Міндоўг Гістарычная хроніка Валер Жыгман

Міндоўг

Гістарычная хроніка

Валер Жыгман

Выдавец:

Памер: 256с.

Мінск 2021

140.09 МБ

ВалерЖЫГМАН Валер Жыгман м і н доўг Гістарычная хроніка МІНСК ВЫДАННЕАЎТАРА У кнізе выкарыстаны рэпрадукцыі карцін В. Сташчанюка, рэканструкцыі П. A. Pananopma, а таксама з інтэрнэту. Валер Жыгман Міндоўг : Гістарычная хроніка / В. Жыгман / Мінск : 2021 — 256 с. Кніга прысвечана Міндоўгу — першаму і апошняму каралю старажытнай Літовіі і гісторыі так званай «летапіснай» (або «сапраўднай») Літвы ў ХШ стагоддзі. Хронікі і летапісы XIII ст. вывучаны недастаткова, а тыя што вядомыя даследчыкам, прадстаўлены ў скажоным выглядзе. Аднак крытычны аналіз пісьмовых крыніц, археалагічных і этнаграфічных дадзеных, тапонімаў ды гідронімаў дазволіў аўтару даволі падрабязна растлумачыць абставіны стварэння Вялікага Княства Літоўскага і галоўных падзей з жыцця Міндоўга. Кніга разлічана на чытачоў, якія цікавяцца гісторыяй Айчыны. Народ, які забыў сваё мінулае, не мае будучага. Платон Ніколі не выжыве той народ, які ўспрымае трактоўку сваёй гісторыі вачыма суседа. Ніцшэ ГЛАВА 1 УВОДНАЯ Да 12 сталецця плямёны заходніх балтаў жылі ў гармоніі з рыцарскім паняццем гонару, і ў іх было шматбожжа. Яны шанавалі бацькоў і гасціннасць, сумленнасць і вернасць. Сумленнасць іх такая, што амаль не ведаючы, што такое крадзёж і падман, яны не замыкаюць свае куфры і дзверы дамоў. He відаць у іх замка і ключа, і яны вельмі здзіўляліся, што клуначныя скрыні біскупа Атона Бамберскага, які прыйшоў да іх, зачынялісь. Сукенкі і іншыя каштоўныя рэчы шматбожцы, складаючы ў скрыні, проста затулялісь накрыўкай. У шматбожцаў нельга выхваляцца каштоўнасцямі і манетамі. Яны больш ганарыліся сваімі сябрамі і ўласнай гасціннасцю. Сапраўднае ж іх багацце стваралася за кошт земляробства, рыбалоўства, рамесніцтва, ваеннай доблесці. У шматбожцаў багацце не назапашвалася, яно адразу трацілася на развіццё рамяства, на карысць племені і на гасціннасць. Яны не маліліся, г.зн. яны нічога не прасілі. Шматбожцы лічылі, што багі далі ім усё для таго, каб чалавек быў шчаслівы, здаровы і вясёлы. Славяне шматбожцы славілі сваіх багоў, дзякавалі ім. Калі хрысціянскія місіянеры казалі, што шматбожцы павінны прызнаць Хрыста таму, што ён хрысціянскі спадар, валхвы адказвалі, што гэта вы ў свайго бога рабы, а мы ў сваіх — унукі. Яны казалі, што мае багі рабом мяне не клічуць. Шматбожцы лічылі, што багі не вышэй за людзей, а проста раней пачалі свой духоўны шлях і дасягнулі большага, а мэта чалавека — прайсці свой шлях і дасягнуць не меншага. Калі рэлігіі заклікаюць не думаць, а верыць, то шматбожцы наадварот — заклікалі думаць. Валхвы казалі, што дабратлівы хто верыць, а моцны хто ведае. Шматбожцы лічылі, што людзі вылучаюцца з прыроды тым жа, чым і багі — уменнем самастойна думаць. Рэлігія пабудавана на сістэме догмаў, а шматбожжа пакідае за чалавекам свабоду выбару. Раб толькі той, хто раб чужога выбару. У шматбожжы выбар мяняюць і гэта ёсць свабода волі. Шматбожжа — гэта міфалагічны светапогляд. Яно накіравана на самаўдасканаленне чалавека і ўзыходжанне да ўзроўню багоў. Язычнікі — назва веры, які прыдуманы хрысціянскай царквой. Па сцвярджэнні хрысціян, язычнікі — гэта іншародцы з іншай мовай і іншай верай. Аднак гэта не так, хрысціяне славянабалты адрозніваюцца толькі верай, а род адзіны — балты, мова такая ж — славянская. Шматбожцы былі верацярпімы да іншаверцаў, але яны ўпарта супраціўляліся гвалтоўнаму навязванню