А ці цукар, ці мядок, А ці ў дзеўкі перадок?
Чаго ты, Ванька, ганарышся? Як ты, Янка, не садзіся Ты нікуды не гадзіся — Hi ў салдаты, ні ў матросы, Толькі змазываць калёсы.
Запісаў С. В. Барысу в. Касічы Вілейскага раёна. Спявалі жанчыны на вечарынкаху 1950 — 1960-х гадах.
Гарманіст, гарманіст. Выходзі на бугарок. Прынясі буханку хлеба I бульбачкі кацялок.
Лейценанты, лейценанты, Як жа вы ваюеце?
Ад вёскі і да вёскі Ўсіх дзяўчат цалуеце.
У мяне новая спадніца, Пад спадніцаю ларок. Паглядзіце, лейценанты, Самы лепшы там паёк.
Запісана студэнтаміў 1976 г. на Брэстчыне.
Мяне мілы правадзіў Да зялёненькіх рабін. Усіх трацкістаў корні знішчым, He застанецца ні адзін.
(Правда ucmopuu: Память й боль / Сост. Н. М. Жйлйнскйй, Мн., 1991. С. 49.)
Ой, мамачка, я прапала — Любіць мяне, хто папала, I рускія, і палякі, I ўсякія пабасцякі...
Ганьба Гітлеру Адольфу, Што абуў ён нас у вольху. Дзякую Сталіну-грузіну, Што абуў нас у рызіну*
Ленін у туфельках хадзіў, Людзей па сухенькім вадзіў, А як Сталін абуў боты, Дык павёў людзей у балоты.
Я раней быў басяком Па кішэннай часці,
А цяпер я — камісар Пры савецкай уласці.
Дзякуй мудраму грузіну, Што абуў нас у рызіну. Будзем Амерыку прасіць, Каб рэзіну не насіць.
Камсамольцы чыста ходзюць — Як бы іх не замараць.
Нашы дзеўкі рукі мыюць, 3 камсамольцамі гуляць.
Устань, Ленін, падзівіся Як калгасы разжыліся: Пуня ракам, хата бокам I кабыла з адным вокам,
Ой, ты, мая Домна, Прыйдзі ка мне цёмна. Твая ступа, мой таўкач — Будзем крупы абтаўкаць.
У калгас дарога проста.
А з калгасу касяком. У калгас ішоў абуты, А з калгасу басіком.
Я бывала заўлякала To Ярому, то Фаму. А цяпер я заўлякаю Начальніка ГПУ.
Запісаў паэт Рыгор Барадулін.
(Барадулін Р. / Збор твораў. Т.4. Мн., 2002. С. 348, 349; Самота паломніцтва. Мн., 1990. С. 15 — 54.)
с AM
* Пры фашысцкай акупацыі насілі дзеравяшкі (абутак з драўлянай падошвай), а пасля вайны рабілі бахілы — абутак з аўтамабільных шын («покрышек»).
Пайшла Дуня ў агарод
Пайшла Дуня ў агарод, Буракоў накрала, (2 разы)
Водачкі нагнала.
Дуні водка ўдалася (2 разы)
Уся брыгада напілася.
Брыгадзір, заліўшы вочы, (2 разы)
Ён не відзіць дзе рабочы.
Заатэхнік як набраўся, (3 разы)
I з даяркамі падраўся.
Быў там разам прадсядацель (3 разы)
I з райкома засядацель.
I міліцыя была, (3 разы]
Самагоначку піла.
Іх зазвалі на бюро (3 разы)
I нікому не было.
Трэба Дуні прэмя даць, (2 разы) Што ўмеіць водку гнаць.
Запісаў С. В. Барысу 1970 г.ув. Гядуны Юргелянскага сельсавета Эйійышскага раёна ад Юзэфы Плюст (1919 г. нар.) і Яніны Мотус (1940 г. нар.). У Вілейскім раёне была вядома песня «Звеннявой Дуня была» (варыянт гэтай). Адну жанчыну за выкананне такой песні адправіліўлагер на 5 гадоўза паклёп на савецкі лад.
Турэмныя і разбойніцкія песні
Спяіце, таварышы, песню маю
Спяіце, таварышы, песню мою.
Загінуў Арсенька ў польскім краю. Судзьбу мне такую назначыла маць. Загінуў я за дзевак, нягодных дзяўчат. Дзве дзеўкі — зладзейкі згубілі мяне, Няпраўду сказалі суддзі на мяне.
Наш бедны Арсенька сіроткаю быў, Па смерці яго ды ніхто не тужыў.
На ўказанае месца Арсеньку вялі, Сказалі: «Скідай жа з сябе кандалы». На ўказаным месцы Арсенька стаяў, Па беламу свету так цяжка рыдаў.
— Спявайце, таварышы, песню маю, Што бедны Арсенька прапаў за нішто. Дзве дзеўкі — зладзейкі здрадзілі мне, Няпраўду сказалі суддзі на мяне.
I штык жа сагнуўся, грудзей не прабіў, Напэўна, што суд за няпраўду садзіў. А куля-зладзейка прабіла мне грудзь — Загінуў Арсенька, прапаў назаўжды. Аднойчы гулянню прыходзіць канец — Дзве дзеўкі-зладзекі не ідуць пад вянец.
Запісаў С. В. Барысу 1962 г. ад Соф’і Барыс.
Усе бутылкі шавяляцца
Усе бутылкі шавяляцца, Усе стаканы гавараць.
Усе людзі весяляцца, (2 разы) А я молад у цюрме.
Нічога ў цюрме не слышна, Нічога там не чуваць.
Толькі слышна звон ключыны, (2 разы) Ключнік камеру адкрыў.
Ключнік камеру адкрываіць, Пісар з кнігаю ідзець.
Сюды, сюды, сын крэсцьянскі,
Сюды, сюды суд цябе завець. (2 разы)
Як я выйшаў на крылечка, Нехта крыкнуў: «Дзева, стой!» Як я выйшаў за вароты, Акружыў мяне канвой. (2 разы] — Ох вы, суддзі, мае суддзі, Нашто мяне судзіце?
Я душу не загубіў,
Нашто смяне мучыце? (2 разы]
Мяне на судзе асудзілі
На тры доўгія гады.
А ў цямніцы закавалі
У цяжкія кайданы. (2 разы] — Ой вы, птушкі-канарэйкі, He лятайце высако.
Занясіце маёй маме,
Што ссылаюць далеко. (2 разы]
Ой вы, птушкі-канарэйкі, He садзіцесь на дзвярах. Занясіце маёй маме,
Што закуты ў кайданах. (2 разы] ЗапісаўАнатоль Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс.
Туман, туман па даліне
Туман, туман па даліне — Шырок лісток на каліне.
Яшчэ шырэй на дубочку — Плачыць дзеўка ў церамочку.
Запрагу я каня ў санкі, Сам паеду да каханкі.
Еду поле і другое, На трэцяе ўз’езджаю. Разбойнічкі ўстракаюць, Разбойнічкі ўстрачаюць, Майго каня адбіраюць, Мяне, малойца, убіваюць. — Разбойнічкі, братцы мае, Што хаціце вазьміце, Толькі мяне не губіце.
Каня майго ўзялі, А мяне малойца не чапалі.
Спявачкі Вера Шклярова (злева) і Ганна Плоткіна
Каня возьмуць — другі будзіць, А мяне заб’юць — мяне не будзіць.
Запісаў Сымон Барыс 26 ліпеня 1963 года ад непісьменнай Веры Дзямідаўны Шкляровай (1912 г. нар.), з в. Сальнікі Палёнкаўскага сельсавета Горацкага раёна.
Мать прннесла сыну передачу
В воскресенье мать-старушка К воротам тюрьмы прншла, В узелке родному сыну Передачу прннесла.
— Передайте хлеб сыночку,
A то людн говорят, Что в тюрьме всех заключенных Снльно голодом морят!
Усмехнулся надзнратель й, подумавшн, сказал: — Твой сыночек прошедшей ночью На покой уже ушел.
Твоего сыночка расстрелялн
У тюремной, у стены.
А как прнговор чнталн — Слыхалн звёздочкн однн.
Пошатнулась старушка, От ворот тюрьмы пошла Н ннкто того не знает, Что в грудн она несла.
Запісанаў 1976 г.уг. Лунінец ад Ганны Кацубы.
Пройдетзпма, настанетлето
Пройдет знма, настанет лето, В садах цветочкн расцветут, А мне бедняжку той порою Железом ножкн закуют, В Снбнрь на каторгу сошлют.
А прнведут меня в деревню, Начальннк спроснт: «Кто таков?» — А я скажу, что я бродяга, He знаю роднны своей.
Я назову себя бродягой, He знаю роднны своей.
Запісаў Анатоль Барысу 1963 г. ад Соф’і Барыс.
Злые людм завндовать сталн
Злые людн завлдовать сталн, Что судьба нас так рано свела. А мы горя с тобою не зналн, Полкібнла ты крепко меня.
Полюбнть ты меня, полюбнла, Прнласкать не умела меня.
Жнть, сойтнся с судьбою хотела, Поздно было, голубка моя.
Я по свете, как сокол, скнтался — Всё добычу себе я нскал.
Воровством, грабежом заннмался Н теперь за решетку попал.
За решеткой снжу н мечтаю, Как вернуться весёлому мне. Часто, мшіка, тебя вспомннаю, Как проіцался с тобой на зоре.
й так крепко, так крепко рыдаю, Что прнходнтся редко встречать.
Я вернусь домой — твердо знаю, Н прошу тебя меня ждать.
Запісаў Анатоль Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс.
Шырока наша дзярэўня
Шырока наша дзярэўня,
Толькі вуліца гразна.
Харашы нашы рабяты, Толькі славушка худа. Называюць нас варамі, Усё разбойнічкамі.
Мы не воры, не зладзеі, He разбойнічкі былі.
Мы лавілі шчуку-рыбу На сухому беражку.
Як закінулі мы сеці Да за дзядзюшкі клець. А ў дзядзюшкі Петра Мы злавілі асетра, Яго сівога каня, Сівагрывую кабылу 1 рабое жарабя.
Павялі іх прадаваць, Сабе дзеньгі палучаць, Сабе дзеньгі палучаць, Па дзявіцы нанімаць.
Запісанаў 1976 г.уг. Лунінец ад Ганны Кацубы.
Звенел звонок на счет проверкн
Звенел звонок на счет проверкн: Ланцал (вор) задумал убежать. He стал зорн он дожндаться, Проворно стал он печь ломать.
Тесной (печной) трубою он пробрался. На тот высокнй на чердак.
По чердаке он долго шлялся, Себе веревочку нскал.
Нашел веревку, стал спускаться, Часовой заметал — выстрел дал. — Я к вашей мнлостн с докладом: Ланцал с-под замка убежал.
Бежал, бежал большой дорогой, Потом свернул он в темный лес.
По лесу трн года он шлялся, Что хотел, то пнл н ел.
С травы росою умывался, Молнлся Богу на восток.
С московской барышней сознался, Опять он в тюрьмнцу попал.
Запісаў Сцяпан Прохаравіч Бойка ў 1976 г. у в. Сітніцкі Двор Лунінецкага раёна ад Евы Іосіфаўны Ляўковіч, 1919 г. нар.
Ой ты, доля, злая доля
Ой ты, доля, злая доля, Доля горкая мая!
Да чаго ж ты, злая доля, Да Сібіру давяла?
Ці за п’янства, шпікулянства?
Ці за хрысціянска обшчаства? Hi за п'янства, шпікулянства, А за хрысціянска обшчаства.
Вось як выйшаў такі прыказ:
Сталі подаці збіраць
Вось паследнюю скаціну За без цаны забіраць.
Вот як выйшаў я з цярпення —
Узяў урадніка забіў, А за гэта праступленне Суд мяне катаржны судзіў.
Пасадзілі на тры года.
Сядзець мушу ўсё раўно.
Цюрма цёмна, цюрма сыра, Дай нічога не відно!
Ох вы, цэпі, мае цэпі!
Вы стальныя стаража!
He як сарваць вас, не зламаці — Доля горкая мая.
Запісаў Сцяпан Прохаравіч Бойка ў 1976 г. з в. Сітніцкі Двор Лунінецкага раёна ад Евы Іосіфаўны Ляўковіч, 1919 г. нар.
Па віленскім саду гуляў
Па віленскім саду гуляў, Красоткай любаваўся.
У Вілейскую цюрму папаў,
Чаго не спадзяваўся. (2 разы]
У Вілейскай цюрме сяджу 3 пабрытай галавою.
Цяжкія кайдалы нашу, Нашу перад сабою. (2 разы]
Айцец мой стары слёзы льець I маць пра тое не знаіць, Што сын яе ў Лукішкі ідзець I родзіну брасаіць. (2 разы)
У Вілейскай я цюрме сяджу I песні распяваю, А справа ў акружным судзе Чым кончыцца — не знаю. (2 разы)
Там сведак многа, прысяжных, I судзяць пракуроры.
Чым будзе хлопец вінават,
Аб’явяць у прыгаворы. (2 разы)
Далей Лукішак не сашлюць, Усё там разузнаю.
Ізноў дадому я прыйду, 3 сябрамі загуляю. (2 разы)
I я з друзьямі піў, гуляў, Красоткамі любаваўся. У Вілейскую цюрму папаў, Чаго не спадзяваўся. (2 разы)
Запісаў Анатоль Барысу 1963 г. ад Соф'і Барыс. У горадзе Вілейка ад 1863 г. пры ўсіхуладах дзейнічала турма. Пасля таго, яку 1960 г. з турмы ўцяклі злачынцы, якія зрабілі падкоп, яеў 1964 г. закрылі.
Усе кажуць мне, што я праступнік
Усе кажуць мне, што я праступнік.
He забіваў я і не краў, А за свабоду быў заступнік I праз людзей у турму папаў.
Мяне на судзе асудзілі На тры доўгія гады. А ў цямніцы закавалі У цяжкія кайдалы.
Чаму завеш мяне злачынцам?
He забіваў я 1 не краў.
А для людзей быў дабрачынец
I першы раз у турму папаў.
Запісаў С. В. Барысу 1963 г. ад бацькі Вінцэся (Вікенція) Барыса, 1906 г. нар.
Гэту песню спяваліў Заходняй Беларусіў 1930-х гадах на рускай мове.
Песні воінаўі нтэрнацыяналі стаў («афганцаў»)
Этотмпр безтебя
Слова й музыка Н. Морозова
Этот мнр без тебя — просто голые скалы. От паляіцего солнца не спрятаться в тень.
Здесь душманскне БУРы стерегут перевалы, й в тревожные рассветах рождается день.
Этот мнр без тебя перечёркнут ракетой, й погнбшнм друзьям не закончнлся счёт. Здесь нзмерена жнзнь пулемётною лентой, Караванной тропою н чем-то еіцё.
Этот мнр без тебя. После рейда — усталость. Недоішсанных пнсем скупые слова.
Здесь в серцах ужнваются ярость н жалость, й по-прежнему в душах надежда жнва.
Этот мнр без тебя нензменен н вечен, Мнр нежданных разлук н случайных встреч. Здесь ремнн автоматов врезаются в плечн, й звучнт нностранная странная речь.
Этот мнр без тебя, он расколот войною.
Эхо выстрелов скачет по склонам крутым.
Этот мнр без тебя всё же полон тобою. й становншься блмже далёкая ты.
(Беларускі гістарычны часопіс. 2011, №1. С. 73.)
Кукушка
Слова Ю. Кйрсанова, В. Кочеткова Музыка Ю.Кйрсанова
Сннтся часто мне мой дом родной.
Лес о чем то о своем мечтает.
Серая кукушка за рекой, Сколько жнть осталось мне, счнтает. Серая кукушка за рекой, Сколько жнть осталось мне, счнтает.
Ты пряжался ласково к цветку, Стебелек багульннка прнмятый. Н звучнт леннвое «ку-ку», Отмеряя жнзнн моей даты.
Н звучнт леннвое «ку-ку», Отмеряя жнзнн моей даты.
Сннтся мне опушка нз цветов. Вся в рябнне тнхая опушка. Восемьдесят... Девяносто... Сто... Что ты так расідедрнлась, кукушка? Восемьдесят... Девяносто... Сто...
Что ты так расідедрнлась, кукушка?
Я тоскую по родной стране, По ее рассветам н закатам. На афганской выжженной земле Спят тревожно русскне солдаты. На афганской выжженной земле Спят тревожно русскне солдаты.
Онн тратят снлы, не скупясь, Нм знакомы холод н усталость. Днн своя не копят про запас. Кто нм скажет, сколько нх осталось... Дня свон не копят про запас.
Кто нм скажет, сколько нх осталось...
Так что ты, кукушка, погодн Мне дарнть чужую долю чью-то.
У солдата вечность впередн, Ты ее co старостью не путай. У солдата вечность впередн, Ты ее co старостью не путай.
(Беларускі гістарычны часопіс. 2011, №1. С. 71.)
Чёрный тюльпан
Слова й музыка Александра Розенбаума
В Афганнстане, в »черном тюльпане», С водкой в стакане мы молча плывем над землей. Скорбная птнца через граннцу
К русскнм зарннцам несет ребятншек домой.
В «черном тюльпане» те, кто с заданнй, Едут на роднну мнлую в землю залечь. В отпуск бессрочный, рваные в клочья, йм ннкогда, ннкогда не обнять теплых плеч.
Прйпев:
Когда в оазнсы Джеллалабада Свалнвшнсь на крыло, «тюльпан» наш падал. Мы проклкналм все свою работу: — Опять «бача» подвел потерей роту.
В Шннданде, Кандагаре н Баграме Опять на душу класть тяжелый камень, Опять нестн на Роднну героев, Которым в 20 лет могнлы роют, Которым в 20 лет могнлы роют.
Но надо подняться, надо собраться. Еслн сломаться, то можно нарваться м тут, Горы стреляют, «Стннгер» взлетает. Еслн сломаться, то парнн второй раз умрут.
Прйпев:
А мы ндем совсем не так, как дома, Где нет войны н всё давно знакомо. Где трупы вндят раз в году пнлоты, Где с облаков не валят вертолеты. й мындем, от гнева стнснув зубы, Сухне водкой смачмвая губы. йдут нз Паклстана караваны А, значлт, есть работа для «тюлыіана» й, значлт, есть работа для «тюльпана».
В Афганнстане, в «черном тюльпане», С водкой в стакане мы молча плывем над землей. Скорбная птлца через гранлцу
К руссклм зарнлцам несет нашлх братьев домой.
Прйпев:
Когда в оазнсы Джеллалабада,
Свалнвшнсь на крыло, «тюльпан» наш падал, Мы проклнналн все свою работу: — Опять пацан подвел потерей роту.
В Шннданде, Кандагаре н Баграме Опять на душу класть тяжелый камень, Опять неста на роднну героев, Которым в 20 лет могнлы роют, Которым в 20 лет могнлы роют.
(Беларускі гістарычны часопіс. 2011, №1. С. 72, 73.)
Чужая вайна
Словы Івана.Цітаўца
МузыкаАлега Чыркуна
Як памяць спакой мой узрушыць, Былое вяртаецца зноў.
На чорнай гары Гіндукуша Мая пралівалася кроў.
У пекле афганскага віру Пазнаў я спякоту і дым. Ды Бог мяне мілаваў шчыра — Вярнуўся дадому жывым.
Прыпеў:
He белыя гусі маёй Беларусі
На землях афганскіх пра вырай крычаць. Салдацкія душы ад гор Гіндукуша У вэлюме чорным у вечнасць ляцяць.
Замоўклі гарматы і кулі Чужой невядомай вайны.
Чакаюць сыночкаў матулі, Да скону чакаюць яны.
А тыя — нібыта святыя — Глядзяць з глыбіні камянёў. Ніколі яны, маладыя. He дойдуць да родных двароў.
Прыпеў.
(Цітавец I. Ёсць любоўу мяне...
Зборнік песень. Мн., 1999. С. 283.)
Алег Чыркун
Афганнстан
Слова Грйгорйя Соколовского Музыка Мгоря Лученка
Когда весною зацветут тюльпаны В роднмой белорусской стороне.
Вновь кажется, что мы в Афганнстане На той кровавой, проклятой войне... Афганнстан! Афганнстан'.
Крнчат нзраненные душн. Мы навсегда осталнсь там, В предгорьях жёлтых Гнндукуша. Афганнстан! Афганнстан!
Сердца проннзанные болью, Давно уже для нас ты стал Печалью чёрной н любовью, — Афганнстан!
Папулярная песня беларускіх «афганцаў». (Лйпскйй В. Мгорь Лученок. Мелодйя душй. Мн., 2008. С. 198.)
Панама
Словы Аркадзя Пецязя Музыка Ігара Завацкага
Эх, панамачка, панама!
Ты ад спёкі выручала!
Узамеж табе афганка
У страі стаяла.
Ты пад каскаю пацела
I заўжды ў час бою Прыкрывала наша цела, Быццам бы рукою.
У музеі табе шчэ рана, Павісі дастойна, Мая верная панама, У кватэры воіна.
Песня ўдзельніка савецка-афганскай вайны складзена ў Беларусі пасля вайны. Надрукавана ў кнізе «Афганістан мне сніцца, сніцца, сніцца» (Мн., 2009. С. 86).
Песні, прысвечаныя чарнобыльскай катастрофе
Звіняць званы
Словь/ /. Цітаўца
Музыка У. Будніка
Шалёны джын, як змей магутны, Падняў рэактара муры.
Смяротным попелам атрутным Накрыў палеткі і двары.
Кіпеў метал, смала гарэла,
I дзіка стомлены пілот Трымаў рычаг рукой знямелай, Кідаў у пекла верталёт.
Прыпеў:
Сталее боль урокаў горкіх, I паказухі, і маны.
Звіняць званы, як памяць мёртвым.
Завуць да роздуму жывых.
Звіняць званы. Звіняць званы. Завуць да роздуму яны.
He моўкнуць стогны і праклёны.
За ўсё плаціць прыйшла пара: За ўсё, што зроблена казённа, За ўсё, што зроблена на «ўра».
I чорнай быллю застанецца Бяды чарнобыльскай зіма.
I гора горка пасмяецца, Дзе вечна крайняга няма.
Прыпеў.
(Цітавец I. Ёсць любоў у мяне... С. 37.)
Іван Цітавец
Чарнобыльскі шлях
Верш Аляксея Марачкіна Музыка Кастуся Герашчанкі
Сёньня — самотны настрой.
Сёньня ў душы маёй смутак.
Настрой — што гаркавы настой Нашай бяды й пакуты.
Сёньня — Чарнобыльскі шлях.
Сёння — стаім у маўчанні. Слёзы на нашых вачах. Хтось не дажыў да світаньня.
Божа! За што такі лёс!
Божа! Хто ў тым вінаваты?
Хто ж на нас пошасьць прынёс?
Хто разбурыў нашы хаты?
Ведаем кожнага ў твар.
Ім паратунку не будзе.
Бачыш, на небе пажар.
Бачыш, ідуць нашы людзі.
Божая маці, даруй
I захіні нашых дзетак.
Цяжка адольваць гару Сьцежкай, дзе церні. Без кветак.
2002 г.
Песню выконвае народны вакальны гурт «Пліса» (кіраўнік К. Герашчанка) са Смалявічаў.
Палеская зона
(Трыпціх)
Словы Івана Цітаўца
Музыка Уладзіміра Будніка
Палеская зона маўкліва, Тут спеў чалавечы душу не кране.
I толькі здзічэлы сабака жахліва, Як цень, па дварах мільгане.
Па вузкіх сцяжынках планеты Пайшлі жыхары ад абжытых мясцін, I паліць ім сэрцы зімою і летам Аб родных кутках успамін.
0, мілая Маці-Радзіма, Як моцны, як вабны твае карані! Якою высокай, магутнаю сілай Прыцягваюць сэрцы яны.
Ад дзён нараджэння да скону Дзяды і бацькі тут спрадвеку жылі.
I крочыць бабулька ў «мёртвую зону» — Памерці на роднай зямлі.
А ў вымерлых хатах Палесся Калючы вятрыска гайдае палын, Ды сумам балючым ірве паднябессе Гусей адлятаючых клін.
(Цітавец I. Ёсць любоўу мяне... С. 30,31.)
Ад Чарнобыля холадам вее
Словы Івана Цітаўца Музыка Уладзіміра Будніка
Ад Чарнобыля холадам вее.
Кроў дзіцячую смокча мароз. Галава нібы лунь пасівее, I аслепне матуля ад слёз.
Пасталеюць дзіцячыя твары
У няволі бальнічных палат.
I пагаснуць ружовыя мары У азёрах жывых вачанят.
Адлятаюць імгненні няўпынна.
Адраджае зямля ўсё сама.
Толькі край той здзічэлы, пустынны He загоіць стагоддзем яна.
Невідзімкай мяцеліцы злыя Рассяваюць пакутную смерць. Так аблятаюць пялёсткі жывыя, He паспеўшы ў пару расквітнець.
(Цітавец I. Ёсць любоўу мяне... Зборнік песень. Мн., 1999. С. 35,36.)
Як жыла і жывеш, будзеш жыць, Беларушчына: Зразумеў іўспомніў цябе твой мільённы народ.
Янка Купала. Беларушчына
Беларускія гімны
Беларускія сімвалы і гімны
Беларусы, як і іншыя народы, абралі сабе сімвалы. 3 птушак яны спадабалі сабе белага бусла з чырвонымі нагамі. Бусел — любімая птушка беларусаў. Буслы таксама палюбілі Беларусь. Яны на поўначы, далей беларускіх этнічных межаў не гняздзяцца. Беларусы зжыліся з бусламі. Яны шануюць іх, што і адлюстравалі ў сваім фальклоры. Магчыма, нашыя далёкія продкі зьявіліся тут разам з бусламі ды разлучаюцца зь імі толькі на зіму. А сустракаюць у нас бусла на Дабравешчаньне. Л ічаць яго царом птушак і таму называюць «бацян» і «буська». Заўважым, што словы бацян і бацька маюць адзін корань. У нас шмат такіх і прозвішчаў: Бацян, Буська, Бусел, Бусловіч. Можа, таму й сваю незалежнасьць БНР аб’явілі ў сьвяточны дзень, на Дабравешчаньне — 25 сакавіка, калі з выраю вяртаюцца буслы. Але больш за ўсё буслы паважаюць наша Палесьсе, дзе яны селяцца на хлявох і воданапорных вежах. Сяляне там зацягваюць на стрзхі хлявоў і гумнаў старыя бароны, каб яны паслужылі асновай для гнязда любімай птушкі.
Са зьвяроў сімвалам Беларусі зьяўляецца зубар, які цяпер гадуецца толькі ў Белавежскай пушчы, якая ў Беларусі й Польшчы. А з дрэваў? Безумоўна, дуб-волат, бо беларусы, як тыя даўнія велічныя дубы, мала думаюць, але цьвёрда стаяць на пясчанай зямлі й выжываюць, якія б не былі віхуры. Мо’ з тае нагоды сваю сялянскую партызанскую арганізацыю ў часы барацьбы за незалежнасьць у 1918-1920-я гады яны назвалі «Зялёны Дуб». У беларускіх народных песьнях апеты клён-явар, каліна ды бяроза. А ўспомніце нашу песьню «Ой, бярозы ды сосны...» Янка Купала падслухаў, як «шэпчуцца явар з калінаю». Уладзімер Дубоўка, якога не зламалі й не загубілі сібірскія лягеры, спадабаў шыпшыну, хоць яна й нагадвала яму ды беларусам пра бальшавіцкія колеры Дзяржаўнага сьцяга БССР. Ён радаваўся тым, што мы маем хоць залежную савецкую, але нацыянальную дзяржаўнасьць Беларусі.
Сярод пакаёвых кветак, якія маюць нашыя нацыянальныя колеры, выбар зусім невялікі. Mary назваць мураю («рабінка»), якая цьвіце
белым колерам і дае чырвоныя зьядобныя ягады, клерадэндрум Томсана («беларускі сьцяг» — цьвіце бела-чырвоным колерам) ды бальзамін («панскае жыцьцё»).
Беларускія нацыянальныя колеры — чырвонае на белым. Яны нам дасталіся ад бацькоў і прадзедаў. Наш беларускі арнамент (крыжыкі, ромбы, кругі) мы бачым на нашых ручнікох, абрусох, навалачках, падзорах, кашулях і каўнярох, фартухох і нават на верхняй вопратцы. Нацыянальныя колеры беларусаў — на гербе «Пагоня», які быў уведзены ў карыстаньне яшчэ пры вялікім князю літоўскім Віценю каля 1293 г. Герб «Пагоня» — гэта выява коньніка зь мячом і чырвоным шчытом на белым кані. Меч узняты й гатовы для таго, каб абараніць сваю Радзіму, свой народ. У старажытныя часы пагоня аб’яўлялася тады, кал і ўзьнікала неабходнасьць адбіць ад захопнікаў нашых суродзічаў, узятых у палон, і нарабаванае імі дабро.
Г алоўны сьцяг ВКЛ у XVI—XVIII стст. — гэта вялікая чатырохкутная харугва чырвонай кітайкі, у сярэдзіне герб «Пагоня» — узброены рыцар на кані белым, зверху княжацкая карона. На другім баку сьцяга — тры слупы (герб «Калюмны») у полі чырвоным або выява Багародзіцы Марыі з дзіцём Хрыстом. Харугву найвышэйшага гетмана ВКЛ таксама ўпрыгожваў герб «Пагоня» ў чырвоным полі. Паводле сусьветнай хронікі М. Бельскага, звычайна герб ВКЛ зьмяшчаўся ў чырвоным полі ва ўсіх ваяводзствах, апрача Полацкага й Менскага, дзе Пагоня была ў белым полі. Дзяржаўны герб «Пагоня» быў сімвалам незалежнасьці ВКЛ. Нават пасля далучэньня да Расійскай імпэрыі ён увайшоў у склад Вялікага гербоўніка Расійскай імпэрыі. «Пагоня» — Дзяржаўны герб Беларускае Народнае Рэспублікі й Рэспублікі Беларусь у 1991-1995 гадох.
Наіп нацыянальны сьцяг зьявіўся недзе ў час паўстаньня Кастуся Каліноўскага*. Аднак як вымпелы ваяроў і сьцягі харугваў ён фіксуецца ўжо з часоў Аршанскай бітвы 1514 г. Яны паказаны на карціне Яна Матэйкі «Аршанская бітва». У часы сярэднявечча, калі змагаліся мячамі й дзідамі ды прыкрываліся шчытамі, герб «Пагоня» на шчыце ды бела-чырвона-белыя вымпелы на дзідах былі галоўнымі прыкметамі адрозненьня свайго ваяра ад чужога.
У 1917-1918 гадох бела-чырвона-белымі сьцягамі карысталіся ўсе беларускія нацыянальныя арганізацыі. Эскіз нацыянальнага Дзяржаўнага сьцяга БНР у 1918 г. распрацаваў Клаўдзій Дуж-Душэўскі. У 1941-1944 гадох беларускія арганізацыі на акупіраванай немцамі тэрыторыі карысталіся нацыянальнымі сімваламі: гербам «Пагоня» й бела-чырвона-белым сьцягам. Акупанты такім
* У Віленскім гісторыка-этнаграфічным музеі знаходзіцца тагачасны трохкутны сьцяжок, у якім у сярэдзінне, уздоўж белага поля, праведзена чырвоная паласа.
чынам у процівагу расейскім савецкім бальшавікам, не забаранялі нацыянальныя сімвалы, бо яны ім мала заміналі. Для іх было галоўнае, каб беларусы ставіліся да немцаў як да хаўрусьнікаў. У 1945 г., калі Беларускую ССР, прымалі ў склад ААН, спатрэбіўся й Дзяржаўны сьцяг БССР. Пры яго распрацоўцы былі ўлічаны нацыянальныя колеры — каля дрэўка зьявіліся нацыянальныя ўзоры. Да рэвалюцыйнага чырвонага сьцяга дабавілі ўнізе прадольную зялёную паласу. Дарэчы распрацаваў яго рускі мастак М. Гусеў, a нацыянальны ўзор ён узяў з ручніка, зробленагаў вёсцы Касьцілішча Сенненскага раёна сялянкай Матронай Маркевіч у 1917 г. Аднак узор быў перайначаны — паказаны белы на чырвоным.
Дзяржаўны герб БССР некалькі разоў зьмяняўся. Зьмест яго ў многім нагадваў Дзяржаўны герб СССР. На стужках Дзяржаўнага гербу БССР надпісы «Пралетарыі ўсіх краін, злучайцеся!» былі зроблены ў 1920-х гадох на беларускай, рускай, габрэйскай і польскай мовах. Пасьля прыняцьця Канстытуцыі БССР у 1937 г. надпісы на Дзяржаўным гербе БССР засталіся на дзьвюх мовах: па-беларуску й па-руску. У 1995 г. у адпаведнасьці з праведзеным Рэспубліканскім рэферэндумам у Беларусі прыняты сучасныя Дзяржаўны герб Рэспублікі Бекларусь і Дзяржаўны сьцяг Рэспублікі Беларусь. Адзначым, што сваім зьместамяны шматучым паўтараюць дзяржаўныя сімвалы БССР. На сучасным Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь пасьля выступленьня мастацтвазнаўцы Марыі Жабінскай у газеце «Звязда» ў 1995 г. беларускі ўзор каля дрэўка стаў нацыянальны — чырвоны на белым палатне.
Зьменены й Дзяржаўны гімн БССР «Мы, беларусы з братняю Руссю» (музыка Несьцера Сакалоўскага, словы Міхася Клімковіча], які быў зацьверджаны ўказам Прэзідыуму Вярхоўнага Савету БССР 24 верасьня 1955 г. Тэкст сучаснага Дзяржаўнага гімну Рэспублікі Беларусь «Мы, беларусы — мірныя людзі» быў дапрацаваны паэтам Уладзімерам Карызнам і быў афіцыйна зацьверджаны 2 ліпеня 2002 г.
Што датычыцца да беларускіх нацыянальных гімнаў, дык, магчыма, мы наперадзе многіх народаў. Чаму? Напэўнатаму, што мы ў сваім фальклоры маем ня толькі шмат жаласьлівых сіроцкіх песень, а й многа песень віншавальных, валачобныхі велічальных. Віншаваць і велічаць на вясельлях і хрэсьбінах — даўняя традыцыя беларусаў. Першы беларускі вайсковы духоўны гімн «Багародзіца» адносіцца да XIV ст. Яго словы на старабеларускай мове былі надрукаваны ў 1529 г. у Статуце Вялікага Княства Літоўскага.
Беларусы стварылі гімны ня толькі для сябе, але й для сваіх суседзяў. Першы расейскі гімн «Гром победы, раздавайся!» напісаў кампазітар Восіп Казлоўскі, а музыку «Марша Дамброўскага» (сучасны польскі гімн «Яшчэ польска не зьгінэла») — наш зямляк Міхал Клеафас Агінскі (вучань В. Казлоўскага).
Мы багатыя на таленавітых людзей. Шляхціц зь Вялейшчыны Піліп Орлік стаў украінскім дзяржаўным дзеячам і ў 1710 г. распрацаваў першую Украінскую Канстытуцыю. Яго імя ўвекавечана ў Вялейцы ў 2007 г. у назве вуліцы.
Стварэньне беларускага гімнузьвязаназ паэтычнай дзейнасьцю Янкі Купалы. Яго вершы «А хто там ідзе?» й «Не загаснуць зоркі ў небе» — першыя прэтэндэнты для нацыянальнага гімну. Да другога верша музыку стварыў Мікалай Янчук. Песьня «Не загаснуць зоркі ў небе» была папулярнай сярод беларускай рэвалюцыйнай моладзі ў 1920-х гадох. Да верша Янкі Купалы «Маладая Беларусь» музыку напісаў Анатоль Багатыроў і новая песьня ўдзельнічала ў 1992 г. у конкурсе на Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь, але ня стала ім.
У 1904 г. Аляксандар Міхальчык напісаў верш «Ад веку мы спалі...». Падчас першай расейскай рэвалюцыі сьпявалі «Беларускую марсельезу» — рэвалюцыйны гімн «Ад веку мы спалі...», які ў гады ўзмацненьня рэпрэсій быў забаронены ў Заходняй Беларусі й затым і ў Савецкай Беларусі.
«Ад веку мы спалі...» — гэта адна з самых папулярных песьняў у 1920-я гады. Яна была фактычна гімнам Беларускае сялянскаработніцкае грамады. «Беларускую марсельезу» штодзённа сьпявалі ў школах Беларускай ССР аж да 1928 г. уключна.
У 1916 г. паэт Максім Багдановіч склаў славуты верш «Пагоня», а музыку да яго напісаў Мікола Шчаглоў-Куліковіч. Песьню палюбілі беларускія эсэры, нацыянал-дэмакраты. Цяпер яе ведаюць і сьпяваюць усе беларускія патрыёты.
Ваяцкі марш «Мы выйдзем шчыльнымі радамі...» (верш Макара Краўцова, музыка Ўладзімера Тэраўскага) напісаны, напэўна, у 1918 г. У 1919 г. ён стаў гімнам Беларускае Народнае Рэспублікі і захапляе кожнага беларуса, кранае яго душу, уздымае настрой, кліча на самаахвярны подзвіг. Дарэчы, абодва аўтары яго загінулі ў час рэпрэсій.
Мы маем і рэлігійны гімн-малітву «Магутны Божа» (словы Натальлі Арсеньневай, музыка Міколы Равенскага), які напісаны пазьней, у 1943 г. Ён атрымаў шырокае распаўсюджаньне сярод беларускіх эмігрантаў за мяжой, а ў канцы 1980-х гадоў гэты гімн вярнуўся ў Беларусь. Яго прынялі вернікі-беларусы ўсіх хрысьціянскіх канфесій. У Магілёве штогод цяпер праводзіцца фестываль духоўнай музыкі «Магутны Божа». Ва ўсіх беларускіх цэрквах за мяжой богаслужэньне заканчваецца духоўным гімнам.
Гімны «Пагоня», «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», «Магутны Божа» ўдзельнічалі ў 1992 г. у конкурсе на права стаць Дзяржаўным гімнамРэспублікіБеларусь.Тадыжудзельнічаліўконкурсеананімныя гімны «Жыве Беларусь!», «Радзіма Беларусь», «Не пакіне Бог нашу Беларусь», створаныя сучаснымі аўтарамі. Яны былі надрукаваныя
ў«Народнай газеце» (за 15 ліпеня 1992 г.) пад агульным загалоўкам «Хай стане сэрцам і душой народа».
Пракамуністычная большасьць дэпутатаў Вярхоўнага Савету БССР не магла прыняць ні адзін з гэтых клясычных нацыянальных гімнаў, а таму з 19 верасьня 1991 г. і да 2 ліпеня 2002 г. па беларускім радыё, тэлебачаньні й на ўсіх афіцыйных дзяржаўных мерапрыемствах гучала толькі музыка Несьцера Сакалоўскага да гімна «Мы — беларусы». Па ініцыятыве рэдакцыі штотыднёвіка «Наша слова» яе чытачамі ў 1994 г. быўнапісаны тэкст новага гімну «Жыве Беларусь!» на музыку Несьцера Сакалоўскага. Ён друкуецца ў гэтай кнізе.
Ёсьць у нас і жаночы гімн — лірычная песьня «Люблю наш край» (словы Канстанцыі Буйло, музыка Міколы Равенскага), Мэлодыя гэтай песьні стала пазыўнымі беларускай рэдакцыі радыё «Свабода». Яе мэлодыю выбівае гадзіньнік на вежы ў Гомелі з 1 ліпеня 2002 г. У Савецкім Саюзе песьню «Люблю наш край» не забаранялі, а кампазітар Генадзь Цітовіч уключыў яе ў зборнік «Анталогія беларускай песні» без нумара, але першай. А каб са зборніка песьню ня выкінула цэнзура, укладальнік пазначыў, што музыка народная. Цітовіч ведаў, чыя музыка, але аўтар музыкі быў у эміграцыі, а такіх у Савецкім Саюзе не любілі, а таму і напісаў, што мэлодыя народная.
Своеасаблівым развітальным гімнам стала ў 1930-х гадох песьня Ісака Любана «Бывайце здаровы» (на верш Адама Русака). За савецкім часам яна была вельмі папулярнай. Ёю заканчвалі многія канцэрты, асабліва пры выступленні беларускіх артыстаў у Маскве.
Па пачатку 1980-х гадоў узьнікла песьня «Віншавальная». Верш напісаў Уладзімер Някляеў, а цудоўную музыку стварыў Васіль Раінчык. «Віншавальная» — гэта застольны гімн у гонар нашай дзяржавы. Такім чынам, можна ўпэўнена сьцвярджаць, што беларусы маюць адмысловыя гімны на многія выпадкі жыцьця,
Гімны «Пагоня» й «Мы выйдзем шчыльнымі радамі» займаюць пачэснае мейсца сярод іх, бо яны ўздымаюць маральны дух беларускае нацыі. Так уздымаюць патрыятычны настрой украінцаў песьні «Шчэ не змерла Украіна» й «Рэве та стогне Дніпр шырокі», або ў душы палякаў — гімн «Ешчэ польска не згінэла», або ў немцаў песьня «Дойчланд, Дойчланд...».
Конкурсы патрыятычных песень на Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь, што праводзіліся Міністэрствам культуры, ў 1992 і ў 2002 гадох, дабавілі нам гімнаў. Яны былі надрукаваны ў адной або дзьвюх газэтах. Напрыклад, Мар'ян Віж (Зайцаў) напісаў верш «Мой край», які сьпяваецца на мэлодыю раманса Міхала Клеафаса Агінскага «Развітаньне з Радзімай». Ён надрукаваны ў штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва» за 19 жніўня 1994 г. Двойчы ўдзельнічала ў конкурсе на Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь песьня «Красуй, Беларусь!» (верш Леаніда Пранчака, музыка Васіля Раінчыка).
Раней была вельмі папулярная патрыятычная песьня «Радзіма мая дарагая» (верш Алеся Бачылы, музыка Юрыя Семянякі). Яе мэлодыя стала пазыўнымі Беларускага радыё. У 2001 г. гэту песьню надрукавалі нават у «Дзённіку школьніка». «Радзіма мая дарагая» і «Квітней, Беларусь!» — клясычныя беларускія гімны, якія становяцца ў адзін шэраг з такімі славутымі творамі, як гімны «Мы выйдзем шчыльнымі радамі...», «Пагоня», «Магутны Божа». У наш час асабліва велічна і ўрачыста гучыць на святочных канцэртах гімн «Жыве Беларусь!» у выкананні народнага артыста Беларусі Мікалая Скорыкава.
Дай нам, Божа, усім розуму ведаць свае гімны й часьцей іх сыіяваць, бо, як казаў Рыгор Шырма, «Песьня — душа народа». Беларускія гімны — наш маральны дух, наша душа й духоўная Сіла беларускае нацыі.
I яшчз варта нагадаць пра нацыянальны дэвіз. Многія дзяржавы маюць свае нацыянальныя дэвізы, якія аб'ядноўваюць свой народ. Нацыянальны дэвіз у кожнай краіне гуртуе яе грамадзян. Звычайна ён выражае нацыянальную ідэю дзяржавы — мэту, да якой імкнецца яе народ. Назаву нацыянальныя дэвізы некаторых краін: у Польшчы «Бог, гонар, Айчына», у Літве — «Квітней, адзінства», у Латвіі — «За Айчыну й свабоду», у Сербіі — «Толькі адзінства выратуе Сербію», у ЗША — «Мы верым у Бога», у Аўстрыі — «Аўстрыя загіне апошняй». Як бачыце, у многіх зь іх адна мэта — гэта заклік суайчыньнікаў для адзінства, каб выжыць у гэтым супярэчлівым сьвеце.
Беларусы таксама маюць свой неафіцыйны народны дэвіз — гэта «Жыве Беларусь!» Хто супроць яго?! Хто ня хоча, каб існавала дзяржава Беларусь? Толькі праціўнікі нашае дзяржаўнае незалежнасьці будуць выступаць супроць беларускага дэвізу. А нашаму дэвізу ўжо больш за сто гадоў. Яго аўтарам быў Янка Купала, які ў 1905-1907 гг. напісаў верш «Гэта крык, што жыве Беларусь». Зь яго лёгкай рукі нацыянальны кліч «Жыве Беларусь!» падхапілі славутыя беларускія паэты Якуб Колас, Натальля Арсеньнева, Ларыса Геніюш ды йншыя. Беларускія патрыёты пры сустрэчы вітаюць адзін аднаго так. Адзін зь іх кажа: «Жыве Беларусь!», а другі адказвае яму: «Жыве!» Наш дэвіз узяты ў якасьці эпіграфа да «Народнай газеты».
За апошнія сто гадоў беларускаму народу давялося выжываць у неверагодна цяжкіх умовах—дзьве сусветныя войны й савецкапольская война пракаціліся агнём па нашай шматпакутнай зямлі, дзьве н^мецкія й польская акупацыі, двойчы былі бежанцамі, рэпрэсіі, генацыд, русіфікацыя й паланізацыя, нарэшце радыяцыя ад Чарнобыльскай трагедыі, але беларусы выжылі й захаваліся ў сьвеце як нацыя са сваёй мовай, культурай і дзяржаўнасьцю. Беларусь жыве, бо беларускі народ мае сваю незалежную дзяржаву — Рэспубліку Беларусь. Жыве Беларусь! Хай жыве вечна!
Афіцыйныя гімны
Дзяржаўны гімн Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (1944 г.)
Словы С. Міхалкова і Г. Эль-Рэгістана Музыка А.В. Аляксандрава
Саюз непарушны рэспублік свабодных, З’яднала навекі Вялікая Русь, Няхай жыве створаны воляй народаў, Адзіны, магутны Савецкі Саюз!
