Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы.

АрашонкаваГ У. ЛемцюговаВ. П.
СЛОЎНІК ЦЯЖКАСЦЕЙ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ
Правапіс Вымаўленне Націск Словазмяненне Словаўжыванне
РАДЫЁЛА-ПЛЮС
МІНСК 2005
УДК 808.26-3
ББК 81.2Бел-4
А79
Аўтары-складальнікі: Арашонкава Г. У., канд. філал. навук, старшы навуковы супрацоўнік Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі, Лемцюгова В. П., доктар філал. навук, праф., загадчык аддзела лексікалогіі і лексікаграфіі Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі
Рэцэнзент:
В. У. Барысенка, канд. філал. навук, дацэнт кафедры беларускай мовы і літаратуры Мінскага дзяржаўнага лінгвістычнага універсітэта
Арашонкава Г. У., Лемцюгова В. П.
А79 Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы: Правапіс. Вы-маўленне. Націск. Словазмяненне. Словаўжыванне / Аўт.-склад. Г. У. Арашонкава, В. П. Лемцюгова.— Мн.: ПУП «РАДЫЁЛА-плюс», 2005.— 448 с.
ISBN 985-448-053-4.
Слоўнік змяшчае каля 10 тысяч слоў. У ім прыводзяцца і тлу-мачацца цяжкія выпадкі словаўжывання, формаўтварэння, акцэнта-логіі і спалучэння слоў.
Адрасуецца школьнікам, навучэнцам, абітурыентам, студэнтам, a таксама настаўнікам і выкладчыкам, усім, хто цікавіцца пытаннямі роднай мовы.
УДК 808.26-3
ББК 81.2Бел-4
© Арашонкава Г. У., Лемцюгова В. П., 2005
ISBN 985-448-053-4	© Афармленне. ТАА «Папуры», 2005
ЗАМЕСТ ПРАДМОВЫ, або Слова рэдактара
Перад карыстальнікам — надзвычай карысны і патрэбны слоўнік.
У гэтым агульнадаступным дапаможніку зведзены і пра-каментаваны цяжкасці арфаграфічнага, арфаэпічнага, грама-тычнага, лексічнага і стылістычнага характару. У пэўнай сту-пені ён спалучае функцыі арфаграфічнага і тлумачальнага слоўнікаў, слоўнікаў сінонімаў, паронімаў, антонімаў, слоўні-ка іншамоўных слоў...
Першае выданне яго пабачыла свет яшчэ ў 1987 годзе, але за два апошнія дзесяцігоддзі адбыліся грандыёзныя, карды-нальныя змены ў палітычным, эканамічным і культурным жьіцці. Таму пры падрыхтоўцы гэтага выдання былі ўнесены істотныя дапаўненні, зроблены грунтоўныя перапрацоўкі, зла-маны некаторыя стэрэатыпы, што трымаліся дзякуючы пэў-ным аўтарытэтам або палітычнай кан’юнктуры.
Несумненна, што «Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы» прыдасца настаўнікам і выкладчыкам беларускай мовы, а так-сама работнікам рэдакцый і выдавецтваў, радыё і тэлебачан-ня нашай краіны. Хораша паслужыць гэтае выданне школь-нікам, абітурыентам, студэнтам, а таксама ўсім тым, хто 1 любіць і шануе беларускую мову, хто імкнецца як мага лепш авалодаць яе багаццем.
У ладзімір Сіўчыкаў
ЯК КАРЫСТАЦЦА СЛОЎНІКАМ
ЗАДАЧЫ I СКЛАД СЛОЎНІКА
Асноўная задача Слоўніка — садзейнічаць лепшаму засва-енню норм пісьмовай і вуснай мовы, дапамагчы чытачу ў вы-бары варыянтаў слоў і форм, існуючых у межах літаратурнай нормы, у ацэнцы моўньіх фактаў з пункту гледжання пра-вільнасці або няправільнасці іх ужывання.
Слоўнік змяшчае перш за ўсё лексіку сучаснай беларускай літаратурнай мовы. 3 мэтай болып шырокага задавальнення патрэб пісьмовай і вуснай практыкі ў яго ўключаны таксама рад тэрмінаў, слоў размоўнага стылю, невялікая колькасць слоў устарэлых і абласных, якія пашыраны ў мове мастацкіх твораў.
Матэрыял адбіраўся з такім разлікам, каб як мага паўней ахапіць лексіку, пры выкарыстанні якой узнікаюць цяжкасці арфаграфічнага, арфаэпічнага або граматычнага характару, a таксама цяжкасці, звязаныя з размежаваннем сэнсу слова.
Паводле арфаграфічных і фанетычных цяжкасцей у Слоўнік увайшлі:
•	словы з чаргаваннем галосных тыпу блыха — блохі, глот-ка — глытаць, кроў — крыві;
•	словы з невымоўнымі зычнымі: кампост — кампостны, кантраст — кантрастны;
•	словы-амафоны: уперамежку — уперамешку,
•	словы з асіміляцыяй зычных на стыку марфем: рас-чапіць — расшчапіць-,
•	словы з галосным ы пасля прыстаўкі: абымшэць, безыдэй-насць, разыграны;
•	словы, якія з’яўляюцца фанетычнымі дублетамі: раз-днець — разаднець; сутарга — сударга-,
•	прыслоўі і прыслоўныя выразы: а) са злітным напісаннем: назаўтра, напаказ, уразбіўку, ушчэнт; б) з раздзельным напісаннем: з ходу, на заўтра, на злосць; в) з дэфісным напісаннем: на-гара-,
•	складаныя словы са злітным і дэфісным напісаннем: а) на-зоўнікі тыпу амперметр — ампер-секунда, блокпост —
5
блок-сігнал, блок-сістэма, контрагент — контр-адмірал, круцігалоўка — перакаці поле; б) прыметнікі тыпу камен-навугальны — каменна-бетонны, мясакансервавы — мяса малочны, народнагаспадарчы — народна-вызваленчы, на-родна-дэмакратычны, фосфарнакіслы — фосфарна-калій-ны;
•	словы (пераважна запазычаныя), напісанне і вымаўленне якіх не рэгламентуецца ніякімі правіламі, тыпу бадмін-тон, вінегрэт, інгрэдыент, камбінезон, перыферыя, эліксір;
•	запазычаныя словы тыпу: а) дыета, кабернэ, каноэ, пенс-нэ, рэзюмэ, шымпанзэ; б) ёд, іон; в) ін-фоліо, карнет-а-пістон, кок-сагыз, па-дэ-труа, перпетуум-мобіле, рок-н-рол.
У радзе слоўнікавых артыкулаў даюцца:
•	паясненні адносна напісання слоў і словазлучэнняў з вялі-кай ці малой літары:
ГАЛАКТЫКА, ДМ -тыцы Р мн. -тык (любая зорная сістэма). Пішацца з малой літары. Але: Галактыка (Г — вялікае) — наша зорная сістэма.
«МАКСІМ», М -ме (з вялікай літары і ў двукоссі) — стан-ковы кулямёт асобай сістэмы.
•	правапіс складаных слоў з першай агульнай часткай: бела..., жыцце..., заходне..., ілжэ..., мідзі..., міні..., паў... і інш.
У сувязі з цяжкасцямі арфаэпічнага характару ў Слоўнік уключаны:
•	словы з няўстойлівым або цяжкавызначальным націскам: сўпраць — супрбць, цяжкі — цяжкі, агёнт, гёнезіс, ін-дўстрыя, інсўльт, карабінёр;
•	словы-амографы: атлас — атлас, галіна — галіна, ірыс — ірыс, грўбы — грубы, мачтавы — мачтавы;
•	словы, у якіх узнікаюць цяжкасці лры вызначэнні націску ў формах: вббласць — абласцёй, гарпўн — гарпуна, капя-люш — капелюша, лінь — ліня, снасць — снасцей і снасцяў. Паводле цяжкасцей у плане словаўжывання ў Слоўнік уключаны:
словы, блізкія па гучанню, але розныя па значэнню, а так-сама аднакарэнныя і рознакарэнныя блізкія па сэнсу сло-вы, пры ўжыванні якіх могуць узнікнуць цяжкасці: абане-мент — абанент, дэбет — дэбіпі, камплімент — кампле-менгр, загаловачны — загалоўны, кансультатыўны — кан-сулыпацыйны, турысцкі — турыстычны, колькасць — лік — чысло, эміграваць — іміграваць — міграваць.
6
Паводле цяжкасцей граматычнага характару ў Слоўніку рэгулярна падаюцца:
•	граматычны род нязменных назоўнікаў тыпу авеню, дэ-кальтэ, кальрабі, мадам, тарнада, экю-,
•	граматычны род зменных назоўнікаў агульнага роду тыпу гарэза, запявала, калега;
•	граматычны род складаных назоўнікаў тыпу канапа-ло-жак, ліра-птах, машына-фургон, молат-рыба, музей-ся-дзіба;
•	граматычны род назоўнікаў, у якіх адсутнічае або не вы-разна праяўляецца родавы паказчык: галёш, гамаш, го-галь-могаль, какава, кактэйль, кока-кола;
•	родавыя варыянты назоўнікаў: гліцэрын — гліцэрына, лёх — лёха;
•	формы назоўнікаў тыпу бабраня — бабранё, качаня — ка-чанё;
•	формы роднага склону назоўнікаў адзіночнага ліку муж-чынскага роду (у тым ліку ў залежнасці ад значэння): га-белена — габелену, дагавора — дагавору, з’езда — з’езду, люціка — люціку;
•	формы роднага склону назоўнікаў множнага ліку: герц — герцаў, кілаграм — кілаграмаў, чаравік — чаравікаў і ча-равік;
•	формы прошлага часу і загаднага ладу дзеясловаў, калі яны ўтвараюцца нестандартным спосабам або вар’іруюц-ца: вязнуў — вяз, еў — еш і еж, едзь, прыстрэль;
•	варыянтнасць форм у складзе словазлучэнняў тыпу: а) мно-га народу — дасягненні беларускага народа; б) дапасаван-не выказніка ў спалучэннях тыпу некалькі чалавек прыіі-шло — некалькі чалавек прыйшлі; в) дапасаванне ва ўскос-ных склонах частак складаных назваў або прыдаткаў тыпу генерал пракурор — генералпракурора, плашч-палатка — плашч-палаткі, вагон-рэстаран — впгона-рэстарана.
Слоўнік змяшчае некалькі артыкулаў, якія прысвячаюц-ца правапісу абрэвіятур (Абрэвіятура), вялікай літары (Вялі-кая літара), ужыванню і правапісу часціц не, ні (He, Hi), асаб-лівасцям правапісання і скланення ўласных геаграфічных назваў (Уласныя найменні) і інш.
У Слоўнік не ўключаліся прыставачныя дзеясловы, калі напісанне або ўжыванне іх форм не патрабуе дадатковых тлу-мачэнняў у параўнанні з уключанымі зыходнымі дзеясловамі.
7
СТРУКТУРА СЛОЎНІКА
Словы ў рэестры размешчаны ў алфавітным парадку,
Калі слоўнікавы артыкул складаецца з двух, трох і больш слоў, алфавітны прынцып датычыць толькі першага слова, астатнія размешчаны з улікам ступені іх нарматыўнасці, сту-пені пашыранасці або частаты ўжывання. Кожнае з іх стаіць таксама на сваім алфавітным месцы з адсылкай да асноўнага артыкула, за выключэннем тых выпадкаў, калі яны знахо-дзяцца побач ці зусім блізка.
Словы-амонімы падаюцца асобнымі артыкуламі і пазнача-юцца арабскімі лічбамі справа зверху слова:
КЛУБ1, клўба, М -бе, мн. клўбы, -баў (арганізацыя; культурна-асветная ўстанова; будынак, памяшканне такіх арганізацый, устаноў)
КЛУБ2, клуба, М -бё, мн. клубы, -ббў (лятучая шарапа-добная маса пылу, дыму і пад.)
КЛУБ3, клуба, М -бё, мн. клубьі, -ббў (знешні бок верх-няй часткі бядра)
Ва ўсіх загалоўных словах, апрача аднаскладовых і слоў з ё, паказаны націск.
СТРУКТУРА СЛОЎНІКАВЫХ АРТЫКУЛАЎ
Слоўнікавыя артыкулы складаюцца з аднаго, двух і больш загалоўных слоў.
Аднаслоўныя артыкулы змяшчаюць наступныя звесткі:
•	аб напісанні слоў:
АДЭНОМА
ФАЎНА
РЭ-МАЖОРНЫ
ТРАНСПАРТНА-ЭКСПЕДЫЦЫЙНЫ;
•	аб асаблівасцях ужывання, кіравання або скланення слова: МАЛА. Ужыванне. Пры дзейніку, у састаў якога ўва-ходзіць слова мала, выказнік ставіцца ў форме адз. ліку. На сход прыйшло мала людзей.
КАМАНДАВАННЕ. Кіраванне: 1. чым (дзеянне паводле дзеясл. камандаваць). Камандаванне ўзводам даручылі лейтэнанту Арцёмаву. 2. чаго (група асоб, якія стаяць
8
на чале чаго-н.)- Камандаванне арміі прыняло рашэнне тэрмінова перайсці ў наступленне.
ГОРАД-ГЕРОЙ. Скланенне. Другая частка слова скланяец-ца як асабовы назоўнік, за выключэннем вінавальнага і меснага склонаў: Р гбрада-гербя, Д гбраду-гербю, В гбрад-гербй, Т гбрадам-гербем, М гбрадзе-гербі.
У тых выпадках, калі варыянты, распаўсюджаныя ў гу-тарковай мове, не адпавядаюць норме, адзначаецца іх неда-пушчальнасць паметай не:
ГЕКТАР, -pa, М -ры [не гёктар], Р мн. -раў
KBAPTÄJI, -ла, М -ле [не квартал]
МОСТ, мбста, М (на) мбсце [не (на) мастў]
НЕКРАЛОГ, -га, ДМ -гу [не некрблаг]
Слоўнікавыя артыкулы з двух і больш слоў пабудаваны па прынцыпу супрацьпастаўлення або супастаўлення паводле на-пісання, значэння або ўжывання слоў.
Калі словы-варыянты не адрозніваюцца значэннем, яны злучаюцца пры дапамозе злучніка і; на першым месцы ставі-цца тое, якому аддаецца перавага:
ДОМБРА, ДМ -ры і ДАМБРА, ДМ -ры, мн. для абодвух дбмбры, -раў
КАШМІРАВЫ, КАШМІРОВЫ і КАШАМІРАВЫ. Прым. да кашмір, кашамір.
ГАСЦІЦЬ, гашчў, гбсціш, гбсціць і гасцявАць, -цюю,
-цюеш, -цюе (быць у якасці госця).
Калі адзін з варыянтаў ужываецца радзей або стылістычна ці тэрытарыяльна абмежаваны, перад ім у дужках стаіць ад-паведная памета:
ГАЗА [г выбухн.] і (разм.) КАРАСІНА
АДЛІГА, ДМ адлізе і (абл.) АДЛЁГА
ЗАПАСІЦЬ і (радзей) ЗАПАСАЦЬ
ЧАРЭНЬ, Т -нню, Р мн. -ней і (абл.) ЧАРОН, чарана, М-нё, мн. -ны, -нбў
Словы-варыянты, якія розняцца значэннем, падаюцца ў Слоўніку праз працяжнік:
ГЎМАР — ГУМОР, для абодвух -ру, М -ры. Супадаюць у знач. ‘душэўны стан, настрой’. Але гумор ужыв. час-цей.
9
Гумар ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Здольнасць паказаць што-н. у камічнай форме. Расказаць пра паездку з гу-марам. 2. Мастацкі прыём. К. Крапіва — выдатны майстар гумару і сатыры.
ІНФАРМАТЫЎНЫ — ІНФАРМАЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем.
Інфарматыўны. Які нясе інфармацыю; насычаны інфармацыяй. Інфарматыўная сістэма.
Інфармацыйны. Які мае адносіны да інфармацыі. Інфармацыйны бюлетэнь. Інфармацыйнае бюро. Інфармацыйная мова.
МАЧТАВЫ — МАЧТАВЫ. Розняцца значэннем.
Мачтавы. 1. Які мае адносіны да мачты. Мачтавы ліхтар. 2. 3 якога робяць мачты. Мачтавы лес.
Мачтавы, наз. Матрос, які нясе службу на мачце.
У межах адна-, двух- і шматслоўных артыкулаў адлюстра-ваны цяжкасці, звязаныя з формазмяненнем назоўнікаў і дзе-ясловаў.
Пры назоўніках адзіночнага ліку мужчынскага роду па-слядоўна ўказваецца канчатак роднага і меснага склонаў: ГУРТ, гўрту, М -рце, мн. гурты, -тбў
ДВАРЭЦ, дварца, М -цы, мн. дварцы, -цоў
ЛЕЙТЭНАНТ, -та, М -нце
Адзначаюцца таксама:
•	выпадкі ўжывання канчаткаў -а(-я) або -у(-ю) у залежнасці ад значэння:
БААБАБ, -ба (дрэва) і -бу (драўніна і зб.)
звон, звана, М -нё, мн. званы, -нбў (падвясны ўдарны сігнальны інструмент) і звбну, М -не (гук, утвораны гэтым інструментам; перан. — пагалоскі, чуткі)
•	выпадкі супадзення роднага, давальнага і меснага склонаў: ВІШНЯК, РДМ -кў
ЗОЛАК, РДМ зблку і зблаку
Пры назоўніках адзіночнага ліку жаночага роду 3-га скла-нення даюцца:
•	форма творнага склону:
ДАЛОНЬ [не далбня], Т -нню [не далбняй], Р мн. -ней і -няў
РЭТУШ, Т рэтушшу, ж.
10
•	форма давальнага і меснага склонаў (у выпадку чаргаван-ня ў аснове слова).
Пры назоўніках ніякага роду даюцца давальны і месны склоны, калі можа ўзнікнуць аналогія з назоўнікамі мужчын-скага роду:
РЭХА, ДМ рэху, н.
CABÄKA, -кі, ДМ -ку, Т -кам, Р мн. сабак, м.
ЧЎЧАЛА, Д -лу, Т -лам, М -ле, н.
Пры назоўніках агульнага роду даецца поўная парадыгма: КАПРЫЗА, м. -зы, ДМ -зу, Т -зам, Р мн. капрызаў ж. -зы, ДМ -зе, Т -зай і -заю, Р мн. капрыз. Разм.
Пры рознаскланяльных назоўніках прыводзяцца ўсе фор-мы адзіночнага ліку, формы назоўнага і роднага склонаў множ-нага ліку:
ДЗЯТЛЯНЯ і ДЗЯТЛЯНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т
-нём, мн. -няты, -нят.
Форма роднага склону множнага ліку ўказваецца:
•	пры назоўніках усіх трох родаў у выпадках наяўнасці ва-рыянтных форм:
партызАн, -на, М -не, Р мн. партызан і -наў
СЕНАЖАЦЬ, Т -ццю, Р мн. -цей і -цяў
ПРАВІЛА, М -ле, Р мн. правіл і правілаў;
•	пры назоўніках з рухомым націскам (указваецца таксама і форма назоўнага склону):
ФЁЛЬЧАР, -ра, ДМ -ру, мн. фельчары, -рбў
СЦЯНА, ДМ -нё, мн. сцёны, (з ліч. 2, 3, 4 сцяны) сцен • пры назоўніках, якія маюць толькі форму множнага ліку:
ГРАВЛІ, грабёль і грабляў, Т граблямі, М граблях, адз. няма
КАНІКУЛЫ, -лаў, адз. няма
•	пры назоўніках, якія ўжываюцца пераважна ў форме множнага ліку:
РЭСЎРСЫ, -саў, адз. рэсўрс, -су, М -се
Пры наяўнасці змен у аснове слова, рухомым націску, ва-рыянтнасці або адхіленнях ад рэгулярнай парадыгмы коль-касць склонавых форм пры назоўніках усіх трох родаў можа быць большай.
Напрыклад:
ДЗЕНЬ, дня, дню, днём, дні, мн. дні, дзён
11
НОЧ, Т нбччу, М нбчы (але у начьі), мн. нбчы, начэй, начам, нбчы, начамі, начах
Адзначаецца розніца ў формах агульных і ўласных назоў-нікаў пры іх супадзенні:
ЛЕЎ, ільва, М ільвё, мн. ільвы, (пасля галосных) льва, льве, мн. львы, -воў. Пры скланенні ўласнага імя Леў прыстаўны галосны і адсутнічае — РВ Льва, Д Льву, Т Львом, М (аб) Льве
Граматычныя формы зменньіх слоў звьгчайна падаюцца ў скарочаным выглядзе, пачынаючы з таго склада, пасля якога адзначаюцца змены ў напісанні слова. Адступленне робіцца пры неабходнасці паказаць чаргаванне, спрашчэнне, падваен-не гукаў, рухомы націск і іншыя моўныя з’явы.
Формы дзеясловаў паказваюцца толькі пры наяўнасці ру-хомага націску або змен у аснове слова:
ЁСЦІ, ем, ясі, есць, ядзім, ясцё, ядўць, пр. еў, ёла, заг. еш і еж
ІСЦІ, ідў, ідзёш, ідзё, ідзём, ідзяцё, ідўць, пр. ішбў, ішла, ішлб, заг. ідзі
Толькі формы 3-й асобы адзіночнага і множнага ліку пада-юцца пры безасабовых дзеясловах, якія ў 1-й і 2-й асобах звы-чайна не ўжываюцца.
АБЯЗЛЮДЗЕЦЬ, -дзее, -дзеюць
Пры лічэбніках і займенніках даюцца толькі нестандарт-ныя формы.
ПАМЕТЫ I ЗНАКІ
У Слоўніку ўжыты рад граматычных і стылістычных па-мет з мэтай нарматыўна-стылістычнай характарыстыкі слоў і форм.
Граматычныя паметы паказваюць на прыналежнасць сло-ва да пэўнай часціны мовы (наз., прым., ліч., займ., прысл., часц., злучн., прыназ.), на род (м., ж., н.), склон (Р,Д, В, Т, М), трыванне (незак. і зак.), на рознаскланяльнасць (рознаскл.), нескланяльнасць (нескл.), нязменнасць (нязм.) і інш.
Стылістычныя паметы маюцца пры словах, якія ў сучас-най літаратурнай мове па тых ці іншых прычынах выкарыс-тоўваюцца абмежавана, адносяцца да розных функцыяналь-ных стыляў мовы.
12
Памета разм. (размоўнае слова) азначае, што сферай функ-цыянавання слова з’яўляюцца вусная мова і мова мастацкай літаратуры.
Памета кніжн. (кніжны стыль) стаіць пры словах, якія з’яў-ляюцца прыналежнасцю пісьмовай (навуковай або публіцыс-тычнай) мовы.
Памета абл. (абласное слова) указвае, што слова бытуе ў дыялектнай мове.
Паметьі спец. (спецыяльны тэрмін), праф. (прафесійны тэрмін) сведчаць аб выкарыстанні слова ў спецыяльнай галі-не. Больш вузкая сфера ўжывання слова абазначана ў Слоўні-ку радам удакладняльных памет: бат. (батаніка), заал. (заа-логія), мат. (матэматыка), мед. (медыцына), с.-г. (сельская гаспадарка), фіз. (фізіка), хім. (хімія) і інш.
Паметы паэт. (паэтычнае слова), нар.-паэт. (народна-паэ-тычнае слова), фальк. (фальклор) даюцца пры словах, якія захавалі прыметы адпаведных стыляў.
Некалькі памет перадаюць эмацыянальную або экспрэсіў-ную афарбоўку слова: груб. (грубае слова), іран. (у іранічным сэнсе), лаянк. (лаянкавае слова), пагард. (пагардлівае).
Словы, якія ў сучаснай беларускай мове выйшлі з актыў-нага ўжытку і ўспрымаюцца як архаізмы, суправаджаюцца паметай уст. (устарэлае).
Ступень ужывальнасці слова або формы абазначана паме-тамі рэдк. (рэдкае), малаўжыв. (малаўжывальнае слова, якое адышло ў пасіўны лексічны запас).
ПРЫНЯТЫЯ СКАРАЧЭННІ
абл. адз.	— абласное слова — адзіночны лік
анат.	— анатомія
астр. бат. безас. біял. В вайск. выбухн. вык.	— астраномія — батаніка — безасабовая форма — біялогія — вінавальны склон — вайсковая справа — выбухны (гук) — выказнік
выкл. гандл. геад.	— выклічнік — гандлёвы тэрмін — геадэзія
13
гіст.	— гісторыя
гл. груб. д dan. дзеепрым. ж.	— глядзі — грубае слова, грубы выраз — давальны склон — дапускаецца — дзеепрыметнік — жаночы род
жыв.	— жывапіс
заал.	— заалогія
заг. займ.	— загадны лад — займеннік
зак. зб.	— закончанае трыванне — зборны назоўнік
звыч.	— звычайна
знач. зніж. інфарм. іран. канц. кар. ф. кніжн. кулін. ласк.	— значэнне — зніжанае слова — інфарматыка — у іранічным сэнсе — канцылярскае слова, канцылярскі выраз — кароткая форма (прыметніка) — кніжны стыль — кулінарыя — ласкальная форма
лаянк. лінгв. літ. ліч. М	— лаянкавае слова — лінгвістыка — літаратура — лічэбнік — месны склон
м. малаўжыв. марск. мапг. мед.	— мужчынскі род — малаўжывальнае слова — марскі тэрмін — матэматыка — медыцына
метэар. міф. МН.	— метэаралогія — міфалогія 	 МНОЖНЫ ЛІК
муз. н.	— музыкальны тэрмін — ніякі род
наз.	— назоўнік
нар.паэт. неадабр. незак. нейтр.	— народна-паэтычнае слова — неадабральнае слова — незакончанае трыванне — нейтральнае слова
14
нескл. нязм. пагард. палеант. ггалітп. паляун. памянш.	— нескланяльнае слова — нязменнае слова — пагардлівае — палеанталогія — палітыка —	паляўнічы тэрмін —	памяншальная форма
памянш.-ласк. — памяншальна-ласкальная форма
парадк, паэт.	— парадкавы лічэбнік — паэтычнае слова
перав. перан. пр. прастам. праф. прым. прыназ. прысл. Р	— пераважна — у пераносным сэнсе — прошлы час — прастамоўнае слова — прафесійны тэрмін — прыметнік — прыназоўнік — прыслоўе — родны склон
Р-разм. рэл. с.-г, спарт. спец. Т	— род — размоўнае слова — рэлігія — сельская гаспадарка —	спартыўны тэрмін —	спецыяльны тэрмін — творны склон
тэатр. тэкст. тэх.	— тэатральны тэрмін — тэкстыльны тэрмін — тэхніка
ужыв. уст. фальк. фарм. фізіял. філас. фін. фота хім. царк. чыг. экан. этн. юр.	— ужываецца — устарэлае слова, устарэлы выраз — фальклор — фармахімія — фізіялогія — філасофія — фінансавы тэрмін — фотасправа — хімія — царкоўны тэрмін — чыгуначны тэрмін — эканоміка — этнаграфія — юрыдычны тэрмін
БЕЛАРУСКІ АЛФАВІТ
Аа	Зз	Пп	Цц
Бб	Іі	Рр	Чч
Вв	Йй	Сс	Шпт
Гг	Кк	Тт	Ыы
Д (Дж, Дз), Д (цж, дз)	Лл	Уу	Ьь
Ее	Мм	Ўў	Ээ
Ёё	Нн	ФФ	Юю
Жж	Оо	Хх	Яя
A
16 ----
A
A, нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае А. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Націскны а.
AÄ3IC, -са, М -се
АБАГРАВАННЕ і АБАГРЭЎ, -грэву, М -ве. Супадаюць у знач. дзеяння, але абагрэў ужыв. часцей у спецыяль-най тэрміналогіі. Паветрана-цеплавое абаграванне насення. Абагрэў маладняку. Устаноўка з электрыч-ным абагрэвам.
абагравАць, -аю, -аеш, -ае, -аюць
АБАГЎЛЕНЫ — АБАГЎЛЬНЕНЫ. Розняцца значэн-нем.
Абагўлены. 1. дзеепрым. зал. пр. ад абагуліць. Вямля была абагулена. 2. у знач. прым. Ператвораны з пры-ватнага, індывідуальнага ў грамадскі, калектыўны. Абагуленая жывёла. Абагуленая маёмасць.
Абагўльнены. 1. дзеепрым. зал. пр. ад абагульніць. Факты абагульнены. Жыццёвыя з’явы абагульнены ў мастацкіх творах. 2. у знач. прым. Які склаўся ў выніку вывучэння асобных з’яў. Абагульненая думка. АБАГЎЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць, -ляць, заг. абагўль —
АБАГЎЛЬНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць, -няць, заг. аба-гўльні. Розняцца значэннем.
Абагўліць. Зрабіць прыватныя, уласныя сродкі вы-творчасці, гаспадарчыя аб’екты і пад. калектыўнымі, грамадскімі. Абагуліць маёмасць. Абагуліць гаспадар-чыя будынкі.
Абагўльніць. 1. Знайсці агульнае ў розных думках, фактах і на падставе гэтага зрабіць вывад. Абагульніць факты. 2. Стварыць мастацкі вобраз на падставе на-зірання за людзьмі і выдзялення ў іх агульнага. Аба-гульніць жьццёвыя з’явы ў мастацкіх вобразах. 3. Аб’-яднаць у адзінае. Абагульніць напевы адзінай мелоды-яй.
АБАДЬІ гл. вобад
АБАНЕМЁНТ — АБАНЁНТ, для абодвух -та, М -нце.
Розняцца значэннем.
--- 17
АБВЁТРАЛЫ
Абанемёнт. 1. Права на карыстанне чым-н. пэўны час. Абанемент на карыстанне тэлефонам. 2. Дакумент, які пацвярджае гэта права. Абанемент у тэатр. Бібліятэчны абанемент.
Абанёнт. Асоба, якая мае абанемент. Абанент пгэле-фоннай сеткі.
АБАНЕМЁНТНЫ — АБАНЁНТНЫ — АБАНЁНЦКІ.
Розняцца значэннем.
Абанемёнтны. Які мае дачыненне да абанемента. Аба нементны канцэрт.
Абанёнтны. Які мае дачыненне да абанента. Абанент ны аддзел.
Абанёнцкі. Які належыць абаненту. Абаненцкія мес-цы у тэатры.
АБАПНЎЦЬ, -нў, -нёш, -нё, пр. абапнўў, -нўла — АБА-пяць, -пнў, -пнёш, -пнё, пр. абапяў, -пяла, заг. для абодвух абапні. Розняцца значэннем.
Абапнўць. Накрыць чым-н., засцерагаючы ад дажджу, ветру. Абапнуць брызентам капу сена.
Абапяць. Абцягнуць, абгарадзіць дротам, сеткай. Аба-пяць агарод сеткай.
ABAPÄHAK [не баранак, баранка, ж.], -нка, ДМ -нку абардАж, -жу, М -жы
АБАРОННЫ — АБАРОНЧЫ. Розняцца значэннем.
Абарбнны. Звязаны з абаронай. Абаронная прамысло-васць. Абароннае прадпрыемства.
Абарбнчы. Які мае на мэце абарону, прызначаны для абароны. Абарончыя баі. Абарончая тактыка. Абарон-чыя збудаванні. Абарончая лінія.
АБАРОНЦА, м. -цы, ДМ -цу, Т -цам, ж. РДМ -цы, Т -цай і -цаю, Р мн. для абодвух -цаў
АБАРЫГЁН, -на, М -не, Р мн. -наў
АБВЁТРАЛЫ — АБВЁТРАНЫ. Розняцца значэннем.
Абвётралы. Абсохлы на ветры. Абветралае сена.
Абвётраны. 1. Які падвергся ўздзеянню ветру. Абвет-раны камень. 2. Агрубельі, пацямнелы ад ветру, хола-ду. Абветраны твар.
АБВЁТРАЦЬ
18 -----
АБВЁТРАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, пр. абвётраў, -ала — АБ-ВЁТРЫЦЦА, -рыцца, -рацца — АБВЁТРЫЦЬ, -рыць, пр. абвётрыў.
Абвётраць і Абвётрыцца. Супадаюць у знач.: 1. Пад-вергнуцца ўздзеянню ветру. Камень абветраў (абвет-рыўся). Твар абветраў (абветрыўся). 2. Абсохнуць на ветры. Сена абветрала (абветрылася).
Абвётрыць. Падвергнуць уздзеянню ветру. Камень аб-ветрыла. Губы абветрыла.
АБГЛЁДЗЕЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць, пр. абглёдзеў, абглё-дзела, заг. абглёдзь.
АБГРУНТАВАНАСЦЬ — АБГРУНТАВАННЕ. Розняцца значэннем.
Абгрунтаванасць. Доказнасць якога-н. палажэння. Аб-грунтаванасць рашэння.
Абгрунтаванне. 1. Прывядзенне доказаў у карысць чаго-н. Абгрунтаванне сваіх поглядаў. 2. Тое, што слу-жыць доказам чаго-н. Тэарэтычнае абгрунтаванне эксперымента.
АБЁД, -ду, М -дзе
АБЁДЗВЕ гл. абодва
АБІВАЧНЫ — АБІЎНЬІ. Супадаюць у знач. ‘які слу-жыць для абіўкі’. Абівачныя (абіўныя) матэрыялы.
Абіўны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘пакрыты абіўкай’. Абіў-ное крэсла.
АБ’ІНЕЦЬ [6ji], аб’інее, -неюць
АБКОПВАЦЬ [не абкапываць, абкапваць]
АБЛАЖНЬІ — АБЛОЖНЫ. Супадаюць у знач. ‘залож-ны, абкладны’ (пра дождж, хмару).
Абложны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘даўно не вораны, па-крыты травой’. Абложныя землі.
АБЛОГ, РДМ -гу— АБЛОГА, ДМ -лбзе— (размў АБ-ЛОЖЫНА. Супадаюць у знач. ‘даўно не воранае поле, пакрытае дзірваном, травой’.
Аблога ўжыв. яшчэ ў знач. ‘акружэнне войскамі ўма-цаванага пункта’. Аблога горада.
АБЛОКІ гл. воблака
--- 19
АБОДВА
АБМЕЖАВАНАСЦЬ — АБМЕЖАВАННЕ. Розняцца значэннем.
Абмежаванасць. Вузасць якіх-н. якасцей, уласцівас-цей. Купала даволі працяглы час не змог пераадолець абмежаванасць свайго светапогляду (М. Яраш). Абме-жаванасць інтарэсаў.
Абмежаванне. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. абме-жаваць ‘паставіць у пэўныя рамкі; звузіць чыю-н. сферу дзейнасці’. Ён не мог таксама дапускаць абме-жавання ў далейшым знаёмстве (Ц. Гартны). 2. Тое, што стрымлівае, ставіць у пэўныя рамкі. Канстыту-цыя гарантуе працоўнаму народу права на адукацыю без якіх-небудзь абмежаванняў («Звязда»).
АБМЕН, -ну, М -не. Кіраванне: кім-чым, чаго. Абмен спецыялістамі. Абмен думкамі. Абмен уражаннямі. Абмен валюты. Абмен рэчываў.
АБМЁННЫ. Абменны пункт. Абменныя аперацыі.
АБМУНДЗІРАВАННЕ — (разм.) АБМУНДЗІРОЎКА, ДМ
-бўцы. Супадаюць у знач. ‘камплект форменнага адзен-ня’. Атрымаць летняе абмундзіраванне. Абмундзіроў-ка ў салдата была новая.
Абмундзіраванне ўжыв. яшчэ ў знач. ‘забеспячэнне фор-менным адзеннем’. Абмундзіраванне салдат было за-кончана.
АБНАЎЛЯЛЬНІК, -ка, ДМ -ку, Р мн. -каў
АБНОЎКА, ДМ, -нбўцы, Р мн. -нбвак і АБНОВА, ДМ -нбве АБНЯЦЬ, абнімў, -німеш, -німе і (радзей.) абдымў, аб-дымеш, абдыме, пр. абняў, абняла, -лб, -лі, заг. абнімі і (радзей) абдымі
АБОДВА, РМ -двух, Д -двум, В -два (-двух), Т -двума [не абыдва, абыдвух, абыдвум і г. д.] — для м. і н., АБЁ-ДЗВЕ, РМ -дзвюх, Д -дзвюм, В -дзве (-дзвюх), Т -дзвю-ма — для ж. і АБОЕ, РМ абаіх, Д абаім, В аббе (абаіх), Т абаімі [не аббіх, аббім і г. д.].
Ужыванне: 1. 3 назоўнікамі мужчынскага і ніякага роду ўжыв. ліч. абодва, з назоўнікамі жаночага роду — абедзве: Браты Іван і Мікола — абодва інжынеры. Абодва акны былі расчынены. Абедзве сястры — на-
АБРАДАВЫ
20 ----
стаўніцы. 2. Лічэбнік абое і яго формы ўжываюцца тады, калі гутарка ідзе: а) пра асобы або прадметы, выражаныя назоўнікамі мужчынскага і жаночага роду: Брат і сястра — абое студэнты педагагічнага інстытута; б) пра дзяцей і маладых істот: абое дзе-так; абое цялят выкармілі; в) пра множналікавыя назоўнікі: абое саней, абое нажніц былі вострыя.
АБРАДАВЫ і АБРАДНЫ. Абрадавыя (абрадныя) песні. ABPÄ3A — АБРАЗЛІВАСЦЬ. Розняцца значэннем.
Абраза. Дзеянні, адносіны, якія прыніжаюць годнасць каго-н., чаго-н. Цярпець абразу.
Абразлівасць. Уласцівасць чаго-н. выклікаць пачуццё прыніжэння годнасці. Абразлівасць тону.
АБРЎБКА, ДМ -бцы — АБРЎБЛІВАННЕ. Розняцца зна-чэннем.
Абрўбка. Адсяканне часткі з мэтай падраўняць, пад-караціць. Апрацоўка абцаса складаецца з абрубкі, фрэ-зероўкі і паліроўкі.
Абрўбліванне. Загібанне, падшыванне края. Абрублі-ванне хусткі.
АБРЬІЗГНУЦЬ, -не, пр. абрызг [не абрьізгнуў], абрьізг-ла [не абрьізгнула] (пачаць кіснуць — пра малако)
АБРЭВІЯТЎРА. Літарная абрэвіятура (АТС, ЦУМ). Гукавая абрэвіятура (МАЗ).
Дапасаванне: 1) выказніка да абрэвіятуры-дзейніка: а) калі абрэвіятура скланяецца, то па роду ў адпаведнасці з афармленнем яе як слова, напр.: Дот знаходзіўся не-далёка ад лесу; б) калі абрэвіятура не скланяецца, то па роду да асноўнага слова словазлучэння, з якога ўтвора-на абрэвіятура, напр.: ЭВМ (электронна-вылічальная машына) вызначыла траекторыю штучнага спадарож-ніка Зямлі; ВНУ (вышэйшая навучальная ўстанова) па-чала прыёмныя экзамены; в) калі абрэвіятура іншамоў-нага (неславянскага) паходжання, выказнік часцей за ўсё мае форму ніякага роду, напр.: HATА прыняло ра-шэнне аб праеядзенні чарговых манеўраў-,
2) азначэння да абрэвіятуры: а) калі абрэвіятура скла-няецца, то па роду, ліку і склону ў адпаведнасці з афармленнем яе як слова, напр.: каля жалезабетон-
---- 21
АБШЛАГ
нага дота, у жалезабетонным доце і інш.; б) калі абрэвіятура не скланяецца, то па роду, ліку і склону да асноўнага слова ў словазлучэнні, з якога ўтворана абрэвіятура, напр.: новая PTC (раённая тэлефонная станцыя).
АБСЕ [абээсе] (Арганізацыя па бяспецы і супрацоўніцт-ве ў Еўропе), нескл., ж. Пішацца вялікімі літарамі.
АБСТРУКЦЫЯШСЦКІ — АБСТРУКЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем.
Абструкцыянісцкі. Які адносіцца да абструкцыянізму і абструкцыяністаў. Абструкцыянісцкая тактыка.
Абструкцыйны. Які праводзіцца шляхам дзеянняў, дэ-манстратыўна накіраваных на зрыў чаго-н. Абструк-цыйныя прыёмы барацьбы ў парламенце.
ABTABÄHHE [не абтайванне] (таянне лёду зверху, з бакоў) АБТАЦЬ [не абтаяць], -тане [не абтае] — АДТАЦЬ, -та-не, пр. адтаў — адтАяць, -аю, -аеш, -ае, -аюць, пр. адтаяў, -аяла, -аялі. Супадаюць у знач. ‘вьізваліцца ад лёду, снегу пад уздзеяннем цяпла’ (у гэтым знач. ужыв. толькі форма 3-й асобы). Зямля адтала (адта-яла). Вокны абпгалі (адталі, адтаялі).
Адтаяць ужыв. яшчэ ў знач. ‘размарозіць’ (разм.). Ад-таяць халадзільнік.
АБЎХ, -ха, ДМ -хў, мн. абухі, -хбў
АБЦЕРУСІЦЬ, -церушў, -цярўсіш, -цярўсіць, пр. -це-русіў, -церусіла, заг. -церусі — АБЦЕРУШЬІЦЬ, -церу-шў, -цярўшыш, -цярўшыць, пр. -церушыў, -церушы-ла, заг. -церушы. Розняцца значэннем.
Абцерусіць. Цярусячы, абсыпаць. Снег абцерусіў дрэвы. Абцерушыць. 1. Абтрэсці, абабіць (снег, пыл). Абцеру-шыць з каўняра снег. 2. Памяўшы, аддзяліць (пра зер-не). Абцерушыць колас.
АБЦЯЖАЧНЫ — АБЦЯЖНЫ. Розняцца значэннем.
Абцяжачны. Які служыць для абцяжкі. Абцяжачная тканіна.
Абцяжны. Пры дапамозе якога абцягваюць. Абцяжная машына.
абшлАг, -га, ДМ -гу, мн. -гі, -гбў
АБЫ-АДКЎЛЬ
22
АБЫ-АДКЎЛЬ, прысл.
АБЬІДЗЕНЫ [не аббйдзены, абыйдзены]
АБЫ-КАЛІ, прысл.
абылгАны
АБЫМШЬІЦЬ, -мшў, -мшыш, -мшыць — АБЫМШЭЦЬ,
-эе. Розняцца значэннем.
Абымшыць. Перакласці мохам бярвёны ў зрубе; затк-нуць мохам шчыліны. Абымшыць хату.
Абымшэць. Абрасці, пакрыцца мохам. Дуб абымйіэў. Страха абымшэла.
АБЫСЦІ [не абыйсці, абайсці], абыдў, абыдзеш, абыдзе [не абыйдў, абайдў, абыйдзеш, абойдзеш і г. д.], пр. абышбў, -шла, заг. абыдзі
АБЫ-XTÖ, абы-кагб, абьі-камў, абы-кагб, абы-кім, абы аб кім, займ. няпэўны
АБЫ-ЯК, прысл.
АБ’ЯДНАЎЧЫ — АБ’ЯДНАЛЬНЫ — АБ’ЯДНАНЫ.
Аб’яднаўчы і Аб’яднальны. Супадаюць у знач. ‘які служыць аб’яднанню, вядзе да аб’яднання’, але аб'-яднальны ўжыв. радзей. Аб’яднаўчы (аб’яднальны) сход. Аб’яднаўчы (аб’яднальны) з’езд.
Аб’яднаны. Сумесны, злучаны. Аб’яднаныя дзеянні.
АБЯЗВОДЗЕЦЬ, -дзее — АБЯЗВОДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць. Розняцца значэннем.
Абязвбдзець. Стаць бязводным. Рэчка абязводзела. Абязвбдзіць. Пазбавіць вады, вільгаці. Абязводзіць ар-ганізм.
АБЯЗЛЁСЕЦЬ, -лёсее, -лёсеюць — АБЯЗЛЁСІЦЦА, -сіцца, -сяцца — АБЯЗЛЕСІЦЬ, -лёшу, -лёсіш, -лёсіць, -лёсяць. Абязлёсець і Абязлёсіцца. Супадаюць у знач. ‘стаць бязлесным’. Увесь раён абязлесеў (абязлесіўся). Абязлёсіць. Пазбавіць лясоў. Абязлесіць раён.
АБЯЗЛЮДЗЕЦЬ, -ее, -еюць — АБЯЗЛЮДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць. Розняцца значэннем.
Абязлюдзець. Стаць бязлюдным. Многія вёскі абяз-людзелі ў час вайны.
Абязлюдзіць. Зрабіць бязлюдным. Абязлюдзіць край.
23
АВЕНЮ
АБЯСКОЛЕРАЦЬ, -ае — АБЯСКОЛЕРЫЦЦА, -рыцца — АБЯСКОЛЕРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць.
Абясколераць і Абясколерыцца. Супадаюць у знач.:
1.	Страціць яркасць афарбоўкі, выцвісці. Фарбы на сонцы абясколералі (абясколерыліся). 2. перан. Страціць яркія індывідуальныя асаблівасці.
Абяскблерыць. 1. Зрабіць бясколерным, зменшыць яр-касць афарбоўкі. Абясколерыць тканіну. 2. перан. Паз-бавіць яркіх індывідуальных асаблівасцей. Абясколе-рыць вобраз персанажа п’есы.
АБЯССІЛЕЦЬ, -лею, -лееш, -лее — АБЯССІЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць. Розняцца значэннем.
Абяссілець. Пазбавіцца сілы. Яна пасля хваробы абяс сілела.
Абяссіліць. Пазбавіць сілы каго-н. Доўгая дарога абяс-сіліла яго.
АБЯЦАЦЬ — АБЯЦАЦЦА. Супадаюць у знач., але роз-няцца спалучальнасцю; абяцацца ўжыв. пераважна ў спалучэнні з інфінітывам. Абяцаўся прыехаць. Данілу білі, катавалі, На грозьбы. бралі і на страх, Дабра не мала абяцалі, Каб скіраваць на іхні шлях (Я. Колас).
АВАДЗЁНЬ, -дня, М -дні, мн. авадні, -нёў авангАрд, -да, М -дзе АВАНГАРДЬІЗМ, -му, -ме
АВАНТЎРНЫ — АВАНТУРЫСТЬІЧНЫ — АВАНТУ-
РЫСЦКІ.
Авантурыстычны і Авантурысцкі. Супадаюць у знач. ‘уласцівы авантурысту’. Авантурыстычныя (аванпгу-рысцкія) планы. Авантурыстычныя (аванпгурысцкія) схільнасці. Авантурыстычны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘засна-ваны на авантурызме’. Авантурыстычная палітыка. Авантўрны. 1. Звязаны з ненадзейнай справай. Цяпер «аб’ектыўны гісторык», які не нюхаў пораху, можа палічыць маю задуму з абменам авантурнай, можа вінаваціць і судзіць (I. Шамякін). 2. Прыгодніцкі. Авантурны раман.
АВЕНЮ, нескл., ж. Пятая авеню.
АВЁС
24 ----
АВЁС, аўса, мн. аўсы, аўсбў (толькі ў знач. ‘пасевы аўса’) Авія... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. словам авіяцыйны (йвіябудавйнне, авія-матбр, авіяспецыяліст) і паветраны (авіядэсйнт, авіяпбшта, авіясўвязь). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, за выключэннем выпадкаў, калі другая частка не ўжываецца як сама-стойнае слова (авіянбсец).
Авіямат0рабудавАнне
Авіямётэаслўжба
АВІЯЦЫЙНА-СПАРТЬІЎНЫ
АВІЯШ0У, нескл., н. [дап. тэле-шоў]
Авіяэскадрьілля
АГАНЁК, -нька, ДМ -кў, мн.-кі, -кбў— АГЁНЬЧЫК, -ка і -ку, ДМ -ку, мн. -кі, -каў. Розняцца значэннем. Аганёк. Пакаёвая расліна.
Агёньчык. 1. -ку. Невялікае полыадя. Агеньчык гарэў ледзь прыкметна. 2. -ка. Святло ў выглядзе кропкі; бляск вачэй. Агеньчыкі тралейбуса. У вачах загарэлі-ся агеньчыкі радасці. 3. -ку. Захапленне, уздым. Пра-цаваць з агеньчыкам.
АГАРОД, -да (участак зямлі) і -ду (агародныя культуры), М -дзе [не гарбд]
АГАРОДНІНА [не гарбдніна]
АГАР0ДНІНАБЎЛББАСХОВІШЧА, Р мн. -схбвішчаў
АГАР0ДНІНАКАНСЁРВАВЫ АГАРОДНІНА-МАЛОЧНЫ АГАР0ДНІНАПЕРАПРАЦОЎЧЫ
АГАРОДНІННЫ — АГАРОДНІЦКІ — АГАРОДНЫ. Роз-няцца значэннем.
Агарбднінны. Які мае дачыненне да агародніны. Ага родніннае сховішча.
Агарбдніцкі. Звязаны з агародніцтвам, агароднікам. Агародніцкія прылады.
Агарбдны. Які мае адносіны да агарода, расце на ага-родзе. Агародная зямля. Агародныя расліны.
АГЁНТ, -та, М -нце [не агент]
25
АГЎЛАМ
АГЁНЦТВА [не агенцтва, агенства].
АГЁНЬЧЫК гл. аганёк
агітацыйна-мАсавы
АГІТАЦЫЙНА-ПРАПАГАНДЫСЦКІ
АГЛЁДЗЕЦЬ [не аглёдзіць], -джу, -дзіш, -дзіць
АГЛОБЛІ, аглабёль і аглббляў, Д аглбблям, В аглбблі, Т аглбблямі, М (на) аглбблях, адз. аглббля [не аглаб-ля]
АГЛЯДАВЫ — АГЛЯДНЫ. Супадаюць у знач.: 1. У якім маецца кароткі агляд фактаў, падзей і пад. 2. Які пра-водзіць агляд з мэтай праверкі. Але аглядавы ўжыв. ра-дзей. Аглядныя (аглядавыя) артыкулы па беларускай літаратуры. Аглядная (аглядавая) камісія.
Аглядны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які можна агледзець, ахапіць поглядам’. Аглядная прастора.
АГНЯ... гл. вогне
Агра... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. слову агранамічны. Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск (аграбіё-лаг, аграбатанічны, агракліматалбгія, аграметэарб-лаг, аграмінімум, аграпрапаганда, аграпгэхніка).
АГРАКУЛЬТЎРА — АГРЫКУЛЬТЎРА. Розняцца зна-чэннем.
Агракультўра. Сукупнасць мерапрыемстваў, накірава-ных на паляпшэнне тэхнікі паляводства, земляроб-ства.
