Матчын дар

Алесь Гарун

Выдавец: Мастацкая літаратура

Памер: 136с.

Мінск 1988

35.23 МБ

Беларускі паат Алесь Гарун (Прушынскі Аляксандр Уладзіміравіч) нарадзіўся 11. III. 1887 г. у Мінску ў сям’і рамесніка. Скончыўшы ў 1902 годзе рамесніцкае вучылішча, працаваў у сталярных майстэрнях і на мэблевай фабрыцы ў Мінску. У 1904 годзе стаў членам арганізацыі эсэраў-максімалістаў. У 1907 годзе за выступленні супраць царскага самадзяржаўя быў арыштаваны і сасланы на катаргу ў Іркуцкую губернію, дзе правёў 10 гадоў. У верасні 1917 года вярнуўся ў Мінск і стаў рэдагаваць газету «Беларускі шлях». Да канца разабрацца ў зменлівых і імклівых падзеях ён не здолеў. Адсюль вынікала непаслядоўнасць яго ідэйна-палітычных пазіцый. Суровы жыццёвы лёс прывёў яго да заўчаснай смерці ад сухотаў 20.V1I.1920 года. Друкавацца Алесь Гарун пачаў у 1908 годзе. Выступаў паэт і пад псеўданімамі 1. Жывіца, А. Сумны. Пісаў пераважна лірычныя вершы, якія звярнулі на сябе ўвагу сваёй меладычнасцю, багаццем рытміка-інтанацыйнага ладу. Галоўныя матывы яго лірыкі — служэнне роднаму краю, выкрыццё сацыяльнага прыгнёту. Значны ўплыў на яго творчасць аказаў беларускі фальклор. Нялёгкі жыццёвы лёс і абвостранае непрыманне сацыяльнай несправядлівасці выклікалі ў лірыцы А. Гаруна матывы тугі і адзіноты. Але лепшыя яго вершы пазначаны пячаткаю высокай паэтычнай культуры і з'яўляюцца важкім набыткам беларускай паэзіі. Гэтая кніга—факсімільнае выданне яго адзінага зборніка паэзіі, выпушчанага ў свет у 1918 годзе (2-е выданне ў 1929 годзе). о млтчын длг ДУМЫ і ПЕСЬНІ. 1907—1914 г. г. Выдана коштам Народнаго Сзкрэтарыяту Беларусі. МЕНСК. Друкарня Я. Грынблята. 19 18. Q 1 ° Вершы, умешчаныя у зборніку «Матчын дар», напісаны аутарам у нЯволі,—у пэрыодзе 1907—1914 z. z. У пачатку яіпня 19^ wdy зборнік быу перасланы с Сыбіры для друку у Вйьню, дзе яго выданнем хацело заняцца «Беларускае Выдавецкае Таварыство», Але паустаушая тагды вайна адсунула выйсьце кнііі на цэлых 4 годы. &ыдавгцкая Ломісія. 6 — — — о о о Гэту першую кніжку думак і песьняў сваіх матцэ сваёй прысьвячаю. Л іо д з я м. Люблю і я скляпенне зор, Люблю зямлі абшар, I роуны луг, і узгібы гор, I шум лясны, і гвар. Люблю жыцце, а у ім людзей I кшталты іхніх душ, Люблю вянкі плясыді з надзей,— А ні поэт.---Чаму-ж? Часамі праца у дзень кіпіць,— Цярплю і я прыгон,— Аж косьць аб косьць у плячу рыпіць.. Пачуеш у сэрцы звон... Ухопіш зык, за ім другі, За тымі больш ідуць, Зліюцца у шых даугі-даугі I цэлы дзень гудуць. Загасьне дзень, іду дамоу, Кладуся спаць, —і у ноч Цякуць радкі зьвінючых слоу I сон адходзіць проч. Тагды пішу. Перад вачмі Нясецца зданняу рой I хтось стаіць па-за плячмі, Здаецца, блізкі, свой. Абыйме шыю пара рук I кос дзявочых шоук, Узмацніцца у сэрцы мерны стук, А звон у душы ні змоук... Зірну: пакой пусты, німа... А час сьлізнуу, як вуж. I за вакном радзее цьма... А ні поэт...