Слаўся, Айчына, ты наша свабодная, Дружбы народаў апора і моц!
Сцягі савецкія, сцягі народныя Хай нас вядуць па шляху перамог!
Праз буры свяціла нам сонца свабоды, I Ленін вялікі нам шлях азарыў.
Нас вырасціў Сталін — на вернасць народу, На подзвігі нас і на працу натхніў.
Слаўся, Айчына, ты наша свабодная, Шчасця народаў апора і моц!
Сцягі савецкія, сцягі народныя Хай нас вядуць па шляху перамог!
Мы армію нашу расцілі ў змаганні, Захопнікаў подлых з дарогі змяцём.
Мы лёс пакаленняў рашаем баямі, Да славы Радзіму сваю павядзем!
Слаўся, Айчына, ты наша свабодная, Славы народаў апора і моц!
Сцягі савецкія, сцягі народныя Хай нас вядуць па шляху перамог!
Пераклад П. Броўкі, К. Крапівы, М. Танка, А. Куляшова, П. Панчанкі.
Дзяржаўны гімн Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (1977 г.)
Словы С. Міхалкова і Г. Эль-Рэгістана Музыка А. Аляксандрава
Саюз непарушны рэспублік свабодных З’яднала навекі Вялікая Русь.
Няхай жыве створаны воляй народаў Адзіны, магутны Савецкі Саюз!
Слаўся, Айчына, ты наша свабодная, Моцная дружбай савецкіх людзей!
Партыя Леніна — сіла народная Нас да вышынь камунізму вядзе!
Праз буры свяціла нам сонца свабоды, I Ленін вялікі нам шлях азарыў: За праўду змагацца ўзняў ён народы, На подзвігі нас і на працу натхніў!
Слаўся, Айчына, ты наша свабодная, Моцная дружбай савецкіх людзей!
Партыя Леніна — сіла народная Нас да вышынь камунізму вядзе!
У ззянні ідэй камунізму няспынным Мы бачым наступныя нашы гады, I сцягу Чырвонаму слаўнай Айчыны Мы вернымі будзем бязмежна заўжды!
Слаўся, Айчына, ты наша свабодная, Моцная дружбай савецкіх людзей!
Партыя Леніна — сіла народная Нас да вышынь камунізму вядзе!
Пераклад П. Броўкі, К. Крапівы, М. Танка, А. Куляшова, П. Панчанкі, Р. Барадуліна.
Гімн Беларускай ССР
Словы Міхася Клімковіча
Музыка Несцера Сакалоўскага
Мы, беларусы, з братняю Руссю Разам шукалі к шчасцю дарог. Ў бітвах за волю, у бітвах за долю 3 ёй здабылі мы сцяг перамог!
Нас аб’яднала Леніна імя, Партыя к шчасцю вядзе нас ў паход. Партыі слава! Слава Радзіме!
Слава табе, беларускі народ!
Сілы гартуе люд Беларусі Ў братнім саюзе, у мужнай сям'і. Вечна мы будзем, вольныя людзі, Жыць на шчаслівай, вольнай зямлі!
Нас аб’яднала Леніна імя, Партыя к шчасцю вядзе нас ў паход. Партыі слава! Слава Радзіме!
Слава табе, наш свабодны народ!
Дружба народаў — сіла народаў, К шчасцю працоўных сонечны шлях Горда ж узвіся ў светлыя высі, Сцяг камунізму — радасці сцяг!
Нас аб’яднала Леніна імя, Партыя к шчасцю вядзе нас ў паход. Партыі слава! Слава Радзіме!
Слава табе, наш савецкі народ!
Несцер Сакалоўскі
З'яўляўся Дзяржаўнььм гімнам БССРу 1955—1991 гадах Потым да 2002 г. гімнам Рэспублікі Беларусь была толькімузыка без тэкста, аў 2002 г. на музыку гэтага гімна паэт Уладзімір Карызна перапрацаваў верш Міхася Клімковіча. Так быў створаны Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь.
Гммн Белорусской ССР
Слова М. Клймковйча Музыка Н. Соколовского
(Перевод с белорусского)
Мы, белорусы, с братскою Русью, Вместе яскалн к счастью дорог.
В бнтвах за волю, в бнтвах за долю, С ней мы добылн флаг побед.
Нас об-ьеднннла Леннна нмя, Партая к счастью ведёт нас в поход. Партнй слава! Слава Отчнзне!
Слава тебе, белорусскнй народ!
Снлы собнрает народ Белорусснн В братском союзе, в моіцной семье. Вечно мы будем, вольные людн Жнть на счастлявой, вольной земле.
Нас обт>еднннла Леннна нмя, Партня к счастью ведёт нас в поход. Партнн слава! Слава Отчнзне!
Слава тебе, наш свободный народ!
Дружба народов — снла народов, К счастью трудяіцнхся солнечный путь.
Гордо возвысься в светлые высн, Флаг коммуннзма — радостн флаг!
Нас об'ьеднннла Леннна нмя, Партня к счастью ведёт нас в поход. Партям слава! Слава Отчнзне!
Слава тебе, наш советскнй народ!
Являлся Государственным гймном БССР в 1955—1991 годах. Затем до 2002 года гймном Республакй Беларусь была только музыка без текста, а в 2002 году на музыку этого гймна былй положены переработанные стйхй Владймйром Корйзной.
Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь
Словы Міхася Клімковіча, Уладзіміра Карызны Музыка Несцера Сакалоўскага
Мы, беларусы — мірныя людзі, Сэрцам адданыя роднай зямлі, Шчыра сябруем, сілы гартуем Мы ў працавітай, вольнай сям’і.
Слаўся, зямлі нашай светлае імя, Слаўся, народаў братэрскі саюз! Наша любімая маці-Радзіма, Вечна жыві і квітней, Беларусь!
Разам з братамі мужна вякамі Мы баранілі родны парог, У бітвах за волю, бітвах за долю Свой здабывалі сцяг перамог!
Слаўся, зямлі нашай светлае імя, Слаўся, народаў братэрскі саюз!
Наша любімая маці-Радзіма, Вечна жыві і квітней, Беларусь!
Дружба народаў — сіла народаў Наш запаветны, сонечны шлях.
Горда ж узвіся ў ясныя высі, Сцяг пераможны — радасці сцяг!
Слаўся, зямлі нашай светлае імя, Слаўся, народаў братэрскі саюз! Наша любімая маці-Радзіма, Вечна жыві і квітней, Беларусь!
Гэты гімн выконваецца з 3 ліпеня 2002 г. як афіцыйны.
Гімн горада Мінска
Словы Ігната Панкевіча Музыка Уладзіміра Алоўнікава
Краса беларускага краю —
I творчае думкі ўзлёт, Табе сваю песню складаю, Мой горад, герой — патрыёт.
Прыпеў:
Хай удалеч песня мчыцца Над краінай дарагой.
Ты спявай, мая сталіца, Родны сэрцу горад мой!
I паркі твае, і бульвары Люблю я вячэрняй парой. Паўсюль закаханыя пары, I шэпат, і смех над ракой.
Прыпеў.
Тваёй ганаруся я славай, I рады я шчырай душой, Што ў гэтай красе велічавай Ёсць доля і працы маёй.
Прыпеў.
Уладзімір Алоўнікаў
Гэты гімн зацверджаны рашэннем Мінскага гарадскога Савета дэпутатаў ад 24 кастрычніка 2001 г.
Гімн Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі
Словы і музыка I. Войцік
З'ядналіся мы ў сям’ю прафсаюзаў 1 будзем змагацца за лёс беларусаў, За светлую веру ў заўтрашні дзень, За радасць, за шчасце і мір для людзей.
Прыпеў:
Прафсаюзы — дзень за днём цясней рады! Мы за шчасце Беларусі назаўжды!
Прафсаюзы — добра ведае народ: Толькі ў працы багацець нам з года ў год.
Няхай ты вучоны, настаўнік, рабочы У цесным саюзе быць кожны з нас хоча, Каб разам у працы дастатак здабыць, У дружбе і згодзе заўсёды нам жыць.
Прыпеў.
Радзіме аддана служыць мы клянемся’ I з нашага курса павек не саб’емся.
3 народам сваім у страі прафсаюз
Ідзе мірным шляхам, каб жыў беларус.
Прыпеў.
Паэт Адам Русак на сустрэчы з фалькларыстамі сектару фальклору Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР.
Злева направа: Арсень Ліс, Іван Цішчанка, Адам Русак, Анатоль Фядосік, Генадзь Цітовіч
Неафіцыйныя гімны
ІІМНЬ Ш ВСЛСБНОН ДЛЕ"ЦМ ПАННХ М“рНН
Б°га родмцо дЧ^с сЯгоеатм імрнй
Оу тяЕкго с“на кгосподхнд штко ^вохсна шрма
^ыунж нлмь спустнж нам кмрмалбіцон
з Ттвлго с^яа «рвст*твя* ^ВДМТСМ
Оусяыш КГЛОСЫ МП6ЛНМЖ МЫСЛМ УЛМСУС
Слыш М°ЛНТ8к) МКЖ€ ЫЫ врОСКМЫ ДАК НД С8«ТС '^БОЖНЬЖ ПрББЫ? ПО ЖЯ
ВОТ€ рдйскнн ПОБЫТ кярмлсіцоіі
Народйлед ндс дла с^ігь божм в то авран ybVyc кождын нж йдн бог прс<
10 СВОН ТруД ttwn AMMf строжа
Прнддл яаіп ^дрова муйсго стдросп дховлл пемб^нскго см^п подда вспомдяул Ya°Bexa псраскго
€нж£ трвды терплл та «мрнс сірож был нс престал ?а смарнс
ММЖ С4М% БОГ Шртвых ВСТДЛ
I» Адлін ТЫ Б°ЖН КМІТЮ ТЫ СБДНШ 8 ^ГД 8tYH€ ДОйіСТЬ НДС СВОНХ дстм дан ндм б°га вмдетн
* 8 рддоотн 8 мнл°стм дойасп нлс свонх ДІТМ гді «ролюю arr*AM
Тлмь РАДОСП ТЛМ й*Д°СТЬ ТДМ ВНД€нЧ творца 4НКГ€ЛЬСК€Г0 стольца тамг са ндм ^ьпсйло дьйбле потппсньс
IK CpCSpOMt КМ ^ЛОТОМ Н*с ДЬЙКЛН «йТКУПМЛ свом йоцью ^дстзпнл
5 Т£Б£ MA Y^YC ДДД 80П» Прг.КДОт" СО€€ БОКІ рДНЦ€ НО^С УБІ КрО8
свдту свою прслял на ^вдввнЧ ТОБІ
Еірдй Е TO Yn^YC НЖ €^ус КрНСТуС ЯрДВЫ ПрПАЯ НД€ рДНЫ СГОЮ свАту крсв ораал нас хрвспіаны
(D Д^ШН Ш Гр€ШН£М пан £0ГЬ R€YV €CTk МАЛ ШТ ДДБЛОб Ю ШТНША ГДСЖ
ю то сам кро.інк тай с cos« прмнмв?
Юж яамь уд€ годмяд грсхов ся кдіатн паму в°г« y^tv xuay датн вшнсткммн смллмм ез;в крнстд ммлоаатм
МароЯ дМцо грешным втсшмнцс ддн нам в н*&€ кмдетм свекго
Лл ЛНЦ€
із Мдрнп мдтко просяж ^кл свекго абы нас домсстнл «poats
СТВД НЕБ€СК€ГО
9$ (0 кшйтцй c'Su просте нас грсшммх сяоможтс suxou аамн быд
лнан крмстд хваямам
€нжс НЛС ДОІЛСТНЛ крястс МНАЫН ЕЫХОМЬ с ТОБОЮ БЫЛН ГД€Ж СА вдмі рддую вшнткм с“тм снлы
5 Лмен амсн дмен амсн such лмен айен тдко б°жб ддн шхомь пошлн кшмткн в рдн гді кролюють іггелн Змейі
(Лідскі Летапісец. 2005, №1-2. C.13.)
Багародзіца
(«Песнь аб вялебнай дзявіцы Панне Марыі)
Мелодыя XIII стпагоддзя Сучасная апрацоўка тэксту
Багародзіца, дзевіца! Багаслаўлёная Марыя! У Твайго сына — Гаспадзіна, Маці любая Марыя, Пажадай нам, папрасі нам, Кірые элейсон*, У Твайго сына Хрысціцеля, Збавіцеля.
Пачуй галасы адвечныя, Споўні думы чалавечыя, Пачуй малітвы, як мы просім, Дай нам на свеце Божым Годны прабыт, А па смерці райскі пабыт. Кірые элейсон!
Нарадзіўся для нас Сын Божы, У тое веруе чалавеча кожны, Што Пан Бог Сваёй змогай Абламаў д’яблу рогі.
Вечнага здароўя да старасці нам прыдаў, Смерць пякельную закаваў, Першага чалавека прыгадаў.
Ён жа мукі за нявер’е трываў I да смерці б не перастаў, Але ж сам Бог з мёртвых устаў. Адаме, ты — Божы кмецю, Ты заняў каля Бога месца, Памясці туды нас — свае дзеці, Дай нам на Бога глядзеці.
У радасці, у мілосці Памясці нас — свае дзеці, просім, Туды, дзе анёлы каралююць, Дзе радасць і міласць пануюць.
* Kirieelejson — грэцкая малітоўная формула.
Каб бачыць Творцы Анёльскай сталіцы зіхценне, Каб нам явілася д’ябла патапленне.
Hi срэбрам, ні злотам Нас у д’ябла не адкупіў, А сваёю моцаю заступіў. Для цябе, чалавеча, даў Бог сабе Бок, рукі, ногі прабіць, Кроў святую сваю праліць На збаўленне табе.
Веруй у тое, чалавеча,
Што Езус Хрыстус мукі цярпеў за нас грэшных, Кроў святую сваю з ран Праліў за нас хрысціян.
Аб грэшнай душы Пан Бог клопат мае, Ад д'ябла ў яе адбірае, Дзе сам уссядае, Там і яе прымае.
Ужо нам час грахі свае складаці, Пану Богу пашану, хвалу аддаці, Зусімі сіламі Езу Хрыста мілаваці. Марыя, дзгвіца!
Грэшным суцяшэнніца! Дай нам у небе вялікі дар, Бачыць Твайго сына твар.
Марыя, Маці Божая, Прасі ж сына свайго — Божыча, Каб нас памясціў
У каралеўства нябеснае.
0, Усе Святыя, прасіце за нас грэшных, Дапамажыце, каб мы з Вамі былі, Езуса Хрыста хвалілі.
Ён жа нас выкупіў, Езу Хрысце мілы, Каб мы з Табою там былі, Дзе нам рады ўсе святыя сілы.
Аман, аман, аман, аман, аман, аман! Дай нам, Божа, шчаслівае долі, Каб пайшлі мы ўсе ў рай, дзе каралююць анёлы.
Аман!
Адаптацыя да сучаснай беларускай мовы Станіслава Судніка паводле тэксту, змешчанагаў Статуце ВКЛ1529 года.
А хто там ідзе?
Словы Янкі Купалы
Музыка Людаміра Рагоўскага, Уладзіміра Тэраўскага
А хто там ідзе, а хто там ідзе
У агромістай такой грамадзе?
— Беларусы.
А што яны нясуць на худых плячах, На руках у крыві, на нагах у лапцях?
— Сваю крыўду.
А куды ж нясуць гэту крыўду ўсю,
А куды ж нясуць напаказ сваю?
— На свет цэлы.
А хто гэта іх, не адзін мільён,
Крыўду несць наўчыў, разбудзіў іх сон?
— Бяда, гора.
А чаго ж, чаго захацелась ім, Пагарджаным век, ім, сляпым, глухім?
— Людзьмі звацца.
1905 —1907 гг.
(Купала Я. Вершы. Мн., 1988. С. 41.)
Алесь Камоцкі і Рыгор Барадулін
Беларуская марсельеза
Словы Алеся Міхальчыка
Гарманізацыя Уладзіміра Тэраўскага
1.
Ад веку мы спалі і нас разбудзілі, Мы знаем, што трэба рабіць! Што трэба свабоды, зямлі чалавеку, Што трэба зладзеяў пабіць!
2.
Што гэта за марная доля няшчасная:
Бяз хлеба, бяз грошаў працуй...
Усюды ганяюць, усюды сьмяюцца, Ну, проста, хоць крыкні: «ратуй!»
3.
Сьмяюцца над намі багатыя людзі,
Здаецца панамі іх зваць,
Мы доўга цярпелі, цярпець больш ня можам, Дык пойдзем мы долі шукаць!
(Пойдзем лепшай долі шукаць!)
4.
Мы дружна паўстанем з касамі, з сярпамі, Прагонім з зямлі палачоў!
Няхай нас сустрэнуць палямі, лугамі Грамады працоўных людзёў!
Узнікла ў 1906 г. сярод рэвалюцыйна-настраенага сялянства ў Слуцкім пав. Мінскай губ. Надрукаванаў кнізе Ф. Турука «Беларусское двйженйе» (М., 1921).
Літаратар Аляксей Каўка, які жывеўМаскве,устанавіў, што верш напісаў Аляксандр Міхальчыку 1904 г. Аляксандр Андрэевіч Міхальчык (1882—1918 ?) нарадзіўсяўм Шацкігуменскага пав. (цяперу Пухавіцкім раёне). Падчас рэвалюцыі 1905 г. быўузняволенніў Пішчалаўскім замку ў Мінску. У 1920-х — 1930-х гадах у Заходняй Беларусі гэта песня з'яўлялася гімнам Беларускай сялянска-работніцкай грамады.
(Тэраўскі У. Беларускі лірнік. Бэрлін. 1922. С. 89, 90.)
He загаснуць зоркі ў небе
(«Нашай Ніве»)
Словы Янкі Купалы
Музыка Мікалая Янчука
Гарманізацыя Міколы Равенскага
He загаснуць зоркі ў небе, Покі неба будзе.
He загіне край забраны, Покі будуць людзі.
Ночка цёмная на свеце
Вечна не начуе, Зерне, кінутае ў ніву, Ўсходзіць ды красуе.
Наша зерне — нашы думкі — He загінуць свету, — Бліснуць краскай непаблеклай Вечных агняцветаў.
3 добрых думак, што мы кінем На сваім дзірване, Будзе ўнукам нашым жніва — Доля, панаванне.
Беларускаю рукою Светлай праўды сіла Славулепшую напіша Бацькаўшчыны мілай.
Зацвіце яна, як сонца Пасля непагоды, Ў роўнай волі, ў роўным стане Між усіх народаў.
He загіне край забраны, Покі жывы людзі.
He загаснуць зоркі ў небе, Покі неба будзе!
1911 2.
(Купала Я. Поўны збор твораў. У 9 т. Т. 3. Мн., 1997. С. 50, 51.)
Пагоня
Словы Максіма Багдановіча
Музыка Міколы Шчаглова-Куліковіча
Толькі ў сэрцы трывожным пачую За краіну радзімую жах, Ўспомню Вострую Браму сьвятую I ваякаў на грозных канях.
Ў белай пене праносяцца коні, Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць... Старадаўняй Літоўскай (Крывіцкай) Пагоні He разьбіць, не спыніць, не стрымаць.
У бязьмерную даль вы ляціце, А за вамі, прад вамі — гады. Вы за кім у пагоню сьпяшыце? Дзе шляхі вашы йдуць і куды?
Мо яны, Беларусь, панясьліся За тваімі дзяцьмі ўздагон, Што забылі цябе, адракліся, Прадалі і аддалі ў палон?
Біце ў сэрцы іх, біце мячамі, He давайце чужынцамі быць! Хай пачуюць, як сэрца начамі Аб радзімай старонцы баліць...
Маці родная, Маці-Краіна!
Ня ўсьцішыцца гэтакі боль...
Ты прабач, Ты прымі свайго сына, За Цябе яму ўмерці дазволь!..
Максім Багдановіч
Мікола ШчаглоўКуліковіч
Ўсё лятуць і лятуць тыя коні, Срэбнай збруяй далёка грымяць... Старадаўняй Літоўскай Пагоні He разьбіць, не спыніць, не стрымаць. 1916 г.
(Багдановіч М. Зорка Венера. Творы. Мн., 1991. С. 262,263.)
Міжнародны гімн «Інтэрнацыянал»
Словы Эжэна Пацье ПераклаўЯнка Купала Музыка П'ера Дэгейтэра Гарм. Ул.Тэраўскага
1.
Паўстань, пракляццем катаваны, Паўстань, хто з голаду век пух! Бурліць наш розум ўзбунтаваны, Няволі кліча рваць ланцуг! Стары парадак мы зруйнуем Магутным выбухам сваім I сьвет на новы лад збудуем: Хто быў нічым, той будзе ўсім!
. Гэта бой наш астатні За працоўны народ, Каб у злучнасьці братняй Узьняўся людскі род!
2.
Ніхто ня дасьць самохаць волі — Hi бог, ні цар, ні багатыр, Даб'ёмся самі лепшай долі...
Дабро для усіх — наш правадыр. Каб ня згібаці плеч пакорных, Каб волі дух лунаў у нас, — Адважна плаўма сталь у горнах. Пакуль у кузьні жар ня згас!
3.
Уласьць гняце, закон хітруе, Кроў з бедных ссуць, падаткі, чынш. Нішто багатых ня турбуе, Правы гаротных — сьмех адзін! Даволі жыць чужою ласкай, Закон аб роўнасьці давёў: „Няма правоў без абіавязкаў I абавязкаў без правоў!»
4.
Нікчэмны ў торжышчы ўсеўладным, Капальняў, фабрыкаў паны.
Чужую працу толькі складны Па-зьверску рабаваць яны.
У скрынкі-складні сытай банды Дабро працоўнае пайшло, Хай-жа бядак даб’ецца праўды. Каб што здабыў — яго было!
5.
Цары паілі нас маною, Дык нам спакой, а ім — вайна! Супроць вайны пайдзём вайною: Душа ў салдаты — ні адна.
Калі ж уладзяць з намі гулі — Пагоняць нас на бой за іх, — To будуць знаць, што нашы кулі Пачнуць страляць па іх саміх.
6.
Мы ўсе работнікі, сяляне — Сусьветны рой працаўнікоў — Мець будзем на зямлі ўладаньне — А дармаеды — прэч! далоў! Жывіцца целам нашым годзе, Усім трутнём і груганом!
Для нас, паўстаўшых, сонца ўсходзе, Сьвяціць нам будзе век вяком!
Гэта бой наш астатні За працоўны народ, Каб у лучнасьці братняй Узьняўся людскі род!
Поўны калектыўны пераклад, зроблены з арыгіналуў французскай мове й зацьверджаны беларусамі-камуністамі.
У Расеі камуністамі прынята пяяць толькі 1,2 і 6 васьмірадковыя звароткі з прыпеўкамі посьля кожнае звароткі «Гэта бой наш астатні»... (Тэраўскі У. Беларускі лірнік. С. 7— 9.)
Радзіма, мая дарагая
Словы Алеся Бачылы
Музыка Уладзіміра Алоўнікава
Радзіма мая дарагая, Ты ў шчасці жаданым жыві! Я сэрцам табе прысягаю У шчырай сыноўняй любві.
На рэках шырокіх і нівах, Заводах, будоўлях, — наўсцяж Народ наш працуе руплівы I край узвышаецца наш.
Навокал жыццё расцвітае —
Iпесня ўзлятае сама: Мне лепей ад роднага краю Нічога на свеце няма.
Чужое зямлі нам не трэба.
Пачуцці ў нас сёння адны: Мы хочам, каб мірнае неба He знала пажараў вайны.
Мы дружбы народам жадаем
I шчырай братэрскай любві.
Радзіма мая дарагая, Красуйся і ў шчасці жыві!
Гімнудзельнічаўу 2002 г.у конкурсе наДзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь. (Звязда, 2002,8 чэрвеня.) Друкаваўся ў дзённіку школьніка.
Малітва (Магутны Божа)
Словы Ната/ілі Арсенневай Музыка Міколы Равенскага
Магутны Божа! Ўладар сусьветаў, вялізных сонцаў і сэрц малых, над Беларусяй ціхой і ветлай, рассып праменне Свае хвалы.
Дай спор у працы будзённай, шэрай, на хлеб штодзённы, на родны край. Павагу, сілу і веліч веры у нашу праўду, у прышласць — дай!
Наталля Арсеннева
Дай урадлівасць жытнёвым нівам, учынкам нашым пашлі ўмалот. Зрабі свабоднай, зрабі шчаслівай краіну нашу і наш народ!
1943 г., Мінск
(Туга па Радзіме: Паэзія беларускай эміграцыі. Мн., 1992. С. 88.) Гэта «Малітва» стала духоўным гімнам «Магутны Божа» для ўсех крысціянскіх вернікаўу Беларусі.
Ваяцкі марш
Словы Макара Краўцова Музыка Уладзіміра Тэраўскага
Мы выйдзем шчыльнымі радамі На вольны родны наш прастор. Хай воля вечна будзе з намі, А гвалту мы дамо адпор!
Хай аджыве закамянелы (Няхай жыве магутны, сьмелы) Наш беларусі вольны дух;
Штандар наш бел-чырвона-белы Пакрыў сабой народны рух!
На бой! За шчасьце і за волю Народу слаўнага свайго!
Браты, цярпелі мы даволі.
На бой! — усе да аднаго!
Імя і сілу беларуса
Няхай пачуе й бачыць той, Хто сьмее нам нясьці прымусы I першы выкліча на бой!
Браты, да шчасьця мы падходзім: Хай гром грыміць яшчэ мацней!
У крывавых муках мы народзім Жыцьцё Рэспублікі сваёй!
Макар Краўцоў
Уладзімір Тэраўскі
1919 г.
(Сыны і пасынкі Беларусі/Уклад. С.В. Барыс Мн., 1996. С. 348.)
У БССР «Ваяцкі марш» выконваўся да 1930 г., алеў другой страфе трэці радок па прапанове Міхася Чарота быў заменены на такі: «Свабодны сьцяг, штандар чырвоны».
Люблю наш край
Словы Канстанцыі Буйло Музыка Міколы Равенскага
Люблю наш край, старонку гэту, Дзе я радзілася, расла, Дзе першы раз пазнала шчасьце, Сьлязу нядолі праліла.*
Люблю народ наш беларускі, Іх хаты ў зелені садоў, Залочаныя збожжам нівы, Шум нашых гаяў і лясоў.
Люблю раку, што свае воды Імчыць ў няведамую даль, I жоўтасьць берагоў пясчаных, I яснасьць чыстых яе хваль.
Люблю вясну, што ў кветкі, у зелень Прыстроіць цэлую зямлю;
На гнёздах буслаў клекатаньне
I сьпеў жаўроначка люблю.
Люблю гарачу сьпёку лета
I буру летнюю з дажджом, Як гром грыміць, а ў чорных хмарах Маланка зігаціць агнём.
I жніва час душой люблю я,
I першы звон сярпоў і кос, Калі на поле выйдуць жнеі, А касары — на сенакос,
Люблю зіму з яе марозам, Што вокны прыбярэ ў вузор, I белы сьнег, што, усё пакрыўшы, Ірдзіцца блескам ясных зор.
Люблю ў пагодную я ночку Дапозна ў садзіку сядзець, Сачыць за ясных зор мігценьнем, На месяц залаты глядзець.
Канстанцыя Буйло
Мікола Равенскі
* У кожным куплеце апошнія два радкі спяваюць двойчы.
Люблю, як сонейка заходзіць
I бераг хмаркі залаціць, Вячорнага як голас звону К нам з ветру хваляю ляціць.
I песьню родную люблю я, Што дзеўкі ў полі запяюць, А тоны голасна над нівай Пераліваюцца, плывуць.
Мне тут усё для сэрца міла, Бо я люблю край родны свой, Дзе з першым шчасьцем я спазналась I з першай горкаю сьлязой.
Песня стала народнай і вядомаяў варыянтах.
Мой Край
Словы Мар'яна Віжа (Зайцава) Музыка Міхала Клеафаса Агінскага (паланеза «Развітанне з Радзімай»)
Край, мой любы, родны Край, Мілей за ўсё на свеце ты.
Квітней, руней, мой слаўны дзіва-Край. Для нас ты на зямлі святы.
Край, мой любы, родны Край, He спі, народ, з калень уставай, Каб кожны бачыў, што ажыла зноў Краіна — вечная любоў.
Край, «Пагоню» ўздымі!
А заўтра спадчыну вазьмі!
3 вольнасцю заўжды ты будзеш жыць, А нам усім — свой Край любіць!
Край, мой любы, родны Край, Мілей за ўсё на свеце ты.
Квітней, руней, мой слаўны дзіва-Край, Для нас ты на зямлі святы.
1994 г.
(Літаратура і мастацтва, 1994,19 жніўня.)
Жыве Беларусь!
Словы Леаніда Пранчака Музыка Васіля Раінчыка
Жыве Беларусь!
Жыве Беларусь!
Веру — будзе жыць заўсёды.
Святло «Пагоні»
Будзе сэрцы нашы акрыляць.
Жыве! Жыве! —
Наш Край пакутны і свабодны, Нескароная нікім і святая зямля.
Беларусь, Беларусь,
Хай мінуць цябе ўсе нягоды.
Век у шчасці жыві, Ты — Радзіма мая.
Жыве Беларусь —
Нашай волі абуджэнне. Краіна-Маці, Ты прызнанне шчырае прымі.
Жыве! Жыве! —
Гучыць узнёсла блаславенне.
Беларускі горды дух
Уваскрос з даўніны.
Беларусь, Беларусь, Мы тваё вітаем Адраджэнне. Будзеш вечна вольнай ты, Будзем вольнымі мы.
Жыве Беларусь!
Нас нядоля не здалела.
Магутны Божа,
Беражы Айчыну з году ў год.
Жыве! Жыве! —
Як непагасны сімвал веры: Будзе вечна на зямлі Паспаліты наш род.
Беларусь, Беларусь!
Пад штандарам бел-чырвона-белым Век у шчасці жыві, Беларускі народ!
1992 г.
Васіль Раінчык
Маладая Беларусь
Словы Янкі Купалы
Музыка Анатоля Багатырова
Вольны вецер напеў вольных песень табе, Бор зялёны ўзняў дружным гоманам, Сонца полымем вызвала к слаўнай сяўбе, Зоры веру ўлілі сілам зломаным.
Падымайся з нізін, сакаліна сям’я, Над крыжамі бацькоў, над нягодамі;
Занімай, Беларусь маладая мая, Свой пачэсны пасад між народамі!
Анатоль Багатыроў
Смела ў сонцы ідзеш, як жывы агняцвет. Сееш ласкава сны залацістыя;
He пужае сумежны дакучны сусед, He пужае пуціна цярністая.
Падымайся з нізін, сакаліна сям’я, Над крыжамі бацькоў, над нягодамі; Занімай, Беларусь маладая мая, Свой пачэсны пасад між народамі!
Ад мяжы да мяжы, ад капца да капца Абнаўлення павевы расходзяцца, Абнімае душу без граніц, без канца Маці-радасць, што лепшы дзень родзіцца.
Падымайся з нізін, сакаліна сям'я,
Над крыжамі бацькоў, над нягодамі;
Занімай, Беларусь маладая мая,
Свой пачэсны пасад між народамі!
Гэтаму тэксту аддало перавагужуры конкурсунаДзяржаўныгімн Рэспублікі Беларусьу 1992 г. Для гэтай песні з верша Янкі Купалы, які мае 12 строф,узятыя толькі 4, а апошняя страфа стала прыпевам. (Беларуская мінуўшчына. 1994, № 1. С. 2.)
Радзіма Беларусь
Словы Аляксандра Лягчылава Музыка Ігара Лучанка
Радзіма Беларусь.
Прыпеў:
Мы не згубіліся ў свеце,
Радзіма Беларусь,
Мы збераглі свой дом —
Ты сцяг свой узняла,
Нам пераможна свеціць
Сатканы з белых руж
Грунвальд сваім шчытом. Зніч святы ўзыходзіць
I чырвані-святла.
У святле зары.
Волю сваю абаронім,
У сваёй гасподзе
Нас не пакіне Бог.
Мы — гаспадары.
Кліч баявы «Пагоні» Славу здабыць памог.
Прыпеў:
Ласкаю і згодай
Радзіма Беларусь,
Наш багаты дом.
Ты сцяг свой узняла,
Мы да ўсіх народаў,
Сатканы з белых руж I чырвані-святла.
Як браты, ідзём.
Прыпеў:
Дух наш у слове Скарыны,
Радзіма Беларусь,
Ён і дасюль не згас.
Ты нам жыццё дала.
Доля слабых скарыла —
Дзяржава Беларусь,
Загартавала нас. Застаецца з намі
Хвала табе, хвала!
I ратуе зноў Чыстымі званамі Спадчына вякоў.
1992 г.
Гімнудзельнічаўу конкурсе наДзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь у 1992 г. Быў надрукаваныў «Народнай газеце»за ІЗліпеня 1992 г.
Жыве Беларусь
Словы У. Жыгалкі і інш.
Музыка Н. Сакалоўскага
Мы, беларусы — вольныя людзі!
Наша «Пагоня» імчыць у вяках.
Рэе высока сімвал Радзімы — Бел-чырвона-белы велічны Сцяг.
Прыпеў:
Разам ніколі мы не загінем,
3 Богам сустрэнем шчасця зару. Наша адданасць — вечнай Радзіме. Хай жа заўсёўды жыве Беларусь!
Дружная праца сілу мацуе, Годнасць гартуе з году ў год. Веліч Радзімы — мужнасць народа. Мы — беларусы, слаўны наш род.
Прыпеў.
Край беларускі — шчодры, дзівосны.
Рэкі, азёры чыстыя тут.
Мірна гамоняць бярозы ды сосны.
Слаўце, нашчадкі, родны наш кут.
Прыпеў.
1994 г.
Напісаны зудзелам чытачоў штотыднёвіка «Наша слова».
He пакіне Бог нашу Беларусь
Словы Уладзіміра Мархеля
Музыка старадаўняя з «Полацкага сшытка» Гарманізацыя Вячаслава Кузняцова
He пакіне Бог Нашу Беларусь — Яна ў вяках Адшукае свой шлях!
Годзе ўжо марна жыць У пакорнай згодзе, Крыўду сваю, як крыж, Несці на плячах!
Люд свой збірай Пад Айчыны вольны дах, Вышэй уздымай Бел-чырвона-белы сцяг!
Час не здолеў нас Вынішчыць на звод. Руш у паход, Нескароны народ!
Родная Беларусь, Пад крысом Пагоні Шчасце сваё будуй, Вольна расцвітай!
Гонар трымай,
Шчыра праўду спавядай, Бацькоўскі край Мірнай працай услаўляй!
Гонар трымай,
Шчыра праўду спавядай, Бацькоўскі край Мірнай працай услаўляй! He пакіне Бог нашу Беларусь!
(Народная газета, 1992, 15 ліпеня.)
Гнмн Мннска
Слова Н. Панкевйча
Музыка В. Оловнйкова
Шнрокнм проспектом шагаю, й сердце от счастья поет, Я песню тебе посвяіцаю, Мой город, герой-патрнот.
Прйпев:
Пусть взлетает песня птнцей Над роднмой стороной.
Пой, мой Мннск, моя столмца Белорусснн родной!
Повсюду счастлнвые лнца Встречаются мне на путн. Ну как мне, друзья, не горднться, Ну как же без песнн ндтн?
Прйпев.
й паркн твон н бульвары Люблю я вечерней порой, Блнзкн мне влюбленные пары й шелест лнствы молодой.
Прйпев.
Тобою горжусь я по праву. й радостно мне от того, Что в этой красе велнчавой Есть доля труда моего.
Прйпев.
(Беларусь у песні / Склалі В.Л. Аўраменка і Л.А. Раманоўская. Мн., 1988. С. 144.)
Нёман
Словы А. Астрэйкі Музыка Н. Сакалоўскага
Ой, Нёман, і слава, і песня Народа майго і зямлі, Магілаю ворагам цеснай He раз твае хвалі былі.
2 разы
Рака наша слаўная Нёман,
Чысцейшая чэрвеньскіх рос,
Хто мар не ўплятаў у твой гоман, 1 2 _азы Табе хто пашаны не нёс. J р
Ой, Нёман, ой, бацька наш родны, Як сонца, як дзень дарагі, Садамі цудоўнай Радзімы 1 2 (
Твае расцвілі берагі. ) F
1941 г.
(Анталогія беларускай народнай песні / Уклад., прадм. і камент. Г. Цітовіч. Мн., 1975. С. 521.)
Беларусь перад усім
(гімн СБМ)
Словы імузыка А.Стаповіча
Беларусь, хай слова гэта Будзіць новы дух між нас. Нам дабро яе — во мэта I найвышшы нам паказ.
Hi сьляза, ані стагнаньне
Hi пакора, ані страх.
Толькі праца і змаганьне — Гэта наш да мэты шлях,
Беларусі сын ніколі He зрачэцца сваіх праў. Знойдзе дужасьці даволі, Каб нявольнікам ня стаў.
Дык ці ў шчасьця дзень пагодны, Ці ў буры дні благім
Знайма першы кліч народны: «Беларусь перад усім!»
1943 г.
(Гарт. 3 успамінаў пра Саюз беларускіх патрыётаў. Мн., 1997. С. 104.)
Марш Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі
Словы П. Саковіча
Музыка Э. Зарыцкага
Мы долі шчаслівай народу жадаем
1 крочым наперад адзінай сям’ёй. Сцяг працы і міру высока трымаем 1 множым багацці Радзімы сваёй.
Прыпеў:
Федэрацыя на маршы, 3 ёю кожны прафсаюз.
Мужнасць нашу, мэты нашы Паважае Беларусь.
Ідзе Федэрацыя шляхам яднання
I гонар працоўны ўзнімае вышэй. Заўжды падтрымаем яе намаганні Для славы Айчыны і шчасця людзей!
Прыпеў.
Мы дужыя нашым адзінствам і згодай. Няма гэткай сілы, каб нас раз’яднаць.
За ўсё даражэй нам давер’е народа I гонар вялікі — яго апраўдаць!
Прыпеў.
Красуй, Беларусь!
Словы Леаніда Пранчака
Музыка Васіля Раінчыка
Красуй, Беларусь! Край мой родны, край свабодны, Жыві і слаўся, — як прызнанне вымаўляю я.
Жыві, жыві! Красуйся ў радасці заўсёды, Блаславенная мая дарагая зямля.
Беларусь, Беларусь, ты красуйся ў радасці заўсёды.
Слаўся, слаўся ў вяках ты — Радзіма мая!
Красуй, Беларусь! Дзе б ні быў я — ты са мною.
Сваёй пяшчотай нашы сэрцы аб’яднала ты. Жыві, жыві! Люблю цябе я ўсёй душою, Гордых продкаў вольны край, край пакутны, святы.
Беларусь, Беларусь, я люблю цябе ўсёй душою. Ты — Айчына мая назаўжды, назаўжды!
Красуй, Беларусь! Наша спадчына і слава, Краіна — маці, ты жыві ў шчасці з году ў год. Жыві, жыві! Красуйся, родная Дзяржава. Будзе вечна на зямлі старажытны наш род. Беларусь, Беларусь, слаўся наша родная Дзяржава! Слаўся, слаўся у вяках, беларускі народ!
2002 г.
Удзельнічаўу конкурсе на Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусьу 2002 г. (Звязда, 2002, 8 чэрвеня.)
Гімн клуба «Спадчына»
Словы У. Пецюкевіча*
Паклікала Радзіма — Беларусь Пад родны Сцяг з Пагоняю святою — I мы, як Волі родную зару, Вітаем слаўнае Былое.
Прыпеў:
У нашай «Спадчыне», Што ў садзе казачным, Цвіце сыноўняя любоў Да веры матчынай, Да песні матчынай, Да першародных каранёў!
Лунае тут натхнёна вольны дух Скарыны, Багушэвіча, Купалы, Што ўзнеслі Беларусь на крылах дум Да зораў вечнасці і славы.
Прыпеў.
У велічным вянку былых падзей — I Чарадзей, і Вітаўт, і Астрожскі...
— Прыходзьце, людзі, у спадчынны музей, Вас там чакае памяць продкаў!..
Прыпеў.
* Пецюкевіч Уладзімір — сябра клуба «Спадчына». [г. Менск, 7.03.2004 г.)
Гімн БНФ
Словы і музыка Сяржука Сокалава-Воюша
Айчына, сьветлы вобраз твой — Нязьменны наш маяк!
Хай цемра ладзіць нам канвой —
Я добра бачу, як
Працяг суседняга пляча
Жыве ў маім плячы,
I людажэрам-крумкачам Нас не перамагчы!
Рэфрэн:
Фронт! Фронт! Фронт!
Ён маё і тваё абуджэньне, Ён народу майго Адраджэньне, Фронт! Фронт! Фронт!
Там сталініст, там бюракрат — Рабы старых ідэй.
Яны ствараюць штурматрад — Вандэю ўсіх вандэй.
Яны вядуць сьмяротны бой —
Ярлык, дубінка, газ, I не валодаюць сабой, Пачуўшы наш адказ:
Рэфрэн.
Я цьвёрда веру ў свой народ, Абуджаны ад сну.
Вясны адчуўшы надыход, Вітае ён вясну.
Якія б беды ні былі,
Запомні добра ты:
Каб жыць і выжыць на зямлі, У Фронт яднай шыхты!
Рэфрэн.
1989 г.
Хрысціянскі гімн
Чакаем Цябе, наш Ісус, I молім прыйдзі Ты да нас. Мы любім сваю Беларсь I хочам, каб Ты яе спас.
Прыпеў:
Прыйдзі ў яе Ты двары, У вёскі прыйдзі, ў гарады, Жыві ў яе сэрцы, Ісус, Чакае Цябе Беларусь.
Засмучана моцна яна, Нялёгкі дастаўся ёй лёс, I колькі ўжо слёз праліла, Пацеш яе, любы Хрыстос.
Прыпеў. Пройгрыш.
У грахах сваіх гіне народ, Няпраўда, як цемень, лягла. Знімі ж, Ісус, гэты гнёт I вызваль ад лютага зла.
Прыпеў. Павольна.
Як добра з Табой, Ісус, Як хораша там дзе ты ёсць. Няхай Табе ўся Беларусь Аддасць свае сэрца і лёс.
Прыпеў. Хутчэй.
Песня ўзнікла ў Гародні. Аўтар невядомы. Тэкст быў дасланы ў рэдакцыю вядомым літаратарам Адамам Мальдзісам. Надрукавана ў штотыднёвіку «Наша слова» за 23 сакавіка 2011 г.
Папулярныя песні
Беларусы — пявучы народ. I сярод славянскіх народаў мы з рускімі можам аспрэчваць другое месца пасля ўкраінцаў. Украінцы заслужана займаюць першае. А сярод беларусаў найбольш пявучыя паляшукі, якія жывуць у вялікіх вёсках ды трывала трымаюцца і захоўваюць традыцыі сваіх бацькоў і дзядоў. Песня ў нас раней гучала штодзённа: і ў будні, і тым больш на святы. На некаторыя каляндарныя і сямейныя святы беларусы віншавалі песняй аднавяскоўцаў з нагоды нейкай урачыстасці.
У мінулым хадзілі па вёсках жабракі і вандроўнікі. Адныя з іх іпілі з малітвай, а іншыя на святы з песняй. У народзе гэтых вандроўнікаў называлі лірнікамі, а часцей — песнярамі. Вандроўнікі або вясковыя музыкі спявалі на фэстах. Песенныя традыцыі вандроўнікаўу нейкай ступені працягвалі ансамблі «Песняры» (узнік у 1969 годзе), «Крупіцкія музыкі» (існуе з 1982 года] ды іншыя. Яны выконвалі найбольш папулярныя песні.
Да папулярных песень адносяць тыя, якія карыстаюцца сімпатыяй у людзей. Праўда, мода з цягам часу на некаторыя песні праходзіць, a таму, магчыма, не ўсе адабраныя ўкладальнікам песні спадабаюцца многім чытачам. Але яны некалі былі любімымі ў беларусаў, якія іх спявалі. I яны былі вядомы ў розных варыянтах.
Папулярнымі песнямі становяцца як народныя, так і напісаныя кампазітарамі. Ствараюць песні і сучасныя кампазітары на вершы беларускіх паэтаў і на свае ўласныя. Некаторыя паэты складаюць такія вершы, якія лёгка кладуцца на музыку. Для рускай песні такую славу ў мінулым стагоддзі зрабілі вершы Міхаіла Ісакоўскага, якога можна лічыць нашым земляком, а для беларускай песні — вершы Адама Русака, Наталлі Арсенневай, Анатоля Астрэйкі. У іхтворах стыль сказа і рытміка верша запазычаны з народнай паэзіі. Можна назваць прозвішчы і такіх паэтаў, як Максім Багдановіч, Макар Краўцоў, якія напісалі зусім няшмат вершаў, але іх творы сталі нават гімнамі, што ўдзельнічалі ў рэспубліканскім конкурсе на Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь.
Папулярнасць любой песні — з’ява часовая: сёння яна папулярная, а праз нейкі час мода на яе праходзіць. Назаву характэрны прыклад. У 1960-х гадах на верш Веры Вярбы «Ручнікі» напісаў песню Мікола Пятрэнка. Гэта песня пра каханнехутка стала вядомай ваўсім Савецкім Саюэе. Яе лічылі папулярнай нават у Расіі. Ад чаго залежыў поспех гэтай песні? У змест верша паэтка паклала вясельную сімволіку, запазычаную з беларускай народнай паэзіі, а музыка выкарыстаў плаўную плыткую мелодыю, як плынь спакойнай ракі. А ўжо ў 1970х гадах загучала на эстрадзе сатырычная песня пра п'янага Янку на тую ж мелодыю — «У суботу Янка грошы атрымаў...». Яна ж адразу
была падхоплена ў народзе. I папулярнасць песні «Ручнікі» пачала паступова знікаць.