Агрыкультўра. Уст. Паляводства, земляробства.
Агралёсамеліярацыйны
АГРАНОМІЯ [не агранамія]
агрэгАт, -та (спалучэнне ў адным цэлым некалькіх ма-шын, апаратаў) і -ту (сукупнасць мінералаў, якія скла-даюць горную пароду), М -аце
АГРЭСТ, -ту, М -сце [не аграст]
АГЎЛАМ — АГЎЛЬНА. Супадаюць у знач. ‘усе разам, гуртам’. Такія сынавы разважанні не падабаліся: ад ных ён асуджае агулам, другіх гэтак жа агульна апраўдвае (I. Шамякін).
АГЎЛЬНА...
26 ----
Агульна ўжыв. яшчэ ў знач. ‘у агульных рысах’. План складзены вельмі агульна.
Агулам ужыв. яшчэ ў знач. ‘усё адразу’. Яна агулам, танней прадала ягады і заспяшала дахаты (А. Паль-чэўскі).
АГЎЛЬНА... — першая частка складаных слоў, якая абазначае: ‘агульны, адзіны для ўсіх; уласцівы ўсім; які закранае самае галоўнае’. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, мае пабочны націск (агульнага-радскі, агўльнаадукацыйны, агульнакарьісны, агўльна-пашьіраны, агульнапрызнаны, агульнаславянскі, агўльначалавёчы, агульнаэканамічны).
АГЎЛЬНААРМЁЙСКІ — АГЎЛЬНАВАЙСКОВЫ. Роз-
няцца значэннем.
Агўльнаармёйскі. Адзіны, абавязковы для ўсёй арміі. Агульнаармейская дысцыпліна.
Агўльнавайсковы. Агульны, адзіны для ўсіх родаў войск. Агульнавайсковы штаб.
АГЎЛЬНАПРЫНЯТЫ [не агульнапрьіняты]
АГУРОК, -рка, ДМ -ркў
АДАЖЫО, прысл.; нескл., н.
адАмаў яблык. Устойлівы выраз. Пішацца з малой літары.
адаправАць, адапраё, -аюць і адаправае, -аюць
АДАПТЭР, -ра, -ры
адвакАцтва і АДВАКАТЎРА. У часе выхаду гэтых кніжак Францішак Багушэвіч стала жыў ужо ў Вільні, дзе займаўся адвакацтвам (М. Клімковіч). У свой час ён скончыў Сарбонскі універсітэт, займаўся адвакатурай (М. Лынькоў).
АДВЁДЗІНЫ, -наў— АДВЁДКІ, -дкаў. Супадаюць у знач. ‘сяброўскае наведванне каго-н. з якой-н. наго-ды’. Я сяджу пад уражаннем дзедавых адведзін і ўсміхаюся (П. Пестрак). Часам з Хвалявіч, з-за далё-кай, як здавалася тады, Шчары. да іх прыязджала ў адведкі цётка Алімпа (М. Вышынскі).
Адведкі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘наведванне жанчыны, якая нарадзіла дзіця’. Жанчыны, што прыйшлі ў ад-
27 ~ '	АДЗІН
ведкі, сядзелі ў запечку і ціха перагаворваліся (У. Паў-лаў).
АДВЁКУ, прысл.
АДВІЦЬ, адаўю, адаўёш, адаўё, пр. адвіў, адвіла, -лб, -лі, заг. адві
АДДАДЗЕНЫ — АДДАНЫ. Розняцца значэннем. Аддадзены, дзеепрым. ад дзеясл. аддаць. Аддадзены доўг.
Адданы, прым. Прасякнуты любоўю да каго-, чаго-н.; які выказвае адданасць, вернасць. Адданыя справе людзі. Глядзець адданымі вачамі.
АД’ЁХАЦЬ, -ёду, -ёдзеш, -ёдзе — (разм.) АД’ЁХАЦЦА, -ёдуся, -ёдзешся, -ёдзецца. Супадаюць у знач. ‘едучы, аддаліцца на нейкую адлегласць’. Ад’ехаць (ад’ехац-ца) ад горада кіламетраў дзесяць.
Ад'ехаць ужыв. яшчэ ў знач. 'паехаць куды-н., пакі-нуць дом (горад і пад.)’. Ад’ехала Вольга, і на сэрцы Андрэя зрабілася цяжка (П. Пестрак).
АДЗЁННЕ — АДЗЁЖА — АДЗЁТАК, РДМ -Тку. Супа-даюць у знач. ‘вырабы з тканіны, футра і пад., якія надзяваюць на сябе’, але розняцца стылістычна: адзен-не і адзежа — нейтр., адзетак — разм. Цёплае адзенне (адзежа). Ён [Аўсянік] міжвольна параўнаў свой не-самавіты адзетак з адзеткам гэтага дагледжанага прыгожага мужчыны (А. Васілевіч).
АДЗЁЦЬ — НАДЗЁЦЬ. Ужыванне.
Адзёць. Абазначае дзеянне суб’екта, якое накіравана на аб’ект. Адзець дзіця.
Надзёць. Абазначае дзеянне, якое накіравана на ўтва-ральніка дзеяння, а таксама дзеянне, якое накіравана на іншую асобу або прадмет (у канструкцыях з прына-зоўнікам на). Надзець паліто (шапку, чаравікі, рука-еіцы, акуляры, канькі і г. д.)- Надзець плацце на дзяў-чынку.
АДЗІН, АДНА, АДНО. Дапасаванне выказніка да дзейні-ка, у склад якога ўваходзіць адзін, адна, адно. Пры дзей-ніку, што выражаецца лічэбнікам, які заканчваецца на адзін, выказнік звычайна ставіцца ў форме адз. л.:
АДЗІН НААДЗІН
28 ----
Трыццаць адзін чалавек з’явіўся на сход. Была пада-дзена дваццаць адна заява. Пастаноўка выказніка ў форме мн. л. залежыць ад умоў кантэксту. Дваццаць адзін спарпгсмен сустрэліся на бегавой дарожцы (вы-казнік сустрэліся ў форме мн. л. паказвае на сумеснае дзеянне). Трыццаць адзін студэнт другога курса, якія паспяхова здалі экзамены, атрымалі турыстычныя пуцёўкі (выказнік дапасуецца ў ліку да злучнікавага слова якія). У школе было пяцьдзесят адзін дзесяці-класнік. Усе гэтыя пяцьдзесят адзін вучань здалі вы-пускныя экзамены на «добра» і «выдатна» (пад уплы-вам слоў усе гэтыя).
АДЗІН НА АДЗІН
АДЗІНАЦЦАЦЬ [не адзінаццаць], РДМ -ццаці, Т -ццаццю адзявАць, -аю, -аеш, -ае і (радзей) адзяю, адзяёш, адзяё, адзяём, адзеяцё, адзяюць — НАДЗЯВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае і (радзей) надзяю, надзяёш, надзяё. Ужыван-не. Гл. адзець.
АДЛІГА, ДМ адлізе і (абл.) АДЛЁГА АДМІНІСТРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе АДМІНІСТРАТАРСКІ — АДМІНІСТРАТЬІЎНЫ — АД-
МІНІСТРАЦЫЙНЫ.
Адміністрацыйны і Адміністратыўны. Супадаюць у знач. ‘які мае дачыненне да адміністрацыі’, ‘які мае дачыненне да органаў дзяржаўнага кіравання’, але ад-міністратыўны ўжыв. радзей. Прыняць адміністрацый-ныя (адміністратыўныя) меры.. Адміністрацыйная (адміністратыўная) адзінка. Адміністрацыйны (ад-міністратыўны) апарат. Адміністрацыйны (адміні-стратыўны ) падзел.
Адміністратарскі. Які мае дачыненне да адміністрата-ра. Адміністратарскі голас. Адміністратарскія здоль-насці.
адміністрацыйна-гаспадАрчы АДМІНІСТРАЦЫЙНА-КІРАЎНІЧЫ АДМІНІСТРАЦЫЙНА-ТЭРЫТАРЫЯЛЬНЫ АДМОТВАЦЬ [не адматываць, адматваць]
--- 29
АДПАЧЫЦЬ
аднА гл. адзін
АДНААКТОВЫ [не аднаактавы]
АДНААСОБНІЦКІ — АДНААСОБНЫ. Розняцца значэннем. Аднаасббніцкі. Які мае адносіны да аднаасобніка; не грамадскі. Аднаасобніцкая зямля. Аднаасобніцкая псіхалогія.
Аднаасббны. Які належыць адной асобе. Аднаасобная ўлада. Аднаасобная гаспадарка.
АДНАГАЛОСНЫ — АДНАГАЛОСЫ. Розняцца значэн-нем.
Аднагалбсны. Аднадушны. Аднагалоснае рашэнне.
Аднагалбсы. 1. Які складаецца з адной мелодыі; не суправаджаецца іншай мелодыяй. Аднагалосы напеў.
2.	Прызначаны для выканання адным голасам або інструментам. Аднагалосая песня.
АДНАМАСНЫ (аднолькавай масці). Аднамасныя коні.
АДНАМЁСНЫ (разлічаны на аднаго чалавека). Аднамес-ны нумар у гасцініцы.
аднапалчАнін, -ніна, М -ніне, мн. -чане (з ліч. 2, 3, 4 аднапалчаніны), -чан
АДНО гл. адзін
АДОНІС, -су (расліна). Але Адоніс, -са (А — вялікае) — у міфалогіі.
АДПАЧЬІНАК, РДМ -нку — ВОДПУСК, РДМ -ку. Супа-даюць у знач. ‘часовае вызваленне ад службы, работы для аднаўлення сіл, лячэння і пад.’. Чарговы адпачы-нак (водпуск). Дэкрэтны адпачынак (водпуск). Твор-чы адпачынак (водпуск).
Адпачынак ужыв. яшчэ ў знач. ‘перапынак у рабоце, занятку з мэтай набрацца фізічных ці разумовых сіл’. Працаваць цэлы дзень без адпачынку. Канікулы — адпачынак школьнікаў летам і зімой.
Водпуск ужыв. яшчэ як назва дзеяння па знач. дзея-слова адпусціць — адпускаць. Водпуск тавараў.
АДПАЧЫЦЬ, адпачнў, адпачнёш, -нё, -нўць [не адпа-чыну, 'адпачынеш, -не, -нуць], пр. адпачыў, адпачыла, -лі, заг. адпачні [не адпачынь]
АДПЛЫЦЦЕ
30 —
АДПЛЫЦЦЁ [не адплыцце]. Адплыццё парахода.
АДПОМСЦІЦЬ, -мшчу, -мсціш, -мсціць і (радзей) АД-ПОМСЦІЦЦА. Супадаюць у знач. ‘адплаціць за здзекі, крыўду’. Паўшых за свабоду край наш не забудзе, I народ адпомсціць за сваіх сыноў (М. Танк). 3 зада-вальненнем думаючы аб тым, што ён.. адпомсціўся Вольцы за колішнюю знявагу, Дзядзюля спакойна клаўся спаць (К. Чорны).
АДПРАЎКА, ДМ -аўцы — АДПРАЎЛЁННЕ. Супадаюць у знач. дзеяння. Адпраўка (адпраўленне) аўтобуса. Адпраўка (адпраўленне) карэспандэнцыі.
Адпраўленне ўжыв. яшчэ ў знач. ‘тое, што пасылаюць па пошце’. Паштовыя адпраўленні.
АДПРЭГЧЫ, -прагў, -пражэш, -пражэ, -пражбм, -пра-жацё, -прагўць, пр. адпрбг, адпрэгла, -лі, заг. адпра-жы
АДПЎДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць — АДПУЖАЦЬ, аю, -аеш, -ае. Розняцца значэннем.
Адпўдзіць. 1. Спалохаўшы, адагнаць. Спачатку хлоп-цы сядзелі моўчкі і толькі зрэдку перагаворваліся шэптам, баючыся адпудзіць рыбу (М. Ваданосаў). 2. пе-ран. Адштурхнуць ад сябе сваімі ўчынкамі, словам. Ён [Чарнікевіч] баяўся першым неасцярожным словам адпудзіць гэту дзяўчыну (М. Лобан).
Адпужаць. Пужаючы, прымусіць адмовіцца ад якіх-н. дзеянняў, намераў. Каля палянкі, на галінках нізкіх елачак, я знарок клаў забітых вужоў, каб адпужаць пастухоў (А. Карпюк).
АДРАІЦЬ, -аю, -аіш, -аіць, -а£м, -аіцё, -аяць, заг. адра£ (аддзяліць частку пчол для новага роя)
АДРАНЦВЁЦЬ, -ёю, -ёеш, -ёе, -ёюць [не адрантвёць] АДРАС, -са, М -се, мн. адрасы, -сбў.
Ужыванне з прыназоўнікамі па, у і на. 1. Выраз па адра-се паказвае месца знаходжання, пражывання. 2. Вы-раз на адрас ужываецца ў знач. ‘на імя каго-н., ча-го-н. атрымаць або паслаць карэспандэнцыіо і пад.’. На адрас дырэкцыі інстытута паступіла вялікая карэспандэнцыя. Высылайце пісьмы на адрас рэдак-
31
АДСТАЯЛЫ
цыі газеты «Звязда». Пішыце мне на новы адрас. Трэба пазбягаць таўталагічнага спалучэння адрас мес-цажыхарства. Правільна ўжываць, напрыклад, новае месцажыхараства або новы адрас. 3. Выраз у адрас ужываецца тады, калі неабходна сказаць, зрабіць заў-вагу каму-н. Выказаць заўвагу ў адрас дакладчыка.
АДРАСАНТ, -та, М -нце — АДРАСАТ, -та, М -аце. Роз-няцца значэннем.
Адрасант. Той, хто пасылае пісьмо, тэлеграму і пад. Адрасат. Той, хто атрымлівае пісьмо, тэлеграму і пад. Скланяецца як адушаўлёны назоўнік. Знайшлі адра-сата.
АДРЭНАЛІН, -ну, М не
адрэпетавАць, -тўю, -тўеш, -тўе Марск.
АДРЭПЕЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе
АДСАПНЎЦЦА, -нўся, -нёшся, -нёцца, пр. -нўўся, -нў-лася, -нўліся, заг. -ніся — АДСАПЦІСЯ, -пўся, -пёш-ся, -пёцца, пр. адсбпся, -саплася, -лбся, -ліся, заг. адсапіся. Розняцца значэннем.
Адсапнўцца. Выдыхнуць з сілай, каб перавесці дух. Адсапнуцца ўсімі грудзьмі.
Адсапціся. Перастаць цяжка дыхаць, аддыхацца. Ад-сапліся трохі і зноў пачалі капаць.
АДСВЁЧВАЦЦА, -аецца, -аюцца — АДСВЁЧВАЦЬ, -ае, -аюць. Супадаюць у знач. ‘адбівацца’. Мільярды такіх жа агеньчыкаў адсвечваліся і ў сняжынках белага покрыва зямлі (Я. Колас). Скупое сонца адсвечвала на начышчанай медзі труб (М. Даніленка).
Адсвечваць ужыв. яшчэ ў знач. ‘свяціцца, адліваць колерам чаго-н.’. Штурман кабіны не зачыніў — былі відаць прыборы, якія адсвечвалі бледным, сінявата-жоўтым бляскам (I. Навуменка).
АДСЁДЗЕЦЬ, адсёджу, -сёдзіш, -сёдзіць, пр. адсёдзеў, -сёдзела, заг. адсёдзь і АДСЯДЗЁЦЬ, адсяджў, -сядзіш, -сядзіць, -сядзім, -седзіцё, -сядзяць, пр. адсядзёў, -сядзёла, заг. адсядзі
АДСТАЯЛЫ — АДСТ0ЕНЫ. Розняцца значэннем. Адстаялы. Усталяваны. Адстаялы побыт.
АДСЯДЗЁЦЬ
32 ----
Адстбены. У якога ўтварыўся асадак. Адстоеная вада. АДСЯДЗЁЦЬ гл. адседзець
АДТАЛЫ. Адталая зямля.
АДТАЦЬ, АДТАЯЦЬ гл. абтаць
АДЎЖАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, -аюць — АДУЖАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, -аюць — АДУЖЭЦЬ, -эю, -эеш, -эе, -эюць. Адужаць і Адужэць. Супадаюць у знач. ‘набрацца сілы; ачуняць (пасля хваробы)’, але адужэць ужыв. яшчэ ў перан. знач. ‘палепшыць маёмаснае станові-шча’. Адужалі (адужэлі) дрэўцы вясной, пачалі расці. Трохі адужаў (адужэў) пасля цяжкай хваробы. Адўжаць. 1. Перамагчы, адолець. Адужаць слабасць. 2. Авалодаць прафесіяй. Адужаць рамяство каваля.
3.	Змагчы, здолець. Прынясу бульбы, колькі адужаю.
адукавАны гл. граматны
АДЫМЁННЫ. Спец.
АДЫСЁЯ. Кніжн.
АДЫСЦІ, адыдў, адыдзеш, адыдзе, адыдзем, адьідзеце, адыдуць [не адыйсці, адыйдў (адайдў), адыйдзеш (адбйдзеш), адыйдзе (адбйдзе) і г. д.], пр. адышбў, адышла, адышло [не адыйшбў, адыйшла, адыйшлб], заг. адыдзі [не адыйдзі]
АДЭКАЛОН, -ну, М -не
АДЭНОІД, -да, М -дзе
АДЭНОМА
АД’ЮНКТ, -та, М -кце
АД’ЮНКТЎРА (аспірантура вышэйшых ваенных наву-чальных устаноў)
АД’ЮТАНТ, -та, М -нце
АЁР, аёру, М аёры [не äep]
АЁРНЫ і АЁРАВЫ
АЖАНІЦЦА гл. жаніцца
АЖАНІЦЬ гл. жаніць
Ажыо нескл., н. Гандл.
АЖЫЦЦЁЎЛЕНЫ
--- 33
АЗдТАЗМЯШЧАЛЬНЫ
АЖЫЦЦЯВІЦЬ, -ццяўлю, -ццявіш, -ццявіць, -ццявім, -ццевіцё, -ццявяць
АЖЫЯТАЖ, -жу, М-жы, мн. няма
азАддзе гл. пазаддзе
АЗАРТ, -ту, М -рце — АЗАРТНАСЦЬ. Розняцца значэн-нем.
Азарт. Заўзятасць, гарачнасць, моцнае захапленне. Спартыўны азарт. Увайсці ў азарт. Брацца за рабо-ту з азартам.
Азартнасць. Стан асобы, з’явы, прадмета па знач. прым. азартны. Азартнасць спрэчак. Азартнасць ігра-коў.
АЗБЁСТ, -ту, М -сце [не азбест]
АЗЁРНА-БАЛОТНЫ
АЗІМУТ, -та, М -уце
АЗІМУТАЛЬНЫ — АЗІМУТНЫ. Спец. Розняцца значэн-нем.
Азімутальны. Які мае дачыненне да вызначэння азі-мута. Азімутальны круг компаса.
Азімутны. Які мае дачыненне да азімута. Азімутны вугал.
АЗНАЁМІЦЦА, заг. азнаёмся — ПАЗНАЁМІЦЦА, заг. пазнаёмся. Супадаюць у знач. ‘атрымаць звесткі, на-быць веды аб чым-н.’. Азнаёміцца (пазнаёміцца) з умовамі жыцця. Азнаёміцца (пазнаёміцца) з дакумен-тамі. Азнаёміцца (пазнаёміцца) з палажэннем на фронце.
Пазнаёміцца ўжыв. яшчэ ў знач. ‘уступіць у знаёмства з кім-н.’. Пазнаёміўся з сястрой таварыша.
АЗНАЁМІЦЬ, заг. азнаём — ПАЗНАЁМІЦЬ, заг. пазна-ём. Супадаюць у знач. ‘даць каму-н. звесткі аб чым-н.’. Азнаёміць (пазнаёміць) вучняў з правіламі вулічнага руху.
Пазнаёміць ужыв. яшчэ ў знач. ‘зрабіць каго-н. знаё-мым другой асобе’. Мяне пазнаёмілі з новым супра-цоўнікам.
А30ТАЗАСВ0ЙВАЛБНЫ
АЗбТАЗМЯШЧАЛЬНЫ
2 Зак.1752
АЗдТАФІКСАВАЛЬНЫ	~ 34
АЗбТАФІКСАВАЛЬНЫ
АЗОТНА-ВАДАРОДНЫ
АЗОТНА-ТЎКАВЫ
АЗОТНА-ФОСФАРНЫ
АЗОТНЫ — АЗОЦІСТЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае ў сабе азот’. Азотнае (азоцістае) угнаенне. Азотная ( азоцістая ) кіслата.
Азотны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘звязаны з вытворчасцю азоту’. Азотная прамысловасць. Азотны завод.
А30ЦІСТАВАДАРОДНЫ
А30ЦІСТАКІСЛЫ
АЗЯБНУЦЬ, -ну, -неш, -не, пр. азяб, азябла, -блі, заг. азябні
АЗЯРЦ0, М -ць'і, мн. азярцы, -цбў і АЗЯРКО, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
АЙСБЕРГ, -га, ДМ -гу
АКАВАЦЬ і (радзей) АКЎЦЬ, для абодвух акую, акуёш, акуё, акуём, акуяцё, акуюць, пр. акаваў, -ала, -алі, заг. акўй
АКАМПАНЕМЁНТ, -ту, М -нце
АКАНІЦА, Р мн. -ніц [не акяніца]
AKAHÖM, -бма, М -бме і (радзей) AKÖHAM, -ама, М -аме АКАНТОЎВАННЕ — АКАНТОЎКА, ДМ оўцы. Розняц-ца значэннем.
Акантоўванне. Аздабленне каляровым шнурком. Акантоўванне каўняра.
Акантоўка. Тое, чым акантоўваюць. Люстэрка ў ме-талічнай акантоўцы.
АКАРДЭАНІСТ, -та, М -сце [не акардьіяніст]
АКАРДЭОН, -на, М -не [не акардьіён]
АКАФІСТ, -та, М -сце (від малітоўна-хвалебных песень) [не акафіст]
АКВАЛАНГ, -га, ДМ -гу
АКВАМАРЬІН, -ну, М -не
АКВАРЭЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў, ж.
35
АКЎЦЬ
АКВЕДЎК, -ка, ДМ -ку
АКЁНЦА, мн. акёнцы, -цаў [не акбнца]
АКНО, мн. вокны, акбн і вбкнаў, вбкнам, вбкнамі, (аб) вбкнах
АКОВЫ, акбваў, адз. няма
AKÖHAM гл. аканом
АК0РДАВЫ — АКОРДНЫ. Розняцца значэннем.
Акбрдавы. Які мае дачыненне да акорда. Акордавая музыка.
Акордны. Які выконваецца паводле дагавору; здзель-ны. Акордная заработная плата. Акордная работа.
АКОЎВАННЕ — АКОЎКА, ДМ -бўцы. Розняцца значэн-нем.
Акбўванне. Абіванне чаго-н. металам. Акоўванне ко-лаў.
Акбўка. Тое, чым акаваны прадмет. Жалезная акоўка куфра.
АКРУГОВЫ — АКРУЖНЫ. Розняцца значэннем. Акругбвы. Які мае адносіны да акругі. Акруговы суд. Акруговая камісія.
Акружны. Які размешчаны вакол чаго-н.; абходны. Акружная дарога.
АКЎЛА-МОЛАТ, акўлы-мблат, ДМ акўле-мблат, ж.
АКРЭДЫТЫЎ, -тыва, М -ве
АКУМУЛІРАВАННЕ — АКУМУЛЯЦЫЯ. Супадаюць у знач. ‘збіранне, накапленне, канцэнтрацыя чаго-н.’, але розняцца спалучальнасцю. Акумуліраванне (аку-муляцыя) энергіі. Акумуліраванне (акумуляцыя) co-нечнага цяпла. Але толькі: акумуляцыя капіталу; водная акумуляцыя.
АКУМУЛЯТАР, -pa, М -ры [не акамулятар]
АКУПАНЦКІ — АКУПАЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем. Акупанцкі. Які мае адносіны да акупантаў. Акупанц-кая куля.
Акупацыйны. Які мае адносіны да акупацыі. Акупа цыйны прыгнёт. Акупацыйныя войскі.
АКЎЦЬ гл. акаваць
АКУШЭР
36 —
АКУШЭР, -ра, ДМ -ру [не акушбр]
АКУШЭРСКІ [не акушбрскі]
АКЦЁР, -ра, ДМ -ру [не актбр]
АКЦЬІЗ, -зу, М -зе
АКЦЬІЗНІК, -ка, ДМ -ку. Уст.
АКЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. акцый
АКЦЫЯНЁР, -ра, ДМ -ру
АКЦЫЯНЁРНЫ — АКЦЫЯНЁРСКІ. Розняцца значэн-нем.
Акцыянёрны. Які адносіцца да акцый, заснаваны на акцыях. Акцыянерны капітал. Акцыянернае тавары-ства. Акцыянерная кампанія.
Акцыянёрскі. Які мае адносіны да акцыянера. Акцыя-нерскія ўзносы.
АКЦЭНТ, -ту, М -нце
АКЦЭНТАЛОГІЯ — АКЦЭНТУАЦЫЯ. Розняцца зна-чэннем.
Акцэнталбгія. Раздзел мовазнаўства, які вывучае сістэму націску.
Акцэнтуацыя. Сістэма акцэнтавання ў мове. Акцэн-туацыя назоўніка.
АЛАВЯННІК, -ка, ДМ -ку [не алавянік] (майстар, які вырабляе рэчы з волава)
АЛАВЯНЫ [не алавянны]
АЛАГІЗМ, -му, М -ме
АЛАХ, Алаха, ДМ Алаху
АЛГАРЫТМ, -му, М -ме
АЛЕАНАФТ, -ту, М -фце (машыннае змазачнае масла)
АЛЕБАРДА, Р мн. -даў
АЛЕВАСТР, -ру, М -ры
АЛЁІСТЫ — АЛЁЙНЫ. Розняцца значэннем.
Алёісты. 1. 3 прьімессю алею, які мае якасці алею.
Алеістая вадкасць. 2. Блішчасты, глянцавы. Алеісты ліст фікуса.
Алёйны. 1. Складаецца з алею, утвораны алеем. Алей-ная скалка. Алейная пляма. 2. Выкананьі фарбамі, рас-
--- 37
Альма-мАтэр
цёртымі на алеі. Алейны парпгрэт. 3. Пра расліны, з якіх вырабляюць алей. Сланечнік — алейная кулыпу-ра. 4. Звязаны з вытворчасцю алею. Але.йны завод. Алейная вытворчасць.
АЛЁЙ гл. масла
АЛЕЙКЕМІЯ
АЛЕРГІЯ
АЛЁШНІК і (радзей) АЛЬХОЎНІК, АЛЬШЭЎНІК, РДМ для ўсіх -ку
АЛЁШЫНА і (радзей) АЛЬШЫНА
АЛЁЯ, Р мн. алёяў
АЛІВІ, нескл., н.
АЛІЗАРЫН, -ну, М -не
АЛІМЁНТШЧЫК, -ка, ДМ -ку. Разм.
АЛІМП. Алімп (А — вялікае) — самы высокі горны масіў у Грэцыі, які ў старажытнай грэчаскай міфалогіі лічыўся месцам, дзе жылі багі. Але: алімп (а — ма-лое) — выбранае кола людзей, вярхі грамадства. Літа-ратурны алімп.
АЛІМШЙСКІ (а — малое). Алімпійскі агонь, алімпійскі стадыён, алімпійскі чэмпіён і г. д. Але з вялікай літа-ры: Алімпійскія гульні.
АЛІМПІЯДА (а — малое), ДМ -дзе, Р мн. -д. Школьная алімпіяда па беларускай мове. Закончылася алімпія-да мастацкай самадзейнасці. Маскоўская алімпіяда, Рымская алімпіяда. Але з вялікай літары: Удзельнікі Алімпіяды 1980 года.
АЛКАГОЛЬ, -лю, М -лі [не алкагаль, алкбгаль] алмАз, -за (шкларэз) і-зу (кацітоўны камень), М~зе АЛОЭ гл. альяс
АЛФАВІТ, -та, М -іце [не алфавіт]
АЛФАВІТНЫ [не алфавітны]
АЛЬВЕАЛЯРНЫ
АЛБВЕ0ЛА, Р мн. -л
АЛЬМА-МАТЭР, нескл., ж.
АЛЬПЕНШТОК
38
АЛЫІЕНШТОК, -ка, ДМ -ку (доўгая палка з вострым жалезным наканечнікам)
АЛЬТ, альта, М альцё, мн. альтьі, -тбў АЛЬТЫМЁТР, -pa, М -ры [не альтыметр] АЛЬТЫНГ, -га, ДМ -гу Альфа-выпрамянённе, альфа-выпрамянёння, н. ЛЛЬФА-ЖАЛЁЗА, М альфа-жалёзе, н.
АЛЬФА-ПРАМЯШ, альфа-прамянёў АЛЬФА-РАСПАД, альфа-распаду, М альфа-распадзе, м. АЛЬФА-СТАБІЛІЗАТАР, альфа-стабілізатара, М альфа-стабілізатары, м.
АЛЬФАТРОН, -на, М -не
АЛЬФА-ТЭРАШЯ, альфа-тэраші, ж. Альфа-часцінка, альфа-часцінкі, ж. АЛЬХОЎНІК гл. алешнік
АЛЫПЫНА гл. алешына АЛЫПЭЎШК гл. алешнік АЛЬЯС, -су, М -се і (радзей) АЛОЭ, нескл., н. АЛЮМІНІЙ, -нію, М -нй АЛЮР, -ру, М -ры АМАРЫЛІС, -су, М -се (дэкаратыўная расліна) АМБАРАС, -су, М -се [не амбарас] (клопаты, турботы).
Уст.
АМБ0Н, -на, М -не
АМБУЛАТОРЫЯ, Р мн. -рый
амерыкАна-англійскі
АМЕТЫСТ, -ту, М -сце
АМІДАПІРЫН, -ну, М -не
АМІЯК, РДМ -ку
АМЛЁТ, -ту, М -ёце
АМПЁР, -pa, М -ры, Р мн. ампёраў АМПЕРМЁТР, -pa, М -ры АМПЁР-СЕКЎНДА, ампёр-секўнды, ж. АМПЛУА, нескл., н. Маё амплуа.
--- 39
АНПДРЫД
АМШАНІК, -ка, ДМ -ку
AMBIÄPA, АМШАРЫНА гл. імшара
АМЯЛА [не амёла, амёла]
АНАБІЁЗ, -зу, М -зе
АНАЛАГ, -га, ДМ -гу [не аналбг]
АНАЛОЙ, -лбя, М -лбі
АНАМНЕЗ, -зу, М -зе [не анамнёз] (звесткі пра мінулае хворага і гісторыю яго захворвання)
AHAHÄCABbI — АНАНАСНЫ. Супадаюць у знач.:
1.	Які адносіцца да ананаса. Ананасавае (ананаснае) лісце. 2. Прыгатаваны з ананасаў. Ананасавы (ананас-ны ) сок.
Ананасны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае ўласцівасці пло-да ананаса’. Ананасная дыня.
АНАПЕСТ, -та, М -сце [не анапёст]
AHÄPXA-СІНДЫКАЛІЗМ, -му, М -ме AHÄPXA-СІНДЫКАЛІСТ, -та, М -сце анАрха-сіндыкалісцкі
АНАРХІСЦКІ — АНАРХІЧНЫ. Розняцца значэннем.
Анархісцкі. Які мае дачыненне да анархістаў; уласці-вы анархісту. Анархісцкая арганізацыя. Анархісцкія погляды. Анархісцкая праграма.
Анархічны. 1. Уласцівы анархізму, анархіі. Анархіч-ны спосаб вытворчасці. Анархічныя выступленні.
2.	Схільны да анархіі. Яго ўчынкі анархічныя. У лаге-ры былі людзі і з анархічнымі замашкамі (М. Маша-ра).
анатавАць, зак. і незак., -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць АНАТАЦЫЯ. Кіраванне: чаго, на што. Анатацыя кнігі. Анапгацыя на кнігу.
АНГАЖЭМЁНТ, -та, М -нце. Уст.
АНГІДРЫД, -ду, М -дзе — АНГІДРЫТ, -ту, М -ыце. Розняцца значэннем.
Ангідрыд. Вокісел, які пры злучэнні з вадой дае кісла-ту.
Ангідрыт. Мінерал, які пры злучэнні з вадой дае гіпс; камень жаўтаватага або блакітнага колеру.
Англа-
40 ----
АНГЛА----АНГЛІЙСКА-. Розняцца значэннем.
Англа-. Першая частка складаных слоў, паказвае на двухбаковасць адносін. Англа-рускі слоўнік. Англа-аме-рыканскія дыпламатычныя адносіны. Англа-бурская вайна.
Англійска-. Першая частка складаных слоў, паказвае на сумеснасць чаго-н. Англійска-шатландскае ўзбя-рэжжа.
АНГЛІЦЫЗМ, -ма, М -ме
англічАне, -чан, адз. м. англічанін, -на, М -не, ж. англічанка, ДМ, -нцы, Р мн. -нак
андАнтэ, прысл,- нескл., н.
АНДАНЦІНА, прысл.; нескл., н.
андАтра, р мн. -раў
АНДЫНАРЫЯ (месячная натуральная плата). Уст.
АНЕРОІД, -да, М -дзе
АНЕСТЭЗІЯ
АНЕЎРЫЗМА (расшырэнне артэрыі)
АНІВОДНЫ (ні адзін). Разм.
АНІЗВАННЯ, прысл. Разм. [Мікодым:] — Давай упусцім на гадзіну якую кароў скраечку ў сенакос. Няхай па-ходжваюць з расой, a то пашы няма анізвання (А. Ва-сілевіч).
АНІХТО, анікбга, анікбму, анікбга, анікім, ані аб кім, займ. адмоўны. Разм.
АНІШТО, анічбга, анічбму, аніштб, анічым, ані аб чым, займ. адмоўны. Разм.
AHÖHC, -са, М -се
АНСАМБЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
АНТАГЕНЁЗ, -зу, М -зе і АНТАГЕНЁЗІС, -су, М -се. Спец.
АНТАНІМІЯ [не антанімія]
AHTÄHTA, ДМ Антанце. Гіст.
АНТОНАЎ АГОНЬ. Устойлівы выраз. Пішацца з малой літары.
AHTPÄKT, -ту, М -кце
41
аншлАг
АНТРАША, нескл., н.
АНТРЫКОТ, -ту, М -бце
АНТРЭПРЫЗА (прыватнае тэатральнае прадпрыемства ў капіталістычных краінах)
АНТРЭПРЭНЁР, -ра, ДМ -ру
АНТРЭСОЛІ, -лей і -ляў (радзей ужыв. адз. антрэсбль, -ллю, ж.)
АНТЫ... [не анці...]. Прыстаўка, якая ўжываецца для выражэння процілегласці або варожасці чаму-н. Пішацца злітна з агульнымі назоўнікамі або прымет-нікамі, звычайна мае пабочны націск (антываённы, антынарбдны, антыбіётыкі). 3 уласным імем пішац-ца праз злучок (йнты -Еўропа). У складзе тэрмінаў-найменняў пішацца з вялікай літары (Анты-Дзюрынг).
АНТЫКВАР, -ра, ДМ -ру
АНТЫКВАРЫЯТ, -ту, -яце
АНТЫПАСАТЫ, -таў, адз. антыпасат, -та, М -аце
АНТЫТЭЗА — АНТЫТЭЗІС, -са, М -се. Супадаюць у знач. ‘адмаўленне тэзіса’ (у логіцы і філасофіі).
Антытэза ўжыв. яшчэ ў знач. ‘процілегласць, проціпа-стаўленне; стылістычны прыём, які заключаецца ў проціпастаўленні процілеглых або кантрастных паняц-цяў і вобразаў’. Багацце, шматфарбнасць беларускай прыроды з’яўляецца таксама як бы антытпэзай да асноўнай сацыяльнай тэмы твора (I. Навуменка).
Антыфашыст, -та, М -сце
АНТЫЦЫКЛОН, -ну, М -не
АНФАС, прысл. Потым сфатаграфавалі ў паліто і без яго, у профіль і анфас, задраўшы галаву і нагнуўшы (М. Машара).
АНШЛАГ, -га, ДМ -гу. Ужываецца ў знач.: 1. Тэатраль-ная аб’ява аб тым, што ўсе білеты прададзены. Крам-лёўскі тэатр абвясціў поўны аншлаг («Маладосць»). 2. Загаловак артыкула або падборкі ў газеце, разліча-ны на сенсацыю. Вейс тыцнуў пальцам у газету, дзе аншлагам аж на ўсю старонку цягнуўся тлусты за-галовак (М. Лынькоў).
дншлюс
42 ----
АНШЛЮС, -су, М -се [не аншлюс]
AÖPTA, ДМ абрце, Р мн. абртаў
АПАГЁЙ, -ёя, М -ёі — ПЕРЫГЁЙ, -ёя, М -ёі. Розняцца значэннем.
Апагёй. Найболып аддалены ад Зямлі пункт арбіты (Месяца, штучнага спадарожніка Зямлі).
Перыгёй. Самы блізкі да Зямлі пункт арбіты (Месяца, штучнага спадарожніка Зямлі).
апакАліпсіс, -іса, М -ісе [не апакаліпсіс] (царкоўная кніга, якая змяшчае містычныя прароцтвы аб канцы свету)
АПАЛАГЕТЫЧНЫ — АПАЛАГІЧНЫ. Кніжн. Розняц-ца значэннем.
Апалагетычны. Які мае адносіны да апалагета, апала-гетыкі. Апалагетычнае выступленне. Апалагетычная прамова.
АпалаНчны. Які мае адносіны да апалога (кароткае алегарычнае апавяданне з жыцця жывёл). Апалагіч-ны сюжэт.
АПАЛІТЫЗМ, -му, М -ме і АПАЛІТЫЧНАСЦЬ. Супа-даюць у знач.: 1. Ухіленне ад удзелу ў грамадска-палі-тычным жыцці. Апалітызм (апалітычнасць) мешча-ніна. 2. Уласцівасць-якасць па знач. прым. апалітыч-ны ‘абыякавы да пытанняў палітыкі, які ўхіляецца ад удзелу ў грамадска-палітычным жыцці’. Але ў гэ-тым знач. розняцца спалучальнасцю: 1) у адносінах да асобы ўжыв. абодва словы. Апалітызм (апалітыч-насць) дэкадэнтаў; 2) у адносінах да неадушаўлёнага прадмета ўжыв. пераважна апалітычнасць. Апалітыч-насць абстракцыянізму.
АПАЛЎШКІ, -шак, адз. няма
АПАНЧА, мн. апанчьі, -чэй (старадаўняе верхняе адзен-не ў выглядзе шырокага плашча)
АПАРТУНІСТЫЧНЫ — АПАРТУНІСЦКІ. Розняцца значэннем.
Апартуністычны. Які мае дачыненне да апартунізму. Апартуністычная плынь. Апартуністычныя тэорыі.
43	~	. ~~ АП0ЎЗЛЫ
Апартунісцкі. Які мае адносіны да апартуніста. Апар-тунісцкая група.
АПАРТЭІД, -ду, М -дзе
АПАСТРОФА — АПОСТРАФ, -фа, М -фе. Розняцца зна-чэннем.
Апастрбфа. Патэтьічны вокліч.
Апбстраф. Надрадковы знак у пісьме ў выглядзе коскі.
АПАФЕОЗ, -зу, М -зе, мн. няма
АПЕЛЬСІН, -на, -не, Р мн. -наў
АПЕРЭТА, ДМ -эце і (разм.) АПЕРЭТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
АПІЛКІ, -лак, адз. няма
АПК [апэка] (аграрна-прамысловы комплекс), нескл., м.
АПЛАТА, ДМ -аце — АПЛАЧВАННЕ. Супадаюць у знач. дзеяння. Аплата (аплачванне) за камунальныя паслугі праводзіцца ў ашчадным банку.
Аплата ўжыв. яшчэ ў знач. ‘грошы, якія выплачваюц-ца за што-н.’. Атрымаць дадатковую аплату за рабо-ту ў выхадны дзень.
АПЛАЦІЦЬ, аплачў, аплаціш [не аплбціш], аплаціць [не аплбціць] — ЗАПЛАЦІЦЬ, заплачў, заплаціш [не за-плбціш], заплаціць [не заплбціць]. Супадаюць у знач. ‘аддаць грошы за што-н.’, але розняцца кіраваннем. Аплаціць што. Аплаціць праезд. Аплаціць рамонт ма-шыны.
Заплаціць за што. Заплаціць за праезд. Заплаціць за рамонт машыны.
аплАчаны [не аплбчаны]
АПОВЕСЦЬ, Т -цю, Р мн. апбвесцей
АПОКА1, ДМ апбцы, Р мн. апбк (прыстасаванне, у якім робіцца ліцейная форма)
АП0КА2, ДМ апбцы, мн. няма (горная парода)
АПОРНА-РЎХАЛЬНЫ
АПОСТРАФ гл. апастрофа
АПОЎЗЕНЬ, апбўзня, М -ні, Р мн. -няў
АП0ЎЗЛЫ — (спец.) АПОЎЗНЕВЫ. Розняцца значэннем.
АПРАНУТЫ
44 ----
Апоўзлы. Які апоўз, апусціўся. Апоўзлы бераг. Апоўз-лы пагорак.
Апбўзневы. Які мае дачыненне да апоўзня. Апоўзне-выя працэсы. Апоўзневы грунт.
апрАнуты і апрАнены
АПРАНЎЦЬ, апранў, апранеш, апране, апрануць [не апранёш, апранё]
АПРЫКРАЦЬ, -аю, -аеш, -ае [не апрыкрыць, апрыкру, апрыкрыш, апрыкрыць]
АПТОВЫ [не бптавы]
АПТЭКАРСКІ — АПТЭЧНЫ. Розняцца значэннем.
Аптэкарскі. 1. Які мае адносіны да аптэкара. Аптэкар-ская пасада. Аптэкарскі памочнік. 2. Звязаны з аптэ-кай. Аптэкарскія травы-. Аптэкарская доза. Аптэкар-скія тавары.
Аптэчны. Прызначаны для аптэкі. Аптэчная шафа. Аптэчны склад.
АПЫЛЁННЕ — АПЫЛКАВАННЕ — АПЫЛЬВАННЕ Апылённе і Апылкаванне. Супадаюць у знач. ‘пера-нос пылку кветкі з тычынак на рыльца песціка’. Штучнае апыленне (апылкаванне). Апыленне (апыл-каванне) канюшыны магчыма толькі з дапамогай насякомых.
Апылённе і Апыльванне. Супадаюць у знач. ‘пакрыц-цё пылападобным атрутным саставам глебы, раслін і пад.Апыленне (апыльванне) раслін хімічнымі рэчы.-вамі.
АПЫЛІЦЬ, апылю, апыліш, -ліць — апылкавАць, -кўю, -кўеш, -кўе. Супадаюць у знач. ‘перанесці пы-лок кветкі з тычынак на рыльца песціка’. Пчолы апылілі (апылкавалі) канюшыну.
Апыліць ужыв. яшчэ ў знач. ‘пакрьіць пылападобным атрутным саставам расліны, глебу і пад.’. Апыліць лён.
АРАНГУТАН, -на, М -не і АРАНГУТАНГ, Р -га, ДМ -гу
арАнжава-жоўты
АРАНЖАРЭЯ, Р мн. -рэй
АРАСІЦЬ, арашў, арбсіш, арбсіць, арбсяць, заг. apacf
--- 45
АРТЭЗІЯНСКІ
APÄTbl, -тага, Д -таму, В -тага, ТМ -тым, АРАТАЙ, -тая, М -таю і (ycm.) РАТАЙ, -ая, ДМ, -аю
араўкАрыя, Р мн. араўкарый
APÄXIC, -су, М -се [не арахіс]
АРАХІСАВЫ [не арахісавы]
АРАХОЎНІК гл. арэшнік
APEÄ, мн. арбы, арбаў, арбам, арбамі, арбах
аргАна-мінерАльны аргАнатэрапеўтычны АРГАйАТЭРАПІЯ. Мед.
АРГАНІЗАЦЫЙНА-ТЭХНІЧНЫ
АРГВЫВАДЫ, аргвывадаў, адз. няма
АРГО гл., жаргон
АРГУМЁНТ, -та, М -нце [не аргўмент]
АРГУМЕНТАВАйНЕ — АРГУМЕНТАЦЫЯ. Супадаюць у знач. ‘прывядзенне доказаў, аргументаў’. Дастат-ковае аргументаванне (дастатковая аргументацыя) высунутых палажэнняў.
Аргументацыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘сукупнасць аргумен-таў’. Палажэнне, падмацаванае лагічнай аргумента-цыяй.
АРДА, ДМ -дзё, мн. брды, брдаў
АРЖАНЫ гл. жытні
арматўрна-звАрачны
АРНІТАФАЎНА, ДМ -не. Заал.
АРТАДОКСІЯ
АРТАПЁДЫЯ [не артапедыя]
АРТЫСТЫЗМ — АРТЫСТЫЧНАСЦЬ. Супадаюць у знач.
‘высокае майстэрства, віртуознасць’. Артыстызм (ар тыстычнасць) скрыпача.
Артыстычнасць ужыв. яшчэ ў знач. ‘уласцівасць-якасць чаго-н., што выдзяляецца майстэрскім выкананнем, мастацкім густам’. Артыстычнасць выканання. Ар-тыстычнасць натуры.
АРТЭЗІЯНСКІ
АРТЙРЫЯСКЛЕРОЗ
46 ----
АРТ0РЫЯСКЛЕР03 — АТЙРАСКЛЕРОЗ, для абодвух -зу, М-зе. Розняцца значэннем.
Артэрыясклербз. Захворванне артэрый, якое выяўля-ецца ў патаўшчэнні і пашчыльненні іх сценак.
Атэрасклербз. Захворванне сардэчна-сасудзістай сістэмы. APXÄIKA, ДМ -іцьі — АРХАІЧНАСЦЬ. Розняцца зна-чэннем.
Архаіка. Старажытнасць, старадаўнасць; адметныя рысы старадаўнасці, старажытнасці. Архаіка і навізна перапляталіся ў Багдановічавым цыкле (М. Страль-цоў). Архаіка пачуццяў.
Архаічнасць чаго. Уласцівасць па знач. прым. архаіч-ны. Няўдача пачыналася ўжо з самой архаічнасці сімволікі (А. Лойка).
АРХАІСТЫЧНЫ — АРХАІЧНЫ. Розняцца значэннем. Архаістычны. Які пераймае старадаўнія формы (пра творы літаратуры, мастацтва). Архаістычныя манеры ў жывапісе.
Архаічны. 1. Старажытны, старадаўні. Архаічны стыль. 2. Устарэлы, які цяпер не ўжываецца. Архаіч-ны выраз. Архаічнае слова. Архаічныя звычаі.
ÄPXI... [не архі...]— прыстаўка са значэннем вышэй-шай ступені прыметы, якая названа ў наступнай час-тцы слова. Пішацца злітна (архіасцярожны, архімілі-янёр, архімбдны, архірэакцыйны).
АРХІВАРЫУС, -са, М -се
АРХІМЁДАЎ РЫЧАГ. Устойлівы выраз. Пішацца з ма-лой літары.
АРХІПЕЛАГ, Р -га, ДМ -гу
АРХІТЭКТЎРНА-ПРАЁКТНЫ
АРЦЁЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
АРШЫН, -на, М -не, Р мн. -наў (аб лінейцы) і (дап.) ар-шын (аб меры). Пяць драўляных аршынаў. Пяць ар-шынаў (аршын) палатна.
АРЫГІНАЛ, -ла, М -ле
APblEHTABÄHHE — АРЫЕНТАЦЫЯ — АРЫЕНЦІ-
РОЎКА, ДМ -бўцы. Супадаюць у знач.: 1. Вызначэнне
--- 47
АРЭ0МЕТР
паводле якіх-н. арыенціраў становішча на мясцовасці або кірунку руху. Арыентаванне (арыенпгацыя, ары енціроўка) на мясцовасці. 2. Уменне разабрацца ў нейкіх пытаннях, абставінах; дасведчанасць у чым-н. Арыентаванне (арыентацыя, арыенціроўка) у скла-даных пытаннях палітыкі.
Арыентацыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘накіраванасць наву-ковай, грамадскай дзейнасці, якая вызначаецца раз-лікам на каго-н., што-н., залежнасцю ад каго-н., ча-го-н.’. Пісьменнік не гаворыць аб партыйнай прына лежнасці Рыгора, але можна адчуць, што гэта чала-век бальшавіцкай арыентацыі ў адрозненне, скажам, ад Міхася Камара (I. Навуменка).
АРЫЕНТАЛІСТЫКА, ДМ -тыцы — (кніжн.) АРЫЕН-ТАЛІЗМ, -му, М -ме. Розняцца значэннем.
Арыенталістыка. Сукупнасць навук, якія вывучаюць гісторыю, эканоміку, мовы, мастацтва і пад. краін Усхо-ду; усходазнаўства.
Арыенталізм. 1. Вывучэнне Усходу, захапленне Усхо-дам, яго культурай. 2. Усходні, арыентальны харак-тар, адценне. Арыенталізм стылю.
АРЫСТАКРАТЫЗМ, -му, М ме — АРЫСТАКРАТЫЧ-НАСЦЬ. Розняцца значэннем.
Арыстакратызм. Уласцівая арыстакратам манера па-водзін. Усе выканаўцы да Платонава ў пэўнай сту-пені падкрэслівалі і арыстакратызм Федзі Пратаса-ва (А. Сабалеўскі).
Арыстакратычнасць. Уласцівасць па знач. прым. ары-стакратычны ‘уласцівы арыстакрату; вытанчаны’. Усё яго [пана Длугошыца] аблічча паказвае на арыста кратычнасць яго рода (Я. Колас). Арыстакратыч-насць манер.
АРЫШТ, -ту, М -шце
АРЭАЛ, -ла, М -ле. Спец.
АРЭАПАГ, -га, ДМ -гу
АРЭЛІ, -ляў, адз. няма
АРЭОМЕТР, -pa, М ры
АРЭХ
48 ----
АРЭХ, -ха, ДМ -ху, Р мн. -хаў (дрэва і плод) і РДМ -ху (драўніна; гатунак вугалю)
АРЭШНІК і (абл.) АРАХОЎНІК, РДМ для абодвух -ку ACÄ, ДМ асё, мн. вбсы (з ліч. 2, 3, 4 асьі), вбсаў ACAKÄ, ДМ асацэ, мн. асбкі, асбк
АСВЁТНІЦКІ — АСВЁТНЫ. Розняцца значэннем.