іншай веры. Духоўны цэнтр славянскага шматбожжа размяшчаўся на востраве Руген. На астраўным мысе Аркона знаходзіўся храм Свентавіта. У цэнтры храма стаяў драўляны ідал, галоўнае боства Свентавіт: муж з барадой, які меў чатыры абліччы, якія глядзелі на чатыры бакі свету. У адной руцэ — рог урадлівасці, у іншай — меч, які паражаў ворагаў славянскіх шматбожцаў. Па начах ён садзіцца на Белага каня і бязлітасна карае ўсіх, хто парушае Нябесны парадак. Белы конь быў заўсёды прывязаны ля храма, да яго мог дакранацца толькі вярхоўны волхв. Сюды штогод дасылалі дары ўсе славянскія шматбожцы. Да гонару рыцара адносіцца: вернасць кіраўніку і слову, дадзенаму жанчыне; ахоўваць удоў і сірот; дапамагаць слабым; дзеля выратавання нявінных ісці на паядынак. 3 правіл турнірных паядынкаў рыцараў на конях: тупым канцом дзіды нельга закрануць ні каня, ні нагі ці сядла праціўніка, пры гэтым мэта — выбіць суперніка з сядла. У бітве на мячах мэта — не забіць, а выбіць меч і паставіць суперніка ў смяротна небяспечнае становішча; калі праціўнік здымае свой шлем і аддае пераможцу, значыць, прызнае сваю паразу. У арганізацыі рыцарскіх турніраў было жаданне выпрацаваць правілы вядзення вайны, што можна, а чаго нельга — забіваць. Паводзіны рыцара на турніры — гэта ўзор паводзінаў у жыцці і вядзення вайны. Рыцарская канцэпцыя вайны — павага да суперніка, як роўнага сабе, адсюль мэта не забіць, а ўзяць у палон, з наступным выкупам. Ваенныя дзеянні да 10 сталецці, як правіла, насілі міласэрны характар, г.зн., калі здалі крэпасць, яго абаронцы не падвяргаліся ні пакаранню, ні калецтвам. У 9 і 10 сталеццях у Еўропе, з аб’яднаннем плямёнаў у дзяржаўныя стварэнні, паступова распаўсюджваецца хрысціянская вера, якая да гэтага часу мела два асноўные цэнтры: заходні у Рыме (Рымска каталіцкая) і ўсходні у Канстанцінопалі (Візантыйская праваслаўная). Кіраўнікі гэтых цэркваў імкнуліся да ўзмацнення свайго ўплыву на свецкую ўладу на ўсё большай тэрыторыі Еўропы. Сутыкненне гэтых інтарэсаў было непазбежным. Найболып агрэсіўныя памкненні былі ў Папы Рымскага Льва IX. У 1054 л. ён захацеў атрымаць ад візантыйскага імператара ваенную дапамогу ў барацьбе з нарманамі. 3 гэтай мэтай ён абвастрыў рознагалоссі паміж цэрквамі па пытаннях дагматычнага, кананічнага і літургічнага характару. У вясну т.л. Леў IX накіраваў у Канстанцінопаль да патрыярха Міхаіла Керуларыя пасланне з абгрунтаваннямі сваіх папскіх прэтэнзій на паўнату ўлады ў Царкве. Пасланне ўтрымлівала велізарныя вытрымкі з падробленага дакумента, вядомага як Канстанцінаў дар, настойваючы на яго сапраўднасці. Патрыярх адхіліў дамаганні Папы на вяршэнства, пасля чаго Леў IX паслаў у Канстанцінопаль легатаў на чале з кардыналам Гумбертам. 16 ліпеня 1054 лета, ужо пасля смерці Папы Льва IX, у саборы Святой Сафіі ў Канстанцінопалі папскія легаты апавясцілі пра зрыння Міхаіла Керуларыя і аб яго адлучэнні ад Царквы. У адказ на гэта патрыярх аддаў анафеме папскіх легатаў. Прычынай гэтага расколу былі не духоўныя спрэчкі, а матэрыяльныя інтарэсы. У 12-м сталецці хрысціянскія місіянеры, не дамагчысь поспеха у сваёй працы на тэрыторыі заходніх балтаў, атрымалі вельмі моцную падтрымку ў якасці крыжовых паходаў. У 1095 л. Папа Рымскі Урбан II на Клермонтскім саборы абвясціў кры- жовы паход супраць няверных і ерэтыкоў. Ён гаварыў, што забіваючы ворага, хрысціяне атрымаюць выратаванне. Крыж быў прыроўнены да мяча. Сярод удзельнікаў першага крыжовага паходу рыцараў было вельмі мала. Першы крыжовы паход на Ерусалім 1096-1099 лл. для хрысціян быў паспяховым: горад быў у крыві нявінна забітых, у тым ліку хрысціян. 