Сучасных песень у нас шмат, але стануць папулярнымі і вытрымаюць выпрабаванне часам толькі адзінкі. I толькі некаторыя з іх захаваюцца ў памяці народа.
Чачотачка
і.
Спарадзіла Чачотачка семера дачок.
Спарадзіла, спарадзіла Чачотачка семера дачок,
Невялічка семера малых.
Спарадзіла і ўзрасьціўшы спарадзіла.
I Тацюху, і Насьцюху, і Аўгіню замуж аддала,
Семера дачок.
I Аксіню, і Марыну, і Грыпіну,
Сёмую Хімку,
Сёмую Хімку.
Усякіх музык.
Чачотачка — сёмую Хімку.
2.
Спарадзіўшы і ўзрасьціўшы, замуж аддала.
(Бадай наша Чачотачка здарова была);
Аўгіню — за Мірона.
А Аксіню — за Сапрона,
А Тацюху — за Дзяміда.
А Насьцюху — за Сьпірыда,
Радзівону — Макрыну,
А Харытону — Грыпіну, Хімку — за Кузьму.
3.
Як пачала Чачотачка пасаг выдаваць.
Як пачала невялічкіх усіх надараць:
Аўгіні — паясок.
А Аксіні — кажушок,
А Тацюсе — панчошачкі,
А Насьцюсе — суконачку,
А Грыпіне — чаравічкі,
А Макрыне — рукавічкі,
Хімцы — істужкі.
4.
Зазывала Чачотачка дзесяцёх мудрых,
Зазывала Чачотачка браціткаў усіх:
Адзін быў Савацей, Другі быў Цімпялей. Трэці быў Атрахім, Ачацьвёрты — Гарасім, Быў Барыс і Дзяніс.
I дудар удалец, Ды й слуга Карпец.
5.
Былі дзеўкі на вясельлі і малодзіцы.
Былі старэнькія бабкі і удовіцы: Яся, Кася і Скрыпуся, Была Хвядора з Габрусяй I суседкі ўсе.
6.
Нанімала Чачотачка скочну музыку, Нанімала Чачотачка капзлю усю: Верабейка — на скрыпіцы, Салавейка — на прытыцы, А сарокі — у прыскокі.
А вароны — у далоні, Чорны галкі — у цымбалкі. Дробны пташкі — на сьвісталкі. Люба слухаць, як зайгралі Музыку сваю.
7.
А Чачотка ня гуляла — варыла блыху; Доўга госьці блыху елі, пакуль зьелі. Аж на трэцюю нядзелю — ўсю. Госьці дамоў захацелі, Дзякавалі за вясельле — Ехалі дамоў.
(Другая частка 3-га штрофуў некаторыхмяйсцох сьпяваеццатак: Аўгіні — кажушок.
А Аксіні — хвартушок, А Тацюсе — пялёнкі,
А Насьцюсе — суконкі, А Грыпіне — дзьве кошкі, А Макрыне — панчошкі. Хімцы — падвязкі.]
Жартоўная песня, якая стала сапраўдным помнікам беларускім асабовым імёнам. (Тэраўскі У. Беларускі лірнік. С. 13 —15.)
Касіў Васіль сена
Касіў Васіль сена, Шырокі пакосы, Да яго дзяўчына Дзяціну прыносіць.*
— Васілю, Васілю, Забірай дзяціну, А як ты не возьмеш. На пакосе кіну.
— Дам я табе, Галю, Да грошай багата, He кажы нікому, Што я яе тата.
— He хачу, Васілю, Я тых грошай браці, Усім буду казаці, Што ты яе тата.
Кінуў Васіль косу У самага долу, Узяў тую дзяціну Ды й панёс дадому.
— Ой, маманька, мама, Што й та за прычына,
У лесе на пакосе Ляжала дзяціна.
— Забірай дзяціну — Сораму не будзе, Цераз гадок-другі Табе помач будзе.
— Ой, маманька, мама, Шчэ й друга прычына:
У сенях за дзвярыма, Там плача дзяўчына.
— Бяры ту дзяўчыну Ды й вядзі ж у хату, Будзе табе жонка, А дзіцяці маці.
— Ой, даруй мне, матка, За маю правіну, Што я на пакосы Занясла дзяціну.
— Ой, дарую, доню, Я тваю правіну.
Шануй майго сына, Як сваю дзяціну.
(Вянок беларускіх народных песень / Склад. Уладзімір Раговіч. Мн., 1988; Шавыркін М. КасіўВасіль сена //Звязда, 1996,5 снежня. С. 8.)
Аў лузе, у лузе...
А ў лузе, у лузе, Васіль сена косіць, Аяму Марына Сыночка прыносіць. — Васілю, Васілю, Бяры свайго сына, А калі не возьмеш, На пакосе кіну.
* Апошнія два радкі кожнай страфы паўтараюцца.
— Дам табе, Марына, Сто рублёў грашыма, He кажы на мяне, Кажы на другога.
— Хай цябе, Васілю, Ліхая гадзіна, Як мы любіліся, А цяпер ты пакінуў.
Запісаў С.В. Барысу 1969 г. ад Соф'і Барыс. У беларускім народным календары 13 сакавіка (па новым стылі) адзначаецца як дзень Васіля і Марыны. Магчыма гэтая акалічнасць знайшла адлюстраванне ў згаданай песні.
Амаль аналагічная песня па зместу «Касіў Васіль сена», якая запісана ў 1983 г. у вёсцы Лядзец Столінскага раёна ад Я. Майсак, Л. Кадоліч, Г. Глуско заканчваецца не праклёнам, а шчаслівым канцом.
У гушчарах
Словы Наталлі Арсенневай Музыка Міколы Шчаглова-Кулікоеіча
У гушчарах, затканых імглою, Шэрым змрокам, на зояку, ў зару Ахвяруем Табе мы сабою.
Кожны дзень, кожны час, Беларусь.
2 разы
I няма ў сэрцах жаху ні жалю, Мы адвагай змагарнай гарым: He чужыя жануць нас удалеч, Але Ты нас вядзеш да зары.
2 разы
I мы верым, яна разгарыцца, Ўстане зноў над краінаю дзень, Бо не стане змагар, не скарыцца Прад нягодай ніколі, нідзе.
разы
Хмараў дым над галовамі тае, Вецер дыхае мятой, быллём. Беларусь, Беларусь залатая, За Цябе, за Цябе мы ідзём!
2 разы
(Песніў летніку // Роднае слова. 1992, № 5. С. 62.; Туга па Радзіме. C.167.)
У майго татачкі сад зеляненькі
У майго татачкі сад зеляненькі, Люлі, люлі, сад зеляненькі. Пусці татачка ў сад пагуляці, Люлі, люлі, у сад пагуляці. А я не буду вішань ламаці, Люлі, люлі, вішань ламаці.
Толькі я вырву адну квятачку, Люлі, люлі, адну квятачку. Понясу я к тату на радачку, Люлі, люлі, на радачку.
— Парадзь, татачка, што мне рабіці, Люлі, люлі, што мне рабіці?
Ці замуж ісці, ці дзеўкай быці, Люлі, люлі, ці дзеўкай быці?
— Замуж зайшоўшы, нагаруешся, Люлі, люлі, нагаруешся.
Дзеўкаю быўшы, нагуляешся, Люлі, люлі, нагуляешся.
Замуж зайшоўшы — вялікае гора. Дзеўкай быці — людская мова.
— Лепей я буду гора капаці, Люлі, люлі, гора капаці.
Як і з нялюбым у шлюбе стаці, Люлі, люлі, у шлюбе стаці.
Лепей я буду чорны хлеб есці, Люлі, люлі, чорны хлеб есці. Як і з нялюбым за сталом сесці, Люлі, люлі, за сталом сесці.
Лепей сівую касу насіці, Люлі, люлі, касу насіці. Як і з нялюбым цэлы век жыці, Люлі, люлі, цэлы век жыці.
Запісаў С.В. Барыс у 1962 г. ад Соф'і Барыс, жыхаркі хутара Струменне Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна. Друкуецца ўпершыню.
Капаў, капаў крынічаньку
Капаў, капаў крынічаньку Ў вішнёвым саду.
Ці не прыйдзе мая мілка Сюды па ваду.
Прыпеў:
Жаль, жаль яе будзе, Возьмуць яе людзі — Мая ня будзе.
Ой, жаль ні памалу Любіў дзяўчыну змалу, Любіў ды не ўзяў,
Ужо тая крынічанька Травой зарасла.
Ужо тая дзяўчыначка
I замуж зайшла.
Прыпеў
Капаў, капаў крынічаньку Нядзелечкі дзве.
Любіў, кахаў дзяўчыначку Людзям не сабе.
Прыпеў.
Ужо тая крынічанька Засарылася.
Ужо тая дзяўчыначка Зажурылася.
Прыпеў:
Ой, жаль яе будзе: Возьмуць яе людзі — Мая ня будзя.
Жаль, жаль ні памалу Л юбіў дзяўчыну змалу, Любіў ды не ўзяў.
Запісаў С. В. Барысу 1969 г. ад Соф'і Барыс.
Беларусь мая
Словы С. Сокалава-Воюша
Музыка В. Навіцкага
Аксамітны летні вечар Ахінуў зямлю, Я вазёрную сінечу Вёсламі лаўлю.
Моўчкі слухаю ў росах Песню салаўя.
Над маім лунае лёсам Беларусь мая!
А над лесам, над сусветам Выпрастаў крыло Залацісты човен-ветах,
Сяржук Сокалаў-Воюш
Зорнае вясло.
Стан дзявочы Белай вежы, Подых ручая.
Я адной табе належу, 1 9
Беларусь мая! ) Л Разы
Там, дзе гойдае вятрыска Залаты мурог, Паўставалі камяніскі Ля тваіх дарог.
Чырванее ранні золак Рэха ў гаях.
У грудзях тваіх асколак, 1 7 Беларусь мая! JZ раЗЫ
Мне краёў чужых ня трэба, Як не варажы.
He хачу чужога хлеба, Радасцяў чужых,
Бо чужына сэрца жаліць, Цісне, як зьмяя.
Бо гукае з дальніх даляў 1 7
Беларусьмая! JZ Р
1985 г.
У 1989 годзе ў Мінску гэту песню выконваў Данчык разам з Сяржуком Сокалавым-Воюшам.
0, Беларусь, мая шыпшына
Словы Уладзіміра Дубоўкі
Музыка Міколы Шчаглова-Куліковіча
0 Беларусь, мая шыпшына, Зялёны ліст, чырвоны цьвет, У віхры дзікім не загінеш, Чарнобылем не зарасьцеш.
Пялёсткамі тваімі стану, На дзіды сэрца накалю, Тваіх вачэй пад колер сталі Праменьне яснае люблю.
Варожасьць шляху не зачыне, У перашкодах дух расьце.
0 Беларусь, мая шыпшына, Зялёны ліст, чырвоны цьвет.
(Беларускія маршы і песьні. Мн., 1998. С. 42.)
Мілая спадарыня
Верш Уладзіміра Пецюкевіча Музыка Дзмітрыева Даўгалёва
Я сумую лебедзем, у віры купаюся:
— Дзе ты, чарнабровая?
To журуся жоравам, угару ўзнімаюся:
— Адгукніся, родная!
Прыпеў:
Дзе ты, чарнабровая, дзе ты свеларусая? Пра цябе я думаю, думаю штодня, Бела-беларусачка, бела-белпрусачка, Мілая спадарыня!
To ў зары, то ў месяца пра цябе пытаюся:
— Дзе мая зараначка?
To спакойна веру я: з выраю ты вернешся Веснавой журавачкай.
Прыпеў.
Мы з табою вернемся да бацькоўскіх весніцаў, Нізенька паклонімся,
Упрыгожым песнямі хату нашу веснюю — Зноў на свет народзімся.
Прыпеў.
(Роднае слова, 2000, № 4. С. 107.)
Зорачка мая
Верш Уладзіміра Карызны Музыка Леаніда Захлеўнага
Мне ўсё даражэй зорны міг начэй, Звон азёрных гусляў, Месячкі тваіх вясновых вачэй
I маладзічкі вуснаў.
Прыпеў:
Зорачка мая, светлая мая,
Узімку і вясною, А ці снег мяце, а ці дождж ідзе. Ты заўжды са мною.
Мілая далонь поўная цяпла, Як святла крыніца, Сілы удалой, звонкай, маладой Дай жа мне напіцца.
Прыпеў.
Ласка шчырых слоў дорыць мне святло, Сэрца маладзее.
Гэтак першы гром будзіць ціхі дол, Траўка зелянее.
Прыпеў.
(Роднае слова. 1997. № 1. С. 209,210.)
Гаю мой, не кліч
Верш Уладзіміра Пецюкевіча Музыка Дзмітрыя Даўгалёва
Гаю мой,не кліч пад каліны цвет
Да крынічных вод, светлых, як вясна:
Там яе няма — паляцела ў свет, Наша рэчанька высахла да дна.
} 2 разы
Паляцела ў свет, русакосая, Стан рабінавы, вочы — сінь азёр. He спяе ўжо мне мілым голасам Пра дзівосны край у зіхценні зор.
| 2 разы
Гаю мой, не кліч на шчаслівы смех —
Касавіцаю весела ў лугах:
Тамяеняма — паляцела ў свет, азы Наш мядовы луг палыном прапах. J Z Разы
Гаю мой, не кліч пад каліны цвет
Да крынічных вод, светлых, як вясна:
Там яе няма—паляцела ў свет, Наша рэчанька высахла да дна.
} 2 разы
(Роднае слова. 2000. № 4. С. 206.)
Беларусачка
Словы Алеся Ставера Музыка Юрыя Семянякі
Я гляджу на твае косы русыя, He магу наглядзецца ніяк, Беларусачка, беларусачка, 1 2 Da3b!
Дарагая сяброўка мая. J
У краёх незнаёмых, нязведаных Буду ў радасці я ці ў журбе.
Беларусачка, беларусачка, ) 2 оазы
He забуду ніколі цябе. J р
Я вярнуся к табе, сінявокая, Калі ў кветкі адзенецца край.
Беларусачка, беларусачка, j 2 Da3bI
Ты хоць зрэдку мяне ўспамінай. J 1
Ручнікі
Словы Веры Вярбы
Музыка Міколы Пятрэнкі
У суботу Янка ехаў ля ракі, Пад вярбой Алёна мыла ручнікі. — Пакажы, Алёна, броды земляку, Дзе тут пераехаць на кані раку?
— Адчапіся, хлопец, едзь абы-куды, He муці мне толькі чыстае вады.
У маркоце Янка галавой панік, Упусціла дзеўка беленькі ручнік.
— Янка, мой саколік, памажы хутчэй, Ой, плыве, знікае ручнічок з вачэй. — Любая Алёна, я вады баюсь.
Пацалуй спачатку, бо я ўтаплюсь.
Супыніўся гнеды пад вярбой густой, Цалаваў Алёну Янка над вадой.
Стала ціха, ціха на ўсёй зямлі, 1 2 оазы
Па рацэ далёка ручнікі плылі... J
(Купалінка: Зборнік папулярных беларускіх народных песень пра каханне. Мн., 1986. С. 120—121.)
Раз ды разок
Словы Уладзіміра Някляева Музыка Валерыя Іванова
Ой ты, віно-гаркота, Піў бы, каб не лянота.
Толькі я не зляную Чарыцу зеляную. Раз ды разок з разочкам Чарка пайшла кружочкам. Раз ды разок, чок-чок-чок-чок, Чарыца ходзіць кружочкам.
Ой ты, любоў-ламота, Млеў бы, каб не лянота. Толькі я не зляную Дзеўчыну маладую. Раз ды разок з разочкам, Ды над бачок на ночку. Раз ды разок, ды пад бачок, Ды пад бачок на ўсю ночку.
Ой ты, жыццё-маркота, Жыў бы, каб не лянота. Толькі я не зляную Маці-зямлю сырую.
Раз ды разок з разочкам Вырасту васілёчкам.
Раз ды разок сінь-васілёк Ціха празвоніць званочкам.
Ой ды я не зляную Маці-зямлю сырую, Чарыцу зеляную, Дзеўчыну маладую. У распісным вазочку Дням пралятаць і ночкам... Раз ды разок, чок-чок-чок-чок, Чарыца ходзіць кружочкам, Раз ды разок, ды пад бачок, Ды пад бачок на ўсю ночку.
Уладзімір Някляеў
Валерый Іваноў
(Роднае слова. 1998, № 1. С. 179,180.)
Каля броду каліна
Верш Уладзіміра Някляева Музыка Леаніда Захлеўнага
Каля броду каліна, Пад калінай дзяўчына Мые косы, мые плечы белыя. Косы вымывае, Скоса паглядае:
Дзе вы, хлопцы, дзе вы, хлопцы смелыя?
Прыпеў:
Каліна-ягада яшчэ няспелая, He баіцца хлопцаў дзеўка смелая. Дзеўка смелая, спелыя гады, Ой, пара з ёй ісці па ягады!
Хлопцы малы-драбненькі, Ды адзін удаленькі,
Ён да дзеўкі пад прыпеўкі коціцца.
Ну яго прыпеўкі, Пачакай ты, дзеўка, Каля броду ваяводу ці купца.
Прыпеў.
Каля броду каліна, Пад калінай дзяўчына, Берагамі быстрая бяжыць вада. Едуць ваявода Ды купец да броду, А з каліны ўжо сарвана ягада.
Леанід Захлеўны
Песня «Каліна-ягада» напісана ў сярэдзіне 1990-х гадоў. Спачатку яе спявала Святлана Суседчык, салістка ансамбля «Бяседа». Цяперяе выконвае вакальны гурт «Пліса» са Смалявічаў.
Віншавальная
Верш Уладзіміра Някляева
Музыка Васіля Раінчыка
Уславім любоў і ў гонар любві спяём.
Вясёлым віном бакалы паўней нальём.
I вып’ем з любоўю, дай Бог не ў апошні раз, — яшчэ раз, За тых, каго помнім, яшчэ раз за ўсіх за нас.
Прыпеў:
Мы першы бакал уздымаем па праву
За Беларускую нашу Дзяржаву.
За славу яе, за гордую славу, — Нам ёй даражыць.
За спеў салаўёў
У вечныХ дубровах,
За сінь васількоў
На ўзмежках жытнёвых, за шчасце любіць, За шчасце на свеце жыць.
Уславім сяброў і ў гонар сяброў спяём, Вясёлым віном бакалы паўней нальём.
I вып'ем з сябрамі, дай Бог не ў апошні раз, — яшчэ раз, За тых, хто не з намі.
Яшчэ раз за ўсіх за нас.
Прыпеў.
Уславім жыццё і ў гонар жыцця спяём.
Вясёлым віном бакалы паўней нальём.
I вып'ем да донца, дай Бог не ў апошні раз — яшчэ раз, За яснае сонца,
Яшчэ раз за ўсіх за нас.
Прыпеў.
Песня «Віншавальная» надрукавана ў газеце «Звязда» (2001, 1 студзеня).
Песня напісана ў пачатку 1980-х гадоў. Васіль Раінчык стварыў жыццярадасную музыку. Потым яна трапіла пад антыалкагольную кампанію. Яе спявалі эстрадныя і оперныя спевакі. Найбольшае ўражанне пакідае выкананне заслужанага артыста Беларусі Мікалая Скорыкава. Яго магутны барытон вельмі глыбока выяўляе сутнасць гэтай песні.
ІсакЛюбан
Толькі з табою
Верш А. Русака
Музыка I. Любана
Толькі з табою мне хочацца быць, Толькі з табою.
Радасць, і гора, і шчасце дзяліць Толькі з табою*.
Ранняй часінай к табе я лячу
Позняй парою,
Толькі к табе прыхіліцца хачу Сэрцам, душою.
Выйсці у поле дзе нівы шумяць, Там над ракою.
Першую зорку на небе спаткаць Толькі з табою.
Цяжкія будуць хай нашы шляхі —
3 горам, з бядою...
Гэтак ісці неразлучна ў жыцці Толькі з табою!
Ты мне вясною прыснілася
Верш Міхася Шушкевіча Музыка Юрыя Семянякі
Ты мне вясною прыснілася Летняя ночка купальная Яснай растаяла знічкаю. Падаюць зоры світальныя Ў чыстыя воды крынічныя.
Ой ты, дзяўчыначка мілая, Як жа ты свет упрыгожыла!
Ластаўка ты лёгкакрылая, Светлы мой сон растрывожыла**. Ты мне вясною прыснілася Неразгаданымі чарамі.
Сэрца парыўна забілася Вольнымі крыламі-марамі.
Пэўна, цябе, ненаглядная, Стрэў я часінай удалаю. Ты — мая доля спагадная, I не шкадую німала я!
Юрый Семяняка
*У кожнай страфе апошнія 2 радкі паўтараюцца.
**Другі і чацвёрты куплеты паўтараюцца.
Каханую засватаю
Конь капытам б’е, ваду дастае.
— Напаі, сястра, ты майго каня, А паеду я ды за край сяла — Каханую засватаю.* (2 разы)
— Ой ты, мой сівы конічак, Чаму ж ты рыссю не бяжыш? Чарнабровая мая Мальвіначка, Чаго засмучана сядзіш? (2 разы)
— Ой, учора я ды надвячорачкам,
Ой, там у зялёным садочку, Ай, згубіла я свой пярсцёначак Дык і цяпер я не знайду. (2 разы]
— Ой, не журыся ты, бо тут няма бяды. Мальвінка мая, рыхтуй ручнікі.
Прывязу я табе пярсцёнак залаты, Пярсцёнак залаты да правай рукі. (2 разы)
Мой конік заржаў — ён мне падсказаў.
— Ой, запрагай, татку, каня сівога.
Ой, паеду я ды за край сяла,
Каханую засватаю. (2 разы]
Варыянт народнай песні «Шэрая лашадачка...» Літаратурная апрацоўка Сымона Струменскага.
*Апошнія два радкіў кожным куплеце паўтараюцца.
Мікалай Скорыкаў
Якаў Навуменка
Чаму ж мне не пець!
(Народная песня)
Чаму ж мне не пець, Чаму ж не гудзець, Калі ў маёй хатачцы Парадак ідзець*.
Чаму ж мне не пець, Чаму ж не гудзець — Мышка на акенцы У цымбалкі б’ець.
Чамуж мне не пець, Чаму ж не гудзець — Павучок на сценцы Красёнцы снуець.
Чаму ж мне не пець, Чаму ж не гудзець — Парсючок пад лаўкай Бульбачку грызець.
Чаму ж мне не пець, Чаму ж не гудзець — На століку пеўнік Крошачкі дзяўбець.
Чаму ж мне не пець, Чаму ж не гудзець — Дзіцятка ў калысцы, Як бычок равець...
Чаму ж мне не пець, Чаму ж не гудзець, Калі ў маёй хатачцы Парадак ідзець!
*У кожнай страфе апошнія 2 радкі паўтараюцца.
Там за гаем зэлэненькім
Там за гаем зэлэненькім, там за гаем зэлэненькім, брала ўдова лён дробненькі, брала ўдова лён дробненькі. Вона брала выбірала, вона брала выбірала, тонкі голас падавала, тонкі голас падавала.
Тонкі голас галасочак, тонкі голас галасочак, чэраз цёмненькі лясочак, чэраз цёмненькі лясочак. Там Васылька сена косіць, там Васылька сена косіць, тонкі голас пераносіць, тонкі голас пераносіць.
Кінуў косу на пракосу, кінуў косу на пракосу, а сам пайшоў да дамоньку, а сам пайшоў да дамоньку. Як прыходзіць вон да дому, як прыходзіць вон да дому, за шырокі стол садзіцца, за шырокі стол садзіцца. За шырокі стол садзіцца, за шырокі стол садзіцца, скланіў свою галавоньку, скланіў свою галавоньку.
Выйшла маты із комнаты, выйшла маты із комнаты, стала Васыля пытаты, стала Васыля пытаты: — Чого, сынку, зажурыўся, чого, сынку, зажурыўся? чому ны п’еш, ны гуляеш, чому ны п’еш ны гуляеш? — Пазволь, маці, ўдову ўзяці, пазволь маці ўдову ўзяці, тады буду піць гуляці, тады буду піць гуляці.
— Нэ пазволю ўдову ўзяці, нэ пазволю ўдову ўзяці, удова ўмее чароваці, удова ўмее чароваці.
Зчаровала мужа свого, зчаровала мужа свого,
ды зчаруе сына мого, ды зчаруе сына мого. — А я чару нэ баюся, а я чару нэ баюся, дай на ўдове ажанюся, дай на ўдове ажанюся.
Вакальны гурт «Крывічы» (г. Іркуцк, 2011 г.)
Запісанаў2011 г.ув. Тургенеўка Баяндаеўскага раёна Іркуцкай вобл. Спявала Ніна Кузьмінічна Дакучыц (у дзявоцтве Самасюк, 1935 г. нар.).
Такую ж песню «Па-залугам зеляненькім» С. Барысзапісаўу 1971 г. у вёсцы Аронава Слабада Сёмкаўскага сельсавета Мінскага раёна ад маладой дзеўкі Святланы Мікалаеўны Рабушкі (1951 г. нар.). Яна выканала яе на тутэйшым дыялекце.
Зяляны дубочак, чаго пахіліўся?
— Зяляны дубочак, чаго пахіліўся? Малады казача, чаго зажурыўся? Малады казача, чаго зажурыўся? Чы волы прысталі, чы з дарожкі збіўся? — Волы не прысталі, з дарожкі не збіўся, Бацька з маткай помер, а я не жаніўся. Бацька з маткай помер, а я не жаніўся. Пайду ў чыста поле шукаць сабе долю, Пайду ў чыста поле шукаць сабе долю. He знайшоў я долю, знайшоў рыбалоўню. He знайшоў я долю, знайшоў рыбалоўню. Рыбалоўцы-хлопцы, малады малодцы, Рыбалоўцы-хлопцы, малады малодцы, Закідайце сеці на быстрыя рэкі. Закідайце сеці на быстрыя рэкі, I паймайце долю хлопцу маладому.
I паймайце долю хлопцу маладому, He паймалі долю, а паймалі шчучку. He паймалі долю, а паймалі шчучку, Шчучка-рыбка йграе, сабе пару мае. Шчучка-рыбка йграе, сабе пару мае, А я маладзенькі без пары адненькі.
Запісаная ў 2010 г.у в. Тургенеўка Баяндаеўскага раёна Іркуцкай вобл. ад Ніны Кузьмінічны Дакучыц (у дзявоцтве Самасюк, 1935 г. нар.) Заўвага. Абедзьве папярэднія песні запісаныя з захаваннем пінскага дыялекту (вымаўлення) ад інфарматаркі, якая з'яўляецца нашчадкам перасяленцаў па Сталыпінскай рэформеў 1909 г. з Пінскага павета Мінскай губерні. Гэтыя песні сібірскіх беларусаў прыслаў для спеўніка Алег Рудакоў з Іркуцка. Яны ўключаныя ў рэпертуар самадзейнага вакальнага гурта «Крывічы», які існуеў Іркуцку некалькі гадоў.
Гуляць дык гуляць!
Словы Уладзіміра Някляева Музыка Валерыя Іванова
Сёння ў нашай хаце свята, Калі ласка ў нашу хату. Гэй, рады прыняць — Гуляць дык гуляць!
Прыпеў:
Сёння гудзе ад ранку Ў нас гулянка, А ўчора з вячора 3 намі гуляй, хто хоча, Хоць да ночы.
А хто адгуляў — спачывай.
Ліха з горам ды бядою, Скосім разам з лебядою. Гэй,кінь гараваць — Гуляць дык гуляць!
Прьтеў.
Пакуль жывы ў свеце людзі, Так ці гэтак — неяк будзе. Гэй, жыць — не ўміраць, Гуляць дык гуляць!
Прыпеў.
(Гуляць дык гуляць. Мн., 1995, С. 115.)
Жураўлі на Палессе ляцяць
Словы Алеся Ставера
Музыка Ігара Лучанка
Каб любіць Беларусь нашу мілую, Трэба ў розных краях пабываць. Разумею цяпер, чаму з выраю Жураўлі на Палессе ляцяць!
Што ім тыя пагоды паўднёвыя, Што ім пышны платанавы рай, Калі клічуць іх далі сасновыя I азёрны, рабінавы край.
Сакавітыя пожні мурожныя He заменіш нічым і нідзе, I зямлю, дзе сцяжыначка кожная У прыветлівы двор прывядзе.
Каб любіць Беларусь нашу мілую, Трэба ў розных краях пабываць. Разумею цяпер, чаму з выраю Жураўлі на Палессе ляцяць...
Зямля Беларусі
Словы Івана Цітаўца
Музыка Анатоля Багатырова
Абмытая потам, Крывёю паліта, Зямля Беларусі Сусвету адкрыта.
Табою дзіўлюся, Табой ганаруся, Зямля маіх продкаў, Зямля Беларусі.
А ты не забіта, А ты не забыта.
I, змогшы віхуры, Шуміць тваё жыта.
Табою дзіўлюся, Табой ганаруся, Зямля-партызанка, Зямля Беларусі.
Чарнобыля гора — Бяздоннае мора. А я ў Беларусі Навек застаюся.
Табою дзіўлюся, Табой ганаруся, Мой лёс, маё шчасце, Зямля Беларусі.
(Цітавец I. Ёсць любоўу мяне... С. 26,27.)
Марш беларускае моладзі
Словы Янкі Купалы
Музыка Міколы Шчаглова-Куліковіча
На цябе, наша моладзь, надзея Нашай сумнай забранай зямлі; Твой арліны палёт цьму разьвее I запаліць веквечны агні.
Ты разбудзіш прыспаныя сілы
I на вольны паклічаш прастор 3 забыцьця беспрасьветнай магілы Да бліскучага сонца, да зор.
Схамяніся ж ты, моладзь арліна! Ў бок другі віхры веяць прымусь, Бяры сьветач, ідзі за судзьбінай, Ідзі з словам сьвятым: Беларусь!
1941 г.
(Беларускія маршы і песьні. С. 36.)
Хацела ж мяне маці замуж аддаці
Словы імузыка народныя
Ой, хацела ж мяне маці Ды за першага аддаць.
А той першы, ?
Первы ды няверны —
Ой, не аддай мяне, маць! !
2 разы
Ой, хацела ж мяне маці Ды за другога аддаць. А той другі Ходзіць да падругі — Ой, не аддай мяне маць!
Ой, хацела ж мяне маці Ды за трэцяга аддаць. А той трэці, Як у полі вецер — Ой, не аддай мяне, маць!
»2 разы
2 разы
Ой, хацела ж мяне маці За чацвёртага аддаць. А той чацвёрты Hi жывы, ні мёртвы — Ой, не аддай мяне, маць!
• 2 разы
Ой, хацела ж мяне маці Ды за пятага аддаць. А той пяты П’яніца пракляты — Ой, не аддай мяне, маць!
> 2 разы
Ой, хацела ж мяне маці Ды за шостага аддаць. А той шосты
Малы, недарослы — Ой, не аддай мяне, маць!
2 разы.
Ой, хацела ж мяне маці Ды за сёмага аддаць.
А той сёмы
Прыгожы ды вясёлы — Ён не схацеў мяне ўзяць!
• 2 разы
Класічная беларуская народная песня, надрукавана ў многіх зборніках. Яка змешчана іўпесенніку «Гуляць дык гуляць! Застольныя песні беларусаў» (с. 50,51). Яе спадабаліў Расеі, што нават пераклалі на рускую мову і змясцілі ў песенніку «Лучшйе застольные песнй» (с. 47,48), алезабыліся напісаць, што песня беларуская. А сёмы куплет перакласці на рускуюмову неўдалося. Мяркуйце самі, як атрымалася па-руску:
Как хотела меня мать
Да за сёмого отдать.
A mom сёмы,
Прйгожйй, да весёлый, Он не хотел меня брать!
У верасні 2009 г. эстрадная спявачка Надзея Бабкіна выконвала нашу песню «Какхотела меня мать» на рускай мове ў Крамлёўскім паркуў Вялікім Ноўгарадзе, калі старажытны горад святкаваў сваё 1150-годдзе. I песня ў наўгародцаў мела поспех.
Адлятаюць гусі
Словы Аляксандра Лягчылава Музыка Уладзіміра Будніка
Надвая разрэжуць Неба клінам гусі, На зямлю жалобна Кінуўшы «Бывай!» Хіба гэта, мусіць, Плач па Беларусі, Ці сказаць хацелі: «Родная, чакай!»
Уладзімір Буднік
Прыпеў:
Можа, ўсё — так, Можа быць — не, Толькі свой край Як жа вам не любіць.
Можа, ўсё — так, Можа быць — не... Адлятаюць гусі, Толькі Беларусі не забыць.
1996
Мы ляцім, як гусі, Ўслед за чарадою, I чамусьці верым Толькі важакам.
I сабе мы хлусім У сваёйгпакусе: Хто ўзляцець гатовы, Крылы знойдзе сам.
Прыпеў.
[ЛягчылаўА., БуднікУ., «Атэль пад ліпамі». Мн., 1999. С. 48.)
Родная хата
Верш Аляксандра Роўды Музыка Леаніда Захлеўнага
У гэтым жыцці з яго звонам і гулам, Калі ты стаміўся ад доўгіх дарог, Адзіны на свеце знойдзеш прытулак — Заўжды прывітае бацькоўскі парог.
Прыпеў:
Родная хата — няхай не багата, Родная хата — такая, як ёсць.
Родная хата і ў будні і ў свята Сустрэне заўсёды хоць сын ты ці госць.
Тут не бывае ні позна, ні рана Стомлены прыехаў ці вельмі прамок. Маці спытае зажды спачувана, 3 лёгкім дакорам: «Як жыў ты, сынок?»
Прыпеў.
Калі тут бываеш, дык многа не трэба, Тут і дыхаць лягчэй ды й сніцца цяплей. Заўжды адшукаецца хлеб і да хлеба 1 добрае слова для добрых людзей.
Прыпеў.
Куды б не кідаўся ў тлумных патрэбах I дзе б не заснуў ля чужых берагоў, Няхай табе сніцца бацькоўскае неба I матчыны казкі маленства твайго.
Варыянт апошняга куплета:
Куды б не кідаўся па сваіх ты патрэбах
I дзе б не заснуў ля чужых берагоў, Заўсёды прысняцца бацькоўская хата I матчыны казкі дзяцінства твайго.
Прыпеў.
Верш напісаны 10 студзеня 1995 г. Песняўпершыню выканана ў тым жа годзе вакальным ансамблем «Бяседа». Цяпер яе спявае і самадзейны гурт «Пліса».
Бадзяга
Вітаўт Мартыненка паводле расейскага фальклёру
Па стэпах чужых Забайкальля, Дзе золата поўна ў гарах, Бадзяга на лёс наракае
Ды цягнецца з кайстрай бяз сна.
Кашулька на ім састарэла, Што лапінаў болей на ёй, Картуз арыштанцкі ня грэе, Чугай жа — турэмны, ня свой.
Даў цягу з турмы цёмнай ноччу, Пакуты за праўду трываў.
Ды йсьці болей ногі ня хочуць, А далей чакае Байкал.
Да возера ўрэшце падходзіць I човен рыбацкі бярэ, Стамлёныя цягліцы ўзводзіць Ды вёслы натужна дзярэ.
Заводзіць самотныя сьпевы Пра край свой забраны і дом.
Айчыны гаротнай павевы Настрой разьвярнулі ўверх дном.
Нат вецер яму падпявае: Навоіпта сьпяшаесься ты?
Стамлёнае сэрца ня знае, Што хата і вёска пусты.
Бадзяга Байкал перадолеў, Да матчынай хаты дайшоў, А думкамі ўсё у няволі, Чакае бацькоў-сваякоў.
I вось яна, родная хата, I маці насустрач ідзе. Бадзяга пытае: «Дзе тата?
I Янка, браточак, мой дзе?»
— Твой бацька ляжыць у магіле, Зямлёй прыхаваны даўно, А брат апынуўся ў Сібіры, Дзе цягне чужое ярмо.
Са стэпаў, лясоў Забайкальля, Празь немач, сьнягі і вятры Бадзяга вярнуўся да краю, Скуль зьбег ад чужынскай муштры.
Веру я ў Беларусь
Верш Аляксандра Лягчылава Музыка Васіля Кандрасюка
Пашкадуюць без слёз за пакутлівы лёс Дабрадзеі, што любяць спакой, Аў блакіце нябёс сярод белых бяроз Я заўсёды, Радзіма, з табой!
Прыпеў:
Горка толькі за тых, што ганьбіў услых Шматпакутную нашу зямлю.
Крыкну свету за ўсіх — за старых і малых: «Веру я ў Беларусь і люблю!»
Што мы веры не той у краіне сваёй?!
Толькі сэрцу ніколі не хлусь...
Дзе б ні быў — я з табой, берагу твой спакой. Я цябе берагу, Беларусь!
Прыпеў.
Як Хрыстос на крыжы, смела ў вочы скажы: «Можа, хопіць нікчэмных спакус?..
На апошняй мяжы ад сябе не бяжы, Ад Радзімы сваёй, беларус!»
Прыпеў.
(Роднае слова. 2002. № 1. С. 112.)
Прысяга
Словы Наталлі Арсеньневай Музыка Міколы Шчаглова-Куліковіча
Беларусь, наша маці-краіна, Ты з нас моцных зрабіла людзей.
He загінулі мы, і ня згінем, Пакуль ты нас наперад вядзеш.
He загінулі мы, і ня згінем, Пакуль ты нас наперад вядзеш.
Пастаім за Цябе, як асілкі, Нашы сэрцы палаюць агнём, Дружна, моцна за лес Твой расьцьвілы Супраць Чорнае Моцы мы йдзём.
Дружна, моцна за лес Твой расьцьвілы Супраць Чорнае Моцы мы йдзём.
He шкада нам жыцьця маладога, He шкада нам гарачай крыві, Абы толькі праменнай дарогай Крочыў горда народ наш жывы.
Абы толькі праменнай дарогай Крочыў горда народ наш жывы.
Прысягаем Табе мы сягоньня, Што пакуль хоць адзін з нас жыве Нашай слаўнай крывіцкай Пагоні, Мы ня зганьбім, мы ўславім яе.
Нашай слаўнай крывіцкай Пагоні, Мы ня зганьбім, мы ўславім яе.
(Беларускія маршы і песьні. С. 24-
Міхась
Забэйда-Суміцкі
Пётра Конюх
■26.)
Белы ветразь
Словы і музыка Святаслава Кавалёва
Ускрай дарогі шырока поле,
Ускрай дарогі вольная воля, У белой далоні вянок ружовы, Вянок ружовы ў белай далоні.
Родны краю! Родны край!
Сваю долю выбірай. Гайда, усім народам Па сваю Свободу.
Над Белавежай гуляе вецер, Над Белавежай ружовы вечар. У чыстым полі вольныя коні, Вольныя коні ў чыстым полі.
Родны краю! Родны край!
Нехта кліча з выраю. На раздоллі белы конь Калыхае грываю.
Высока ў небе нястомны вырай, Высока ў небе белыя крылы.
У свеце белым чырвона сонца Чырвона сонца ў свеце белым.
Родны краю! Родны край!
Белы ветразь подымай.
Скора сонца ўстае
На белым — чырвонае.
(Перадрукавана з газеты «Народная воля» за 13 красавіка 2001 г.)
Птушкі
Словы Алеся Камоцкага (беларуская версія песні Міхаіла Ісакоўскага «Летят перелётные птйцы») Музыка Мацвея Блантара
Блакітам нябёсаў асенніх, Паветрам празрыстага дня, Лятуць пералётныя птушкі Цяплейшага сонца дагнаць.
А я на зямлі застаюся, Чакаць маразы і снягі.
У роднай сваёй Беларусі, Дзе кожны куток дарагі.
Растане ільдзінка растання, Развеецца смутак стары.
Стагоддзі лічыць не прыстане Зязюля ў зялёным бары.
Мая маладзее надзея
I робіць салодкі палын.
Тут нават, калі захварэю — Ніколі не буду адзін.
Калі яшчэ вернуцца гусі?
Калі яшчэ прыйдзе вясна? Да печы пакуль прытулюся, Зірну на падворак з вакна.
Цяплей мне віхор снегавею, Што гоніць сняжынкі на тын. Ці ж гэтак душу мне сагрэе Спякотнае сонца пустынь?
Песня выконвае аўтар тэксту Алесь Камоцкі.
Я застаюся тут
Словы Кастуся Цыбульскага Музыка Кастуся Герашчанкі
Хтосьці кідае свой дом і ляціць на чужыну, Дзе аксамітныя пальмы і водар віна.
Я застаюся навек, дзе чабор і ажына, Дзе ў нарачанскім бярэзніку плача жаўна.
Прыпеў:
Тут Сож і Дняпро, дубы Белавежы, Тут песні крыніц і споведзь званоў. Са мной Беларусь і ня трэба замежжа, Бо тут карані і дубоў, і сяброў.
Хтосьці мяняе жытло на прапіску ў Мантана
I забывае ў «Штатах», як ліпа цвіце.
Я застаюся навек, дзе грыбныя туманы, Дзе на Купалле вяночкі плывуць па вадзе.
Прыпеў:
Тут Сож і Дняпро, дубы Белавежы, Тут песні крыніц і споведзь званоў. Са мной Беларусь і ня трэба замежжа, Бо тут карані і дубоў, і сяброў.
Хтосьці кідае свой дом і ляціць на чужыну, Толькі вяртае Радзіма з-за мора буслоў.
Ім, як і мне, да спадобы чабор і ажына, Ім крылы дае, як і мне, да Радзімы любоў.
Прыпеў:
Тут Сож і Дняпро, дубы Белавежы, Тут песні крыніц і споведзь званоў. Са мной Беларусь і ня трэба замежжа, Бо тут карані і дубоў, і сяброў.
Песня складзена ў 2008 годзеў гурце «Пліса» (г.п. Смалявічі) для ўдзелуу республіканскім конкурсе патрыятычнай песні, об'яўленым Беларускім тэлебачаннем.
Шлях да Беларусі
Верш Ніла Гілевіча Музыка Мікалая Сацуры
За векам век плыве-цячэ, А мы ідзем, ідзем... I што ж?
0, як далёка нам яшчэ Да Беларусі!
Ужо няўсцерп нам крыж пакут, I мы крычым, крычым, але — He дакрычаліся пакуль Да Беларусі!
А можа быць, яна — міраж, I ўсе мы трызнім? Бо чаму. He далятае голас наш Да Беларусі?
Відаць, пракляцця знак ляжыць На нас ад роду, і таму
Так цяжка шлях нам церабіць Да Беларусі.
Равуць вятры, грымяць грамы, Пыл засціць вочы нам, і ўсё ж, I ўсё ж мы дойдзем, дойдзем мы Да Беларусі!..
Ніл Гілевіч
Анатоль Ярмоленка
(Роднае слова. 1995. № 11. C.141,142.)
Песня атрымала шырокае прызнанне ў выкананні эстраднага ансамбля «Сябры» пад кіраўніцтвам Анатоля Ярмоленкі.
Грай!
Словы і музыка Сяргея Міхалка
Напілісь быкі, Скачуць па краіне, Топчуць ручнікі Капытамі ў гліне.
Скачуць па дварах, Адчыняюць хаты. Хто не пахаваўся — Будзе вінаваты
Ім ня трэба сонца, Цемры ім багата. 1м вясны ня трэба, Ім — зімы паболей, Каб ты, хлопец, спаў быў На пячы ў няволі.
Грай!
Сьпявай дружна Песьні райскай волі. Грай!Грай!
Гані быкоў — вярнецца доля!
2011 г.
Песня выконваецца музычным гуртом «Ляпйс Трубецкой».
Наш сцяг
Словы Уладзіміра Някляева, Музыка Зьмітра Вайцюшкевіча
Лунае, нескароны,
На векавых вятрах Наш, ад крыві чырвоны, Ад болю белы, сцяг.
Наш бел-чырвона-белы,
Нябесны, вольны, смелы,
Наш бел-чырвона-белы, Наш сцяг.
Бясконца наша ма/ра аб свабодзе
Вядзе нас па зямлі і па вадзе, Як сонца, што ніколі не заходзе, Як зорка, што ніколі не ўпадзе.
Марш свабоды
Музыка і словы Мірона Вольнага
Грамадою ідзем мы з сівой даўніны, Беларусы, за лепшай доляю.
He згубілі мы сілы і душ чысціні
I любыя нягоды адолеем!
Прыпеў:
Беларусь, свабоду здабывай, Божым шляхам кроч наперад смела!
Дух гартуй народны і яднай
Нас пад сцягам бел-чырвона-белым!
Каб заможна зажыў беларус-гаспадар,
Каб спрадвечныя мары збываліся, Мы прыносім сябе на народны алтар, Супраць цемры лукавай змагаемся.
Прыпеў.
Гэй, за лёс! Гэй, за Край паўставайма гарой! Свята праўды наблізма належнае!
Хай абудзіцца ў кожным святы і герой, Хай жыве Беларусь незалежная!
Прыпеў.
(Наша слова, 2000,12 красавіка.)
Міхась Дрынеўскі
Уладзімір Мулявін
Бывайце здаровы
Словы Адама Русака Музыка Ісака Любана
Бывайце здаровы, Жывіце багата, Ужо ж мы паедзем Да сваёй хаты.
У зялёнай дуброве Мы начаваць будзем I вашае ласкі Вавек не забудзем.
У вашам калгасе Шырокае поле, Няхай жа на шчасьце Цьвіце ваша доля.
На рэчках на вашых Бурлілі каб воды, Каб плавалі з крыкам Гусей карагоды.