Асвётніцкі. Які мае дачыненне да асветніцтва. Асвет-ніцкая дзейнасць. Асветніцкія ідэі.
Асвётны. Які служыць асвеце. Асветныя ўстановы.
АСВЁЧАНЫ гл. граматны
АСВЯЦІЦЬ1, асвячў, асвёціш, -ціць, -цяць (зрабіць свет-лым, напоўніць святлом; падрабязна расказаць пра што-н., зрабіць агляд чаго-н.). Прамені сонца асвяцілі вяршыні дрэў. Маланка асвяціла хмару. Асвяціць па-дзеі дня.
АСВЯЦІЦЬ2, асвячў, -ціш, -ціць, -цім, асвяціцё, асвя-цяць (выканаць над чым-н. царкоўны абрад надання святасці). Асвяціць ваду.
АСЁННЕ-ЗІМОВЫ і (радзей) АСЁННЕ-ЗІМНІ. Асенне-зімовы (асенне-зімні) сезон.
АСЁЦЬ, Т -ццю, Р мн. асёцей і асёцяў
АСІМІЛЯТАРСКІ — АСІМІЛЯТАРНЫ — АСІМІЛЯ-ТЫЎНЫ — АСІМІЛЯЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем. Асімілятарскі. Звязаны з асімілятарствам (прымусо-вым навязваннем прыгнечаным нацыянальнасцям мовы і культуры пануючай нацыі). Асімілятарская палітыка царскага ўраду.
Асімілятарны. Біял. Здольны засвойваць арганічныя рэчывы. Асімілятарная здольнасць клетак.
Асімілятьіўны. Лінгв. Які мае адносіны да асіміляцыі (прыпадабнення). Асімілятыўнае аканне.
Асіміляцыйны. Які прыводзіць да асіміляцыі (прыпа-дабнення). Асіміляцыііныя працэсы.
АСІРАЦІЦЬ, -рачў, -рбціш, -рбціць
АСЛАБЁЦЬ, -ёю, -ёеш, -ёе, пр. аслабёў, -бёла — АСЛА-БІЦЦА, -біцца, -бяцца — АСЛАБНУЦЬ, -ну, -неш, -не, пр. аслаб [не аслабнуў], аслабла [не аслабнула].
49
ACTÄTAK
Аслабець i аслабнуць супадаюць у знач. ‘зрабіцца фізічна слабым, нядужым; зменшыцца ў сіле свайго выяўлення’. Аслабеў пасля доўгай хваробы. Аслаблі рукі. Мінамётны агонь аслабеў (аслаб).
Аслабіцца і аслабнуць супадаюць у знач. ‘стаць менш нацягнутым, тугім, паслабіцца’. Вузел аслабіўся ( аслаб ).
АСОБНЫ — АСОБЫ. Супадаюць у знач. ‘адметны, не падобны на іншых; своеасаблівы’. Гэта быў нібы зусім асобны свет (Я. Маўр). Непадобны быў Сымонка да другіх: Гэта быў хлапчук асобны (Я. Колас). Яго [са-баку] назвалі Маяком за асобы подзвіг, аб якім даве-даўся потым увесь атрад (Р. Няхай).
Асобны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які вылучаны з 'шэрагу іншых, існуе асобна, побач з іншымі; адзінкавы; спе-цыяльна прызначаны для чаго-н. Зося моўчкі пачала аглядаць: кухня і тры пакоі. I з кожнага ў кухню асобны ход (К. Чорны). Дом асобны зрабіць для яго загадаў (А. Куляшоў). 2. Які з’яўляецца самастойнай адзінкай у складзе больш буйнога вайсковага злучэн-ня. Асобны батальён. Асобная брыгада.
Асобы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае спецыяльныя функ-цыі, спецыяльнае прызначэнне’. Асобы аддзел. Ад’-ютант для асобых даручэнняў.
ACTÄHKI, -каў, адз. няма
ACTÄTAK, РДМ -тку — ACTÄ4A. Супадаюць у знач. ‘рэшткі чаго-н; частка чаго-н., якая засталася нявы-карыстанай’. Астатак ежы. Выліць аспгачу з бу-тэлькі.
Астатак ужыв. яшчэ ў знач.: 1. толькі адз. Апошняя нявыкарыстаная частка часу, частка адлегласці, якую трэба пераадолець. Астатак адпачынку. Астатак жыцця. Астатак дарогі. 2. мн. л. Адходы вытворчага працэсу. Кіслотныя астаткі. 3. часцей у форме мн. л. Тое, што збераглося, уцалела ад гібелі, разбурэння; сляды мінулага, зніклага. Мільгаюць бярозы — астат-кі даўнейшых прысад (Н. Гілевіч). Думалі сабраць ас-таткі атрада, папоўніць яго сілы, зноў пачаць бараць-бу (П. Місько).
АСТРОГ
50
Астача ўжыв. яшчэ як мат. тэрмін. Дзяленне без аста-чы. Астача ад дзялення.
АСТРОГ, -га, М -бзе. Уст.
АСУШЭННЕ і АСЎШКА, ДМ -шцы. Асушэнне (асушка) балот.
АСФАЛЬТАБЕТОН, -ну, М -не
АСЦЫЛОГРАФ, -фа, М -фе
ÄTAMHIK — АТАМШЧЫК, для абодвух -ка, ДМ -ку. Супадаюць у знач. ‘спецыяліст у галіне атамнай энергіі’.
Атамшчык ужыв. яшчэ ў знач. ‘прыхільнік вьікарыс-тання атамнай зброі’.
АТАШЭ, нескл., м.
АТЭЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
АТЭЛЬЁ, нескл., н.
АТЛАНТ, -та, М -нце — у архітэктуры. Але: Атлант (А — вялікае) — у міфалогіі.
АТЛАС, -аса, М -асе — АТЛАС, -äcy, М -асе. Розняцца значэннем.
Атлас. Зборнік геаграфічных, гістарычных карт; зборнік табліц, чарцяжоў, схем і пад. Геаграфічны атлас. Анатамічны атлас.
Атлас. Тканіна з бліскучым правым бокам.
АТЛЁТ, -та, М -ёце [не атлет]
АТМАСФЁРАЎСТОЙЛІВЫ
АТРАКЦЫЁН, -на, М -не
АТРЎЧВАННЕ — АТРУЧЭННЕ. Розняцца значэннем.
Атрўчванне. Дзеянне паводле знач. дзеясл. атруціць ‘зрабіць шкодным што-н., усыпаўшы атруты; па-шкодзіць, ужыўшы атрутнае рэчыва’. Атручванне вады. Апгручванне арганізма шкоднымі рэчывамі.
Атручэнне. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл. атру-ціцца ‘пашкодзіць сабе арганізм атрутным рэчывам’. Атручэнне ядавітымі грыбамі. Атручэнне чадным га-зам.
АТРЫМАНЫ [не атрыманы]
51	ДЎТА
АТУЛЯЦЬ і (радзей) АТЎЛЬВАЦЬ. Вясна атуляе вя-чэрняй сінечай. мяккія ў маладой зелені беразнякі (I. Пташнікаў). Прохаладзь і лёгкі змрок атульвалі нашых падарожнікаў (Я. Колас).
АТ0РАСКЛЕРАТЫЧНЫ
АТЙРАСКЛЕРОЗ гл. артэрыясклероз/
Аўгіевы СТАЙНІ. Устойлівы выраз. Пішацца з малой літары.
аўдыёнц-зАла, аўдыёнц-зальі, ж. і {дап.) АЎДЫ-ЁНЦ-ЗАЛ, аўдыёнц-зала, м.
АЎКЦЫЁН, -ну, М -не
АЎРОРА (а — малое) — ранішняя зара. Уст. паэт. Але: Аўрора (А — вялікае) — багіня ранішняй зары.
АЎСЮК, РДМ -кў — АЎСЯНІК, -ка, ДМ -ку — АЎСЯНІ-ЦА. Розняцца значэннем.
Аўсюк. Пустазелле. На вузкай, метры ў тры, палос цы аж da самага лесу, дзе канчалася поле, зелянелі толькі свірэпка, лебяда ды аўсюк. (I. Сіўцоў).
Аўсянік. Насякомае. Але рыба цяпер лепш бярэцца на аўсянікаў (Я. Колас).
Аўсяніца. Кармавая расліна з сямейства злакавых. Аў-сяніца лугавая.
АЎСЯНЫ [не аўсяны]. Аўсянае поле. Аўсяная салома.
АЎТ, аўта, М аўце. Спарт.
АЎТА1... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. словам аўпгамабільны і аўтамабіль. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, як праві-ла, мае пабочны націск (аўтазавбд, аўтасклад, аўта-пйрк, аўтапгранспарт, аўталесавоз, аўтасамазвал, аўтацыстэрна).
АЎТА2... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. слову аўтаматычны ‘самадзеючы’. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск (аўтазвбрка, аўтаперадйча).
АЎТА3... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. слову самаходны ‘які рухаецца сам’. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск (аўтавагдн, аўтпадрызіна).
Аўта
52 ----
Аўта4... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. словам свой, уласны або аснове сама... Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск (аўтабіяграфія, аўтапартрэт, аўтагравю-ра).
АЎТАВЁЛАМ0ТАГОНКІ, -нак, адз. няма
АЎТА-, ВЁЛА- і М0ТАГОНКІ. Пры злучэнні злучнікам «і» двух або некалькіх складаных слоў з аднолькавай канцавой часткай, якая даецца толькі пры апошнім слове, пры першых словах замест яе пішацца так зв. вісячы дэфіс.
АЎТАГЁН, -ну, М -не аўтагенназвАрачны АЎТАДАФЭ, нескл., н. Гіст. АЎТАДРОМ, -ма, М -ме АЎТАМАБІЛЬ-ВЫШКА, аўтамабіля-вышкі, аўтамабі-лю-вышцы, аўтамабілем-вышкай, м.
АЎТАМАБІЛЬ-МАЙСТЭРНЯ, аўтамабіля-майстэрні, аўтамабілю-майстэрні, аўтамабіль-майстэрню, м.
АЎТАМАБІЛЬНА-ДАРОЖНЫ аўтамаб'ільна-трАктарны АЎТАМАБІЛЬ-ЦЫСТЭРНА, аўтамабіля-цыстэрны, аў-тамабілю-цьістэрне, м.
АЎТАМАТ-ЗАКЎСАЧНАЯ, аўтамат-закўсачнай, ж.
Аўтаматорны
АўтамОталатарэя
Аўтам6татрАнспарт, -ту, М -рце
АЎТАНОМІЯ — АЎТАНОМНАСЦЬ. Розняцца значэннем. Аўтаномія. Самакіраванне. Права нацыянальных аб-ласцей на аўтаномію.
Аўтанбмнасць. Уласцівасць чаго-н. па знач. прым. аў-таномны (самакіруемы). Аўтаномнасць асобных пгэ-рыторый.
АЎТАПАРК, -ка, ДМ -ку
АЎТАПІЛОТ, -та, М -лбце
АЎТАПРЫЧЭП, -па, М -пе [не аўтапрыцэп]
--- 53
АХІЛЁСАВА ПЯТА
АЎТАРЎЧКА, ДМ -чцы, Р мн. -чак
АЎТАРЫТАРНЫ — АЎТАРЫТЭТНЫ. Розняцца зна-чэннем.
Аўтарытарны. 1. Заснаваны на безагаворачным падпа-радкаванні ўладзе, аўтарытэту. Аўтарытарны лад.
2. Які імкнецца ўмацаваць свой уплыў; уладны. Аўта рытарны ўрад. Аўтарытарная форма кіравання.
Аўтарытэтны. 1. Які карыстаецца аўтарытэтам; заслу-гоўвае давер’я. Аўтарытэтны вучоны. Аўтарытэпг-ны часопіс. Аўпгарытэтная думка. Аўтарытэтпная крыніца. 2. Які не дапускае пярэчанняў, катэгарычны. Аўтарытэтны голас. Аўтарытэтны тон.
АЎТАРЫТЭТ, -тэта (асоба, якая мае ўплыў, карыстаец-ца павагай) і -тэту (агульнапрызнанае значэнне, уплыў), М -тэце. У знач. асобы скланяецца як неаду-шаўлёны назоўнік. Абапірацца на аўтарытэт [не на аўтарытэта].
АЎТАСТОП, -па, М -пе
АЎТАСЧЭПКА, ДМ -пцы, Р мн. -пак (прыстасаванне для аўтаматычнага счэплівання вагонаў)
АЎТАТёРМАЦЫСТЭРНА, Р мн. -рнаў АўтатрАктарабудавАнне аўчАрня, Р мн. -рань і -рняў АФЁКТ гл. эфект
АФЕКТЫЎНЫ гл. эфектыўны
АФЁРА і (разм.) АФЁРА
АФСАЙД, -ду, М -дзе. Спарт.
АФТАЛЬМОЛАГ, ДМ гу
АФШОР, -pa, М -ры. Фін.
АФШОРНЫ, пры.м. Фін.
АХВ0ТНЫ і АХВОЧЫ. Разм. Кіраванне: на што, da чаго. Па званню ён быў мой цёзка і аказаўся ахвот-ным на гутарку (I. Грамовіч). Змітрок таксама ах-вочы da гэтых харчоў (М. Гроднеў).
АХІЛЁСАВА ПЯТА. Устойлівы выраз. Пішацца з ма-
лой літары.
АЦЫДАФІЛІН
54 ----
АЦЫДАФІЛІН, -ну, М -не
АЦЭЛОТ, -та, М -бце (вялікая дзікая кошка)
АЧКО, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў [не ачбк] — BÖ4KA, ДМ -ку, мн. -кі, вбчак. Розняцца значэннем.
Ачкб. 1. Значок на ігральнай карце ці косці, які аба-значае яе вартасць у гульні. 2. Адзінка падліку выйгрышаў. 3. Від азартнай карцёжнай гульні.
Вбчка. 1. Памянш.-ласк. da вока. 2. Невялікая адтулі-на ў якім-н. прадмеце. 3. Пупышка, зрэзаная з дрэва для прышчэпкі. 4. Пятля ў вязанні.
ашчАдлівасць і ашчАднасць. Іменна працу ша-наваў Колас, і толькі гэта пабуджала яго да ашчад-насці (М. Лужанін). Дзяржаўная ашчадлівасць.
АШЧАДЛІВЫ — АШЧАДНЫ. Супадаюць у знач. ‘эка-номны’. Ашчадлівы (ашчадны) чалавек.
Ашчадны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да за-хоўвання грашовых укладаў’. Ашчадны банк.
АЭРА... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. словам авіяцыйны, паветраны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, звычайна (часцей у многаскладовых словах) мае пабочны націск, напр.: аэравакзал, аэранавігбцыя, аэрасані.
АЭРАДР0М, -ма, М -ме
АЭРАЗОЛЬ, -лю, М -лі, м.
АЭРАМЁТРЫЯ
АЭРАНАЎТ, -та, М -ўце
АЭРАПЛАН, -на, М -не. Уст
АЭРАПбРТ, -та, М -рце, мн. -ты, -таў
АЭРАРЫЙ, -ыя, М -ыі, Р мн. -ыяў
A3PACÄHI, -нёй, адз. няма
АЭРАФ0ТАЗДЫМКА, ДМ -мцы, Р мн. -мак
АЭР0БІКА, ДМ -іцы
АЭРОН, -ну, М -не
--- 55
БАВАЎНЯНЫ
Б
Б1 [бэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае Б. Курсіўнае б. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Губны б.
Б2, часціца, гл. бы
BAÄ, нескл. У знач. ‘удаў’ — м. Баа кінуўся на сваю ахвяру. У знач. ‘шалік з футра або пер’я’ — н. Прыго-жае баа.
BAABÄB, -ба (дрэва) і-бу (драўніна і зб.)
БАБА-ЯГА, бабы-ягі, М бабе-язё. Пішацца з малой літа-ры; як назва дзеючай асобы казак з вялікай: Баба-Яга.
БАБІТАВЫ — БАБІТНЫ. Розняцца значэннем. Бабітавы. Зроблены з бабіту. Бабітавыя ўтулкі. Бабітны. Звязаны з вырабам ці апрацоўкай бабіту. Ба бітны завод.
BABÖK, РДМ -бкў — БАБ0ЎНІК, РДМ -ку. Супадаюць у знач. ‘балотная травяністая расліна’.
Бабоўнік ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Сцяблы бобу. 2. Дэка-ратыўная расліна, з насення якой вырабляюць міндальны алей.
БАБРАНЯ і БАБРАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
БАБРОВЫ — БАБРЬШЫ — БАБР0Ў, бвага, ж. бабрб-ва, -бвай, н. бабрбва, -бвага, мн. бабрбвы, -бвых.
Бабровы і бабрыны супадаюць у знач. ‘які мае адносі-ны да бабра’. Бабровы (бабрыны) след. Бабровы (баб-рыны) запаведнік. Бабровае (бабрынае) сала.
Бабровы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘зроблены з футра бабра’.
Бабровы каўнер. Бабровая шапка.
Баброў ужыв. у знач. ‘які належыць бабру’. Баброў хвост. Баброва галава. Бабровы зубы.
БАВАЎНА... гл. бавоўна...
БАВАЎНЯНЫ — БАВОЎНАВЫ. Розняцца значэннем.
Баваўняны. 1. Выраблены з бавоўны. Баваўнянае ва-лакно. 2. Звязаны з перапрацоўкай бавоўны як сыра-віны. Баваўняная прамысловасць.
БАВОЎНА...
56 ----
Бавоўнавы. 1. Заняты пад бавоўну; заняты бавоўнай. Бавоўнавыя плантацыі. 2. Атрыманы з бавоўны. Ба-воўнавы алей.
БАВОЎНА... і БАВАЎНА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. словам бавоўна, бавоў-навы (баваўнавбдства, баваўнарбб, баваўнасёяльны, бавдўнакамбййн, бавдўнанарыхтбўка, бавдўнанарых-тбўшчык, бавоўнапрадзённе, бавдўнапрадзільны, ба-вбўнасушылка, бавдўнаўббрка, бавдўнаўббрачны і інш.). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Ба-воўна... мае пабочны націск. Баваўна... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад або калі другая частка не з’яўляецца самастой-ным словам.
БАВ0ЎНІК, РДМ -ку — БАВОЎНА. Супадаюць у знач. ‘паўднёвая расліна, з валакна якай вырабляецца ба-ваўняная пража’.
Бавоўна ўжыв. яшчэ ў знач. ‘ватападобнае валакно, з якога вырабляюць пражу, цэлюлозу’.
БАГАЖ, -жў, М -жы
БАГАЖНЯ, мн. -ні, -няў
БАГАТЬІР, -ра, ДМ -рў — БАГАЧ, -ча, ДМ -чў — (разм.) БАГАЦЁЙ, -ёя, ДМ -ёю. Супадаюць у знач. ‘той, хто валодае вялікім багаццем’.
Багатыр ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Казачны асілак, волат. У адным царстве, у вялікім гасударспгве нарадзіўся багатыр (Казкі і легенды). Па кучаравым лесе луна-юць казкі аб страшных багатырах-асілках (3. Бяду-ля). 2. перан. Што-н. магутнае, велічнае. Вось які ты, слаўны Кіеў, Старажытны багатыр (X. Жычка).
Багач ужыв. яшчэ ў знач. ‘свята ўвосень, 8верасня’. Пры.йшоў Багач — кідай рагач, бяры сявеньку ды сей памаленьку.
БАГНА, ДМ -не, ж. Вялікая багна. Праваліцца ў багну.
БАГНІСТЫ — БАГНАВАТЫ— БАГНАВЫ. Розняцца значэннем.
Багністы. Балоцісты. Багністы луг. Багністыл месцы.
--- 57
БАКТЭРЫЯ
Багнаваты. 3 уласцівасцямі багны. А тут — багнава-тая мяккасць, і не чуеш, як улазіць жалеза (I. Мележ). Багнавы. Заняты багнай. Багнавыя прасторы.
БАГНІШЧА, Р мн. -чаў, н.
БАГЎН, -нў, М -нё
БАГУНІСТЫ — БАГУНОВЫ. Розняцца значэннем.
Багуністы. Парослы багуном. Багуністае балота.
Багунбвы. Які мае адносіны да багуну, уласцівы багу-ну. Багуновы пах. Багуновае лісце.
БАДАЦЬ, ае і БАСЦІ, бадзё, пр. для абодвух бадаў, -ала, заг. ад бадаць — бадай, ад басці — бадзі
БАДМІНТАНІСТ, -та, М -сце
БАДМІНТОН, -на, М -не
БАДМІНТ0ННЫ. Прым. да бадмінтон.
BA3ÄP гл. рынак
БАЗЁДАВА ХВАРОБА. Устойлівы выраз. Пішацца з ма-лой літары.
БАЗІЛІКА, ДМ -іцы [не базіліка]
ВАЙКЕР, -ра, ДМ -ру, мн. -раў
БАЙКОТ, -ту, М -бце
БАКАЛАЎР, -ра, ДМ -ру
BAKAPÄ, нескл., н. (гатунак крышталю)
BAKÄC, -cä, М-сё, мн.-сьі, -сбў
БАКЕНБАРДЫ, -даў, адз. бакенбарда, ДМ -дзе
BÄKI, -каў, адз. бака (кароткія бакенбарды)
БАКЛАГА гл. біклага
БАКЛАЖАй, Р мн. -наў. Вырошчванне баклажанаў.
БАКЛАЖАНАВЫ і БАКЛАЖАННЫ. Баклажанавая (баклажанная) ікра.
БАКТЭРЫЁЗ, -зу, М -зе
БАКТЭРЫЦЬІД, -ду, М -дзе [не бактэрыяцыд]
БАКТЭРЫЯ. Скланенне. Скланяецца як неадушаўлёны назоўнік. Вывучаць хваробатворныя бактэрыі. У прафесійнай мове можа скланяцца як адушаўлёны назоўнік. Вывучаць хваробатворных бактэрый.
бактэрыяфАг
58 ----
Па такому ж узору скланяюцца назвы іншых мік-раарганізмаў.
бактэрыяфАг, РДМ -гу
БАЛ гл. баль
БАЛАВЫ — БАЛЬНЫ — БАЛЁВЫ.
Бальны і балёвы супадаюць у знач. ‘які мае дачыненне да балю, прызначаны для балю’, але балёвы ўжыв. радзей. Бальная (балёвая) музыка. Бальная (балёвая) сукенка.
Бальны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае дачыненне да сло-ва бал (у знач. ‘ацэнка’)’- Бальная сістэма падвядзен-ня вынікаў спаборніцтва.
Балавы ўжыв. у знач. ‘які вымяраецца ў балах’. Бала-вая характарыстпыка падземных штуршкоў.
БАЛАНС1, -су, М -се (раўнавага; параўнальны падраху-нак прыходу і расходу; суадносіны паміж узаемазвя-занымі часткамі). Стаяць, развёўшы рукі для балан-су. Гадавы баланс. Плацежны баланс.
БАЛАНС2, -су, М -се (ачышчанае ад кары бярвенне для вырабу цэлюлозы)
балАнс3, -са, М -се, мн. -сы, -саў (перакідная прылада для перацягвання рэек на чыгунцы)
БАЛАНСАВАННЕ — БАЛАНСІРОЎКА, ДМ -оўцы. Роз-няцца значэннем.
Балансаванне. 1. Утрыманне раўнавагі пры дапамозе рухаў цела. Балансаванне на канаце. 2. фін. Пры-вядзенне ў раўнавагу прыходу і расходу. Балансаван-не пры.ходнаіі і расходнай часткі каштарысу.
Балансіроўка. Ураўнаважванне частак машыны, якія круцяцца. Балансіроўка каленчатага вала.
БАЛАНСЁР, -ра, ДМ -ру — БАЛАНСІР, -pa, М -ры. Роз-няцца значэннем.
Балансёр. Артыст-акрабат, які ходзіць па канаце.
Балансір. 1. Доўгі шост, пры дапамозе якога акрабат захоўвае раўнавагу. 2. Рычаг у машыне, які перадае рух ад адной часткі да другой.
БАЛАЦЯНІСТЫ, БАЛАЦЯНЫ гл. балотны
БАЛЕРО, нескл., н.
59
БАЛЬЗАМІЧНЫ
БАЛЕРЫНА. Для абазначэння мужчыны гэтай жа пра-фесіі ўжываецца спалучэнне артыст балета.
БАЛЁТ, -та, М -ёце
БАЛЕТМАЙСТАР, -тра, ДМ -тру
БАЛЁЦЬ, баліць, пр. балёў, балёла (пра адчуванне болю).
Пачала балець галава. Балеў палец. Пра выражэнне хвалявання за спартыўныя поспехі каго-н. ужыв. хва-рэць (за каго, што).
БАЛЁВЫ гл. балавы
БАЛ0ННЯ, РДМ -нні ^капронавая тканіна) і РДМ -пт, Р мн. -нняў (плашч з гэтай тканіны)
БАЛОТНЫ — БАЛОЦІСТЫ — БАЛАЦЯНІСТЫ — БА-ЛАЦЯНЫ.
Балотны і балацяны супадаюць у знач. ‘які мае адносі-ны да балота; уласцівы балоту’, але розняцца стылі-стычна; балотны — разм. балацяны. Балотныя (бала-цяныя) глебы. Балотная (балацяная) твань. Балот-ны (балацяны.) смак вады. Балотны (балацяны) ту-ман.
Балоцісты і балацяністы ўжыв. у знач. ‘багністы, гразкі’. Балоцістае (балацяністае) месца. Балоцістыя (бала-цяністыя) берагі рэчкі.
Балотны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Прызначаны для рабо-ты на балоце. Балотны плуг. 2. Які расце, жыве на балоце. Балотная асака. Балотная птушка.
Балоцісты ўжыв. яшчэ ў знач. ‘багаты балотамі’. Бало-цісты. край.
БАЛЬІК, РДМ балыкў
БАЛЬ, -лю, М -лі, Р мн. баляў — БАЛ, -ла, М -ле, Р мн. балаў. Розняцца значэннем.
Баль. Танцавальны вечар. Навагодні баль.
Бал. І.Адзінка вымярэння сілы якой-н. прыроднай з’явы (ветру, землетрасення і пад.). 2. Лічбавая ацэн-ка поспехаў і паводзін у навучальнай установе; ацэн-ка дасягненняў спартсмена на спаборніцтвах.
БАЛЬЗАМІЧНЫ — БАЛЬЗАМНЫ. Супадаюць у знач. ‘які дае бальзам (аб раслінах)’. Бальзамічнае (баль замнае) дрэва.
БАЛЬ-МАСКАРАД
60 —
Бальзамічны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які дзейнічае як баль-зам, утрымлівае ў сабе бальзам’. Бальзамічныя рэчы-вы.
бАль-маскарАд. Звычайна скланяецца толькі другая частка: баль-маскараду, М баль-маскарадзе
бАльнеагрАзелячэбніца
бАльны гл. балавы
БАЛЬШАК, -ка, ДМ -кў
БАМБАРДЗІРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць [не бамбардзіраваць]
банАн, -на, М -не, Р мн. бананаў
БАНБАНЬЁРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак (прыгожая скры-начка для цукерак). Уст.
БАНДЖА, нескл., н. (струнны шчыпковы музычны інструмент амерыканскіх неграў)
БАНДЭРОЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
BÄHKA, ДМ -нцы, Р мн. -нак — БАНЬКА, ДМ -ньцы, Р мн. -нек. Розняцца значэннем.
Банка. Шкляная або металічная пасудзіна, звычайна цыліндрычнай формы.
Банька, звыч. мн. л. банькі. Грушападобная невялікая шклянка, якую выкарыстоўваюць у медыцыне, каб выклікаць прыліў крыві да скуры.
БАНКАВЫ — БАНКАЎСКІ. Супадаюць у знач., але ча-сткова разыходзяцца ў спалучальнасці. Банкавы (бан-каўскі) білет. Банкавыя (банкаўскія) аперацыі. Бан-кавы (банкаўскі) перавод. Але толькі: Банкаўскі слу-жачы. Банкаўскі капітал.
банкамАт, -та, М -аце
БАНКЁТ1, -та, М -ёце (насып для засцярогі якога-н. збудавання; узвышэнне каля ўмацавальнага вала для зручнасці стральбы з вінтовак; пляцоўка для страль-бы на ваенным караблі)
БАНКЁТ2, -ту, М -ёце (урачысты абед ці вячэра) БАНКНОТЫ, -таў, адз. банкнбт [не банкнбта, ж.] БАНКРЎТ, -та, М -ўце [не банкрбт] БАНКРЎЦКІ [не банкрбцкі]
61
БАРВА
БАНТ, банта, М-нце, мн. банты, -таў
БАНТУ, нескл., ж. (сям’я моў карэннага насельніцтва Паўднёвай і Цэнтральнай Афрыкі); нескл., м., ж. (на-зва народа); прым. нескл.
БАНЬКА гл. банка
BAPA3HÄ, мн. барбзны (з ліч. 2, 3, 4 баразны), баразён і барбзнаў
БАРАЗНІЦЬ, -разню, -рбзніш, -рбзніць, -рбзняць БАРАН, -на, М -нё, мн. бараны, -нбў [не бараны, бара-наў]
BAPAHÄ, мн. барбны (з ліч. 2, 3, 4 бараны), барбн барАнка гл. абаранак
БАРАНОВЫ — БАРАНбЎ, -бвага, ж. баранбва, -бвай, н. баранбва, -бвага, мн. баранбвы, -бвых. Розняцца зна-чэннем.
Баранбвы. Атрыманы з барана; зроблены з аўчыны ба-рана. Барановы лой. Барановая шапка.
Баранбў. Які належыць барану. Бараноў рог. Барано-ва лапатка.
БАРВА — БАРВЯНЕЦ, -нцу, М -нцы — БАРВЯНІЦА — БАРВОВАСЦЬ.
Барва, барвянец і барвяніца супадаюць у знач. ‘чырвань, густа-чырвоны, пурпуровы колер’, але розняцца ўжы-вальнасцю: барвянец і барвяніца ўжыв. радзей. Ледзь заліўся барвай ранак, I расплюшчыў вочы Данік (М. Калачынскі). Тыя дрэвы, што засталіся, змянілі свой зялёны ўбор на барвянец (Б. Мікуліч). Ападзе бар-вяніцай рабіна на дол I застыне ў чаканні спаткан-няў вясновых (К. Кірэенка).
Барва ўжыв. яшчэ ў знач. ‘фарба, афарбоўка, колер’. Барвы восені. Восень развесіла барвы на дрэвах (Р. Са-баленка). Цешыцца было чым: летам агародчык буяў усімі барвамі красак (I. Мележ).
Барвовасць ужыв. у знач. ‘уласцівасць барвовага; бар-вовае адценне’. Падкрадвалася восень, паспеўшы ўжо сыпануць першую жменю барвовасці на лісце асін, бяроз, клёнаў (У. Мяжэвіч). Саша пачала баяцца бар-вовасці захаду (I. Шамякін).
БАРВАВЁЦЬ
62 ----
БАРВАВЁЦЬ, -вёе — БАРВОВЕЦЬ, -вее — БАРВЁЦЬ, -вёе — БАРВЯНЁЦЬ, -нёе. Супадаюць у знач. ‘вылу-чацца барвовым колерам’. Лісце клёна барвавее (бар-вовее, барвее, барвянее). Барвавець, барвовець і барвя-нець маюць таксама знач. ‘чырванець, займацца чыр-ванню’. Барвавее (барвовее, барвянее) неба. Ад злосці барвавее (барвовее, барвянее) твар.
БАРВЁНАК, РДМ -нку [не барвінак]
БАРВОВАСЦЬ, БАРВЯНЕЦ, БАРВЯНІЦА гл. барва
БАРГУЗІН, -ну, М -не (вецер)
БАРДО1, нескл., н. (гатунак чырвонага віна). Вытрыма-нае бардо.
БАРДО2, нескл. прым. і (разм.) БАРД0ВЫ. Цёмна-чыр-воны. Сукенка колеру бардо. Бардовы касцюм.
бАржа [не баржа], Р мн. баржаў
БАРЖОМІ, нескл., м. — БАРЖОМ, -му, М -ме.
Баржомі. Назва горада-курорта, а таксама баржомі (б — малое) — назва лекавых крыніц.
Баржом. Мінеральная вада. Дзве бутэлькі баржому.
БАРКЎН, -нў, М -нё (меданосная расліна з белымі або жоўтымі кветкамі)
BÄPMEH, -на, М -не [не бармён]
BAPÖKA, нескл., н.
БАРСУКОВЫ — БАРСУЧЬІНЫ. Розняцца значэннем. Барсукбвы. Які належыць барсуку. Барсукова нара. Барсучыны. Атрыманы з барсука, зроблены з футра барсука. Барсучыны тлушч. Барсучыны каўнер.
БАРТЭР, -ру, М -ры
БАРЫТОН, -на, М -не
БАРЫТОННЫ — БАРЫТОНАВЫ — БАРЫТАНАЛЬ-
ны.
Барытбнны і барытбнавы. Супадаюць у знач. ‘харак-тэрны для барытона’. Барытонная (барьітонавая) партыя.
Барытанальньі. Блізкі да барытона. Барытанальны тэнар.
БАРЫШ, -шў, М -шы. Уст.
63
БАЦЫЛА
БАС, -са, М -се, мн. басьі, -сбў
БАСАНОЖ, прысл.
БАСАНОЖКІ, Р мн. -жак, адз. басанбжка, ДМ -жцы
БАСКЕТБОЛ, -ла, М -ле
BÄCMA, ДМ -ме (раслінная фарба для валасоў)
BACMÄ, -мы, ДМ -мё, мн. басмы, басмаў (пячатка з ад-біткам партрэта хана). Гіст.
BACTÖH, -на (карцёжная гульня; танец) і -ну (тонкая шарсцяная тканіна), М -не
БАСТОНАВЫ— БАСТОННЫ. Розняцца значэннем.
Бастбнавы. Пашыты з бастону — шарсцяной тканіны. Бастонавы касцюм.
Бастбнны. Які адносіцца да бастона — карцёжнай гульні. Правілы бастоннай гульні.
БАСТЫЁН, -на, М -не
БАСЦІ гл. бадаць
БАТРАЦКІ і БАТРАЧЫ. Супадаюць у знач., але розняц-ца спалучальнасцю. Батрацкі (батрачы) хлеб. Бат-рацкая (батрачая) доля. Батрацкі (батрачы) зара-ботак. Але толькі: Батрацкі камітэт. Батрацкія дэпутаты.
БАТЫСКАФ, -фа, М -фе
БАТЬІСТ, -ту, М -сце [не баціст]
БАТЬІСТАВЫ [не баціставы, бацістбвы, батыстбвы]
БАТЭРФЛЯІСТ, -та, М -сце
БАТЭРФЛЯЙ, -ляю, М -ляі
БАЎЭР, -ра, ДМ -ру
БАХІЛЫ, -л і -лаў, адз. бахіла, ж.
BAX4Ä, ДМ -чы
БАХЧАВЬІ
БАЦ, баца, М бацы, мн. бацы, бацбў (пацук). Абл.
БАЦВІННЕ [не батвінне]
БАЦІНКІ, -нак і -нкаў, адз. бацінак, -нка, ДМ -ку
БАЦЫЛА, В мн. бацылы (праф. бацыл). Формаўжыван-не: гл. бактэрыя
БАЦЬКА
64 ----
ВАЦЬКА, -кі, ДМ -ку, Т -кам [не -кай], мн. бацькі, -каў БАЦЬКАЎ — БАЦЬКАЎСКІ — БАЦЬКОЎСКІ. Розняц-ца значэннем і адценнямі значэнняў.
Бацькаў і бацькаўскі супадаюць у знач. ‘які належыць бацьку, уласцівы бацьку’. Бацькаў (бацькаўскі) дом. Бацькава (бацькаўская) радасць. Бацькава (бацькаў-ская) воля.
Бацькаўскі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘звязаны з бацькаў-шчынай, радзімай’. Бацькаўскія месцы.
Бацькоўскі ўжыв. у знач.: 1. Які складаецца з бацькоў; зыходзіць ад бацькоў; належыць бацькам; звязаны з бацькамі. Бацькоўскі сход. Бацькоўская воля. Баць-коўскі дом. Дагледзець бацькоўскую спгарасць. 2. перан. Клапатлівы, ласкавы. Бацькоўскія клопаты старэй-шага брата.
БАЦЬКІ, -кбў, адз. няма (бацька і маці ў адносінах да сваіх дзяцей; продкі)
БАЦЯН гл. бусел
БАШКІРЫ, -раў, адз. башкір, -ра, ДМ -ру
БАЯРЫН, -на, М -не, мн. баяры (з ліч. 2, 3, 4 баярыны), -раў. Гістп.
БАЯРЫШНЯ, Р мн. баярышань і баярышняў. Гіст.
БЕГ, РДМ бёгу; ва ўстойлівым выразе: на бягў. З’есці хлеба на бягу.
безгаспадАрлівы — безгаспадАрны — БЕЗ-ГАСПАДАРЧЫ. Супадаюць у знач. ‘які не ўмее эка-номна жыць, весці сваю гаспадарку; неэканомны’.
Безгаспадарны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які не мае гаспада-ра, які нікому не належыць’. Безгаспадарная маё-масць.
БЕЗЗАКОННАСЦЬ — БЕЗЗАК0ННЕ. Супадаюць у знач. ‘адсутнасць ці парушэнне законнасці’. Поўная безза-коннасць. Поўнае беззаконне.
Беззаконнасць ужыв. яшчэ ў знач. ‘уласцівасць-якасць чаго-н., што супярэчыць закону’. Беззаконнасць дзе-янняў паліцыі.
БЕЗУПЫННА і БЕЗУПЫНКУ, прысл. Безупынна (без-упынку) дзьмуў вецер.
65	БЕНЗАПРАВОД
БЕЗЫДЭЙНАСЦЬ
БЕЗЫМЕННЫ [не безымянны]. Безыменны палец.
БЕЗЫНІЦЫЯТЬІЎНЫ
БЕЗЭ, нескл., н. (пірожнае)
БЕЙ, бёя, ДМ бёю і БЕК, бёка, ДМ бёку. Тытул дроб-ных феадальных уладальнікаў або службовых асоб у краінах Блізкага і Сярэдняга Усходу. Маюць значэн-не ‘пан’ і пішуцца пасля імя праз злучок з малой літа-ры: Арслан-бей, Ізмаіл-бек.
БЁЙСБОЛ, -ла, М -ле
БЕКЁША, Р мн. бекёш
БЕЛА... і БЁЛА-першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову белы. Бела... пішацца разам з наступнай часткай, калі складанае слова з’яўляецца: а) назоўнікам (беладрэўшчык, белакапытнік, белакроўе, беларўс, беларўчка, беларыбіца,. белашвачка); б) пры-метнікам, які ўтвораны ад гэтых назоўнікаў (беларўскі, белашвёйны); в) прыметнікам, які ўтвораны са злучэн-ня слоў, падпарадкаваных адно другому (белазўбы — белыя зубы, беланбгі — белыя ногі, белапённы — бе-лая пена, беласнёжны. — белы снег, белатвбры — белы твар). Пабочнага націску не мае. Бёла- пішацца ў пры-метніках, якія абазначаюць спалучэнне двух ці болып колераў (бёла-чырвбны — белы і чырвоны, бёла-чор-ны — белы і чорны). Mae на сабе націск.
БЕЛАВЁЖСКАЯ ПЎШЧА (Б — вялікае, п — малое) БЕЛАРЎСЬ, Беларўсі, Т Беларўссю БЕЛЕТРЬІСТЫКА, ДМ -тыцы
БЁЛЫ ДОМ. Рэзідэнцыя і канцылярыя прэзідэнта ЗША ў Вашынгтоне (Б — вялікае, д — малое).
ВЕЛЬВЕДЭР, -pa, М -ры
БЕЛЬВЕДЭРСКІ, прым. Пішацца з малой літары. Але: Апалон Бельведэрскі.
БЕЛЬЭТАЖ, -жа, М -жы
БЕНГАЛІ, наз. нескл. ж. (мова); прым. нескл.
БЕНЕФІС, -су, М -се
БЕНЗАПРАВОД, -да, М -дзе [не бензапрбвад]
3 Зак. 1752
БЕНУАР
66 ----
БЕНУЛР, -ра, М-ры
БЁРАГ, -га, М -азе, мн. берагі, -гбў
БЕРАСЦЯНЫ і (радзей) БЕРАСТОВЫ. Берасцяная (бе-растовая) кара.
БЕРВЯНО, -на, мн. бярвёны (з ліч. 2, 3, 4 бервяны), бяр-вён і-наў
БЕРТАЛЁТАВА СОЛЬ. Устойлівы выраз. Пішацца з ма-лой літары.
БЁРЫ-БЁРЫ, нескл., ж.
БЕРЭТ, -та, М -эце
БЕСКАРЫСЛІВЫ — БЕСКАРЫСНЫ. Розняцца значэн-нем.
Бескарьіслівы. Які зроблены без жадання атрымаць асабістую карысць; які не імкнецца да асабістай выга-ды. Бескарыслівы ўчынак. Бескарыслівы чалавек.
Бескарысны. Які не прыносіць карысці; дарэмны. Бес-карысная работа.
БЕСПЕРАПЬІНКУ — БЕЗ ПЕРАПЬІНКУ — БЕСПЕРА-СТАНКУ. Супадаюць у знач. ‘не робячы перапынкаў, увесь час’.
Бесперапынку, прысл. Бесперапынку думаць аб дзе-цях.
Без перапынку, прыназ. з наз. Працаваць без перапын-ку на абед.
Бесперастанку, прысл. Дождж ліў бесперастанку.
БЕСПРЭЦЭДЭНТНЫ
БЕССТАРОННАСЦЬ (аб’ектыўнасць)
БЕССТЫКАВЫ
БЕСТСЁЛЕР, -pa, М -ры
Б’ЕФ, б’ёфа, М -фе, Р мн. б’ёфаў (участак ракі паміж шлюзамі)
БЕФСТРОГАНАЎ, нескл., м.
БЕШАМЁЛЬ, Т -ллю, ж. (густая падліва)
БЁРДА, Р мн. бёрдаў, н.
БІБАБО, нескл., м. і ж. (лялька, якую надзяваюць на руку). Маленькі (маленькая) бібабо.
67
BIPMÄHCKI
БІ-БІ-СІ (Бі-бі-сі — першае Б вялікае), нескл., н.
БІБЛІЯТЭКА-МУЗЁЙ, бібліятэкі-музёя, Д бібліятэцы-музёю, ж.
ВІБЛІЯТЭКА-ЧЫТАЛЬНЯ, бібліятэкі-чытальні, Д біб-ліятэцы-чытальні, ж.
BIBÄK, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
БІГУДЗІ, нескл., адз. няма
БІЁ... і БІЯ... — першая частка складаных слоў, якая ад-павядае па знач. слову біялагічны або паказвае на ад-носіны да жыцця, жыццёвых працэсаў (біёніка, біё граф, біёлаг, біягеаграфія, біягённы, біяграфічны, біяграфія, біядынаміка, біялагічны, біялбгія, біямйса, б'іямеханіка, б'іясінтэз, б'іяфізік і інш.). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Біё... пішацца толькі пад націскам. Бія... ужываецца, калі націск падае на другую частку слова-, мае пабочны націск у тых вы-падках, калі другая частка ўжываецца як самастой-нае слова.
БІЗНЕС, -су, М -се
БІЗНЕС-КЛУБ, бізнес-клўба, М бізнес-клўбе
БІЗНЕСМЁН, -на, М -не
БІЗНЕС-ПЛАН, бізнес-плана, М бізнес-плане
БІК'ІНІ, нескл., н. (адкрыты купальны жаночы касцюм) БІКЛАГА і БАКЛАГА, ДМ для абодвух -азе. Біклага (баклага ) з вадой.
БІКФОРДАЎ: бікфбрдаў шнур, -дава шнура, Д -даву шнурў
БІЛА, Р мн. білаў, н.
БІЛЬЦЫ, -цаў, адз. няма
БІНОКЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
BIHÖM, -ма, М -ме
БІНТ, бінту [не бінта], М -нце, мн. бінты, -тбў БІНТАВЬІ. Прым. да бінт.
БІРЖАВЬІ [не біржавы]. Біржавая здзелка.
ВІРМАНСКІ [не бірманскі]
БІРМАНЦЫ
68 ----
БІРМАНЦЫ, -цаў, адз. м. бірманец, -нца, ДМ -нцу, ж. бірманка, ДМ -нцы [не бірманцы, адз. м. бірманец, ж. бірманка]
BICTPÖ, нескл., н. (невялікі рэстаран)
БІТКІ, -кбў, адз. бітбк, бітка, ДМ -кў
БІФШТЭКС, -су, М -се
БІЦЬ, б’ю, б’еш, б’е, заг. бі [не бій]
БІЦЭПС, -са, М -се
БІЦЮГ, -га, ДМ -гў
БІЧ, біча, М -чы, мн. -чы, -чбў
БІЯ... гл. біё...
БІЯГЕНЁЗ, -зу, М зе
БІЯКРЭМ, -му, М -ме
БІЯЛАГІЗМ, -му, М -ме
БІЯМЁТРЫЯ [не біяметрыя]
БІЯТЛОН, -на, М -не
БІЯЦЭНОЗ, -зу, М -зе
БЛАКІРАВАННЕ — БЛАКІРОЎКА, ДМ -оўцы. Супада-юць у знач.: 1. Арганізацыя палітычнай, гаспадарчай або ваеннай блакады. Блакіраванне (блакіроўка) пазі-цый праціўніка. 2. Закрыццё пуці паміж станцыямі пры дапамозе спецыяльных сігналаў. 3. Перагародж-ванне праходу, шляху. Блакіраванне (блакіроўка) падземнага перахода. 4. Уступленне ў блок. Блакіра-ванне (блакіроўка) палітычных партый.
Блакіроўка ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Сукупнасць прылад для блакіровачнай сістэмы і сістэма сігналаў на чыгу-начным пуці. 2. Сістэма блокаў якога-н. механізма. Блакіроўка навяснога культыватара.
блакіравАць, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць, пр. -раваў, -равала, заг. блакірўй
бланшыравАць, -рўю, -рўеш, -рўе [не бланшыра-ваць]
БЛІЖЭЙ і БЛІЖАЙ, прысл. Параўнальная ступень да блізка.
БЛІЗКАРОДНАСНЫ
--- 69
бляхАр
БЛІЗКІ УСХОД, Блізкага Усхбду, М Блізкім Усхбдзе
БЛІЗНЯ і БЛІЗНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
БЛІН, -на, мн. -ны, -нбў і (радзей) БЛІНЁЦ, -нца, М -нцы, мн. -цьі, -цбў
БЛІЦ-ІНТЭРВ’Ю, нескл., м.
БЛІЦКРЬІГ, РДМ гу
БЛІЦТУРНІР, -ру, М -ры
БЛ0К-ДЫЯГРАМА, блок-дыяграмы, ДМ блок-дыягра-ме, ж.
БЛ0К-КАНТАКТ, блбк-кантакту, М блбк-кантакце, м.
БЛ0К-МЕХАШЗМ, блбк-механізма, М блбк-механізме, м.
БЛ0КПОСТ, -та, М -сце
БЛ0К-СІГНАЛ, блбк-сігналу, М блбк-сігнале, м.
БЛ0К-СІСТЭМА, блбк-сістэмы, ДМ блбк-сістэме, ж.
БЛ0К-СХЁМА, блбк-схёмы, ДМ блбк-схёме, ж.
БЛУДЛІВЫ — БЛЎДНЫ. Розняцца значэннем.
Блудл£вы. 1. Распусны; у якім выяўляецца распуста.
Блудлівы хлопец. Блудлівы позірк. 2. разм. Зладзеява-ты. Блудлівы кот.
Блўдны. 1. Які блукае; невядома чый. Блудны сабака.
2.	Звілісты. Блудная сцежка. З.разм. Непрыстойны. Блудныя словы.
БЛЎЗА — БЛЎЗКА, ДМ -зцы, Р мн. -зак. Розняцца значэннем.
Блўза. 1. Мужчынская верхняя рабочая сарочка без пояса. Блуза мастака. 2. уст. Прасторная хатняя жаночая кофта.
Блўзка. Жаночая кофтачка з лёгкай тканіны.
БЛЫХА, -хі, ДМ блысё [не блаха], мн. блбхі, блох БЛЫШЬІНЫ. Прым. da блыха.
БЛЮДА, мн. блюды, блюд і блюдаў, н.
блюзнА, мн. блюзны, -наў
БЛЮМІНГ, -га, ДМ -гу
БЛЯХАР, бляхара, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў
бляхАрня
70 ----
БЛЯХАРНЯ, Р мн. -рняў
Б0БСЛЕЙ, -лея, М -леі. Спарт.
БОГ, Ббга, ДМ Ббгу
Б0Е... і БАЯ...— першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. словам бой, баявы (баяздбльнасць, баяздольны, бдегалбўка, бдезапас, ббекамплёкт, бде-прыпасы і інш.). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Бое... мае пабочны націск. Бая... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад, пабочнага націску не мае.
БОЖАЯ МАЦІ, РДМ Ббжай Маці
БОЙ, ббю, М (у) баі, мн. баі, баёў (змаганне, барацьба, бітва), толькі адз. ббю, М (у) ббі (пра гукі, якія выдае гадзіннік, барабан; разбіты шкляны, гліняны посуд)
БОЙНЯ, Р мн. ббйняў
БОК, ббка (частка цела, край прадмета) і ббку (у розных іншых знач.), Д ббку, В бок, Т ббкам, М (у, на) бакў, але ў гутарковай мове: Жыве многа год пры маім боку (пры мне). Шабля пры боку. He даўшы аброку, не бі кіем па боку (прыказка), мн. бакі і (радзей) ббкі, ба-кбў, бакам, бакамі, (у) баках. Ва ўстойлівых выразах: Бокі абіваць (знаходзіцца дзе-н. без справы). Брацца за бокі (моцна смяяцца). На ўсе чатыры бакі (куды хочаш, абы куды).
БОКАМ-СКОКАМ, прысл.
БОКС, ббкса, М -се
БОЛТ, балта, М балцё, мн. балты, балтбў
БОЛЬ, бблю, м. [не боль, бблі, ж.], М -лі
БОЛЬШ і БОЛЕЙ. Супадаюць як форма выш. ст. ад прысл. многа. Людзей збіраецца ўсё больш (К. Чорны). 3 другога боку, трэба сказаць, што ад лепшых вучняў і вымагалася болей (Я. Колас).