—Чаму-ж? Бо мой прыгон глытае час, Мне воля — рэдкі дар. Такіх поэтау шмат у нас, Дзе сам народ—песьняр. Сваіх тут жменьку я сьпісау Маркотных песьняу-дум; Маей душы іх сам сьпевау Па краю родным сум. Скажу ішчэ чаго-б хацеу: 3 дзявочых вуст пачуць Хаця-б адзін мой бедны сьпеу, Хаця-б калі нібудзь! •о РОДННМУ К Pfl ю. * * Чаму з маленства, з ураджэнства, У жыццевы май, Hi умеу, як маці, шанаваці Цябе, мюй край? То-ж я с тваею ключавою, Сьвятой вадой, Напіуся болю аб нядолі, Бядзе людзкой. То-ж ты, мой хмуры, дау мне пануры I ціхі гнеу, А днем падчасным, так пекным, ясным, Надзею грэу. Твае-ж курганы, лясы. паляны, Дубкоу тых шум, Палеу абшары, люд бедны, шары. Мне далі дум. А дум тых многа .. He, ні убога Ты дау мне іх I ты-ж, як маці, научыу сьпеваці Аб думах тых. Я брау, ні бачыу і ні аддзячыу Табе нічым, Бо счараваны —цябе, укаханы, Hi знау саусім. Цяпер хоць знаю, дык што ж параю Ад позьніх скрух? У чужой краіне паволі гіне За целам—дух. Вазьмі-ж хоць сьпевы, дум перапевы Лясоу тваіх. 3 тваеі глебы, з тваега неба ■ Узяу я іх. □ □ Неічныя думкі. Часам я у ночы сны дзіуныя бачу: Роіцца нейкі нізьведаны край, Повен то шчасыдя, то жаласыді, плачу, To зло-хмурлівы, то сьветлы, як рай. Бачу вялікія стэпы з-над Немна; Туліць у сьлезах матуля сынка; Сьцелецца пушча глухая і цемна; Косьці з магілы глядзяць бедака... Бачу я жоутае жытняе поле, Коласам ціха шуміць-шэлясьціць; Межы, курган векавечны і хвоя; Каня з аднэю малітваю „піць“. Траука у ляску у цяню вырастае, Корміцца сокам зямелькі сырой: Птушка шчабечэ —людзей пацешае: Льецца крынічка, плюскочэ вадой. Ночкай ля рэчкі раздольна, прывольна! Гуртам русалкі сьмяюцца, пяюць. Кветкі купальскай шукае бездольны; 3 зеллям шаптухі паціху снуюць... Хочацца быць мне у тым краю нізнаным, Хочацца край той абняць с прастаты, Хочацца крыкнуць: гэй, краю каханы, Будзь мне, як маці, будзь родным мне ты! і Дай мне зрабіцца крынічкай лясною, Бераг вадой абмываць, цалаваць; I Дай мне век цэлы дружыці с табою, Хвойкі і зоры у сабе адбіваць. Дай мне купальскую кветку у рукі, Путы жалезныя мне развяжы, Дай ты мне зелля на горо і мукі, К шчасьцю гасьцінец мне дай, пакажы! Ціха. Нічога ні чую, ні бачу. Роіцца толькі нізведаны край, Повен то шчасьця, то жаласыді, плачу, To зло-хмурлівы, то сьветлы, як рай .. * * * Як надарыцца мінута. Што ад працы адарвуся, I жыццевая атрута Hi пячэць, і прахаплюся, Дык цябе, мой Родны Краю Шчырай думкай аблятаю. Ты нішчасны і убогі, Ты бездольны і забіты, Ты без шляху. без дарогі. Ты абдзерты і прапіты, Подлай здрадаю праданы. Ты ні свой,—дауно забраны. Меу вялікія клейноды, Быу і моцны і багаты, —Задзіуляліся народы — А дазнауся горкай стратыСохнеш, вянеш,—вокам кіну, Аж здаецца што загінуу... А як сонейко устане I прыемна усьміхнецца, Па палетках, на кургане 1 па весцы разліецца, Як паводка. Родны Краю, Над цябе тагды ні маю.... Ты квяцісты, залацісты, 1 прыгожы. і аздобны, Ты лясісты, каласісты, —Можа рай табе падобны— Колькі-ж моцы маеш скрытай, Колькі сілы ніспажытай! Ты паустанеш, працавіты, Гаратнічы, нівымоуны, Шчасьця, долі прагавіты, Мой сланэчны, мой чароуны! Будзе час, пабачунь сьведкі, Хоць ні мы, дык нашы дзеткі. р П * * * Хай ні льюнца дажджы цемна-хмарныя Над зьмярцьвелаю пашаю. Хай пачнуцца гады хлебадарныя Н-ад зямелькаю нашаю. Хай красуецца жытам, пшаніцаю, Каласочкамі цяжкімі, Хай узмацуецца Боскай правіцаю I Усетворчымі ласкамі Хай асьвеціцца прауды навукаю I братэрскаю згодаю, Хай зьнівечацца крыуда с прынукаю За яе загародаю, Хай узлятаець хвала яе племяні Упякненаго цнотамі, Хай шыбаець над скаламі с крэмяню. Над арлінымі узлетамі. j й * * Мілая, родная старонка —маці! Моцна цябе я і шчыра люблю, Бедныя ніукі твае, сенажаці 1 нішчасьлівую долю тваю. Горам, матуля, цяпер ты замучана, Стогнам спавіта у сейь з ланцугоу, Рукі