Каб жыта ў полі Трубою вілося, Каб сала ў хаце Кубламі вялося.
Штодзень у капусьце Каб плавала шкварка, Да шкваркі часінай Вялася б і чарка.
Яшчэ вам жадаем Прыбытку ў хаце Hi мала, ні многа — Штогод па дзіцяці.
Ня будзем у крыўдзе Яшчэ і на тое, Калі пашанцуе — На год і па двое.
Дарогу ж мы знаем Да вас, ягамосьці I езьдзіць мы будзем Да вас часта ў госьці.
Эй, хто на адведы, Эй, хто на радзіны — Вазіць караваі Па дзьве паўасьміны.
Бывайце здаровы, Жывіце багата, Ужо ж мы паедзем Да сваёй хаты.
У зялёнай дуброве Мы начаваць будзем I вашае ласкі Вавек не забудзем.
1937 г.
Адна з самых папулярных беларускіх песень савецкага часу. Яе спявалі на многіх бяседах і ўключалі ў зборнікі песень. Была перакладзена на рускую мову і на многіх канцэртах у СССР была апошняй песняй на развітанне.
Песні да танцаў
Беларускае танга
Смвы і музыка Алега Лойкі
Танга, як чаканая зара, Узышло шыпшынай на гары. Толькі ж не сказала, дзе гара: Над Зяльвянкаю ці на Дняпры.
Прыпеў:
Беларускае танга!.. (2 разы) Беларускае танга — Незабыўны ўспамін.
Ты пакліч яго, Ганка, Прытулі яго, Ганка, Пацалуй яго, Ганка, У цвіценні шыпшын.
Танга сніць аб вечнай пекнаце, Танга цішыць смутак, боль і плач.
Толькі дзе ж яно цяпер цвіце: Каля Белай Вежы ці Ушач?..
Танга нас да шчасця прывядзе, Толькі шчырым сэрцам прывітай. Танга не разлучыць нас нідзе, Як не разлучае родны край.
Прыпеў:
Беларускае танга!.. (2 разы^ Беларускае танга —
Незабыўны ўспамін.
Ты пакліч мяне, Ганка, Прытулі мяне, Ганка, Пацалуй мяне, Ганка, У цвіценні шыпшын,
(Роднае слова. 1995. № 7. C.186,187.)
Лявоніха
Словы і музыка народныя
А Лявоніху Лявон палюбіў: Лявонісе чаравічкі купіў. Лявоніха — душа ласкавая, Чаравічкамі паплясківала.
Як я у роднага татулькі была, Дык, як вішанька ў садочку цвіла. Цвіла, цвіла ды пацвітывала, 3 малайцамі ды пагулівала.
Дасталася злому духу-мужыку — Высушыў мяне, як лісцінку ў духу. А чаму ж цябе Пярун не забіў, Як ты мяне маладую палюбіў.
Наехала повен двор казакоў, Ўзялі, ўзялі майго мужа ў палон. Ой, не жаль мне, што яго ўзялі, Толькі жалка, што не моцна звязалі.
Ой, не жаль мне, што яго ўзялі, Толькі жалка, што не моцна звязалі.
Ён, паганец, уцячэць, уцячэць, Мне галоўку натаўчэць, натаўчэць.
— А Лявоніха не жонка была, He мытую мне кашулю дала, — He мытую, не качаную, У суседа пазычаную.
Ай, Лявоніха, Лявоніха мая, Несалёную капусту дала.
А Лявона дык і чорт не бярэць: Несалёную капусту жарэць.
(Песня да танца «Лявоніха» ўзятая са зборніка «Анталогія беларускай народнай песні»/Уклад., прадм. і камент. Г. Цітовіча. Мн., 1975. С. 418.)
Сучасныя прыпеўкі да «Лявоніхі» (Дзве першыя страфы застаюцца) Ой, Лявоніха, Лявоніха мая, Ты такою прыгажуняй не была. Як збяромся мы ў свята пагуляць. Нам Лявоніхі сваёй не пазнаць.
Ах, Лявоніха. Лявоніха мая, Ты сягоння, нібы ружа расцвіла, — Расцвіла буйнымі кветкамі 3 добрым мужам, ды й з дзеткамі.
Полька беларуская
Словы Леаніда Дранько-Майсюка Музыка Ігара Лучанка
1. Толькі зойдзе ў хату госць — Будзе ўзята чарка.
Ёсць гармонік, бубен ёсць — Чым не гаспадарка!
I ад печы, ад сяней, Колькі маем духу, Мы заскачым, як раней, Полечку-трасуху.
Прыпеў:
Полька полечка-трасуха. He чужая — нашая.
Абдымуха, паскакуха — Лепшае нямашака.
Для цябе штаны малыя, I спадніца вузкая, Паміж Польшчай і Расіяй — Полька беларуская!
Між Літвой і Украінай — Полька беларуская!
Полька беларуская!
2. Там дзе сосны — там і лес, Дзе парог — там ганак, Дзе Алеся — там Алесь, Дзе Васіль — там Ганна.
I не трэба нас вучыць, Абувацьулапці, Піць умеем і рабіць, Полечку скакаці.
Прыпеў.
3. He выкідвалі ікон, He забылі Бога, Наша хата — пяць акон, Столя ды падлога.
Столя белая-бяла, А падлога суха, I ад печы да стала — Полечка-трасуха!
Прыпеў.
(Роднае слова. 1997. № 10. С. 206,207.}
На эстрадзе гэты твор паспяхова выконвае вакальнаінструментальны ансамбль «Сябры» (мастацкі кіраўнік Анатоль Ярмоленка).
Кракавяк
Бальны танец, які ўзнік у XIV ст. у горадзе Кракаве. Стаў вельмі папулярным сярод польскай шляхты. Спачатку танцавалі толькі мужчыны, а затым ён стаў парным. У XIX ст. яго скакалі на ўсіх балях у Беларусі. Тады ж ён пранік і ў Расію. А ў XX ст. на беларускіх вечарынках у вёсцы яго скакалі таксама часта, як вальс, падыспант і факстрот. Для гэтага танца існавала кароценькая песенька, якую спявалі пад танец, нават тыя, хто танцаваў яго.
Рускі, немец і паляк Танцавалі кракавяк. Танцавалі не спяша. Наступілі на мыша,
Рускі, немец і паляк
Танцавалі абы як: Яны так, яны сяк, He выходзіць кракавяк.
Рускі, немец і паляк
Пагуляць пайшлі ў кабак.
Пагулялі, папілі, Усе грошы прапілі.
Вальс
Словы Эдуарда Акуліна
Час не шкадуе нас...
Будзем і мы старэць.
Трэба і нам свой вальс Датанцаваць паспець.
Прыпеў:
Гукаў плыве рака, А на маім плячы Ваша ляжыць рука. Кружымся і маўчым.
Жыць толькі можна раз. Раз можна шчасце мець... Трэба і нам свой вальс Датанцаваць паспець.
Прыпеў.
Стомлены профіль Ваш Хіліцца долу ледзь, Трэба і нам свой вальс Датанцаваць здалець.
(Песні Эдуарда Акуліна //Роднае слова.1993. № 7. С. 72.)
Валянціна Гаявая
Аксана Волкава
Чаму ж нам не пець...
У XIX і першай палове XX стагоддзях жыхары беларускіх вёсак і мястэчак стала захоўвалі мясцовыя традыцыі, выконвалі абрады, пры гэтым спявалі абрадавыя і іншы раз неабрадавыя песні. Умела спяваць амаль кожная жанчына. Былі спевакі і сярод мужчын. Дзяўчаты вучыліся песням у сваіх бабуль і матуль, а хлопцы — у сваіх дзядоў і бацькоў.
У другой палова XX стагоддзя абрадавыя песні пачалі знікаць з побыту бо перасталі выконвацца многія абрады. Аднак у той жа час аж да канца 60-х гадоў лірычныя песні і прыпеўкі выконваліся сялянамі на святах, падчас бяседы, на талацэ і пасучы жывёлу.
Пачынаючы з 1970-хгадоўколькасцьжыхароўна вёсцы паступова скарачаецца. Складваецца там такое крытычнае становішча, калі няма каму спяваць, няма ў каго і вучыцца. Моладзь падалася ў горад, а там пераважае руская мова і зусім іншыя песні. Аднак многія ўчарашнія вяскоўцы, трапіўшы ў горад на жыхарства, хацелі б пачуць свае родныя песні, пры якіхяны выраслі.
Грамафоны, патэфоны, магнітафоны, радыё і тэлебачанне паступова пацяснілі родную песню і на вёсцы, бо стала магчымым паслухаць цікавыя песні ў выкананні лепшых экстрадных спевакоў. Паступова і сельскія жыхары ператвараліся ў спажыўцоў музыкі і самі не хацелі быць горшымі выканаўцамі. Аднак у той жа час магнітафоны, радыё і тэлебачанне садзейнічалі папулярызацыі некаторых народных твораў па ўсёй краіне.
Аднак беларуская песня не знікла. Цяпер яна бытуе ў іншых умовах і формах. Адзначым, што і бытавыя ўмовы сельскіх жыхароў у бягучым стагоддзі набліжаюцца ў многім да гарадскіх, асабліва ў былых мястэчках і аграгарадках.
У наш час народная родная песня трапіла ў клубы, Дамы культуры, Палацы культуры, на эстраду ў паркі і ў школы. Даўней у брацкіх, прыходскіх, парафіяльных школах, школах граматы, народных вучылішчах і гімназіях быў такі вучэбны прадмет як спевы. Быў ён і ў савецкай школе, захаваўся і ў сучаснай. Менавіта ў школах, клубах і Дамах культуры дзейнічаюць гурткі і творчыя калектывы мастацкай самадзейнасці, якія паказваюць свае дасягненні на школьных вечарах, святах вёскі ці горада, розных фестывалях і конкурсах песні (напрыклад, маладых выканаўцаў «Адна зямля»), Праводзяцца абласныя і раённыя фестывалі, рэспубліканскія фестывалі фальклорнага мастацтва «Берагіня», дзе выступаюць творчыя калектывы.
У 1920-х гадах настаўнік Рыгор Рамановіч Шырма пачаў ствараць народныя хары: у Пружанах, у Беларускай гімназіі і ў 1931 г, Хор беларускага саюза студэнтаў у Вільні. У 1931 г. быў створаны хор пры Беларускім радыёцэнтры. Важнае значэнне для станаўлення прафесійных творчых калектываў мела дзейнасць такіх выдатных музыкаў, як Рыгор Шырма, Генадзь Цітовіч, Уладзімір Мулявін, Валянціна Гаявая, Васіль Раінчык, Міхаіл Фінберг, Леанід Захлеўны, Анатоль Ярмоленка, Міхаіл Дрынеўскі.
У1940 г. Рыгор Шырма арганізаваў Дзяржаўную харавую капэлу БССР, у 1939 г. Генадзь Цітовіч — Падлескі народны хор у Ляхавіцкім раёне, а ў 1952 г. — Дзяржаўны акадэмічны народны хор, у 1969 г. Уладзімір Мулявін — эстрадны ансамбль «Песняры», у 1974 г. Валянціна Гаявая — фальклорна-харэаграфічны ансамбль «Харошкі», а Анатоль Ярмоленка—вакальна-інструментальны ансабль «Сябры» (у Гомелі, з 1990 г. — у г. Мінску), у 1993 г. Леанід Захлеўны — ансамбль народнай музыкі «Бяседа». У гэты ж час стварыліся і аматарскія хары, гурты, ансамблі. Некаторыя з іх атрымалі званне «узорны» або «народны». Самы старэйшы з іх — Лявонавіцкі народны хор Нясвіжскага раёна. Яго арганізаваў Сяргей Новік-Пяюн у 1926 г. Назаву некалькі найбольш вядомых калектываў: ансамблі — «Верасы» (мастацкі кіраўнік Васіль Раінчык), «Лявоніха»(Генадзь Яфрэмаў, цяпер Марыя Палянская) «Крупіцкія музыкі» (Уладзімір Гром у 1982-2008 гг., Наталля Лісіца з 2008 г.), «Палескія зоры» (Міхаіл Цурканаў), «Мінскія музыкі» (Дзмітрый Ровенскі); гурты — «Берагіня» (Тамара Бахарэва), «Пліса» (Кастусь Герашчанка ў г.п. Смалявічы), «Стары Ольса» (Зміцер Сасноўскі), «Ліцьвіны» (Уладзімір Бербераў) ды іншыя. Выклікаюць захапленне сваім майстэрствам выступленні дзіцячых самадзейных калектываў — гэта Смаргонскі ўзорны дзіцячы ансамбль танца «Вільяначка», Мінскі ўзорны дзіцячы ансамбль «Дударыкі», якім кіруе Д. Ровенскі ў гімназіі № 14.
Шмат увагі надаецца захаванню спадчыны ў Гоцкай сярэдняй школе Салігорскага раёна, дзе працуе этнашкола пад кіраўніцтвам Людмілы Дайліда. Школьнікі з бацькамі праводзяць у школе розныя святы, у тым ліку і вячоркі.
У апошні час іншы раз нам здаецца, што беларуская песня страціла былое яе значэнне, не развіваецца і знаходзіцца ў заняпадзе, бо рэдка мы яе чуем. Аднак гэта не так, бо нам ёсць чым ганарыцца і чым парадавацца.
Па-першае, у сучаснай беларускай літаратуры ёсць шмат такіх вершаў, якія прыдатныя для таго, каб іх пакласці на музыку. Назаву паэтаў-песеннікаў: Алесь Ставер, Ніл Гілевіч, Уладзімір Някляеў, Уладзімір Карызна, Іван Цітавец, Рыгор Барадулін, Адяксандр Лягчылаў Генадзь Бураўкін, Лявон Пранчак, Міхаіл Ясень, Алесь Бадак, Леанід Дранько-Майсюк ды іншыя.
Выступленне аркестра Беларускага дзяржаўнага заслужанага харэаграфічнага ансамбля “Харошкі”
Вакальна-харэаграфічная кампазіцыя “Каляда” ў выкананні ансамбля “Харошкі”
Нацыянальны акадэмічны народны хор імя Г.І. Пітовіча
Вакальна-інструментальны ансамбль “Крупіпкія музыкі” (в. Крупіца Мінскага раёна)
Смаргонскі ўзорны дзіцячы ансамбль танца “Вільяначка”
Пінскі народны ансамбль песні і танца “Палескія зоры”
Бярэзінскі народны вакальна-этнаграфічны ансамбль “Лявоніха”
Народны вакальны ансамбль “Берагіня”(г.Стоўбцы)
Па-другое, нас, беларусаў Бог не пакрыўдзіў музыкай, нам грэх скардзіцца, бо музыкаў і кампазітараў у нас хапае. Нехта з іх у свой час атрымаў добрую музычную адукацыю ў Маскоўскай кансерваторыі, іншыя—у Беларускай кансерваторыі, а маладзейшыя музыкі скончылі Беларускую акадзмію музыкі. Спіс беларускіх кампазітараў у якім 50 асоб, друкуецца ў гэтай кнізе. Укладальнік у яго ўключыў далёка не ўсіх, а таму ў астатніх прашу прабачэння, што так здарылася.
Па-трэцяе, ёсць у нас і такія паэты, якія самі кладуць свае творы на музыку і нават выконваюць іх. Так робяць Эдуард Акулін, Сяржук Сокалаў-Воюш, Алесь Камоцкі, Андрэй Мельнікаў ды іншыя.
Па-чацвёртае, хапае на Беларусі творчых мастацкіх прафесійных і самадзейных калектываў (хораў капэл, ансамбляў), якія выконваюць беларускія песні. Многія творчыя калектывы (прафесійныя і самадзейныя) запісалі свае песні і танцы на магнітафонныя касеты і пазней на кампакт-дыскі. Іх можна было набыць або ў самым калектыве пасля канцэрта ці ў некаторых кнігарнях.
Зразумела, што сучасная тэхніка — магнітафоны, тэлебачанне і камп'ютар — прычыніла пэўную шкоду доўгаму жыццю песні. Простаму чалавеку цяпер няма неабходнасці запамінаць і выконваць любімую песню, бо яе можна запісаць і праслухаць нават на плэйеры, едучы ў грамадскім транспарце на працу. Але цяпер тэхнічныя сродкі (радыё, тэлебачанне, кампакт-дыскі}, кнігі, часопісы і газеты даюць магчымасць вельмі хутка пазнаёміць з новай песняй шырокую публіку. 1 тут поспех нашых песень ужо залежыць ад стаўлення беларускай дзяржавы да сваёй спадчыны і культуры. Добры прыклад у гэтым паказаў у 1990-х гадах часопіс «Роднае слова» (галоўны рэдактар Міхась Шавыркін), які знаёміў сваіх чытачоў настаўнікаў беларускай мовы і літаратуры з песеннай культурай беларусаў. Матэрыялы друкаваліся пад рубрыкай: «I песню родную люблю я», «Песню бярыце з сабой», «Прэм’ера песні». Потым яго ініцыятыву падхапіла газета «Звязда». Добрую паслугу аўтарытэту беларускай песні робяць яе славутыя выканаўцы Якаў Навуменка, Святлана Суседчык, Анатоль Ярмоленка, Іна Афанасьева, Віктар Скарабагатаў Аксана Волкава ды іншыя.
Калі дзяржаўныя органы культуры будуць спрыяльна ставіцца да беларушчыны, можна не сумнявацца, што беларуская песня набудзе шырокія крылы і зойме вартае пачэснае месца ў славянскім свеце і наогул у сусветнай культуры.
Паважаныя чытачы, пагартайце гэты зборнік, паглядзіце на нашу багатую спадчыну. А колькі створана папулярных песень нашымі паэтамі і кампазітарамі за некалькі дзесяткаў апошіх гадоў! Такой песеннай культуры заслугоўвае толькі вялікі народ. Беражыце родную мову і песню. Чаму ж нам не пець?!
Аўтары песень
Кампазітары
Алоўнікаў Уладзімір Уладзіміравіч (16.01.1919, г. Бабруйск — 31.07.1996, г. Мінск), народны артыст Беларусі (1970 г.). Скончыў Беларускую кансерваторыю ў 1941 г.
Атаманаў Алег нарадзіўся ў 1956 г. на Гродзеншчыне. Скончыў філалагічны факультэт БДУ ў 1982 г. Паэт, бард.
БагатыроўАнатоль Васілевіч (13.08.1913, г. Віцебск—19.09.2003, г. Мінск), педагог, народны артыст Беларусі (1968 г.). Скончыў Беларускую кансерваторыю ў 1937 г. 3 1948 па 1962 г. быў яе рэктарам.
БуднікУладзімір Іванавіч (28.04.1949, г. Жыткавічы — 07.08.2007). Закончыў Гомельскае музычнае вучылішча імя Н.Ф.Сакалоўскага і Беларускую дзяржаўную кансерваторыю.
Войцік Віктар Антонавіч нарадзіўся ў 1947 г. у Гродне. Скончыў Беларускую кансерваторыю і аспірантуру Маскоўскай кансерваторыі. Працуе ў Беларускай акадэміі музыкі.
Пнько Уладзімір Анатолевіч нарадзіўся ў 1961 г. у горадзе Докшыцы Віцебскай вобласці. Скончыў Беларускую акадэмію музыкі. Жыве ў Мінску.
Грыневіч Антон Антонаеіч (03.05.1877, фальварак Іваноўшчына Лепельскага пав. — 08.12.1937), фалькларыст, выдавец, педагог. У 1910 г. заснаваў прыватнае выдавецтва. Выдаў першы беларускі падручнік па музыцы «Навука сьпеваў» у 1923 г. Напісаў песні на вершы Я. Коласа, Я. Купалы, Г. Леўчыка.
Даўгалёў Дзмітрый Мікалаевіч нарадзіўся 28 снежня 1962 г. у Гродне. Скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. Паклаў на музыку больш за 60 вершаў Уладзіміра Пецюкевіча. Жыве ў Мінску.
Захлеўны Леанід Канстанцінавіч нарадзіўся ў 1947 г. у Гродне. Скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. Народны артыст Рэспублікі Беларусь (1997 г.). Мастацкі кіраўнік ансамбля народнай музыкі «Бяседа».
Зарыцкі Эдуард Барысавіч нарадзіўся ў 1946 г. у г. Чырвоны Кут Саратаўскай вобласці. Закончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. Жыве ў Мінску.
Іваноў Валерый Кірылавіч нарадзіўся 4 студзеня 1948 г. у г.п. Глуск Магілёўскай вобласці. Скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю ў 1975 г. Працуе ў розных жанрах. Выкладчык Беларускай акадэміі музыкі.
Казловіч Алег Георгіевіч нарадзіўся 19 чэрвеня 1961 г. у Магнітагорску. Артыст Дзяржаўнага эстраднага ансамбля «Песняры». 3 1998 г. мастацкі кіраўнік ансамбля «Беларускія песняры».
Камоцкі Алесь Верамеевіч нарадзіўся 9 чэрвеня 1958 г. у Барысаве. Бард, які напісаў дзесяткі песень на вершы беларускіх паэтаў. Закончыў філасофскі факультэт БДУ.
Кандрасюк Васіль Васілевіч нарадзіўся 10 студзеня 1954 г.у Брэсце. Скончыў Маскоўскую дзяржаўную кансерваторыю. Працуе ў Брэсцком тэатры драмы і музыкі.
Карповіч Алесь (1909, в. Азёркі Гродзенскага раёна — 1992). Скончыў музычны тэхнікум ва Уладзікаўказе, затым Маскоўскую кансерваторыю. 3 1944 г. жыў у эміграцыі (Бельгія, ЗША).
Каруза Павел Язэпавіч (25.02.1906, в.Валкалатка Докшыцкага раёна — 20.02.1988, Вільня), грамадскі дзеяч, фалькларыст, педагог. Скончыў Віленскую кансерваторыю.
Кузняцоў Вячеслаў Уладзіміравіч нарадзіўся ў 1955 г. у Вене (Аўстрыя), Скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. Выкладчык Беларускай акадэміі музыкі.
Купрыяненка Васіль Аляксеевіч нарадзіўся 20 чэрвеня 1950 г. у г. Магілёве. Скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. Працаваўухарэаграфічным ансамблі «Харошкі». 3 1984 г. з’яўляецца мастацкім кіраўнікоў Беларускага дзяржаўнага ансамбля народнай музыкі «Сьвята». Заслужаны артыст Беларусі (1987 г.).
Лучанок Ігар Міхайлавіч нарадзіўся 6 жніўня 1938 г. у горадзе Мар'іна Горка Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці. Скончыў Беларускую кансерваторыю ў 1961 г. Народны артыст Беларусі (1982 г.), народны артыст СССР (1982 г.).
Любан ІсакІсакавіч (23.03.1906, г.Чэрыкаў-07.11.1975). Скончыў Беларускі музычны тэхнікум. Быў кіраўніком музычнага вяшчання Беларускага радыё і кіраўніком Ансамбля песні і танца Беларускай філармоніі.
Марозава Марына Генадзеўна нарадзіласяў 1958 г.у Дзяржынску Мінскай вобласці. Скончыла Беларускую дзяржаўную кансерваторыю ў 1983 г. Дацэнт Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя Максіма Танка.
Мельнікаў Андрэй Міхайлавіч, паэт, бард. Нарадзіўся 24 лістапада 1965 г. у Гомелі. Доўгі час жыў і працаваў у г. Орша. Выдаў шэраг альбомаў сваіх песень. Цяпер вядомы як праваслаўны бард.
Молчан Таццяна Мікалаеўна нарадзілася ў 1963 г. у горадзе Горлаўка Данецкай вобласці. Закончыла Мінскае музычнае вучылішча імя М.І. Глінкі. Стварыла ў Мінску тэатр дзіцячай эстраднай песні.
Мулявін Уладзімір Георгіевіч (12.01.1941, г. Свярдлоўск, цяпер Екацярынбург — 26.01.2003), народны артыст Беларусі (1979 г.), народны артыст СССР (1990 г.), кіраўнік эстраднага ансамбля «Песняры».
Мушынская Таццяна Міхайлаўна — журналістка, балетны крытык. Яна нарадзілася 26 чэрвеня 1958 г. у Мінску. Скончыла факультэт журналістыкі БДУ. Складае песні на свае вершы.
Новік-Пяюн Сяргей Міхайлавіч (27.08.1906, в. Лявонавічы Нясвіжскага раёна— 26.08.1994), паэт, кампазітар. Быўрэпрэсаваны акупацыйнымі ўладамі (пры паляках, немцах і бальшавіках). Стварыў у сябе на радзіме славуты Лявонавіцкі народны хор у 1926 г..
Навуменка Якаў Паўлавіч нарадзіўся 28 сакавіка 1959 г. у Оршы. Скончыў Мінскае музычнае вучылішча і Маскоўскі музычнапедагагічны інстытут імя Гнесіных. Народны артыст Беларусі. Выдатны спявак, які напісаў шмат уласных песень. Жыве ў Мінску.
ПетрашэвічЯўген нарадзіўся 18чэрвеня 1930 г.увёсцы Падбараны Мастоўскага раёна. Музычны педагог. Кіраўнік фальклорнага ансамбля «Дударыкі» ў Гродне.
Пятрэнка Мікола Макаравіч (19.12.1919, в. Барбароў Мазырскага раёна — 03.01.1997), педагог. Працаваў выкладчыкам Полацкага педагагічнага вучылішча. Напісаў звыш 200 песняў.
Равенскі МікалайЯкаўлевіч (02.12.1886, в. Капланцы Бярэзінскага раёна — 03.03.1953). Скончыў Маскоўскую кансерваторыю ў 1920-я гады. Памёр у эміграцыі.
Раінчык Васіль Пятровіч нарадзіўся 7 сакавіка 1950 г. у в.Чараны Шклоўскага раёна. Скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. 3 1974 г. мастацкі кіраўнік вакальна-інструментальнага ансамбля «Верасы».
Рашчынскі Алесь (Аляксандр) Уладзіміравіч нарадзіўся 2 красавіка 1949 г. у Л агойску. Скончыў Маскоўскі музычна-педагагічны інстытут імя Гнесіных, Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. Працуе выкладчыкам БДУ.
Ровенскі Дзмітрый Дзмітрыевіч нарадзіўся 5 студзеня 1948 г. у горадзе Капыль Мінскай вобласці. Працуе ў Мінску. Кіраўнік народнага ансамбля народнай музыкі і песні «Мінскія музыкі» і заслужанага аматарскага калектіву РБ фальклорнага дзіцячага ансамбля «Дударыкі» ў гімназіі № 14.
РусаўПётрАляксандравіч (нарадзіўся 10 ліпеня 1947 г. у в. Прыбор Гомельскага раёна), бард, гісторык, археолаг. Скончыўу 1974 г. Мінскі педагагічны інстытут імя А.М. Горкага.
Сакалоўскі Несцер Фёдаравіч (09.11.1902, в. Вешкі Докшыцкага раёна — 13.11.1950), хормайстар, фалькларыст. Скончыў Мінскі музычны тэхнікум, вучыўся ў Беларускай кансерваторыі ў 1932— 1935 гадах.
Сацура Мікалай Уладзіміравіч нарадзіўся ў 1952 г. у г. Тураў Гомельскай вобласці. Скончыў Мінскі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. 3 1974 г. працуе музычным кіраўніком ансамбля «Сябры».
Семяняка ЮрыйУладзіміравіч (26.11.1925, г. Мінск—16.07.1990), народны артыст Беларусі (1974 г.). Скончыў Беларускую дзяржаўную кансераторыю ў 1957 г.
Сокалаў-Воюш Сяржук (сапр. Сокалаў Сяргей Анатолевіч) — паэт, бард. Нарадзіўся 16 кастрычніка 1957 г. у в. Астроўшчына Полацкага раёна. Жыве ў ЗША.
Сярых Валянціна Васільеўна нарадзілася ў Бабруйску ў 1951 г. Працуе мастацкім кіраўніком дзіцячага ансамбля «Званочкі». Скончыла Мінскае музычнае вучылішча і Маскоўскую кансерваторыю. Жыве ў Мінску.
Тэраўскі Уладзімір Васілевіч (23.11.1871, в. Леніна Слуцкага раёна — 10.11.1938), харавы дырыжор і фалькларыст. Быў рэпрэсаваны.
Туранкоў Аляксей Яўлампавіч (21.01.1886, г. С.-Пецярбург — 27.09.1958). Вучыўся ў Пецярбургскай кансерваторыі ў 1911—1914 гг. Заслужаны дзеяч мастацтва Беларусі (1940 г.).
Філіповіч ІнаАнатолеўна нарадзілася ў 1961 г. у Мінску. Скончыла Мінскае вучылішча мастацтваў. Працуе педагогам у Мінску.
Чыркун Алег Міхайлавіч нарадзіўся ў 1942 г. у Мінску. Скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю. Працуе ў Беларускім дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтва.
Ханок Эдуард Сямёнавіч нарадзіўся 18 красавіка 1940 г. у Фёдараўскім раёне Кустанайскай вобласці (Казахстан). Скончыў Мінскае музычнае вучылішча імя М.І. Глінкі, Маскоўскую кансерваторыю.
ЦесакоўКім Дзмітрыевіч нарадзіўся ў 1936 г.у г. Чэрвень Мінскай вобласці. Скончыў Гомельскае музычнае вучылішча і Новасібірскую кансерваторыю. Працуе ў розных жанрах. Жыве в Мінску.
Цітовіч Генадзь Іванавіч (07.08.1910, в. Новы Пагост Міёрскага раёна — 20.06.1986, г. Мінск), дырыжор, этнамузыколаг, народны артыст Беларусі (1955 г.), народны артыст СССР (1968 г.). Скончыў Віленскую кансерваторыю ў 1939 г. У 1952 г. стварыў Дзяржаўны акадэмічны народны хор БССР.
Шчаглоў-Куліковіч Мікола (04.04.1896, Смаленшчына — 31.03.1969). Скончыў Маскоўскае сінадальнае вучылішча царкоўных спеваў. Памёр на чужбіне.
Шыдлоўскі Аляксандр Канстанцінавіч (18.06.1911, в. Мінкі Смаргонскага раёна — 26.09.2002), педагог.
Шырма Рыгор Раманавіч (20.01.1892, в. Шакуны Пружанскага раёна — 23.03.1978), дырыжор, фалькларыст, музычны дзеяч. Народны артыст СССР (1955 г.). Скончыў Седлецкі настаўніцкі інстытут у 1918 г. (Польшча). У 1940 г. арганізаваў і ўзначаліў Дзяржаўную акадэмічную капэлу БССР.
Яцкоў Мікалай Адамавіч нарадзіўся ў 1959 г. у Магілёве. Скончыў Мінскі інстытут культуры. Працуе ва ўстановах культуры на Магілёшчыне. Напісаўшмат песень на вершы розных аўтараў, у тым ліку і на свае ўласныя.
Дадатак 1
Рускія песні і танцы
Краіна Беларусь знаходзілася ў складзе Расійскай імперыі з канца XVIII ст. да 1917 г., а затым з 30 снежня 1922 г. да 25 жніўня 1991 г. — у складзе Савецкага Саюза. I ў Расійскай, і ў савецкай імперыях дзяржаўнай мовай была руская. I ў адной, і ў другой праводзілася палітыка русіфікацыі насельніцтва ўскраінаў цераз школу, друк, дзяржаўныя ўстановы, праваслаўную царкву і армію. Уплывала на славянскія народы — беларусаў і ўкраінцаў — руская культура, у першую чаргу — песні.
Беларусы лёгка засвойвалі ўкраінскія («хахляцкія») песні, якія часцей за ўсё перакладаліся на беларускую мову, а рускія песні, рамансы і маршы выконваліся пераважна на рускай мове, бо пераклад песні парушаў яе рытміку і мелодыю, а сэнс рускай песні ў асноўным быў зразумелы. Беларусаў прываблівалі змест і мелодыя песні. Вось з тае нагоды некаторыя рускія песні бытавалі сярод беларускага насельніцтва побач са сваімі.
У XIX ст. у вёску на вечарынку праніклі, апрача рускіх песень, гарадскія бальныя танцы: вальс, факстрот, «Каробачка», «На рэчаньку». Некаторыя рамансы, якія выконваліся вандроўнымі акторамі пад ігру катрынкі, таксама станавіліся папулярнымі. Беларускія кірмашы і фэсты, гадавыя святы стваралі спрыяльную глебу для развіцця беларускага фальклору і для замацавання рускага падчас русіфікацыі. Некаторыя рускія песні былі запісаныя ад беларусак у XX ст. на вёсцы.
Пасля вайны ў 1945 — 1965 гг. былі папулярныя сярод моладзі наступныя савецкія рускія песні: «Катюша», «Сормовская лнрнческая», «Уральская рябннушка», «Куда бежншь, тропннка мнлая», «Хорошн весной в саду цветочкн» і іншыя.
Зыходзячы з такіх абставін, мы друкуем некаторыя рускія песні ў гэтым дадатку. Друкуем дзеля таго, каб паказаць іх месца ў беларускай культуры і каб задаволіць тых, хто імі цікавіцца.
Когда я на почте служнл ямцнком...
Слова Л. Трефолева
Когда я на почте служнл яміцнком, Был молод, нмел я снленку, й крепко же, братцы, в селенье одном Любнл я в ту пору девчонку.
Сначала не чуял я в девке беду, Потом задурнл не на шутку: Куда нн поеду, куда нн пойду, Все к мнлой сверну на ммнутку.
й любо оно, да покоя-то нет, А сердце болнт все снльнее. Однажды дает мне начальннк пакет: «Свезн, мол, на почту жнвее!»
Я прмнял пакет — н скорей на коня, й по полю внхрем помчался, А сердце іцемнт да ідемнт у меня, Как будто с ней век не вндался.
й что за прнчнна, понять не могу, й ветер так воет тосклнво...
й вдруг — словно замер мой конь на бегу й в сторону смотрнт пуглнво.
Забнлося сердце снльней у меня, й глянул вперед я в тревоге, Потом соскочнл с удалого коня — й внжу я труп на дороге.
А снег уж совсем ту находку занес, Метель так н пляшет над трупом.
Разрыл я сугроб-то н к месту прнрос, Мороз заходнл под тулупом.
Под снегом-то, братцы, лежала она...
Закрылнся карне очн.
Налейте, налейте скорее внна, Рассказывать больше нет мочн!
Гэты верш Леаніда Трэфалева быў яго перакладам верша беларускага паэта Уладзіміра Сыракомлі «Паштальён» (гл. с. 354).
По дмкнм степям Забайкалья...
Смва Нвана Кондратьева
По дйкйм степям Забайкалья, Где золото роют в горах, Бродяга, судьбу проклйная, Тзіцйлся с сумой на плечах*.
Ндет он густою тайгою, Где пташкй однй лйшь поют, Котел его сбоку тревожйт, Сухяе коты ногй бьют**.
На нем рубашонка худая, Co множеством разных заплат, Шапчонка на нем арестанта Н серый тюремный халат.
Нван Кондратьев
Бежал йз тюрьмы темной ночью — В тюрьме он за правду страдал.
Ндтй дальше нет уже мочй, Пред нйм расстйлался Байкал.
Бродяга к Байкалу подходйт, Рыбацкую лодку берёт Н грустную песню заводнт — Про родйну что-то поёт:
— «Оставйл жену молодую Н малых остэвйл детей, Теперь я нду наудачу — Бог знает, увйжусь лй с ней!»
А ветер ему отвечает:
— «Напрасно, бродяга, бежншь!» А бедное сердце не чует, Что нету родных уж в жйвых.
Бродяга Байкал переехал — Навстречу родймая мать. — «Ах, здравствуй, ах, здравствуй, родная! Здоров лй отец, хочу знать?»
— «Отец твой давно уж в могйле, Землёй прйзасыпан лежят, А брат твой давно уж в Сйбнрн, Давно кандаламя гремнт.
*Две последнйе строкй каждой строфы повторяются дважды.
** Строфы 2, 3, 4, 6, 7 часто прй пенйй опускаются.
Пойдём же, пойдём, мой сыночек, Пойдём же в курень наш родной. Жена там по мужу скучает Н плачут детяшкн гурьбой».
У Забайкаллі з XIX cm. жыве шмат ссыльных беларусаў. За савецкім часам, асабліва пры Сталіну, іх колькасць папаўнялася. Іх нашчадкі жывуць там і цяпер. Мінскі культуролаг Аляксандр Іванавіч Смолік знайшоўу архіве іў Інтэрнэт звесткі аб тым, што гзту песню, якую іншы раз называюць «Бродяга», напісаўу 1880-хгг. наш зям/іяк, масквіч Іван Кузьміч (Казіміравіч) Кандрацьеў (1849, в. Каловічы Вілейскага пав.—1904, Масква), паэт-песеннік, гісторык, краязнавец.
За последнюю копейку...
За последнюю копейку Найму тройку лошадей, Дам я кучеру на водку: «Погоняй, брат, поскорей!»
He ходн, ты, Ванька, красно, Много денег не теряй.
Ты купн себе гнтару, На гнтаре н сыграй.
Ванька-ключннк, злой разлучннк, Разлучнл князя с женой.
Ой, ведут, ведут Ванюшу, Ветер Ване кудрн вьёт. А княжна молодая По нём слёзочкн лнёт.
Был у князя Ванька-ключннк, Ванька-ключннк молодой, Ванька-ключннк, злой разлучннк, Разлучнл князя с женой.
Он не дорог той княгнне — Нн золотом, серебром, Только дорог он княгнне Свонм беленькнм лнцом.
Запісаў Анатоль Барысу 1964 г. ад Соф ’і Барыс. Яна са сваёй сям 'ёй больш за 5 гадоў жылау Енісейскім краіў Сібіры. Туды яе сям'я была вывезена з Вілейскага павета, дзе была лінія фронту, у час Першай сусветнай вайны.
«Варяг»
Слова Рудольфа Гренца, перевод с австрййского Е. М. Струденской
Наверх, вы, товаршцн! Bee по местам! Последнмй парад наступает.
Врагу не сдаётся наш гордый «Варяг», Поіцады ннкто не желает!
Врагу не сдаётся наш гордый «Варяг», Поіцады ннкто не желает.
Все вымпелы вьются, н цепн гремят, Наверх якоря подннмая.
Готовятся к бою орудкя в ряд, На солнце зловеіце сверкая!
Готовятся к бою орудня в ряд, На солнце зловеіце сверкая!
Н с прнстанн верной мы в бнтву ндём Навстречу грозяіцей нам смертн, За Роднну в море открытом умрём, Где ждут желтолнцые чертн!
За Роднну в море открытом умрём, Где ждут желтолнцые чертн!
Свнстнт, н гремнт, н грохочет кругом, Гром пушек, шнпенье снарядов, Н стал наш бесстрашный н гордый «Варяг» Подобен кромешному аду.
Н стал наш бесстрашный н гордый «Варяг» Подобен кромешному аду.
В предсмертных мученьях трепеіцут тела, Гром пушек, н шум, н стенанья, Н судно охвачено морем огня, Насталн мннуты проіцанья.
Н судно охвачено морем огня, Насталн мннуты проіцанья.
— Проіцайте, товаряіцн! С Богом, ура! Кнпяіцее море под намн!
He думалн, братцы, мы с вамн вчера, Что нынче умрём под волнамн.
He думалн, братцы, мы с вамн вчера.
Что нынче умрём под волнамн.
He скажет нн камень, нн крест, где леглн
Во славу мы русского флага.
Лншь волны морскме прославят однн Геройскую гнбель «Варяга».
Лншь волны морскне прославят однн Геройскую гнбель «Варяга».
Руска-японская вайна пачалася 27 студзеня 1904 года (па старым стылі), каліяпонская эскадра падышла да карэйскага парта Чамульпо, дзе знаходзіліся крэйсер «Вараг», кананерка «Карэец» і параход «Сунгары», і атакавала іх, бо рускія маракі адмовіліся здацца. «Карэец» быўузарваны, а «Вараг» і «Сунгары» рускія маракі затапілі. На крэйсеры «Вараг» служылі і нашы землякі.
Разлука
(Романс)
Разлука ты, разлука — Чужая сторона.
Ннкто нас не разлучнт — Нн солнце, нн луна. Но только нас разлучнт Сырая мать-земля.
Зачем нам разлучаться — В разлуке тяжко жнть. Нам лучше обвенчаться Н друг друга любнть.
Пойду я в тот садочек, Где мой мнлый гулял. Сорву я тот цветочек, Что мой мнлый сажал.
Рука моя пнсала, He знала до кого, А сердце мне казало: «До мнлого твоего».
Раманс запісаў Анатоль Барысу 1963 г. ад сваёймаці Соф'і Барыс (1907 г. нар.), жыхаркі х. Струменне Рускасельскага сельсавета Вілейскага раёна. Песня па сваёй лексіцы руская, але спявачка некаторыя словы спявала па-беларус/у: ніхто, толькі, нашто (зачем), дзе, гуляў, павянчацца.
Раскмнулось море шмроко...
Раскннулось море шнроко, й волны бушуют вдалн. Товарніц, мы едем далеко, Подальше от нашей землн.
He слышно на палубе песен, й Красное море шумнт.
А берег суровый н тесен, Как вспомнншь, так сердце болнт.
На баке уж восемь пробнло, Товаршца надо сменнть.
По трапу едва он спустнлся, Механнк крнчнт: «Шевелнсь!»
— Товарніц, я вахты не в снлах стоять, — Сказал кочегар кочегару. — Огнн в монхтопках совсем не горят, В котлах не сдержать больше пару.
— Пойдн заявн, что я заболел, Н вахты не кончнв, бросаю. Весь потом нстек, от жары нзнемог, Работать нет снл, умнраю.
Товаршц ушел... Лопату схватнл, Собравшн последнне снлы, Дверь топкй прнвычным толчком отворнл, й пламя его озарнло.
Лнцо его, плечн, открытую грудь й пот, с ннх струнвшнйся градом. 0, еслн бы мог кто туда заглянуть, — Назвал кочегарку бы адом!
Котлы паровые зловеіце шумят, От снлы паров содрогаясь, Как тысячн змей, пары шнпят, Нз труб пробнваясь.
А он, нзвнваясь перед жаркнм огнём, Лопатой бросал ловко уголь.
Вннзу было душно, мрачно — луч солнца н днём He может проннкнуть в тот угол.
Нет ветра сегодня, нет мочн стоять, Согрелась вода, душно, жарко.
Термометр поднялся на сорок пять, Без воздуха вся кочегарка.
Окончнв кндать, он напнлся воды, Воды опресненной, нечнстой.
С лнца его падал пот, сажн следы.
Услышал он речь машнннста:
«Ты, вахты не кончнв, не смеешь бросать, Механнктобой недоволен.
Ты к доктору должен пойтн н сказать. Лекарства он даст, еслн болен».
На палубу вышел, сознанья уже нет.
В глазах у него помутнлось...
На мйг увйдал ослепйтельный свет...
Упал... Сердце больше не бйлось.
К ногам прввязалй ему калашнвк М кайкою труп обвернулй.
Прйшел корабельный свяіценнйк-старйк, М слёзы у многйх сверкнуля.
Напрасно старушка ждет сына домой, — Ей скажут, она зарыдает.
А волны бегут от вйнтэ за кормой, й след йх вдалй пропадает.
[3 рукапіснага зборніка песень курсанта Кілійскай мараходнай школы (наДунаі) С. Барыса. 1954-1955 гг.]
Получку получаю...
Получку получаю, Домой денег не шлю. Получку получаю — Всего же рублей пять. Хожу й рассуждаю: Куда ж мне йх девать?
Пропйть мне йх не стойт — Пьянюшкой будут звать. Но лучше я прйдумал: Трн лйстйкэ сыграть.
Сыграл я трн лйсточкй, Сыграл й золотой.
Теперь я целый месяц Мурцовку ел с водой.
За последнюю копейку Найму тройку лошадей, Дам я кучеру на водку: «Погоняй, брат, поскорей».
ЗапісаўАнатоль Барысу 1963 г. ад Соф'і Барыс.
Мзбушка
В полн, в чнстом полн Нзбушка стонт.
В той малой нзбушке Одна вдова жнла. Прншлн к ней два героя, Проснлнсь ночевать:
— Пустн, пустн, хозяюшка, Пустн поночевать.
— Вечеры не варнла, Гостей я не ждала.
На полюшке работала, Поздно домой прншла.
— He надо нам, хозяюшка,
He надо ннчего:
Мы завтра на рассвете
Уходнм на войну.
Однн герой заходнт, Саднтся за стол.
Другой герой заходнт, Заводнт разговор:
— Скажн, скажн, хозяюшка, Который год вдова?
— У сорок первом годнку, Как началась война.
Я мужа провожала, Сыночка отдала.
— He узнала ты, хозяюшка, Тут мужа своего?
Прнжмн, прнжмн до серденька Сыночка своего.
— Я мужа не узнала, Бо муж мой стал седой, Сыночка не узнала, Бо трнжды стал герой.
Запісанаў 1976 г. студэнтамі Брэсцкага педагагічнага інстытута імя A. С. Пушкінаў г. Лунінец.
В саду, прн долнне...
В саду, прн долнне Громко пел соловей. А я, мальчнк на чужбнне, Позабыл про друзей.
Позабыл, позаброснл Co свойх малых лет Н остался снротою, Счастья, долн мне нет.
М куда не поеду, Н куда не пойду, Я ннгде себе уголочка, Я ннгде не найду.
Только нашел уголочек, Да н тот неродной.
Долго, долго я скнтался Н нашел себе покой.
Ой, помру я, помру, Похоронят меня, 14 родные не узнают, Где могнлка моя.
На могнлу мою Н ннкто не прндёт, Только раннею весною Соловей запоет.
Запісаў Анатоль Барысу 1963 г. ад сваёй маці Соф'і Барыс, 1907 г. нар.
Працяг песні.
Пропоет н просвнстнт, 14 опять улетнт.