БОЛЫПАСЦЬ. 36. наз. з колькасным значэннем.
Дапасаванне. Пры дзейніку, які выражаны словам боль-шасць (а таксама меншасць, рад, частка і г. д.) або спа-лучэннем большасць+ наз. у род. скл. адз. або мн. л., выказнік ставіцца ў форме адз. або мн. л.
--- 71
Б0РТ...
1.	Выказнік у форме адз. л. звычайна ўжыв.: а) калі пры слове большасць няма кіруемага слова: Большасць галасавала за Іванова. Сядзелі толькі на лаўках і ложках, а большасць стаяла (Я. Ермаловіч). Боль-шасць асудзіла Веру (I. Дуброўскі); б) калі пры слове большасць ёсць кіруемае слова ў адз. л.: Мікуцічы маюць сваю інтэлігенцыю, большасць якой прыходзіц-ца на настаўніцтва («Полымя»); в) калі дзейнік і выказнік стаяць побач (хаця кіруемае слова ўжыта і ў мн. л.). Болыйасць птушак ужо адляцела ў вырай.
2.	Выказнік у форме мн. л. звычайна ўжыв.: а) калі пры слове большасць ёсць некалькі кіруемых слоў у форме мн. л.: Большасць салдат і афіцэраў з баямі выйшлі з акружэння-, б) калі пры дзейніку ёсць адна-родныя выказнікі: Большасць студэнтаў любілі і па-важалі свайго старасту; в) калі падкрэсліваецца ак-тыўнасць і раздзельнасць дзеяння, здзяйсняемага не-калькімі суб’ектамі: Брльшасць студэнтпаў не ведалі яшчэ адзін аднаго (А. Карпюк). Але большасць дзяў-чат глядзелі на Наташу зласліва (I. Шамякін).
БОЛЬШ-МЁНШ, прысл. (у нейкай ступені)
БОМБА, Р мн. ббмбаў
БОМЖ, бамжа, ДМ бамжў, бамжбў. Разм.
БОНА, Р мн. бон (грашовы дакумент)
БОННА, Р мн. ббннаў (выхавальніца малых дзяцей у дваранскіх сем’ях дарэвалюцыйнай Расіі)
БОР1, ббру, М (у) барьі, мн. барьі, -рбў (сасновы лес) БОР2, ббру, М -ры (хімічны элемент)
БОР3, ббра, М -ры, мн. ббры, -раў (свердзел, якім кары-стаюцца ў зубалячэбнай практыцы)
БОРТ, ббрта, Т (за) ббртам [не (за) бартбм], М (на) ббрце [не (на) бартў], мн. барты, бартбў
Б0РТ... — першая частка складаньіх слоў, якая адпавя-дае слову бартавы. Пішацца з наступнай часткай сло-ва злітна. Mae пабочны націск (бдртмехбнік, бдрт правадніца).
БОРЦЬ
72 ----
БОРЦЬ, РДМ ббрці, Т ббрцю, Р мн. ббрцей і ббрцяў (ву-лей з выдзеўбанай калоды або дупло, дзе жывуць пчо-лы)
БОРШЧ, баршчў, М -чьі
БОХАН гл. буханка
БОЯЗЬ, Т ббяззю
БРА, нескл., н.
BPÄBA і БРАВІСІМА. Выкл. Бравісіма выражае больш моцнае захапленне, адабрэнне, пахвалу.
БРАВЎРНЫ [не бравурны]
БРАЗГАЦЬ [г выбухн.], -аю, -аеш, -ае і (разм.) БРАЗ-ГАЦЦА [г выбухн.], -аюся, -аешся, -аецца. Бразгаць (бразгацца) у дзверы.
БРАКАНЬЁР, -ра, ДМ -ру
БРАКАЎШЧЬІК, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў і БРАКЁР,
-ра, ДМ -ру
БРАМ-СТЭНЬГА, брам-стэньгі, ж.
БРАНДВАХТА, ДМ -хце
БРАНДМАЎЭР, -pa, М -ры
БРАНДСПОЙТ, -та, М -йце
БРАНЗАЛЁТ, -та, М ёце і (разм.) БРАНЗАЛЁТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
БРАНІРАВАННЕ — БРАНІРАВАННЕ. Розняцца зна-чэннем.
Браніраванне. Замацаванне. Браніраванне спецыялі-стаў у час вайны. Браніраванне білетаў на поезд.
Браніраванне. Пакрыцце бранёй. Браніраванне ваен-ных караблёў.
БРАНІРАВАЦЬ, незак. -рую, -руеш, -руе — БРАНІРА-ВАЦЬ, зак. і незак., -рўю, -рўеш, -рўе. Розняцца зна-чэннем.
Браніраваць. Замацоўваць каго-н., што-н. за кім-н., чым-н. Браніраваць білет на самалёт. Браніраваць супрацоўнікаў.
Браніраваць. Пакрыць (пакрываць) стальной абшыў-кай танк, ваенны карабель і пад. Браніраваць кабіну.
БРАНЯ... гл. броне...
--- 73
БРАТ
БРАНЯ, -ні — БРОНЬ, брбні, Т -нню — БРОНЯ, РДМ -ні, Т -няй.
Бронь і броня супадаюць у знач. ‘замацаванне якой-н. асобы або прадмета за кім-н., чым-н., што робіць іх недатыкальнымі для іншьіх, а таксама дакумент на такое замацаванне’, але броня ўжыв. радзей. Бронь (броня) на білеты.
Браня ўжыв. у знач.: 1. Стальная абшыўка танка, ка-рабля. 2. уст. Засцерагальнае металічнае адзенне воі-на.
БРАНЯВІК, -невіка, ДМ -кў, мн. браневікі, -кбў БРАНЯПОЕЗД, -да, М -дзе, мн. бронепаяздьі, -дбў БРАС, браса (марская снасць) і -су (спосаб плавання), М -се
БРАСЛАЎ, -ва, Т Браславам (горад)
БРАТ, брата, М (пры) браце, мн. браты, -тбў
1.	Спалучэнні з прозвішчам: а) пры слове браты, а такса-ма пры спалучэнні брат і сястра славянскія прозвішчы ставяцца ў форме мн. л.: браты Караневічы, браты Івановы, браты Сакалоўскія, брапг і сястра Карней-чыкі, брат і сястра Івановы, брат і сястра Залескія; б) пры слове браты неславянскія прозвішчы ставяцца ў форме адз. л.: браты Грым, браты Шульц, браты Каган, у братоў Грым, у братоў Шульц і г. д.; в) пры спалучэнні брат і сястра неславянскія прозвішчы ста-вяцца звычайна ў форме мн. л.: брат і сястра Шле-гелі, брат і сястра Габэны.
2.	Форма выказніка пры дзейніку, які выражаны зва-ротам тыпу «брат з сястрой» («бацька з маці» і пад.). Выказнік ставіцца: а) у форме мн. л., калі дзеянне адносіцца да абодвух суб’ектаў як раўнапраўных: Брат з сястрой прыехалі; б) у форме адз. л., калі дзей-нікам з’яўляецца толькі слова брат у наз. скл., а слова ў тв. скл. (з сястрой) абазначае асобу, якая толькі спа-дарожнічае ўтваральніку дзеяння. Брат з сястрой вярнуўся дадому; в) пры наяўнасці слоў разам, сумес-на часцей выкарыстоўваецца форма адз. л. выказніка: Брат. разам з сястрой пайшоў у кіно.
БРАТАВАЯ	74
брАтавая [не братавая] (жонка брата)
БРАТАННЕ [не братанне]
БРАТАЦЦА, братаюся, -аешся, -аецца [не братацца] BPÄTKI, -каў, адз. няма
БРАТАЎ, Р братавага, ж. братава, Р братавай, н. брата-ва, Р братавага, мн. братавы, Р братавых — BPÄTHI — БРАТЭРСКІ — БРАЦКІ.
Братаў ужыв. у знач. ‘які належьіць брату; здзяйсняец-ца братам’. Братаў магнітафон. Братава дапамога. Братні, братэрскі, брацкі супадаюць у знач. ‘таварыскі, сяброўскі’. Братняе (братэрскае, брацкае) прывітан-не.
Братні ўжыв. яшчэ ў знач. ‘уласцівы брату’. Братняя любоў.
Брацкі ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які мае адносіны да тых, каго аб’ядноўвае агульнасць радзімьі, класавых інта-рэсаў і пад. Брацкая сям’я народаў. 2. Які мае адносі-ны да рэлігійнай абшчыны (брацтва). Брацкія школы.
БРАЎНІНГ, -га, ДМ -гу
БРАЦІСЛАВА, ДМ Браціславе (горад)
БРОД, брбду, М -дзе, мн. брады, -дбў
БРОКЕР, -ра, ДМ -ру
БРОМАВЫ — БРОМІСТЫ. Розняцца значэннем.
Бромавы. Які мае адносіны да брому.
Брбмісты. Які мае ў сваім саставе бром. Бромісты натрый.
БР0НЕ... і БРАНЯ... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. словам бранявы, браніраваны (браняббйны, бранякатэр, бранянбсец, бранянбсны, браняпбезд, бранятйнкавы, брднеаўтамабіль, брднела-каматыў, брднемашына, брднетранспарцёр). Брбне... ужываецца, калі ў другой частцы націск падае не на першы склад, мае пабочны націск. Браня... пішацца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
БРОНЬ, БРОНЯ гл. браня
БРУДЭРШАФТ: Піць на брудэршафт. Піць брудэршафт.
--- 75
БЎДНЫ
БРУС, брўса, М -се, мн. брусы, -сбў
БРУСЁЛЬ, Брусёля, М Брусёлі (горад)
БРУСКОВЫ— БРУСОЧНЫ. Розняцца значэннем.
Брускбвы. Які мае форму бруска. Брусковае масла.
Брусбчны. Які мае адносіны да бруска. Брусочны ка-мень.
БРЎСТВЕР, -pa, М -ры
БРУСЧАТКА, ДМ -тцы
БРУСЧАТЫ. Прым. да брус.
БРЎТА, нязм. прым., прысл. Цана брута.
БРЎТА-MÄCA, ж. ДМ брўта-масе
БРУЦЭЛЁЗ, -зу, М -зе
БРЫ, нескл., м. (сыр)
БРЫВО, брыва, мн. брбвы, броў і брбваў, Д брбвам і брывам, Т брбвамі і брывамі, М (аб) брбвах і брывах
БРЬІДЖЫ, -джаў, адз. няма (штаны)
БРЫЛЬЯНЦІН, -ну, М -не
БРЬІФІНГ, РДМ -гу
БРЭНДЗІ, нескл., н.
БТР [бэтээр] (бронетранспарцёр) нескл., м. У разм. стылі можа скланяцца: БТРа, на БТРы.
БЎГІ-ВЎГІ, нескл., н. (танец)
БУДАЎНІЦТВА — БУДОЎЛЯ — БУДОВА.
Будаўніцтва і будоўля супадаюць у знач.: 1. Узвядзенне будынка або іншага збудавання. Будаўніцтва (будоў-ля) завода. 2. Будаўнічы аб’ект. На будаўніцтве (бу-доўлі) атамнай электрастанцыі.
Будоўля ўжыв. яшчэ ў знач. ‘будынак, пабудова’. На ўскраіне горада ўзводзяцца новыя будоўлі.
Будаўніцтва ўжыв. яшчэ ў перан. знач. ‘стварэнне, ар-ганізацыя чаго-н.’. Капітальнае будаўніцтва.
Будова ўжыв. яшчэ ў знач. ‘узаемнае размяшчэнне і сувязь састаўных частак чаго-н.; унутраная структу-ра’. Будова механізма. Будова атама.
БЎДЗЕНЬ, -дня, М -дні, мн. бўдні, -няў [не бўдней] БЎДНЫ [не будны, бўдні]. Будны дзень.
76 ----
БУЙ
БУЙ1, буя, М (на) буі (высокае, адкрытае для ветру мес-ца)
БУЙ2, бўя, М (на) бўі, мн. бу{, буёў (сігнальны паплавок на рацэ, возеры)
БУЙНА... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. слову буйны. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, як правіла, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад (буйнагабарытны, бўйназярністы, бўйнакалі-берны, бўйнапанёльны). Але: буйнаблбчны, буйналг сты, буйнатвары.
БЎЙНЫ — БУЙНЬІ. Розняцца значэннем.
Бўйны. 1. Неспакойны, дзёрзкі. Буйная маладосць. Буйная галава. 2. Моцны, нястрыманы. Буйныя вет-ры. Буйная весялосць.
Буйны. 1. Большых памераў, чым звычайна. Буйная фасоля. Буйныя ягады. 2. Раскошны, сакавіты. Буйныя травы. 3. Вялікі па плошчы, па колькасці насельніц-тва. Буйны населены пункт. 4. Значны па сваіх паме-рах. Буйны. навуковы цэнтр. Буйная гаспадарка. 5. Вялікі па колькасці ўдзельнікаў, па маштабу. Буй-ны атрад. 6. Найбольш прыкметны. Буйны вучоны. 1. Значны па выніках. Буйныя дасягненні. 8. Хуткі, магутны. Буйны рост прамысловасці.
БУКЛЕ, нескл., н. (гладзевая тканіна з вузлаватай па-верхняй)
БЎКЛІ, -ляў [не бўклей], адз. бўкля (ужыв. рэдка). Уст. БУКСАВАННЕ — БУКСІРАВАННЕ. Розняцца значэн-нем.
Буксаванне. Дзеянне па знач. дзеяслова буксаваць.
Буксіраванне. Дзеянне па знач. дзеяслова буксіраваць. БУКСАВАЦЬ, -сўю, -сўеш, -сўе — БУКСІРАВАЦЬ, -рую,
-руеш, -руе. Розняцца значэннем.
Буксаваць. Круціцца, не рухаючыся з месца (пра колы аўтамабіля, паравоза і пад.). Колы буксуюць у пяску. Машына пачала буксаваць.
Буксіраваць. Цягнуць за сабой на буксіры. Буксіра ваць баржу.
--- 77
БЎСЕЛ
БУКСІРНЫ — БУКСІРОВАЧНЫ. Розняцца значэннем.
Буксірны. 1. Які мае дачыненне да буксіра. Буксірны трос. 2. Які цягне за сабой на буксіры. Буксірны катэр. Буксірбвачны. Які мае адносіны да буксіроўкі. Буксі-ровачныя крукі.
БУЛАТ, -та (клінок, меч — гіст.) і -ту (сталь для клінкоў), М -аце
БУЛЬБОЎНІК — БУЛЬБЯНІК, РДМ для абодвух -ку. Супадаюць у знач. ‘бацвінне бульбы’. Бульбоўнік (бульбянік) пажаўцеў.
Бульбянік ужыв. яшчэ ў знач.: 1. -ка. Аладка з дранай бульбы. Бульбянікі гарачыя. 2. -ка, разм. Той, хто пе-раважна харчуецца бульбай.
БУЛЬБЯНЬІ [не бульбяны]
БУМЕРАНГ, -га, ДМ -гу
БУНДЭСТАГ -га, ДМ -гу
БЎНКЕР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
бурАн, -ну, М -не, мн. бураны, -наў [не бураны, -нбў]
БУРАЧНЫ — БУРАКОВЫ — БУРАЧКОВЫ.
Бурачны і бураковы супадаюць у знач. ‘які мае адносі-ны да буракоў; прыгатаваны з буракоў’. Бурачны (бу-раковы) ліст. Бурачны (бураковы) сок.
Бурачны і бурачковы супадаюць у знач. ‘падобны па колеру на бурак’ — разм. Бурачны (бурачковы) колер.
БУРГАМІСТР — БУРМІСТР, для абодвух -ра, ДМ -ру. Розняцца значэннем.
Бургамістр. Начальнік гарадской управы ў некаторых краінах Еўропы і ў XVIII—XIX стст. у Расіі.
Бурмістр. Кіраўнік маёнтка або стараста, прызначаны памешчыкам з сялян у час прыгону.
БУРТ, бурта, М -рцё, мн. бурты, -тбў БУРТАВЬІ. Прым. да бурт.
БУРЎН, -на, М -нё, мн. буруны, -нбў [не бурўны, -наў] БУРШТЫН, РД -ну, М -не
БУР’ЯН, бур’янў [не бур’яну], М -нё
БЎСЕЛ, -сла, М -ле, ян. бусльі, -лбў і (радзей) БАЦЯН, -на, М -нё, мн. бацяны, -нбў
БУСОЛЬ
78 ----
БУСОЛЬ, Т -ллю, Р мн. бусблей і -ляў, ж.
БЎТАЛЬ гл. бутля
БУТАНЬЁРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак. Устп.
БУТАФОРНЫ — БУТАФОРСКІ. Супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да бутафорыі; які з’яўляецца бутафоры-яй’. Бутафорнае (бутафорскае) адзенне. Бутафор-скія (бутафорныя) дрэвы.
Бутафорскі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘несапраўдны’. Бута-форская дзяржава.
БЎТЛЯ, Р мн. -ляў, ж. і (разм.) БЎТАЛЬ, -таля, М -талі, мн. бўталі, -ляў, м.
БУТЭЛЬКА, ДМ -льцы, Р мн. -лек [не бутылка]
БУТЭРБРОД, -да, М -дзе
БУФ, нязм. прым. (пішацца з папярэднім назоўнікам праз злучок). Тэатр-буф. Опера-буф.
БЎФЫ, Р мн. буф і бўфаў, адз. няма (пышныя зборкі ў верхняй частцы рукава)
БУХАНКА, ДМ -нцы, Р мн. -нак і (радзей) БОХАН, -на, М -не. Розняцца адценнем значэння: бохан ‘хлеб, пе-раважна круглай формы’; буханка ‘хлеб любой формы’.
БУХГАЛТАР, -ра, ДМ -ру
БУХГАЛТЭРЫЯ
БЎХНУЦЬ, -не, пр. бух, бўхла [не бўхнуў, бўхнула] (па-шырацца, павялічвацца ў аб’ёме ад вільгаці)
БЎХТА, ДМ бўхце, Р мн. бўхтаў
БЎХТЫ-БАРАХТЫ: з бухпгы-барйхты. Прастам.
БЎЦЫ, бўцаў, адз. бўца, ж. Спарт.
БУЯКІ, -кбў, адз. няма і ДУРНІЦЫ, -н(ц, адз. дурніца БУЭНАС-АЙРЭС, Буэнас-Айрэса (горад)
БЫ (Б), часціца. Пішацца асобна з папярэднім словам: бы — пасля зычных, б — пасля галосных. Прыйшоў бы. Пры.йшла б. Калі б.
БЫЛЬ, Т быллю, Р мн. былей і быляў
БЬІЛЬНІК, РДМ -ку і БЫЛЬНЁГ, РДМ быльнягў
БЫЦЬ, бўду, бўдзеш, бўдзе, бўдзем, бўдзеце, бўдуць, пр. быў, была [не была], былб, былі [не былі]; заг. будзь.
--- 79
БЯДРО
3	форм цяперашняга часу ўжываецца толькі 3-я асоба адз. л. ёсць.
БЭЖАВЫ [«е бёжавы] і (радзей) БЭЖ, нязм. прым. Свет-ла-карычневы з ружова-жоўтым адценнем. Бэжавыя туфлі. Туфлі колеру бэж.
БЭР, бэра, М -ры, Р мн. -раў. Фіз.
БЭРА, Р мн. бэр і бэраў (сорт грушы)
Б0ТА-ВЫПРАМЯНЁННЕ, бэта-выпрамянёння, н.
Б&ТА-ЖАЛЁЗА, М бэта-жалёзе, н.
БёТА-ПРАМЯШ, бэта-прамянёў
Б0ТА-РАСПАД, бэта-распаду, М бэта-распадзе, м.
БЭТАТРОН, -на, М -не
Б&ТА-ТЭРАПІЯ, РДМ бэта-тэрапіі, ж. Мед.
BäTA-ФІЛЬТР, -pa, М -ры, м.
Б&ТА-ЧАСЦІЦЫ, бэта-часціц, адз. бэта-часціца, ж.
БЮДЖЭТ, -ту, М -эце
бюджэтна-фінАнсавы
БЮЛЕТЭНІЦЬ. Разм.
БЮЛЕТЭНЬ, -тэня, М -тэні
БЮРО, нескл., н. (назва некаторых устаноў, кантор, ад-дзелаў і пад.). Беларускае бюро надвор’я. Працаваць у канструктарскім бюро.
БЮСТГАЛЬТАР, -pa, М -ры
БЯГЛЯК, бегляка, М -кў, мн. беглякі, -кбў. Разм.
БЯГОМЛЬ, Бягбмля, Т Бягбмлем, М Бягбмлі (горад)
БЯГОНІЯ, Р мн. -ній
БЯДА, ДМ -дзё, мн. бёды, бед
БЯДАЦКІ — БЯДНЯЦКІ. Розняцца значэннем.
Бядацкі. Які мае адносіны да бяды; поўны гора, бяды. Усеўся на лаве Згорблены бацька I ўвесь аддаўся Дум-цы бядацкай (Я. Купала).
Бядняцкі. Які мае адносіны да беднасці; які складаец-ца з беднякоў. Бядняцкая гаспадарка. Бядняцкая вёс-ка.
БЯДРО, мн. бёдры, бёдзер і бёдраў
БЯЗБОЖНІЦКІ
80 ----
БЯЗБОЖНІЦКІ — БЯЗБОЖНЫ. Розняцца значэннем.
Бязббжніцкі. Які мае адносіны да бязбожніка, бязбож-ніцтва. Сталыя людзі наўперад з дакорам ківалі гало-вамі, калі прачувалі аб якой-небудзь бязбожніцкай штучцы таго ці іншага настаўніка (Я. Колас).
Бязббжны. 1. Які не прызнае бога. Бязбожная літа-ратура. 2.разм. Неймаверны. Бязбожны выдумшчык.
БЯЗВЬІЕЗНЫ
БЯЗЗБРОЙНЫ
БЯЛЁЦЬ, -лёе і (разм.) БЯЛЁЦЦА, -лёецца. Супадаюць у знач. ‘выдзяляцца сваім белым колерам’, але бялец-ца абазначае менш выразнае праяўленне прыметы. У лагчыне бялее (бялеецца) туман.
Бялець ужыв. яшчэ ў знач. ‘станавіцца белым’. Твар пачаў бялець.
БЯЛІЛЫ, бяліл і бялілаў, адз. няма
БЯЛОК, -лка (празрыстая частка яйца) і -лкў (арганіч-нае рэчыва)
БЯЛЫНІЧЫ, Бялыніч і Бялынічаў (гарадскі пасёлак) БЯЛЬМО, мн. бёльмы, -маў
БЯЛЯК, беляка, ДМ -кў, мн. белякі, -кбў
БЯЛЯН-КАПЎСНІК, беляна-капўсніка, М белянё-капў-сніку (белы матыль)
БЯРЛОГ, РДМ берлагў, мн. берлагі, -гбў і БЯРЛОГА, ДМ -лбзе, мн. бярлбгі, -лбг
БЯР03АВІК, -ка, ДМ -ку (грыб) і РДМ -ку (сок)
БЯРЭМЯ, -мя, Д -мю, Т -мем, М -мі, мн. бярэмі, -мяў, Д -мям, Т -мямі, М -мях і БЯРЭМА, -ма, Д -му, Т -мам, М -ме, мн. бярэмы, бярэмаў і бярэм, Т -мамі, М -мах (ахапак чаго-н.)
БЯСКОНЦА, прысл.
БЯСПРОЙГРЫШНЫ
БЯССОННЕ і БЯССОННІЦА. Андрэй толькі цяпер ад-чуў стому ад бяссоння (П. Пестрак). Ад бяссонніцы звінела ў галаве (I. Мележ).
бясстрАшны
---- 81
ВАГАЦЦА
БЯССЭНСАВАСЦЬ — БЯССЭНСІЦА — БЯССЭНСНАСЦЬ. Бяссэнсавасць і бяссэнснасць супадаюць у знач. ‘уласці-васць бяссэнсавага, бяссэнснага’. Куляшоў паказвае жорсткую бяссэнсавасць вайны ў дачыненні да ўсяго жывога, чалавечага (Р. Бярозкін). Нейкае нездавален не, няяснае адчуванне бяссэнснасці такога жыцця, якім жыве ён, пачуццё адзіноты пачынала закрадац-ца ў душу (Я. Колас).
Бяссэнсіца ўжыв. у знач. ‘тое, што не мае сэнсу, неда-рэчнасць, глупства’. Дзяліць і таленты., і славу пры жыцці — Бяссэнсіца і марная работа (С. Грахоўскі).
БЯСШЭРСНЫ
В
В [вэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае В. Малое в. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Губна-зубны в.
BA-BÄHK: ісці вабанк.
ВАВЁРКАВЫ— ВАВЁРЧЫН. Розняцца значэннем.
Вавёркавы. Зроблены са шкурак вавёркі. Вавёркавы каўнер.
Вавёрчын. Які мае адносіны да вавёркі, належыць ва-вёрцы. Вавёрчына гняздо. Вавёрчын хвост.
ВАГАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца [не вагацца] — ГАЙ-дацца, -аюся, -аешся, -аецца і ГОЙДАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца — хістАцца, -аюся, -аешся, -аецца.
Вагацца і гайдацца, гойдацца супадаюць у знач. ‘мерна рухацца з.боку ў бок або зверху ўніз’. Маятнік вага-ецца (гайдаецца). Гайдацца (гойдацца) на арэлях. Лодка вагалася (гойдалася) на хвалях.
Вагацца і хістацца супадаюць у знач.: 1. перан. Быць непастаянным, мяняцца. Цэны вагаюцца (хіспгаюц-ца). Надоі малака вагаюцца (хістаюцца) ад 13 да 15 кілаграмаў у дзень ад адной каровы. 2. перан. Быць у нерашучасці, сумнявацца. Хлопец вагаўся (хіспгаў-ся) даць станоўчы адказ.
ВАГ0НА...
82 ----
Гайдацца, гойдацца ўжыв. яшчэ ў знач. ‘пералівацца хвалямі (пра паверхню)’. Спелае жыта гайдалася (гойдалася) пад павевамі лёгкага ветру.
Хістацца ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Калыхацца, ківацца з боку ў бок ад ветру, пры хадзьбе, руху. Вершаліны дрэў хісталіся і гнуліся ад моцнага ветру. Чалавек ішоў павольна і зняможаны хістаўся. 2. Ківацца з-за ненадзейнасці ўмацавання. Ножкі стала хісталіся.
ВАГ0НА... — першая частка складаных слоў, якая па-казвае на адносіны да вагона. Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск (вагона-будаўнічы, вагднаважаты, вагонарамбнтны).
ВАГ0Н-ВЫСТАЎКА, вагона-выстаўкі, М вагоне-выстаў-цы, м.
ВАГОН-ЛЯДОЎНЯ, вагбна-лядбўні, М вагбне-лядбўні, м.
ВАГ0ННА-ПАРАВ03НЫ
вагон-рэстарАн, вагбна-рэстарана [разм. вагбн-рэс-тарана], м.
ВАГОН-ЦЫСТЭРНА, вагбна-цыстэрны, М вагбне-цыс-тэрне, м.
ВАДА, -дьі, ДМ -кзё, В вадў [не вбду], толькі мн. вбды (мінеральныя крыніцы)
ВАДА... гл. вода...
ВАДАР0ДЗІСТЫ — ВАДАРОДНЫ. Розняцца значэннем. Вадарбдзісты. Які змяшчае ў сабе вадарод. Вадаро-дзісты бром. Вадародзістыя металы. Вадародзісты натрый.
Вадародны. 1. Які мае адносіны да вадароду. Вадарод ны атам. Вадародныя іёны. 2. У якім адной з састаў-ных частак з’яўляецца вадарод. Вадародныя злучэнні. 3. Які характарызуецца выдзяленнем, утварэннем ва-дароду. Вадароднае браджэнне. Вадародныя бактэрыі.
ВАДАРЭЗ, -за, М -зе (край насавой часткі судна)
ВАДАСКІД, -да, М -дзе (гідратэхнічнае збудаванне для спуску лішняй вады)
ВАДАСПЎСК, -ка, ДМ -ку (труба, па якой спускаюць ваду)
--- 83
ВАЁННЫ
ВАДЗЯНЫ [не вадзяны] — ВОДНЫ. Розняцца значэннем. Вадзяны. 1. Утвораны з вады. Вадзяная кропля. Ва-дзяная пара. Вадзяны. паток. Вадзяны струмень.
2.	Які расце, жыве ў вадзе. Вадзяная трава. Вадзяны павук. 3. Які прьіводзіцца ў рух вадою. Вадзяны млын. Вадзяная турбіна.
Водны. Які мае дачыжгнне да вады. Водны шлях. Вод-ная перашкода. Водны транспарт. Водны спорпг. Вод-ныя працэдуры. Водны раствор. Водная станцыя.
ВАДЭВІЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
ВАЕН... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. слову ваенны. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова (ваенінжынёр, ваенкамйт, ваенкдм, ваенкор, ваентэхнік, ваенурйч, ваенфёльчар).
ВАЕННА- і ВАЕННА... — першая частка складаных слоў, якая паказвае на адносіны да вайны, ваеннай справы, службы. Пішаццав наступнай часткай слова, як правіла, праз злучок і мае пабочны націск (ваённа-адміністрацыйны, ваённа-грамадзянскі, ваённа-інжы-нёрны, ваённа-марскі, ваённа-медыцынскі, ваённа-павётраны, ваённа-палітычны, ваённа-палявы, ваён-на-прамыслбвы, ваённа рэвалюцыйны, ваённа-юрыдьіч-ны), апрача слоў ваённаабавязаны, ваённаабарбнчы, ваённапалбнны, ваеннаслужачы.
ВАЁННЫ — ВАЙСКОВЫ — BÖIHCKI.
Ваенны ўжыв. ў знач. ‘які мае адносіны да вайны, звя-заны з вайной, прызначаны для патрэб вайны’. Ваен-ная абстпаноўка. Ваенныя дзеянні. Ваенны канфлікт. Ваенная разведка. Ваенны час. Ваенная пагроза. Ва-енны завод. Ваеннае судна. Ваенная база.
Вайсковы і воінскі супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да арміі, звязаны са службай у арміі’, ‘які адносіцца да вайскоўца, уласцівы вайскоўцу, прызначаны для вайскоўца’ (але спалучальнасць са словамі абмежава-ная). Вайсковая справа. Вайсковая служба. Вайсковая кар’ера. Вайсковыя зборы. Вайсковая выпраўка. Вай-сковая гімнасцёрка. Вайсковая форма. Воінскія тра-дыцыі. Воінскае зеанне. Воінская часць. Воінская сла-ва. Воінскі гонар.
ВАЗЕЛІН
84 ----
Вайсковы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да арганізацыі войска, складаецца з войска’. Вайсковыя злучэнні. Вайсковыя фарміраванні.
ВАЗЕЛІН, -ну, М -не
ВАЙСКОВЫ гл. ваенны
ВАК, нескл., ж. (Вышэйшая атэстацыйная камісія; Вы-шэйшая арбітражная камісія). У гутарковай мове скланяецца як наз. м. р.: ВАК, ВАКа, ВАКу, ВАКам
ВАКАЛ, -лу, М -ле (вакальнае мастацтва). Разм.
вакАльна-інструментАльны
ВАКАНСІЯ, Р мн. -сій (незанятая пасада, свабоднае мес-ца ў штаце). He рэкамендуецца ўжываць спалучэнне свабодная вакансія.
вакАцыі, вакацый, адз. няма. Уст.
ВАКУУМ-АБАГРАВАННЕ, вакуум-абагравання, н.
ВАКУУМ-АПАРАТ, вакуум-апарата, М вакуум-апараце, м.
ВАКУУМ-КАМЕРА, РДМ вакуум-камеры, ж.
ВАКУУМ-ПОМПА, вакуум-пбмпы, ДМ вакуум-пбмпе, мн. вакуум-пбмпы, вакуум-пбмпаў, ж.
ВАКУУМ-СУШЫЛЬНЯ, РДМ вакуум-сушыльні, мн. ва-куум-сушыльні, вакуум-сушыльняў, ж.
ВАЛ1, вала, М вале, мн. валы, валбў (земляны насып; хваля; дэталь машыны)
ВАЛ2, толькі адз. валу, М вале (валавая прадукцыя)
ВАЛАВЫ [не валавы]. Валавы даход. Валавая прадук-цыя. Валавая выпрацоўка.
ВАЛАКН0, мн. валбкны, валбкнаў
ВАЛАНЦЁР, -ра, ДМ -ру
ВАЛАСАТЫ — ВАЛАСІСТЫ. Розняцца значэннем.
Валасаты. Пакрыты, аброслы валасамі. Валасатьья рукі.
Валасісты. Спец. Які мае валакністую будову. Валасі-сты азбест.
ВАЛАСЁНЬ, -сня, М -сні, Р мн. -снёў (вадзяны чарвяк), толькі адз. -сню, М -сні (хвароба)
ВАЛАСЫ гл. волас
--- 85
ВАЛЬЦАВАННЕ
ВАЛАСЯНЫ [не валасяны] (які складаецца або зробле-ны з валасоў)
ВАЛАЧЫ, валакў, валачэш, -чэ, -чбм, -чацё, валакўць, пр. валбк, валакла, -лб, -лі, заг. валачы — ВАЛА-чыць, валачў, валбчыш, -чыць, -чаць, пр. валачыў, -чыла, -лі, заг. валачьі. Супадаюць у знач. ‘цягнуць, не адрьіваючы ад паверхні чаго-н.’, ‘несці, везці што-н. цяжкае’, ‘весці куды-н. сілком’, ‘красці’, але валачыць азначае шматразовае і розначасовае дзеянне. Ён скры ню валачэ ў двор (Э. Валасевіч). А чаму яе валакуць сілком? (М. Гроднеў). Мяне білі і судзілі, Па участ ках валачылі, А цяпер сюды папаў (Я. Колас).
Валачыць ужыв. яшчэ ў знач.: 1. разм. Насіць (пра адзенне). Скінь лахманы, што доўгія векі Ты валачы-ла з кастры, з палыну (Я. Купала). 2. перан.. Весці бяз-радаснае, цяжкае жыццё. Ганьба таму, хто, радзіў-шыся ў ярме, валочыць яго пакорна (Я. Купала).
3.	спец. АпраЦоўваць метал шляхам працягвання праз конусападобныя адтуліны. Валачыць дрот.
ВАЛЕЙБОЛ, -ла, М -ле
ВАЛЁНКІ [не валенкі], -нак і -нкаў, адз. валёнак [не валенак]
ВАЛЛЁ, валля, М валлі, мн. вбллі, вблляў — ВАЛЛЯК, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў. Супадаюць у знач. ‘пашы-раная частка стрававода ў птушак, малюскаў’.
Валляк ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Пашырэнне шчытапа-добнай залозы пры базедавай хваробе. 2. Адвіслыя складкі падбародка. Разм.
ВАЛОКА, ДМ -лбцы, Р мн. валбк
ВАЛЎЙ, валуя, М -уі, мн. валуі, -уёў (грыб)
ВАЛЎН, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў вАльдшнэп, -па, М -пе [не вальдшнэп] ВАЛЬТАЖ, -жў, М -жы
ВАЛЬЦАВАННЕ — ВАЛЬЦОЎКА, ДМ -бўцы. Супада-юць у знач. ‘пракатванне вальцамі, драбненне валь-цамі’. Вальцаванне (вальцоўка) скуры. Вальцаванне (вальцоўка) пшаніцы.
ВАЛЬЦОВАЧНЫ
86 ----
Вальцоўка ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Машына, абсталява-ная вальцамі. 2. Вальцовы млын. 3. Пшанічная мука першага гатунку.
ВАЛЬЦОВАЧНЫ — ВАЛЬЦОВЫ. Розняцца значэннем. Вальцовачны. Які мае дачыненне да вальцавання. Вальцовачная машына. Вальцовачны цэх.
Вальцовы. 1. Абсталяваны вальцамі. Вальцовы млын. Вальцовыя станкі. 2. Зроблены пры дапамозе вальцаў. Вальцовы памол.
вАльцы, -цаў, адз. валец, -льца, М -цы
ВАЛЮНТАРЫСТЫЧНЫ — ВАЛЮНТАРЫСЦКІ. Роз-няцца значэннем.
Валюнтарыстычны. Заснаваны на валюнтарызме; уласцівы валюнтарызму. Валюнтарыстычная тэо-рыя. Валюнтарыстычны светапогляд.
Валюнтарысцкі. Уласцівы валюнтарысту. Валюнта-рысцкі падыход. Валюнтарысцкія канцэпцыі.
ВАЛЮТА, ДМ валюце
валютна-фінАнсавы
ВАНДЗЭЛАК, -лка, ДМ -лку (клунак). Разм.
ВАНДРОЎНІК, -ка, ДМ -ку і (разм.) ВАНДРОВЕЦ, -6ў-ца, ДМ -бўцу
ВАНДРОЎНІЦКІ — ВАНДРбЎНЫ. Супадаюць у знач. ‘уласцівы вандроўніку, звязаны з вандроўніцтвам’. Вандроўніцкае (вандроўнае) жыццё. Вандроўніцкі (вандроўны) шлях.
Вандроўніцкі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘неабходны для ванд-роўніка, вандравання’. Вандроўніцкі рыштунак.
Вандроўны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які часта пера-ходзіць, пераязджае з месца на месца. Вандроўны кра-вец. 2. Перасоўны. Вандроўны цырк. 3. Які не мае асе-ласці; качэўны. Вандроўныя плямёны.
ВАНІЛІН, -ну, М -не — ВАШЛЬ, Т -ллю, ж. Розняцца значэннем.
Ванілін. Пахучае арганічнае рэчыва, якое здабываец-ца з пладоў трапічнай расліны або штучным шляхам і прымяняецца ў кулінарыі.
87
BÄPKA
Ваніль. 1. Трапічная расліна з пахучымі пладамі. 2. Су-шаныя плады гэтай расліны.
ВАНІЛІНАВЫ — ВАНІЛЬНЫ. Розняцца значэннем.
Ванілінавы. Які мае адносіны да ваніліну.
Ванільны. Уласцівы ванілі; які мае адносіны да ванілі; прыгатаваны з ваніллю. Ванільны пах. Ванільная па-лачка. Ванільны шакалад. Ванільныя сушкі.
BÄHHA, Р мн. ваннаў — ВАННАЯ, наз. Розняцца зна-чэннем.
Ванна. 1. Вялікая прадаўгаватая пасудзіна для мыц-ця. 2. Працэсс мыцця. Прыняць ванну. 3. Лячэбна-пра-філактычны сродак. Хвойныя ванны. Сонечныя ван-ны.
Ванная. Пакой, у якім размяшчаецца ванна.
вАпельны — вАпенны — вАпнавы.
Вапенны і вапнавы супадаюць у знач. ‘звязаны з выра-бам вапны’, ‘у састаў якога ўваходзіць вапна’, але вапенны ўжыв. радзей. Вапнавы (вапенны) завод. Вапнавая (вапенная) печ. Вапнавая (вапенная) вада. Вапельны ўжыв. у знач. ‘які мае адносіны да вапельні’. ВАПЕЛЬНЯ, Р мн. -няў (печ для выпальвання вапны)
ВАПНЯК, РДМ -кў
ВАР гл. кіпень
ВАРАНЁЦ, -нцў, М -нцьі (расліна)
BAPATÄP, -ра, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў
ВАР’ЕТЭ, нескл., н.
BÄPKA, ДМ -рцы — ВАРЭННЕ. Супадаюць у знач. ‘га-таванне ежы шляхам кіпячэння’, але адрозніваюцца спалучальнасцю. Варка (варэнне) абеда. Варка (ва-рэнне) супу. Але толькі: Варэнне піва. Варэнне фрук-таў.
Варка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прыгатаванне, прывядзен-не ў вадкі стан шляхам награвання, плаўлення’. Вар-ка клею. Варка сталі. Варка мыла. Варка шкла. Вар-ка жалеза.
Варэнне ўжыв. яшчэ ў знач. ‘ягады, фрукты, звараныя з цукрам, мёдам’.
ВАРОТЦЫ
88 ----
ВАРОТЦЫ, -цаў, адз. няма
ВАРОТЫ, варбт і варбтаў, адз. няма
ВАРСІНІСТЫ — ВАРСІСТЫ. Розняцца значэннем.
Варсіністы. Пакрыты варсінкамі. Варсіністая абалон-ка.
Варсісты. Пакрьіты ворсам; з густым ворсам. Варсі-стае сукно. Варсістая коўдра.
BAPHITÄT, -ата, М -аце — ВЯРСТАК, верстака, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў — CTAHÖK, -нка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў. Варштат і вярстак супадаюць у знач. ‘спецыяльны стол для ручной сталярнай, слясарнай работы’. Станіслаў кінуў на варштат абцугі і крута павярнуўся da Міха-ла (А. Чарнышэвіч). [Дзядзька} прыладзіў каля зям-лянкі нешта накшталт верстака, нарыхтаваў але-шыны і пачаў рабіць ночвы (Я. Брыль).
Варштат і станок ужыв. у знач. ‘машына для апрацоўкі металу, дрэва і пад. або для вырабу чаго-н.’, але вар-штат у гэтым знач. — уст. Такарны станок. Фрэзерны. станок. Свідравальны варштат. Пяюць варштаты ткацкія, Складаюнь працы гімн (А. Астрэйка).
Станок ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Прыстасаваннс для вы-канання пэўных работ. Станок для прамывання зола-та. Станок для гнуцця дуг. 2. Аснова, на якой зама-цавана гармата, кулямёт. Станок кулямёта. 3. спец. Прыстасаванне для ўмацавання палатна, устаноўкі каркаса, скульптурнага матэрыялу пры рабоце над карцінай, скульптурай. 4. спец. Прыстасаванне для апоры ў час некаторых трэніровачных заняткаў. 5. Прыстасаванне, у якое ставяць жывёлу (лячыць, падкаваць і пад.).
ВАРЫЯНТ, -та, М -нце
ВАСЕМНАЦЦАЦЬ, РДМ васемнаццаці, Т васемнаццац-цю
BACKABÄHbI — ВАСК0ВЫ. Розняцца значэннем.
Васкаваны. Нацёрты воскам, апрацаваны воскам. Вас-каваная падлога. Васкаеаная папера.
Васкбвы. 1. Зроблены з воску. Васковая свечка. Вас-ковая фігура. 2. Падобны да воску. Васковы твар.
89
ВАЯКА
ВАСКАВАЦЬ, -кўю, -кўеш, -кўе, заг. васкўй і ВА-шчыць, вашчў, вбшчыш, вбшчыць, заг. вашчы
ВАСТРА... гл. востра...
ВАСТРЭЦ, вастрацў, М -цы (травяністая расліна)
ВАСЬМЁРА, РМ васьмярых, Д васьмярым, Т васьмя-рымі, ліч. зб. Спалучэнне: гл. двое
ВАСЬМІНОГ, -га, ДМ -гу
ВАСЬМЯРЫК, васьмерыка, ДМ -кў. Успг.
BAT, вата, М ваце, Р мн. ватаў
BÄT-ГАДЗІНА, ват-гадзіны, ват-гадзіне, ж.
BÄTMAH, -ну, М -не
ВАТМЁТР, -pa, М -ры, Р мн. -раў
вАтны [не ватні] — ВАТОВЫ. Супадаюць у знач. ‘зроб-лены з ваты, на ваце’. Ватовая (ватная) коўдра. Ва товае (ватнае) паліто.
Ватны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае дачыненне да ваты’. Ватная фабрыка.
ВАТОЎКА, ДМ -бўцы, Р мн. -бвак і (разм.) BÄTHIK, ДМ -ку
BÄT-СЕКЎНДА, ват-секўнды, ват-секўндзе, ж.
ВАТЭРЛШІЯ, Р мн. ватэрліній
ВАТЭРМАШЫНА і (праф.) BÄT9P, -pa, М -ры
ВАТЭРПАС, -са, М -се
ВАТЭРПОЛА, нескл., н.
ВАЎЧАР, -pa, М -ры
ВАЎЧАЯГАДА, ДМ -дзе, мн. -ды, -д
ВАФЛЯ, Р мн. вафель і ваф’ляў [не вафлей]
ВАЧАНЯТЫ, -нят, адз. няма. Разм.
ВАШ, займ. прыналежны. Пішацца з вялікай літары як форма ветлівасці пры звароце да адной асобы: У адказ на Ваша пісьмо паведамляю.
ВАШЧЫЦЬ гл. васкаваць
ВАЯВОДА, -ды, Д -ду, Т -дам, М -дзе, Р мн. ваявбдаў, м.
ВАЯЖ, ваяжу, М -жы. Іран.
ВАЯКА, -кі, ДМ -ку, Т -кам, Р мн. ваяк і ваякаў. м. Разм.
ВЕГЕТАРЫЯНЕЦ
90 ----
ВЕГЕТАРЫЯНЕЦ, -нца, ДМ -нцу
BETET АТЫЎНЫ — ВЕГЕТАЦЫЙНЫ. Розняцца значэн-нем.
Вегетатыўны. Біял. Які служыць для жыўлення, рос-ту жывёльных і раслінных арганізмаў. Вегетатыўныя органы.
Вегетацыйны. Бапг. Звязаны з вегетацыяй. Вегета-цыйны перыяд.
BETET АЦЫЯ (стан актыўнай жыццядзейнасці раслін). Бат.
ВЁЕРАЛІСТЫ
ВЁЖА, Р мн. веж і вёжаў
ВЕЗЦІ, вязў, вязёш, вязё, вязём, везяцё, вязўць, пр. вёз, вёзла, вёзлі, заг. вязі
ВЁЙКІ, Р мн. вёек, адз. вёйка, ДМ вёйцы, ж.
ВЕК, РД вёку, М вёку (ва ўстойлівых зваротах вякў: на маім вякў), мн. вякі, вякбў (ва ўстойлівых зваро-тах вёкі: вёкі вёчныя, на вёкі)
ВЁКТАРМЁТР, -pa, М -ры
ВЕЛА... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. слову веласіпедны. Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі дру-гая частка можа ўжывацца як самастойнае слова (вёла-гбнка, вёлазавбд, вёлакймера, вёлакрбс, вёлапрабёг, вё-ласпбрт, вёлатрэк). Але: веладрбм, веласіпёд.
ВЁЛАМ0ТАГ0НКІ, вёламбтагбнак, адз. няма
ВЕЛАТЎР, -pa, М -ры (адзін круг веласіпедных гонак) ВЕЛІЗАРНЫ і ВЯЛІЗАРНЫ
ВЕЛІКА... гл. вяліка...
ВЕЛІЧЫНЯ, мн. велічыні, велічынь
ВЕЛЬВЁТ, -ту, М -ёце
ВЕЛЬЗЕВЎЛ, -ла, М -ле (чорт). Кніжн.
ВЕЛЮР, -ру, М -ры
ВЁНА, Р мн. вен, ж.
ВЕНДЭТА, ДМ -эце
ВЁНЗЕЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў [не -лей]
ВЁНТЫЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў [не -лей]
--- 91
ВЁРХАМ
ВЕНТЫЛЯТАР, -pa, М -ры
ВЕНТЫЛЯТАРНЫ — ВЕНТЫЛЯЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем.
Вентылятарны. Які мае адносіны да вентылятара.
Вентыляцыйны. Які мае адносіны да вентыляцыі. Вен-тыляцыйныя трубы. Вентыляцыйнае абспгаляванне. ВЁНЦА, Р мн. вёнцаў, н. (абадок, які ахоплівае што-н.) ВЕПР, вёпра, М -ры, мн. вёпры, вёпраў
ВЕРАБЁЙ, -б’я, М -б’і, Р мн. -б’ёў [не варабёй]
ВЕРАБ’ЯНЯ і ВЕРАБ’ЯНЁ, для абодвух РДМ -няці,
Г-нём, мн. -няты, -нят (птушаня вераб’я)
ВЕРАНДА, ДМ -дзе, Р мн. верандаў
ВЁРАС, -су, М'-се, мн. верасы, верасбў
ВЕРАСНЁВЫ — ВЕРАСНЁЎСКІ. Супадаюць у знач. ‘які мае дачыненне да верасня’. Вераснёвая (вераснёўская) ноч. Вераснёвае (вераснёўскае) паветра.
Вераснёўскі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘характэрны для ве-расня’. Восень яшчэ не паспела пазалаціць усёй лісто-ты на дрэвах, але ўжо сыпанула на іх вераснёўскую фарбу (А. Чарньішэвіч).
BEPACÖK, РДМ -скў. Памянш.-ласк. да верас.
ВЕРАЦЁННІЦА, Р мн. верацённіц. Заал.
ВЕРАЦЁНЦА, Р мн. -цаў [не верацёнца]. Памянш.-ласк.
да верацяно.
ВЕРАЦЯНО, мн. верацёны (з ліч. 2, 3, 4 верацяны), -цён і -цёнаў
ВЕРБЁНА (травяністая або кустовая расліна)
ВЕРДЬІКТ, -ту, М -кце
ВЁРМАХТ, -та, М -хце
ВЕРМІШЭЛЬ, Т -ллю, ж.
ВЕРНІСАЖ, -жу, М -жы (урачыстае адкрыццё мастац-кай выстаўкі)
ВЕРТЫКАЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
ВЕРФ, Т вёрф’ю, Р мн. вёрфей і вёрфяў
ВЁРХАМ — ВЯРХОМ, прысл. Супадаюць у знач. ‘седзя-чы на кані, спусціўшы ногі па абодва бакі яго; седзя-
ВЁРХНЕ...
92 ----
чы на чым-н., як на кані’. Сесці верхам (вярхом) на каня. Ехаць верхам (вярхом) на кані.
Верхам ужыв. яшчэ ў знач. ‘зверху, па версе’. Рухалі-ся верхам. Полымя распаўсюджвалася верхам.
ВЁРХНЕ... і ВЕРХНЯ... — першая частка складаных слоў са значэннем: 1)які знаходзіцца вышэй іншага або займае болып высокую частку чаго-н., а таксама з’яўляецца верхняй часткай чаго-н. (вёрхнезубны, вёрхненямёцкі, вёрхнекамённавўгальны, вёрхнесі-лёзскі); 2) размешчаны ў верхнім цячэнні ракі (вёрх-недняпрбўскі, верхнядзвінскі). Верхне... пішацца, калі ў другой частцы націск падае не на першы склад. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск. Верхня... ужываецца, калі націск у другой частцы падае на першы склад.