3 гэтага часу паняцце «рыцарскага гонару» было пахіснута, з’явіліся паняцці свяшчэнная вайна і джыхад, інквізыцыя і рэлігійныя тэракты. Узніклі самыя страшныя вайны — рэлігійныя. Стваралісь хрысціянскія рыцарскія ордэны, якія акрамя баявых дзеянняў выконвалі функцыю назапашвання багаццяў. За кошт гэтых багаццяў, хрысціянскія Ордэны сталі моцна ўплываць на свецкую ўладу. Напрыклад, ордэн тампліераў фінансаваў дынастыю Капетынгаў. Першым, хто пачаў хрысціянізацыю славянскіх зямель поўначы Балтыкі, быў абадрыцкі князь Готшальк. Вярнуўшыся з дацкага выгнання ў 1044 лета, ён пачаў будаваць цэрквы ў падкантрольных яму землях: у Ратцэбургу (Рацісбургу), Мекленбурге (Веліградзе, Вісмары), Любіке (Любіце) і арганізаваў пераклад хрысціянскіх пропаведзяў на славянскую мову. Шматбожская вера і традыцыі балтыйскіх славян уступілі ў супярэчнасці з хрысціянскай верай. Гвалтоўна навязваемае хрысціянства сустрэла жорсткі супраціў шматбожцаў. Нягледзячы на падтрымку з Даніі і Саксоніі, Готшальк быў забіты ў толькі што пабудаваным хрысціянскім цэнтры Ленцэне. Пасля гэтага забойства ў 1066 лета ў славянскіх землях абадрытаў, люцічаў і лужычан пачынаюцца шматбожскія паўстанні, яны не пакінулі і следу ад збудаваных пры Готшальке цэркваў і біскупстваў. У 1147 лета каталіцкая Царква прыняла рашэнне аб правядзенні крыжовага паходу на тых, хто яшчэ застаўся незалежнымі ў зямлі славян-шматбожцаў на ўсход ад ракі Лабы (Эльбы). Гэты паход прыйшоўся на зямлі князя абадрытаў Ніклота і зямлі люцічаў. Войска крыжакоў узначалілі саксонскі герцаг Генрых Леў і маркграф паўночнай маркі Альбрэхт Мядзведзь. Нягледзячы на доўгі і жорсткі супраціў шматбожцаў, князь Ніклот быў забіты ў 1160 лета. Адпор хрысціянізацыі ўзначалілі два яго сына Варціслаў і Прыбыслаў, якія былі суладальнікі зямлі Ме- кленбурга. У 1163 лета Варціслаў, будучы параненым, быў захоплены ў палон графам Швэрына Гунцэлін фон Гагенам і адвезены ў Браўншвейг. У 1164 лета Прыбыслаў II змог захапіць крэпасць Мекленбург, пасля чаго аблажыў Ілінбург, дзе знаходзіўся Гунцэлін. Даведаўшыся пра гэта, Генрых Леў сабраў войска і выступіў супраць Прыбыслава II. Варціслава ж ён загадаў пакараць смерцю. Пакаранне адбылося ў чэрвені 1164 л. каля Малькова. У ліпені каля Ферхена Генрыху ўдалося атрымаць перамогу, але пры гэтым загінула некалькі яго ваявод. Прыбыслаў II быў вымушаны бегчы да свайго цесця ў Памор’е. He маючы магчымасці далей ваяваць з Генрыхам Львом, ён палічыў за лепшае падпарадкавацца яму. У 1166 лета ён пачаў перамовы. У 1167 л. Прыбыслаў II памірыўся з Генрыхам Львом, атрымаўшы права валодання большай часткай бодрычскіх земляў. У далейшым Прыбыслаў II захоўваў вернасць свайму сюзерэну. Іх саюз быў змацаваны шлюбам паміж Генрыхам Борвіном, сынам Прыбыслава II і Мацільдай, незаконанароджанай дачкой Генрыха Льва. У 1168 л. войскі хрысціян пад кіраўніцтвам дацкага караля Вальдэмара і біскупа рымскай каталіцкай Царквы Апсэлона аблажылі крэпасць і храм Аркона на выспе Руген. Абараняліся ўсе, у тым ліку жанчыны і дзеці, але храм быў разбураны і спалены, а насельніцтва цалкам загінула. Прыбыслаў II працягваў насіць тытул князя абадрытаў, які пасля быў заменены тытулам князя Мекленбурга. Да самай сваёй смерці ён заставаўся верным прыхільнікам Генрыха Льва. Прыбыслаў II памёр 30 снежня 1178 л. у Люнэбургу ад раны, атрыманай на рыцарскім турніры.