Моя бедная могнла Однноко стонт.
Заканчэнне песні запісана ў 1976 г. у в. Камянюкі Камянецкага раёна ад Еўдакіі Апанасаўны Старун, 1904 г. нар.
Цусмма
В далёком Цуснмском проляве,
Вдалн от родймой землй, На дне океана глубоком Забытые есть кораблй.
j 2 разы
Там русскне спят адмнралы Н дремлют матросы вокруг.
У нйх прорастают кораллы 1 £ ы Меж пальцев раскйнутых рук. J р
Когда засыпает прйрода Н яркая светат луна, Герой погйбшего флота ) э Встают, просыпаясь от CHaJ
Онй начйнают беседу,
Н, яростно сжав кулакя,
0 тех, кто йх продал й предал, j азы Всю ночь говорят морякк. j р
Онй вспомкнают Цусяму, Напрасную храбрость свою,
Н небо отчйзны любямой,
Н гйбель в неравном бою
1, 1 т
г 2 разы
I. J
Н в шуме морского прйбоя
Онй говорят морякам:
— Готовьтесь к велнкому бою j £ азы
За нас отомстнть врагам. ) разы
Цусімская марская бітва адбылася 27—28 мая (14—15 мая па старым стылі) 1905 года. Японскі флот разграміў 2-ю і атрад 3-й Ціхаакіянскіх эскадраў Расійскага флоту. Сярод расійскіх матросаў было uLMam беларусаў.
Жнвёт моя отрада...
Жйвёт моя отрада в высоком терему, А в терем тот высокйй нет хода нйкому, А в терем тот высокйй нет хода някому.
Я знаю: у красоткн есть сторож у крыльца, Ннкто не загороднт дорогу молодца!
Нйкто не загородят дорогу молодца!
Войду я к мйлой в терем й брошусь в ногй к ней... Была бы только ночка, да ночка потемней, Была бы только ночка, да ночка потемней!
Была бы только ночка, да ночка потемней, Была бы только тройка, да тройка порезвей, Была бы только тройка, да тройка порезвей!
To, что я должен сказать
Автор песнй Александр Вертйнскйй
Я не знаю, зачем н кому это нужно, Кто послал нх на смерть недрожавшей рукой, Только так беспоіцадно, так зло н ненужно Опустнлн нх в вечный покой.
Осторожные зрнтелн молча куталнсь в шубы, Н какая-то женіцнна с нскаженным лнцом Целовала покойннка в поснневшне губы Н швырнула в свяіценннка обручальным кольцом.
Закндалн йх елкамн, замеснлн нх грязью й пошлм по домам, под шумок толковать, Что пора положнть бы конец безобразню, Что н так уже скоро мы начнем голодать.
Но ннкто не додумался просто стать на коленн М сказать этнм мальчнкам, что в бездарной стране Даже светлые подвнгн — это только ступенн В бесконечные пропастн — к недоступной весне!
Я не знаю, зачем н кому это нужно,
Кто послал нх на смерть недрожавшей рукой, Только так беспоіцадно, так зло н ненужно Опустнлн нх в вечный покой.
Артыст, паэт, кампазітар Аляксандр Мікалаевіч Вярцінскі (1889, г. Кіеў—1957) склаўгэту песню,якая называлася «Юнкера» (у народзе вядомая пад назвай «Мальчйкй»), Яна напісаная на рэальную падзею — гібель юнкераў (курсантаў ваеннай школы) у 1917 г. Белагвардзейцы Дзянікіна і Урангеля спяваліяе ілічылі сваім гімнам. У СССР, пасля вяртання A. М. Вярцінскага з эміграцыі на радзіму ў 1943 г., яе не забаранялі. У 1980-я гг. адным з першых сярод сучасных выканаўцаўяе заспяваў Барыс Грабеншчыкоў, кіраўнік ленінградскай групы «Акварйум». I песню падхапілі вайскоўцы-інтэрнацыяналісты («афганцы»), бо яна зноў стала надзённай.
Смнмй платочек
Слова Якова Галйцкого й Мйхайла Максймова Музыка Ежй Петербургского
Снненькнй скромный платочек Падал с опуіценных плеч.
Ты говорнла, Что не забудешь Ласковых, радостных встреч.
Порой ночной
Мы распроіцалйсь с тобой...
Нет больше ночек!
Где ты, платочек,
Мнлый, желанный, родной?
Пнсьма твон получая, Слышу я голос родной. Н между строчек Снннй платочек
Снова встает предо мной.
Н мне не раз
Сннлнсь в предутренннй час
Кудрн в платочке, Сннне ночкн, йскоркк девнчьнх глаз.
Помню, как в памятный вечер
Падал платочек твой с плеч, Как провожала
Н обеіцала
Снннй платочек сберечь.
й пусть co мной
Нет сегодня любнмой, родной, Знаю, с любовью Ты к нзголовью
Прячешь платок голубой.
Сколько заветных платочков Носнм мы в сердце с собой!
Радостн встречн, Девнчьн плечн Помнйм в страде боевой.
За ннх, родных, Любнмых, желанных такнх, Строчнт пулеметчнк, За снннй платочек, Что был на плечах дорогнх!
1940-1942 гг.
Зймой 1942 г. на Волховском фронте, где выступалй артйсты Владйлійр Фйлйпповйч Кораллй й Клавдйя Нвановна Шульженко, молодой лейтенант Максймов вручйл артйстке К.Н. Шульженко новый текст песнй «Сйнйй платочек». Максймов был в то время лйтературным сотруднйком газеты «Решаюіцйй бой!», которая йздавалась в 54-й армйй Волховского фронта. Мелодйю к стйхотпворенйю певйца К.Н. Шульженко подобрала сама. Это была полузабытаямелодйяпеснй йзвестного музыканта Е. Петербургского. A 12 апреля 1942 г. в железнодорожном депо станцйй «Волхов» артйстка впервые йсполнйла песню «Сйнйй платочек», которая стала народной. Она йзвестна в разных варйантах.
Шумел камыш
Шумел камыш, деревья гнулнсь, А ночка темная была.
Одна возлюбленная пара Всю ночь гуляла до утра.
Он пел ей песнн тнхнм тоном, Она уснула в тншнне.
А поутру она проснулась — Кругом помятая трава.
Но не одна трава помята, Помята девнца была.
Прнду домой, а дома спросят:
«Где ж ты гуляла до утра?»
А я скажу: «Гуляла в садочке, Тропннкой к тетеньке зашла». А еслн дома не поверят, To прнходн опять сюда.
Она пряшла: его уж нету, Он не прндет больше ннкогда. М эта сцена во садочке Наукой девушке была.
Она глаза платком закрыла Н громко плакать начала: «Куда ж краса моя девалась? Кому ж я счастье отдала?»
Шумел комыш, деревья гнулнсь, А ночка тёмная была.
Одна возлюбленная пара Всю ночь гуляла до утра.
Павучальны сэнс песні, які раскрывае любоўныя заляцанні дзяцюка і залішнюю даверлівасць да яго дзеўкі, зрабілі гэты твор шырака вядомым у XX cm. не только ў Расіі, але іў Беларусі.
Моя любммая
Слова Евгенйя. Долматовского Музыка Матвея Блантера
Я уходнл тогда в поход, В далекне края.
Рукой взмахнула у ворот Моя любнмая.
Чтоб все мечты мон сбылнсь В походах н боях, Нздалека мне улыбннсь, Моя любнмая.
Второй стрелковыйхрабрый взвод В кармане маленьком моем
Теперь моя семья. Прнвет-поклон тебе он шлет, Моя любнмая.
Есть карточка твоя.
Так, значнт, мы всегда вдвоем, Моя любнмая.
1941 г.
(Поет советская страна. С. 218.)
Песня была папулярная сярод савецкіх салдат у гады Вялікай Айчыннай вайны. Па вайне яе спявалі іў Беларусі, асабліва часта яе выконвалі хворыяў бальніцах.
Бежнт река
Слова Евгенйя Евтушенко Музыка Эдуарда Колмановского
Бежнт река, в тумане тая, Бежнт она, меня маня.
Ах, кавалеров мне вполне хватает, Но нет любвн хорошей у меня.
Танцую я фокстроты-вальсы, Пою в кругу я у плетня, Я не хочу, чтоб кто-то догадался, Что нет любвн хорошей у меня.
Стонт берёза у опушкн, Грустнт одна на склоне дня.
Я расскажу берёзе, как подружке, Что нет любвн хорошей у меня.
Все парнн спят н спят девчата, Уже в селе нет нн огня.
Ах, я сама, наверно, внновата, Что нет любвн хорошей у меня.
1960 г.
Евгенйй Евтушенко
(Поёт советская страна. С. 559.)
На Муромской дорожке
На Муромской дорожке Стоялн трн сосны.
Co мной проіцался мнлый До будуіцей весны.
Он клялся н божнлся Co мной одною быть, На дальней на сторонке Меня не позабыть.
Наутро он уехал, Умчался мнлый вдаль. На серце мне оставнл Тоску лніпь да печаль.
А ночью мне прнсннлся Ужасный, страшный сон, Что мнлый мой женнлся, Нарушнл клятву он.
А я над сном смеялась Прн ярком свете дня. Да разве ж это можно, Чтоб мнл забыл меня?
Но сон мой вскоре сбылся, Н раннею весной Мой мнлый возвратнлся С красавнцей женой.
Я у ворот стояла, Когда он проезжал. Меня в толпе народа Он взглядом отыскал,
Увндев мон слёзы, Глаза он опустнл. Н понял, что навекн Мне сердце погубнл.
На Муромской дорожке Стоялн трн сосны.
Co мной проіцался мшіый До будуіцей весны.
Запісаў С.В. Барысу 1962 г. ад Соф'і Барыс.
Матросская жена
Офнцеров знала ты немало: Кортнкн, погоны, ордена.
Всех ты без разбора прнннмала, Трнжды разведенная жена.
В темных переулках Молдаванкн Ты нн разу не сказала «нет».
Пьянкн, рестораны н гулянкн, По ночам отдельный кабннет.
Губ твонх покрашенных малнны, Кольца, пальцы восковой рукн.
От бессонннцы н коканна Под глазамн сннне кругн.
Тйхо, чокнув, звякнулн бокалы, Каплямн подушку окраснв, Сброшенный морской рукой усталой Шлепнулся на пол презерватнв.
Отражаясь в хрустале графнна, Отражаясь в зеркальном столе, В тоненькнх чулочках паутнна, Брошенных небрежно на столе.
А поутру рано ты, вставая, Чуть прнпудрнв сннне кругн, Снова в кабннете ресторана Ты снммаешь тонкне трусы.
Отошлн в преданне прнтоны, Простнтуткн в нашн времена. 0 такой лн жнзнн ты мечтала, Трнжды разведенная жена?!
(Перадрукавана з рукапіснага зборніка песень курсанта Кілійскай мараходнай школы С. Барыса. 1955 г.)
Цыганочка гайL.
Взял бы я ллтовку — Какая с ней жена? Денег нл копейкл — Помада ёй нужна.
Прйпев:
Цыганочка гай, цыганочка гай, Цыганочка чёрная, погадай!
Взял бы я полячку — Какая с ней жена?
Денег нл копейкл, А пудра ёй нужна.
Прйпев.
Взял бы я белоруску — Какая с ней жена?
Денег нл копейкл, А бульба ей нужна.
Прйпев.
Взял бы я еврейку — Какая с ней жена?
Денег нл копейкл, А курлца нужна.
Прйпев.
Взял бы я татарку — Какая с ней жена? Денег нл копейкл — Конлна ей нужна.
Прйпев.
Взял бы я немклну — Какая с ней жена?
Она народлт Глтлера — Опять будет война.
Прйпев.
Взял бы я грузлнку — Какая с ней жена?
Она народлт Сталлна — Опять будет тюрьма.
Прйпев.
2 разы
Взял бы я цыганку — Вот это жена.
Она всю правду скажет, Ой, верная жена!
Прйпев.
Запісаў С. В. Барысу чэрвені 1970 г.у в. Гядуны (na-літоўску Гедунай) Юргелянскага сельсавета Эйшышскага раёна Літоўскай ССР ад Яніны Ігнатаўны Мотус (1946 г. нар.).
Песня яўна запазычаная з цыганскага табара паваеннага часу. У гэтай мясцовасці спыняліся на зімоўку вандроўныя цыганы са сваім табарам.
Окраснлся месяц багрянцем...
(Жестокйй романс)
Окраснлся месяц багрянцем, Где волны шумелн у скал. — Поедем, красотка, кататься, Давно я тебя поджндал.
— Я еду с тобою охотно, Я волны морскне люблю. Дам парусу полную волю, Сама же я сяду к рулю.
— Ты правншь в открытое море, Где с бурей не справнться нам.
В такую шальную погоду Нельзя доверяться волнам.
— Нельзя? Почему ж, дорогой мой? Как прежней мннуты судьба?
Ты вспомнн, нзменннк коварный, Как я доверялась тебе.
Меня обманул ты однажды.
Теперь я тебя подвела.
Смотрн же: вот ножнк булатный, Который недаром взяла.
Ты брось перед гнбелью вёсла, Спастн чтоб ннкто нас не смог.
Наутро прнплылн два трупа, А с ннмн потрепанный челн.
Внновата лн я?
(Русская народная песня)
Внновата лн я, внновата лн я, Вкновата лн я, что люблю?
Внновата лн я, что мой голос дрожал, Когда пела я песню ему?
Внновата лм я, что мой голос дрожал, Когда пела я песню ему?
Целовал, мнловал, целовал, мнловал,
Говорнл, что я буду его,
А я вернла всё н как роза цвела, Потому что любнла его.
А я вернла всё н как роза цвела, Потому что любнла его.
— Ой, ты, мама моя, ой, ты, мама моя, Отпустн ты меня погулять!
Ночью звёзды горят, ночью ласкн дарят, Ночью все о любвн говорят.
Внновата сама, внновата во всём, Еіцё хочешь себя оправдать!
Так зачем же, зачем в эту лунную ночь Позволяла себя целовать?
Внновата лн я, внновата лн я, Внновата лн я, что люблю?
Внновата лн я, что мой голос дрожал, Когда пела я песню ему?
(Лучшйе застольные песнй. С. 5.)
Марш «Проіцанне славянкн»
Руссквй патрйотаческйй марш был напнсан композятором й днрнжёром Васнлнем Нвановнчем Агапкйным под влняннем начала Первой Балканской войны 1912—1913 гг.
Некоторые музыковеды счйтэют, что Агапкйн взял за основу старую, сохранйвшуюся в солдатской среде народную песню времен русско-японской войны (1904—1905 гг.] й обработал ее,
Марш состоял йз двух частей, мелодйческой первоосновой которых послужйлй запев й прйпев песнй времен русско-японской войны. Своя нотные наброскй Агэпкйн решйл отвезтя в Сймферополь. Там жйл й работал язвестный в музыкальных кругах того временя композйтор й нотойздатель, военный капельмейстер Лйтовского 51-го пехотного полка Яков Богорад1. Он бесплатно помог запясать клавнр й оркестровал марш. Вместе онй сочйнйлй трно й прндумалн названйе маршу—«Проіцанйе славянкн»2. Вскоре Богорад напечатал в снмферопольской тйпографйй сотню экземпляров нот. На обложке этого первого йздэнйя чзображено: молодая женіцйна проіцается с войном, вдалй вйдны Балканскйе горы, отряд солдат. Н надпясь: ««Проіцанне славянкй» — новейшйй марш к событням на Балканах. Посвяіцается всем слэвянскйм женіцйнам. Сочйненйе Агапкнна». Впервые публйчно новый марш был нсполнен осенью 1912 года в Тамбове на строевом смотре 7-го западного кавалерййского полка, в котором служял автор.
Марш был создан для военного духового оркестра, без слов. В названйй марша отражено одно йз тяжелейшйх йспытэнйй, которые прнносят все войны женіцйнам, — провожать свойх мужчнн на войну й вернть в йх возвраіценйе.
Благодаря тому, что кйевская фярма грамзапйСй «Экстрафон» летом 1915 г. выпустнла граммофонную пластйнку с запясью этого марша, он очень быстро набйрал йзвестность й популярность в Россйй. Под эту музыку уходйлй полкй на фронты Первой мчровой войны. Очень быстро мелодйя марша получнла й всемярную йзвестность: её сталм нсполнять военные оркестры н в другнх странах.
Марш «Проіцанйе славянкн» оставался популярным й после Октябрьской революцйй 1917 года, особенно в белом лагере. Во время Первой мйровой войны на музыку марша была сочйнена добровольческая песня («Вспойлй вы нас й вскормйлй...»), которая дошла до
1 Богорад Яков — выпускнйк Варшавского музыкального йнстйтута. Более 40 лет работал в музыкальной школе Сймферополя. Сделал сотнй оркестровок. Предпочйтал военныемаршй. Во время Велйкой Отечественной войны казнён немцамй.
2 Лагерь Лйтовского 51-го пехотного полка находйлся на берегу рекй Славянка.
нас не в нзначальном вмде, а в трёх варнантах времён гражданской войны: песня студенческого батальона в Добровольческой армян й «Снбярскйй марш» — марш Снбнрской народной армйй, затем — армнм Колчака. Третья версйя текста относйтся к Дроздовской дйвйзйм армнн генерала Врангеля.
На параде, прошедшем на Красной плошадн 7 ноября 1941 года, сводным военным оркестром днрнжнровал яменно Васнлнй йвановнч Агапкнн. Звучал лй марш «Проіданне славянкй» во время парада, вопрос спорный. Музыканты сводного оркестра прн встречах с курсантамн Военно-днрнжёрского факультета утверждалм, что марш звучал. Однако прн озвучйваннй знаменмтого фнльма о параде 1941 года марш не яспользовался, хотя для монтажа фйльма былн взяты многйе дореволюцяонные маршм.
Марш не был запреіцён в СССР: он упомннается в сборняке днрекцнонов «Служебно-строевой репертуар для оркестров РККА» С.А.Чернецкого, выпуіценном в 1945 году. Ннтересно, что пря опнсаннн марша составятель сборняка, компознтор, генерал-майор С. А.Чернецкяй крйтякует марш за прймйтйвнзм, скупую гармонйю, как «тйпйчный дореволюцйонный марш».
Средн запвсей — самая ранняя, возможно, запясь оркестра под управленнем Н.В. Петрова 1944 года, Она была выпуіцена на пластйнке Апрелевского завода й на амеряканской пластннке «Маршй й кавалерййская музыка в мсполненйй московскйх оркестров». йменно эта запясь звучят в фйльме «Летят журавлй» в 1957 году. Возможно, йсполннтелем является оркестр Военно-полйтнческой академйй йм. Ленйна, возглавляемый Н. В. Петровым с 1941 по 1944 годы. Это мог быть Образцовый оркестр МГБ СССР, которым Агапкйн руководнл с 1947 по 1955 годы.
Начйная с 1960-х годов, марш неоднократно запясывался разлйчнымй советскнмй оркестрамн. На мелодяю этого марша многне поэты (напрймер, А. Федотов, В. Мэксймов, В. Лазарев) напйсалй стйхй. В 1990-е годы А. Ммнгалёв напясал на мелодмю марша нацйоналнстйческое стмхотвореняе «Встань за веру, русская земля».
В Польше на мелодяю марша «Проіцанйе славянкй» поэт Роман Шлёзак напнсал стйхотворенне «Rozszumialy si$ wierzby placzqce» («Расшумелнсь йвы плакучне») й эта песня в годы Второй мнровой войны (1939—1945 гг.) была гймном партнзанского двнження — Армйй Краёвой.
В нашй днй под звукм марша отправляются в рейс пассажнрскне теплоходы на Волге, фйрменные поезда «Тамбов» (Тамбов-Москва), «Россйя» (Владнвосток-Москва), «Соловей» (Курск-Москва), поезда йз Снмферополя в Москву й другне. Также под звукй этого марша с вокзалов отправляются эшелоны с новобранцамя, убываюіцймм к месту несення службы.
Марш является гймном Тамбовской областм.
Проіцанне славянкм
(Советскйй варйант 1970-х годов)
Слова В. Максймова, А.Федотова
Музыка В. Агапкйна
Этот марш не смолкал на перронах, Когда враг заслонял горнзонт.
С ннм отцов нашнх в дымных вагонах Поезда увознлн на фронт.
Он Москву отстоял в сорок первом, В сорок пятом — шагал на Берлнн, Он с солдатом прошёл до Победы По дорогам нелёгкнх годнн.
Прйпев:
Н еслн в поход Страна позовёт, За край наш родной Мы все пойдём в свяіценный бой!
Н еслн в поход Страна позовёт, За край наш родной Мы все пойдём в свяіценный бой! В свяіценный бой!!!
Шумят в полях хлеба.
Шагает Отчнзна моя К высотам счастья, Сквозь все ненастья — . 7 г™. п разы
дорогон мнра н труда.
Прйпев:
й еслн в поход Страна позовёт, За край наш родной Мы все пойдём в свяіценный бой! В свяіценный бой!!!
Проіцанне славянкн
Слова Н. Лазарева
Музыка В. Агапкйна
Наступает мйнута проіцанйя, Ты глядйшь мне тревожно в глаза, й ловлю я родное дыханне, А вдалн уже дышйт гроза.
Дрогнул воздух, туманный й сйнйй, й тревога коснулась внсков, й зовет нас на подвйг Россйя, Веет ветром от шага полков.
Прйпев:
Проіцай, отчйй край, Ты нас вспомйнэй, Проіцай, мйлый взгляд, Простй — проіцай, простм — проіцай... Проіцай, отчйй край, Ты нас вспомйнай, Проіцай, мнлый взгляд, He все йз нас прядут назад.
Летят, летят года, Уходят во мглу поезда, А в ннх — солдаты, й в небе темном
Горйт солдатская звезда.
Прйпев.
2 разы
Лес да степь, да в степя — полустанкн. Свет вечерней й новой зарн — He забудь же «Проіцанйе славянкя», Сокровенно в душе повторн!
Нет, не будет душа безучастна — Справедлйвостй светят огнй...
За любовь, за велвкое братство Отдавалм мы жмзнн свом.
Прйпев.
Летят, летят года,
А песня — ты с намн всегда.
Тебя мы помнйм, A
й в небе темном I 2 разы
Горят солдатская звезда. I
Прйпев:
Проіцай, отчнй край, Ты нас вспомянай, Проіцай, мнлый взгляд, He все нз нас прндут назад.
1984 г.
Прош,анне славянкн
Слова А. Галйча
Музыка В. Агапкйна
Снова даль предо мной неоглядная, Шнрь степная н неба лазурь.
He грустн ж ты, моя ненаглядная, Н бровей свонх темных не хмурь!
Прйпев:
Вперед, за взводом взвод, Труба боевая зовет!
Прншёл нз Ставкн
Прнказ к отправке —
Н, значнт, нам пора в поход! В утро дымное, в сумеркн раннне, Под смешкн м под пушечный бах Уходнлн мы в бой н в нзгнанне С этнм маршем на пыльных губах. Прйпев.
He грустнте ж о нас, нашн мнлые, Там, далеко, в роднмом краю!
Мы все те же — домашнне, мнрные, Хоть шагаем в солдатском строю.
Прйпее.
Будут зорн сменяться закатамн, Будет солнце катнться в зеннт.
Умнрать нам, солдатам, солдатамн, Воскресать нам — одетым в граннт.
Прйпев.
Песня тракторнстов
Слова Васйлня Лебедева-Кумача Музыка Нсака Дунаевского
Ой вы, конн, вы, конн стальные, Боевые друзья — трактора, Веселее гуднте, родные, —
Нам в поход отправляться пора!
Мы с чудесным конем Все поля обойдем — Соберем, н посеем, н вспашем.
Наша поступь тверда, й врагу ннкогда
He гулять по республнкам нашнм.
Урожайный сгнбается колос, й пшеннца стеною встает, й подругм серебряный голос Нашу звонкую песню поет.
Наша снла везде поспевает, й когда запоет молодежь, Вся пшеннца в полях подпевает, Подпевает высокая рожь.
Шнроко ты, колхозное поле, Кто сумеет тебя обскакать? Ой ты, волюшка, вольная воля, В целом мнре такой не сыскать!
Наглый враг, ты нас лучше не трогай, He балуйся у нашнх ворот,—
He пуглнв, справедлнвый й строгнй Наш хозянн — советскнй народ!
Мы с чудесным конем Все поля обойдем — Соберем, н посеем, н вспашем. Наша поступь тверда, й врагу ннкогда
He гулять по республнкам нашнм!
1937 г.
(Поет советская страна. С. 136.)
Колхозная песня о Москве
Слова В. Гусева
Музыка Ф. Маслова
От колхозного вольного края Свой прнвет мы тебе прннеслн. Здравствуй, наша столнца родная, Здравствуй, сердце советской землн!
Прйпев:
Ветер нашн знамёна колышет.
Наша песня летат по земле.
Пусть же Сталнн Велнкнй услышнт Эту песню в Московском Кремле.
Ты нам дверн свон открываешь, Красотою чаруешь своей, Ты колхозных гостей прнннмаешь, Как любнмых свонх сыновей.
Мы к победам ндем за тобою, Мы с Москвою навекн дружны. За Окой н за Волгой-рекою Нам кремлевскне звезды вндны.
Наша дружба навек нерушнма.
Наша молодость вечно жнва.
Здравствуй, город родной н любнмый, Здравствуй, красная наша Москва!
Прйпев:
Ветер нашн знамёна колышет.
Наша песня летнт по земле.
Пусть же Сталнн Велнкнй услышнт Эту песню в Московском Кремле.
1939 г.
(Поет советская страна. С. 123.)
У песенных зборніках, надрукаваных пасля 1956 г., тэкст песні падаецца без прыпева.
Песня о Родмне
Слова В. Лебедева-Кумача
Музыка Н. Дунаевского
Прйпев:
Шнрока страна моя родная, Много в ней лесов, полей н рек. Я другой такой страны не знаю, Где так вольно дышнт человек!
1.
От Москвы до самых до окранн, С южных гор до северных морей Человек проходнт, как хозянн, Необ-ьятной Роднны своей.
Всюду жнзнь прнвольно н шнроко, Точно Волга полная, течет.
Молодым — везде у нас дорога, Старнкам — везде у нас почет.
Прйпев.
За столом у нас ннкто не лншннй, По заслугам каждый награждён. Золотымн буквамн мы пмшем Всенародный Сталннскнй закон! Этнх слов велнчне н славу Ннкакне годы не сотрут: Человек всегда нмеет право На ученье, отдых н на труд!
После разоблаченйя культа лйчностй второй куплеіп заменйлй на следуюцйй.
2.
Нашн ннвы взглядом не обшарншь, He упомнншь нашнх городов, Наше слово гордое «товаршц» Нам дороже всех краснвых слов. С этнм словом мы повсюду дома, Нет для нас нн черных, нм цветных, Это слово каждому знакомо, С ннм везде находнм мы родных.
Прйпев.
3.
Над страной весенннй ветер веет, С каждым днём все радостнее жнть, Н ннкто на свете не умеет Лучше нас смеяться н любнть. Но сурово бровн мы насупнм, Еслн враг захочет нас сломать. Как невесту, Роднну мы любнм, Бережем, как ласковую мать.
Прйпев.
1936 г. (Поет советская страна. С. 129.)
Песня прызнавалася савецкім народам як неафіцыйны гімн Савецкага Саюза.
Марш арткллермстов
Слова В. Гусева
Музыка Т. Хреннйкова
Горнт в сердцах у нас любовь к земле роднмой, йдем мы в смертный бой за честь родной страны.
Пылают города, охваченные дымом, Гремнт в седых лесах суровый бог войны.
Прйпев:
Артнллернсты, Сталнн дал прнказ! Артнллернсты, зовёт Отчнзна нас! йз сотен тысяч батарей За слёзы нашнх матерей, За нашу Роднну — огонь! Огонь!
Узнай, родная мать, узнай жена-подруга,
Узнай, далекнй дом н вся моя семья, Что бьет н жжет врага стальная наша вьюга, Что волю мы несем в роднмые края!
Прйпев.
Пробьет победы час, прндет конец походам. Но прежде чем уйта к домам свойм родным, В честь нашего Вождя, в честь нашего народа Мы радостный салют в победный час даднм!
Прйпев.
1943 г.
В1954 г йз текста былйубраныупомйнанйя о Сталйне й вожде.
Артнллернсты, точный дан пряказ! Артлллернсты, зовёт Отчнзна нас! йз многнх тысяч батарей За слёзы нашлх матерей, За нашу Роднну огонь! Огонь!
В последнем куплете вместо вождя стала «В честь армші родной...», ae 1970-х годах — «В честь napmuu родной...»
Песня складзена ў 1943 гадзе. Была вельмі папулярнайу Саеецкай Арміі да 1956 года. Яе выконваліў страі падчас маршыравання. (Інтэрнэт. Вйкйпедйя. Свободная энцйклопедйя. Запісанаяў выкананні артыста Марка Рэйзена.)
Наш тост
Слова М. Косенко, А. Тарковского Музыка Н. Любана
Еслн на праздннке с намн встречается Несколько старых друзей, Все, что нам дорого, прмпомннается, Песня звучнт веселей.
Ну-ка, товаршцн, грянем застольную, Выше стаканы с внном!
} 2 разы
Выпьем за Роднну нашу прнвольную, 1 2 зы
Выпьем н снова нальем! J Разы
Ценят н любят нежную ласку, Ласку отцов, матерей!
Чашу подннмем, полную чашу, Выпьем за нашнх детей!
Выпьем за русскую удаль кнпучую, За богатырскнй народ!
Выпьем за армяю нашу могучую, j 2 ы
Выпьем за доблестный флот! ) р
Встанем, товаряіцн, выпьем за гвардяю — Равной ей в мужестве нет!
Тост наш за Сталяна! Тост наш за партяю!
Тост наш за знамя побед!
2 разы
Мыслью н сердцем всюду с тобой
В жязня моей боевой.
Выпьем за счастье, лучшую долю, 1 2 пазы
Выпьем за встречу с тобой. J р
Пусть пожеланнем тост наш кончается:
Кончнть с врагом поскорей.
Пой, друг, н пей до дна: лучше сражается 1 2 зы
Тот, кто поет веселей! J р
1942 г.
(3 рукапіснага зборніка песень курсанта Кілійскай мараходнай школы С. Барыса.)
Песня складзена ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Вядома ў некалькіх варыянтах. Была папулярнайу 1945—1953 гадах. Выконвалі акторка Л. Александроўская (1942 г.), артыст П. Кірычык (1946 г.).
Смерть моряка
(Народная песня)
На горйзонте заря догорает, Тйхйй румяный закат.
А на грудй у сестры умйрает Краснобалтййскйй моряк.
Только что вражеской пулей Рану ему нанеслй
Н в лазарет на его шйнелй С палубы сразу снеслй.
2 разы
2 разы
Врач посмотрел, покачал головою, Тйхо сказал: «Ведь он не жялец. He выдержнт вражеской пулй, Скоро наступйт конец».
В белом халате, обрызганном кровью, Тйхо сестра подошла,
Взор её нежный, с глубокой любовью... Н зарыдала она:
— Доктор, спасяте, спасйте!
Это едйнственный брат.
Голос услышал родной й знакомый, j Зашевелйлся моряк. J
— Тнше, сестрёнка, к чему же рыданйя, Зачем же напрасно рыдать?
За честь й свободу нашей Отчйзны
He жалко й жйзнь отдать.
На гормзонте заря догорает, Тйхйй румяный закат.
А на грудн у сестры умнрает Краснобалтнйскйй моряк.
Запісаў С.В. Барысу 1970 г.у в. Сямёны Кальчунскага сельсавета Ашмянскага раёна ад Валянціны Павілойць (1952 г. нар.). Варыянт гэтай песні запісаны іў альбоме групы дзяўчат гэтай вёскі.
Песня о Советской Армнн
Смва Оснпа Колычева
Музыка Александра Александрова
Над тобою шумят, как знамена, Годы нашнх велнкмх побед.
Солнцем славных боев озаренный, Весь твой путь в нашнх песнях воспет.
Прйпев:
Несокрушнмая н легендарная, В боях познавшая радость побед. Тебе, любнмая, родная армня, Шлет наша Роднна песню-прнвет, Шлет наша Роднна песню-прнвет!
Родшіась ты под знаменем алым
В восемнадцатом грозном году. Всех врагов ты всегда побеждала, Победмла фашнстов орду.
Прйпев.
Снлы армнн нашей несметны, Знамя партнн к славе ведет. Наша армня в бнтвах бессмертна, Как бессмертен советскнй народ.
Прйпев.
Процветай же, родная держава, й, победная песня, звенн!
В днн боев умножалн мы славу, Прнумножнм н в мнрные днн!
Прйпев:
Несокрушнмая н легендарная, В боях познавшая радость побед.
Тебе, любнмая, родная армня, Шлет наша Роднна песню-прнвет, Шлет наша Роднна песню-прнвет!
(Поёт советская страна. С. 333.)
Четвёртый куплет песнй раныйе был йзвестен еіцё в двух варйантах.
Нмя Сталнна — славное ямя Нас на подвнг ведёт за собой й, как солнце, сняет над намн, Над велнкой Советской страной.
1943 г.
Позже первую строчку этого куплета заменйлй: Нашей Партнн гордое знамя Нас на подвяг ведёт за собой Н, как солнце, сняет над намн, Над велнкой Советской страной.
Песня беспрнзорнмка
Слова нейзвестного автора Музыка Сергея Слонймского
По прнютам я долго скнтался, He нмея родного угла.
Ах, зачем я на свет появнлся, Ах, зачем меня мать роднла?
А когда нз прнюта я вышел Н пошел наннматься в завод, Меня мастер в конторе не прннял, Говорнт, что не вышел твой год.
Н пошел я по свету скнтаться.
По карманам я начал шманать.
По чужнм, по буржуйскнм карманам Стал рублн н копейкн сшнбать.
Осторожный раз барнн попался, Меня за ухо крепко схватнл.
Тут недолго судья разбнрался Н в Лнтовскнй меня засаднл.
йз тюрьмы я, мальчншка, сорвался, Н опять не нмея угла...
Ах, зачем я на свет появнлся, Ах, зачем меня мать роднла?
Песня перапісана з невядомай крыніцы і захоўвалася ў фальклорным архіве С. Барыса.
Сннеглазая моя
(Народная песня)
He летн, пурга й вьюга, He серднсь ты на меня. Там на юге ждёт подруга Сннеглазая моя.
Провожала, руку жала, Задержала ты меня. Ты осталась у вокзала, Сннеглазая моя,
Поезд мчнтся, поезд скорый, Поезд мчнтся под уклон.
He курьерскнй, не почтовый, А солдатскнй эшелон.
А в солдатском эшелоне Повстречалнся друзья. Расцеловалнсь, как бывало, Целовалнсь у пруда.
Н на поле — после боя, Н на Одере — в бою Занграю на гармошке, Вспомню ласточку свою. Скоро я к тебе прнеду, Скоро увнжу я свой край. Я прнеду, н с победой, Сннеглазая, встречай.
He летн, пурга н вьюга, He серднсь ты на меня. Там на юге ждёт подруга Сннеглазая моя.
Гэта песня часоў Вялікай Айчыннай вайны, якую выконвае хор народнага ансамбля «Мінскія музыкі» (мастацкі кіраўнік Дзмітрый
Ровенскі).
Куда бежншь, тропннка ммлая?
Слова Антона Прйшельца Музыка Евгенйя Родыгйна
Куда бежншь, тропннка мнлая, Куда зовёшь, куда ведёшь?
Кого ждала, кого любнла я, Уж не догонншь, не вернёшь!
За той рекой, за тнхой роіцнцей, Где мы гулялн с ннм вдвоём, Плывёт луна, любвн помоіцннца, Напомннает мне о нём.
Была девчонка я бепечная, От счастья глупая была.
Моя подружка бессердечная
Мою любовь подстерегла.
Н отняла его, неверного, У всех счастлнвых на внду... Ах ты, печаль моя безмерная, Кому пожалуюсь пойду!
Куда, куда, тропннка мнлая, Меня зовёшь, меня ведёшь?
Кого ждала, кого любнла я, Ты не догонншь, не вернёшь!
1954 г.
(Поет советская страна. С. 371,372..)
Мйхайл Нсаковскйй
Надежда Бабкйна
Едут новоселы
Слова Нйны Солохйной
Музыка Евгенйя Родыгйна
Роднны просторы, горы й долнны, В серебро одетый, знмннй лес грустнт. Едут новосёлы по земле целннной, Песня молодая далеко летмт.
Ой, ты, знма морозная, Ноченька яснозвёздная! Скоро лн я увнжу Мою любнмую в степном краю? Вьется дорога длннная...
Здравствуй, земля целннная, Здравствуй, простор шнрокнй, Весну н молодость встречай свою!
Зашумят метелн, затреіцат морозы, Но друзей целннных нелегко сломнть. На полях бескрайннх вырастут совхозы, Только без тебя немножко грустно будетжнть.
Ты ко мне прнедешь раннею весною Молодой хозяйкой прямо в новый дом. С голубым рассветом тучной целнною Трактора мы вместе рядом поведем.
Ой, ты, знма морозная, Ноченька яснозвездная! Скоро лн я увнжу Мою любкмую в степном краю? Вьется дорога длннная...
Здравствуй, земля целннная, Здравствуй, простор шнрокнй, Весну н молодость встречай свою!
1955 г. (Поет советская страна. С. 497.)
3 гэтай песняй цаліннікі ехалі наўсход. 3 вясны 1954 г. дзецюкі і дзяўчаты адпраўляліся па камсамольскіх пуцёўкаху Казахстан, Сібір і ў Арэнбургскія стэпы араць цалінныя і залежныя землі, асвойваць стэпы, будаваць там баракі і хаты. Каля 10 гадоў вялося асваенне цаліны. Нехта там і застаўся назаўсёды, іншыя вярнулісяў Беларусь. Многія камсамольцы не вытрымлівалі суровыхумоваў. Некаторыя маладыя хлопцы, якія там прыжаніліся, уцякалі ад сваіх жонак. Так узнікла песня «Бежал целйннйк с Казахстана через прйволжскйе края», якую выконвалі на мелодыю рускай песні «Бежал бродяга с Сахалйна».
Поворую-перестану
Мы школы стороною обходнлн. Наворовалн, прогулялн н пропнлн.
А кто не понял нас, душа моя кнпела — Нх уже нету, но не в этом было дело.
Ведь вору тоже нужно как-то развлекаться, В костюмчмк фнрменный любнл я одеваться, Пойтн в кабак, где по ночам красотка пела. Её хотел я, но не в этом было дело.
Прйпев:
Ах, поворую-перестану!
Жду — вот-вот богатым стану, Вот тогда начну опять Я законы соблюдать!
Дружкн мон все по два срока отснделн. He обнралн ннкого, мы всех жалелн. Судья, паскуда, чтоб она огнём горела, Она сгорнт, конечно, но не в этом дело.
2 разы
А дело в том, что жнтнё наше блатное, Порой опасное н скользкое такое.
Н пусть прн слове «вор» — душа прохожнх млела, Нам наплевать, но не в этом вовсе дело.
Прйпев:
поворую-перестану!
Жду — вот-вот богатым стану, Вот тогда начну опять Я законы соблюдать!
• 2 разы
Ах, жаль, что пенсню ворам не выделяют, Н по ночам работать жнзнь нас заставляет. Н лншь, проснувшнсь, чтобы сердце не болело, Махну сто грамм н не спеша пойду на дело.
Прйпев:
Ах, поворую-перестану!
Жду — вот-вот богатым стану, Вот тогда начну опять Я законы соблюдать!
4 разы
Песню пел Мйша Шуфутйнскйй. 1995 г.
(Шйфутйнскйй М. Лучшйе песнй. №3.1995. Кассета.)
Батька
Вокруг вздыхают: «Настояіцйх нет мужчнн. Краснвых, умных н с особенною статью.». й значнт, есть у нас сегодня сто прнчнн Вам рассказать про собственного Батьку!
Когда наш Батька начннает песнн петь, To соловьн в садах застенчнво краснеют. Н вслед часамн могут женіцнны смотреть, Н всем понятно, почему онн немеют.
Прйпев:
Ладно сшнт н крепко сложен, Он плохому не научнт.
Батька всех построкть может, Батька всех другнх покруче. Разведет легко обнды, Он надежен н спокоен.
Только глянет — сразу вндно, Кто у нас хозянн в доме.
Найра-найра-на-ра...
Слушай Батьку!
Утром, ночью н днём —
Слушай Батьку!
Еслн плохо тебе —
Слушай Батьку! (3 разы)
Еслн все хорошо,
He надо в паспорте года его нскать, Огнеопасный до снх пор нмеет возраст. Он первым в воду н в огонь прнвык шагать, Ему по пояс кавалеры нашн просто.
Н за словамн не полезет он в карман.
Наш Батька строгнй, но н справедлнвый тоже. Н про него напншут не однн роман, й на него нам быть хотелось бы похожнм.
Прйпев:
Ладно сшнт н крепко сложен, Он плохому не научнт.
Батька всех постронть может, Батька всех другнх покруче.
Разведет легко обнды, Он надежен н спокоен. Только глянет — сразу вядно, Кто у нас хозянн в доме.
Найра-найра-на-ра...
Слушай Батьку!
Утром, ночью н днём —
Слушай Батьку!
Еслн плохо тебе —
Слушай Батьку! (3 разы)
Гэту песню выконваў вакальна-інстументальны ансамбль «Сябры» ў2006г.
Всегда ты хороша
Слова Нйколая Глейзарова Музыка Борйса Мокроусова
Зажглась заря вечерняя Над речкой голубой.
Прохладен вечер северный, А мне тепло с тобой.
Прйпев:
Веселая н грустная,
Всегда ты хороша, Как наша песня русская, Как русская душа!
С тобою годы долгне Без горя прожнвёшь, С тобою, сннеокая, Ннгде не пропадёшь.
Прйпев.
Погоннм скоро улнцей Мы свадебных коней, Ты станешь в жнзнн спутннцей й песнею моей.
Прйпев.
Зажглась заря вечерняя Над речкой голубой.
Прохладен вечер северный, А мне тепло с тобой.
Прйпев.
1955 г. (Поет советская страна. С. 285.)
Песнн к танцам
Матросскнй вальс
Ой, за волнамн, бурей полнымн, Моряка роднмый дом.
Над крылечкамн дым колечкамн, Н черемуха под окном.
Ну а главное — это славная, Та, что всех мнлей собой.
Шлют улыбкм ей волны зыбкне, Ветер ластатся штурмовой.
Прйпев:
Сннне очй далекнх подруг!
Ой вы, ночн, матросскне ночн! Только звезды да море вокрут.
Сымон Барыс (1954 г.)
Волны пенятся, мачты крепятся,
Ветер гоннт облака:
Ночь беззвёздная, море грозное, Н тоска берет моряка.
Ну, а главное — еслн б славная Подарнла пнсьмецо, Тогда б палуба закачалась бы, Завертелося колесо.
Прйпев.
— Ты не вешай нос, молодой матрос, — Все друзья сказалн так. —
Брось ты нервннчать, на манер девчат, He забудь, браток: ты моряк.
Ну, а главное — то, что славная, Все равно матроса ждёт, Еслн нравнтся флот красавнце, Ннкуда от нас не уйдет.
[3 рукапіснага зборніка песень курсанта Кілійскай мараходнай школы (у г. Кілія Ізмаільскай, потым Адэскай вобласці) С. Барыса. 1954—1955 гг.]
Солдатскнй вальс
Давно я не вндел подружку, Дорогу к знакомым местам. Налейте в железную кружку Мон боевые сто грамм.
Гнтару возьмн, струну подтянн, Солдатскую песню запой 0 доме родном, о време лнхом, Когда мы вернемся домой.
Далеко родные граннцы, Берез не встречалн мы тут. Поют не по-нашему птнцы, Цветы по-нному цветут.
За краем землн шумят ковылн, Трава по дороге степной.
Мы камень родной омоем слезой, Когда возвратнмся домой.
Нн верность, нн долг не забылн, Но все же прнзнаемся, друг, Что мало когда-то любшш Мы нашнх бесценных подруг.
Всю нежность свою, что в смутном бою, Солдат, сбереглн мы с тобой, Мы в сердце своем жене прннесем, Когда возвратнмся домой,
Домов н дорог у нас много, Но все-такн путь нам однн: Для всех нас до дому дорога Лежнт через город Берлнн.
Но рано, дружок, глядншь на восток, Походную песню запой...
Под пушечный дым пройдём мы Берлнн, Потом мы вернемся домой.
Закончнв походную службу, За жнрным домашннм столом, Прнпомннв солдатскую дружбу, Солдатскую кружку нальем.
Н чуть загрустнв, солдатскнй мотяв Прнпомннм мы мнрной порой — Споем о боях, о старых друзьях, Когда мы вернемся домой.
[3 рукапіснага зборніка песень курсанта Кілійскай мараходнай школы (наДунаі) С. Барыса. 1955 г.]
Дунайскме волны
(Старйнный вальс)
Музыка Н. Нвановйчй Слова С. Болотйна
Дунай голубой, Ты течешь сквозь века, Плывут над тобой В вышнне облака.
А ночью встает Над тобою луна, М песню поет Голубая волна.
Н разлнвается Вольный дунайскнй простор, В нем отраження Сказочных гор, В нем серебрлстая Тропка луны й звезд золотой костер.
А там, вдалн,
Огонькл,огонькн,огонькн, Словно в люльском
Саду светлячкн, Словно лгра Драгоценных камней На бархатном дне рекн.*
A no волнам л там, л тут Сотнн судов, скользя, плывут, Яхты co всех концов землл Н велнканы-кораблн.**
Н бегут, бегут Струл светлых вод, Светлых вод, Все вперед, Прямо на восход, на восход, й течет в дальнпй мпрный край, Мнрный край, Наш голубой, Велпчавый наш Дунай!***
*Первые трй куплета повторяются еце раз до знака.