ВЁСНІЦЫ, -ніц, адз. няма
ВЁСТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так і ВЕСЦЬ, Т вёсцю, мн. вёсці, вясцёй
ВЕСТЫБУЛЯРНЫ
ВЕСТЫБЮЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў [не -лей]
ВЕСЯЛЎН, веселуна, М -нё і ВЕСЯЛЬЧАК, весельчака, ДМ-кў
ВЁТЛІВЫ і (радзей) ВЁТЛЫ. Ветплівыя (ветлыя) сло-вы. Голас ветлівы (ветлы).
ВЁТРАВЫ — ВЕТРАВЬІ — ВЁТРАНЫ — ВЕТРАНЬІ.
Ветравы і ветраны супадаюць у знач. ‘які прыводзіцца ў рух ветрам’. Ветраны млын. Ветравы. рухавік.
Ветравы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прызначаны для аховы ад ветру’. Ветравое шкло.
Вётравы ўжыв. у знач. ‘які мае адносіны да ветру’. У хвоях чуцен ветравы шэпт (К. Чорны).
Вётраны ўжыв. у знач.: 1.3 ветрам. Ветраны дзень. Ветранае надвор’е. 2. перан. разм. Легкадумны. Вет-раная дзяўчына.
ВЁТРАЗЬ гл. парус
ВЁТРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць, -раць, пр. вётрыў, -ыла, -ылі, заг. вётры — ВЁТРАЦЬ, -ае, -аюць, пр. вётраў, -алі. Розняцца значэннем.
--- 93
ВІДНЫ
Вётрыць. Ачышчаць збожжа ад смецця на ветры. Bern-рыць пшаніцу.
Вётраць. Прасушвацца, праветрывацца. На вострым частаколе ветраў насенны. кмен (В. Адамчык).
ВЕТЭРЫНАР, -ра, ДМ -ру ветэрынАрна-заатэхнічны ветэрынАрна-лячэбны ветэрынАрна-санітАрны ВЕТЭРЫНАРЫЯ [не ветэрынарыя] ВЁХАЦЬ, вёхця, М вёхці, Р мн. вёхцяў ВЁЦЕР, вётру, М -ры, мн. вятры, -рбў ВЁЧА, мн. вёчы, вёчаў, н.
ВЁЧНАЗЯЛЁНЫ
ВІГОНЬ, Т -нню (пража, тканіна)
ВІД1, віду, М (аб) відзе, (на) відў (знешні выгляд каго-н., чаго-н.; тое, што адкрываецца перад вачамі; пейзаж), толькі мн. віды, відаў (меркаванні, планы на будучае) ВІД2, віду, М (аб) відзе, мн. віды, відаў (разнавіднасць, тып; адзінка класіфікацыі раслін, жывёл)
ВІДАВОЧНЫ — ВІДОЧНЫ. Супадаюць у знач. ‘яўны, прыкметны; бясспрэчны’. Відавочная сувязь. Відавоч-ная (відочная) перавага.
Відочны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які добра відаць’. На відочным месцы.
ВІДАВЫ [не відавы]. Відаеы фільм. Відавыя паняцці.
ВІДНЁЦЦА — ВІДНЁЦЬ. Супадаюць у знач. ‘быць відным, быць у полі зроку’. Справа віднеецца (віднее) лес.
Віднець ужыв. яшчэ ў знач. ‘світаць’. Пачало ўжо віднець.
ВІДНЫ— ВІДНЫ. кар. ф. відзён м„ відна ж„ віднб н„ мн. відны. Розняцца значэннем.
ВІдны. 1. Значны, важны, выдатны, вядомы. Займаць відны пост. Відны дзеяч мастацтва. 2. Рослы, стат-ны. Прыгожы, еідны мужчына.
Відны. 1. заўсёды поўная ф. Добра асветлены; светлы. Каля акна відное месца для пісьмовага стала. Відная
ВІДЭАЗАПІС
94
ноч. 2. часцей кар. ф. у знач. вык. Даступны зроку, бачны. Відзён лес. Відно возера. Відны лясы.
ВІДЭАЗАПІС, -су, М -се
ВІДЭАІМПУЛЬС, -су, М -се
ВІДЭАКАНАЛ, -ла, М -ле
ВІДЭАКЛІП, -па, М -пе
ВІДЭАСІГНАЛ, -ла, М -ле
ВІДЭАТЭЛЕФОН, -на, М -не
ВІЗАВАЦЬ, незак. -зўю, -зўеш, -зўе — ВІЗІРАВАЦЬ, зак. і незак. -рую, -руеш, -руе. Розняцца значэннем.
Візаваць. Ставіць візу. Візаваць пашпарт. Візаваць камандзіроўку.
Віз(раваць. Навесці (наводзіць) аптычны прыбор. Візіраваць лінію.
ВІЗАВІ, нескл., м. і ж.; прысл. Мой (мая) візаві. Сядзець візаві.
ВІЗІРАВАЦЬ гл. візаваць
ВІЗІТ, -ту, М-іце. Спалучальнасць. Ужываецца са словамі нанесці (у афіцыйнай мове) і зрабіць (у гутарковай мове) — аб наведванні хворага ўрачом і інш. Нанесці візіт паслу. Першы свой візіт пасля сустрэчы. з баць-камі ён зрабіў свайму былому камандзіру (М. Пасля-довіч).
ВІКАРЫЙ [не вікары], -ыя, ДМ -ыю, мн. вікарыі, -рыяў BIKÖHT, -та, М -нце [не вікант]
ВІКТОРЫЯ-РЭГІЯ, РДМ віктбрыі-рэгіі
ВІЛКІ, -лак — ВІЛЫ, віл і вілаў, адз. няма. Супадаюць у знач. ‘ручная сельскагаспадарчая прылада для пера-носу сена, саломы’.
Вілкі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прылада, пры дапамозе якой ставяць у печ або вымаюць з яе гаршкі’.
ВІЛЬГАЦЕТРАШЧНЫ
ВІЛЬГАЦЬ, Т -ццю — ВІЛЬГОТНАСЦЬ, Т _сцю. Розняц-ца значэннем.
ВІльгаць. 1. Вада, вадкасць. Ліпы каля тратуараў па-жоўклі, пачалі скідаць лішняе лісце, не здолеўшы на-
--- 95
ВІРАЖ-ФІКСАЖ
паіць яго вільгаццю (М. Ваданосаў). 2. Сырасць. Ад ракі цягнула вільгаццю і холадам (Л. Арабей).
Вільгбтнасць. Наяўнасць вільгаці ў чым-н. Вільгот-насць паветра.
ВІЛЬГАЦЯМЁР, -pa, М -ры
ВІЛЬЧЫК, -ка, ДМ -ку і ВІЛЬЧАК, -ка, ДМ -кў (верхні стык даху, страхі)
BIHÄ — ВІНАВАТАСЦЬ, Т -сці. Розняцца значэннем.
Віна. 1. Нядобры ўчынак, правіннасць. Адчуць віну. Даказаць віну. 2. Адказнасць за нядобры ўчынак, зла-чынства. Ускласці віну на каго-н. 3. Прычына (чаго і чаму). А сок быў свежы, такі хвацкі, Такі салодкі, забіяцкі! Ён быў галоўнаю віною Таго, што познаю парою Сядзелі дзеці чарадою I з дзядзькі вочак не спушчалі I стравы важнае чакалі (Я. Колас). Незвы-чайны сход у нас сягоння. Хлопец малады віной таму (I. Летка).
Вінаватасць. Наяўнасць віны, удзел у злачынстве, ня-добрым учынку. Вінаватасць каго-н. не даказана. Ступень вінаватасці.
ВІНДА, ДМ -дзе, Р мн. віндаў
ВІНЕГРЭТ, -ту, М -эце
ВІНТ1, вінта, М-нцё, мн. вінты, -тбў (шруба; частка рухавіка парахода, самалёта ў выглядзе лопасцей)
ВІНТ2, вінта, М -нце (карцёжная гульня)
ВІНЦІЦЬ, вінчў, вінціш, вінціць, вінцяць
ВІНЧЭСТЭР, -pa, М -ры (тып паляўнічага ружжа).
Пішацца з малой літары.
ВІНЬЁТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
ВІР, РД віру, Т вірам, М (у) віры і (у) віры, мн. віры, вірбў
ВІРАЖ1, -жў, М -жьі, мн. -жьі, -жбў (паварот самалёта, карабля, спартыўнай дарогі)
ВІРАЖ2, віражу, М -жы (хімічны раствор)
ВІРАЖ-ФІКСАЖ, віраж-фіксажу, М віраж-фіксажы. Спец.
ВІРЛІВЫ
96
ВІРЛІВЫ — ВІРЫСТЫ. Супадаюць у знач. ‘у якім мно-га віроў’. Вірлівая (вірыстая) рака.
Вірлівы ўжыв. яшчэ у знач.: 1. Які віруе, бурліць. Вірлівы паток. 2. перан. Кіпучы, бурлівы. Вірлівая ма-ладосць.
ВІСКІ, нескл., н.
ВІСНУЦЬ, -ну, -неш, -не, -нуць, пр. віс і віснуў, вісла, віслі
вітаміназмяшчАльны
ВІТАМІННЫ — (радзей) ВІТАМІНАВЫ — BITAMIHÖ-ЗНЫ.
Вітамінны і вітамінавы супадаюць у знач. ‘які мае ў сабе вітаміны, які мае адносіны да вітамінаў’. Вітамінныя кармы. Вітамінная мука. Вітамінная (вітамінавая) лабараторыя.
Вітамінозны. Багаты вітамінамі. Вітамінозны тлушч. Вітамінозныя ягады.
BITÖK, вітка, ДМ -ку, мн. -кі, -коў
ВІТРАЖ, -жа, М-жы, мн. -жьі, -жбў
BIXÖP1 і ВІХАР, для абодвух віхру, М -ры, мн. віхры, віхраў (моцны вецер)
BIXÖP2, віхра, М-ры, мн. віхры, -рбў (узнятая ўверх пасма валасоў)
ВІХРЫЦЦА, -рыцца — ВІХРЫЦЬ, -рыць. Супадаюць у знач. ‘кружыцца віхрам’. Віхрыліся лісточкі бярозы. Віхрыла пена.
Віхрыць ужыв. яшчэ ў знач. ‘узнімаць, кружыць што-н. віхрам’. Вецер віхрыў пыл.
ВІЦЬ, ую, уёш, уё, уём, уяцё, уюць, пр. віў, віла, вілб, заг. ві
ВІЦЭ-... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. словам намеснік, памочнік. Пішацца праз злучок з наступнай часткай слова і мае пабочны націск (віцэ-адмірал, віцэ-адміральскі, в'іцэ-кбнсул, віцэ прэзі-дэнт, віцэ-прэм’ёр).
ВІШАНЬКА, ДМ -ньцы, Р мн. -нек [не вішанка]. Па-мянш.-ласк. да вішня.
--- 97
В0ДАВАРОТ
ВІШНЯ, Р мн. вішань і вішняў
ВІШНЯК, РДМ -кў
ВІЯДЎК, віядўка, ДМ -ку (мост над дарогай, ярам) ВІЯЛАНЧЭЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
ВНУ [вэнэу] (вышэйшая навучальная ўстанбва), нескл., ж. ВНУ пачала прььём устпупных экзаменаў.
ВОБАД, -да, М-дзе, мн. абады (з ліч. 2, 3, 4 вббады), абадбў
ВОБЗЕМЛЮ і ВОБЗЕМ. Прысл. Разм.
ВОБЛАКА, ДМ -ку, мн. вбблакі і аблбкі, вбблакаў і аб-лбкаў
ВОБЛАСЦЬ, мн. вббласці, абласцёй, Д -цям, Т-цямі, М -цях
В0ГНЕ... і АГНЯ... — першая частка складаных слоў, якая паказвае на адносіны да агню. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова. Вогне... ужываецца, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад, мае па-бочны націск (вогнеахова, вдгненебяспёчны, вдгнепадбб-ны, вбгнепаклдннік, вдгнеправддны, вогнетушыцель, вб-гнеўстбйлівы). Агня... пішацца, калі націск у другой ча-стцы слова падае на першы склад (агнядьішны, агнямёт, агнястрэльны, агняцвёт).
ВОГНІШЧА, Р мн. -чаў
В0ДА... і ВАДА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. словам вада, водны. Пішацца разам з наступнай часткай слова. Вбда... мае пабочны націск (вддаахбўны, водаачышчальны, водагаспадар-чы, вддалюбівы, вддалячэбніца, вддалячэнне, вддана-гравйльнік, вдданепранікальнасць, вддаправодчык). Вада... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (вадагрэйка, вадакйчка, вада-лаз, вадаплаўны, вадасхбвішча).
В0ДААДВОД, -да, М -дзе (сістэма мерапрыемстваў і збу-даванняў для адводу вады ад дарожнай паласы). Спец.
В0ДААДЛІЎ, -ліву, М -ліве (адпампоўванне вады). Спец. В0ДАВАРОТ, -ту, М -бце
4 4ак 1752
ВОДАЗАБЕСПЯЧЭННЕ
98 ----
В0ДАЗАБЕСПЯЧЭННЕ — В0ДАЗАБЯСПЁЧАНАСЦБ. Розняцца значэннем.
Вбдазабеспячэнне. Забеспячэнне вадой. Водазабеспя-чэнне гарадоў.
Вбдазабяспёчанасць. Ступень забяспечанасці вадой зямлі, пасеваў. Водазабяспечанасць зямель.
В0ДАЗАБОР, -ру (падача вады з ракі ў арашальныя, суд-находныя каналы, водаправодную сетку і г. д.) і -ра (гідратэхнічрае збудаванне для забору вады з ракі), М -ры
В0ДАПАДЗЁЛ, -лу, М -ле
В0ДАПРАВ0Д, -да, М -дзе
В0ДАПРАВОДНА-КАНАЛІЗАЦБІЙНЫ
ВОДАРАСЦЬ, Р мн. -цей
В0ДБЛІСК і ВОДБЛЕСК, РДМ для абодвух -ку
В0ДЗЫЎ, вбдзыву, М -ве — РЭЦЭНЗІЯ. Супадаюць у знач. ‘пісьмовы артыкул, у якім даецца крытычная ацэнка навуковага, мастацкага твора, спвктакля, кіна-фільма’. Кіраванне: Водзыў на што і (радзей) аб чым. Водзыў на кнігу. Водзыў аб новым кінафільме надру-каваны ў газеце. Рэцэнзія на што. Рэцэнзія на дысер-тацыю.
Водзыў ужьів. яшчэ ў знач. ‘думка, меркаванне, у якіх даецца ацэнка каго-н., чаго-н.’. Водзывы настаўнікаў аб вучню былі самыя лепшыя.
В0ДНА... і В0ДНА- — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову водны. Водна... пішацца разам з наступнай часткай, калі складанае слова з’яў-ляецца прыметнікам, які ўтвораны са злучэння слоў, падпарадкаваных адно аднаму, мае пабочны націск (вбднаспартьіўны — водны спорт, вдднаэнергетыч-ны — водная энергетыка). Водна- (праз злучок) пішац-ца тады, калі складаны прыметнік абазначае двухба-ковасць адносін, мае пабочны націск (вбдна-меліяра-цьійны — водны і меліярацыйны, вддна-маторны — водны і маторны, вддна-салявьі — водны і салявы).
В0ДНАЛБІЖНІК, -ка, -ку, Р мн. -каў
В0ДНАЛБІЖНЫ %
--- 99
ВОЛЬТАВЫ
ВбДНАТРАНСПАРТНЫ
водны гл. вадзяны
ВОДПАВЕДЗЬ, Т -ддзю, Р мн. -дзей і -дзяў
ВОДПУСК гл. адпачынак
ВОДРУБ, -ба, М -бе, мн. адрубы, -ббў. Гіст.
ВОЕНАЧАЛЬНІК, -ка, ДМ -ку
ВОЖАГ, -га, ДМ -гу, мн. ажагі, -гбў (дзяржальна вілак, качаргі)
BÖ3EPA, мн. азёры (з ліч. 2, 3, 4 вбзеры), азёр і азёраў
BÖIHCKI гл. ваенны
ВОЙСКА, Р мн. вбйскаў, н.
ВОКА, мн. вбчы (з ліч. 2, 3, 4 вбкі), вачэй, вачам, вбчы, вачамі і вачыма [не вачмі], вачах
ВОКАМГНЁННА, прысл.
BÖKIC, -су, М -се — ВОКІСЕЛ, -слу, М -ле. Спец. Роз-няцца значэннем.
Вбкіс. Сярэдняя ступень акіслення рэчыва. Вокіс жа-леза.
Вбкісел. Злучэнне хімічнага элемента з кіслародам. Во-кіслы азоту.
ВОЛАК, -ка, ДМ -ку (рыбалоўная сетка ў выглядзе мяш-ка) і РДМ -ку (шлях, па якім перацягвалі волакам лодкі з грузам)
ВОЛАС, -са і -су (зб.), мн. валасы, валасбў
В0ЛАСАПАДОБНЫ
ВОЛАСЦЬ, Т -цю, мн. вбласці, валасцёй
вольт1, -та, М вбльце, Р мн. вбльтаў (адзінка вымя-рэння напружання электрычнага току)
вольт2, -та, М вбльце, Р мн. вбльтаў (круг, утвораны крутым паваротам каня пры верхавой яздзе на мане-жы; ухіленне ад удару праціўніка ў час фехтавання)
В0ЛБТА, ДМ вбльце (лёгкая баваўняная тканіна)
ВОЛЬТАВЫ1 (пашыты з вольты). Вольтавая блузка.
ВОЛЬТАВЫ2: вольтава дуга — толькі кар. ф. Пішацца з малой літары.
В0ЛЫ-АМПЁР
100 —
В0ЛБТ-АМПЁР, вбльт-ампёра, М вбльт-ампёры, м.
В0ЛБТАМПЕРМЁТР, -pa, М -ры
ВОЛЬТ-СЕКЎНДА, вбльт-секўнды, ДМ вбльт-секўндзе, ж.
ВОЛЬХА, ДМ вбльсе, Р мн. вбльхаў ВОЛЯЙ-НЯВОЛЯЙ, прысл.
ВОРАГ, -га, ДМ -гу, мн. вбрагі, вбрагаў
ВОРНЫ — ВОРЫЎНЫ. Супадаюць у знач. ‘прыгодны для ворыва; на якім сеюць сельскагаспадарчыя куль-туры’. Ворная зямля. Ворыўнае (ворнае) поле.
Ворны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прызначаны для ворыва’. Ворныя прылады.
ВОРЫВА, -ва, Д -ву, М -ве
BÖCEM, РДМ васьмі, Т васьмю
В0СЕМДЗЕСЯТ, РДМ васьмідзесяці, Т васьмюдзесяццю BOCEMCÖT, васьмісбт, васьмістам, васьмюстамі, васьмі-стах
ВОСЕНЬ, Т -нню, Р мн. -ней
BÖCTPA... і ВАСТРА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач.: а) слову востры (вост-равугбльнік, востравугбльны, вбстракантбвы, вост-раканцбвы, вастрагбрбы); б) словам вельмі, надта, надзвычай (вдстрадэфіцытны, вдстразарйзны, вбст-раінфекцыйны, вдстрасатырьічны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Востра... мае пабочны націск. Вастра... ужываецца тады, калі націск у другой част-цы падае на першы склад, пабочнага націску не мае (вастравёрхі, вастравбкі, вастрагрўдка, вастразўбы, вастраліст, вастрандс).
ВОСТРАЎ, -ава, М -аве, мн. астравы (з ліч. 2, 3, 4 вбстра-вы), -вбў
ВОСЦІ, -цяў, адз. няма
ВОСЬ, Т вбссю, Р мн. вбсей і вбсяў
ВОСЬМЫ, ліч. парадкавы
ВОТУМ, -му, М -ме
ВОЎК, вбўка і ваўка, ДМ вбўку і ваўкў, Т вбўкам і ваў-кбм, мн. ваўкі, ваўкбў
--- 101
ВУЗДЭЧКА
В0ЎНА... і ВАЎНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову воўна. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Воўна... мае пабочны націск (вдўнаапрацоўчы, вдўнапрадзённе, вдўнапрадзільня, вдўначасальны). Ваўна... пішацца, калі націск у дру-гой частцы слова падае на першы склад (ваўначбска, ваўнамыйка).
ВОЦАТ, -ту, М -аце
ВОЧКА гл. ачко
ВУАЛЬ, Т -ллю
ВЎГАЛ, вугла, М вуглё (але: на вуглў вуліцы), мн. вуг-лы, -лбў
ВЎГАЛЬ, вўгалю, мн. вуглі, вуглёў (цвёрдае гаручае вы-капнёвае рэчыва) і вўглі, вўгалі (рэшткі няпоўнага зга-рання драўніны)
ВЎГАЛЬНА-МЕТАЛУРГІЧНЫ
ВЎГЛЕ... і ВУГЛЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову вугаль. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Вўгле... мае пабочны націск (вўглеачышчйльны, вўглекіслатй, вўглепад’ёмнік, вўг-лепадббны, вўглепрамыслбвасць). Вугля... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (вуглякіслы, вуглякоп., вуглямьшка, вуглясдс).
ВУГЛЯРОДЗІСТЫ — ВУГЛЯРОДНЫ. Розняцца значэн-нем.
Вуглярбдзісты. 3 дамешкай вугляроду. Вугляродзі-стая сталь.
Вугляродны. Які мае адносіны да вугляроду. Вугля-роднае жыўленне раслін.
ВУДЗІЛЬНА, Р мн. -наў, н.
ВЎДЗІЦЬ [he вудзхць], вўджу, вўдзіш, вўдзіць, вўдзяць, заг. вудзь і вудзх
ВУЖ, вужа і вўжа, М (аб) вужы і вўжы, мн. вужы, ву-жбў
ВУЖАКА, ДМ -ацы, Р мн. вужак. Разм.
ВУЗДЭЧКА, ДМ -чцы, Р мн. -чак
ВЎЗЕЛ
102
ВЎЗЕЛ, вузла, М -лё, мн. вузльі, вузлбў. Гордзіеў ву-зел — устойлівы зварот (г — малое).
ВЎЗКА... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. слову вузкі. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, мае пабочны націск, калі другая частка можа выступаць як самастойнае слова (вузка-лісты, вузкалббы, вўзкакалёйка, вўзканацыянйльны, вўзкаспецыяльны, вузкатвары).
ВЎЛЕЙ, вўлея, М вўлеі і вулля, М вуллі, мн. вуллі, вуллёў
ВЎЛІЦА, Р мн. вўліц. Скланенне. Назвы вуліц, якія выступаюць у ролі граматычнага прыдатка да слова вуліца, не скланяюцца: Дом на вуліцы Няміга, на вулі-цы Чырвоная Слабада, на вуліцы Вялікая Слепня. Калі назвы вуліцы выражаны прыметнікам, яны да-пасуюцца да азначаемага слова ў родзе, ліку і склоне: на вуліцы Батанічнай, на вуліцы Запарожскай.
ВУЛЛЁВЫ. Прым. да вулей.
ВУНДЭРКІНД, -да, М -дзе
ВЎСЕНЬ, -ня, М-ні, Р мн.-няў. Заал.
ВЎСНА-ПАЭТЫЧНЫ
ВЎСНЫ, -наў, адз. няма
ВЎСТРЫЦА, Р мн. -рыц
ВЎСЫ, вусбў, адз. вус, вўса, М вўсе
ВЎХА, ДМ вўху, мн. вўшы (з ліч. 2, 3, 4 вўхі), вушэй, вушам, вушамі і вушыма, вушах
вухнАль, -ля, М -лі, мн. вухналі, -лёў ВУЧЫЛІШЧА, Р мн. -чаў
ВЫ, займ. асабовы. Правапіс. Пішацца з вялікай літарьі як форма ветлівасці пры звароце да адной асобы. Пра-шу Вас...; Паведамляем Вам...
Пішацца з малой літары, калі ўжываецца пры зваро-це да некалькіх асоб, а таксама ў анкетах-апытальні-ках. Паважаныя Мікалай Васільевіч і Марыя Пят-роўна, пасылаем вам...
ВЬІБАРНЫ — ВЫБАРЧЫ. Розняцца значэннем.
103
ВЫГАДА
Выбарны. 1. Які замяшчаецца шляхам выбараў. Выбар-ная пасада. Выбарныя органы. 2. Абраны на якую-н. пасаду галасаваннем. Выбарны старшыня.
Выбарчы. Які мае адносіны да выбараў службовых асоб галасаваннем. Выбарчае права. Выбарчая камісія. ВЫВЕРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць, -рым, -рыце, -раць, заг.
выверы [рахм.вьівер]
ВЫВЕСІЦЬ, заг. вывесі [разм. вывесь]
ВЫВЕТРАЦЬ, -ае, -аюць — ВЫВЕТРЫЦЦА, -рыцца, -рацца — ВЫВЕТРЫЦЬ, -рыць, -раць. Усе тры словы ўжываюцца толькі ў форМе 3-й асобы адз. і мн. л.
Выветраць і выветрыцца супадаюць у знач. ‘змяніцца, разбурыцца пад уздзеяннем ветру; знікнуць пад уздзе-яннем ветру’. Дваццаць пяць год не кранулі перабро-даўскіх будынкаў ні трухлінай, ні зменай колеру... Адно смала выступіла скрозь жоўтымі пацеркамі, якія за гады выветралі, высахлі і пачырванеліся (К. Чорны). Некалі вывернутыя з магістральнага ка-нала вялікія масы торфу ўжо выветрыліся (М. Пас-лядовіч).
Выветраць ужыв. яшчэ ў знач. ‘пазбавіцца вільгаці’. Выветрае, падсохне глеба.
Выветрыцца ўжыв. яшчэ ў знач. ‘забыцца’. Маці пай-шла на рабету, упэўненая, што ўчарашняя размова выветрылася з сынавай галавы (А. Пальчэўскі).
Выветрыць ужыв. у знач.: І.Разбурыць што-н. уздзе-яннем ветру. На кольненскіх, боркаўскіх, млінкоўскіх палях стаяць велізарныя штабялі торфу з гноем, складзеныя дбала, па-гаспадарску: іх ні сонца не вы-сушыць, ні вецер не выветрыць, ні паводка не змые (В. Палтаран). 2. Прымусіць забыць. Калі шпго-небудзь вартае, важкае западзе ў яе [памяць], то, бывае, цэ-лым стагоддзям не пад сілу яго выветрыць (Помнікі Беларусі, 1974, №1).
ВЬІВІДНЕЦЬ, вывіднее, пр. вывіднела
ВЫГАДА, ДМ -дзе — ВЫГОДА, ДМ -дзе — ВЫГОД-НАСЦЬ.
ВЫГРАБКІ—	104
Выгада і выгода супадаюць у знач. ‘прыволле’. Адтуль, дзе на выгодзе Шуміць шырокі граб, Гул галасоў да-ходзіць — Садзіцца ў сёдлы штаб (А. Куляшоў). Та-кая выгада жыць каля лесу.
Выгода (перав. мн. выгбды, -даў) ужыв. у знач. ‘усё, што задавальняе максімальныя запатрабаванні’. Ква-тэра з усімі выгодамі.
Выгоднасць ужыв. у знач. ‘зручнасць, спрыяльнасць’. Выгоднасць геаграфічнага палажэння краіны.
ВЫГРАБКІ, Р выграбак, адз. няма
ВЫДУЖАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, -аюць (выстаяць). Разм.
ВЫЖАЛ, выжла, М вьіжле, м. [не выжла, ж.], Р мн. выжлаў (гончы сабака)
ВЫКАПЕНЬ, выкапня, М -ні, Р мн. выкапняў
ВЫКАПНЁВЫ
ВЫКІНУЦЬ, заг. вьікінь [не выкіні]
вымя, вымя, вымю, вымя, вымем, (аб) вымі, (зрэдку) мн. вымі, вымяў, вымям, вымямі, вымях
ВЫНАХОДНІК, -ка, ДМ -ку і ВЫНАХОДЦА, -дцы, ДМ
-дцу, Т -дцам, м.
ВЫНАХОДСТВА — ВЫНАХОДНІЦТВА — ВЫНАХОД-ЛІВАСЦЬ, Т -цю — ВЫНАХОДКА, ДМ -дцы.
Вынаходства, вынаходніцтва 1 вынаходка супадаюць у знач. ‘тое, што вынайдзена’. Вера, хвалюючыся, рас-казала Заруднаму пра сваё вынаходства (І.Турскі). На яго \Дывінца\ рахунку была не адна рацыяналіза-тарская прапанова, два даволі цікавыя вынаходніцт-вы (А. Асіпенка). Дукора будзе расказваць пра сваю новую вынаходку (А. Кулакоўскі).
Вынаходніцтва ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дзейнасць вынаход-нікаў’. Бюро па рацыяналізацыі і вынаходніцтву.
Вынаходства ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дзеянне паводле дзе-ясл. вынаходзіць’. Вынаходства новай машыны.
Вынаходлівасць ужыв. у знач. ‘кемлівасць’. Нямала спрыту і вынаходлівасці праявіў Макар Міхайлавіч, каб выцягнуць лесавоз (У. Мяжэвіч).
ВЫНЯЦЬ, выму, вымеш, выме, вымуць, заг. вымі [не
вынуць]
--- 105
ВЫСЕЎКІ
ВЫПАДАК, РДМ -ку, мн. -кі, -каў [не выпадак]. Але прысл. ВЫПАДКАМ [не вьіпадкам]
ВЫПІЛОЎВАННЕ — ВЫШЛОЎКА, ДМ -лбўцы. Супада-юць у знач. ‘вырэзванне пілой’. Выпілоўванне (выпі-лоўка) пазоў.
Выпілоўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘упрыгожанне, зробле-нае пры дапамозе пілы’. Акрамя конскіх галоў, верх-няя частка шчыта ўпрыгожвалася выпілоўкай у вы-глядзе птушыных галоў і рагоў каровы. («Беларусь»). ВЫШСВАННЕ — ВЫПІСКА, ДМ выпісцы, Р мн. выпі-сак. Розняцца значэннем.
Выпісванне. Спісванне з кнігі, сшытка часткі тэксту.
Выпісванне слоў для картатэкі.
Выпіска. Вытрымка з афіцыйнага дакумента або кнігі. Метрычная выпіска. Рабіць выпіскі для даклада.
ВЫПЛАТА, ДМ -плаце і ВЫПЛАЧВАННЕ. Выплатпа (выплачванне) пазыкі.
ВЫПРАМІЦЦА, заг. выпраміся [не выпрамся]
ВЬШУКЛАСЦЬ — ВЫПУКЛІНА. Супадаюць у знач. ‘вы-пуклае месца’. Выпукласць (выпукліна) паўкруга.
Выпукласць ужыв. яшчэ ў знач. ‘уласцівасць выпукла-га’. Выпукласць паверхні.
ВЫРАЗАЦЬ, заг. выражы [разм. выраж]
ВЫРУБ, -ба, М -бе— ВЫРУБКА, ДМ -бцы. Супадаюць у знач. ‘месца, дзе высеклі лес’. Перад самым Асі-наўскім лес парадзеў. Сталі трапляцца дзялянкі — старыя вырубы (I. Пташнікаў). Асінаўскае радзела, пачычалася Сырніца — пасека — даваенная вырубка (I. Пташнікаў).
Вырубка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘высяканне лесу’. Выруб-ка лесу.
ВЫСАКА... гл. высока...
ВЫСАКАМЁРНАСЦЬ і ВЫСАКАМЁР’Е. Адносіцца да каго-небудзь з высакамернасцю (высакамер’ем ).
ВЫСАКАРОДНАСЦЬ і ВЫСАКАРОДСТВА. Высакарод-насць (высакародства.) душы.
ВЬІСЕЎКІ, высевак, адз. няма
ВЫСКУБЕНЫ
106
ВЫСКУБЕНЫ [не вьіскублены]
ВЫСЛАБАНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць, заг. выслабані
ВЫС0КА... і ВЫСАКА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач.: а) словам вельмі, у най-вышэйшай ступені (высдкаадукаваны, высдкаідэйны, высдкакваліфікавйны, высокапастйўлены, высокапра-дукцыйны, высдкаўраджайны, высдкачастбтны і інш.); б) слову высокі ‘вялікі, працяглы знізу ўверх’ (высдкабартбвы, высакарбслы). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова. Высока... мае пабочны націск. Высака... пішацца, калі ў другой частцы націск падае на першы склад (высакагбрны, высакапрббны, выса-каствблы, высакаякасны).
ВЬІСТАВАЧНА-ДЭМАНСТРАЦЬІЙНЫ
ВЬІСТАЎКА-ПРОДАЖ, Р выстаўкі-прбдажу, Д выстаў-цы-прбдажу, Т выстаўкай-прбдажам, М вьістаўцы-прбдажы, ж.
ВЬІСУНУТЫ [не высунены]
ВЬІЦЯЦЬ і (разм) ВЬІТНУЦЬ, для абодвух вытну, -неш, -не, заг. вытні, пр. выцяў, выцяла (ад выцяць) і вы-тнуў, вытнула (ад вытнуць)
ВЬІШАЙ гл. вышэй
ВЫШЫНЯ, мн. вышыні, -нь
ВЫШЫНЯМЁР, -pa, М -ры
ВЫШЭЙ і (радзей) ВЬІШАЙ, прысл.
ВЫШ0Й... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. слову раней. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск (вышэйадзначаны, вышэйназваны, вышэйпададзены, вышэйпаказаны, вы-шэйпамянёны, вышэйпрывёдзены, вьшэйстаячы).
ВЫЯЗДЖАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, заг. выязджай
выязньі
ВЭКСАЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў [не -лей] ВЭКСАЛЯДАВЕЦ, -даўца, ДМ -даўцу ВЭЛЮМ, -му, М -ме
ВЯДЗЁРЦА, Р мн. вядзёрац і вядзёрцаў
--- 107
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
ВЯДРО, вядра, М вядры, мн. вёдры (з ліч. 2, 3, 4 вяд-рьі), вёдзер і вёдраў
вяз, вяза, М -зе, мн. -зы, -заў (дрэва) і вязу (зб.), М -зе
вязАльна-трыкатАжны
ВЯЗАНКА, ДМ -нцы, Р мн. -нак — ВЯЗАННЕ — ВЯЗ-КА, ДМ вязцы.
Вязанка і вязка супадаюць у знач. ‘звязак, ахапак ад-народных прадметаў’. Вязанка (вязка) цыбулі. Вязка (вязанка) сена.
Вязанне і вязка супадаюць у знач. дзеяння. Маці пад-зарабляла вязаннем (У. Карпаў). Трэба будзе заўтра кінуць людзей на вязку (А. Васілевіч).
Вязанне ўжыв. яшчэ ў знач. ‘тое, што вяжацца або звязана’. Таніна маці ўжо некалькі хвілін сядзела, паклаўшы на калені сваё вязанне (Л. Арабей).
Вязка ўжьів. яшчэ ў знач. ‘спосаб вязання’. Ручная вязка. Машынная вязка.
ВЯЗЕНЬ, вязня, М -ню, мн. вязні, -няў
ВЯЗНУЦЬ, -ну, -неш, -не, пр. вяз, вязла, (радзей) вяз-нуў, вязнула
ВЯЗЦІ гл. везці
ВЯЗЬ, Т -ззю
ВЯЗЬМО, мн. вязьмы (з ліч. 2, 3, 4 вязьмы), вязьмаў ВЯЛІЗАРНЫ гл. велізарны
ВЯЛІКА... і ВЕЛІКА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову вялікі. Пішацца злітна з наступнай часткай. Вяліка... мае пабочны націск (вялікагалбвы, вял'ікадзяржаўны). Веліка... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першьі склад (велікагрўзны, велікадўшны, велікардс-лы, велікарўскі, велікасвёцкі).
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА.
1.	3 вялікай літары пішуцца: імёны, імёны па бацьку, про-звішчы, псеўданімы, мянушкі людзей: Міхаіл Кан-станцінавіч Міцкевіч (Якуб Колас), Юрый Аляксеевіч Гагарын, Паўлюк Трус, Бацька Мінай, Пётр Першы, Іван Грозны, Баніфацый Восьмы,Анатоль Франс,Анна
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
108 ----
Зэгерс, Рычард Ільвінае Сэрца, Мікалай Хрыстафор Радзівіл Сіротка.
2.	У складаных прозвішчах, якія пішуцца праз злучок, кожная частка пачынаецца з вялікай літары: Бя-лыніцкі-Біруля, Дунін-Марцінкевіч, Доўнар-Запольскі, Рымскі-Корсакаў, Бонч-Бруевіч, Бічэль-Загнетава.
3.	У складаных (двайных, трайных і г. д.) іншамоўных імё-нах кожная частка пішацца з вялікай літары, асобна або праз злучок у залежнасці ад таго, скланяюцца ці не скланяюцца ўсе часткі.
Французскія складаныя імёны, у якіх першае імя ва ўскосных склонах звычайна застаецца без змен, як пра-віла, пішуцца праз злучок: Жан-Жак Русо (параўн.: творы Жан Жака Русо), ГГер-Анры Сімон, ІПарль-Мары-Рэнэ Леконт дэ Ліль. Калі першае імя скланяец-ца, яно пішацца асобна: Антуан Франсуа Прэво д’Экзіль, П’ер Агюстэн Карон Бамаршэ, Жан Баціст Мальер.
Асобна пішуцца складаныя імёны:
нямецкія: Іаган Вольфганг Гётэ, Эрых Марыя Рэмарк, Іаганес Роберт Бэхер, Вольфганг Амадэй Моцарт;
англійскія (у тым ліку паўночнаамерыканскія): Джордж Ноэл Гордан Байран, Герберт Джордж Уэлс, Франклін Дэлано Рузвельт, Чарлз Спенсер Чаплін, Джэром Дэвід Сэлінджэр, Джон Олівер Кіленс, Катарына Сусанна Прычард;
скандынаўскія: Ханс Крыстыян Андэрсэн, Эрык Олбек Енсен (дацк.); Свантэ Аўгуст Арэніус (швецк.); Улаф Рыд Ульсен (нарвежск.);
італьянскія: Джавані Джакома Казанова, П’ер Паола Пазаліні, Марыя Б’янка Лупарынг,
іспанскія (у тым ліку лацінаамерыканскія); Хасэ Рауль Капабланка, Давід Альфара Сікейрас, Дамінга Альбер-та Анхель, Энрыке Гансалес Мантычы, Марыя Тэрэ-са Леон-, партугальскія (у тым ліку бразільскія): Луіс Карлас Прэ-стэс, Луіс Карлас Марцінес Пена, Антоніо Агасціньё Нета, Марыя Элена Рапоза;
--- 109
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
а таксама: Пэтэр Паўль Рубенс (фламандск.), Браніслаў Войцех Лінке (польск.), Іёна Штэфан Радовіч (ру-мынск.).
Састаўныя часткі старажытнарымскіх (лацінскіх) імён пішуцца асобна, напрыклад: Гай Юлій Цэзар, Марк Тулій Цыцэрон.
Праз злучок пішуцца часткі імя, якія самі па сабе (без прозвішча) з’яўляюцца сродкам называння: Франц-Іосіф, МарыяАнтуанета, Марыя-Тэрэзія.
4.	Артыклі, прыназоўнікі, часціцы ў заходнееўрапейскіх імёнах і прозвішчах пішуцца з малой літары і без злуч-ка: Людвіг ван Бетховен, Антуан дэ Сент-Экзюперы, Леанарда да Вінчы, Андрэа дэль Сарта, Асцье дэ ла Віжэры, Бадуэн дэ Куртэнэ, Барклай дэ Толі, Васка да Гама, Гі дэ Мапасан, Лопэ дэ Вэга, Ражэ Мартэн дзю Гар, Кола дзі Рыенца.
Ва ўсходніх асабовых імёнах (арабскіх, цюркскіх і інш.) частка, якая абазначае сацыяльнае становішча, сваяц-кія адносіны і г. д., пішацца з малой літары і далучаец-ца да асноўнай часткі звычайна пры дапамозе злучка: Асман-паша, Ізмаіл-бей, Турсун-задэ, Кёр-аглы.Амараш-шарыф, Махамед эль-Куні. 3 вялікай літары пішацца толькі пачатковае ібн: Ібн-Сауд, Ібн-Сіна.
Пры некаторых прозвішчах службовыя словы пішуцца з вялікай літары (як і ў мове-крыніцы): Эдмонда Дэ Амічыс (італьянск.), Агрыпа Д’Абінье (франц.), Шарль Дэ Кастэр (бельг.), а таксама іншыя, якія без службо-вага слова не ўжываюцца: Дэ Лонг.Дос Пасас,Дзі Віто-рыо.
Службовыя словы, якія зліліся з прозвішчам у адно слова або далучаюцца да прозвішча пры дапамозе злуч-ка, пішуцца з вялікай літары: Вандэрвэльдэ, Лагранж, Лафантэн, Ванкувер, Фанвізін, ВанТог.
3 вялікай літары пішуцца часткі Мак-, Сан-, Сен-, Сентп-, якія далучаюцца пры дапамозе злучка, і О (пасля якога ставіцца апостраф); Мак-Магон, Мак-Доуэл, Сен-Жуст, Сен-Сімон, Сент-Бёф, О’Генры, О’Конаф, 0’Донаван, О’Кэйсі.
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
110
Праз злучок з вялікай літары пішуцца абедзве часткі ў імёнах Дон-Кіхот, Дон-Жуан. Калі слова дон абазначае «пан», тады пішацца з малой літары: дон Базіліо, дона Базіліо; дон Андрэа, дона Андрэа. У значэнні агульных назваў словы донкіхот, донжуан пішуцца з малой літа-ры разам.	*
5.	Кітайскія ўласныя імёны з дзвюх частак пішуцца асобна з вялікай літары: Ань Цы, Ян Гао, Дэн Сяопін, Хуа Гафэн, Чэнь Юнь, Бо Ібо.
У карэйскіх, в'етнамскіх, бірманскіх, інданезійскіх, японскіх прозвішчах і імёнах усе часткі пішуцца асобна з вялі-кай літары; Хо Шы Мін (але: горад Хошымін), Хоанг Тунг, До Ван Кыонг, Так Су Ен, Ле Тхань Нгі, У Дау Ма, Манг Рэнг Сай, Курахара Карэхіта. Частка сан у японскіх імёнах пішацца з малой літары праз злучок: Таяма-сан, Фудзі-сан, Чыа-Чыа-сан.
6.	Прозвішчы і імёны людзей, якія перайшлі ў агульныя назвы, пішуцца з малой літары: мецэнапг, альфонс, ла-велас.
3 вялікай літары пішуцца імёны, якія хоць і ўжываюц-ца ў значэнні агульнай назвы, але не перайшлі ў разрад агульных назоўнікаў: Мы... Цвёрда верылі, што маем сваіх Байранаў, Шэкспіраў, Шылераў, Вальтэр Скотаў (В. Бялінскі). У нашай памяці назаўсёды захаваюцца Заслонавы і Гастэлы, Матросавы. Сэрца братнім на-родам і праўду сваю раздалі — Клімукі, Кавалёнкі, Ка-раткевічы, Мележы, Пысіны (П. Панчанка).
Але калі індывідуальныя назвы людзей ужываюцца ў пагардлівым сэнсе, то яны пішуцца з малой літары: гар-лахвацкія, плюшкіны, абломавы, хлестаковы, квіслінгі, манілавы.
Назвы прадметаў, адзінак вымярэння, відаў раслін і г. д., якія ўтвораны ад уласных імён людзей, пішуцца з малой літары: наган, браўнінг, фрэнч, галіфэ, бефстро-ганаў, маўзер, напалеон, ампер, вольт, рэнтген, кулон, ом, маргарытка.
7.	3 вялікай літары пішуцца індывідуальныя назвы з воб-ласці міфалогіі, рэлігіі: Антэй, Геркулес, Венера, Зеўс, Пярун, Малох, Марс, Ізіда, Брахма, Буда, Ісус Хрыс-тос, Бог, Божая Маці, Святая Тройца.
— 111
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
Калі індывідуальныя назвы міфалагічных істот ужыва-юцца як агульныя назвы або ў пераносным сэнсе, то яны пішуцца з малой літары, напр.: Ударыў пярун. Гэты хлопец сапраўдны геркулес.
Родавыя назвы міфалагічных істот пішуцца з малой літары: німфа, сірэна, валькірыя, дамавік, русалка, фея, лясун.
8.	3 вялікай літары пішуцца клічкі жывёл: Халстамер (конь), Красуля (карова), Жучка (сабака), Пушок (саба-ка), Мурка (кошка).
3 малой літары пішуцца назвы парод жывёл, у тым ліку і ўтвораныя ад геаграфічных назваў: карова халмагор-ка, сабака балонка, сенбернар, куры легорн, куры кахінхінкі, конь біцюг.
9.	У байках, казках, драматычных творах з вялікай літа-ры пішуцца назвы дзеючых персанажаў, выражаныя агульнымі назоўнікамі: Асёл, Леў, ПІчупак, Сава, Дуб, Арол, Ручай, Мароз, Дзед Мароз, Баба-Яга, Чырвоная Шапачка, Ліса і Заяц (назва казкі). Калі ж найменні гэтых персанажаў выкарыстоўваюцца як агульныя на-звы, яны пішуцца з малой літары: дзед-мароз, баба-яга.
10.	3 вялікай літары пішуцца прыметнікі, утвораныя ад аса-бовых імён і клічак жывёл пры дапамозе суфіксаў -ев-(-ёв-, -ёў-), -ов- ( ав-, -аў ), -ін- (-ын-): Купалаў верш, Кола-савы паэмы, Нептунава царства, Іванаў дом, Міхасёў сшытак, Наташыны кнігі, Мурчыны кацяняты.
Ва ўстойлівых зваротах і тэрміналагічных спалучэннях такія прыметнікі пішуцца з малой літары: ахілесава пята, антонаў агонь, праметэеў агонь, фалопіева тру-ба, піфагорава тэарэма, берталетава соль і пад.
3 малой літары пішуцца таксама прыметнікі, утвора-ныя пры дапамозе суфіксаў -аўск-, -еўск-, -інск-: купа-лаўскія традыцыі, коласаўскія аповесці, эзопаўская мова, гегелеўская дыялектыка, марксаўская тэорыя вартасці і пад. 3 вялікай літары гэтыя прыметнікі пішуцца ў тым выпадку, калі яны ўваходзяць у склад назваў, суадносных з назвамі са словамі «імя», «па-мяці»: Нобелеўская прэмія (прэмія імя Нобеля), Кола-саўскія чытанні (чытанні памяці Коласа).
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
112 ----
11.	Назвы відаў і сартоў раслін, гародніны, фруктаў, кве-так у спецыяльнай літаратуры пішуцца з вялікай літа-ры: абрыкос Шалах, вішня Англійская ранняя, сліва Нікольская белая, яблыня Пуціўка, морква Нанцкая, бульба Ласунак, бульба Тэмп-1, пшаніца Дняпроўская-521, фіялка Пармская, цюльпан Чорны. прынц, гладыё-лус Элегія.
У тэкстах, не перагружаных назвамі сартоў раслін, фруктаў, гародніны і пад., гэтыя назвы пішуцца ў дву-коссі з малой літары: клубніцы «вікторыя», бульба «агат», яблыкі «пепін шафранавы», гарох «сняжын-ка».
Агульнапрынятыя назвы кветак, пладоў пішуцца з ма-лой літары: браткі, мацярдушка, вікторыя-рэгія, ан-тонаўка, белы наліў, рэнклод.
12.	Назвы гатункаў вінаў, утвораныя ад геаграфічных на-зваў, пішуцца з малой літары: бургундскае, цымлянскае, шампанскае, мадэра, такай, эрэці (але назвы марак віна пішуцца з вялікай літары: партвейн Айгешат, дэсерт-нае віно Цынандалі).
Умоўныя назвы вінаў бяруцца ў двукоссе і першае сло-ва пішацца з вялікай літары: віно «Сонечная даліна», віно «Князь Вітаўт», віно «Траецкае».
Назвы мінеральных вод пішуцца з малой літары: мінская №3, есентукі №17, нарзан.
13.	3 вялікай літары пішуцца назвы планет, зорак, сузор’-яў: Галактыка, Венера, Марс, Сатурн, Юпітэр, Зям-ля, Сітца, Воз і інш. У складаных назвах з вялікай літа-ры пішуцца ўсе словы, акрамя родавых назваў і парад-кавых абазначэнняў свяцілаў: Вялікая Мядзведзіца, сузор’е Пса, туманнасць Андрамеды, камета Галея, альфа Малой Мядзведзіцы, бэта Вагаў.
Словы сонца, зямля, месяц пішуцца з вялікай літары, калі яны з’яўляюцца назвамі нябесных свяцілаў: пра-туберанцы на Сонцы, планета Зямля, фотаздымкі Ме-сяца.
14.	3 вялікай літары пішуцца індывідуальныя геаграфіч-ныя, адміністрацыйна-тэрытарыяльныя і іншыя назвы: Афрыка, Еўропа, Карпаты, Альпы, Гімалаі, Урал, Ты-
--- 113
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
бет, Дарданелы, Гібралтар, Байкал, Свіцязь, Грэнлан-дыя, Нёман, Украіна, Беларусь, Брэст, Мінск, Нясвіж. У складаных назвах з вялікай літары пішуцца ўсе сло-вы, акрамя службовых і родавых назваў: Заходняя Еў-ропа, Паўночная Амерыка, Новая Гвінея, мыс Добрай Надзеі, Чорнае мора, Індыйскі акіян, Паўночны Леда-віты акіян, Паўднёвы. полюс, тропік Казярога, востраў Новая Зямля, Пірынейскі паўвостраў, Беламорска-Бал-тыйскі канал, возера Нарач,рака Нёман, Маскоўская шаша.
15.	Агульныя назоўнікі ў складаных геаграфічных назвах, якія ўжываюцца не ў прамым значэнні, пішуцца з вя-лікай літары: Чэшскі Лес (горны хрьібет), Залаты Рог (бухта), Багемскі Лес (горы), Старое Сяло (горад), Яс-ная Паляна (станцыя), Вялікая Ліпа (вёска).
16.	Назвы тытулаў, званняў, пасад і г. д. у складаных геа-графічных найменнях пішуцца з вялікай літары: аст-равы Каралевы Шарлоты, востраў Зямля Прынца Карла, мост Лейтэнанта Шміта. Таксама: востраў Святой Алены, заліў Святога Лаўрэнція.