і ногі да слупа прыкручаны, Ціха наругу ты зносіш, без слоу. Толькі ж уцешся, матуля каханая! Слуп твой патроху пачау падгніваць, Прыдзе к нам воля, сьвятая, чаканая, Сець з ланцугоу як пачнем разрываць. Воукалеікі. Воукалакі цемна ноччу 3 дамавін выходзяць I лятаюць скрозь па сьвеці,— Сабе жэр знаходзяць: Дзе старое, ці малое, Сьпіць у сьне глыбокім, Воукалака падсьцігае Нінасытным вокам. Hi пачуеш. як узьляжэ На грудзях навала. Hi пачуеш, як ен с сэрца Выссе кроу памалу. Галасіста ж па сьвітанню Засьпеваюць пеуні— Воукалака адлятае Ніахвотна, гнеуны. Па старонцы роднай здауна Воукалакі ходзяць, Мле ж пеуні ні сьлеваюнь. —Слонко ні узыходзіць!... □— □ u I в ei н к y. Слухай, Іване, паночку. Кепска ты робіш, браточку: Хіба-ж ні сорам так жыць, Гэткім нідбайлівым быць? Узглянь навакол на суседау, Некалі добра іх ведау — Хто з іх спусыдіуся, як ты, Mae с твае беднаты? Хіба ж яны галадуюць, Хіба-ж па-твойму бядуюць? У іх і апратачка есьць, I часам пакорміцца госьць. Гэта ж дзе людзі зьбяруцца, Зараз с цябе пасьмяюцца, Кажуць «гультай, абібок.» Так яно, мой галубок! „Бацька яго у гаспадарстве Быу, як бы цар у сваім царстве: Быу у гаспадарачцэ лад, Мелося воко, дагляд. . Быу чалавек яго татка’ Ен жэ: дзівіся, апратка У дзюрках, у гнідзе, сьцвіла У хаці— трава абыйшла. Нейкае дзіво, ды й годзі!“ Часам жартуюць у народзі — „Моцны гультай. моу-ся, вол, К працы-ж пагнаць—трэба кол-“ Чуеш ты, чуеш Іванка, Што у людцоу за гуканка? Слухай, над кім гэты сьмех? Грэх табе, братачка, грэх!... □ □ ср — о * * * У чатырохлецце „Н-е Нівы.“ Ты, мой брат, каго зваць Беларусам, Роднай мовы сваей ні цурайся; Як ні зрокся яе пад прымусам. Так і вольны цяпер ні зракайся. Ад дзядоу і ад прадзедау, браце, Гэта скарб нам адзін захавауся, У селянскай аграбленай хаце Толькі ен нізабраны астауся. У старыну Беларус, ні падданы, Гаспадарыу, быу сам над сабою 1 далека у сьвеці быу знаны За літоускай і ляшской зямлею, Але час прамінуу. і нядоля На народ, як бы камень, звалілась, Беларуская слава і воля Адыйшла, адцьвіла, закацілась. Hi зьменяючы шэрай апраткі, Працавау ты, як вол, гаратліва, А у хаці тваей нідастаткі, А на ніве тваей ніурадліва. А чаму? Ты ні здольны, ці хворы, Ці благі гаспадар, ці пьяніца? Мусіць не! Бо і іншым у пору У цябе гаспадарыць научыцца Сьветлы розум твой, брат, але дзетак Ад цябе, як і усе. адбіралі 1 на бацькаускі родны палетак Працаваць—памагаць ні пушчалі. Хто хацеу, той і сычеу рабаваці, Без прыпросу з'ежджаліся госьці — Абдзіраць, аб‘едаііь апіваці I крышыць гаспадарскія косьці. □ __ й Можаб ты і памер і загінуу, Каб ні вешчая мова Бояна. Хто ж быу, добры, яе хоць пакінуу? Як жэ так. што яшчэ ні забрана? Бо што бачылі го<;цікі-гэрцы I зямлю, і лясы, і кілімы,— Усе забралі. А мову у сэрцы. У сваім сэрцы хавалі-нясьлі мы. Дык шануй, Беларус, сваю мову— Гэта скарб нам на вечныя годы; За пашану радзімаму слову Ушануюць нас брацця-народы! о О Ю Д а м. Да вас, паны, што голасна крычыце Мб прыязьні сваей да „беднаго народу," Што раіце па ліссему: „маучыце, Ніудоуга вам дамо багацтво, волю, згоду“,— Да вас мой гэты верш і словы усе благія, Бо словам вы адны, а справамі—другія. «Багацтво вам»-.. Німа вам нашай веры! Бо у той-жа год ліхі, як у полі ні урадзіло, Галоднаму на прокарм хлеба меры Аднэй ні далі вы. I злаялі няміла... Калі для нас жадаеце багацтва,