**Данное четверостйшйе повторяется два раза.
*** Данный куплет повторяется дважды.
Дунай голубой — чудо-река, В воды твон смотрят века. Нет на земле — так ты н знай! — Краше тебя, Дунай!
С вершнн снеговых Альп й Карпат — В лоно твое рекм спешат. Влнться стремясь в воды твон, Звонко журчат ручьн.
Но вот вдоль рекн Опустнлась ночная прохлада, Ветер затнх,
Н звезда улыбнулась звезде.
Сталн слышней ручейкн,
Н в саду зазвенелн цнкады,
Н молчалнво
Плакучне нвы стоят, Наклонясь к воде.
Мелодйю вальса напйсал в 1880 году Носйф Нвановйч. Русскйй текст Болотйна появйлся гораздо позднее. Есть другйе русскйе тексты — С. Уколова, Е. Долматовского (не позднее 1950 г.) о боях за Дунай в годы Второй мйровой войны. Тем же боям посвяіцена навеянная «Дунайскймй волнамй» песня «Дун а й голубой» (1969, муз. А. Долуханяна, сл. Сергея Сергеевйча Смйрнова):
...Дунайскпе волны, московскяй салют, Матросы с «полундрой» в атаку ндут! Нам песня тверднла: Дунай — голубой. А мы его красным вмдалм с тобой...
Нвановйчй, йлй Нвановйч (Ivanovici) Носйф (Нон, Нван) (1845— 1902) — румынскйй музыкант. Родйлся в сербской крестьянской семье. Нграл на народных йнструментах. Вйртуоз-кларнетйст. Был также дйрйжером военного оркестра е Галаце. Автор более 100 вальсов, e moM чйсле популярного «Дунайскйе волны» (1880 г.) (По матерйалам Музыкального энцйклопедйческого словаря. М.: Сов. энцйклопедйя, 1990.)
Дунайскне волны
(Вальс для пенйя)
Музыка Н. Нвановйча
Слова С. Уколова (перевод с румынского)
Тнх н краснв дорогой наш Дунай, Где он течет, там страна — чнстый рай. Там у людей взор нежный, жарче кровь, Там все мон мечты н любовь!
Волны Дуная, тнхо сверкая, С края до края гонят ладьн. Чувства не скрою, н за волною Летят с мечтою мыслн мон.
Туда, где я так счастлнв был, Где я страдал, где я любнл. Н где взамен я был любнм! Но всё увы! Прошло как дым!
Горе одно мне суждено.
Вновь одннокнй блуждаю я.
Быстрой волной взят мой покой!
Проіцай! Проіцай, радость моя!
Дунайскне волны
Музыка Н. Нвановйчй
Слова Е. Долматовского
Вндел, друзья, я Дунай голубой,
Занесен был туда я солдатской судьбой, Я не слыхал этот вальс прн луне, Там нас ветер качал на дунайской волне.
Вндел отважных советскнх ребят, Славных друзей м хорошнх солдат, Тех, кто на Волге сраженье велн Н на Дунай пршплн.
Девушкн нежно смотрелн нм вслед, Шлн онн далыпе дорогой побед, Н отраженнем волжской волны Былн глаза полны.
Нынче друзья собралнсь за столом, 0 знакомых местах, о Дунае споем.
В жаркнх боях заіднтнв этот край, Мы свободу твою отстоялн, Дунай.
Слова напйсаны не позднее 1950 года на мелодйю йзвестного вальса.
Коробочка
(Коробейнйкй)
СловаНйколая Некрасова
Музыка народная
— Эх, полным-полна моя коробочка, Есть в ней снтец н парча.
Пожалей, моя зазнобушка, Молодецкого плеча!
Выйду, выйду в рожь я высокую,
Там до ночкн похожу, Как завнжу черноокую — Все товары разложу.
— Цены сам платнл я немалые,
He торгуйся, не скупксь, Подставляй-ка губкн алые, Блнже к молодцу саднсь!
Катя бережно торгуется, Все бонтся передать.
Парень с девнцей целуется, Проснт цену набавлять.
Знает только ночь глубокая, Как поладнлн онн...
Распрямнсь ты, рожь высокая, Тайну свято сохранн!
Эх, полным-полна моя коробочка, Есть в ней снтец н парча.
Пожалей, душа-зазнобушка, Молодецкого плеча!
Здесь печатается самый короткйй варйант песнй.
Когда б я нмел златые горы...
(Русская народная песня, вальс)
Когда б я нмел златые горы Н рекн, полные вяна, Все отдал бы за ласкн, взоры, Чтоб ты владела мной одна.
Все отдал бы за ласкн, взоры, Чтоб ты владела мной одна.
— He упрекай несправедлнво, Скажн всю правду ты отцу.
Тогда свободно н счастлнво С молнтвой мы пойдем к венцу. Тогда свободно н счастлнво С молнтвой мы пойдем к венцу.
— He раз, Марня, твою руку Проснл я у отца, не раз.
Отец не понял моей мукн, Жестокнй сердцу дал отказ. Отец не понял моей мукн, Жестокнй сердцу дал отказ.
Клянусь, Марня, Бог с тобою, Клянусь распятнем Хрнста, Что будешь ты моей женою, Поверь: любовь моя чнста.
Что будешь ты моей женою, Поверь: любовь моя чнста.
Забудь свой дом, свою обнтель, Забудь роднтелей свонх.
Поверь словам моего обета, Бегн с возлюбленным свонм.
Поверь словам моего обета, Бегн с возлюбленным свонм.
— Но как же, мнлый, я покнну Семью родную н страну?
Уедем мы в страну чужую, Н бросншь там меня одну.
Уедем мы в страну чужую, Н бросншь там меня одну.
Тогда бежать я с ннм решнлась, Повернв клятве роковой, На Божнй храм перекрестнлась, В слезах взглянув на дом родной. На Божнй храм перекрестнлась, В слезах взглянув на дом родной.
Умчалнсь мы в страну чужую, А через год он нзменнл.
Забыл он клятву ту святую, А сам другую полюбнл.
Забыл он клятву ту святую, А сам другую полюбнл.
А мне сказал, стыдясь нзмены: — Ступай обратно в дом отца. Оставь, Марня, мон стены! Я провожу тебя с крыльца. Оставь, Марня, мон стены! Я провожу тебя с крыльца.
За речн, ласкн огневые Я награжу тебя конем, Уздечку, хлыстйк золотые, Седельце, шнто жемчугом. Уздечку, хлыстнк золотые, Седельце, пшто жемчугом.
— He надо мне твоей уздечкн. He надо мне твойго коня, Ты пропнл горы золотые Н рекн полные внна.
Ты прогшл горы золотые Н рекн полные внна.
Перапісаў С. В. Барысу 1980 г. з рукапіснага зборніка песень былой настаўніцы Лідзіі Андрэеўны Кашалёвай (1923 г. нар.), жыхаркі вёскі Шэйкі Худавецкага сельсавета Крупскага раёна.
У1940 —1960 гг. гэта песня-вальс была самай папулярнай наўсіх беларускіх вяселлях і вечарынках. Яе спявалі музыкі, падяе скакалі.
На сопках Маньчжурнм
(Старйнный русскйй вальс)
Спнт Гаолян,
Сопкн покрыты мглой...
На сопках Маньчжурнн вонны спят, Н русскнх не слышно слез...
Страшно вокруг,
Лншь ветер на сопках рыдает. Порой нз-за туч выплывает луна, Могнлы солдат освеіцает.
Белеют кресты, Далёкнх героев прекрасных.
Н прошлого тенн кружатся вокруг, Твердят нам о жертвах напрасных.
Средь будннчной тьмы, Жнтейской обыденной прозы, Забыть до снх пор мы не можем войны, Н льются горючне слезы.
Героев тела
Давно уж в могнлах нстлелн, А мы мм последннй не отдалн долг й вечную память не спелн.
Так спнте ж, сыны, Вы погнблн за Русь, за Отчнзну. Но верьте: еіцё мы за вас отомстнм Н справнм кровавую трнзну.
Плачет, плачет мать родная, Плачет молодая жена, Плачет вся Русь, как однн человек, Злой рок н судьбу кляня...
1906 г.
РасіяўХІХі пачаткуХХстагоддзя вяла імперыялістычкыя войны. Такой жа была і руска-японская вайны 1904 — 1905 года, калі Расія
пацярпела паразу. На сопках Маньчжурыі пад Лаянам і Мукдэнам загінуў Макшанскі полк рускіх войск,уякім служыў капельліейстрам Іьля Аляксеевіч Шатроў, які напісаў музыку да верша Cm. Скітальца і А. Машыстага. У Савецкім Саюзе гэты вальс фактычна быў пад забаронай. Яго не выконвалі, бо гэта вальс-рэквіем, як напамінак пра жахі любой вайны. У творы закладзена ідэя пацыфізму.
Хорошм весной в саду цветочкм...
Слова Сергея Алымова
Музыка Борйса Мокроусова
Хорошн весной в саду цветочкн, Еіце лучше девушкн весной. Встретншь вечерочком Мнлую в садочке — Сразу жнзнь становнтся нной.
Мое счастье где-то недалечко, Подойду да постучу в окно: — Выйдн на крылечко Ты, мое сердечко, Без тебя тоскую я давно.
В нашей жнзнн всякое бывает, Набегает с тучамн гроза. Туча уплывает, Ветер утнхает, Н опять сннеют небеса.
Хорошн весной в саду цветочкн, Еіце лучше девушкн весной. Встретншь вечерочком Мнлую в садочке — Сразу жнзнь становнтся нной.
1946 г.
(Поет советская страна. С. 185.)
У1950-я гады мелодыя гэтай песні была папулярным факстротам на вечарынкаху Беларусі.
Выйду ль я на реченьку...
Выйду ль я на реченьку, Посмотрю ль на быструю, He увнжу ль я своего мнлого, Сердечного друженька.
Мы сойдемся, поклоннмся, Поснднм, повеселнмся, Поснднм, повеселнмся, Мы домой пойдем, простнмся:
«Проіцай, яхонт дорогой. He расстался бы с тобой». «Внноград ты мой зеленый, Без ума ты меня сделал».
Мне сказалн про мнлого: «Мнлый не жнв, не здоров, Мнлый не жнв, не здоров, Будто без вестн пропал».
А сегодня мой мнлой Вдоль по улнце прошел, Вдоль по улнце прошел, Громко-звонко просвнстал.
Громко-громко просвнстал, На окошко не смотрел.
На окошке есть прнметка: Вннограду внснт ветка.
Я по той лн по прнметке Ко мнлу дружку зайду. Мой мнленькнй очень рад, Воротечкн отворял,
Воротечкн отворял, Всередн двора встречал, Всередн двора встречал, За белы ручкм прнмал.
У Беларусі на вясковых вечарынкаху 1950-1960 гадах пад музыку гэтай песні скакалі бытавы танец «На реченьку».
Дадатак 2
Гімны славянскіх краін
Гімны ўзніклі ў Старажытнай Грэцыі. Там выконвалі гімн у гонар славы Апалона. А ў сярэднявеччы ваяры выкарыстоўвалі пры неабходнасці ваенныя песні і музыку. У XV ст. польскія і літоўскія рыцары перад боем спявалі «Багародзіцу».
У XX ст. кожная незалежная дзяржава набыла сабе дзяржаўны гімн. Украінцы абралі сабе за гімн «Це не вмерла Украінн і слава, і воля», палякі — Мазурку Дамброўскага, чэхі—песню «Дзе мой дом?», славакі — песню «Гэй, славакі!». Многія народы шануюць свае гімны, якія стварылі іх продкі. Толькі рускія, балгары ды беларусы змяняюць свае гімны ў залежнасці ад палітычнага ладу.
Каб пазнаёміць чытачоў з нацыянальнымі гімнамі блізкіх па мове нам народаў, тут даюцца гімны славянскіх краін, з якімі вельмі цесна звязана наша краіна. Польскі, рускія і савецкія гімны былі дзяржаўнымі і для беларусаў. Беларусы жылі разам у адной дзяржаве з палякамі, потым разам з рускімі ў складзе Расійскай імперыі, Расійскай Рэспублікі і, нарэшце, у СССР. Сучасныя дзяржаўныя гімны суседніх і іншых славянскіх краін друкуюцца тут як даведачны матэрыял для чытача.
Расійскія гімны
У Расіі першы гімн «Гром перамогі» быў створаны ў 1791 г. беларускім кампазітарам Восіпам Казлоўскім. А раней фактычна неафіцыйным гімнам у Расіі можна лічыць «Праабражэнскі марш», які выконвалі на ўсіхурачыстасцях і пры прыёме паслоў. Яго напісаў невядомы капельмейстар. Вось яго словы:
Пойдем, братцы, за граннцу Бнть отечества врагов.
Вспомннм матушку-царнцу, Вспомннм, век её каков!
Гімн «Гром перамогі» створаны на верш Г. Р. Дзяржавіна, які быў напісаны ў гонар перамогі A. В. Суворава у руска-турэцкай вайне.
Гром победы, раздавайся!
Веселнся, храбрый Росс!
Звучной славой украшайся, Магомета ты потряс.
Аднак гэты гімн так і не стаў афіцыйным, хоць яго выконвалі на розных урачыстасцях. Рускі кампазітар Дзмітрый Бартнянскі ў XIX ст. напісаў рэлігійны гімн «Коль славен наш Господь в Сноне». Ён стаў нацыянальным духоўным гімнам Расіі. 3 1856 па 1917 год галоўная вежа Маскоўскага Крамля (Спаская) вызванівала гімн «Коль славен наш Господь в Сноне». Гэта адбывалася a 15 і 21 гадзіне. A 12 і a 18 гадзіне тымі ж 37 звонамі вызванівалі «Праабражэнскі марш».
У 1918 г. абедзве мелодыі былі замененыя на міжнародны пралетарскі гімн «Інтэрнацыянал» і жалобную мелодыю «Вы жертвою палн в борьбе роковой...»
Першым афіцыйным дзяржаўным гімнам Расіі стала «Молнтва русскнх», напісаная В.А.Жукоўскім у 1815 г.:
Боже, Царя хранн!
Славному долгй днн
Дай на землн!
Гордых смнрнтелю.
Слабых храннтелю, Всех утешнтелю — Все ннспошлн!
Спачатку (з 1816 г.) гэты гімн выконвалі на мелодыю англійскага гімна «Боже, хранн короля!» Цар Мікалай I у 1833 г. захацеў мець поўнасцю нацыянальны гімн. Граф Бенкендорф даручыўкампазітару Аляксею Фёдаравічу Львову напісаць рускі гімн. Яму ўдалося гэта
зрабіць. 25 снежня 1833 г. калі Расія святкавала вызваленне ад нашэсця французаўі турак, новы гімн быў выкананы на ўрачыстасцях у Зімнім палацы і быў зацверджаны дзяржаўным гімнам Расійскай імперыі. Ён праіснаваў да 2 сакавіка 1917 г., да дня адрачэння ад прастола Мікалая II. У1917-1918 гг. гімнам рэвалюцыйнай Расіі была песня «Рабочая Марсельеза».
Пасля перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі ў 1918-1943 гг. гімнам РСФСР і з 1923 г. гімнам СССР быў «Інтэрнацыянал».
Новы Дзяржаўны гімн СССР «Союз нерушнмый» упершыню прагучаў па радыё ноччу на 1 студзеня 1944 г. Тэкстяго напісалі Сяргей Уладзіміравіч Міхалкоў (нар. у 1913 г.) і Г. Эль-Рэгістан (Габрыэль Аркадзьевіч Ураклян), а музыку выкарысталі A. В. Аляксандрава з «Песнн о партнн»* («Гнмн партяя большевнков»). Потым ён стаў афіцыйна называцца «Дзяржаўны гімн Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік». Яго пераклалі на мовы народаў саюзных рэспублік. Дарэчы, Аляксандр Васільевіч Аляксандраў (1883-1946) — арганізатар і мастацкі кіраўнік Ансамбля песні і танца Савецкай Арміі, аўтар «Песні аб Савецкай Арміі». Пасля крытыкі культу асобы Сталіна ўтэкст «Дзяржаўнага гімна Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік» уносіліся папраўкі пры М.С.Хрушчове і Л. І.Брэжневе. Па Маскоўскім радыё гімн СССР выконвалі да канчатковага распаду СССР (25 снежня 1991 г.).
27 лістапада 1990 г. II З'езд народных дэпутатаў РСФСР зацвердзіў у якасці музыкі Дзяржаўнага гімна РСФСР «Патрноткческую песнь» М.І. Глінкі.
Прэзідэнт Расійскай Федэрацыі У. У. Пуцін даручыў С. У. Міхалкову напісаць новы тэкст на музыку былога Дзяржаўнага гімна СССР «Союз нерушнмый» A. В. Аляксандрава. Ён напісаў новы верш «Россня— свяіценная наша держава!» Дзяржаўны гімн Расійскай Федэрацыі «Россня— свяіцення наша держава!» быў прыняты Дзяржаўнай Думай, Саветам Федэрацыі і нарэшце 30 снежня 2000 г. быўзацверджаныўказам № 2110 Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі У.У. Пуціна. Па Маскоўскім радыё ён выконваецца штодзённа з 1 студзеня 2001 г.
Супраць новага гімна на старую мелодыю былога партыйнага гімна выступілі некаторыя лібералы, сярод якіх палітык Рыгор Яўлінскі, журналіст Уладзімір Познер.
* Пасля крытыкі кулыпу асобыў 1956 г. партыйным гімнам КПСС стаў «Інтэрнацыянал» (гл. С.290).
Гнмн Россмйской Ммпернм
(1833—1917 гг.}
Боже, Царя хранн!
Снльный, державный, Царствуй во славу, Во славу нам!
Царствуй на страх врагам, Царь православный!
Боже, Царя, Царя хранн!
Боже, Царя хранн!
Славному долгн днн
Дай на землн!
Дай на землн!
Гордых смнрнтелю,
Слабых храннтелю, Всех утешнтелю — Всё ннспошлн.
Перводержавную
Русь православную, Боже, храня! Боже, хранн!
Царство ей стройное, В снле спокойное!
Все ж недостойное Прочь отженн!
0, Провнденне! Благословенне Нам ннспошлн! Нам ннспошлн!
К благу стремленне, Счастье, смнренне, В скорбн терпеняе Дай на землн!
Офнцмальная версмя гнмна «Ннтернацмонал»
Текст Эжена Потье
Музыка Пьера Дегейтера
Трй куплета «Ннтернацйонала» в переводеА.Я. Коца с небольшймй йзмененйямй составйлй государственный гймн РСФСР (1918 — 1922 гг.), а после образованйя Советского Союза (1922 г.) он же стал гймном СССР (1923—1943 гг.)
Вставай, проклятьем заклеймённый, Весь мнр голодных й рабов!
Кйпйт наш разум возмуіцённый й в смертный бой вестя готов. Весь мнр насялья мы разрушям До основанья, а затем Мы наш, мы новый мнр постройм, — Кто был нйчем, тот станет всем.
Прйпев:
Это есть наш последняй й решйтельный бой, С Йнтернацйоналом Воспрянет род людской!
Нйкто не даст нам йзбавленья — Нй бог, нй царь й нй герой. Добьёмся мы освобожденья Своею собственной рукой.
Чтоб свергнуть гнёт рукой умелой, Отвоевать своё добро, Вздувайте горн й куйте смело, Пока железо горячо!
Прйпев.
Лйшь мы, работннкй всемнрной, Велнкой армйй труда, Владеть землёй ймеем право, Но паразнты — нккогда. й еслч гром велйкйй грянет Над сворой псов й палачей, — Для нас всё так же солнце станет Сйять огнём свойх лучей.
Прйпев.
Мнтернацмонал
(Перевод А.Я. Коца)
Вставай, проклятьем заклейменный, Весь мнр голодных н рабов!
Кнішт наш разум возмуіцённый Н в смертный бой вестн готов.
Весь мнр наснлья мы разрушнм До основанья, а затем
Мы наш, мы новый мнр постронм: Кто был ннкем, тот станет всем.
Прйпев:
Это есть наш последннй Н решнтельный бой;
С Ннтернацноналом Воспрянет род людской!
Ннкто не даст нам нзбавленья — Нн бог, нн царь н не герой.
Добьёмся мы освобожденья Своею собственной рукой. Чтоб свергнуть гнёт рукой умелой, Отвоевать своё добро, Вздувайте горн н куйте смело, Пока железо горячо!
Прйпев.
Довольно кровь сосать, вампмры, Тюрьмой, налогом, нніцетой!
У вас — вся власть, все блага мнра, А наше право — звук пустой !
Мы жнзнь постронм по-нному, й вот наш лозунг боевой: «Вся власть — народу трудовому! А дармоедов всех долой!»
Прйпев.
Презренны вы в своём богатстве, Угля н сталн королн!
Вы вашн троны, тунеядцы, На нашнх спннах возвелн.
Заводы, фабрйкя, палаты — Всё нэшйм создано трудом. Пора! Мы требуем возврата Того.что взято грабежём.
Прйпев.
Довольно королям в угоду Дурманять нас в чаду войны! Война — тнранам! Мйр — Народу! Бастуйте, армйй сыны!
Когда ж тнраны нас заставят В бою геройскя пасть за нйх, Убййцы, в вас тогда направям Мы жерла пушек боевых!
Прйпев.
Лйшь мы, работнйкй всемнрной, Велнкой армйй труда, Владеть землёй ймеем право, Но паразйты — нйкогда! й еслй гром велйкйй грянет Над сворой псов й палачей, Для нас всё так же солнце станет Сйять огнём свонхлучей.
Прйпев.
Мнтернацмонал
(Полная версйя песнй)
Слова Эжена Потье
Музыка Пьера Дегейтера
Нйже дан сделанный В.Граевскйм й К.Майскйм (на основанйй переводов Коца, Гатова й орйгйнального французского текста) полный перевод на русскййязыкпеснй «Ннтернацйонал», содержаіцйй все 6 куплетов.
1.
Вставай, проклятьем заклеймённый, Голодный, угнетенный люд!
Наш разум — кратер раскалённый, Потокй лавы мнр зальют.
Сбйвая прошлого оковы, Рабы восстанут, а затем Мнр будет нзменён в основе: Теперь нйчто — мы станем всем!
Время бптвы настало. Все сплотнмся на бой. В Ннтернацнонале Сольется род людской!
2.
Ннкто не даст нам нзбавленья: Нн бог, нн царь н не герой. Добьемся мы освобожденья Своею собственной рукой.
Чтоб вор вернул нам все, что взял он, Чтоб дух тюрьмы навек пропал, Ковать железо будем с жаром, Пока горяч еіце металл.
3.
Держава — гнёт, закон лншь маска, Налогн душат невтерпёж.
Ннкто богатым не указка, Н прав у бедных не найдёшь. Довольно государства, право, Услышьте Равенства завет: Отныне есть у нас лншь право, Законов же у равных нет!
4.
Дошлн в корыстн до предела Монархн угля, рельс н руд. Нх омерзнтельное дело — Лншь угнетать н грабнть Труд. Мы создаем все капнталы, Что в сейфах подлецов лежат. Вперед! Теперь пора настала Свое потребовать назад!
5.
Довольно нас понть дурманом! Проіцай, военная муштра!
Народам — мнр, война — тнранам! Забастовать, солдат, пора.
Когда ж прнкажут канннбалы Нам всем геройскн околеть — Тогда по нашнм генералам Свонм же пулям полететь!
6.
Рабочне, крестьяне, будем Велнкой армней Труда.
Земля дана для счастья людям, Прогоннм трутней навсегда! Напнвшнсь кровн до отвала, Стервятннк пьян н ворон сыт. Добьемся, чтобы нх не стало, й вновь мнр солнце озарнт!
Песня о партнм
Слова Васйлйя Лебедева-Кумача Музыка Александра Александрова
Страны небывалой свободные детн, Сегодня мы гордую песню поем 0 ПАРТЙЙ самой могучей на свете, 0 самом большом человеке своем!
Прйпев:
Славой овеяна, волею спаяна, Крепнн н здравствуй во векн веков! ПАРТЙЯ ЛЕНЙНА, ПАРТЙЯ СТАЛЙНА, Мудрая ПАРТЙЯ большевнков!
Страну Октября создала на земле ты, Могучую Роднну, вольных людей, Стонт, как утес, государство Советов, Рожденное снлой н правдой твоей!
Прйпев.
Александр Александров
йзменннков подлых, гннлую породу
Ты грозно сметаешь с путн своего!
Ты — гордость народа, ты — мудрость народа, Ты — сердце народа, ты — совесть его!
Прйпев.
й Маркса н Энгельса пламенный геннй Предвндел коммуны грядуіцнй восход. Дорогу к коммуне наметнл нам ЛЕНЙН, й СТАЛЙН велнкнй по ней нас ведет!
Прйпев.
1938 г.
Государственный гнмн Союза Советскмх Соцналнстнческнх Республнк
(1944 г.)
Слова Сергея Владймйровйча Мйхалкова й Г. Эль-Регйстана
(Габрйэля Аркадьевйча Урекляна)
Музыка Александра Васйльевйча Александроеа
Союз нерушнмый республнк свободных Сплотнла навекн Велнкая Русь.
Да здравствует созданный волей народов Еднный, могучнй Советскнй Союз!
Прйпев:
Славься, Отечество наше свободное, Дружбы народов надежный оплот!
Знамя советское, знамя народное Пусть от победы к победе ведет!
Сквозь грозы сняло нам солнце свободы, Н Ленлн велнкнй нам путь озаркл: Нас вырастнл Сталнн — на верность народу, На труд н на подвнгн нас вдохновйл!
Прйпев:
Славься, Отечество наше свободное, Счастья народов надежный оплот!
Знамя советское, знамя народное Пусть от победы к победе ведет!
Мы армню нашу растнлй в сраженьях.
Захватчйков подлых с дорогй сметем! Мы в блтвах решаем судьбу поколеннй, Мы к славе Отчнзну свою поведем!
Прйпев:
Славься, Отечество наше свободное, Славы народов надежный оплот!
Знамя советское, знамя народное Пусть от победы к победе ведет!
Государственный гнмн Союза Советскмх Соцналмстнческнх Республмк
(1977 г.)
Слова С. В. Мйхалкова й Г. Эль-Регйстана
Музыка A. В. Александрова
Союз нерушнмый республнк свободных Сплотшіа навекн Велнкая Русь.
Да здравствует созданный волей народов Еднный, могучнй Советскнй Союз!
Славься, Отечество наше свободное, Дружбы народов надежный оплот!
Партня Ленйна — снла народная Нас к торжеству коммуннзма ведет!
Сквозь грозы сняло нам солнце свободы, й Леннн велнкнй нам путь озарнл: На правое дело он поднял народы, На труд н на подвнгн нас вдохновнл!
Славься, Отечество наше свободное, Дружбы народов надежный оплот!
Партня Леннна — снла народная Нас к торжеству коммуннзма ведет!
В победе бессмертных ндей коммуннзма Мы внднм грядуіцее нашей страны, й Красному знаменн нашей Отчнзны Мы будем всегда беззаветно верны!
Славься, Отечество наше свободное, Дружбы народов надежный оплот!
Партня Леннна — снла народная Нас к торжеству коммуннзма ведет!
Государственный гммн Россмйской Федерацмм
Слова С. В. Мйхалкова
Музыка A. В. Александрова
Россня — свяіценная наша держава, Россня — любнмая наша страна.
Могучая воля, велнкая слава Твое достоянье на все времена!
Прйпев:
Славься, Отечество наше свободное, Братскнх народов союз вековой, Предкамн данная мудрость народная! Славься, страна! Мы горднмся тобой!
От южных морей до полярного края Раскмнулнсь нашн леса н поля.
Одна ты на свете! Одна ты такая Храннмая Богом родная земля!
Прйпев:
Славься, Отечество наше свободное, Братскнх народов союз вековой, Предкамн данная мудрость народная! Славься, страна! Мы горднмся тобой!
Шнрокнй простор для мечты н для жнзнн Грядуіцне нам открывают года.
Нам снлу дает наша верность Отчнзне. Так было, так есть н так будет всегда!
Прйпев:
Славься, Отечество наше свободное, Братскнх народов союз вековой, Предкамн данная мудрость народная! Славься, страна! Мы горднмся тобой!
31.12.2000 г.
СергейМйхалков
Дзяржаўны нацыянальный гімн Полыпчы
«Mazurek Dqbrowskiego» («Jeszsze Polska nie zgin^ta») — кампазіцыя, якую напісаў Юзаф Выбіцкі. Упершыню яна была выканана 20 ліпеня 1797 г. вайсковым аркестрам у рытме мазуркі на польскую народную мелодыю. Яе першапачатковая назва «Piesn Legionow Polskich we Wloszech» («Песня польскіх легіёнаў у Італіі»). Чаму такая назва?
Паўстанне 1794 г. пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі пацярпела паражэнне. Паўстанцы ўцякалі ў Францыю і Італію. Польшча знікла як дзяржава ў 1795 г. у выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай, які ажыццявілі Расія, Прусія і Аўстрыя. У 1797 г. польскі генерал Ян Генрык Дамброўскі з дазволу Напалеона Банапарта стварыў у Італіі з уцекачоў польскія легіёны, якія павінны былі вызваліць Польшчу ад акупантаў.
Для польскіхлегіёнаўуІталііЮзаф Выбіцкіінапісаўгэтую песню. Яе назвалі «Маршам Дамброўскага» (інакш «Мазурка Дамброўскага»] у гонар польскага патрыёта генерала Дамброўскага, хоць ён і не з’яўляўся аўтарам гэтай песні. Песня стала нацыянальным
гімнам палякаў падчас паўстанняў 1830-1831 гг. і 1863-1864 гг. У 1926 г. «Марш Дамброўскага» ўзаконілі як Дзяржаўны гімн Полыпчы.
У час рэвалюцыйных падзей 1848 г. «Марш Дамброўскага» выконваўся ў Празе, Парыжы, Вене і Берліне. Сярод палякаў ён стаў вельмі папулярным.
Ян Генрык Дамброўскі
На матыў «Марша Дамброўскага» славацкі пазт Самуэль Тамашык напісаў песню «Гэй, славакі!». Ідэя польскага нацыянальнага гімна аказала ўплыў і на стварэнне іншых нацыянальных гімнаў.БалгарскіпаэтМікалайЖыўкаўсклаўпесню«Шумі,Марыца», якая ў 1886-1944 гг. была гімнам Балгарыі. Яго ўплыў сказаўся і на тэксце гімна Украіны «Це не вмерла Украінн» Паўла Чубінскага і на беларускім гімне «Жыве Беларусь!» Леаніда Пранчака.
Mazurek Dgbrowskiego
TekstJozel Wybicki
Melodia Ludowa
Jeszcze Polska nie zgin^la, Kiedy my zyjemy.
Co nam obca przemoc wzi^la, Szabl$ odbierzemy.
Marsz, marsz, Dqbrowski, Z ziemi whskiej do Polski, Za twoim przewodem Zlqczym siq z narodem.
Przejdziem Wisl$, przejdziem Wart^, B^dziem Polakami,
Dal nam przyktad Bonaparte, Jak zwyci^zac mamy.
Marsz, marsz, Dqbrowski...
Jak Czarniecki do Poznania
Po szwedzkim zaborze, Dia ojczyzny ratowania Wrocim si$ przez morze.
Marsz, marsz, Dqbrowski...
Juz tarn ojciec do swej Basi
Mow! zaplakany:
«Sluchaj jeno, pono nasi Bij^ w tarabany.»
Marsz, marsz, Dqbrowski...
Орйгйнальный текст «Мазуркй Домбровского» включал в себя две дополнйтельные строфы (в офйцйальном тексте государственного гамна Полыйй онй отсутствуют):
Niemiec, Moskal nie osi^dzie, Gdy jqwszy patasza Haslem wszystkich zgoda b^dzie I Ojczyzna nasza.
Marsz, marsz, Dqbrowski...
Na to wszystkich jedne glosy:
«Dosyc tej niewoli!
Mamy Radawickie kosy Kosciuszk^, Bog pozwoli».
Marsz, marsz, Dqbrowski...
Заўвагі
Чарнецкі Стэфан — адзін з камандзіраў пераможнай вайны Польшчы супраць Швецыі ў XVII ст.
«Мора пяройдзем»: пасля вызвалення Польшчы Чарнецкі ваяваў у Даніі.
Бася — кароткая форма ад жаночага імені «Барбара».
Рацлавіцы — мястэчка ў Польшчы, побач з якім у 1794г. адбылася бітва паміж расійскім войскам і паўстанцамі Касцюшкі. Расійскі атрад адступіў бо на яго напалі касінеры (сяляне, узброеныя косамі].
Мазурка Дамброўскага
Верш Юзафа Выбіцкага
Музыка народная
Пераклад на беларускую мову Сымона Барыса
Яшчэ Польшча не загінула, Калі мы жывём.
Што аднята было сілай —
Шабляй мы вярнём.
Прыпеў:
Марш, марш Дамброўскі.
3 зямлі італьянскай у Польшчу.
Пад тваёй камандай Злучымся з народнам.
Пяройдзем мы Віслу,
Пяройдзем мы Варту —
Будзем палякамі.
Даў нам прыклад Банапарт, Як трэба перамагаць.
Прыпеў.
Як Чарнецкі ў Познань
Пасля шведскага палону, Для ратавання Айчыны Вярнемся праз мора.
Прыпеў.
Ужо бацька сваёй Басі
Кажа заплаканы:
«Слухай, пэўна, нашы Б’юць у барабаны».
Прыпеў.
Арыгінальны тэкст «Мазуркі Дамброўскага» (1797 г.) меў яшчэ дзве дадатковыя страфы, якія не трапіліў афіцыйны тэкст дзяржаўнага гімна Польшчы. Ніжэй яны друкуюцца ў перакладзе на беларускую мову.
Немец, маскаль не асядзе, Калі ўзняўшы палашу Для ўсіх клічам будзе Згода і Айчына наша,
Прыпеў
I пра тое ў адзін голас:
«Досіць той няволі!
Маем рацлавіцкія косы
Касцюшкі, Бог пазволіць».
Прыпеў.
Песню вядомую ў народзе як «Марш Дамброўскага» спявалі ў 1920—1930-х гадаху Заходняй Беларусі на польскай і беларускай (у вольным перакладзе) мовах. Сярод беларусаў вядома ў варыянтах. Напрыклад. У прыпеве ёсць такія словы: «Марш, марш Дамброўскі. Дамброўскі ды польскі»
У канцы 1930-х гадоў у Заходняй Беларусі з'явіліся і пародыя на польскі гімн.
Яшчэ Польшча не згінэла, Але згінуць мусіць.
Калі немец не разаб’е, Бальшавік задушыць.
Гммн Польшм
(Перевод на русскйй язык)
Еіцё Польша не погнбла/ Еслн мы жмвы.
Всё, что отнято вражьей снлой, Саблею вернём.
Прйпев:
Марш, марш, Домбровскнй...
С землн нтальянской в Польшу. Под твонм руководством Соеднннмся с народом.
Перейдём мы Внслу с Вартой, Будем полякамн.
Дал прнмер нам Бонапарт Как должны мы побеждать.
Прйпев:
Как Чарнецкнй в Познань, После шведского плена, Для спасення роднны Вернёмся через море,
Прйпев:
Говорнт отец своей Басе, Весь заплаканный: «Слышншь, похоже нашн:
Бьют в барабаны.»
Прйпев:
(В орйгйнальном тексте еіцё dee строфы)
Немец, москаль не осядет, Когда поднявшн меч
Для всех нас обіцнм клнчем станет Согласне й наша Роднна.
Прйпев:
й сольются нашн голоса в однн:
— Хватнт рабства!
Есть у нас косы рацлавнцкяе, С намн Костюшко н Бог нам поможет.
Прйпев:
Rozszumialy si^ wierzby placz^ce
(Расійумелйсь плакучйе йвы)
muz. W Agapkina, si. R. Slqzak
Rozszumialy si? wierzby placzqce, Rozplakala si? dziewczyna w gios, Od lez oczy podniosla blyszczqce Na zolnierski, na twardy zycia los.
Refren:
Nie szumcie, wierzby, nam, Z zalu, co serce rwie, Nie placz, dziewczyno ma, Bo w partyzantce nie jest zle. Do tanca graj? nam Granaty, wisow szcz?k*, Smierc kosi niby lan, Lecz my nie wiemy, co to l?k.
Bloto, deszcz czy sloneczna spiekota, Wsz?dzie slychac miarowy, rowny krok, To maszeruje lesna piechota, Smech na ustach, swobody twardy wzrok.
Refren:
Nie szumcie, wierzby...
I choc droga si? nasza nie konczy, Choc nie wiemy, gdzie w?drdwki kres, Ale pewni jestesmy zwyci?stwa, Bo przelano juz tyle krwi i lez..
Refren:
Nie szumcie, wierzby..
Песня намелодйю русского марша Васйлйя Агапкйна (1884—1964) «Проіцанйе славянкй», напйсанного в 1912 году. Первоначальный варйант этой песнй — «Rozszumialy siq brzozy placzqce» («Расшумелйсь плачуіцйе березы») — сложйл в 1937 году школьный учйтель музыкй Роман Шлензак (1909—1968):
*Wisow szcz^k («лай eucoe»). «W1S», он же «Vis» — польскйй пйстолет образца 1935 г. Это было штатное оружйе офйцеров u подофйцеров, популярное оружйе польского подполья. Йзготавлйвалй его в Радоме.
Rozszumiafy siQ brzozy placzqce, Rozptakala si$ dziewczyna w gios, W gore oczy podniosla placzqce, Na zolnierza, na twardy jego los.
Do tanca graj$ nam
Granaty, wisow szcz^k,
Smierc kosi niby lan,
Lecz my nie wiemy, co to l$k...
Pokochalas jak kazda dziewczyna
Lecz pokochac zolnierza jest zle.
Rusza w pochod znow nasza druzyna, Zegnaj i zapomnij dziewczyno mnie...
B годы фашйстской оккупацйй Шлензак был участнйком Тайной органйзацйй учйтелей, которая занймалась подпольным преподаванйем. Около 1943 года нейзвестный автор внес йзмененйя в текст песнй. После чего она превратйлась в «Rozszumiafy si^ wierzby placzqce» u получйла шйрокую популярность средй польскйх партйзан Армйй Краёвой. Онй воевалй й в Западной Белоруссйй.
Расшумеліся вербы плакучыя
Словы Рамана Шлензака
Музыка Васілія Агапкіна
(на мелодыю марша «Развітанне славянкі»)
Пераклад на беларускую мову Сымона Барыса
Расшумеліся вербы плакучыя.
Расплакалася дзяўчына да слёз, Яна вочы ўзняла бліскучыя — Баіцца за жыццё жаўнера і яго лёс.
Прыпеў:
He шуміце, вербы, нам, Ад жалю сэрца аж рвецца. He плач, дзяўчына мая, Бо ў партызанах някепска жывецца. Нам гранаты танцы іграюць, Пісталеты падпяваюць.
Тут смерць ходзіць і з касой,
3 ёй мы сябруем, як з сястрой.
Балота, дождж, ад сонца спякота.
Усюды чуваць мерны роўны крок. Гэта маршыруе лясная пяхота — Смех на губах ды свабоды ўрок.
Прыпеў.
I хоць мы зноў у дарозе, Хоць не знаем, дзе закончыцца шлях. Але мы ўпэўнены ў перамозе, Бо шмат крыві праліта за наш сцяг.
Прыпеў.
Ніжэй даецца пераклад першапачатковага варыянта песні Рамана Шлензака «Расплакаліся плакучыя бярозы», які складзены ў 1937 годзе.
Расшумеліся бярозы плакучыя. Расплакалася дзяўчына да слёз, Угару ўзняла вочы плакучыя На жаўнера, на цяжкі яго лёс.
Нам гранаты танцы граюць, Пісталеты падпяваюць.
Смерць за намі йдзе з касой, 3 ёй сябруем, як з сястрой.
Закахалася, як кожна дзяўчына, У таго жаўнера, які на вайне.
Пойдзе ў паход наша дружына, Перажыгнай і запомні мяне.
Гімн Украіны
На пачатку восені 1862 г. украінскі этнограф, фалькларыст, паэт Павел Платонавіч Чубінскі напісаў верш «ІЦе не вмерла Украінн». Верш вельмі хутка распаўсюдзіўся сярод украінскіх патрыётаў. Але ўжо 20 кастрычніка таго ж года іпэф жандармаў князь Даўгарукі загадаў выслаць Чубінскага «за шкодны ўплыў на розум простых людзей» на жыхарства ў Архангельскую губерню пад нагляд паліцыі. Упершыню верш Паўла Чубінскгага быў надрукаваны ў львоўскім часопісе «Мета» («Мэта») у №4 за 1863 г. Патрыятычны верш атрымаў шырокае распаўсюджванне на Заходняй Украіне, асабліва сярод духавенства. Адзін з рэлігійных дзеячаў, айцец Міхаіл [Вярбіцкі], вядомы і як кампазітар, пранікся ідэяй верша і сачыніў музыку да яго. У 1865 г. верш «ІЦе не вмерла Украінн» быў надрукаваны з нотамі. Гэты твор стаў нацыянальным гімнам толькі ў 1917 г., але пакуль што не быў дзяржаўным.
Толькі 15 студзеня 1992 г. Вярхоўная Рада Украіны зацвердзіла мелодыю нацыянальнага гімна Украіны ў якасці Дзяржаўнага гімна. 3 таго часу мінула болып за 10 гадоў пакуль дэпутаты ўкраінскага парламента змаглі згадзіцца і на тэкст нацыянальнага гімна. 6 сакавіка 2003 г. Вярхоўная Рада Украіны зацвердзіла Закон «Аб Дзяржаўным гімне Украіны», прапанаваны Леанідам Кучмай. Аднак трэба адзначыць, што Дзяржаўным гімнам Украіны стаў не ўвесь нацыянальны гімн, а толькі першая страфа і прыпеў песні Паўла Чубінскага. Быў зменены і першы радок песні — «ІЦе не вмерла Украінн і слава, і воля» (у Чубінскага было так: «ІЦе не вмерла Украінн, ні слава, ні воля»]. За гэты закон прагаласавалі 334 народныя дэпутаты, супраць высказаліся 46 з 433, якія прынялі ўдзел у галасаванні. He ўдзельнічалі ў галасаванні дэпутаты фракцыі Сацыялістычнай партыі і Камуністычнай партыі. Словы нацыянальнага гімна Украіны на музыку М.Вярбіцкага цяпер зацверджаны законам і аб гэтым запісана ў Канстытуцыі Украіны (Артыкул 20. Раздзел I Канстытуцыі Украіны).
ІЦе не вмерла Украінм, ні слава, ні воля
Слова П. Чубйнського
Музыка М. Вербйтского
ІЦе не вмерла Украінн і слава, і воля, ІЦе нам, браття молодіі, усміхнеться доля. Згннуть наші вороженьюн, як роса на сонці, Запануемо мн, браття, у своій сторонці.
Прйспів:
Душу й тіло мн положнм за нашу свободу, I покажемо, іцо мн, браття, козацького роду.
Станем, браття, всі за волю, від Сяну до Дону, В ріднім краю пануватн не дамо нікому.
Чорне море іце всміхнеться, дід Дніпро зрадіе, ІЦе у нашій Украіні доленька наспіе!
Прйспів:
Душу й тіло мн положнм за нашу свободу
I покажемо, іцо мн, браття, козацького роду.
А завзяття, праця іцнра свого іце докаже, ІЦе ся волі в Украіні піснь гучна розляже. За Карпатн відіб’еться, згомоннть степамн, Украінн слава стане поміж народамн,
Прйспів:
Душу й тіло мн положнм за нашу свободу I покажемо, іцо мн, браття, козацького роду.
Художественный перевод Государственного гнмна Украйны на русскйй язык:
Еіцё жнва Укранны н слава, н воля, Еіцё нам, братцы-молодцы, улыбнётся доля. Сгннут нашн врагн, как роса на солнце.
Зажнвём мы, братья, на своей сторонке.
Прйпев:
Душу н тело мы положнм за нашу свободу, Н покажем, что мы, братья, казацкого рода.
Гімн Славакіі
Песня «Nad Tatrou sa blyska, hromy divo biju» («Над Татрамі бліскавіцы зіхацяць, пяруны дзіўнаб’юць») з’явілася ў 1844 г. падчас паходу студэнтаў Евангелічнага лютэранскага ліцэя з Браціславу ў Лявочу ў знак пратэсту супраць арышта Людвіта Штура. Верш напісаў Янка Матушка, а за музыку была ўзята мелодыя народнай песні «Кораіа studienku» («Капала студню, глядзела ў яе»). Нягледзячы на сваю папулярнасць падчас выступлення славакаў у рэвалюцыі 1848-1849 гг., яе надрукавалі толькі ў 1851 г. пад назвай «Дабравольніцкая». У 1920 г. першая страфа стала часткай гімна Чэхаславакіі, у які ўваходзіў таксама часткай сучасны гімн Чэхіі. У час Першай Славацкай рэспублікі 1939-1945 гг. гімнам яе была песня «Hej, Slovaci!» («Гэй, славакі!»], тэкст якой напісаў студэнт Самуэль Тамашык у 1834 г. Яго песня з XIX ст. прызнаецца як неафіцыйны гімн славакаў.
У 1993 г. песня «Nad Tatrou sa blyska, hromy divo biju» стала Дзяржаўным гімнам незалежнай Славакіі.