17.	Часткі складаных геаграфічных назваў пішуцца з вялі-кай літары і далучаюцца дэфісам, калі яны ўтвораны: а) злучэннем двух назоўнікаў: Эльзас-Латарынгія, мыс Сэрца-Камень, Буда-Кашалёва, Слабада-Сасноўка, Пар-цэль-Паляны, б) складаным прыметнікам: Заходне-Сібірская нізіна, Волга-Данскі канал; в) злучэннем іншамоўных элементаў: Норд-Кап, Нью-Йорк, Талды-Курган.
3 вялікай літары пішуцца іншамоўныя родавыя назвы, якія ўваходзяць у склад геаграфічных назваў, але не ўжываюцца ў беларускай мове як агульныя назоўнікі: Рыо-Каларада (рыо — рака), С’ера-Невада (с’ера — гор-ны ланцуг), Йашкар-Ала (ала — гара). Але іншамоў-ныя родавыя назвы, якія ўвайшлі ў беларускую мову ў якасці агульных назоўнікаў, пішуцца з малой літары: Варангер-фіёрд (фіёрд ужыв. у беларускай мове як геа-графічны тэрмін), Берклі-скеер, таксама Уол-стпрыт (стрыт — вуліца/ Мічыган-авеню.
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
114
18.	Артыклі, прыназоўнікі, часціцы, якія знаходзяцца ў пачатку іншамоўных геаграфічных назваў, пішуцца з вялікай літары праз злучок: Ла-Валета, Лас-Вегас, Ле-Крэза, Лос-Эрманас, Дэ-Лонга, Ла-Плата, Ла-Манш. Таксама: Сан-Францыска, Санта-Крус, Сент-Эцьен, Сен-Готард, Санкт-Пецярбург.
3 малой літары пішуцца службовыя словы, якія стаяць у сярэдзіне геаграфічных назваў і злучаюцца з астатнімі часткамі дэфісам: Па-дэ-Кале, Булонь-сюр-Мэр, Порт-о-Прэнс, Порпг-оф-Спейн, Рыо-дэ-Жанейра, Каса-дэ-Ка-рабінерас, Франкфурт-на-Майне, Растоў-на-Доне.
19.	3 вялікай літары пішуцца прыметнікі, утвораныя ад уласных геаграфічных назваў, калі яны ўваходзяць: а) у састаў складаных геаграфічных назваў: Лельчыцкая Буда, Ровенская Слабада; б) у састаў складаных інды-відуальных назваў людзей у якасці іх прозвішчаў: Кіры-ла Тураўскі, Аляксандр Неўскі, Сімяон Полацкі.
20.	3 вялікай літары пішуцца назвы частак свету, якія ўва-ходзяць у склад тэрытарыяльных назваў або ўжываюц-ца замест іх: Далёкі Усход, Крайняя Поўнач, краіны Захаду, народы Усходу. У прамым значэнні назвы час-так свету пішуцца з малой літары: усход, захад, поў-дзень, поўнач.
21.	У афіцыйных назвах дзяржаў усе словы пішуцца з вялі-кай літары: Рэспубліка Беларусь, Рэспубліка Польшча, Рэспубліка Малдова, Латвійская Рэспубліка, Федэра-тыўная Рэспубліка Германія, Ісламская Рэспубліка Іран, Кітайская Народная Рэспубліка, Карэйская На-родна Дэмакратычная Рэспубліка, Сацыялістычная Рэспубліка Вьетнам, Расійская Федэрацыя, Злучаныя Штаты Амерыкі, Мексіканскія Злучаныя Штаты, Аўстралійскі Саюз, Швейцарская Канфедэрацыя, Ка-ралеўства Швецыя, Злучанае Каралеўства Велікабры-таніі і Паўночнай Ірландыі, Аб’яднаныя Арабскія Эмі-раты, Вялікае Герцагства Люксембург, Дзяржава Ізраіль, Украіна, Румынія.
Неафіцыйныя назвы дзяржаў таксама пішуцца з вялі-кай літары: Беларусь, Кіргізія, Літва, Расія.
--- 115
ВЯЛІКАЯ ЛI TAPA
Назвы частак дзяржаў тэрміналагічнага характару пішуцца з вялікай літары: Заходняя Беларусь, Права-бярэжная Украіна, Унутраная Манголія, Паўночная Італія.
У вобразных назвах дзяржаў з вялікай літары пішацца або першае слова, або слова, якое падкрэслівае харак-тар называемага аб’екта: Краіна ўзыходзячага сонца (Японія), Краіна Суомі (Фінляндыя).
22.	У назвах груп (аб’яднанняў, саюзаў) дзяржаў з вялікай літары пішуцца ўсе словы, апрача родавых назваў: За-каўказскіярэспублікі, Скандынаўскія краіны, Садруж-насць Незалежных Дзяржаў, краіны Балтыі.
23.	У назвах адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак словы, якія абазначаюць родавыя або відавыя паняцці, пішуцца з малой літарьі: Краснадарскі край, Стаўра-польскі край, Курская вобласць, Брэсцкая вобласць, Гродзенскіраён, дэпартамент Верхнія Пірынеі (Фран-цыя), штат Паўднёвая Караліна (ЗША), вобласць Таскана (Італія), Кракаўскае ваяводства (Польшча), прэфектура Хакайда (Японія).
24.	У назвах вуліц, завулкаў, плошчаў і г. д. усе словы, ак-рамя родавых абазначэнняў, пішуцца з вялікай літа-ры: Партызанскі праспект, еуліца Радыстаў, плошча Перамогі, Кіеўскі бульвар, завулак Грыбны, вуліца Батанічная, плошча Незалежнасці.
25.	У назвах чыгуначных станцый, вакзалаў, аэрапортаў усе словы, акрамя родавых абазначэнняў, пішуцца з вя-лікай літары: станцыя Баранавічы-Цэнтральныя, Мінск-Паўднёвы, Беларускі вакзал (у Маскве), аэра-порт Унукава, аэрапорт Мінск-2.
26.	У назвах гістарычных эпох і падзей, з’яў усе словы, якія маюць значэнне ўласнага імені, пішуцца з вялікай літары: Кіеўская Русь, Старажытны Егіпет, Рымская імперыя, эпоха Адраджэння, Рэнесанс, Рэфармацыя, Пятроўская эпоха, Кулікоўская бітва, Сямігадовая вайна, Ліпеньская манархія, Пятая рэспубліка, Па-рыжская камуна, Ленскі расстрэл, Версальскі мір, Вя-лікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя, Вялікая Айчынная вайна.
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
116 ----
27.	У назвах кангрэсаў, з’ездаў, канферэнцый з вялікай літары пішуцца першае слова і ўсе ўласныя імёны: Ба-зельскі кангрэс I Інтэрнацыянала, Усерасійскі з’езд Са-ветпаў, Красавіцкая канферэнцыя, Сусветны кангрэс прафсаюзаў, Міжнародны. астранамічны з’езд.
Пасля лічэбніка, які абазначаны лічбай або словам, за-хоўваецца напісанне з вялікай літары: I Усесаюзны з'езд пісьменнікаў, V Міжнародны з’езд славістаў, Другая Рэспубліканская алімпіяда па беларускай мове, Пер-шы Міжнародны конкурс вакалістаў імя Ларысы Алек-сандроўскай.
28.	Назвы гістарычных эпох і падзей, якія не з’яўляюцца ўласнымі імёнамі, а таксама назвы геалагічных перыя-даў пішуцца з малой літары: антычны свет, сярэдне-вякоўе, феадалізм, руска-турэцкія войны, крыжовыя паходы, лютаўская рэвалюцыя 1917 года, грамадзян-ская вайна, другая сусветная вайна, мезазойская эра, эпоха палеаліту, ледніковы перыяд.
29.	У назвах святаў і ўшанаванняў з вялікай літары звы-чайна пішуцца першае слова і ўласныя імёны: Дзень Перамогі, Дзень авіяцыі, Дзень артылерыі, Дзень дру-ку.Дзень радыё, Ліонскае паўстанне, Новы год, Міжна-родны год кнігі, Свята Працы.
Слова дзень, якое ўказвае на знамянальную дату, пасля слоў Міжнародны, Сусветны пішацца з малой літары: Міжнародны дзень салідарнасці журналістаў, Сусвет-ны дзень моладзі.
3 малой літары пішацца слова дзень у спалучэннях, якія не маюць значэння ўшанавання: дзень донара, дзень ад-чыненых дзвярэй.
30.	Назвы царкоўных свят, рэлігійных пастоў пішуцца з вялікай літары: Каляды, Вялікдзень, Пятроў дзень, Вялікі пост,Дзяды (Дзень памінання продкаў), Купал-ле, Пакровы, Вербная нядзеля.
31.	Назвы культавых кніг пішуцца з вялікай літары: Біблія, Евангелле, Каран.
32.	3 вялікай літары пішуцца таксама назвы некаторых спартыўных мерапрыемстваў: Алімпіяда. 1976 года,
117
ВЯЛІКАЯ ЛI TAPA
гульні на Кубак па футболу, спаборніцтвы на Кубак свету па барацьбе.
33.	3 вялікай літары пішуцца ўсе словы (апрача службо-вых) у назвах найвышэйшых дзяржаўных устаноў і ар-ганізацый: Адміністрацыя Прэзідэнта Рэспублікі Бе-ларусь, Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь, Вярхоў-ны Суд Рэспублікі Беларусь, Арганізацыя Аб’яднаных Нацый, Саеет Бяспекі ААН, Таварыства Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца, Узброеныя Сілы Рэс-публікі Беларусь.
34.	У назвах дзяржаўных цэнтральных устаноў, а таксама ў назвах розных аб’яднанняў, арганізацый, таварыстваў і пад. з вялікай літары пішуцца першае слова і імя ўлас-нае: Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Pacny блікі Беларусь, Міністэрства транспарту і камуні-кацый, Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь, Камі-тэт дзяржаўнага кантролю, Беларускі дзіцячы фонд, Міжнародны валютны фонд, Саюз юрыстаў, Камітэпг па дзяржаўных прэміях Рэспублікі Беларусь, Галоўнае дзяржаўнае казначэйства Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь.
35.	3 вялікай літары пішуцца першае слова і ўласныя імё-ны ў назвах міжнародных і замежных цэнтральных гра-мадскіх і прафсаюзных арганізацый і дзяржаўных уста-ноў: Сусветная федэрацыя прафсаюзаў, Міжнародная дэмакратычная федэрацыя жанчын, Міжнародны саюз моладзі,Амерыканская федэрацыя працы, Італьянская канфедэрацыя прафсаюзаў працоўных, Народная пала-та Індыі, Вярхоўны суд ЗША.
Назвы вышэйшых выбарных устаноў замежных краін, якія не маюць значэння ўласнага імя, пішуцца з малой літары: парламент, ніжняя палата, палата лордаў, рэйхстаг, сейм, кангрэс (сенат і палата прадстаўнікоў) ЗША, меджліс.
36.	3 вялікай літары пішацца першае слова ў афіцыйных назвах устаноў мясцовага значэння: Мінскі гарадскі вы-канаўчы камітэт, Брэсцкі раённы аддзел народнай аду-кацыі.
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
118 ----
37.	3 вялікай літары пішацца першае слова ў назвах наву-ковых і навучальных устаноў: Нацыяльная акадэмія навук Беларусі, Беларуская акадэмія мастацтваў, Інстытут міжнародных адносін, Інстытут мова-знаўства імя Якуба Коласа, Беларускі дзяржаўны уні-версітэт, Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імяЯнкі Купалы.
38.	3 вялікай літары пішуцца першае слова і ўласнае імя ў назвах культурных устаноў: Дзяржаўны цэнтральны тэатр лялек, Тэатр юнага гледача, Нацыянальны ака-дэмічны тэатр імя Янкі Купалы, Беларускі дзяржаў-ны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, Музей народнай творчасці, Дом настаўніка, Палац Рэс-публікі, Палац спорту.
39.	3 вялікай літары пішацца першае слова ў назвах пра-мысловых і гандлёвых прадпрыемстваў: Аршанскі ільно-камбінат, Магілёўскі аўтамабільны завод, Мінскі га-дзіннікавы заеод, Мінскі трактарны завод, Цэнтраль-ны універсальны магазін (ЦУМ), Барысаўскі мясакам-бінат.
40.	У назвах прадпрыемстваў, якія выдзяляюцца двукос-сем, з вялікай літары пішацца першае слова (родавае найменне і назва, якія ўказваюць на профіль прадпры-емства, пішуцца з малой літары): кандытарская фаб-рыка «Камунарка», гандлёвы цэнтр «Кірмаш», абут-ковае аб’яднанне «Усход», фірма «Элема», калгас «Новы шлях».
Таксама пішуцца назвы замежных прадпрыемстваў, фірм, арганізацый: канцэрн «Джэнерал мотарс карпа-рэйшн», фірма «Юнайтэд фрут компані», французскі аўтамабільны канцэрн «Рэно», італьянскі аўтама-більны канцэрн «ФІАТ».
41.	Геаграфічныя азначэнні пры назвах заводаў, фабрык, калгасаў і г. д. указваюць на месцазнаходжанне прад-прыемства і пішуцца з малой літарьі: гомельская кан-дытарская фабрыка «Спартак», мінская більярдная фабрыка «Дынама», мінская трыкатажная фабрыка «Прагрэс», лунінецкі калгас-камбінат «Крыніца».
42.	3 вялікай літары пішуцца першае слова і ўласныя імё-ны ў састаўных назвах важнейшых дакументаў, дзяр-
--- 119
ВЯЛІКАЯ ЛI TAPA
жаўных законаў: Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўны бюджэт Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўны герб Рэспублікі Беларусь, Дэкрэпг аб міры, Статут ААН, Руская праўда, Літоўская метрыка.
43.	3 вялікай літары пішуцца першае слова і ўласныя імё-ны ў назвах помнікаў старажытнасці, прадметаў і тво-раў мастацтва: Сафійскі сабор (у Полацку), Ісаакіеўскі сабор, Заслаўская Спаса-Праабражэнская царква, Суп-расльская царква-крэпасць, Магілёўскі Станіславаўскі касцёл, Апалон Бельведэрскі, Венера Мілоская, Сікстынская капэла, саборы Сан Марка, Сент Анто-ніо (у назвах цэркваў і сабораў элементы Сан, Сент і пад. пішуцца без злучка, у адрозненне ад геаграфічных назваў). Шостая сімфонія Чайкоўскага, Першая бала-да Шапэна, Дзевятая сімфоніяБетховена, Першы кан-цэрт для фартэпіяна з аркестрам П. I. Чайкоўскага.
44.	Назвы найвышэйшых пасад і найвышэйшых ганаро-вых званняў пішуцца з вялікай літары: Прэзідэнт Рэс-публікі Беларусь, Галоўнакамандуючы Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, Кіраўнік Адміністрацыі Прэзідэн-та Рэспублікі Беларусь.
45.	Назвы іншых пасад і званняў пішуцца з малой літары: старшыня Дзяржплана Рэспублікі Беларусь, міністр адукацыі Рэспублікі Беларусь, намеснік Старшыні Са-вета Міністраў Рэспублікі Беларусь, першы намеснік Старшыні Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, лаў-рэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, старшы-ня Прэзідыума Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, рэктар Беларускага дзяржаўнага эканамічнага універ-сітэта.
46.	У назвах ордэнаў былога Савецкага Саюза, калі яны не выдзяляюцца двукоссем, пішуцца з вялікай літары ўсе словы, за выключэннем слоў ордэн і ступень: ордэн Ле-ніна, ордэн Чырвонага Сцяга, ордэн Кастрычніцкай Рэ-валюцыі, ордэн Чырвонай Зоркі, ордэн Славы I ступені. Але: ордэн Дружбы народаў, ордэн Айчыннай вайны I ступені, ордэн Працоўнай славы I ступені.
47.	У назвах ордэнаў, медалёў і адзнак, якія выдзяляюцца двукоссем, пішуцца:
ВЯЛІКАЯ ЛІТАРА
120 ----
•	з вялікай літары ўсе словы, акрамя службовых: ордэн «Знак Пашаны»;
•	з вялікай літары толькі першае слова і ўласныя імёны: ордэн «Маці-гераіня», медаль «За перамогу над Герма-ніяй у Вялікай Айчыннай вайне», нагрудны знак «Вы-датнік народнай адукацыі».
48.	У назвах прэмій з вялікай літары пішацца першае сло-ва, а таксама ўласнае імя: Ленінская прэмія, Дзяржаў-ная прэмія Рэспублікі Беларусь, Нобелеўская прэмія.
У назвах грамат, якія ўручаюць асобам за высокія па-казчыкі ў працы, за вялікі ўклад у развіццё культуры, навукі, асветы з вялікай літары пішацца першае слова, а таксама ўласнае імя: Ганаровая грамата, Ганаровая грамата Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь.
49.	3 вялікай літары пішацца першае слова выдзеленых двукоссем назваў літаратурных, музычных і іншых тво-раў мастацтва, органаў друку: раман «Птушкі і гнёз-ды», паэма «Рыбакова хата», паэма «Курган», драма «Раскіданае гняздо», опера «Дзяўчына з Палесся», фільм «Семнаццаць імгненняў вясны», фільм «Чырво-нае лісце», газета «Мінская праўда», часопіс «Полы-мя», часопіс «Родная прырода».
50.	Калі назва літаратурнага твора складаецца з дзвюх на-зваў, злучаных пры дапамозе злучніка або, то з вялі-кай літары пішацца таксама першае слова другой на-звы: камедыя «Дванаццатая ноч, або Як вы хочаце», аповесць «Залаты ключык, або Прыгоды Бураціна».
51.	3 вялікай літарьі пішуцца першае слова і ўласныя імё-ны ў іншамоўных назвах органаў друку: «Нойе дойчэ бауэрнцайтунг», «Франс нувэль», «Жыце Варшавы», «Таймс оф Індыя», «Рэйнішэ пост», «Франфурктэр рундшау», «Неас Агонас», «Вашынгтон пост энд Таймс Геральд».
52.	У іншамоўных назвах інфармацыйных агенцтваў з вя-лікай літары пішуцца ўсе словы, акрамя родавага: аген-цтва Юніён франсэз д'Энфармасьён, агенцтва Юнай-тэд Прэс Інтэрнэшнл, агенцтва Юнайтэд Ньюс оф I ндыя.
--- 121
ВЯЛІКАЯ ЛI TAPA
53.	Назвы выданняў тыпу Збор твораў у тэксце прынята даваць без двукосся і першае слова пісаць з вялікай літа-ры: у Поўны збор твораў Якуба Коласа ўключаны пісьмы і дзённікі; том Выбраных твораў Кузьмы Hop-Haza. Калі гутарка ідзе пра тып выдання, такія назвы не з’яўляюцца індывідуальнымі і пішуцца з малой літа-ры: Рыхтуюцца да выдання выбраныя творы маладых беларускіх паэтаў.
54.	Індывідуальныя назвьі караблёў, паяздоў, самалётаў пішуцца з вялікай літары: крэйсер «Аўрора», цеплаход «Расія», экспрэсы «Сож», «Чыреоная страла», самалё-ты «Ілья Мурамец», «Максім Горкі».
55.	Серыйныя назвы савецкіх самалётаў абазначаюцца літарнымі абрэвіятурамі: ІЛ-18, ТУ-144.АН-24, ЯК-15, МІГ-9 (у спецыяльнай літаратуры пішацца толькі пер-шая вялікая літара: Іл-18, Ту-144, Ан-24 і г. д.); ІЛы, ЯКі, АНы. Афіцыйныя серыйныя назвьі самалётаў за-межных фірм пішуцца з вялікай літары і выдзяляюцца двукоссем: «Боінг-747», «Хейнкель-111», «Юнкерс-88», «Фоке-Вульф-189».
56.	Назвы марак аўтамабіляў пішуцца з вялікай літары і выдзяляюцца двукоссем: «Волга», «Жыгулі», «Запаро-жац», «Чайка», «ЗІЛ-150», «ГАЗ-69», «Віліс», «Мерсе-дэс», «Опель», «Рэно», «Форд», «Фольксваген».
57.	Назвы касмічных караблёў, спадарожнікаў, ракет пішуцца з вялікай літары і выдзяляюцца двукоссем: касмічныя караблі «Саюз-23», «Усход-2», «Апалон-12», міжпланетныя станцыі «Венера-7», «Месяц-3», спада-рожнік сувязі «Маланка-2», штучны спадарожнік Зямлі «Космас-1443», арбітальная навуковая станцыя «Салют-7», геафізічнаяракета «Вертпыкаль-4».
58.	Назвы марак прамысловых вырабаў пішуцца з вялікай літары і бяруцца ў двукоссе: трактары «Беларусь», «ХТЗ-7»; матацыклы «Урал», «Ява»; веласіпед «Школьнік»; халадзільнікі «Мінск-2», «ЗІЛ», «Днепр»; пральныя машыны «Вятка», «Ака»; пыласосы «Раке-та», «Тайфун»; пішучая машынка «Украіна»; элек-трабрытвы «Мрыя», «Харкаў-2А»; сокавыціскалка «Журавінка».
ВЯЛІКАЯ ЛI TAPA
122 ----
59.	Назвы кандытарскіх і парфумерных вырабаў пішуцца з вялікай літары і бяруцца ў двукоссе: цукеркі «Бела-рускія», «Беларуская бульба», «Лявоніха», «Белавежскі зубр»; карамель «Свіцязянка», «Ласунак»-, духі «Чыр-воны мак», «Тэатральная Масква»; адэкалоны «Рускі лес», «Для мужчын»; мыла «Дзіцячае», «Касметыч-нае», «Дэльфін», «Сауна»; крэмы «Нівея», «Лімонны», «Бураціна»; пудра «Ліра», «Маскарад»; губная пама-да «Гігіенічная», «Вясна», «Экстра»; наборы «Жадаю шчасця», «Рускі дуэт», «Стары Харкаў».
60.	3 вялікай літары пішуцца ўмоўныя імёны ў тэкстах афі-цыйных паведамленняў, дагавораў і іншых дакумен-таў: Высокія Дагаворныя Бакі — у актах міжнароднага значэння; Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол — у афі-цыйным паведамленні; Аўтар, Выдавецтва — у аў-тарскім дагаворы.
61.	У асобым стылістычным ужыванні з вялікай літары пішуцца словы Радзіма, Айчына, Чалавек, Мір, Бра-тэрства, Воля і інш.
62.	3 вялікай літары пішуцца складанаскарочаныя словы, якія абазначаюць назвы ўстаноў і арганізацый, калі пер-шае слова ў гэтым словазлучэнні пішацца з вялікай літа-ры: Мінгарсавет (Мінскі гарадскі савет), (але: гарса-вет, райваенкамат, сельсавет і пад. родавыя на-йменні); таксама Дзяржплан, Дзяржбюджэт.
63.	Абрэвіятура, якая чытаецца па назвах літар, пішацца вялікімі літарамі незалежна ад таго, утворана яна ад уласнага ці агульнага імя: СНД (Садружнасць Незалеж-ных Дзяржаў), БДУ (Беларускі дзяржаўны універсітэт), МТС (Мабільныя тэлекамунікацыйныя сістэмы).
64.	Абрэвіятура, якая чытаецца па гуках, пішацца: а) вя-лікімі літарамі, калі яна ўтворана ад уласнага імя: ААН (Арганізацыя Аб’яднаных Нацый), МАЗ (Мінскі аўта-мабільны завод); 5) мальімі літарамі, калі яна ўтворана ад агульнай назвы: нэп, цэц, дот, дзот.
Аднак па традыцыі замацавалася напісанне некаторых абрэвіятур вялікімі літарамі: ГЭС (гідраэлектрастан-цыя), ЖЭС (жыллёва-эксплуатацыйная служба).
--- 123
вяхА
65.	У састаўных абрэвіятурах, утвораных ад назваў літар іншамоўнага алфавіта, з вялікай літары звычайна пішацца толькі першая частка: Бі-бі-сі (брытанская ра-дыёвяшчальная карпарацыя), Сі-ай-эй (амерыканская разведка), Сі-бі-эс (амерыканская радыётэлевізійная кампанія).
ВЯНДЛІНА і (радзей) ВЯНГЛІНА
ВЯНУЦЬ, -не, пр. вянуў, вянула і (радзей) вяў, вяла ВЯПРЎК, вепрука, мн. вепрукі, -кбў
ВЯРБА, мн. вёрбы (з ліч. 2, 3, 4 вярбы), вёрбаў ВЯРБЛЮДЖЫ. Прым. да вярблюд.
вярстА, мн. вёрсты (з ліч. 2, 3, 4 вярсты), вёрстаў ВЯРСТАК гл. варштат
ВЯРТЛЮГ, вертлюга, ДМ -гў
ВЯРШНЯК, РДМ вершнякў. Разм.
ВЯРШОК, вярдіка, ДМ -кў
ВЯРШЫЦЬ, вяршў, вяршыш, вяршыць, вяршьім, вер-шыцё, вяршаць, заг. вяршы
ВЯРЫГІ, -рыг, адз. няма
ВЯРЫЦЕЛЬНЫ. Вярыцельная грамата.
ВЯСЁЛКА, ДМ -лцы, Р мн. вясёлак і РАДУГА, ДМ -ду-зе, Р мн. радуг
вясло, мн. вёслы (з ліч. 2, 3, 4 вяслы), вёсел і вёслаў вяснА, мн. вёсны (з ліч. 2, 3, 4 вясны), вёсен і вёснаў ВЯТРАК, ветрака, ДМ -кў, мн. -кі, -коў ВЯТРЫСКА, -кі, ДМ -ку
ВЯХА, ДМ вясё [не вёха, вёсе], мн. вёхі, вех
r
124 ----
г
г [гэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое г. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Фрыкатыўны г.
ГААГА, Гаагі, М Гаазе (горад)
ГАБАРЫТ, -ту, М -ыце, Р мн. -таў
ГАБЕЛЁН, -на (дыван ручной работы) і -ну (дэкаратыў-ная тканіна), М -не
ГАВАНЬ, -ні, Т -нню, Р мн. -ней і -няў
ГАГАРЫНЫ — ГАГАЧЫ. Розняцца значэннем. Гагарыны. Прым. да гагара. Гагарыны крык. Гагачы. Прым. да гага. Гагачы пух.
ГАДЬІ Ў РАДЬІ
ГАЗ, газу, М -зе (фізічнае цела). Прыродны газ. Звыч. мн. газы (баявыя атрутныя газападобныя рэчывы). Толькі мн. газы (газападобныя страўнікавыя выдзя-ленні).
ГАЗА [г выбухн.] і (разм.) КАРАСІНА
rÄ3A... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам газ, газавы (газабалон, газавымя-рбльнік, газагенерйтар, газанапаўняльны, газапрані-кйльны, газаразмеркавйльны). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, як правіла, мае пабочны націск.
ГАЗА- і ЭЛЕКТРАЗВАРКА. Пры злучэнні з дапамогай злучніка «і» двух або некалькіх складаных слоў з ад-нолькавай канцавой часткай, якая прыводзіцца толькі пры апошнім слове, пры першых словах замест яе пішацца т. зв. вісячы дэфіс.
ГАЗАВАТ, -ту, М -аце («свяшчэнная вайна» мусульман) ГАЗАМЁТР, -pa, М -ры [не газбметр]
ГАЗАПРАВОД, -да, М -дзе [не газапрбвад]
ГАЗЁЛЬ, Т-ллю, Р мн.-лей. Але: «Газель» (Г— вялі-кае) — марка аўтамабіля.
ГАЗЁТА, ДМ -зёце, Р мн. -зёт. Род нескланяльных назваў газет. Нескланяльныя назвы газет адносяцца да жано-
--- 125
ГАЛІНА
чага роду (па роду слова газета). Газета «Таймс» змясціла Пастанову ААН.
ГАЗІРАВАЦЬ — ГАЗАВАЦЬ. Розняцца значэннем. Газіраваць, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць. Насычаць што-н. газам. Газіраваць ваду.
Газаваць, -зўю, -зўеш, -зўе, -зўюць. Разм. Рэзка ўклю-чаць матор аўтамашыны; імчаць на вялікай хуткасці. Шафёр газаваў на ўсю сілу.
газіфікавАць, -кўю, -кўеш, -кўе, -кўюць
ГАЗІФІКАЦЫЯ, -цыі
ГАЗНІЦА, [г выбухн.], -цы, Р мн. -ніц
ГАЙ, гаю, М (аб) гаі (але: ў raf), мн. гаі, гаёў гайдАцца гл. вагацца галА-канцэрт, гала-канцэрта, М гала-канцэрце ГАЛАКТЫКА, ДМ -тыцы, Р мн. -тык (любая зорная сістэма). Пішацца з малой літары. Але: Галактыка (Г — вялікае) — наша зорная сістэма.
ГАЛАЛЁДЗІЦА, РДМ -дзіцы і ГАЛАЛЁД, -ду, М -дзе ГАЛАСАВЫ — ГОЛАСНЫ. Розняцца значэннем.
Галасавы. Прым. да голас. Галасавы апарат. Гбласны. Гучны, звонкі. Голасны плач.
ГАЛЕРЭЯ, Р мн. -рэй
ГАЛЁШ, -ша, М-шы, м.; мн. галёшы, -шаў— ГАЛОШ, -ша, М -шы, м.; мн. галбшы, -шаў—• КАЛОША, -шы, Т -шай, М -шы, ж. Розняцца значэннем.
Галёш і галбш. Гумавы абутак. Цэх па вырабу галё-шаў (галошаў).
Калбша. 1. Штаніна, калашына (у штанах). 2. Тэх. Ра-завая засыпка коксу (руды, флюсу) у доменную печ, вагранку і інш.
ГАЛІНА — ГАЛІНА. Розняцца значэннем.
Галіна. 1. Бакавьі адростак на ствале дрэва; сук з вец-цем. 2. Адгалінаванне ад чаго-н. галоўнага, асноўнага. На поўначы асноўны масіў лесу разыходзіцца дзвюма вялікімі галінамі.
Галіна. Асобная вобласць навукі, вытворчасці і пад. Працаваць у галіне фізікі.
галінАсты
126 —■
ГАЛІНАСТЫ — ГАЛІНІСТЫ — ГАЛІНОВЫ. Розняцца значэннем.
Галінасты і галіністы. 3 вялікімі галінамі; разложы-сты. Галінасты клён.
Галіністы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘з вялікай колькасцю галін; які мае выгляд галін’. Галіністая пшаніца. Галіністыя рогі.
Галінбвы. Які мае адносіны да пэўнай галіны. Галіно-вая гаспадарка.
ГАЛІФЭ, нескл., мн. і н. Новыя (новае) галіфэ.
ГАЛО, нескл., н. Фіз.
ГАЛОЎПАШТАМТ, -та, М -мце
ГАЛОШ гл. галёш
ГАЛУБЯТНІК — ГАЛУБЯТНЯ. Супадаюць у знач. ‘па-мяшканне для галубоў’, але галубятнік ужыв. у гутар-ковым стылі.
Галубятнік ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Чалавек, які дрэсі-руе галубоў або іх разводзіць. 2. Лоўчая птушка, якую выпускаюць паляваць на галубоў.
гальвАна, нескл., н. Палігр.
ГАЛЬВАНОМЕТР, -pa, М -ры [не гальванамётр] гАма-выпрамянённе, гама-выпрамянёння ГАМА-ГЛАБУЛІН, гама-глабуліну, М гама-глабуліне гАма-прамяні, гама-прамянёў гАМА-ЧАСЦІЦЫ, гама-часціц
ГАМАШ, -ша, М -шы, м., мн. гамашы, -шаў і КАМАШ,
-ша, М -шы, м„ мн. камашы, -шаў
ГАМБУРГ, Гамбурга, М Гамбургу і Гамбурзе (горад)
ГАМБУРГЕР, -pa, М -ры (бутэрброд з гарачай мясной катлетай)
гамеапАт, -та, М -аце
ГАНАРОВЫ: Ганарбвая грамата
ГАНГСТЭР, -ра, ДМ -ру гАндаль, -длю, М -длі ГАНДЛЁВА-ЗБЫТАВЫ ГАНДЛЁВА-НАРЫХТОЎЧЫ
--- 127
гАрусны
ГАНДЛЁВА-ПРАВАВЫ
ГАНДЛЁВА-ПРАМЫСЛОВЫ
ГАНДЛЁВА-РАМЁСНЫ
ГАНДЛЁВА-ТЭХНАЛАГІЧНЫ
ГАНДЛЁ’ВА-ЭКАНАМІЧНЫ
ГАНТЭЛІ, -лей і -ляў, адз. гантэль, Т -ллю, ж.
TAPÄ, В гарў [не ropy], М гары, мн. горы, гор, Д гарам", Т гарамі, М гарах
ГАРАДЗІЦЬ, гараджў, гарбдзіш, гарбдзіць гарАнт, -та, М -нце
ГАРАНТЫЙНЫ — ГАРАНТАВАНЫ. Розняцца значэн-нем.
Гарантыйны, прым. У якім ёсць гарантыя, які гаран-туецца кім-н., чым-н. Гарантыйны рамонт. Гаран-тыйны талон. Гарантыйная майстэрня.
Гарантаваны, дзеепрым. у знач. прым. Забяспечаны, надзейны; падтрымліваемы законам. Гарантаваны заробак. Гарантаваны даход. Гарантаваныя правы.
ГАРАНТЫЯ, РМ -тыі, Т-тыяй. Тавар з гарантыяй.
гарАчкапаніжАльны
гарбАта, -ты, Т -тай і -таю, М -аце
ГАРДЗІННЫ і ГАРДЗІНАВЫ
ГАРМОНІЯ, РДМ -ніі, Т -ніяй. Гармонія гукаў. Гармо-нія фарбаў.
ГАРНЕЦ [г выбухн.], гарца, М -цы, мн. гарцы, -цаў
ГАРНІТЎР, М -ры — ГАРНІТЎРА, РДМ -ры, Р мн. -тўр.
Розняцца значэннем.
Гарнітўр. Поўны набор, камплект прадметаў, прызна-чаны для якой-н. мэты. Гарнітур мэблі. Гарнітур бялізны.
Гарнітўра, спец. Камплект тыпаграфскіх шрьіфтоў ад-наго малюнка.
ГАРОХ, гарбху, М гарбсе
ГАРПЎН, -на, М -нё [не гарпўна, гарпўне]
ГАРТАНЬ, Т -нню, Р мн. -таней і -таняў
ГАРУСНЫ і гАрусавы
ГАРЫЗАНТАЛЬ
128 ----
гарызантАль, т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
ГАРЭЗА, м. -зы, Д -зу, Т-зам, М -зе, Р мн. гарэзаў; ж.
-зы, ДМ -зе, Т -зай і -заю, Р мн. гарэз
ГАРЭЗЛІВЫ і ГАРЭЗНЫ
ГАРЭЛЬЁФ, -фа, М -фе (скульптурны твор, у якім фігу-ра выступае над плоскасцю больш чым на палавіну свайго аб’ёму)
гаспадАрлівы — гаспадАрны — гаспадАр-
ЧЫ — ГАСПАДАРСКІ. Розняцца значэннем.
Гаспадарлівы, гаспадйрны. Эканомны, ашчадны ў вядзенні гаспадаркі (пра чалавека); уласцівы такому чалавеку; дзелавы, клапатлівы. Гаспадарлівы (гаспа-дарны ) селянін.
Гаспадарчы. 1. Які мае адносіны да вядзення гаспа-даркі, эканомікі; прызначаны для гаспадаркі, выка-рыстоўваемы ў гаспадарцы. Гаспадарчыя планы. Гас-падарчае будаўніцтва. Гаспадарчае ўпраўленне. Гас-падарчы інвентар. 2. Звязаны з вядзеннем гаспадаркі. Гаспадарчыя клопаты. 3. Заснаваны на правільным вядзенні гаспадаркі. Гаспадарчы падыход.
Гаспадарскі. 1. Які мае адносіны да гаспадара; нале-жыць гаспадару. Гаспадарскія правы. Гаспадарскі дом. 2. Уважлівы, руплівы. Гаспадарскае вока. 3. Уладны, упэўнены. Гаспадарскі тон. Гаспадарскі выгляд.
ГАСПАДЫНІН — (разм.) ГАСПАДЫНЬСКІ. Розняцца значэннем.
Гаспадьінін. Які належыць гаспадыні. Гаспадыніна хустка.
Гаспадыньскі. Які мае адносіньі да гаспадыні, звяза-ны з працай гаспадыні. Гаспадыньская справа.
ГАСТРАНОМІЯ [не гастранамія]
ГАСТРОЛІ, -лей і -ляў
ГАСЦІНІЧНЫ [не гасціннічны]. Прым. да гасцініца.
ГАСЦІНІЦА [не гасцінніца]
ГАСЦІННЫ— ГАСЦЯВЫ. Розняцца значэннем.
--- 129
ГЕКТАМЁТР
Гасцінны. 1. Які любіць прымаць і частаваць гасцей. Гасцінная гаспадыня. 2. Ветлівы, сардэчны. Гасцінная сустрэча.
Гасцявы. Прызначаны для госця. Гасцявы білет на з’езд.
ГАСЦІНЫ: Гасціны двор.
ГАСЦІЦЬ, гашчў, гбсціш, гбсціць і гасцявАць, -цюю, -цюеш, -цюе (быць у якасці госця).
ГАТОВЫ. Кіраванне: да чаго і на што. Гатовы да бою. Гатовы на любы подзвіг.
ГАТЎНАК, РДМ -нку, мн. гатўнкі, -каў — СОРТ, сбрта, М сбрце, мн. сарты, -тбў. Розняцца значэннем.
Гатўнак. 1. Разрад, катэгорыя якога-н. прадукта, та-вару паводле якасці, расцэнкі і пад. Мука вышэйшага гатунку. Сукно першага гатунку. 2. Разнавіднасць якога-н. прадукта, тавару паводле выпрацоўкі, матэ-рыялу і пад. Гарбата розных гатункаў. Тканіны са-мых розных гатункаў.
Сорт. Разнавіднасць якой-н. культурнай расліны, якая валодае тымі ці іншымі ў гаспадарчых адносінах каш-тоўнымі ўласцівасцямі, якасцямі. Засухаўстойлівы сорт пшаніцы. Вінныя сарты вінаграду.
ГАТУНКОВАСЦЬ — СОРТНАСЦЬ. Розняцца значэннем. Гатункбвасць. Прыналежнасць да таго ці іншага га-тунку. Вызначыць гатунковасць прадукцыі.
Сбртнасць. Прыналежнасць да высокага або каштоў-нага сорту (пра культурныя расліны). Неабходна па-вышаць сортнасць бульбы.
ГАЎПТВАХТА, М -хце
ГАЦІЦЬ, гачў, гаціш, гаціць, гацяць, заг. гаці ГАЦЬ, ДМ гаці, Т гаццю, Р мн. гацей і гацяў ГВІНЁЯ-БІСАУ, Гвінёі-Бісау
ГЁАЦЭНТРЬІЗМ, -му, М -ме
ГЁЙША, РДМ гёйшы, Т -шай і -шаю
TEKTABÄT, -та, М -аце, Р мн. -атаў
ГЕКТАМЁТР, -pa, М -ры [не гектбметр]
5 Зак. 1752
ГЕКТАР
130 ----
ГЕКТАР, -pa, М -ры, Р мн. -раў [не гёктар]
ГЁНЕЗІС, -су, М -се [не генёзіс]
ГЕНЕРАЛ-АД’ЮТАНТ, генерал-ад’ютанта, М генерал-ад’ютанце
ГЕНЕРАЛІСІМУС, -са, М -се
ГЕНЕРАЛІТЭТ, -ту, М -эце
ГЕНЕРАЛ-МАЁР, генерал-маёра, ДМ генерал-маёру ГЕНЕРАЛЬНАЯ АСАМБЛЁЯ ААН (усе словы з вялікай літары), РДМ Генеральнай Асамблёі ААН
ГЕРАІЧНЫ — ГЕРОЙСКІ. Супадаюць у знач. ‘заснава-ны на геройстве, звязаны з праяўленнем геройства’. Гераічны (геройскі) учынак.
Геройскі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘уласцівы герою; доблес-ны’. Геройскі выгляд.
Гераічны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Здольны на подзвіг, гераізм. Гераічны народ. 2. Багаты подзвігамі, праяў-леннямі гераізму. Гераічная эпоха. 3. Які змяшчае расказ пра подзвігі герояў. Гераічная аповесць. 4. пе-ран. Які патрабуе надзвычайнага напружання. Гераіч-ныя намаганні. 5. Які расказвае пра старажытных ге-рояў і іх подзвігі. Гераічны эпас.
ГЕРБ, герба, М -бё, мн. гербы і гёрбы, герббў і гёрбаў. Але: Герб (Г — вялікае) Рэспублікі Беларусь.
ГЕРБАРЫЙ. -ыя, М -ыі
ГЕРКУЛЁС, -су, М -се (г — малое) — гатунак аўсяных круп. Але: Геркулес (Г — вялікае) — чалавек-асілак і ў
ГЕРКУЛЁСАЎСКІ — ГЕРКУЛЁСАЎ — ГЕРКУЛЁСАВЫ.
Розняцца значэннем.
Геркулесаўскі. Вельмі моцны. Геркулесаўскі цела-склад.
Геркулёсаў. 1. У складзе ўласных назваў гор. Геркуле-савы Слупы. 2. перан. Мяжа, граніца чаго-н. Дайсці да геркулесавых слупоў.
Геркулёсавы. Прыгатаваны з геркулесу. Геркулесавая каша.
--- 131
ГІПНОЗ
ГЕРОЙ, -6я, М -бю. Гербй Pacfi; Гербй Сацыялістычнай Працы (усе словы з вялікай літары)
ГЕРЦ, -ца, М -цы, Р мн. гёрцаў
ГЁТРЫ, -раў, адз. гётра, РДМ -ры, ж.
ГІБРАЛТАР, ГібраЛтара, М Гібралтары (горад)
ГІДРА... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. словам водны, вадзяны, абазначае ‘які маё адносіны да вады’ (гідраавіяцыя, гідравбкісел, гідравўзел, г'ідрамётэаслўжба, г'ідрарэсўрсы, г'ідраме-ханіка, гідратэхніка, г'ідрацэнтрйль, гідраэлектра-станцыя (ГЭС), г'ідраэнергетьічны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, часта мае пабочны націск.
ГІДРАПРЫВОД, -да, М -дзе [не гідрапрьівад]
ГІДРОМЕТР, -pa, М -ры
ГІДРЫД, -да, М -ьідзе
ГІМНАЗІСЦКІ — ГІМНАЗІЧНЫ. Розняцца значэннем.
Гімназісцкі. Які мае адносіны да гімназіста, належыць яму; уласцівы гімназісту; такі, як у гімназіста. Гімна-зісцкая форма. Гімназісцкія паводзіны.
Гімназічны. Які мае адносіны да гімназіі. Гімназічнае выкладанне. Гімназічны курс.
ГІМНАЗІЯ, РДМ -зіі, Т -зіяй, Р мн. -зій
ГІПАТАШЯ гл. гіпертанія
ГІПАТЭНЎЗА, Р мн. -нўз
ГІПЕРТАНІЯ, РДМ -ніі, Т -ніяй — ГІПАТАНІЯ, РДМ -ніі, Т -ніяй. Розняцца значэннем.
Гіпертанія. Павышэнне крывянога ціску; гіпертаніч-ная хвароба.
Гіпатанія. Зніжэнне крывянога ціску; гіпатанічная хвароба.
ГІПНОЗ, РД -зу, М -зе — ГІПНАТЫЗМ, РДМ -му, М ме — ГІПНАТЫЗАЦЫЯ — ГІПНАТЫЗАВАННЕ. Су-падаюць у знач. ‘усыпленне шляхам унушэння, здоль-насць уздзеяння на волю таго, каго ўсыпляюць’, але гіпнатызм успг. Сеанс гіпнозу. Гіпнатызацыя (гіпнаты-заванне) жывёлін. Лячэнне гіпнатызмам.
ГІПЮР
132 ----
Гіпноз ужыв. яшчэ ў знач. ‘стан няпоўнага, частковага сну’. Знаходзіцца ў стане гіпнозу.
Гіпнатызм ужыв. яшчэ ў знач. ‘вучэнне аб з’явах гіп-нозу’.
ГІПЮР, -ру, М -ры
ГІРЛЯНДА, -ды, М -дзе
ГЛАДКАСТВОЛЫ — ГЛАДКАСТВОЛЬНЫ. Розняцца значэннем.
Гладкаствблы. 3 гладкім ствалом (пра дрэвы). Глад-кастволая бярозка.
Гладкаствбльны. 3 гладкім, не наразным ствалом (пра зброю). Гладкаспгвольнае ружжо.
ГЛЁІСТЫ — ГЛЁЙКІ. Супадаюць у знач. ‘вязкі, ліпкі’. Глеісты ўжыв. яшчэ ў знач. ‘з прымессю глею, пакры-ты глеем’. Глеістая глеба.
ГЛІНІСТЫ— ГЛІНЯНЫ. Розняцца значэннем.
Гліністы. Які складаецца з гліны, мае ў сабе прымесь гліны; колерам падобны на гліну. Гліністая глеба. Птушка з гліністым апярэннем.
Гліняны. Зроблены з гліны, пакрыты, высланы слоем гліны. Гліняны гаршчочак. Гліняная падлога.
ГЛІЦЭРЫНА, ж. і ГЛІЦЭРЫН, м. -ну, М -не ГЛЫТАЦЬ [не глатаць] ГМАХ, РДМ гмаху
ГШСЦІ і ГНІЦЬ, для абодвух гніё, гніюць, пр. гніў, гніла [не гніла], -лб, -лі
ГОГАЛЬ-МОГАЛЬ, гбгаль-мбгалю, М гбгаль-мбгалі, м. ГОД, гбда (-ду толькі ў словазлучэннях тыпу год ад году, з году ў год, без году тыдзень), М гбдзе, мн. гады, -дбў і гбды, год.
Канчатак -оў ужываецца ў родным склоне множнага ліку пераважна ў словазлучэннях з парадкавымі лічэбнікамі: у творах 20 х гадоў-, у словазлучэннях з залежным кам-панентам, выражаным прыметнікам: на працягу апошніх гадоў, з кінахронікі даваенных гадоў.
Але ў выразах, якія набліжаюцца да ўстойлівых сло-вазлучэнняў, дапускаецца і форма з нулявым канчат-кам: з малых год, чалавек сярэдніх год.
--- 133
ГОРНА-МЕТАЛУРПЧНЫ
Пераважае ў словазлучэннях з колькаснымі лічэбні-камі: дваццаць год таму назад, шмат год не мелі зве-стак пра бацьку.
ГОД-ДРУГІ
ГбЙДАЦЦА гл. вагацца
гол, гбла, М голе, мн. галы, -лбў
ГОЛАСНЫ гл. галасавы
ГОЛЬФ— ГОЛЬФЫ. Розмяцца значэннем.
Гольф1, гбльфа, М -фе, мн. няма. Спарт. (гульня ў мяч, распаўсюджана ў Англіі).
Гольф2, гбльфа, М -фе, Р мн. гбльфы, -фаў (світэр) Гбльфы1, -фаў, адз. няма (кароткія штаны на манжэ-тах)
Гбльфы2, -фаў, зрэдку адз. (панчохі да калена)
ГОМЕЛЬ, Гбмеля, М Гбмелі (горад) [не Гбмля, Гбмлі] ГОНТА [г выбухн.], ДМ гбнце, ж.
Г0РАД, -да, М -дзе, мн. гарады, -дбў
ГОРАД-ГЕР0Й. Скланенне. Другая частка слова скланя-ецца як асабовы назоўнік (за выключэннем вінаваль-нага і меснага склонаў): Р гбрада-гербя, Д гбраду-гё-рою, В гбрад-гербй, Т гбрадам-гёроем, М гбрадзе-ге-рбі
ГОРА-КРЫТЫК, гбра-крытыка, ДМ гбра-крьітыку
ГОРАД-КУР0РТ, гбрада-курбрта, М гбрадзе-курбрце, мн. гарады-курбрты, гарадбў-курбртаў
ГОРБ, гарба [не гбрба], Д -бў, Т -ббм, М -бё, мн. -бы, -ббў ГОРДЗІЕЎ ВЎЗЕЛ. Скланенне: гбрдзіевага вузла, М гбр-дзіевым вузлё
горна-абагачАльны
Г0РНААРТЫЛЕРЫЙСКІ г0рнавыратавАльны Г0РНАЗАВОДСКІ гСірназдабывАльны Г0РНАКЛІМАТБІЧНЫ ГОРНА-ЛЯСІСТЫ
ГбРНА-МЕТАЛУРГІЧНЫ
Г0РНАПРАМЫСЛОВЫ
134 ----
Г0РНАПРАМЫСЛ0ВЫ
Г0РНАПРАХОДЧЫ
Г0РНАРАБОЧЫ, наз. Скланяецца як прыметнік.
Г0РНАСТРАЛКОВЫ
Г0РНАТЭХНІЧНЫ
госць, гбсця, ДМ гбсцю, мн. гбсці, гасцёй ГРАБАРНЫ — ГРАБАРСКІ. Розняцца значэннем.
Грабарны. Які адносіцца да земляных работ. Грабар-ныя работы. Грабарны інструмент.
Грабарскі. Які мае адносіны да грабара. Грабарскі вопыт.
ГРАБЁЖ, грабяжў, М-жы, мн. грабяжы, -жбў
ГРАБЛІ, грабёль і грабляў, Т граблямі, М граблях, адз. няма
ГРАБЦІ гл. грэбці
ГРАВІМЁТР, -pa, М -ры [не гравіметр]
ГРАМ, Р мн. грамаў. Семсот грамаў.
ГРАМАВЬІ — ГРАМОВЫ. Розняцца значэннем.
Грамавы. Прым. да гром (які зыходзіць ад грому; вельмі моцны). Грамавыя ўдары. Грамавы голас.
Грамбвы. Прым. да грам (вагою ў адзін грам). Грамо-вая гіра.
ГРАМАДА, М -дзе, Р мн. грамад — ГРАМАДА, М -дзё, мн. няма. Розняцца значэннем.
Грамада. 1. Што-н. вялікае, масіўнае. Танк чорнай гра-мадай узвышаўся над густым воблакам дыму. 2. Скап-ленне чаго-н. у адным месцы. Грамады хмар.
Грамада. 1. Мноства людзей; натоўп. А хто там ідзе, а хто там ідзе ў агромністай такой грамадзе? (Я. Ку-пала). 2. Гіст. Пазямельная абшчына.