Nad Tatrou sa blyska, hromy divo biju
Nad Tatrou sa blyska, hromy divo biju, Nad Tatrou sa blyska, hromy divo biju. Zastavme ich, bratia, ved’ sa ony stratia, Slovaci oziju. Zastavme ich, bratia, ved' sa ony stratia, Slovaci oziju.
To Slovensko nase posial’ tvrdo spalo, To Slovensko nase posial’ tvrdo spalo. Ale blesky hromu vzbudzuju ho k tomu, aby sa prebralo. Ale blesky hromu vzbudzuju ho k tomu, aby sa prebralo.
(Перевод на русскйй язык)
Над Татрамн молннн сверкают, громы днко бьют Над Татрамн молннн сверкают, громы днко бьют. Остановнм нх, братья, ведь онн прекратятся, Словакн ожнвут, Остановнм нх, братья, ведь онн прекратятся, Словакн ожнвут.
Словакня наша до снх пор крепко спала, Словакня наша до снх пор крепко спала. Но громовые молннн будят её, чтобы очнулась, Но громовые молннн будят её, чтобы очнулась.
Над Татрамі бліскавіца
(Пераклад на беларускую мову Пётры Крачэўскага)
Словы Янкі Матушкі
Музыка народная
Над Татрамі бліскавіца, громы дзіка б’юць, Над Татрамі бліскавіца, громы дзіка б’юць. Гэй, браты, паўстанем, прападуць маланкі — Славакі ідуць!
Славакія наша доўга-доўга спала,
Славакія наша доўга-доўга спала, Але рэха грому разбудзіла домы, I яна паўстала!
Але рэха грому разбудзіла домы, I яна паўстала!
Яліна расьце шчэ на скале Крывана, Яліна расьце шчэ на скале Крывана! Хто славак, як чуе, шаблю хай гатуе, Паміж намі стане!
Славакія ўстала, ланцугі парвала, Славакія ўстала, ланцугі парвала! Бацькаўшчына міла, гадзіна прабіла, Жыве Матка слава!
(Спадчына, 1993, №2. С.35.)
Гімн Чэхіі
Кампазіцыя «Kde domov muj» («Дзе радзіма мая?») напісана для камедыі «Fidlovacka aneb zadny hnev a zadna rvacka», якая была ўпершыню пастаўлена ў пражскім саслоўным тэатры 21 снежня 1834 г. Аўтар тэксту — Ёзаф Каэтан Тыл, аўтар музыкі — Францішак Шкроўп. У якасці Дзяржаўнага гімна Чэхіі выкарыстоўваецца з 1993 г. Аднак з 1920 г. кампазіцыя «Kde domov muj» прымянялася ў якасці складовай часткі Дзяржаўнага гімна Чэхаславакіі, дзе побач з першым куплетам на чэшскай мове прысутнічаў другі куплет «Nad Tatrou sa blyska, hromy divo biju» на славацкай мове, які цяпер з'яўляецца Дзяржаўным гімнам Славакіі.
Kde domov muj?
Kde domov muj? Kde domov muj? Voda huci po lucindch, bory sumi po skalinach, v sade skvi se jara kvet, zemsky raj to na pohled! A to jest ta krasna zeme, zeme ceska domov muj, zeme ceska domov muj!
(Другі слупоку гімн не ўвайшоў) Kde domov muj, kde domov muj?
V kraji znas-li Bohu milem, duse utle v tele cilem, mysl jasnou, vznik a zdar, a tu sflu vzdoru zmar? To je Cechu slavne pleme, mezi techy domov muj, mezi Cechy domov muj!
(Пераклад на рускую мову) Где дом мой? Где дом мой? Вода журчнт по лугам, Боры шумят по скалам, В саду цветёт весной цветок, Земной рай ты на загляденье! A то есть та красавнца земля, Земля чешская, дом мой, Земля чешская, дом мой.
Где дом мой? Где дом мой? В краю нашлн Богом любнмым, Душа тнхая в теле жнвом, Мысль ясная, возннк успех, А ту снлу вопрекн смертн? To есть Чехов славное племя, Между чехов дом мой, Между чехов дом мой!
Wo ist mein Heim? — офйцйальная версйя на немецком языке, употреблявшаяся е 1918-1938 годах.
Wo ist mein Heim?
Wo ist mein Heim mein Vaterland?
Wo durch Wiesen Bache brausen Wo auf Felsen Walder sausen Wo ein Eden uns entziickt Wenn der Lenz die Fluren schmuckt: Dieses Land so schon vor alien Bohmen ist mein Heimatland. Bohmen ist mein Heimatland.
Дзе МОЙ ДОМ?
(Пераклад на беларускую мову Пёгпры Крачэўскага) Словы Йозэфа Каэтана Тыла Музыка Францішка Шкроупа
Дзе мой дом, мая айчына? Пеняць воды, сенажаці, Скал шумяць зялёных раці, Вясны кветка ў гаю зьзяе, Рай, як сон, нам абяцае, To айчына, то мой дом, To айчына, то мой дом!
Дзе мой дом, мая айчына? Знаеш, край той, Богу мілы, Духам цьвёрдых, з воляй сілы. Яснай думкай,— дзе прыхільна Госьціць моў і творчасьць пільна: Гэта Чэхаў слаўных племя — Сярод Чэхаў і мой дом, Сярод Чэхау і мой дом!
(Спадчына. 1993, №2. С. 34.)
(Пераклад з нямецкай мовы)
Дзе мой дом?
Дзе мой дом, мая бацькаўшчына?
Дзе праз лугі цурчаць ручаі, Дзе на скалах шумяць лясы, Дзе зямны рай нас захапляе. Калі вясна нівы ўпрыгожвае, Гэта перш за ўсё такая прыгожая Зямля чэшская мая радзіма. Зямля чэшская мая радзіма.
Гімн Балгарыі
Песня «Мнло Роднно» стала нацыянальным гімнам Балгарыі ў 1964 г. Заснавана яна на тэксце і музыцы песні «Горда Стара планнна», напісанай Цвятанам Радаслававым у 1885 г. Тэкст шматразова змяняўся. Апошні раз у 1990 г.
Мнло Родмно
Горда Стара планнна, до ней Дунава снней, сльнце Тракяя огрява, над Пнрнна пламеней.
Прйпев:
Мнла Роднно, тн сн земен рай, твойта хубост, твойта прелест, ах, те нямат край.
До реформы 1990 года суіцествовал еіцё дальше текст, который впоследствйй былубран:
Паднаха борцн безчет за народа наш любнм, Майко, дай нн мьжка снла п-ьтя нм да продьлжнм.
Дружно братя б-ьлгарн, с нас Москва е в мнр н бой, партня велнка водн, напшят победен строй.
Ммлая Роднна
(Перевод с болгарского на русскйй язык) Гордые Балканскне горы, До Дуная сннего, Солнце Фракню согревает, Над Пнрнном пламенея.
Мнлая Роднна, Ты сам земной рай, Твоя красота н твоя прелесть, Ах, онн не нмеют края.
До 1990 года суіцествовалй еіцё два куплета:
Пало борцов без счёта За народ наш любнмый, Мать, дай нам мужскую снлу Путь нх продолжнть.
Дружно братья болгары, С намн Москва н в мнре н в войне, Велнкая партня ведет, Нашнм победным строем.
Гімн Сербіі
Песня «Боже правде» — Дзяржаўны гімн рэспублікі Сербіі, які быў зацверджаны ў 2006 г. Тэкст гімна напісаны Йованам Джоржавічам на музыку Даворына Енка ў 1872 г. 3 1878 па 1918 г. з'яўляўся гімнам Каралеўства Сербіі. У 1918-1941 гг. разам з гімнамі Харватыі (Lijepa nasa domovino) і Славеніі (Naprej zastava slave) служыў гімнам Каралеўства Югаславіі. У1977-2006 гг. гімнам Сербіі была песня «Xej, Словені».
У цяперашні час у якасці афіцыйнага гімна Сербіі адноўлены гімн «Боже правде» (са зменай рэдакцыі тэксту). Інструментальная версія выкарыстоўвалася як гімн Рэспублікі Сербскай у складзе Босніі і Герцагавіны, а раней — і як гімн Рэспублікі Сербская Краіна на тэрыторыі Харватыі.
Боже правде
Кйрйллйца (Вуковйца)
Боже правде, тн што спасе од пропастн досад нас, 4yj н одсад наше гласе н од сад нам будм спас.
Мойном руком водн, бранн будуйностн српске брод, Боже спасн Боже хранн, српске земл>е, српскн род!*
Сложн српску 6pahy драгу на свак’ днчан славан рад, слога бнйе пораз врагу а нарачн српству град.
Нек’ на српско) блмста гранн братске слоге златан плод, Боже спасн, Боже хранн, српске земл>е, српскн род!*
Нек’ на српско ведро чело твог не падне гнева гром, благословн Србу село пол>е, н>нву, град м дом!
Кад наступе борбе данн к' победн му водн ход, Боже спасн, Боже хранн, српске земл.е, српскн род!1
йз мрачнога снну гроба српске славе новй cjaj,2 настало je ново доба, нову cpehy, Боже да) 1
Отацбнну српску бранн3 пет вековне борбе плод, Боже спасн, Боже хранн, молн тн се српскн род!
Boze pravde
Латйнйца (Гаевйца)
Boze pravde, ti sto spase od propasti dosad nas, cuj i odsad nase glase i od sad nam budi spas.
Mocnom rukom vodi, brani buducnosti srpske brod, Boze spasi Boze hrani, srpske zemlje, srpski rod!1
Slozi srpsku bracu dragu na svak’ dican slavan rad, sloga bice poraz vragu a najjaci srpstvu grad.
Nek* na srpskoj blista grani bratske sloge zlatan plod, Boze spasi, Boze hrani, srpske zemlje, srpski rod!1
Nek’ na srpsko vedro celo tvog ne padne gneva grom, blagoslovi Srbu selo polje, njivu, grad i dom!
Kad nastupe borbe dani k' pobedi mu vodi hod, Boze spasi, Boze hrani, srpske zemlje, srpski rod!1
Iz mracnoga sinu groba srpske slave novi sjaj,2 nastalo je novo doba, novu srecu, Boze daj!
Otadzbinu srpsku brani3 pet vekovne borbe plod, Boze spasi, Boze hrani, moli ti se srpski rod!
Боже правый
Автор слов Йован Джорджевйч (1872 г.) Композшпор Доворйн Енко (1872 г.)
(Перевод на русскйй язык)
Боже правый, Ты, Спасавшнй Нас от смертн, бед н ран, Внемлм вновь моленьям нашнм: Будь н впредь спасеньем нам!
Направляй рукою твердой Наш корабль в пучнне вод.
Сохранн, спасн нас, Боже, Землю сербов, сербскнй род!1
Сложн сербскнх братьев снлу На достойный, славный труд.
Наш союз — врагам могнла, Сербам — к целн верный путь.
Пусть блестнт на ветвн сербства Золотой едннства плод.
Сохранн, спасн нас, Боже, Землю сербов, сербскнй род!1
Пусть на головы людскне Твой не грянет гнева гром. Сербское село помнлуй, Поле, ннву, город, дом!
Еслн боя день встревожнт — Нам ускорь к победе ход. Сохранн, спасн нас, Боже, Землю сербов, сербскнй род!1
М нз мрачной слнн склепов Сербской славой вновь сняй.2 Нам в наставшем новом веке Счастья вновь, о Боже, дай!
Ты спаста отчнзну можешь3 Пятьсотлетней бнтвы плод. Сохранн, спасн нас, Боже — Тебя молнт сербскнй род!
Слова, ранее йспользовавшйеся в гнмне Сербской республйкой
^рпског Кра/ьа, српскн род!
^rpskog Kralja, srpski rod!
^ербского короля н сербскнй род!
2српске Круне новн cjaj, 2srpske Krune novi sjaj 2Сербской короной вновь сняй. 2Крал>евнну српску бранн 2Kraljevinu srpsku brani 2Сербского короля, Боже хранн!
Гнмн Словеннн
Гнмн Словеннн, прннятый в 1989 г., представляет собой седьмую строфу стнхотворення Франце Прешерна (1800-1849) «Zdravljica» (пронзноснтся как Здравнца), напнсанного в 1844 г. Музыка гнмна прннадлежнт Станко Премрлу (1880-1965), который сочнннл её в 1905 г.
Стнхотворенне Прешерна было запреіцено австрнйской цензурой за пропаганду славянского едннства. Оно относнтся к так называемой фйгурной поэзйй — каждая строфа графнческн напомннает бокал.
С 1918 по 1989 годы гнмном Словеннн была Naprej zastava slave.
Zdravljica
i.
Prijatlji, obrodile so trte vince nam sladko, ki nam ozivlja zile, srce razjasni in oko, ki utopi vse skrbi, v potrtih prsih up budi!
2.
Komu narpred veselo zdravljico, bratje! c'mb zapet'!
Bog naso nam dezelo, Bog zivi ves slovenski svet, brate vse, kar nas je sin6v slovenske matere!
3.
V sovraznike 'z oblakov rodu naj nas'ga tresi grom; prost, ko je bil ocakov, naprej naj bo Slovencov dom; naj zdrobe njih roke si spone, ki jih se teze!
4.
Edinost, sreca, sprava k nam naj nazaj se vmejo; otrok, kar ima Slava, vsi naj si v roke sezejo, de oblast in z njo cast, ko pred, spet nasa boste last!
5.
Bog zivi vas Slovenke, prelepe, zlahtne rozice; ni take je mladenke, ko nase je krvi dekle; naj sinov zarod nov iz vas bo strah sovraznikov!
6.
Mladenci, zdaj se pije zdravljica vasa, vi nas up; Ijubezni domacije noben naj vam ne usmrti strup; ker zdaj vas kakor nas, jo srCno branit' klide cas!
7.
Zive naj vsi narodi, ki hrepene docakat' dan, ko, koder sonce hodi, prepir iz sveta bo pregnan, ko rojak prost bo vsak, ne vrag, le sosed bo mejak!
8.
Nazadnje se, prijatlji, kozarce zase vzdignimo, ki smo zato se zbrat'li, ker dobro v srcu mislimo; dokaj dni naj zivi vsak, kar nas dobrih je Ijudi!
9.
Ljubezni sladke spone naj vezejo vas na nas rod, v njim sklepajte zakone, de nikdar vec naprej od tod hcer sinov zarod nov ne bo pajdas sovraznikov!
Bog naj vse, kar nas je, zivitovarsezdruzene!
Здравмца
Слова Франца Прешерна Музыка Станко Премрлу
(Перевод co словенского языка на русскйй Владймйра Кормана)
3.
Н пусть удары молннй врагов разят нз грозных туч, чтоб нам жнлось прнвольней н край славянскнй был могуч! Пусть жнвут людн тут вовек не зная рабскнх пут!
4.
Пусть в мнр, где нет тнранства войдём мы все, н сын, п внук! Счастлнвое славянство сойдётся в обіцнй дружный круг. А чужнм мх режнм вводнть у нас не разрешнм!
1.
Друзья! Возьмём бокалы. Пускай в нас бодрость льёт лоза, чтоб в жнлах кровь взыграла н ярче вспыхнулн глаза.
На века прочь, тоска, н будь надежда в нас крепка.
2.
Кого почтнм сначала? 0 чём у нас душа поёт? He небо ль охраняло наш мнлый край н весь народ?
Сыновей, дочерей родных словенскнх матерей!
5.
Хранн вас бог, славянкн! Красуйтесь ярче, чем цветы.
He сыіцешь в нностранке столь мнлой сердцу красоты. Пусть крепкн как штыкн, растут в семье у вас сынкн.
Строфа йз первой редакцйй 1844 года, не включённая автором в текст 1846 года:
Есть важная прнчнна н мнлым дочкам дать наказ: пускай вам всем чужбнна не оболыцает юных глаз ляшь пожар лютых свар грознт от новых янычар.
6.
Н снова, влага, брызнн! Подннмем тост за молодёжь.
Пусть в вас любовь к отчнзне не вытравляют яд н ложь.
Грозный год вновь грядёт, н подннмет нас в поход.
7.
Да здравствуют народы, все нацнн любой землн, чтоб все друзья свободы навек к согласню прншлн, чтоб без бед жнл весь свет н добрым другом стал сосед.
8.
А прежде, чем расстаться, друзья, мы выпьем, наконец, за нас, за наше братство, за доброту людскнх сердец, Пусть сюда навсегда к нам хлынут славные года!
Дай нам бог долгнй срок жнть на счастье без тревог!
Гнмн Автономной Республнкн Крым
Слова Ольгй Владнмйровны Голубевой (2000 г.)
Музыка Алемдара Сабйтовйча Караманова (1992 г.)
Ннвы н горы твон волшебны, Роднна.
Солнце н море твон целебны, Роднна.
Эту землю мы сохраннм
Н внукам оставнм цветуіцнй, как сад, Крым, Цветуіцнй, как сад, Крым!
Зорн свободы тебя согрелн, Роднна, Братья-народы тебя воспелн, Роднна.
Эту землю мы сохраннм Вместе, крымчане, прославнм в веках Крым, Прославнм в веках Крым!
Гймн утверждён Велйкой Радой Крыма 26 февраля 1992 г., слова —
18 октября 2000 г. Нсполняется по-русскй.
Гнмн Босннп н Герцеговмны
Государственный гнмн Босннн н Герцеговнны (босн. Drzavna himna Bosne і Hercegovine) «Intermeco» («йнтермеццо») был прннят 25 нюня1999 г. законом «0 нацнональном гнмне Босннн м Герцеговнны» с заменой старого «Jedna si jedina», который не прннялн сербская н хорватская обіцнны страны. Автором музыкн стал компознтор Душан Шестнч. На протяженнн 10 лет гнмн псполнялся без слов н лншь 25 нюня 2009 г. правнтельством Босннн н Герцеговнны был утверждён текст, напнсанный Душаном Шестнчем в соавторстве с Беньямнном йсовнчем. В качестве гнмна нспользовался с 10 февраля1998 г. еіцё до окончательного утверждення.
Intermeco
(Гаевйца)
Ті si svjetlost duse Vjecne vatre plam Majko nasa zemljo, Bosno Tebi pripadam.
U srcu su tvoje Rijeke, planine Plavo more Bosne i Hercegovine.
Ponosna i slavna
Zemljo predaka Zivjetces u srcu nasem Dov’jeka.
Pokoljenja tvoja
Kazuju jedno:
Mi idemo u buducnost Zajedno!
Мнтермецо
(Вуковйца)
Th ch св}етлост душе BjeuHe ватре плам MajKo наша земл>о, Босно Тебн прнпадам.
У срцу су TBoje PnjeKe, планнне Плаво море Босне н Херцеговнне.
Поносна н славна
Земл>о предака Жнв)еЬеш у срцу нашем Дов}ека.
Покол>ен>а TBoja
Kasyjy іедно:
Мн ндемо у будуЬност За}едно!’
Гнмн Республнкн Македоннн
Песня «Денес над Македонніа» («Сегсдня над Македонней») — это офнцнальный гнмн Республнкн Македоннн. Автор текста Влад Малескн, автор музыкн Тодор Скаловскн. Гнмн напнсан в 1943 г. По завершеннн Второй мнровой войны он нспользовался как гнмн Соцналнстнческой Республнкн Македоннн в составе Югославнн, а в 1992 г., после распада Югославня был провозглашен в качестве гнмна незавнснмой Республнкн Македоннн.
Денес над Македонрца
Денес над Македонн]а се рага ново сонце на слободата!
Македонцнте се борат за свонте правдннн!
Од сега веке знамето се вее на Крушевската републнка! Гоце Делчев, Пнту Гулн, Даме Груев, Санданскн!
Гоце Делчев, Пнту Гулн, Даме Груев, Санданскн!
Горнте шумно пеат новн песнн, новн весннцн! Македонн)'а слободна, слободна жнвее!
Македонн]а слободна, слободна жнвее!
Сегодня над Македонней
(Перевод гймна на русскйй язык)
Сегодня над Македонней рождается Новое солнце свободы, Македонцы борются За свон права!
Македонцы борются За свон права!
Отныне н впредь развевается знамя Крушевской республнкн!
Гоце Делчев, Пнту Гулн, Даме Груев, Санданскнй! Гоце Делчев, Пнту Гулн, Даме Груев, Санданскнй!
Македонскне леса громко поют новые песнн, новые вестн!
Македоння свободная, Свободная жнвёт!
Македоння свободная, Свободная жнвёт!
Гнмн Хорватнн
Песня «Lijepa nasa domovino» («Наша прекрасная родяна») — нацйональный гймн Хорватйй. До распада Югослэвйй в 1991 г., йспользовался как гймн Хорватской Соцналнстнческой Республйкя в составе Югослэвйй.
Текст напйсан Антоном Мйхановпчем й впервые был опублякован под названйем «Horvatska domovin»a («Родяна Хорватня») в 1835 г. Музыка была сочйнена Йосйпом Рунянвном в 1846 г. Песня распространялась йз уст в уста, й в 1861 г. её запйсал Ватрослав Ляхтенеггер, обработал для четырёх голосов й в 1864 г. впервые опублйковал.
Между 1918 н 1941 годамп, «Lijepa nasa domovino» вместе с гнмнамн «Boze pravde» (гймн Сербйй) й «Naprej zastava slave» (гймн Словенйй) стала гймном Королевства Сербов,Хорватов н Словенцев, позже Югослэвйй.
Lijepa nasa domovino
(Гаевйца)
Lijepa nasa domovino, Oj junacka zemljo mila, Stare slave djedovino, Da bi vazda sretna bila!
Mila kano si nam slavna, Mila si nam ti jedina.
Mila kuda si nam ravna, Mila kuda si planina!
Teci Dravo, Savo teci, Nit’ ti Dunav silu gubi, Sinje more svijetu reci, Da svoj narod Hrvat Ijubi.
Dok mu njive sunce grije, Dok mu hrasce bura vije, Dok mu mrtve grobak krije, Dok mu zivo srce bije!
Лніепа наша домовнно
(Вуковйца)
JlHjena наша домовйно, Oj {уначка земл>о мяла, Старе славе д}едовйно, Да бй вазда сретна бнла!
Мнла кано сй нам славна, Мпла сй нам тй }едйна.
Мчла куда сй нам равна, Мйла куда сй планйна!
Тецй Драво, Саво тецй, Нйт’ тй Дунав сйлу губй, Сйн>е море свн}ету рецй, Да CBoj народ Хрват лубй.
Док му іьйве сунце rpnje, Док му храшйе бура euje, Док му мртве гробак Kpuje, Док му жйво срце бй}е!
Перевод гймна на русскйй язык:
Наша прекрасная роднна, 0 храбрая земля мнлая, Древной славы наследство,
Текн, Драва, Сава, текн, Нн ты, Дунай, снл не теряй, Сннее море, мнру скажн,
Пусть навсегда счастлнвой будешь! Что свой народ хорват любнт.
Ты мнла, как н славна, Мнла нам ты одна, Мнла где ты ровна, Мнла где горнста.
Пока его ннвы солнце греет, Пока его дубы буря вьёт, Пока его мёртвых гроб закроет, Пока его жнвое сердце бьётся!
Гнмн Черногорнн
Песня «Oj свн)етла MajcKa зоро» («0, светлая майская заря») — офнцнальный государственный гнмнЧерногорнн. До того, как стать офнцнальным гнмном, она была популярной народной песней. Самый старый нз нзвестных варнантов текста нынешнего гнмна датнруется 1863 г. некоторые нзменення сделал Секула Дрлевнч.
Oj свміетла
Oj свн]етла ма)ска зоро Oj свіретла MajcKa зоро MajKO наша Црна Горо MajKO наша Црна Горо
Снновн смо твог CTHjeaa Снновн смо твог cTHje&a й чуварн твог поштеіьа й чуварн твог поштеіьа
Волнмо вас, брда тврда, й стравнчне ваше кланце Koja ннкад не познаше Срамотнога ропства ланце. MajKO наша Црна Горо MajKO наша Црна Горо.
MajcKa зоро
Oj свн}етла MajcKa зоро Oj свн}етла MajcKa зоро MajKO наша ЦрнаГоро MajKO наша ЦрнаГоро
Док ловйенскоі Hauioj мнслн Наша слога flaje крнла, Бнйе горда, бнйе славна Домовнна наша мнла.
PHjeKa he нашнх вала, Ускачуйн у два мора, Глас носнтн океану, Да je в]ечна Црна Гора. Глас носнтн океану, Да je в]ечна Црна Гора. Да je в)ечна Црна Гора.
Перевод гймна Черногорйй на русскйй язык:
0, светлая зорька моя — Черногорня мать родная. Твомх гор мы детн й храннтелм твоей честн. Любнм вас горы-скалы й утцелнй пространства, Что ннкогда не позналн мы Позорных оков рабства.
й пока маяком для нас Ловчен й дает едннство нам крылья Быть гордой, быть славной, Отчнзне нашей мнлой.
Пусть река ннсходнт волнамн Двум морям навстречу, Чтобы передать океану: Черногорня — вечна.
Гэй, славяне
«Гэй, славяне» (спачатку «Гэй, славакі») — гэта песня мажорнага ладу на словы Самуэля Тамашыка (1834 г.) і на музыку «Мазуркі Дамброўскага», але з павольнейшым тэмпам.
Словы песні былі складзеныя пад назвай «Гэй, славакі»,і заклікалі славакаў (а пазней, усіх славянаў) да патрыятызму і пашаны да роднай мовы. С. Тамашык, тады студэнт, напісаў словы песні аднойчы ўвечары, 2 лістапада 1834 г., калі пад уражаннем перавагі нямецкай мовы над чэшскай на вуліцах Прагі — «пярліны заходнеславянскага свету» быў поўны песімізму адносна будучыні чэшскай і славацкай культуры. Узгадка пра «Мазурку Дамброўскага» натхніла Тамашыка, і ён вельмі хутка склаў верш таго ж памеру, і з тым жа сэнсам пачатковых радкоў: «Гэй, славакі! Яшчэ наша славацкая мова жыве».
Песня хутка набыла папулярнасць у колах славянскіх актывістаў другой палове ХІХ-пачатку XX ст., асабліва ў славянскіх землях Аўстра-Венгрыі. Між іншым, яна была гімнам арганізацыі «Сокал» і выконвалася сабранымі на адкрыцці помніка славенскаму паэту Францэ Прэшэрэну (1905 г.). У Венгрыі яна доўгі час была забаронена. Песня сталася неафіцыйным гімнам тагачаснага панславянскага руху і заставалася папулярнай і ў міжваенны перыяд. У Славакіі песня амаль заўсёды лічылася неафіцыйным гімнам, асабліваўчасы распаду Аўстра-Венгрыі, у Славацкай рэспубліцы (1939-1945 гг.] і пасля атрымання незалежнасці (1993 г.). Аднак песня ніколі не была афіцыйным гімнам Славакіі.
У Югаславіі песню выбралі на ролю музычнага нацыянальнага сімвалу кіраўнікі цітаўскага руху супраціўлення AVNOJ, а пасля 1945 г. і скасавання старога гімна, яна была неафіцыйным гімнам у перыяд д a 1977 г., калі ніякага афіцыйнага гімна Югасл авіі не існавала. Пасля 1977 г. песня была зацверджаная як афіцыйны гімн Югаславіі, пасля распаду Югаславіі (1991-1992 гг.) заставалася гімнам федэрацыі Сербіі і і Чарнагорыі, а пасля канчатковага распаду федэрацыі (2006 г.) песня не з’яўляецца гімнам аніводнай дзяржавы.
«Гэй, славяне!» — славянскі гімн, а таму ён і перакладзены на ўсе славянскія мовы, у тым ліку і на беларускую. Беларусам ёсць з каго браць прыклад — хоць бы з тых славакаў ды з суседніх палякаў, якія шануюць сваю мову.
3 сярэдзіны XIX ст. існуе славянскі рух за захаванне роднай мовы і культуры славянскіх народаў, за захаванне славянскай самабытнасці. Славянскія народы не раз спадзяваліся на дапамогу рускага народа. I яны ні раз атрымоўвалі яе. Аднак праяўленне расійскага і сербскага гегеманізму, лічы імперылізму, нанесла вялікую шкоду славянскаму адзінству.
А Кастрычніцкая рэвалюцыя ў Расіі падзяліла славянскія народы і па сацыяльных класах. Як вынік таго, варта нагадаць пра
такія падзеі, як дзве савецка-польскія вайны і знішчэнне польскіх ваеннапалонных у Катыні.
На пачатку XXI ст., калі глабалізацыя і камп'ютарызацыя набылі шырокія маштабы, на першыя ролі выйшлі англійская ды руская мовы. Усё гэта пагражае знішчэнню некаторых славянскіх моваў. I тут урады славянскіх дзяржаў абавязаныя ўзяць пад сваю ахову мову тытульнай нацыі і яе культуру. Усеславянскія з’езды, якія часам праводзяцца, таксама павінны клапаціцца аб захаванні як славянскага адзінства, так і кожнай славянскай адметнасці. У Празе ў чэрвені 1848 г. адбыўся 1-ы Усеславянскі з'езд, на якім абмяркоўваліся праблемы становішча славянскай культуры. 8-ы Усеславянскі з’езд праводзіўся ў 2001 г. у Маскве.
На наш погляд, своеасаблівымі цэнтрамі славянскага адзінства павінны стаць гарады Прага (Чэхія], Кіеў (Украіна] і нарэшце Мінск (Беларусь]. Усеславянскі рух будзе мець поспех толькі ў тым выпадку, калі ён будзе весціся ў галіне культуры і будзе скіраваны на захаванне славянскай спадчыны і самабытнасці, а палітычныя пытанні стануць другараднымі, пабочнымі.
Славяне! Злучайцеся ў супольнасць і заставайцеся ў сваіх нацыянальных краінах самабытнымі!
Версйй разных славянскйх языков
Сербскнй( латйнйца) Hej Sloveni, joste zivi Duh (rec] nasih dedova, Dok za narod srce bije Njihovih sinova. Zivi, zivi duh slovenski Zivece vekov'ma Zalud preti ponor pakla Zalud vatra groma. Nek se sada i nad nama Burom sve raznese Stena puca, dub se lama Zemlja nek se trese. Mi stojimo postojano Kano klisurine, Proklet bio izdajica Svoje domovine!
Хорватскнй
Hej Slaveni, joste zivi Rijec nasih djedova, Dok za narod srce bije Njihovih sinova.
Zivi, zivi duh slavenski Zivjet ce vjekov'ma Zalud prijeti ponor pakla Zalud vatra groma. Nek se sada i nad nama Burom sve raznese. Stijena puca, dub se lama Zemlja nek se trese Mi stojimo postojano Kano klisurine.
Proklet bio izdajica Svoje domovine!
Босннйскнй
Hej Slaveni, joste zivi Rijec (duh] nasih djedova, Dok za narod srce bije Njihovih sinova.
Zivi, zivi duh slavenski Zivjece vjekov'ma, Zalud prijeti ponor pakla Zalud vatra groma.
Nek se sada i nad nama Burom sve raznese. Stijena puca, dub se lama, Zemlja nek se trese. Mi stojimo postojano Kano klisurine.
Proklet bio izdajica Svoje domovine!
Болгарскнй
Хей, славянн, все оіце жнве Дух-ьт на нашнте предцн. Докато сьрцето за народа бне На техннте следовннцн.
Жнве, жнве духьт славянскн ІЦе жнвее с векове.
He нн плашат нн бездннте адскн, Ннто огненнте грт>мове. Нека сега н над нас Стьс буря вснчко да се разнесе. Скала се пука, дьб-ьт се цепн, Земята нек се разтресе.
Нне стонм твьрдо като крепост. Проклет да е предателят На своето отечество!
Словенскнй
Hej, Slovani, nasa rec Slovanska zivo klije, Dokler nase verno srce Za nas narod bije. Zivi, zivi, duh slovanski, Bodi ziv na veke, Grom in peklo, prazne vase Proti nam so steke. Naj tedaj nad nami Strasna burja se le znese, Skala poka, dob se lomi, Zemlja naj se strese. Bratje, mi stojimo trdno Kakor zidi grada, Cma zemlja naj pogrezne Tega, kdor odpada.
Словенскнй
(доюгославская версйя) Hej, Slovani, nasa rec Slovanska zivo klije, Dokler na§e verno srce Za nas narod bije. Zivi, zivi, duh slovanski, Bodi ziv na veke!
Grom in peklo, prazne vase, Proti nam so steke.
Bog pa gromo-vladni nam Podal je dar jezika, Da pa nihce na tern svetu, Nic nam ne podtika, Bo naj kolikor Ijudi, tolikanj Certov na sveti, Bog je z nami, kdor prot’ nam, Ce Belin podreti.
Naj tedaj nad nami Strasna burja naj se znese, Skala poka, dob se lomi, Zemlja naj se trese. Bratje! Mi stojimo trdno, Kakor zidi grada;
Crna zemlja naj pogrezne Tega, kdor odpada!
Русскнй
(версйя, прйнятая npu CCCP) Гей, славяне, гей, славяне! Будет вам свобода, Еслн только ваше сердце Бьётся для народа.
Гром н ад! Что ваша злоба, Что все вашн ковы, Колн жнв наш дух славянскнй! Коль мы в бой готовы!
Дал нам Бог язык особый — Враг то разумеет: Языка у нас вовекн Вырвать не посмеет.
Пусть нечнстой снлы будет Более сторнцей!
Бог за нас н нас покроет Мотною десннцей.
Пусть нграет ветер, буря, С неба грозы своднт, Треснет дуб, земля под ннмн Ходенём заходнт!
Устонм однн мы крепко, Что градскне стены, Проклят будь, кто в это время Мыслмт про нзмены!
Русскнй
Гей, славяне, наше слово Песней звонкой льётся, Н не смолкнет, пока сердце За народ свой бьётся.
Дух Славянскнй жнв на векн, В нас он не угаснет, Беснованье снлы вражьей Протнв нас напрасно.
Наше слово дал нам Бог, На то Его воля!
Кто заставнт нашу песню Смолкнуть в чнстом поле? Протнв нас хоть весь ммр, что нам! Восставай задорно.
С намн Бог наш, кто не с намн — Тот умрёт позорно.
Сербскнй (кйрйллйца) Xej, Словенн, jonrre жнвн Дух нашнх дедова, Док за народ срце 6uje Нэнховнх сннова.
Жнвн, жнвн дух словенскн Жнвейе веков'ма
Залуд претн понор пакла, Залуд ватра грома.
Нек' се сада н над нама Буром све разнесе Стена пуца, дуб се лама, Земл>а нек’ се тресе. Мн crojHMO постоіано Кано клнсурнне, Проклет бно нзда]нца Ceoje домовнне!
Хорватскнй (партйзанская версйя) Oj Slaveni, zemlja tutnji s Volge do Triglava;
istim glasom huce Visla, Jadran, Timok, Sava.
Zivi, zivi duh slavenski, zivjet ces vjekovma; zalud ponor prijeti pakla, zalud vatra groma!
Gromko klice drug nam Staljin iz ruskih nizina, odzivlje se drug mu Tito s bosanskih planina: Mi stojimo postojano kano klisurine, proklet bio izdajica svoje domovine!
Za slobodu na braniku uvijek cemo biti, nase zemlje nece nikad dusman pokoriti. Makar na nas navalile cijelog svijeta cete, mi smo slozni, tko prot nama, s njime hajd pod pete!
Черногорскнй
Xej, Словенн, ]оште жнвн Дух нашнх д]едова.
Док за народ срце 6uje Нэнховнх сннова.
Жнвн, жнвн дух словенскм Жнв]еЬе віеков’ма.
Залуд npujeTH понор пакла Залуд ватра грома.
Нек се сада н над нама Буром све разнесе.
Стніена пуца, дуб се лама, Земл>а нек се тресе, Мн ctojhmo nocTojauo Кано клнсурнне.
Проклет бно нзда]нца Ceoje домовнне!
Словацкнй
Hej, Slovaci, este nasa Slovenska rec zije, Dokial’ nase verne srdce Za nas narod bije. Zije, zije, duch slovensky, Bude zit na veky, Hrom a peklo, marne vase Proti nam su vzteky!
1 nechze sa aj nad nami Hrozna bura vznesie, Skala puka, dub sa lame A zem nech sa trasie; My stojime stale pevne, Ako mury hradne Cierna zem pohltf toho, Kto odstiipi zradne! Jazyka dar sveril nam Boh, Boh nas hromovladny, Nesmie nam ho teda vyrvat’ Na tom svete ziadny;
1 nechze je kolko 1'udf, Tol'ko certov v svete; Boh je s nami: kto proti nam, Toho parom zmetie.
Польскнй
Hej Slowianie, jeszcze nasza Slowian mowa zyje, Poki nasze wierne serce Za nasz narod bije. Zyje, zyje duch siowianski, I zyc b^dzie wiecznie, Gromy, pieklo — zlosci waszej Ujdziem my bezpiecznie! Dar jazyka zwierzyl nam Bog, Bog nasz gromowiadny. Nie smie go nam tedy wyrwac Na swiecie czlek zadny. Ilu ludzi, tylu wrogow, Mozem miec na swiecie, Bog jest z nami, kto nam wrogiem, Tego Piorun zmiecie!
I niechaj si^ ponad nami Grozna burza wzniesie,
Skala p^ka, dqb siQ lamie, Ziemia niech si^ trz^sie.
My stoimy stale, pewnie, Jako mury grodu.
Czarna ziemio, pochloh tego, Kto zdrajcq narodu!
Чешскнй
Hej Slovane, jeste nase Slovanska rec zije, Pokud nase verne srdce Pro nas narod bije.
Zije, zije duch slovansky, Bude zit na vgky.
Hrom a peklo, marne vase, Proti nam jsou vzteky.
Jazyka dar sveril nam Buh, Buh nas hromovladny.
Nesmf nam ho tedy vyrvat Na tom svete zadny.
I nechat je tolik lidi, Kolik certu v svete.
Buh je s nami, kdo proti nam, Toho Perun smete.
I nechat’ se tez nad nami, Hrozna boufe vznese. Skala puka, dub se lame. Zeme aV se these!
My stojime stale pevne, Jako steny hradne. Cerna zem pohlti toho, Kdo odstoupi zradne...
Македонскнй
Ej, Словенн, жнв e тука Зборот свет на родот, Штом за народ срце чука Преку снн во внукот!
Жнв е вечно, жнв е духот Словенскн во слога.
He пё плашат адскн безднн Ннту громов оган!
HycToiuejKH, нека бура Н над нас сё втурне. Пука даб н карпа сура, Тлото ке сеурне!
Стонме на стамен-прагот — клясурн й бедем.
Проклет да е roj што предал Родяна на врагот!
Украннскнй
Гей, слов’янй, наше слово
Піснею лунае
I не стйхне, покй серце За народ страждае.
Наше слово дав Господь нам, На те Його воля.
Хто прймуснть нашу пісню Змовкнутя у полі?
Дух слов’янськйй Жйве вічно, В нас він не погасне.
Зло'і сйлй біснування Протй нас завчасне.
Протй нас хоч світ повстане, Але нам те марно.
3 намн Бог, а хто не з намя — Згйне той безславно.
Белорусскнй
Пераклад П. Зьніча (П. Крачэўскага)
Гэй, Славяне! Яшчэ наша Славян мова льецца, Пакуль наша шчыра сэрца За народ свой б’ецца!
Жыць і жыць наш дух славянскі Будзе слаўна вечна.
Гром і пекла вашай злосьці Абнімем бэсьпечна!
Мовы нашай найдарогшай, Што здарыў Бог — кажам, Вырваць з нас ніхто на сьвеце Мусіць не дакажа, Колькі ёсьць людзей на сьвеце,— Вораг быць нам можа, Але ж з намі Бог — не страшна, Бог іх пераможа.
(Спадчына. 1993, №2. С. 34.)
РуСННСКйЙ*
Гйй, Славляне, йіцй жне Дух нашых дідбв!
Кой за нарбд сярцё бяе Ййх вірных сынбв!
Жйвй, жйвй, дух Славляньскый, Жйвй лем вікамы!
Нам нестрашны бездны адьскы, Прокляты бісамы!
Нйч ся трафйт кой над намы, Ся буря рознесе, Стіна пукне, дуб ся зломйт Зймля ся розтресе.
Стойнме сьме, постояны Гякой йсі скалйны!
Проклят буде, уддаватяль Своей утцюзнйны!
* Русйнскйм языком пользуются русйны. Это славянскйй народ, который теперь жйвёт в Воеводйне (Сербйя), Xopeamuu, на востоке Словакйй, в Венгрйй u в Закарпатской областй Украйны. По офйцйальной eepcuu теперь насчйтывается 55 тысяч русйнов, a no неофйцйальной вмйре прожйвает йх почтй 1,5 мйллйона. По веройсповедованйю русйны греко-католйкй й православные. Онй являются прямымй предкамй Древней Русй. Нх самойндефйкацйя (самоназванйе) пройсходйт от слова «Русь». Вйдным русйнскйм учёным ц лйтератором был Гаврййл Костельнйк, который e XIX в. напйсал гра.чматйку русйнского языка. Средй другйх пйсателей следует назвать закарпатского поэта Александра Васйльевйча Духновйча (1803-1865), а также Мйхала Ковача й Мйколу Мйхала Кочйша (1928-1973). Русйнам, как й курдам, неудалось создать сеоё нацйональное государство йлй государственное образованйе, ноонй, находясь длйтельное время вАвстрййской ймперйй, сумелй сохранйть свой нацйональныйязык й самобытную культуру. Украйнцы счйтают йх своей этнйческой группой.
Дадатак 3
Ноты
Багародзіца
Музыка старабеларуская Словы народныя
па -чуй га ла сы, Ча ла ве чы дум кі споўнь
Мо лім Ця бс: Ва ўсім све-це збож-пы па быт.
Бітва пад Воршай
Музыка старабеларуская
Словы народныя
A D h
нень ку ўзый шло co ней -
D f‘ h G D
ка хмар нень ка, ўзый шло
DAD
па над Ся лец кім та бо рам.
Паўстанцкая песьня (1863 г.)
Музыка і словы народныя
Павольна
Ваяцкі марш
Мы выйдзем шчыльнымі радамі
Музыка У. Тэраўскага Словы М. Краўцова
Пагоня
Музыка М. Шчаглова-Куліковіча Словы М. Багдановіча

1. Толь -
КІ Ў сэр -
цы тры -
вож -
ным
па
3. У
бязь мер -
ну ю
даль
вы
ля -
5. Бі -
це ў сэр -
цы іх.
бі -
це
мя -
6. Ма -
ці род -
на я.
ма -
ui
кра -

f As Ь
li A W
і 1 II к 1 J =j)=l
чу - ю за кра - і - ну ра
ці - це, а за ва - мі, прад
ча - мі, не да - вай це чу
і на, не ўсь ці шьпі ца
с f f.
A ...ii ... . „ Saa ..... ... і ... . К .
1 У і z ?
: ■ 1 J

Е_ • У 1 .і ""' 1 R

е) 1 т
дзі му ю жах. успом ню
ва - мі га - ды. Вы за
жын - ца - мі бынь. Хай па -
гэ - та - кі боль Гы пра -
нях. ды?
зволь.
рон цы ба ліць.
Des
f
PJ
НІ
не
разь -
біць,
не
разь -
біць,
не
спы
СЯ,
npa -
да -
лі,
пра -
да -
ЛІ
і
ад
НІ
не
разь -
біць,
не
разь -
біць.
не
спы

IF

п * Т u !
нідь,
г I не
стры -
майь. Ста ра
даў
-
да -
лі
ў па -
лон. Што за
бы
-
ніць,
не
стры -
маць. Ста ра
даў
-
Прысяга
Музыка М. Шчаглова-Куліковіча Словы Н. Арсенневай
Беларуская марсельеза
Музыка У. Тэраўскага Словы А. Міхальчыка
Марш беларускай моладзі
Музыка М. Шчаглова-Куліковіча
Словы Я. Купалы
сум най за бра най зям лі; твой ар-
Сьцяг
Музыка традыцыйная маршоўка Словы С. Панізьніка
аг ня ву ю па ла су:
СЫІЯГ мой воль НЫ, СЫ1ЯГ мой сьме лы.
a\d A A7 d
сыцяг мой бел чыр во на бе лы.
Магутны Божа
Музыка М. Равенскага Словы Н. Арсенневай
Мерным крокам. Стрымана

Дадатак 4
Вершы
Паэтаў заслужана называюць песнярамі, бо вершы, якія яны складаюць, часта становяцца песнямі. Мелодыю той або іншай песні стварае кампазітар, або музыка, або народ. У народзе мелодыя песні крышталізуецца, шліфуецца, набывае пэўную аранжыроўку. Ёсць народныя песні літаратурнага паходжання (напрыклад, «Люблю наш край»). У гэтым дадатку змяшчаем некалькі вершаў, якія па сваім змесце адпавядаюць тэме нашага зборніка. Некаторыя патрыятычныя вершы магчыма будуць песнямі, калі да іх будзе напісана адпаведная мелодыя. Дзеля таго яны і друкуюцца.
Станіслаў Булак-Балаховіч
Покліч бацькі
Праз цёмныя хмары на чужой старонца Зірнула на нас цёпла роднае сонца, I гоман пачуў я з радной стараны: «Свабода калоціцца ў наша ваконца, За бацькаўшчыну ўсталі яе ўсе сыны!»
Сынкі! А мы што жа! Нам будзе нягожа, Каб мы не пайшлі на падмогу! Сьмялей, не аглядайцесь, Хутчэй сабірайцесь I будзем гатовы ў дарогу!
25. XL 1919 г„ Рэвель
Такімі словамі генерал С. С. Булак-Балаховіч заклікаў сваё войска з Эстоніі рушыць на Беларусь, каб служыць ураду БНР. (Спадчына. 1991, №6. С. 17.)