ГРАМАДЗЯНІН, -на, М -не, мн. грамадзяне (з ліч. 2, 3, 4 грамадзяніны), грамадзян
ГРАМАДЗЯНСКІ — ГРАМАДСКІ. Розняцца значэннем. Грамадзянскі. 1. Які мае адносіны да прававога стано-вішча грамадзян у дзяржаве; уласцівы грамадзяніну. Грамадзянскі кодэкс. Грамадзянскі абавязак. 2. Невай-сковы, цывільны. Грамадзянскае насельніцтва.
135
ГРАНУЛЯВАННЕ
Грамадскі. Які мае адносіны да грамадства. Грамад-скія каштоўнасці. Грамадскія абавязкі.
грамАдска карысны
ГРАМАТА, М грамаце, Р мн. грамат. Берасцяная гра-мата.
грАматны — ПІСЬМЁННЫ — адукавАны — АСВЁ-ЧАНЫ. Розняцца значэннем.
Граматны. 1. Які ўмее граматычна правільна пісаць. Граматны вучань. 2. У якім няма граматычных і сты-лістычных памылак. Граматны пераклад. 3. Перан. Які валодае неабходнымі ведамі ў пэўнай галіне, спра-ве. Граматны інжынер. Граматны кіраўнік.
Пісьмённы. Які ўмее чытаць і пісаць. Дзед быў пісьменны.
Адукаваны. 1. Які набыў веды, атрымаў адукацыю ў выніку навучання. Адукаваная жонка. 2. Інтэлігент-ны, культурны, выхаваны. Адукаваныя і таленаві-тыя людзі.
Асвёчаны. Тое, што адукаваны 2.
ГРАМОВЫ гл. грамавы
гранАт, -та (фруктовае дрэва і плод) і -ту (каштоўны камень), М -аце
ГРАНАТАВЫ — ГРАНАТНЫ. Розняцца значэннем.
Гранатавы. Прым. да гранат (фруктовае дрэва і яго плод). Прым. да гранат (каштоўны камень). Граната-вае дрэва. Гранатавы бранзалет.
Гранатны. Прым. да граната (від разрыўнога снарада). Гранатныя асколкі.
ГРАН-ПРЫ, нескл., м. Заваяваць гран-пры.
ГРАНТ, гранта, М гранце (форма фінансавання навуко-вых даследаванняў у выглядзе датацый, субсідый)
ГРАНУЛЯВАННЕ — ГРАНУЛЯЦЫЯ. Супадаюць у спец. знач. ‘наданне якому-н. рэчыву формы зярнят, невялікіх камячкоў’.
Грануляцыя ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Бачная зярністасць сонечнай паверхні. 2. Новая тканка пры загойванні раны, якая мае зярністы выгляд.
ГРАФА..............................    136
ГРАФА, -фы, мн. графы (з ліч. 2, 3, 4 графы), граф і графаў, Д графам, М графах. Разнесці па графах.
ГРАФІТНЫ — ГРАФІТАВЫ. Розняцца значэннем.
Графітны. Які мае адносіны да графіту, зроблены з графіту. Графіпгныя вырабы.. Графітны пыл.
Графітавы. Які складаецца з графіту. Графітавая парода.
ГРОМ, грбму, М -ме, мн. грбмы, грбмаў; у паэтычнай мове у наз. скл. мн. л. магчыма грамы, -мбў
ГРОСМАЙСТАР, -тра, ДМ -ру [не гросмайстара]
TPÖT-MÄ4TA, грбт-мачты, М грбт-мачце, Р мн. грбт-мачтаў, ж.
ГРОШ, грбша, М -шы, мн. грбшы, -шаў (даўняя медная манета ў Расіі; сучасная разменная манета ў Польшчы і Аўстрыі)
ГРОШЫ, -шай, Д грашам, Т грашамі і грашыма, dan. грашмі, М грашах, адз. няма
ГРЎБЫ — ГРУБЬІ. Розняцца значэннем.
Грўбы. 1. Недасканала зроблены; недакладны, пры-блізны. Грубая работа. 2. Няветлівы, некультурны. Грубы чалавек. 3. Рэзкі на слых. Грубы голас.
Грубы. 1. Тоўсты, вялікі. Грубыя ногі. 2. Цвёрды, ка-ляны на дотык. Грубое палатно.
ГРЎДЗІ, грудзёй, Д грудзям, Т грудзямі і грудзьмі', М грудзях, адз. няма
ГРУЗ, грўзу, М грўзе, мн. грўзы, -заў
ГРЎЗААБАРОТ, -ту, М -бце
ГРЎЗАПАД’ЁМШК і ГРЎЗАПАДЫМАЛЬНІК, для абод-вух -ка, М -ку
ГРЎЗАПАД’ЁМНЫ і ГРЎЗАПАДЫМАЛЬНЫ
ГРЎЗАТАКСІ, нескл., н.
грузав'ік-самазвАл, грузавіка-самазвала, М груза-вікў-самазвале
ГРУЗД, грузда, М груздзё (грыб)
ГРУКАТАЦЬ — ГРУКАЦЁЦЬ — ГРЎКАЦЬ. Супадаюць у знач. ‘ствараць грукат’. Грукатала (грукацела, гру-кала) навальніца.
--- 137
ГЎБНА-ГУБНЫ
Грукаць ужыв. яшчэ ў знач. ‘моцна, перарывіста сту-каць’ (у дзверы, акно і пад.).
ГРУНТ, грўнту, М -нце, мн. грўнты, -таў [праф. грунты, -тбў].
ГРУНТАВЫ — ГРУНТОВЫ — ГРУНТОВАЧНЫ — ГРУНТОЎНЫ.
Грунтавы, грунтбвы. Супадаюць у знач. ‘які мае адно-сіны да грунту, зямлі, глебы’. Грунтавая дарога. Грун-тавыя (грунтовыя) воды.
Грунтбвачны, грунтавы. Супадаюць у знач. ‘прызна-чаны для грунтоўкі жывапісных палоцен’. Грунтовач-ныя (грунтавыя) фарбы. Грунтовачны (грунтавы) састаў.
Грунтбўны. Трывалы, глыбокі. Грунтоўнае веданне літаратуры.
ГРУПАВАННЕ — ГРУПОЎКА, ДМ -бўцы. Супадаюць у знач. ‘дзеянне групамі; падзел на групы па якіх-н. адзнаках; класіфікацыя; канцэнтрацыя’. Групаванне (групоўка) фактаў. Групаванне (групоўка) войск.
Групоўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘група людзей, якая ада-собілася ад каго-н., чаго-н.’.
ГРЎША і (радзей) ІГРЎША, ДМ -шы, Р мн. груш (ігрўш) ГРЫБ, грьіба [не грыба], М -бе, мн. грыбьі, -ббў ГРЫЛЬЯЖ, -жу, М -жы
ГРЫМІРАВАННЕ і ГРЫМІРОЎКА, ДМ -бўцы
ГРЫМІРАВАЦЬ [не грыміраваць]
ГРЫМІРОЎКА гл. грыміраванне
ГРЫФЕЛЬ, -феля, М -лі, Р мн. -ляў
ГРЭБЕНЬ, -беня, М -ні, мн. грабяні, -нёў
ГРЭБЦІ і ГРАБЦІ, для абодвух грабў, -бёш, -бё, -бём, -бяцё, -бўць, пр. гроб, грэбла (ад грэбці), грабла (ад грабці)
ГРЭБЦІСЯ і ГРАБЦІСЯ, для абодвух грабўся, -бёшся, -бёцца, -бёмся, -бяцёся, -бўцца
ГРЭЙПФРЎТ, -та (дрэва і плод) і -ту (зб.), М -ўце ГРЭХ, РДМ грахў і грэху, мн. грахі, -хбў ГЎБНА-ГУБНЫ
ГЎБНА-ЗУБНЫ
138 ----
ГЎБНА-ЗУБНЬІ
ГУДЗЁЦЬ гл. гусці
ГУЖ, гўжа, Т гўжам, М (аб) гужы, мн. гужы, гужбў ГУЗАВАТЫ — ГУЗАСТЫ. Розняцца значэннем.
Гузаваты. Няроўны, з гузамі. Гузаватае дрэва.
Гузасты. 3 вялікімі гузамі. Гузасты дуб.
ГЎЗІК [г выбухн.], ДМ -ку
ГУЛЯШ, -шў, М -шьі
ГУМАННЫ — ГУМАНІСТЬІЧНЫ — гуманітАрны.
Розняцца значэннем.
Гуманны. Дабрачынны, чалавечны. Гуманны ўчынак. Гуманістычны. Які мае адносіны да гуманізму. Гума-ністычныя ідэі.
Гуманітарны. 1. Які датычыць чалавечага грамадства і яго культуры. Гуманітарныя навукі. 2. Прасякнуты духам гуманнасці. Гуманітарная дапамога.
ГУМАНОІД, -да, М -дзе, Р мн. -даў.
ГЎМАР — ГУМОР, для абодвух -ру, М -ры. Супадаюць у знач. ‘душэўньі стан, настрой’. Але гумор ужыв. час-цей.
Гумар ужьів. яшчэ ў знач.: 1. Здольнасць паказаць што-н. у камічнай форме. Расказаць пра паездку з гу-марам. 2. Мастацкі прыём. К. Крапіва — выдатны майстар гумару і сатыры.
ГУРТ, гўрту, М -рце, мн. гурты, -тбў
ГУСТА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову густы (густалісты, гўстанасё-лены, густашэрсны). Пішацца злітна з наступнай ча-сткай, мае пабочны націск, калі ў другой частцы націск не на першым складзе.
ГУСЦІ, гудў, гудзёш, гудзё, гудзём, гудзяцё, гудўць, пр. гуў, гула, -лб і (разм.) ГУДЗЁЦЬ, -джў, -дзіш, -дзіць, -дзім, -дзіцё, -дзяць
ГУСЬ, Т -ссю, мн. гўсі, -сёй, ж.
ГЭБЕЛЬ, гэбля, М -лі, мн. гэблі, -ляў
--- 139
ДАГАВ0Р
д
Д [дэ1> нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае Д. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Цвёрды д.
ДАБРА... гл. добра...
давАць, даю, даёш, даё, даём, даяцё, даюць, пр. да-ваў, давала, заг. давай
ДАВЁДКА, ДМ давёдцы, Р мн. давёдак. Кіраванне: 1. Пра каго-што. Даведка пра хворага. 2. Аб чым, пра што, ад каго, адкуль. Даведка аб месцы (пра месца) жыхарства. Даведка ад урача. Даведка з домакіраў-ніцтва.
ДАВЁР, -ру, М -ры і ДАВЁР’Е, -р’я, М -р’і ДАВЁРЛІВЫ — ДАВЁРНЫ. Розняцца значэннем.
Давёрлівы. 1. Які лёгка верыць, давярае ўсім. Давер-лівы чалавек. 2. Які выражае давер’е; заснаваны на даверы. Даверлівыя адносіны.
Давёрны. Які сведчыць аб даручэнні каму-н. чаго-н. (пераважна ў юрыдычнай практыцы). Давернае пісьмо.
ДАГАВОР — ДАМОВА — ПАГАДНЁННЕ — КАНТ-PÄKT — ЗДЗЁЛКА. Розняцца значэннем.
Дагавбр, -ра (дакумент) і -ру (узаемнае абавязацель-ства; пісьмовая або вусная дамоўленасць аб правах і абавязках паміж дзяржавамі, прадпрыемствамі, уста-новамі, асобамі). Вусны дагавор. Міжнародны дагавор. Мытны дагавор. Умовы калектыўнага дагавору. Кіра-ванне: аб чым і на што. Дагавор аб пастаўцы (на пастаўку) тавараў.
Дамова. Тое, што дагавор. Але ў пісьмовай практыцы ўжываецца непаслядоўна.
Пагаднённе. 1. Дагавор, паводле якога ўстанаўліва-юцца ўзаемныя абавязацельствы ў чым-н. Гаран-
дагАдлівасць
140 ----
тыйнае пагадненне. Ліцэнзійнае пагадненне. Кіра-ванне: аб чым. Падпісаць пагадненне аб перамір’і. 2. Узаемная згода; кансэнсус. Шукаць пагаднення з апанентамі.
Кантракт, -ту, М -кце. Пісьмовая дамоўленасць, за-ключаная паміж двума бакамі з узаемнымі абавяза-цельствамі. Працоўны кантракт. Кіраванне: аб чым. Падпісаць кантракт аб пастаўках нафты.
Здзёлка, ДМ здзёлцы. 1. Дамоўленасць паміж дзвюма асобамі або арганізацыямі аб якіх-н. узаемных абавя-зацельствах (звычайна гандлёвых). Гандлёвая здзел-ка. Кіраванне: па чым. Здзелка па куплі-продажу сада-віны. 2. Тайная дамоўленасць аб узаемнай выгадзе; змова (звычайна супрацьзаконная). Здзелка дваіх суп-раць трэцяга.
дагАдлівасць гл. здагадлівасць дагАдлівы гл. здагадлівы
ДАГЛЯД гл. догляд
ДАДЗЕНЫ— ДАНЫ. Розняцца значэннем.
Дадзены, дзеепрым. зал. пр. ад дзеясл. даць. Дадзенае народу права.
Даны, прым. Іменна гэты, той, аб якім ідзе гутарка. У даны момант. Даная сітуацыя. Ужыв. у знач. назоў-ніка мн. л. Выхадныя даныя. Паводле афіцыйных даных.
ДАДОЛУ — ДА ДОЛУ — ДОЛУ. Розняцца значэннем. Дадблу, прысл. 1. Да зямлі, уніз. Трава схінулася да-долу.
Да дблу, наз. з прыназ. Прыпасці нізка да долу.
Дблу, прысл. Тое, што дадолу. Але ўжываецца ў раз-моўным стылі. Тонкія галінкі лазняку хіляцца долу.
ДАД0МУ— ДА ДОМА. Розняцца значэннем.
Дадбму, прысл. У свой дом, да сваёй сям’і; у родньія мясціны. Пайсці з тэатра дадому. Вярнуцца дадому з турыстычнага паходу. Прыехаць дадому на пабыў-ку.
Да дома, наз. з прыназ. Падысці бліжэй да дома на-стаўніка.
141
ДАКУМЕНТАЛЬНЫ
ДАЗІМЁТР, -pa, М -ры [не дазіметр]
ДАЗІРАВАННЕ— ДАЗІРОЎКА, ДМ -рбўцы. Розняцца значэннем.
Дазіраванне. Дзеянне паводле знач. дзеясл. дазіраваць. Дазіроўка. Падзел на дозы, вызначэнне дозы. Дазіроў-ка лекаў.
ДАЗІРАВАЦЬ, дазірую, -уеш, -уе, -уюць [не дазіраваць] ДАЗОР, -ра (патрульны атрад) і -ру (абход для агляду, разведкі), М дазбры
ДАІЦЬ, даю, дбіш, дбіць, заг. даі
ДАЙДЖЭСТ, -та, М -сце
ДАЙСЦІ, дайдў, дбйдзеш, дбйдзе, пр. дайшбў, дайшла, -лб, заг. дайдзі
даклАд1, -да, М -дзе, мн. даклады, -даў (вуснае або пісьмовае афіцыйнае паведамленне, публічнае выступ-ленне на пэўную тэму)
даклАд2, -ду, М -дзе (дадатковы матэрыял — падклад-ка, гузікі і пад.).
ДАКУМЁНТ, -та, М -нце [не дакўмент]
ДАКУМЕНТАВАННЕ — ДАКУМЕНТАЦЫЯ. Супадаюць у знач. ‘абгрунтаванне чаго-н. пры дапамозе дакумен-таў’. Дакументаванне (дакументацыя) апраўдаль-ных актаў.
Дакументацыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дакументы’. Тэхніч-ная дакументацыя.
ДАКУМЕНТАЛЬНЫ — ДАКУМЕНТАВАНЫ. Розняцца значэннем.
Дакументальны. Які з’яўляецца дакументам; уласці-вы дакументу; які грунтуецца на дакументах. Даку-ментальныя даныя. Дакументальныя сведчанні. Да-кументальны фільм. Дакументальная кінематагра-фія.
Дакументаваны, дзеепрым. ад дакументаваць. У знач. прым. Абгрунтаваны дакументамі. Усебакова дакумен-таваны даклад.
дакументАцыя
142
дакументАцыя гл. дакументаванне
ДАЛАЙ-ЛАМА, далай-ламы, Д -ме, Т-мам, Р мн.-лам і -ламаў, м.
дАлей-болей, прысл.
ДАЛЁКА-ДАЛЁКА, прысл.
ДАЛЁКАЎСХОДНІ
ДАЛЁКІ УСХОД, Далёкага Усхбду, М Далёкім Усхбдзе ДАЛІКАТЭС, -су, М -се
ДАЛОНЬ [не далбня] Т -нню, [не далбняй], Р мн. -ней і -няў ДАМА... гл. дома...
ДАМБРА гл. домбра
ДАМІНО, нескл., н.
ДАМОВА гл. дагавор
ДАМОВІЦЦА і УМОВІЦЦА, для абодвух, -мбўлюся, -мбві-шся, -мбвіцца, -мбвімся, -мбвіцеся, -мбвяцца, заг. дамбў-ся, умбўся. Супадаюць у знач. ‘прыйсці да згоды шляхам перамоваў’. Дамовіцца (умовіцца) пра месца сустрэчы. Дагаварыцца ўжыв. яшчэ ў знач. ‘у размовах дайсці да крайнасці’. Дагаварыцца da непрыстойнасцей.
ДАМОКЛАЎ МЕЧ, дамбклава мяча, М дамбклавым мячы ДАНСІНГ, -га, ДМ -гу
ДА ПАБАЧЭННЯ
ДА ПАЎСМЁРЦІ
ДАРЬІЦЬ, дарў, дбрыш, дбрыць, дбраць
ДАРЭШТЫ, прысл.
ДА СМЕРЦІ, прысл. Закатаваць da смерці.
ДАСПАДОБЫ, прысл.
ДАТА, ДМ даце, Р мн. дат н датаў (паметка на дакуменце, лісце і да т. п., якая паказвае год, месяц, чысло іх на-пісання). Словазлучэнні, якія абазначаюць дату. У слова-злучэннях парадкавага лічэбніка з назвай месяца (калі яны з’яўляюцца няпоўнымі сказамі і ўказваюць на час выканання пэўнага дзеяння або назыўнымі і ўказваюць на пэўную дату) лічэбнік ужываецца ў форме роднага склону: Першага верасня 2005 года. Класная работа. Першага верасня. Радасная сустрэча са школай.
--- 143
ДВАЯШЛЮБНАСЦЬ
У словазлучэннях парадкавага лічэбніка з назвай меся-ца і прыназоўнікам на лічэбнік ужываецца ў форме вінавальнага склону: Выезд назначаны на дваццаць першае сакавіка. Прагноз надвор’я на трыццатае ліпе-ня. Праграма перадач на сёмае чэрвеня. Купіць білет на дванаццатае студзеня. У ноч з чатырнаццатага на пятнаццатае сакавіка стан хворага пагоршыўся.
ДАЎГА... гл. доўга...
ДАЎГІ гл. доўгі
ДАЎНЫМ-ДАЎНО, прысл.
ДАХ, РДМ даху дахАты, прысл.
ДАЦЬ, дам, дасі, дасць, дадзім, дасцё, дадўць, пр. даў, дала,-лб
ДАЧА, ДМ дачы, Р мн. дач (загарадны дом; лясная дзя-лянка)
ДВАЙНЫ і ДБАЛЫ (старанны, руплівы)
ДВА, м. і н. двух, двум, двума, (аб) двух, ж. дзве, дзвюх, дзвюм, дзвюма, (аб) дзвюх
ДВАІЦЬ, дваю, двбіш, дабіць, двбяць, заг. дваі дванАццацера, -рых, ліч. зб.
ДВАНАЦЦАЦІПЁРСНЫ: дванаццаціпёрсная кішка.
ДВАРАНІН, -на, М -не, мн. дваране (з ліч. 2, 3, 4 два-раніны), дваран
ДВАРОВЫ — ДВОРНЫ. Супадаюць у знач. ‘узяты ў панскі двор у якасці прыгоннага’. Двароеыя (дворныя) людзі. Дваровы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да два-ра як дзялянкі зямлі пры доме, хаце і г. д.’ Дваровыя будынкі.
ДВАРЭЦ, дварца, М -цы, мн. дварцьі, -цбў ДВАЦЦАЦІГОДДЗЕ, М -гбддзі, Р мн. -ддзяў ДВАЯБОРСТВА і ДВУХБОР’Е. Спарт.
ДВАЯЖЭНСТВА
ДВАЯКАВЬІПУКЛЫ
ДВАЯКАЎВАГНЎТЫ
ДВАЯШЛЮБНАСЦЬ
ДВОЕ
144 ----
ДВОЕ, дваіх, дваім, (аб) дваіх, ліч. зб. Спалучэнне лічэбні-каў двое, трое, чацвёра, пяцёра, шасцёра, сямёра, вась-мёра, дзевяцера, дзесяцера з назоўнікамі і асабовымі займеннікамі.
Двое, трое, чацвёра і г. д. спалучаюцца: 1) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот: двое ягнят, чацвёра парасят; 2) з назоўнікамі дзеці, людзі: двое дзяцей, трое маладых людзей; 3) з назоўнікамі агульнага роду: двое калек, пяцёра сірот, а таксама з асабовымі на-зоўнікамі мужчынскага роду: чацвёра мужчын, трое спартсменаў (часцей чатыры мужчыны, тры спарт-смены); 4) з назоўнікамі коні, свінні: трое коней, чац-вёра свіней; 5) з множналікавымі назоўнікамі: двое саней, трое нажніц, чацвёра сутак-, 6) з асабовымі зай-меннікамі множнага ліку: Іх было двое: мясцовы на-стаўнік і карэспандэнт раённай газеты.
У спалучэнні з адушаўлёнымі назоўнікамі лічэбнікі двое, трое, чацвёра і г. д. могуць ужывацца і ва ўскос-ных склонах: маці шасцярых дзяцей.
У спалучэнні з неадушаўлёнымі назоўнікамі ва ўскос-ных склонах замест зборных лічэбнікаў ужываюцца адпаведныя ім колькасныя лічэбнікі: на працягу двух дзён [не дваіх дзён].
ДВОЕЎЛАДДЗЕ і ДВОЕЎЛАДСТВА
ДВОР, двара, М -ры, мн. двары, -рбў (месца каля будын-каў) і -рэ (на дварэ ‘на адкрытым паветры, у прыродзе) ДВбРНЫ гл. дваровы
ДВУХ... і ДВУ... — першая частка складаных слоў, якая ўказвае на дзве аднолькавыя прыметы (двухгбрбы, двухдбльны, двухвёславы, двухвбсевы), на наяўнасць частак, раздзелаў, якой-н. мерьі ў дзве адзінкі (двух-актовы, двухатамны, двух’ярусны, двўхкілаграмбвы, двўхкіламетрбвы, двухлітрбвы, двухметрбвы). Час-цей ужываецца двух... 3 дву... прынята пісаць словы двудўшнасць, двудўшны, двузўбец, двукбссе, двукрбп’е, двурожнік, двурўшнік, двурўшніца, двурўшніцкі, дву-рўшніцтва, двурўшнічаць, двурўшны.
ДВУХБОР’Е гл. дваяборства
--- 145
ДЗЁРАН
ДВУХКОЛАВЫ і ДВУХКОЛЫ
ДВУХСОТРУБЛЁВЫ
джынсы, -саў, адз. няма
ДЖЭМПЕР, -ра, М-ры, мн. джэмперы, -раў
ДЖЭНТЛЬМЁН, -на, М -не, Р мн. -наў
ДЖЭРСІ, нескл., н.
ДЗВЁРЫ, дзвярэй, Т дзвярамі і (разм.) дзвярмі, дзвярьі-ма, М (аб) дзвярах
ДЗВЁСЦЕ, двухсбт, двумстам, двумастамі, (аб) двухстах
ДЗЕВЯНОСТА, РДТМ дзевянбста
ДЗЕВЯЦЕРА, РМ дзевяцярых, Д дзевяцярым, Т дзевя-цярымі. Спалучэнне: гл. двое.
ДЗЁВЯЦЬ, РДМ дзевяці, Т дзевяццю [не дзевяцю]
ДЗЕВЯЦЬСОТ, дзевяцісбт, дзевяцістам, дзевяцістамі, (аб) дзевяцістах
ДЗЕД, -да, М дзёдзе і дзёду, мн. дзяды, -дбў. Але: Дзяды (Д — вялікае), -дбў (свята памерлых продкаў)
ДЗЁД-МАРОЗ, дзёда-марбза, М дзёдзе-марбзе. Пішацца з малой літары. Але: як імя казачнай асобы — з вялі-кай: Дзед-Мароз, Дзеда-Мароза.
ДЗЕ-НЁБУДЗЬ [не дзе-нібўдзь], прысл.
ДЗЁ-НІДЗЁ, прысл.
ДЗЕНЬ, дня, дню, днём, дні, мн. дні, дзён. Дзень Пера-мбгі (абодва словы пішуцца з вялікай літары)
ДЗЕНЬ У ДЗЁНЬ
ДЗЁРЦІ гл. драць
ДЗЕСЯТАК, -тка, ДМ -ку, Р мн. -каў
ДЗЕСЯЦЕРА, РМ дзесяцярых, Д дзесяцярым, Т дзеся-цярымі. Спалучэнне: гл. двое.
ДЗЕСЯЦІВЁРСТКА, ДМ -тцьі, Р мн. -вёрстак
ДЗЁСЯЦЬ, РДМ дзесяці, Т дзесяццю [не дзесяцю]
ДЗЕЎЧАНЯ і (радзей) ДЗЕЎЧАНЁ, для абодвух РДМ -ня-ці, Т -нём, мн. -няты, -нят
ДЗЁЯЧ, -ча, ДМ -чу, мн. дзёячы, -чаў
ДЗЁРАН гл, дзірван
ДЗІВА
146
ДЗІВА, мн. дзівы, дзіў і дзіваў, н.
ДЗІВ'ІЦЬ, дзіўлю, дзівіш, -віць
ДЗІВОСЫ, дзівбс і дзівбсаў, адз. няма
ДЗІРА, РДМ-ры, мн. дзіры, дзір— ДЗІРКА, -рцы, Р мн. -рак. Супадаюць у знач. ‘адтуліна, шчыліна ў чым-н.’.
Дзіра ўжыв. яшчэ ў знач. ‘адтуліна, шчыліна больш значных памераў, чым дзірка’.
Дзірка ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Парванае, праношанае месца ў адзенні, абутку. 2. Перан. Тое, што патрабуе выдаткаў. На любыя грошы знойдзеццй шмат дзірак. ДЗІРВАН, -нў, М -нё, мн. дзірваны, -нбў — ДЗЁРАН, РД -рну, М -рне. Супадаюць у знач. ‘верхні слой гле-бы, густа пераплецены карэннем травы’, ‘кавалкі гэ-тага слою’. Лапата скрыпела, не лезла ў дзірван. Аб-класці дзёрнам (дзірваном) клумбу.
Дзірван ужыв. яшчэ ў знач. ‘даўно няворанае поле’. ДЗІЦЯ і ДЗІЦЁ, для абодвух РДМ дзіцяці, Т дзіцём і дзіцем, мн. дзёці, дзяцёй, дзёцям, дзёцьмі і дзяцьмі, (аб) дзёцях — ДЗІЦЯНЯ і (радзей) ДЗІЦЯНЁ, для абод-вух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят. Супадаюць у знач.: 1. Малалетні хлопчык або дзяўчынка. 2. Сын або дачка.
Дзіця, дзіцё ўжыв. яшчэ ў знач. ‘чалавек, які засвоіў характэрныя рысы свайго асяроддзя, эпохі і пад.’. Дзіця свабоды. Дзіця века.
ДЗЮДО, нескл., н.
ДЗЮСЕЛЬДОРФ, Дзюсельдбрфа, Дзюсельдбрфе (горад) ДЗЯГЦЯР, дзегцяра, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў
ДЗЯДЗЬКА, -кі, Т -кам, мн. дзядзькі, -каў (пра родзі-чаў), дзядзькі, -кбў (разм. — пра дарослых мужчын наогул)
ДЗЯЖА, ДМ -жьі, мн. дзёжы (з ліч. 2, 3, 4 дзяжы), дзеж і дзёжаў
ДЗЯК, дзяка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
ДЗЯКАВАЦЬ. Кіраванне: каму [не каго]. Дзякаваць на-стаўніку. Дзякаваць гаспадарам за гасціннасць.
--- 147
ДЗЯЦЕЛІНА
ДЗЯКУЙ. 1. часціца. Ужываецца для выражэння па-дзякі. Дзякуй добрым людзям. Дзякуй за параду. Дзя-куй, што прыйшлі на дапамогу. 2. у знач. наз., нескл., м. Падзяка, удзячнасць. Байцам-вызваленцам наш дзякуй вялікі.
ДЗЯРЖ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову дзяржаўны (дзяржбўд, дзяржган-даль, дзяржплан, дзяржфбнд, дзяржапарйт, дзярждэ-партбмент, дзяржкантрдль). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націсж, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.
ДЗЯРЖАВА БАХРЭЙН, Дзяржавы Бахрэйн, М Дзяр-жаве Бахрэйн
ДЗЯРЖАННЕ, ДЗЯРЖАЛЬНА і (разм.) ДЗЯРЖАК, дзержака, мн. -жакі, -кбў
ДЗЙРЖАРБІТРАЖ (Д — вялікае), -жу, М -жы
ДЗЯРЖАЎНЫ. У складзе словазлучэнняў пішацца з ма-лой літары. Дзяржаўны лад, дзяржаўная мова. Але: Дзяржаўны (Д — вялікае) сцяг Рэспублікі Беларусь. Дзяржаўны герб Рэспублікі Беларусь.
ДЗЯРЖБЎД, -да, М -бўдзе
ДЗЙРЖБЮДЖЭТ, -ту, М -эце
ДЗЯРНОВЫ [не дзёрнавы, дзернавы]
ДЗЯСНА, ДМ дзяснё, мн. дзясны (з ліч. 2, 3, 4 дзясньі), дзяснаў
ДЗЯТЛЯНЯ і ДЗЯТЛЯНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
ДЗЯЎБЦІ, дзяўбў, -бёш, -бё, -бём, дзеўбяцё, дзяўбўць, пр. дзёўб, дзяўбла, заг. дзяўбі і ДЗЯЎБАЦЬ, дзяўбаю, -баеш, -бае, пр. дзяўбаў, -бала, заг. дзяўбай
ДЗЯЎЧО, РДМ -чаці, мн. няма (дзяўчына-падлетак). Разм. ДЗЯЎЧЬІНА, мн. дзяўчаты, -чат (з ліч. 2, 3, 4 дзяўчьі-ны) і (разм.) ДЗЁЎЧЫНА, мн. дзяўчаты (з ліч. 2, 3, 4 дзёўчыны)
ДЗЯЦЕЛ, дзятла, М -ле, мн. дзятлы, -лаў
ДЗЯЦЕЛІНА і ДЗЯЦЕЛЬНІК, РДМ -ку (дзікая каню-шына)
ДЗЯЦІНЕЦ
148 ----
ДЗЯЦІНЕЦ1, -нца, М -цы (гіст. — цэнтральная ўмаца-ваная частка горада)
ДЗЯЦІНЕЦ2, -нцу, М -цы (дзіцячая хвароба) дзяцюк, дзецюка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў ДКБ [дэкабэ] нескл. н. (дбследна-канстрўктарскае бюрб) дно, мн. дны, дноў (толькі ў адносінах да пасудзіны) ДН0ПАГЛЫБНЫ
днявАць, днюю, днюеш, днюе, днююць (праводзіць дзень; адпачываць пры працяглых пераходах; хавац-ца днём — пра дзікіх жывёл, птушак)
ДНЯПРО, Дняпра, М Дняпры [не на Дняпрэ]
Д0БЕРМАН-ШНЧЭР, дббермана-тнчэра, М дббермане-пінчэры (парода службовых сабак)
Д0БРА... і ДАБРА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову добры. Пішацца злітна з наступнай часткай слова (ддбраахвбтны, дббразыч-лівы, ддбранадзёйны, дабравольны, дабрадзёйны, даб-радўшны). Добра... мае пабочны націск. Дабра... ужы-ваецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
д0браўпарАдкаванасцб [не добраўпарадкава-насць]
Д0БРАЎПАРАДКАВАННЕ [не добраўпарадкаванне] Д0БРАЎПАРАДКАВАНЫ [не добраўпарадкаваны] ДОГЛЯД і ДАГЛЯД, для абодвух -ду, М -дзе
ДОГМА (палажэнне, якое прымаецца за бясспрэчную ісціну), звыч. мн. дбгмы, -маў (асноўныя палажэнні якога-н. вучэння)
ДОГМАТ, -ту, М дбгмаце [не дагмат]
ДОЖДЖ, дажджў, М -джы, мн. -джы, -джбў
ДОЗА, Р мн. доз і дбзаў
ДОКТАР, -ра, ДМ -ру, мн. дактарьі (з ліч. 2, 3, 4 дбкта-ры), -рбў
ДОЛАР, -pa, М -ры [не даляр]
ДОЛЯ, Р мн. дбляў (частка чаго-н.)
--- 149
Д0ЎГІ
дом, дбма (будынак для жылля, для размяшчэння ўста-ноў і прадпрыемстваў; назва культурных і іншых уста-ноў) і дбму (жылое памяшканне разам з гаспадаркай; дынастыя, род), М дбме, мн. дамьі, -мбў; (у назвах Д — вялікае): Дом друку, Дом культуры', Дом прафсаюзаў.
Д0МА... і ДАМА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову дом (ддмабудавйнне, ддмакіраўнік, ддмаўладальнік, ддмаўлйснік, ддма-ўпарўдкаванне); слову дома (дамарбслы., дамасёд, да-матканы). Пішацца злітна з наступнай часткай сло-ва. Дома... мае пабочны націск. Дама... ужываецца, калі ў наступнай частцы слова націск падае на пер-шы склад.
Д0МАКІРАЎШК, -ка, ДМ-кў, мн. -кіраўнікі, -кбў ДОМБРА, ДМ -ры і ДАМБРА, ДМ -ры, мн. для абодвух дбмбры, -раў
ДОМНА, Р мн. дбмен і дбмнаў
ДОНАР, -pa, М -ру. Ужываецца ў адносінах асоб муж-чынскага і жаночага полу.
ДОНЖУАН, на, М -не (д — малое) — шукальнік любоў-ных прыгод. Але: Дон-Жуан (з вялікай літары) — улас-нае асабовае імя.
ДОНКІХОТ, -та, М -бце (д — малое). Фантазёр, лету-ценнік. Але: Дон-Кіхбт (з вялікай літары) — уласнае асабовае імя.
ДбШНГ, РДМ -гу
ДОЎГ, РДМ дбўгу (але: быць у даўгў), мн. даўгі, -гбў Д0ЎГА... і ДАЎГА... — першая часТка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову доўгі (процілеглае — ка-роткі) (дбўгавалбсы, ддўгавалакністы, ддўгагалбвы, даўгадзюбы, даўгандсы, даўгарўкі), мае знач. ‘працяг-лы ў часё (ддўгатэрмінбвы, ддўгачакбны, ддўгачасо-вы). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Дбў-га... мае пабочны націск. Даўга... ужьіваецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
ДОЎГІ і (радзей) ДАЎГІ
Д0ШКА
150 ----
ДОШКА, ДМ дошцы, Р мн. дбшак
ДРАБІНЫ, Р мн. драбін, адз. драбіна, ДМ -не — ДРАБІНКІ, Р мн. драбінак, адз. драбінка, ДМ -нцы. Супадаюць у знач.: 1. Драўляная прыстаўная лесвіца. 2. Толькі мн. драбіны. Від сялянскіх калёс.
Драбінкі ўжыв. яшчэ як памянш. да драбіны (у 2 знач.).
ДРАБНА... гл. дробна...
ДРАЖДЖАВЫ і ДРОЖДЖАВЫ
ДРАЖЭ, нескл., н.
драмАць, драмлю, дрэмлеш, дрэмле, дрэмлем, дрэм-леце, дрэмлюць, пр. драмаў, драмала, заг. драмі
ДРАНКА, ДМ -нцы, Р мн. -нак і ДРАНІЦА, Р мн. -ніц ДРАФА, мн. дрбфы, дроф
ДРАЦЬ і ДЗЁРЦІ, для абодвух дзярў, -рэш, -рэ, -рбм, дзерацё, дзярўць, пр. (для драць) драў, драла, (для дзерці) дзёр, дзёрла, заг. для абодвух дзяры
ДРОБ, РД -бу, М -бе, мн. дрббы, -баў, м. Мат.
ДР0БНА... і ДРАБНА... — першая частка складаных слоў, якая абазначае: невялікі памер таго, што ўказа-на ў другой частцы (дрдбназярністы, драбнаплбдны, дрббнакаліберны, драбнаквёткавы, драбналёссе, драб-натвбры), абмежаваныя магчымасці таго, што ўказа-на ў другой частцы (дрдбнасялянскі, дрдбнаўласніцкі). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Дробна... мае пабочны націск. Драбна... ужываецца, калі ў дру-гой частцы слова націск падае на першы склад.
ДРОБЯЗЬ, Т дрббяззю, Р мн. -зей і -зяў
ДРОВЫ, дроў, Д дрбвам і дрывам, Т дрбвамі і дрывамі, М дрбвах і дрывах, адз. няма
ДРОЖДЖЫ, дражджэй, -джам, -джамі, -джах, адз. няма
ДРОЗД, дразда, М драздзё, мн. дразды, -дбў
ДРОТ, дрбту, М дрбце, мн. драты, -тбў
ДРУК— ПРЭСА. Розняцца значэннем.
Друк, дрўку. 1. Працэс выгатаўлення друкаванай пра-дукцыі; выдавецкая і друкарская справа. Здаць у друк.
151	~ ' ДУГА
Падрыхтаваць da друку. Свабода друку. Камітэт па (справах) друку. 2. Спосаб друкавання; знешні выгляд надрукаванага. Афсетны друк. Высокі друк. Плоскі друк. Каляровы друк. 3. Галіна вытворчасці. Органы. друку. 4. Гатовая прадукцыя; сукупнасць надрукава-ных твораў. Трапіць на старонкі друку. Перыядычны друк.
Прэса. Агульная назва перыядычнага друку. Цэнт-ральная прэса. Афіцыйная прэса. Сачыць за прэсай.
друкАрня, Р мн. друкарань і -рняў
ДРУШЛЯК, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
ДРЫВОТНЯ, Р мн. -няў і ДРЫВ0ТНІК, -ка, ДМ -ку
ДРЫВЯНЫ [не дрывяны]
ДРЫГВЯН'ІСТЫ і ДРЫГВЯНЫ
ДРЫЛЬ, дрыля, М дрылі, Р мн. дрылёў
ДРЫМОТНЫ — ДРЫМУЧЫ. Розняцца значэннем.
Дрымбтны. Агорнуты дрымотай; паўсонны. Дрымот-ная цішыня ахінула рыбачы пасёлак.
Дрымўчы. Стары, густы, непраходны (пра лес).
ДРЫФТЭР, -pa, М -ры (марское судна)
ДРЭВА, Р мн. дрэў і дрэваў
ДРЙВА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову дрэва (дрэваапрацоўчы, дрэва-насаджэнне). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
ДРЭНАЖ, -жў, М -жы
ДРЭЎКА, Р мн. дрэвак і дрэўкаў
ДУАЁН, -на, М -не, Р мн. -наў (старшыня дыпламатыч-нага корпуса)
ДУБ, дўба, М -бе, мн. дубы, -ббў (дрэва; від вялікіх ло-дак) і дўбу, М -бе (драўніна)
ДУБЛЯЖ, -жў, М -жы
ДУБЛІКАТ, -та, М -аце, Р мн. -таў
ДУГА, ДМ дузё, мн. дўгі (з ліч. 2, 3, 4 дуп), дуг
ДУДА
152 ----
ДУДА, ДМ дудзё, мн. дўды (з ліч. 2, 3, 4 дуды), дуд — ДЎДКА, ДМ дўдцы, Р мн. дўдак. Супадаюць у знач. ‘народны духавы музычны інструмент’.
Дудка ўжыв. яшчэ ў гутарковай мове ў знач. ‘сцябліна з пустатой унутры’.
ДУДЗЁЦЬ, дуджў, дудзі'ш, -дзіць, -дзім, -дзіцё, -дзяць ДУПЛО, -ла, М -лё, мн. дўплы (з ліч, 2, 3, 4 дуплы), -лаў ДУРНІЦЫ гл. буякі ДУУМВІРАТ, -та, ДМ -аце
ДУХ, дўха, ДМ дўху, Р мн. дўхаў (бесцялесная, звыш-натуральная істота — у міфалагічных і рэлігійных уяў-леннях) і РДМ дўху (ва ўсіх астатніх значэннях)
ДУЭЛЬ, -ллю, Р мн. -лей і -ляў
дывАн1, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў (тканы, звычайна варсісты, выраб)
дывАн2, -на, М -не (савет вышэйшых саноўнікаў у ранейшай Турцыі; назва зборніка лірычных вершаў ва ўсходніх літаратурах)
ДЫВІДЭНД, -ду, М -дзе
ДЫВІДЭНДНЫ
ДЫЁТА, ДМ дыёце
ДЫЗАЙН, -на, М -не
ДЫЗЕЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
ДЙЗЕЛЬ-МАТОР, дызель-матбра, М дызель-матбры
ДЫКТАР, -ра, ДМ -ру. Ужываецца ў адносінах асоб мужчынскага і жаночага полу.
ДЫЛЕР, -ра, ДМ -ру (асоба) і М -ры (фірма)
ДЫМЁЦЬ, дыміць, дымяць — ДЫМ'ІЦЬ, дымлю, ДЫМІШ, -міць, -мім, -міцё, -мяць. Супадаюць у знач. ‘выпус-каць дым; тлець, вылучаючы дым’. 1, 2 ас. ад дыміць у гэтым знач. не ўжыв. Дыміць заводская труба. Ды-мяць сырыя дровы.
Дыміць ужыв. яшчэ ў знач.: І.Прапускаць дым праз шчыліны (пра печ, комін і пад.). Дыміць печ. 2. Ку-рыць. Дыміць папяросай.
--- 153
ДЫЯРАМА
ДЫНА, ДМ дыне, Р мн. дын (адзінка вымярэння сілы ў механіцы)
дыназАўр, -pa, М -ры, Р мн. -раў
ДЫНАМА-МАШЫНА, Р мн. -машын і ДЫНАМА, нескл., н.
ДЫНАМІТАВЫ і ДЫНАМІТНЫ
ДЫННЫ. Прым. da дыня. Дынны сок.
ДЫПКОРПУС, -са, М -се, мн. дыпкбрпусы, -саў (дыпла-матычны кбрпус)
ДЫПКУР’ЁР, -ра, ДМ -ру (дыпламатычны кур’ёр)
дырыжАбль, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
ДЫРЫЖОР, -ра, ДМ -ру, Р мн. -раў
ДЫРЭКТАР, -ра, ДМ -ру, мн. дырэктары, -раў
ДЫРЭКТЫВА, Р мн. -тыў
ДЫСІДЭНТ, -та, М -нце
ДЫСКАВОД, -да, М -дзе
ДЫСКАНТ, -та, М -нце — ДЫСКОНТ, -ту, М -нце. Роз-няцца значэннем.
Дыскант. Муз. Высокі дзіцячы голас; спявак з такім голасам.
Дыскбнт. Фін. 1. Улік вэксаля. 2. Працэнт, які ўтрым-ліваюць пры ўліку вэксаля.
ДЫСКАНТОВЫ. Прым. da дыскант. Муз.
ДЫСКЁТА, -ты, М -ёце, Р мн. -кёт
дысконт гл. дьіскант
ДЫСКОНТНЫ і ДЫСК0НТАВЫ. Прым. da дысконт.
ДЫСПЛЁЙ, -лёя, М -лёі
ДЫСПАНСЁР, -pa, М -ры [не дыспансер]
ДЫСПЕТЧАР, -ра, ДМ -ру. Ужываецца ў адносінах асоб мужчынскага і жаночага полу.
ДЫСЦЫПЛІНА, Р мн. -лін (асобная галіна навукі)
ДЫФТОНГ, -га, ДМ -гу. Лінгв.
ДЫЯГНОСТЫКА, -кі, М -тыцы
ДЫЯЛОГ, РДМ -гу
ДЫЯРАМА, Р мн. дыярам
ДЫЯСПАРА
154 ----
ДЫЯСПАРА, РДМ -ры, Р мн. дыяспар
ДЫЯФІЛЬМ, -ма, М -ме дыяфрАгма, Р мн. -гмаў ДЭБАТЫ, -таў, адз. няма
ДЭБЕТ, -ту, М -еце — ДЭБІТ, -ту, М -іце. Розняцца зна-чэннем.
Дэбет. Фін. Левы бок бухгалтарскіх рахункаў, куды заносяцца ўсе паступленні, а таксама даўгі і расходы (процілеглае — крэдыт).
Дэбіт. Спец. Колькасць вадкасці або газу, якая даецца (паступае) з прыроднай ці штучнай крыніцы за адзін-ку часу. Дэбігп свідравіны.
ДЭБЮТ, -ту, М -юце, Р мн. -таў
ДЭДЭРОН, -ну, М -не
ДЭКАГРАМ, Р мн. -грамаў
ДЭКАДА, ДМ дэкадзе, Р мн. дэкад і -даў
ДЭКАЛЬТЭ, нескл., н.
ДЭКАРАЦЫЯ, РДМ -цыі
ДЭКЛАРАЦЫЯ, Р мн. -цый. Дэкларацыя правоў чала-века і грамадзяніна.
ДЭК0ДЭР, -pa, М -ры, Р мн. -раў
ДЭКРЭТ, -ту, М -эце
ДЭЛІ, нескл., м. (горад)
ДЙЛЬТАПЛАН, -на, М -не
ДЙЛЬТАПЛАНЕРЬІСТ, -та, М -сце
ДЙЛЬТА-ПРАМЯШ, дэльта-прамянёў
ДЭЛЬФІН, -на (жывёліна) і -ну (стыль плавання)
ДЭМАНТАЖ, -жў, М -жы
ДЭМПІНГ, -гу, ДМ -гу
ДЭНДРАРЫЙ, -рыя, М -рыі
ДЭПАЗІТ, -ту, М -іце. Фін.
ДЭПАЗІТАР, -ра, ДМ -ру — ДЭПАНЁНТ, -та, М -нце.
Супадаюць у знач. ‘укладчык дэпазіту’.
Дэпанент ужыв. яшчэ ў знач. ‘асоба, якой належыць грашовая сума, не выплачаная прадпрыемствам у вы-значаны тэрмін’.
155
ЁХАЦЬ
дэпартАмент, -та, М -нце
ДЭПО, нескл., н.
ДЭПУТАТ, -та, М -аце
дэсАнт, -та, М -нце
ДЭСЁРТ, -ту, М -рце
ДЭТАЛЬ, Р дэталлю, Р мн. -лей і -ляў
ДЭ-ФАКТА, прысл.
ДЭФЁКТ, -ту, М -кце
ДЭФЁКТНЫ — ДЭФЕКТЫЎНЫ. Розняцца значэннем.
Дэфёктны. 3 дэфектам, сапсаваны, пашкоджаны. Дэ-фектны пенал.
Дэфектыўны. 3 фізічнымі або псіхічнымі недахопамі.
Дэфектыўнае дзіця.
ДЭФІС, -са, М -се
ДЭФІЦЫТ, -ту, М -ыце
ДЭЦЫМЁТР, -pa, Р мн. -раў
Е
Е, нескл., н. Назва літары, якая абазначае: 1. Пасля зыч-ных— галосны «э» і мяккасць папярэдняга зычнага (снег — сньэг). 2. Пасля галосных, «ў», раздзяляльна-га мяккага знака, апострафа і ў пачатку слова — два гукі: «й» і «э» (дае — дайэ, здароўе — здароўйэ, лье — льйэ, надвор’е — надвор’йэ, елка — йэлка). Вялікае Е.
ЕГШЕТ, Егіпта, М Егіпце (краіна)
EC [e-эс] (Еўрапейскі Саюз)
ЕЎРАСАЮЗ, Еўрасаюза, М Еўрасаюзе
ЕРЭТЫК, -ка, ДМ -кў, мн. ерэтыкі, -кбў
ЁСЦІ, ем, ясі, есць, ядзім, ясцё, ядўць, пр. еў, ёла, заг. еш і еж
ЁХАЦЬ, ёду, ёдзеш, ёдзе, ёдзем, ёдзеце, ёдуць, пр. ёхаў, ёхала, заг. едзь
Ё-	- -
Ё
156
Ё, нескл., н. Назва літары, якая абазначае: 1. Пасля зыч-ных — галосны гук «о» і мяккасць папярэдняга зыч-нага (нёс — ньос). 2. Пасля галосных, «ў», раздзяляль-нага мяккага знака, апострафа і ў пачатку слова — два гукі: «й» і «о» (маё— майо, пугаўё— пугаўйо, ёсць — йосць). Малое ё.
ЁГА, ёгі, ДМ ёгу, Т ёгам
ЁД, ёду, М ёдзе
ЁДАФОРМ, -му, М -ме
ЁРШ, ярша, М -шы, мн. яршы, -шбў
ЁЎНЯ, РДМ -ні, Р мн. ёўняў
Ж
Ж [жэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое ж. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Шыпячы. ж.
ЖАВАРАНАК і (радзей) ЖАЎРАНАК, для абодвух -нка, ДМ -нку, Р мн. -нкаў і (паэтп.) ЖАЎРЎК, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў (невялікая пеўчая птушка)
ЖАЗЛО, М -лё, мн. жэзлы (з ліч. 2, 3, 4 жазлы), -лаў ЖАЛАБОК, -бка, ДМ -бкў, мн. жалабкі, -кбў ЖАЛЁЗА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову жалеза (жалёзабетбн, жалё-заплавільны, жалёзапракатны, жалёзарўдны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск.
ЖАЛОБА — ЖАЛЬБА — ЖАЛЬ. Розняцца значэннем. Жалбба, М -бе, ж. 1. Стан смутку з прычыны смерці каго-н. Жалоба па нябожчыку. 2. Чорнае адзенне, па-вязка і пад. як сімвал смутку. Насіць жалобу.