Уладзімір Жылка
Беларусь
Беларусь, Беларусь — гэты зык Паліць душу маю, як агнём. Я не ведаю, чым ён вялік, Але думак не змог я аб ём. Як пачую яго, задрыжыць Маё сэрца, заные ў грудзях, I балюча так робіцца жыць, I шукаеш чагосьці ў людзях.
Беларусь, Беларусь... гэтых слоў Пойме музыку, хто ўсёй душой Іх магутны, тужлівы іх зоў Зловіць думкай сваёю жывой, — Затрапеча, бы ранены, ён, Задрыжыць пад навалаю дум: Гэткі страшна-пакутны іх стогн I аб волі бязмерны іх сум.
Беларусь, Беларусь — гэта дзей I разумных, і слаўных прыклад; Край вялікіх і дум, і людзей, 1 бяздольна схліўшыхся хат, Дзе нядоля і гора спрадвек I бяднота сярмяжных жывуць, Крыўда дзе, паняверка і здзек Краскай макавай ярка цвітуць.
Беларусь — край замчышч, курганоў, Дзе таяцца страхоцці і звод, Дзе русалкі выходзяць з віроў I начніцы вядуць карагод, Дзе пад шум каласоў ведзьмары На палетках заломы кладуць I ў купальскую ноч у бары Забабоны ў пацёмках снуюць.
(Жылка У. Выбраныя творы / Уклад. М. Скоблы. Мн., «Беларускі кнігазбор». 1998. С. 24,25.)
Уладзімір Жылка
Покліч
Пад штандар бел-чырвона-белы Гартуйся, раць, адважна, смела Адважных, храбрых ваякоў!
I ўспомняцца старых вякоў Паходы мужныя ў славе, Часы Альгерда, Ізяслава, Грунвальдскі з немцам бой! I боек даўні цяг з Масквой!
Пад знак Літоўскае Пагоні — Абараняць краіны гоні, Народ забраны вызваляць, Ісці к святлу, святлом палаць — Спяшайся той, хто к волі рвецца, Ў кім беларуса сэрца б'ецца! Збірайцесь — ўсе, як бы адзін, — Арлы радзімых пушч, нізін!
He плач, не плач па сыну, маці, — Сягоння сорам быць у хаце, Бо ўзнят за волю грозны меч, Бо хутка будзе злая сеч, Няхай і ён, юнак адважны, Ідзе туды, дзе б’ецца кажны За волю новую без слёз, За лепшы Бацькаўшчыны лёс.
Пад штандар кожны знатны, гожы, Досць нас наезнікам варожым Трымаць у прыгоне, беднаце. Смяяцца нашай цемнаце, Багацце краю нішчыць, пляжыць — Чужынцу годзе намі княжыць I карыстацца з нашых плеч!
Мы к волі йдзем — з дарогі прэч!..
1920 г.
Гэта першы надрукаваны верш Уладзіміра Жылкі, які быў змешчаны ў газеце «Беларусь» 25 струдзеня 1920 г. (Жылка У. Выбраныя творы. Мн., 1998. С. 25,26.)
Міхась Кавыль
Песьня-кліч
Арляняты маладыя, маладыя, сьмелыя, падымайце ў сонца сьцягі бел-чырвона-белыя!
Падымайце і нясеце, дзе маданкі бліскаюць, каб у сонечнае заўтра крочыць сьцежкай блізкаю!
Каб у сонечнае заўтра, у сям’ю вялікую зь песьняй гучнаю зьявіцца, зь сілай мнагалікаю.
Каб зьвінела наша песьня над старонкай роднаю, каб гарэла наша сэрца радасьцю народнаю.
Дык наперад, арляняты, маладыя, сьмелыя, падымайце ў сонца сьцягі бел-чырвона-белыя!
1943 г.
(Спадчына. 1998, №1. С. 17,18.)
Кастусь Акула
Прысяга маладога беларуса
Перад будучыняй нашай, перад родным краем Прысягаю аж да смерці служыць роднай справе. Працай сілай маладою буду памагаці, Каб на попеле нязгоды лёс наш будаваці. Калі ж здарыцца патрэба бараніць краіну, Я да волі для народу пракладу сцяжыну. Бяда, гора мне не страшны, бо нядолю знаю, Дык змагацца за свабоду жыццём прысягаю!
(Усякаяўсячына. Таронта. 1984. С. 105.)
Рыгор Барадулін
Да беларусаў свету
Беларусы ўсіх краін, яднайцеся! Нас няшмат, а будзе менш яшчэ, Як адступім, зломімся пад націскам, Як ад нас рашучасць уцячэ.
Праз усе вякі нас толькі ціснулі I хадзіць хацелі як па тлі, Нас душылі волгамі і вісламі, Кожны тужыў зашмарку пятлі.
Нас турылі з Бацькаўшчыны, з Дзедзіны, Нам, панам крывіцкае зямлі, Котласы, Чарнобылі адведзены, Маем права мы на мазалі.
Нас палілі, катавалі, праталі, Малацілі нас, нібы кулі, Каралі, забойцы, імператары I бацькі працоўных мас, Калі
Беларусь, як палатніну, кроілі На мундзіры ды на каптаны, Каб магілы з нашымі героямі Уціскалі валуны маны.
Над святынямі пазруйнаванымі Пакланёмся дбаць пра карані. Будзем Янкамі, а не Іванамі, Што не ведаюць свае радні.
Працавалі мы на ўсе імперыі, Папрацуем на сябе, браты, Дык адродзімся душой і вераю, 3 намі Бацька Бог
I Дух Святы!
(Барадулін Р. Збор твораў. Т. 2. С. 220.)
Верш быў напісаны адмыслова для I з'езду беларусаў свету і зачытаны на з’ездзе самім аўтарам вліпеня 1993 г.
Міхась Чарот
Звон
Зазвані моцна, звон, загудзі, Каб пачулі цябе на ўвесь край, Беларуса хутчэй разбудзі, Хоць цяпер яму спаць ты не дай!
Прыйшоў час, калі сорамна спаць; Ўсе так шчыра за працу ўзялісь, Усе жыццё пачалі будаваць, А ты спіш... Хоць ад звону праснісь!
Паглядзі, як сусед пачаў жыць, Што нядаўна нявольнікам быў.
Ён не спаў,— і цяпер ён не спіць, Усім кажа, што ён яшчэ жыў.
А чаго, беларус, ты маўчыш?!
I табе годзе, братка, драмаць: Калі можна гукаць — ты маўчыш, Каб пасля не прыйшлось шкадаваць...
Кінь саромецца мовы сваёй, Зваць сябе беларусам пачні, Папрацуй над сядзібай сваёй, А пасля з ціхатой адпачні!..
Дык звані моцна, звон, і гудзі, Сваім гукам трывож увесь край! Хто шчэ спіць — ты таго разбудзі, Хто не спіць — тых да працы збірай!
1919 г.
(Расстраляная літаратура:Творы беларускіх пісьменнікаў, загубленых карнымі органамі бальшавіцкай улады / Уклад. Л. Савік, М. Скоблы, К. Цвіркі. Мн., 2008. С. 365.)
Уладзіслаў СЫРАКОМЛЯ
Паштальён
— Тут пяюць і гуляюць, адзін ты не п’ян, А сумны, як вязень прыкуты.
Вазьмі сабе чарку, сядай на тапчан, Скажы, што ў цябе за пакута?
Hi бомы, ні дудка, ні смех вечарын Развеяць твой смутак не могуць, Два леты жывеш тут, а светлай пары Ці меў ты часінку, нябога?
— Ой, горка і смутна мне ўсюды, браток, Няміла на свеце, няміла!
Дай чарку! Скажу, калі вып’ю глыток, Як доля мяне падкасіла...
На пошту я трапіў зусім малады, Фурман з мяне ўдаўся зухвалы, А волі не меў, дый ганялі тады: Хоць свята, хоць ноч — усё мала!
Ад рання да змроку, ад змроку да дня Вазіў я паноў і пакеты;
Заробіш рубля — і пад карчму каня: Гуляй, весяліся да свету!
Ашукваў дзяўчат, зневажаў дружбакоў, Быў з пісарам запанібрата!
На коні як свісну — аж іскры з падкоў, — I лейцамі сівых не кратаў.
На мосце зайграю ў вясёлы свой рог, Кагось абганю ці спаткаю.
Вязу паніча ці паненку, дальбог, Два злотых, як бач, атрымаю.
Ды сэрца аддаў я дзяўчыне-красе 3 убогай вясковай хаціны.
Дарогі туды кіраваліся ўсе, — Пабыць з ёй хацеў хоць хвіліну.
Была неяк у пісара справа ўначы, Паклікаў мяне да сябе ён.
Іду, сваю долю цішком кленучы, А ў полі скуголіць завея.
«Вязі эстафету!» — «Ой, ліха звяло, —
Шапчу сабе, — у полі ні тропу...» А сам за пакет, за каня, за сядло! Ганю каркаломным галопам.
Мяцеліца круціць, упыну няма, Страшэннае скрозь бездарожжа, Слупы верставыя мільгаюць старчма, Пад’ехаў пад трэці — а божа!
Пачуўся мне плач, хоць віхура гула, Хтось клікаў, прасіў дапамогі, Падумаў я: «Згіне, сляпая імгла, У снезе не знойдзе дарогі...»
Каня павярнуў, аж здалося, нібы Хтось шэпча: «Куды ты, дзівача?
Ды лепей у вёсцы той час перабыць, —
Дзяўчыну сваю хоць пабачыш!»
Страх сэрца мне сціснуў, забіла духі, Чало зледзянела ад поту;
Я ў рог затрубіў, каб не чуць, стаць глухім, Пагнаў сівака праз сумёты.
Я еду дадому, за трое ганей Вяртаецца страх непазбыты, А сэрца усё шэпча крадком, як раней, Бразджыць, як званочак разбіты.
Конь чмыхнуў пры слупе, спыніўся наўзбоч: У снезе, пад плахтаю белай, Жанчыну я згледзеў, яна ўжо за ноч, Як дрэва, уся скасцянела.
Я снежную намець абтрос з яе шат
I труп падцягнуў да дарогі...
Абцёр ёй аблічча... Была гэта, брат...
Дай чарку... He маю больш змогі!
1844 г.
Пераклаў з польскай мовы Максім Лужанін.
Гэты верш з польскай мовы на рускую пераклаў Леанід Трэфалёў. 1 хутка верш «Когда я на почте служйл ямтйком» стал папулярнай песняй. Імя кампазітара невядома. Дарэчы, «Паштальён» — першы надрукаваны верш Людвіка Кандратовіча (такое яго сапраўднае імя).
(Сыракомля У. Выбраныя творы/Уклад., прадм. і камент. К. Цвіркі.
Мн., 2006. С. 101 — 103.)
Сяргей Дзяргай
Бульба
Гарні бульбу, гарні з поля, Гарні бульбу як найболей.
Бульба трэба для багацця Кожнай хаце, кожнай хаце.
Урадзіла бульба ўдала, Як ніколі не бывала, Як ніколі не бывала, А яе ўсё мала й мала.
Бульбу горнуць, бульбу вараць, Ну і бульба! Бульбу хваляць, Бульбу возяць, бульбу носяць, А яе ўсё болей просяць.
Мала бульбы! Бульбы мала! 3 бульбы ж мяса, з бульбы сала! Бульбу фабрыцы, заводу!
Болей бульбы для народу!
Патрабуе бульбы повар, Патрабуе бульбы бровар, Патрабуе бульбы пральня, Патрабуе і крухмальня.
Гарні бульбу хутка-шпарка, Будзе скварка, будзе чарка, I прысмакі, і ласункі Для дзяўчат на пачастункі.
У руплівай гаспадыні Поўны кублы, поўны скрыні, А да слова і дарэчы
I цукеркі для малечы.
He, цяпер ніхто не скажа: — Прападзі ты, доля наша!
Глянь у хату, выйдзі ў поле: Сонцам ззяе наша доля.
1954 г.
(Роднае слова. 1993, №7. С.. 48.)
Ларыса Геніюш
Моладзі
Гэй збірайцесь, крывіцкія дзеці, Пад народны, пад горды наш сцяг! Воля Краю нам зоркаю свеціць, Яго шчасце — у нашых руках!
Мы за волю крывіцкіх прастораў, Мы за спадчыну нашых дзядоў Аддамо, каб насыціўся вораг, Жыццё наша і нашую кроў.
Але Краю, што Нёман галубіць, Гэтых сэрцаў, што воляй гараць, Ўжо не будзе арол крывадзюбы Да крыві пазурамі здзіраць!
Нам не страшны сібірскі больш холад, Нам не страшны маскаль або лях, Чужы серп непатрэбны, ні молат Мы разгорнем крывіцкі наш сцяг!
Нашы сэрцы гімн родны зайграюць!.. Адгукнецеся, сёлы, ў адказ!
Мы нясём жыццё наша для Краю, Мы нясём жыццё наша для вас!
Станем дружна ўсе брат каля брата, Абаронім Краіну грудзьмі, Воля будзе вялікай заплатай За нягоды цяжкой барацьбы!
1941 г.
(Наша слова, 2001 г., 22 жніўня.)
Рыгор Барадулін
Голас вякоў
Мне чуецца голас душой не забытых вякоў, Званы даўніны захлынаюцца ў ранішнім звоне.
Мне чуюцца стогны і цокат вясёлых падкоў Гарачай віхуры нястомнай крывіцкай Пагоні.
Беларусь — зямля святая.
Заваёўнікам на страх У цябе з пляча ўзлятае Бел-чырвона-белы сцяг.
Дарэмна чакаюць спажыву сваю крумкачы.
Народ богаверны мячамі сустрэне навалу.
3 легендаў і з неба сышлі на зямлю крывічы, Каб свету пазычыць Скарыну і Янку Купалу.
Мне чуецца поступ трывалых паганскіх багоў. I зоры гараць у далонях багоў светлякамі.
Выходзіць народ, як рака з маладых берагоў, I покліч «Жыве Беларусь!» устае над вякамі.
Рыгор Барадулін
БЗВ*
БЗВ — Бог Заклікаў Вас, Беларускага Войска воі. БЗВ — так чытае час: Беларусь Заваюе Волю!
БЗВ — Быць Заўжды Вякам Даўжнікамі ў крывіцкай славы. Нашай не аддамо чужакам Hi сцяжыны, а ні канавы.
Хросным бацькам Пан Грунвальд быў, Пані Ворша — маткаю хроснай. Беларускага Войска парыў Ткаўся на высакосных кроснах.
У Айчыны світае чало.
Досыць нас вадзілі па хлудзе. Беларускае Войска было. Беларускае Войска будзе!
На жалезны характар Руды Mae наша зямля святая.
Ведаем, Дзе віры, дзе брады. БЗВ — Бой Змаганцаў Вітае!
(Рыгор Барадулін, Евангелле адмамы. Мн., 2000. С.78.)
*БЗВ — абрэвіятуры грамадскага аб'яднання «Беларускае згуртаванне вайскоўцаў». Утворана на Устаноўчым з'ездзе БЗВу Мінску 12-13 кастрычніка 1991 г. 8 верасня 1992 г. сябры БЗВ на плНезалежнасці прынялі прысягу на вернасць Беларусі. БЗВ спыніла існаваннеў 1996 г.
Рыгор Барадулін
Дваццаць пятага сакавіка
Дваццаць пятага сакавіка — Годны дзень Беларускай дзяржавы. Веснаплынных вятроў талака Пыл з кароны атрэсла іржавы.
Шматавалі нас досыць арлы I з адной, і з дзвюма галавамі. Мы не з нейкай бязроднай імглы, Нас вякі, як сваіх, Гадавалі.
Мы — ратаі святла,
Крывічы,
Верхачы неўміруючай Пагоні.
Маладзік сакалом на плячы, Гартны меч у цвярдое далоні.
Лучыць нашыя мары рака Бел-чырвона-белага сцяга. Дваццаць пятага сакавіка — Наша свята, Пароль
I прысяга!
(Барадулін Р. Збор твораў. Т. 2. Мн., 1998. С. 179.)
Уладзімір Жылка
Гімн беларускіх паўстанцаў
Час, Беларусы, ужо час — Маці-Краіна нас кліча.
Устанема дружна, ураз — Сіл нашых вораг не зліча.
Рушыма ў бой
Усёй грамадой — За люд працоўны, За волю і роўнасць!
Грозны надходзіць мамэнт, Бой пачынаем рашучы: Скрышым старое ушчэнт, К волі змагарна ідучы.
Рушыма ў бой
Усёй грамадой — За люд працоўны, За волю і роўнасць!
У песнях бязудзерж таім;
Вецер штандарамі вее. Прысягу складаема ім Родных не здрадзіць надзеі.
Рушыма ў бой
Усёй грамадой — За люд працоўны, За волю і роўнасць!
Бурны нас радуе дзень, Кліч агалошвае полі, Сонца вітайце прамень Праўды мужыцкай і волі.
Рушыма ў бой
Усёй грамадой — За люд працоўны, За волю і роўнасць!
Дружная моц — грамада 1 перамозе зарука, Больш нас не чэпіць бяда, Годзе напасцяў, прынукаў!
Рушыма ў бой
Усёй грамадой — За люд працоўны, За волю і роўнасць!
Край абаронім грудзьмі Ад панавання палацаў. Вольнай, працоўнай сям’і Ўспор красаваціме праца!
Рушыма ў бой
Усёй грамадой — За люд працоўны, За волю і роўнасць!
(Жылка У. Выбраныя творы/Уклад. М.Скоблы. Мн., 1998.
С. 116,117.)
Янка Золак
Маці мая — Беларусь
Гарманізацыя Сымона Струменскага
Белая, светлая, чыстая, Мой галасісты жаўрук!
Ты — мая доля вячыстая,
Маці мая — Беларусь.
Летняй вадою купаная, — Першага снегу бялей.
Толькі адна ты каханая, Цэлага свету мілей.
Свежай расою абмытая, Многа ты ведала й скрух. Сынам сваім не забытая Маці мая — Беларусь.
Доля твая незгалелая, Ты яшчэ ўбачыш зару, Светлая, чыстая, белая Маці мая — Беларусь!
1985 г.
(Туга па Радзіме. С. 260.)
Максім Багдановіч
***
Народ, Беларускі Народ!
Ты — цёмны, сляпы, быццам крот.
Табою ўсягды пагарджалі, Цябе не пушчалі зь ярма I душу тваю абакралі, — У ёй нават мовы няма.
Збудьзіўшысь ад грознай бяды, Увесь поўны сьмяротнай жуды, Ты крыкнуць ня вольны: «Ратуйце!» I мусіш ты «Дзякуй» крычаць.
Пачуйце жа гэта, пачуйце, Хто ўмее з вас сэрцам чуваць!
(Багдановіч М. Зорка Венера. Творы. Мн., 1991. С. 213.)
Пімен Панчанка
Родная мова
Кажуць, мова мая аджывае Век свой ціхі: ёй знікнуць пара. Для мяне яна вечна жывая, Як раса, як сляза, як зара.
Гэта ластавак шчабятанне, Звон світальных палескіх крыніц, Сінь чабору, і барвы зарніц, I буслінае клекатанне.
Калі ж хто загадае: «Не трэба!» — Адрачэцца ад мовы народ, — Папрашу я і сонца, і неба: Мне не трзба ні славы, ні хлеба, Асудзіце на безліч нягод.
Толькі месяцаў назвы пакіньце, Назвы родныя роднай зямлі, Пра якія з маленства ў блакіце Бор шуміць і пяюць жураўлі: Студзень — з казкамі снежных аблокаў, Люты — шчодры на сіні мароз, Сакавік — з сакатаннем і сокам Непаўторных вясновых бяроз, Красавік — час маланак і ліўняў, Травень — з першым каханнем, сяўбой, Чэрвень — з ягаднаю зарой, Ліпень — з мёдам, 3 пшаніцаю — жнівень, Спелы яблычны верасень, Светлы кастрычнік
У празрыстасці чыстай, крынічнай. Лістапад — залаты лістапад, Снежань — першы густы снегапад...
Ці плачу я, ці пяю,
Ці размаўляю з матуляю — Песню сваю, мову сваю Я да грудзей прытульваю.
(Панчанка П. Прылучэнне: Вершы і паэмы. Мн., 1987. С. 295.)
М. Арол
Сынам Беларусі
Часам мне жыць не пад сілу прыходзіцца, Часам смяртэльная думка зародзіцца, Сэрца нудою шчыміць.
Як пагляджу, што вакол мяне дзеецца, Сіл няма, веры на жыцце надзеяцца, Ажно не хочацца жыць.
Усё, што ўзрасціла старонка любімая, Усё, што магла даць, як матка радзімая,— Усё на сынкоў аддала.
Чым жа ж сынкі ёй за ўсё адгадзіліся? Тым, што зусім ад яе адхіліліся, Быццам не маць ім была!
Сэрца ад гневу маё разрываецца, 3 вуснаў пракляцце ўсім вам зрываецца, Вам, Беларусі сыны!
Вы адракліся, забылі, пакінулі, Вы, быццам юды, урагам яе кінулі, Здраднікі вы, не сыны!
Усё, што магла, аддала вам, радзімая, Быццам як матка для дзетак любімая. Ждала карысці, уцех!
Доўгу свайго вы прад ёю не споўнілі, Грабіць — аграбілі, а не папоўнілі, Чы ж вам не ўстыдна, не грэх?!
(Арол М. Лірнік. Творы. Мн., 1991. С. 38.)
Алесь Салавей
Трыялет
Мой бел-чырвона-белы сцяг — Барвовы шлях зары крывавай,
Зямлі мае краса і слава! Імкненне ейнае і справа,
Нябёсаў гладзь, палёў прасцяг — Мой бел-чырвона-белы сцяг,
Мой бел-чырвона-белы сцяг, Зямлі мае краса і слава!
1943 г.
(Спадчына. 1998, №1. С. 11.)
Янка Золак
Брату Беларусу
Прачынайся, мой брат, мой нябога, Прачынайся з адвечнага сну Ды выходзь да шырокай дарогі Сустракаць маладую вясну!
Станавіся пад сьцяг вызваленьня, Станавіся сьмялей і ня трусь;
Хай квітнее ў сваім адраджэнні Дарагая табе Беларусь!
Прачынайся! Свой голас магутны Загучэць па-свабоднаму змусь;
Па ўсім сьвеце няхай будзе чутна, Што жыве родны край — Беларусь!
(Грунвальд. Незалежны беларускі часопіс. 1991, №1. С. 8.)
Гальяш Леўчык
***
Хто адрокся сваіх, Хто стыдацца нас стаў I прыліп да чужых,— Каб ён свету не знаў!
Мову родную хто Пазабыў, асмяяў, Загубіў за нішто,— Каб ён свету не знаў!
Сваю родну зямлю Хто чужынцу прадаў, Скрыўдзіў вёску сваю,— Каб ён свету не знаў!
Хто з народам не жыў I карысці не даў, Хто сваіх не любіў,— Каб ён свету не знаў!
(Леўчык Г. Доля і хлеб. Мн., 1980. С. 29.)
Уладзімір Караткевіч
Беларуская песня
Дзе мой край? Там, дзе вечную песню пяе Белавежа, Там, дзе Нёман на захадзе помніць варожую кроў, Дзе на ўзвышшах Наваградскіх дрэмлюць суровыя вежы I вішнёвыя хаты глядзяцца ў шырокі Дняпро.
Ты ляжыш там, дзе сіняя Прыпяць ласкава віецца, Дзе Сафія плыве над Дзвіною, нібы карабель...
Там, дзе сэрца маё з першым крокам, як молат, заб'ецца, Калі б нават сляпым і глухім я прыйшоў да цябе. Што сляпым? Нават мёртвым успомню высокія зоры, Над ракою чырвонай і цьмянай палёт кажаноў, Белы ветразь на сініх, на гордых, як мора, азёрах, I бары-акіяны, і неба — разлівы ільноў.
Дзе мой край? Там, дзе людзі ніколі не будуць рабамі, Што за поліўку носяць ярмо ў безнадзейнай турме, Дзе асілкі-хлапцы маладымі ўзрастаюць дубамі, А мужчыны, як скалы, — ударыш, і зломіцца меч. Дзе мой край? Там, дзе мудрыя продкі у хвоях паснулі, Дзе жанчыны, як радасны сон у стагах на зары, А дзяўчаты, як дождж залаты. А сівыя матулі, Як жніўё з павуціннем і добрае сонца ўгары.
Там звіняць неўміручыя песні на поўныягрудзі, Там спрадвеку гучыць мая мова, булатны клінок. Тая гордая мова, якую і тады не забудзем, Калі сонца з зямлёю ў апошні заглыбяцца змрок. Ты — наш край. Ты — чырвоная груша над дзедаўскім домам, Лістападаўскіх знічак густых фасфарычная раць, Ты — наш сцяг, што нікому, нікому на свеце, нікому He дамо абсмяяць, апаганіць, забыць ці мячом зваяваць. Мы клянёмся табе баразной сваёй першай на полі I апошняй раллёй, на якую ўпадзём у журбе.
Мы клянёмся табе, што ніколі,
Ніколі,
Ніколі,
Так,
Ніколі не кінем,
He кінем, “ • •
He кінем цябе.
(Караткевіч У. Збор твораў. У 8 т. Т. 1 Вершы. Паэмы. Мн., 1987. С. 136,137.)
Гэты верш на музыку паклаў ужо кампазітар, музыка і спявак Зміцер Вайцюшкевіч. Ён спявае песню на канцэртах. Яна ўвайшла ў кружэлку «Дзе мой край?», прысвечаную юбілею класіка нашае літаратуры Уладзіміра Караткевіча. Але лічым, што гэты зборнік скончыць менавіта гэтым тэкстам было б лагічна і сімвалічна. Спадзяемся, што яшчэ многія беларускія вершыўвасобяццаў добрыя песні, якія годна прадставяць душу нашага народа. У тым ліку і за межамі Беларусі.
Літаратура
Aramowicz I. Marzenia. Pami^tnik о ruchu partisanckim w wojwodstwie Grodzienskim w 1863-1864. Bendlikon, 1865.
Афганістан мне сніцца, сніцца, сніцца. Мн., 2009.
Афганскне звезды. Песнн Мнханла Мншунова на стнхн Станнслава Волкова. М., 1991.
Балады. Кн. 2. Мн., 1978.
Барадулін Р. Збор твораў. Т. 2. Мн., 1998. Т. 4. Мн., 2002.
Барадулін Р. Евангелле ад мамы. Мн., 2000.
Барыс С. У свет на матчыну песню // Літаратура і мастацтва, 1980, 29 лютага.
Барыс С. Перад будучыняй // Наша слова, 2001, 27 чэрвеня.
Барыс С., Чаропка В. Беларускія гістарычныя песні//Беларускі гістарычны часопіс. 2004. №2. С. 38 — 48. №3. С. 53 — 60.
Бацькаўшчына. Зборнік гістарычнай літаратуры. Мн., 1996.
Беларускі фальклор. Хрэстаматыя. Мн., 1977. Мн., 1996.
Беларускі фальклор Вялікай Айчыннай вайны. Мн., 1961.
Беларускі эпас / Пад рэд. П. Глебкі і 1. Гутарава. Мн., 1959.
Беларускія маршы і песьні. Лірыка змаганьня. Мн., 1995.
Беларусь мая... Беласток, 1989.
Беларусь у песні / Склалі В. Я. Аўраменка і Л. В. Раманоўская. Мн., 1988.
Віцьбіч Ю. Плыве з-пад Сьвятое Гары Нёман. Мн., 1995.
Вянок беларускіх народных песень / Склад. У. Раговіч. Мн., 1988.
Гарэцкі М. Гісторыя беларускае літаратуры. Мн., 1992.
Гнмны славянскнх государств / Сост. Г. Белонучкнн. М., 2009.
Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы. Мн., 2001.
Гуляць дык гуляць! Застольныя песні беларусаў. Мн., 1995.
Дмнтрнев М. А. Собранне песен, сказок, обрядов м обычаев крестьян Северо-Западного края. Внльна, 1869.
Добровольскнй В. Н. Смоленскнй этнографнческнй сборннк. Ч. IV. СПб., 1903.
Заняпад і адраджэнне. Мн., 2001.
Зянько У. Спадчына маёй маці. Мн., 1993.
Карскі Я. Беларусы. Мн., 2001.
Клімовнч Р. Конец Горлага. Мн., 1999.
Ластоўскі В. Выбраныя творы. Мн., 1997.
Лірычныя песні / Уклад. і рэд. Н. С. Гілевіча. Мн., 1976.
Лнпскнй В. Нгорь Лученок: Мелодня Душн. Мн., 2008.
Лобановскнй Л. В. На афганской войне. Мозырь, 1999.
Лучшне застольные песнм / Сост. П. М. Понкратов. М., 2007.
Лягчылаў A. К., Буднік У.І. Атэль пад ліпамі: песні розных гадоў. Мн., 1998.
Лясныя песні. Паэзія беларускіх партызан / Уклад. Я. Зазека. Мн., 1970.
Ляўковіч А Дзяржаўны гімн: на фінішнай прамой / / Звязда. 2002, 8 чэрвеня.
Музыкальный энцнклопеднческнй словарь. М., 1990.
Мурашов ГА. Тнтулы, чнны, награды. СПб., 2000.
Песні сямі вёсак. Традыцыйная народная лірыка Міншчыны/ Уклад. і рэд. Н. Гілевіча. Мн., 1973.
Песні Яўгена Петрашэвіча на вершы лідскіх паэтаў // Лідскі Летапісец. 2010, № 2. С. 52, 54.
Песні беларускага народа. Выбранае / Уклад. і кам. Г. I. Цітовіча.
Мн., 1959.
Песні Лагойшчына / Уклад. В. Несцяровіч. Мн., 2004.
Песнь о велебной девнцн панне Марнн // Лідскі Летапісец. 2005, № 1-2. С. 13.
Поет советская страна / Сост. Я. Шведов. М., 1962.
Расстраляная літаратура. Мн., 2008.
Романов Е. Белорусскнй сборннк. Вып. І-П. Кнев, 1886.
Рубін I. Хай стане сэрцам і душой народа//Народная газета. 1992, 15 ліпеня.
Сацыяльна-бытавыя песні. Мн., 1987.
Сокалаў-Воюш С. Кроўна сумётах. Вершы і паэмы. Мн., 1989.
Советская военная музыка. М., 1977.
Туга па Радзіме: Паэзія беларускай эміграцыі / Уклад., прадм. і біягр. даведкі Б. Сачанкі. Мн., 1992.
Тутунов В.Н. Нсторня военной музыкн Росснн. М., 2005.
Тэраўскі У. Беларускі лірнік. Бэрлін, 1922.
Цітавец I. Ёсць любоў у мяне...: Зборнік песень. Мн„ 1999. Цішчанка I. Як ехалі госці дадому//3вязда. 1987,1 студзеня.
Цыхун А Легенды і балады Гродзеншчыны. Гродна, 1995.
Чайка А. Средн Афганскнх гор. Мн., 1989.
Шейн П. В. Белорусскне народные песнн. М., 1874.
Шейн П.В. Матерналы для нзученяя быта н языка русского населення Северо-Западного края. Т. 1. СПб., 1887.
Змест
Песні нашых продкаў і сучаснікаў 3
Гістарычныя песні беларусаў 5
Народныя гістарычныя творы пра падзеі і асобы 17
Песня а князю Вітаўце 17
Песня Гараславы 18
Прыехаў дзед на паляначку 18
Ой, каму ж ты, айчэнька 19
У нядзельку раненька 20
У чыстым полі бяроза стаяла 20
Балада пра Давыда Гарадзенскага 21
Падымалісь чорны хмары 22
Зялёная дубровачка 23
Песня пра бітву пад Воршай 24
Із-за Слуцка, із-за Клецка 25
У каралеўскім войску 25
Спіўся казак, спіўся 28
Песня пра Андрэя Баболю 29
Песня пра Радзівіла 30
Засвісталі палячэнькі 30
Песня беларускіх жаўнераў 32
Песня пра Касцюшку 32
Песня беларускіх паўстанцаў 1794 года 34
Паўстанцкая песьня (1863 г.] 35
He сумуй па мне, старая 36
Ай, у Вільні ўво ўсе званы зазванілі 37
Ох ты, поле, поле чыстае, турэцкае 37
Хранцуз беріг заступіў 38
Поўна табе, Іванюша 39
Песня гарадзенскіх паўстанцаў 1863 года 40
Гэй-га, разам, хлопцы 41
Ах ты, мая чарнабрыва! 42
Божа, што Польшчы праз няшчотны вякі 43
Гэй жа, хлопцы, досыць спаць 44
Песня на Божы час 45
Ой, калі б, калі 46
Шумелі бярозы 46
Марш Беларускай асобнай часці Літоўскага войска 47
Ой, паля ж, вы, паля 48
Ішлі два салдаты з германскага плену 49
Краю, мой краю! 50
Песьня случакоў 50
Тры трубы залотыя 51
Ой, зашумеў лес 52
Чорна грэчка 52
Цячэ рэчка з-пад мястэчка 53
* * * Балаховіч-Булак 53
У чужацкай няволі 54
Песня беларускіх работніц 54
У полі вецер воіць 55
Літаратурныя творы на гістарычныя падзеі 56
Еўфрасіння 56
Тураўрог Гедзіміна. 1321 г 57
Бітва над Ворсклай 1399 г 58
Хвацкія малойцы 59
Альгерд і Марыя 60
Песня паходу ліцвінаў 61
Грунвальдская бітва 1410 г 62
Песня пра Грунвальдскую бітву 63
Клецкая бітва 1506 г 64
Аршанская бітва 1514 г 65
Да юбілею Аршанскай бітвы ...66
Песня з мінуўшчыны 67
За Случчыну 68
Слуцкія палкі 68
Заспявай мне песню, крывічанка 69
Хатынскія званы 70
Запавет Каліноўскага 70
Вяртаньне Булак-Балаховіча 71
Песня ўланаўТышкевіча. 1812 г 72
Продразьвёрстка 72
Сьцяг 73
Песня палітвязняў з Іхцінскага лагера 74
А ў бары, бары 74
Маналог паўстанцкага каня 75
Гнмн норнльскнх повстанцев 76
Гімн нарыльскіх паўстанцаў 77
Наша памяць 78
Воля і Пятля 78
Зварот да беларуса 79
Рэкруцкія і салдацкія песні 80
Ішлі хлопцы — запыліліся глаза „80
У нашага караля 80
Ой, у гаю, гаю цёмным 81
Па вулачцы новенькай 82
Прыляцела птушка з Польшчы на Расію 83
Бяжыць конік дарогаю 84
Ой, крутая дарожанька 84
Лет 17 я вдовочкой была 85
Я не спала, не драмала 85
Я ў войску быў, я цару служыў 86
Пакалечаны салдат 86
У чужой карчме 87
Ой, у полі, полі 88
Ой, з-пад поля ды з-пад белага 88
Ой, ляцелі гусачкі 89
Зялёны дубок, чаго пахіліўся? 90
Гэй, там дарожка высаджаная 90
Ой, у лузе, у лузе, бяроза стаяла 91
Барабаншчыкі б’юць, у засадачку ідуць 91
Ой, у лузі, у лузі каліна стаяла 92
Салдацкая 1914 года 92
Былі ў удоўкі тры сыны 93
Ой, чаму нас здаюць у салдаты? ..........93
Салдацкая песня 1915 года ,;„94
Ой, пры дарозе бяроза стаяла .„„..94
Дзяўчыначка пыха нарабіла ліха ..„ 95
Дзяўчына ціха нарабіла ліха 96
Дзякуй Богу, што прыдаўся 96
Ой, у полі сняжок трусіць 97
Чарнаморчык 98
Вясельная, калі брат маладой у войску 98
Зашумела дзераўца, зашумела дзераўца 99
Каліна 100
Ой, моладзец, моладзец, чым ты нявесёл? 101
Там у полі-полі яліна стаіць 102
Як на тым баку ракі 103
I з далёкіх і з краёў 103
Казацкія песні 104
Уставай, казак 104
У канцы грэблі шумяць вербы 105
А ў полі бяроза стаяла 106
Хадзіў, блудзіў казак па даліне 106
Каля грэблі стаяць вербы 107
Чырвона каліна 108
Галя 109
He сядзела б я позна звечара 109
Ехаў казачынька даліною 110
Казацкая доля 111
Сацыяльна-бытавыя песні 112
Даў нашага пана 112
Аставайся, мая мамачка, здарова 112
А пайду я гарой, даліною 113
Зорушка 113
Аў лузе, пры даліне 114
Сядзеў браце на абедзе 115
Панам мы песьні не сьпяваем 116
Ды ляцяць міскі 117
Паціхоньку, палягоньку. 117
He туманіцца і не дыміцца 118
Ой вы, дзевачкі-беларусачкі 119
Уж сонца калесіцца 120
Цякла рэчка быстрая 120
Я каліну, маліну ламіла 121
Свеціць сонца і зара 122
Чые ж гэта валы 123
У суботу Янка грошы атрымаў 124
Турыстычная песня 125
Ой, п’яна я, п'яна 126
Я гарэлку п'ю 127
А ў полі, ў полі тры дарожанькі 127
Песні беларускіх партызанаў 128
Бабуся 128
Походная штурмовая 129
Хутка сонца заззяе над намі 130
Любнмая песня рогачёвскнх партнзан 130
На ўзгорку пясчаным тры хвоі 131
Ніколі не згіне ад лютых пажараў 132
йване, Мванушка — ты моя душа 133
На лесной поляне старый дуб стонт 133
Прыпеўкі і песні беларускіх калгаснікаў 134
Прыпеўкі 134
Прыпеўкі калгаснікаў 1950-х гадоў 136
Пайшла Дуня ў агарод 138
Турэмныя і разбойніцкія песні 139
Спяіце, таварышы, песню маю 139
Усе бутылкі шавяляцца 140
Туман, туман па даліне 140
Мать прннесла сыну передачу 141
Пройдет знма, настанет лето 142
Злые людн завндовать сталн 142
Шырока наша дзярэўня 143
Звенел звонок на счет проверкн 143
Ой ты, доля, злая доля 144
Па віленскім саду гуляў 144
Усе кажуць мне, што я праступнік 145
Песні воінаў-інтэрнацыяналістаў («афганцаў») 146
Этот мнр без тебя 146
Кукушка 147
Чёрный тюльпан 148
Чужая вайна 149
Афганнстан 150
Панама 150
Песні, прысвечаныя чарнобыльскай катастрофе 151
Звіняць званы 151
Чарнобыльскі шлях 152
Палеская зона 152
Ад Чарнобыля холадам вее 153
Беларускія гімны 154
Афіцыйныя гімны 160
Дзяржаўны гімн
Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (1944 г.) 160
Дзяржаўны гімн
Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (1977 г.) 161
Гімн Беларускай ССР 162
Гнмн Белорусской ССР 163
Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь 164
Гімн горада Мінска 165
Гімн Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі 166
Неафіцыйныя гімны 167
Багародзіца 168
А хто там ідзе? 170
Беларуская марсельеза (Ад веку мы спалі...) 171
He загаснуць зоркі ў небе («Нашай Ніве») 172
Пагоня 173
Міжнародны гімн «Інтэрнацыянал» 174
Радзіма, мая дарагая 176
Малітва (Магутны Божа) 176
Ваяцкі марш (Мы выйдзем шчыльнымі радамі...) 177
Люблю наш край 178
Мой Край 179
Жыве Беларусь! 180
Маладая Беларусь 181
Радзіма Беларусь 182
Жыве Беларусь 182
He пакіне Бог нашу Беларусь 183
Гнмн Мннска 184
Нёман 184
Беларусь перад усім 185
Марш Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі 186
Красуй, Беларусь! 186
Гімн клуба «Спадчына» 187
Гімн БНФ 188
Хрысціянскі гімн 189
Папулярныя песні 190
Чачотачка 191
Касіў Васіль сена 193
А ў лузе, у лузе 193
У гушчарах 194
У майго татачкі сад зеляненькі 195
Капаў, капаў крынічаньку 196
Беларусь мая 196
0, Беларусь, мая шыпшына 197
Мілая спадарыня 198
Зорачка мая 198
Гаю мой, не кліч 199
Беларусачка 200
Ручнікі 200
Раз ды разок 201
Каля броду каліна 202
Віншавальная 203
Толькі з табою 204
Ты мне вясною прыснілася 204
Каханую засватаю 205
Чаму ж мне не пець! 206
Там за гаем зэлэненькім 207
Зяляны дубочак, чаго пахіліўся? 208
Гуляць дык гуляць! 209
Жураўлі на Палессе ляцяць 209
Зямля Беларусі 210
Марш беларускае моладзі 210
Хацела ж мяне маці замуж аддаці 211
Адлятаюць гусі 212
Родная хата 213
Бадзяга 214
Веру я ў Беларусь 215
Прысяга 216
Белы ветразь 217
Птушкі 218
Я застаюся тут 219
Шлях да Беларусі 220
Грай! 220
Наш сцяг 221
Марш свабоды 222
Бывайце здаровы 223
Песні да танцаў 224
Беларускае танга 224
Лявоніха 225
Полька беларуская 226
Кракавяк 227
Вальс 228
Чаму ж нам не пець 229
Аўтары песень: Кампазітары 232
Дадатак 1: Рускія песні і танцы 236
Когда я на почте служял яміцнком 237
По днкнм степям Забайкалья 238
За последнюю копейку 239
«Варяг» 240
Разлука 241
Раскннулось море шнроко 242
Получку получаю 243
йзбушка 244
В саду, пря долнне 245
Цуснма 246
Жнвёт моя отрада 246
To, что я должен сказать 247
Снннй платочек 248
Шумел камыш 249
Моя любнмая 250
Бежнтрека 251
На Муромской дорожке 251
Матросская жена 252
Цыганочка гай! 253
Окраснлся месяц багрянцем 254
Внновата лн я? 255
Марш «Проіцанне славянкн» 256
Проіцаняе славянкн 258
Песня тракторнстов 261
Колхозная песня о Москве 262
Песня о Роднне 263
Марш артнллернстов 264
Наш тост 265
Смерть моряка 266
Песня о Советской Армнн 267
Песня беспрнзорнмка 268
Сннеглазая моя 269
Куда бежншь, тропннка мллая? 270
Едут новоселы 271
Поворую-перестану 272
Батька 273
Всегда ты хороша 274
Песнн к танцам 275
Матросскнй вальс 275
Солдатскнй вальс 276
Дунайскне волны 277
Коробочка 280
Когда б я нмел златые горы 281
На сопках Маньчжурнн 283
Хорошн весной в саду цветочкн... 284
Выйду ль я на реченьку 285
Дадатак 2: Гімны славянскіх краін 286
Расійскія гімны 287
Гнмн Росснйской Нмперян 289
ОфйЦйальная версяя гямна «Йнтернацйонал» 290
Ннтернацйонал 291
Песня о партйй 294
Государственный гймн
Союза Советскях Соцйалйстаческйх Республйк (1944 г.) 295
Государственный гймн
Союза Советсках Соцналнстнческнх Республяк (1977 г.) 296
Государственный гймн Россййской Федерацян 297
Дзяржаўны нацыянальный гімн Польшчы 298
Мазурка Дамброўскага 300
Гймн Польшй 302
Rozszumialy si§ wierzby placzqce 303
Расшумеліся вербы плакучыя 304
Гімн Украіны 306
Гімн Славакіі 308
Над Татрамі бліскавіца 309
Гімн Чэхіі 309
Дзе мой дом? 311
Гімн Балгарыі 312
Мйлая Родяна 312
Гімн Сербіі 313
Боже правый 313
Гймн Словенйй 316
Здравнца 317
Гймн Автономной Республякй Крым 318
Гймн Боснйй й Герцеговйны 319
Гймн Республнкн Македоннй 320
Сегодня над Македонней 320
Гймн Хорватнй 321
Гймн Черногорнн 322
Гэй, славяне 323
Дадатак 3: Ноты 329
Багародзіца 329
Бітва пад Воршай 330
Паўстанцкая песьня (1863 г.) 331
Ваяцкі марш 333
Пагоня 334
Прысяга 338
Беларуская марсельеза 340
Марш беларускай моладзі 341
Сьцяг 344
Магутны Божа 346
Дадатак 4: Вершы 348
Покліч бацькі 348
Беларусь 349
Покліч 350
Песьня-кліч 351
Прысяга маладога беларуса 351
Да беларусаў свету 352
Звон 353
Паштальён 354
Бульба 356
Моладзі 357
Голас вякоў 358
БЗВ* 359
Дваццаць пятага сакавіка 360
Гімн беларускіх паўстанцаў 360
Маці мая Беларусь 362
*** Народ, Беларускі Народ 362
Родная мова 363
Сынам Беларусі 364
Трыялет 364
Брату Беларусу 365
*** Хто адрокся сваіх 365
Беларуская песня 366
Літаратура 367
Літаратурна-мастацкае выданне
Беларускія песні і гімны
Зборнік песень
Ўкладальнік, аўтар артыкулаў Сымон Барыс
Адказны за выпуск
Рэдактар
Мастак
Набор тэкстаў
Карэктары
Камп’ютарная вёрстка
A. М. Вараксін Уладзімір Пучынскі Уладзімір Малахаў Кацярына Андура Аліна Пахвалёная, Алена Бандарык Л. Аліфанава
Падпісана да друку 20.08.2012.
Фармат 60x84/16. Папера афсетная. Рызаграфія. Ум. друк. арк. 22,08. Ул.-выд. арк. 23,75. Наклад 300 экз. Заказ № 46.
Выдавец і паліграфічнае выкананне: індывідуальны прадпрымальнік А.М. Вараксін. ЛМ № 02330/0003899 ад 14.03.2011.
E-mail: editpol@tut.by

Народны ансамбль “Мінскія музыкі”
Дзіцячы ансамбль “Дударыкі'
ISBN 978-985-7035-49-6