Жальба, М -бе. 1. Смутак, туга. Жальба ахапіла на-стаўніка ў прадчуванні хуткага растання са школай. 2. Скарга, нараканне. Затаіць у сабе жальбу і крыўду на каго-небудзь.
--- 157
ЖАРГОН
Жаль, жалю, М жалі, м. 1. Пачуццё жаласці, спага-ды. Глядзець на хворага з жалем. 2. Пачуццё горычы, смутку, засмучэння па кім-н., чым-н., шкадаванне ка-го-н., чаго-н.
ЖАЛЮЗІ, нескл., н.
ЖАНІЦЦА, незак. і АЖАНІЦЦА, зак., адпаведна жа-нюся і ажанюся, жэнішся і ажэнішся, жэніцца і ажэ-ніцца.
Кіраванне: 1. з кім. Малодшы сын збіраецца жаніцца са сваёй аднакурсніцай. Пасля заканчэння вайны Кірыл вярнуўся дамоў, ажаніўся з дачкой мясцовага настаўніка. 2. на кім. He з’яўляецца нормай. Адзна-чаецца ў вуснай мове, мастацкай літаратуры і фальк-лорных творах. Задумаў ажаніцца ды на чаплі жура-вель (М. Танк).
ЖАНІЦЬ, незак. і АЖАНІЦЬ, зак., адпаведна жаню і ажаню, жэніш і ажэніш, жэніць і ажэніць, заг. жані, ажані
ЖАНОЦКАСЦЬ і (разм.) ЖАНОЧАСЦЬ
ЖАНОЦКІ — ЖАНОЧЫ. Супадаюць у знач. ‘уласцівы жанчыне, характэрны для жанчьіны; пяшчотны; пры-вабны’. Жаноцкая (жаночая) пяшчотнасць. Часцей ужыв. жаноцкі.
Жаночы ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які мае адносіны да жанчыны ці жанчын, характарызуе іх; які належыць жанчыне. Жаночая справа. Жаночы твар. 2. Прызна-чаны для жанчын. Жаночае адзенне. 3. Які адносіцца да асобы жаночага полу. Жаночы пол. 4. Які склада-ецца з жанчын. Жаночая брыгада.
ЖАРАБЯ і ЖАРАБЁ, для абодвух РДМ -бяці, Т -бём, мн. -бяты, -бят
ЖАРАЛО, мн. жарблы (з ліч. 2, 3, 4 жаралы), -лаў
ЖАРГОН — АРГО. Супадаюць у знач. ‘мова якой-н. са-цыяльнай або прафесійнай групы, якая адрозніваецца ад агульнанароднай наяўнасцю ў ёй спецыфічных для гэтай групы слоў і выразаў’. Жаргон чыноўнікаў. Зла-дзейскі жаргон. Зладзейскае арго.
ЖАРДЗІНА
158
Арго, нескл., н. ужыв. яшчэ ў знач. ‘умоўныя словы, выразы, якія выкарыстоўваюцца ў якой-н. невялікай адасобленай або прафесійнай групе, гуртку і пад.’. Арго жабракоў,-Карцёжніцкае арго.
ЖАРДЗША [не жардзіна], М -не, Р мн. -дзін ЖАРДЗЯНЫ [не жардзяны]
ЖАР0Н, жарна, М -нё, мн. жбрны, -наў і ЖОРНЫ, -наў, адз. няма. Розняцца значэннем.
Жарбн. Млынавы камень для размолу зерня на муку.
Жорны. Ручны млын з двух гладка абчэсаных круглых камянёў, якія служаць для перацірання зерня на муку. ЖАР-ПТЎШКА, ДМ жар-птўшцы, Р мн. жар-птўшак, ж.; казачны персанаж: Жар-птўшка.
ЖАРТАЎЛІВЫ — ЖАРТОЎНЫ — (разм.) ЖАРТЛІВЫ.
Жартаўлівы і жартлівы супадаюць у знач.: 1. Схільны да жартаў (пра чалавека). Жартаўлівая (жартлівая) дзяўчына. 2. 3 адценнем жарту; вясёлы, гуллівы, га-рэзлівы. Жартаўлівы (жартлівы) тон.
Жартоўны, жартаўлівы ўжыв. у знач. ‘які мае характар жарту; вясёлы, забаўны’. Жартоўныя частушкі. Жар-таўлівая песенька.
ЖЛЎРАНАК, ЖАЎРЎК гл. жаваранак
ЖАЎЦЁЦЬ — ЖАЎЦЁЦЦА. Супадаюць у знач. ‘вылу-чацца жоўтым колерам, віднецца’. Жаўцее (жаўцеец-ца) спелае жыта.
Жаўцець ужыв. яшчэ ў знач. ‘станавіцца жоўтым’, ‘паспяваць’ (пра злакі); ‘вянуць’ (пра лісце); ‘набываць нездаровы колер’(пра твар).
ЖАЎЦІЦЬ, жаўчў, жбўціш, жбўціць і жаўчў, жаўціш, жаўціць
ЖАЎЦЯГОННЫ
ЖАХ, РДМ жаху
ЖНІВЕНЬ, жніўня [не жнівеня], М -ні [не жнівені]
ЖНІВЕНЬСКІ
ЖОРАЎ гл. журавель
Ж0ЎЦЕВЫДЗЯЛЁННЕ
Ж0ЎЦЕКАМЯНЁВЫ
--- 159
ЖЫЦЦЕ...
ЖРЭЦ, жраца, ДМ -цў, мн. жрацы, -цбў
ЖУРАВЁЛЬ, жураўля, -лі, мн. жураўлі, -лёў і ЖОРАЎ, жбрава, М -ве, мн. -ваў і (разм.) ЖУРАЎ, -рава, М -вё, мн. -вы, -вбў. Супадаюць у знач. ‘балотная пералётная птушка’.
Журавель яшчэ ўжыв. у знач. ‘прыстасаванне пры ка-лодзежы для даставання вады’.
ЖУРАВІНАВЫ і ЖУРАВІННЫ. Прым. da журавіны.
ЖУРАВІНЫ, зб., -Bin, адз. журавіна, М -не журАў гл. журавель
ЖУРЫ, нескл., н.
ЖЫВА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову жывы (жыварбдзячы, жыварод-ка), слову жыццё (жывапісец, жывапісны, жыватвор-ны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад (жывапісанне).
ЖЫЛ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову жыллёвы (жыладдзёл, жылкааперй-цыя, жылплбшча, жылфонд). Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, мае пабочны націск, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад.
ЖЫЛЛЁВА-БУДАЎНІЧЫ
ЖЫЛЛЁВА-БЫТАВЫ
ЖЫЛЛЁВА-КААПЕРАТЬІЎНЫ
ЖЫЛЛЁВА-ЭКСПЛУАТАЦЬІЙНЫ
жыллёва-камунАльны
ЖЬІТНІ — АРЖАНЬІ — ЖЫТНЁВЫ
Жытні, жытнёвы супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да жыта’. Жытняе (жытнёвае) поле.
Жытні, аржаны супадаюць у знач. ‘прыгатаваны з жыта або прадуктаў яго апрацоўкі’. Жытняя (аржа-ная) мука. Жытні (аржаны) хлеб.
ЖЫЎ-БЬІЎ, жыла-была, жылб-было, жылі-былі
ЖЬІЦЦЕ... і ЖЫЦЦЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову жыццё (жыцц< і-санне, жыццеразумённе, жыццяўстойлівы, жыцця-
жыць
160 ----
дзёйнасць, жыццялюб, жыццярбдасны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Жыцце... у радзе слоў мае пабочны націск. Жыцця... ужываецца, калі націск у другой частцы слова падае на першьі склад.
жыць, жывў, жывёш, жывё, жывём, жывяцё, жывўць ЖЭЛЁ, нескл., н.
ЖЭМЧУГ, РДМ -гу
ЖЭНЁВА, ДМ Жэнёве (горад)
ЖЭНЬШЭНЬ, -ня (расліна) і -ню (лякарства і зб.), М -ні ЖЭРАБЯ, -бя, М-бі, н. (умоўны знак, які выкарысто-ўваецца пры вызначэнні чарговасці чаго-н.)
ЖЭТОН, -на, М -не
3
З1	[зэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае 3. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Звонкі з.
З2	, прыназ. з Р, В і Т (СА — перад спалуч. зычных, пер-шымі з якіх з’яўляюцца с, з, м, л, р)
ЗАА... гл. зоа...
3AAHÄPK, -ка, ДМ -ку
ЗААСПОРА, РДМ -ры, Р мн. -спбр
ЗААТЭХНІКА, ДМ -ніцы і (радзей) ЗААТЭХНІЯ [не за-атэхнія]
забаранавАць, -нўю, -нўеш, -нўе — ЗАБАРАНІЦЬ, -раню, -рбніш, -рбніць. Розняцца значэннем.
Забараніць. He дазволіць рабіць што-н. Забараніць па-ляванне на рэдкіх птушак.
Забаранаваць. 1. Апрацаваць глебу бараной; заска-родзіць. Забаранаваць дзялянку пад жыта. 2. Барану-ючы, закрыць пасеянае насенне. Забаранаваць пасеў лёну.
3ÄBAPCHI, -няў, адз. забарсня, ж.
ЗАБЁГ, РДМ -гу
ЗАБОЙЦА, м. -цы, ДМ -цу, Т -цам, ж. РДМ -цы, Т -цай, і -цаю, Р мн. для абодвух -цаў
— 161
3ABÄPBAHHE
ЗАБРАШРАВАНЫ — ЗАБРАНІРАВАНЫ. Розняцца зна чэннем.
Забраніраваны (ад забраніраваць). Забраніраваны ну-мар у гасцініцы.
Забраніраваны (ад забраніраваць). Забраніраваны. аў-тамабіль.
ЗАБРАНІРАВАЦЬ — ЗАБРАНІРАВАЦЬ. Розняцца зна-чэннем.
Забраніраваць. Замацаваць каго-н., што-н. за кім-н., чым-н. Забраніраваць месца ў вагоне.
Забраніраваць. Пакрыць бранёй. Забраніраваць кара-бель.
ЗАБРУДНЁЛЫ — ЗАБРЎДНЕНЫ. Розняцца значэннем. Забруднёлы, прым. Які забруднеў, зрабіўся брудным. Забрўднены, дзеепрым. Які забрудзілі, зрабілі брудным.
ЗАБРУДНЁЦЬ, -нёе— ЗАБРЎДНІЦЬ, -дню, -дніш, -дніць — ЗАБРЎДЗІЦЬ, -брўджу, -брўдзіш, -брўдзіць. Розняцца значэннем.
Забруднёць. Зрабіцца брудным. Забруднелі вокны.
Забрўдніць, забрўдзіць. Зрабіць брудным. Забрудніць (забрудзіць) боты.
ЗАВАБЛІВЫ і (разм.) ЗАВАБНЫ
зАвадзь гл. затока
ЗАВАЛ, -ла і -лу, М -ле — ЗАВАЛА. Супадаюць у знач.: 1. -лу. Мноства чаго-н., зваленага ў беспарадку; штуч-ная перашкода. Зрабіць завал (завалу) на дарозе. 2. -ла. Прыстасаванне для запірання дзвярэй. На дзвя-рах не было завалы (завала).
Завала ўжыв. яшчэ ў перан. знач. ‘лянівы чалавек; лежабок’.
ЗАВАРАЦЕНЬ, -ратня, М -ні і ЗАВЕРЦЕНЬ, -ртня, М -ні, Р мн. -ратняў і -ртняў
3ABÄPBAHHE — 3ABÄPKA, ДМ -рцы. Супадаюць у знач.: 1. Прыгатаванне навару з чаго-н. Заварванне (заварка) чаю. 2. Прыгатаванне шляхам варкі ці залі-вання варам. Заварванне ( заварка) крухмалам. 3. За-ліўка расплаўленым металам шчылін і пад. у мета-лічных прадметах. Заварка (заварванне) прабоін.
6 Іак 1752
3ABAPÖT
162
Заварка ўжыв. яшчэ ў гутарк. стылі ў знач. ‘сухі чай; настой, які атрымліваецца ў выніку заварвання’. Чай з заваркай.
3ABAPÖT гл. паварот
3ABAPÖTAK гл. паварот
3ABAPÖTKA гл. паварот
зАверцень гл. заварацень
ЗАВЁСІЦЬ, -вёшу, -вёсіш, -вёсіць, -вёсім, -вёсіце, -вё-сяць, заг. завёсь — ЗАВЁШАЦЬ, -вёшаю, -вёшаеш, -вёшае, -вёшаем, -вёшаеце, -вёшаюць, заг. завёшай. Розняцца значэннем.
Завёсіць. Закрыць, павесіўшы што-н. Завесіць вокны. Завёшаць. Запоўніць чым-н. павешаным у вялікай колькасці. Завешаць сцены карцінкамі.
ЗАВІДКІ [не заві'дкі]: завідкі бярўць. Разм. зАвідна, прысл.
ЗАВІРЎХА, ДМ -рўсе, Р мн. завірўх
ЗАВІРЎШЛІВЫ і ЗАВІРЎШНЫ
3ABITÖK, -тка, ДМ -ткў, мн. -ткі, -ткбў і ЗАВІТЎШКА, ДМ -шцы, Р мн. -шак
ЗАВОД1, -да, М -дзе (прадпрыемства; спецыялізаваная гаспадарка па развядзенню пародзістых коней)
ЗАВ0Д2, -ду (дзеянне, звязанае з пускам у ход якога-н. механізма; тэрмін дзеяння заведзенага механізма; частка тыражу кнігі, надрукаваная з аднаго набору) і -да (прыстасаванне, якое прыводзіць механізм у дзе-янне), М -дзе
ЗАВОД3, -ду, М -дзе (адборная парода свойскай жывёлы) ЗАВОДНЫ — ЗАВОДСКІ — ЗАВАДСКІ. Розняцца зна-чэннем.
Завбдскі і завадскі. Прым. da завод1. Заводскія (завад-скія) трубы. Заводская (завадская) лабараторыя. За-водская (завадская) моладзь.
Заводны. Прым. да завод3. Заводнае стада коней. За-водная парода гусей.
ЗАВЎСЕНІЦА, Р мн. -сеніц
ЗАВЎШНЫ [не завушны] (які знаходзіцца за вухам)
163
ЗАГАТОЎКА
ЗАВЯЗКА — ЗАВЯЗКА, для абодвух ДМ -зцы. Супада-юць у знач. ‘вяровачка, матузок для звязвання ча-го-н.’. Папка з чырвонымі завязкамі. Завязкі для мя-хоў.
Завязка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘пачатак чаго-н.; падзея, з якой пачынаецца развіццё сюжэта ў мастацкім творы’. ЗАГАВОР гл. замова
ЗАГАД, -ду, М -дзе. Словаўжыванне: аддаць загад (афі-цыйнае распараджэнне органа ўлады, кіраўніка ўста-новы, арганізацыі і пад.); даць загад (вуснае або пісьмовае распараджэнне вайсковага начальніка)
ЗАГАДЧЫК. Кіраванне. Назоўнік загадчык патрабуе па-станоўкі залежнага слова ў родным склоне, як і на-зоўнікі дырэктар, камандзір, начальнік і інш. Загадчык аддзела, загадчык лабараторыі. Ужыванне пры іх залежнага слова ў форме творнага склону з’яўляецца адхіленнем ад літаратурнай нормы.
зАгадзя і загадзя, прысл.
ЗАГАЛОВАК, -лбўка, ДМ -лбўку [не загалавак]
ЗАГАЛОВАЧНЫ — ЗАГАЛОЎНЫ. Розняцца значэннем.
Загалбвачны. Які мае адносіны да загалоўка. Загало-вачны шрыфт.
Загалбўны. 1. Які пішацца ў слове на пачатку тэксту, раздзела, абзаца; вялікі. Загалоўная літара. 2. Вяду-чы (у спектаклі). Загалоўная роля.
ЗАГАРАДКА і ЗАГАРОДКА, для абодвух ДМ -дцы, Р мн. -дак
ЗАГАРАДНЫ. Прым. да горад (тып паселішча). Зага-радная паездка. Загарадны маршрут.
ЗАГАРОДА, ДМ -рбдзе, Р мн. -рбд — ЗАГАРАДА. ДМ -радзе, Р мн. -рад —- ЗАГАРАДЗЬ, Т -раддзю, Р мн. -дзей і -дзяў — ЗАГАРАД, -да, М -радзе. Супадаюць у знач.: 1. Агароджа з жэрдак, колля і пад.; плот. 2. Аб-гароджанае, выгараджанае месца для жывёлы ці пту-шак.
Загарода ўжыв. яшчэ ў знач. ‘штучная перашкода’. Мінная загарода.
ЗАГАТОЎКА, ДМ-тбўцы, Р мн. -тбвак
ЗАГВАЗДКА
164 ----
ЗАГВАЗДКА — ЗАГВОЗДКА, ДМ для абодвух -дцы. Супадаюць у перан. знач. ‘перашкода, замінка’, але загвоздка ўжыв. радзей.
Загваздка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘спецыяльны шпень, які ўстаўляецца ў калёсную вось’, ‘прыстасаванне такога тыпу для замацавання чаго-н.’.
ЗАГНЁТ, -та, М -ёце і ЗАГНЁТАК, -тка, ДМ -тку
ЗАГНЁТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
ЗАГ0Н1, -на, М -не (паласа, участак ворнай зямлі; абга-роджанае месца для жывёлы пад адкрытым небам)
ЗАГОН2, -на (ланцуг загоншчыкаў) і -ну (дзеянне павод-ле знач. дзеясл. заганяць, загнаць ‘прымушаць увайсці куды-н., апынуцца дзе-н.’), М -не
ЗАГРУДКІ: брацца загрудкі
ЗАДЗІРА, м. -ры, ДМ -ру, Т -ам, ж. РДМ -ры, Т -рай і -раю, Р мн. для абодвух задзір. Разм.
ЗАДЗІРЫСТЫ, ЗАДЗІРЛІВЫ і (разм.) ЗАДЗЁРЫСТЫ
ЗАДОРНЫ і ЗАД0РЛІВЫ
ЗАДЎМА, Р мн. задўм, ж. і ЗАМЫСЕЛ, -слу, М -сле, м.
Супадаюць у знач.: 1. Намеры, планы. Творчыя заду-мы (замыслы). 2. Асноўная думка, ідэя мастацкага твора.
Задума ўжыв. яшчэ ў знач. ‘задуменнасць, заклапоча-насць’ (пераважна ў мове мастацкіх твораў).
ЗАДУМЁННАСЦЬі ЗАДУМЁННЕ
ЗАДУМЁННЫ, ЗАДЎМЛІВЫ і ЗАДЎМНЫ
ЗАЁЗД, -да (уст. — заезны дом) і -ду (часовае з’яўленне каго-н. дзе-н.; пад’езд куды-н. не прама, а збоку; адзін з тураў спаборніцтва ў скачках, гонках; разм. — но-вая змена, кантынгент у дамах адпачынку і інш.), М заёздзе
ЗАЁЧЫ гл. заячы
ЗАЁЧЫНА гл. заячына
ЗАЖОРА, ж. і ЗАЖ0Р, -ру, М -ры, м. (падснежная вада ў ямках і калдобінах на дарозе; затор лёду ў русле ракі ў час ледаходу)
ЗАЗІМАК і 3Ä3IMAK, для абодвух РДМ -мку
--- 165
3AKÖH
ЗАЗНАЦЬ. Кіраванне: 1. што. Зазнаць шчасце. 2. чаго (калі дзеянне скіравана на частку). Зазнаць шмат бяды (клопату).
ЗАЗУБЕНЬ, -бня, М -бні, Р мн. -бняў і ЗАЗУБ, -ба, М -бе (выступ, зуб у якім-н. інструменце, прыладзе)
заігрАць гл. зайграць
ЗАІКА, м. -кі, ДМ -ку, Т -кам, ж. ДМ заіцы, Т заікай і
-каю, Р мн. для абодвух заік
ЗАІКЛІВЫ і ЗАІКАСТЫ зайгрАць і заігрАць ЗАЙЗДРАСЦЬ — ЗАЙЗДРОСНАСЦЬ. Супадаюць у знач. ‘пачуццё незадаволенасці, раздражнення з-за адсут-насці таго, што маюць іншыя’.
Зайздроснасць суадносіцца таксама па знач. з зайздрос-ны ‘шчаслівы, удалы, здольны абудзіць зайздрасць’. Зайздроснасць лёсу.
ЗАЙЗДРОСНЫ і ЗАЙЗДРОСЛІВЫ
ЗАЙСЦІ, зайдў, збйдзеш, збйдзе, пр. зайшбў, -шла, -шлб, заг. зайдзі
зАйцаў гл. заячы
ЗАЙЧАНЯ і ЗАЙЧАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
зайчАціна гл. заячына
ЗАЙЧЬІНЫ гл. заячы
ЗАКОН, -на і -ну. 1. -на. Абавязковае для ўсіх правіла, устаноўленае вышэйшым органам дзяржаўнай улады. Кодэкс законаў аб працы. У пачатку назвы канкрэт-нага афіцыйнага дакумента пішацца з вялікай літа-ры. Закон Рэспублікі Беларусь ад 10 мая 1999 года «Аб геадэзічнай і картаграфічнай дзейнасці». 2. -ну. Строгі загад, наказ; агульнапрынятае правіла грамадскіх па-водзін; звычай; заканамернасць. Загад камандзіра — закон. Дзейнічаць па закону дружбы (па закону мора). Слова бацькі было законам для дзяцей; звыч. мн. за-кбны, -наў. Асноўныя палажэнні якой-н. галіны ве-даў і г. д., абумоўленыя сутнасцю, спецыфікай чаго-н. Законы граматыкі. Законы правапісу.
3AKÖHA...
166 ----
3AKÖHA... і ЗАКАНА... — першая частка складаных слоў, якая ўказвае на адносіны да закона, законаў (закднапалажэнне, закднапраёкт, заканадйўства, заканадйўчы, заканазнаўства, закднапарушаль-нік). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Закона... мае пабочны націск. Закана... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
ЗАКОН-ДЭКРЭТ, закбна-дэкрэта, М закбне-дэкрэце ЗАКРУГЛІЦЬ, -круглю, -крўгліш, -крўгліць, -крўгляць ЗАКРУТКА — ЗАКРЎТКА, для абодвух ДМ -тцы, Р мн. -так. Розняцца значэннем.
Закрутка. 1. Прыстасаванне для запірання дзвярэй.
2.	Прыстасаванне ў выглядзе вяроўкі, дротуі пад. для замацавання аглабель да саней (заварацень).
Закрўтка. Прыстасаванне для закрывання чаго-н. шляхам закручвання. Закрутка для крана.
ЗАКУП1, -па, М -пе (пазыка). Гіст.
ЗАКУП2, -пу, М -пе (закупка чаго-н. у вялікай коль-касці)
ЗАЛАТА... гл. золата...
ЗАЛЕЖ, -жу, М -жы, м. (даўно неапрацоўваемая зям-ля); звыч. мн. залежы, -жаў (месца залягання карыс-ных выкапняў; заляжалы тавар)
ЗАЛОМ1, -ма (заломленае месца на чым-н.; круты выгіб, паварот чаго-н.; заламаны чараўніком пук жытніх сцяблоў) і -му (дзеянне паводле дзеясл. залбмваць, за-ламаць ‘сагнуўшы, надламаць’), М -ме
ЗАЛОМ2, -ма, М -ме (буйны тлусты селядзец)
3ÄMAK, замка, ДМ -ку, мн. замкі, -каў
ЗАМАЛЯВАНЫ і ЗАМАЛЁВАНЫ
ЗАМАРАЗКІ, -каў, адз. замаразак, РДМ -зку
ЗАМЁР гл. намер
ЗАМБЁЗІ, нескл. (рака)
ЗАМЁНА, -ны, М -не — ЗАМЁННІК, -ка, М -ку. Розняц-ца значэннем.
--- 167
зАмысел
Замёна. 1. Скарыстанне чаго-н. аднаго замест другога. Замена зношаных дэталей новымі. 2. Той, хто (або тое, што) замяняе каго-н., што-н. Знайсці сабе замену.
Замённік. Матэрыял, выраб і пад., якія ўжываюцца замест другіх, больш каштоўных, дэфіцытных матэ-рыялаў, вырабаў. Заменнік скуры.
ЗАМЁРЗЛЫ гл. замёрзлы
ЗАМЁРЗНУЦЬ, замёрзну, -неш, -не, пр. замёрз, -мёрзла
ЗАМЁРЦІ, замрў, замрэш, замрэ, замрбм, замрацё, за-мрўць, пр. замёрлі і замёрлі
ЗАМЁС, -су, М -се, м. і ЗАМЁСКА ДМ замёсцы, Р мн. замёсак, ж.
ЗАМЁСТ і (разм.) ЗАМЁСТА, прыназ. з Р
ЗАМЁ’РЗЛЫ і (радзей) ЗАМЁРЗЛЫ
ЗАМІЛАВАЛЬНЫ, прым. — ЗАМІЛАВАНЫ, дзеепрым. у знач. прым. Супадаюць у знач. ‘які выражае заміла-ванне; поўны замілавання’. Замілавальная ўсмешка. Замілаваны пагляд. Глядзець замілаванымі вачыма.
Замілавальны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які прыводзіць у замілаванне’. Замілавальны пейзаж.
Замілаваны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які знаходзіцца ў ста-не замілавання’, ‘расчулены’. Замілаваны ў прыроду чалавек.
ЗАМКНЁНЫ і ЗАМКНЎТЫ
ЗАМКОВЫ1 гл. замочны
ЗАМКОВЫ2, у знач. наз. (вайсковец пры артылерыйскай гармаце)
ЗАМНОГА, прысл.
3AMÖBA, Р мн. замбў, ж. і (радзей) ЗАГАВОР, -ру, М -ры, м. (заклінанне)
3AMÖK, -мка, ДМ -кў, мн. -мкі, -кбў
ЗАМОЧНЫ і ЗАМКОВЫ1. Прым. да замок.
ЗАМУЖАМ (за кім і без дап.), прысл.
замуравАны і ЗАМУРОВАНЫ
зАмчышча, р мн. -чаў
ЗАМЫСЕЛ гл. задума
ЗАМЯСЦІЦЬ
168 ----
ЗАМЯСЦІЦЬ, замяшчў, замёсціш, -ціць, -цім, -ціце, -цяць
ЗАНЯЦЬ, займў, збймеш, збйме, пр. заняў, заняла, -лб, заг. займі
ЗАПАБЁГЧЫ, -бягў, -бяжыш, -бяжьіць, -бяжым, -бежы-цё, -бягўць
ЗАПАВЕДЗЬ, Т -веддзю, Р мн. -ведзей і -ведзяў
ЗАПАЗУХА, ДМ запазусе
запАл1-ла (прыстасаванне і сродак для запальвання выбуховага рэчыва) і -лу (гарачнасць, парыў), М -ле
ЗАПАЛ2, -лу, М -ле (пашкоджанне раслін ад засухі)
ЗАПАЛАЧНЫ гл. запалкавы
ЗАПАЛЕНЫ — ЗАПАЛЁНЫ. Розняцца значэннем.
Запалены, дзеепрым. зал. пр. ад запаліць ‘прымусіць гарэць, загарэцца’; ‘наўмысна падпаліць’.
Запалёны, прым. Хворы на запаленне; прыпухлы, па-чырванелы. Запалёныя вочы.
ЗАПАЛІЦЬ, запалю, запаліш, запаліць, заг. запалі. Кіра-ванне: 1. што, у чым. Запаліць лямпу. Запаліць печ (у печы). Запаліць дом. 2. перан. — што. Запаліць у сэр-цы агеньчык радасці.
ЗАПАЛКА, ДМ -лцы, мн. запалкі, -лак
ЗАПАЛКАВЫ і (радзей) ЗАПАЛАЧНЫ. Прым. да за-палка, запалкі.
ЗАПАЛЬНІЧКА, ДМ -нічцы, Р мн. -чак і ЗАПАЛЬНІ-ЦА, Р мн. -ніц
ЗАПАЛЬНЫ [не запальны]. Прым. да запал1.
ЗАПАНІБРАТА, прысл. Разм.
ЗАПАРОЖАЦ, -жца, ДМ -жцу (гіст. — казак Запарож-скай Сечы; жыхар г. Запарожжа). Але: «Запарожац», -жца, М -жцы (з вялікай літары і ў двукоссі) — марка аўтамашыны.
ЗАПАРЎШЫЦЬ, запарушў, запарўшыш, -шыць, -шым, -шыце, -шаць
ЗАПАСІЦЬ, -пашу, -пасіш, -пасіць, -пасяць, заг. запась, запасьце і (радзей) ЗАПАСАЦЬ, -саю, -саеш, -сае, -са-юць, заг. -сай
"	169
3APÄ
3AIIÄCHIK, -ка, ДМ -ку, Р мн. -каў і ЗАПАСШК, -ка, ДМ -кў, Р мн. -кбў. Розняцца значэннем.
Запаснік. Музейнае сховішча.
Запаснік. Вайсковаабавязаны запасу; салдат запасной вайсковай часці.
ЗАПАТЫЛАК, -лка, ДМ -лку, -лкаў — ЗАТЫЛЬШК, -ка, ДМ -ку, -каў. Розняцца значэннем.
Запатылак. Клінок для замацавання касы.
Затыльнік. Задняя частка ствольнай каробкі ў ручным кулямёце.
ЗАПАЦЁЦЬ і ЗАПАТНЁЦЬ
запеленгавАць, -гўю, -гўеш, -гўе, -гўеце, -гўюць, заг. -гўй
ЗАПЁРЦІ, запрў, -прэш, -прэ, -прбм, -праце, -прўць, пр. запёр, -пёрла, -пёрлі, заг. запры
ЗАПЁЎ, запёву, М -ве і ЗАПЁЎКА, ДМ -ўцы, Р мн. за-пёвак
ЗАПІС, -су, М -се
ЗАПІСКА, ДМ запісцы, Р мн. -сак
ЗАПЛАМБАВАЦЬ, -бўю, -бўеш, -бўе, мн. -бўем, -бўеце, -бўюць
ЗАПЛАЦІЦЬ гл. аплаціць
ЗАПЛЫЎ, заплыву, М -ве
ЗАПРЭГЧЫ, -прагў, -пражэш, -пражэ, -пражбм, -пража-цё, -прагўць, пр. запрбг, -прэгла і -прагла, -прэгла і -праглб, заг. запражы
ЗАПЫТ, -ту, М запыце — ЗАПЫТАННЕ, М -нні. Супа-даюць у знач.: 1. Патрабаванне раз’яснення. Паслаць запыт (запытанне). Але запытанне ўжыв. радзей. 2. Пытанне, звернутае да каго-н. Адказаць на запы-танне (запыт). Але запыт ужыв. рэдка (пераважна ў мове мастацкіх твораў).
ЗАПЯВАЛА, м. -лы, ДМ -лу, Т -лам, ж.-лы, ДМ -ле, Т -лай і -лаю, Р мн. для абодвух запявал
ЗАРА, лін. збры, зор і збраў — 3APÄHAK, РДМ -нку. Супадаюць у знач.: 1. Яркая афарбоўка гарызонту пры захадзе і ўсходзе сонца. Займаецца вячэрняя зара (вя-
3ÄPABA ......... ....... 170
чэрні заранак). 2. перан. Пачатак, зараджэнне чаго-н. (новага, радаснага і пад.). На зары (на заранку) вялікіх перамен. На заранку юнацтва.
Зара ўжыв. яшчэ ў знач. ‘сігнал’. Біць зару; звыч. мн. зоры, зор і збраў ужыв. у знач. ‘зорка’. Першыя зоры замігацелі на вячэрнім небе.
3ÄPABA гл. зарыва
ЗАРАД, -да (баявы снарад, патрон і пад.) і -ду (пэўная колькасць выбуховага рэчыва; колькасць электрыч-насці ў якім-н. целе; перан. — запас якіх-н. якасцей, здольнасцей і пад.), М -радзе
ЗАРАДЗІЦЬ1, -раджў, -радзі'ш, -радзіць (устанавіць за-рад у што-н.; падрыхтаваць да дзеяння, заправіўшы што-н.; перадаць энергію целу, прыбору; перан. — абудзіць якое-н. пачуццё, якую-н. якасць; натхніць на што-н.). Зарадзіць батарэйку. Зарадзіць сябе энергіяй стараннасці.
ЗАРАДЗІЦЬ2 гл. урадзіць
ЗАРАДЗІЦЬ3, -раджў, -радзіш, -радзіць (распачаць якое-н. бесперапыннае дзеянне). Разм. Зарадзіў адно і тое ж. Дождж зарадзіў надоўга.
3ÄPA3 — 3APÄ3, прысл. Розняцца значэннем.
Зараз. У сучасны момант; толькі што, зусім нядаўна; у самым хуткім часе; неадкладна, у гэты ж момант. Былыя непраходныя балоты зараз ператвораны ў палі і сенажаці. Зараз выступае заслужаны майстар спорту.
Зараз. Адразу, за адзін раз, адначасова. Усю зброю было вырашана перавезці зараз.
ЗАРАЗЛІВЫ — ЗАРАЗНЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да заразы; выкліканы заразай’. Заразныя (заразлівыя) бактэрыі. Заразная (заразлівая) хваро-ба.
Заразны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Здольны заразіць іншых. Заразны хворы. 2. разм. Прызначаны для за-разных хворых. Заразны дыспансер.
171
ЗАСЛОН
Заразлівы ўжыв. яшчэ ў перан. знач. ‘які лёгка пера-даецца іншым, пераймаецца іншымі’. Заразлівая ўсмешка. .
3APÄHKA, ДМ -нцы — ЗАРНІЦА, Р мн. -ніц — {паэт.) ЗАРАНІЦА, Р мн. -ніц. Супадаюць у знач.: 1. Раніш-няя або вячэрняя зорка; зорка наогул. Згас касцёр перад світанкам, I табе глядзіць у вочы Пільна пер-шая заранка (А. Зарыцкі). Вячэрнія гаснуць зарніцы (В. Каваленка.) У тваіх вачах... Я чытаю шлях... У прастор, дзе гараць зараніцы (Я. Колас). А там на-дыдзе касавіца — ўставай, чуць гляне зараніца... (Я. Колас). 2. Водбліск агнёў; сполахі. Спіць стомле-на Урочышча у водсветах заводскіх зараніц (X. Чэр-ня). Далёка наперадзе над дарогай успыхвалі густыя, чырвоныя заранкі (I. Пташнікаў). Тамаш нібы бачыў перад вачыма чырвоную, бы кроў, зарніцу пажару (3. Бядуля).
Зараніца, заранка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘зара’. На ўсхо-дзе займалася зараніца (А. Якімовіч). На ранку, на заранцы, Гучыць наш звонка горн (К. Кірэенка).
Зарніца ўжыв. яшчэ ў знач. ‘водбліск далёкай наваль-ніцы’. Следам за першым гукам бліснула зарніца (Я. Колас).
ЗАРОБАК, РДМ -бку, Р мн. -бкаў
ЗАРЫВА і (радзей) ЗАРАВА
ЗАСАРЭННЕ і (радзей) 3ACÖP, -ру, М -ры
ЗАСЁК, -ка, ДМ -ку— ЗАСЁКА, ДМ засёцы, Р мн. за-сёк. Розняцца значэннем.
Засёк. Адгароджанае месца ў свірне ці клеці для збож-жа.
Засёка. Штучнае ўмацаванне са ссечаных дрэў. ЗАСЕНЬ, Т засенню, ж.
ЗАСЛАНІЦЬ, -сланю, -слбніш, -слбніць, заг. заслані ЗАСЛОН, -на, М -не — ЗАСЛОНА, Р мн. заслбн — ЗА-ВЁСА, Р мн. завёс — ЗАСЦІЛ, -лу, М -ле
Заслона, завеса, засціл супадаюць у знач. ‘тое, што прыкрывае, засланяе сабой іпто-н.’, але адрозніваюц-ца спалучальнасцю. Заслона (засціл) хмар. Завеса
ЗАСМУЦІЦЬ
172 ----
туману. У тэрміналагічных словазлучэннях часцей ужыв. заслона. Агнявая заслона. Дымавая заслона.
Заслона ўжыв. яшчэ ў знач. ‘палотнішча, якое закры-вае сцэну ад глядзельнай залы’.
Завеса ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прыстасаванне, якім пры-мацоўваюць да вушака дзверы, рамы і пад.’.
Заслон. Вайсковы атрад для аховы і прыкрыцця асноў-най часткі войска.
ЗАСМУЦІЦЬ, -смучў, -смўціш, -смўціць, пр. засмуціў, -іла ЗАСОЛКА, ДМ -лцы — ЗАСОЛ, -лу, М -ле. Супадаюць у знач. ‘нарыхтоўка шляхам салення’. Засолка (засол) агуркоў.
Засолка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘спосаб, якасць салення’.
Гарачая засолка. Смачная засолка.
3ACÖP гл. засарэнне
ЗАСТАЎКА, ДМ -стаўцы, Р мн. -ставак — ЗАСТАЎКА, ДМ -стаўцы, Р мн. -ставак. Розняцца значэннем.
Зйстаўка. Шчыт для затрьімання вады (у вадзяным млыне).
Застаўка. Малюнак перад пачаткам тэксту главы або раздзела кнігі.
застАцца, -станўся, -станёшся, -станёцца, -станёмся, -станяцёся, -станўцца, заг. застанься
ЗАСТУДЗІЦЬ гл. прастудзіць
зАсцежка гл. зашпілька
ЗАСЦІЛ гл. заслон
3ATÖKA, ДМ затбцы, Р мн. затбк — 3ATÖH, -на, М -не — ЗАВАДЗЬ, Т заваддзю. Супадаюць у знач. ‘невялікі заліў у рацэ або возеры; лука’.
Затон ужыв. яшчэ ў знач. ‘натуральны заліў або спе-цыяльнае месца на рацэ, прыстасаванае для зімоўкі і рамонту суднаў’.
Завадзь часта выступае ў словазлучэнні з ціхі (ціхая завадзь), якое ўжыв. у прамым і пераносным значэн-нях.
3ATÖP1, -ру, М -ры (скучанасць людзей, транспарту, якія рухаюцца ў адным напрамку; затрымка руху ў
--- 173
ЗАЯЦ
месцах такой скучанасці; скопішча крыг на рацэ ў час ледаходу; перан., разм. — затрымка ў рабоце)
3ATÖP2, -ру (спец. — сумесь, прызначаная для браджэн-ня) і -ра (спец. — колькасць брагі, якая пераганяецца за адзін раз), М -ры
ЗАТРЫМКА, ДМ -мцы, Рмн. -мак — (разм.) ЗАМІНКА, ДМ -нцы, Р мн. -нак. Супадаюць у знач. ‘зацяжка ў рабоце, дзейнасці каго-н., чаго-н.’. Затрымка (замін-ка) у дастаўцы карэспандэнцыі. Абоз рухаўся з за-трымкамі (замінкамі).
Затрымка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прамаруджанне ў чым-н.’. Зарплату выдалі з затрымкай.
Замінка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘тое, што замінае, абця-жарвае; перашкода’. Разбураны мост стаў замінкай для руху.
ЗАТЫЛЬНІК гл. запатылак
ЗАЎЖДЫ [не заўжды], прысл.
ЗАЎЧАСНА, прысл.
ЗАЎШШЦА, Р мк. -ніц. Мед.
ЗАХАД, РД -ду, М -дзе. Захад (3 — вялікае) — краіны Заходняй Еўропы і Амерыкі.
ЗАХАДЫ, -даў, адз. няма (меры, дзеянні, скіраваныя на дасягненне якой-н. мэты)
ЗАХ0ДНЕ... і ЗАХОДНЕ- — першая частка складаных ' слоў. Пішацца: 1. Злітна і з малой літары ў складзе слоў з агульным значэннем, мае пабочны націск (захдднебе-ларўскі, захдднееўрапёйскі, захбднеславянскі, захдд-недзвінскі басейн, захдднеафрыканскае ўзбярэжжа).
2	. Праз дэфіс і з вялікай літары ў абедзвюх частках сло-ва, мае пабочны націск, калі ўваходзіць у склад улас-най геаграфічнай назвы (Захбдне-Сібірская нізіна).
ЗАХОДНІ: Захбдняя Еўрбпа (абодва словы пішуцца з вялікай літары).
ЗАШПІЛЬКА, ДМ -льцы, Р мн. -лек і ЗАСЦЕЖКА, ДМ -жцы, Р мн. -жак
ЗАЯЦ, зайца, М -цы, мн. зайцьі (з ліч. 2, 3, 4 зайцы), -цбў
ЗАЯЧЫ
174 ----
ЗАЯЧЫ — ЗАЁЧЫ — ЗАЙЧЫНЫ — ЗАЙЦАЎ. Супада-юць у знач. ‘які мае адносіны да зайца; зроблены з футра зайца’. Заячы (заечы, зайчыны, зайцаў) след. Заячая (заечая, зайчыная) шапка.
Перав. заячы, заечы ўжыв. у перан. знач. ‘баязлівы’. Заячая (заечая) натпура.
Заячы, заечы і зайцаў ужыв. у якасці састаўной часткі батанічных назваў. Заячая (заечая, зайцава) капус-та. Заячая (заечая, зайцава) канюшына.
Скланенне. Прыметнік зайцаў скланяецца на ўзор поў-ных якасных прыметнікаў: Р зайцавага, Д зайцаваму, Т зайцавым.
Уласнае прозвішча Зайцаў скланяецца па змешаным скланенні (у РДМ склонах мае канчаткі назоўнікаў, у Т — прыметнікаў): РВ Зайцава, Д Зайцаву, Т Зайца-вым, М Зайцаве.
зАячына і заёчына, зайчАціна
ЗБАН, -на, М -нё, мн. збаны, -нбў
ЗБАНОК, -нка, ДМ -кў, мн. -HK1, -нкоў
ЗБЛЯКНУЦЬ і ЗБЛЁКНУЦЬ
ЗБ0ЖЖА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам збожжа, збожжавы (збожжа-нарыхтбўка, збджжапастаўкі, збджжаўббрка). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск.
ЗВАДКА, ДМ -дцы, Р мн. звадак і ЗВАДА, ДМ звадзе, Р мн. звад
ЗВАНІЦЬ, званю, звбніш, звбніць, звбнім, звбніце, звб-няць
ЗВАЦЬ, завў, завеш, завё, завём, завяцё, завўць, пр. зваў, звала, заг. заві
ЗВЁКУ, прысл. (спрадвеку; зроду, ад нараджэння). Ён звеку глуханямы.
ЗВЕР, -pa, М -ры, мн. звяры, -рбў
ЗВЕРАНЯ і ЗВЕРАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
ЗВЁРХУ ЎНІЗ
--- 175
ЗДАНЬ
звон, звана, М -нё, мн. званы, -нбў (падвясны ўдарны сігнальны інструмент) і звбну, М -не (гук, утвораны гэтым інструментам; перан. — пагалоскі, чуткі)
ЗВОНАВЫ. Прым. да звон ‘ударны сігнальны інстру-мент’.
ЗВЫШ... — першая частка складаных слоў, якая абаз-начае: перавышэнне чаго-н. (звышкамплёктны, звыш-каштарысны, звышпланавы, звышштатны); самую высокую ступень якой-н. якасці, стану (звышадчуваль-ны, звышдалёкі, звышмагўтны, звышмёткі, звышскб-расны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першьі склад.
звяно, -на, М -нё, мн. звёны (аднатыпная састаўная частка ланцуга; кольца) і звённі (найменшая арганіза-цыйная адзінка) (з ліч. 2, 3, 4 звяны)
ЗГАВОР гл. змова
ЗГАДЗІЦЦА, згаджўся, згбдзішся, згбдзіцца
ЗГАНЬБІЦЬ, -блю, -біш, -біць — ЗГАНЬБАВАЦЬ, -бўю, -бўеш, -бўе — (разм.) ЗГАНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць. Су-падаюць у знач. ‘даць ганьбу каму-н., чаму-н.; дрэнна адазвацца аб кім-н., чым-н.’. Калі ў калгасе парадак, лад такі, як у вас ён стаіць, то ніякі кулак не зганьбіць яго (Я. Колас). I гордасцю свецяцца твары Старых і сумленных майстроў. Ніхто ім не скажа — няздары, He зганьбіць іх рук, тапароў (Я. Колас).
Зганьбаваць, зганьбіць ужыв. яшчэ ў знач. ‘зняважыць, зняславіць каго-н., што-н. сваімі ўчынкамі, паводзі-намі’.
3	ГОДУ Ўгод
ЗДАВЁН, прысл.
здавён-даўнА, прысл.
ЗДАГАДЛІВАСЦЬ і (радзей) ДАГАДЛІВАСЦЬ ЗДАГАДЛІВЫ і (радзей) ДАГАДЛІВЫ ЗДАЛЁК і ЗДАЛЁКУ, прысл.
ЗДАНЬ, Т зданню, Р мн. зданей і зданяў
ЗДЗЁКАВАЦЦА
176 ----
ЗДЗЁКАВАЦЦА. Кіраванне: з каго-н., чагон.; радзей над кім, над шм. Цешча здзекавалася з Янкі (Е. Лось). Стараста той быў люты злодзей, здзекаваўся над людзьмі... (П. Кавалёў). Пан Юзэф... яўна здзекуецца над памяццю сваёй жонкі (А. Кучар).
ЗДЗЁЛКА гл. дагавор
ЗДЗЕРАВЯНЁЛЫ і ЗДЗЕРВЯНЁЛЫ
ЗДРАДЛІВЫ і ЗДРАДНЫ
ЗДУРНЁЦЬ — ЗДУРЭЦЬ. Разм. Супадаюць у знач. ‘страціць розум; зрабіцца дурным’.
Здурэць ужыв. яшчэ ў знач. ‘зрабіць якое-н. глупства’. ЗДЬІМАК -мка, ДМ -мку, Р мн. -мкаў
ЗДЫМКА, ДМ -мцы, Р мн. -мак (дзеянне; у картаграфіі) ЗЁБУ, нескл., м., ж.
З’ЕЗД, -да (сход прадстаўнікоў вялікіх арганізацый; месца спуску ўніз) і -ду (дзеянне), М -дзе
ЗЁЛЕНЬ, Т зёленню— ЗЕЛЯНІНА. Супадаюць у знач.: 1. зб. Трава, лісце дрэў; зялёная расліннасць. Першая вясновая зелень (зеляніна). 2. зб. Гародніна, трава, якія ўжываюцца ў ежу. Зелень (зеляніна) для пры-правы.
Зелень ужьів. яшчэ ў знач.: І.Зялёны колер. Балот-ная вада адлівала зеленню. 2. разм. Зялёны налёт. Стары саламяны дах пакрыўся зеленню. 3. Зялёная фарба. Кітайская зелень. 4. перан. Нясталыя, мала-дасведчаныя людзі.
ЗЕЛЯНІЦЬ, зеляню, зялёніш і зеляніш, зялёніць і зе-ляніць
ЗЕМ... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. слову зямельны (зёмаддзёл, зёмснарад, зёмфбнд). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
ЗЁМЛЕ... і ЗЕМЛЯ... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову зямля (зёмлекарыс-тбльнік, зёмлепрахбдзец, зёмлетрасённе, землечарпй-лка, землямёр, землясбс). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Зёмле... мае пабочны націск. Земля...
--- 177
зло
ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
ЗЁМЛЕЎПАРАДКАВАННЕ [не землеўпарадкаванне] ЗЕРНЕ, -ня, М -ні, мн. зёрні, -няў і зярняты, -нят ЗЁРНЕ... і ЗЕРНЯ... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. словам зерне, зерневы (зёрне-саўгас, зёрнесушылка, зёрнеачышчальнік, зёрнедра-більны, зернявоз, зерняёд, зернямьійны, зерняпўльт, зернясклад). Зёрне... мае пабочны націск. Зерня... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
ЗЁРНЕТКА гл. зярнятка
ЗЕРНЯСХОВІШЧА, Р мн. -схбвішчаў
ЗІГЗАГ, -га, ДМ -гу
ЗІМОВІШЧА, Р мн. -вішчаў — ЗІМОЎЕ — ЗІМОЎКА, ДМ зімбўцы, Р мн. -мбвак — ЗІМОЎНІК, -ка, ДМ -ку. Зімовішча, зімоўе, зімоўка супадаюць у знач. ‘памяшкан-не або месца, дзе зімуюць’. Пабудаваць зімовішча (зімоўе, зімоўку).
Зімоўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дзеянне або стан паводле знач. дзеясл. зімаваць’.
Зімоўнік. Памяшканне для захоўвання пчол зімой.
ЗІМОВЫ і (радзей) ЗІМНІ. Некалькі розняцца спалу-чальнасцю. Зімовы (зімні) вечар. Зімовы (зімні) змрок. Зімовае (зімняе) неба. Зімовае (зімняе) адзен-не. Зімовыя (зімнія) канікулы. Зімовыя запасы. Зімні лагер. Зімняя дарога. Зімняе памяшканне. ЗімЛі сад.
злавАцца, злуюся, злуёшся, злуёцца, злуёмся, злуя-цёся, злуюцца, заг. злўйся
ЗЛАКІ, -каў, адз. злак, -ка, ДМ -ку
ЗЛАПАМЯТНЫ і злапомны
ЗЛО — ЗЛОСЦЬ — ЗЛОБА, ДМ -бе. Зло, злосць супадаюць у знач. ‘варожае пачуццё, гнеў’. Узяло зло. Узяла злосць. Зло ўжыв. яшчэ ў знач. ‘усё нядобрае, благое’. Бараць-ба дабра са злом.
Злосць (радзей зло), злоба-ўжыв. у знач. ‘пачуццё варо-жасці да каго-н.’. Затаіць злосць (злобу) да ворага.
ЗЛОДЗЕЙ
178 ----
ЗЛ0ДЗЕЙ, -дзея, ДМ -дзею, мн. зладзёі (з ліч. 2, 3, 4 злбдзеі), зладзёяў
ЗЛЎЧАНАПЯЛЁСТКАВЫЯ гл. зрослапялёсткавыя ЗМАЛКУ, прысл.
3 МАХУ, прысл.
ЗМЕЙ, змёя, М змёі, Р мн. змёяў
ЗМЕЯВІК, змеевіка, ДМ -кў, Р мн. -кбў
3MÖBA, Р мн. змоў і ЗГАВ0Р, -ру, М -ры. Розняцца зна-чэннем.
Змбва. Тайнае пагадненне з мэтай сумеснага ажыццяў-лення злачыннага намеру.
Згавбр. Узаемная дамоўленасць, узаемнае пагадненне. ЗМ0ЎШЧЫК, -ка, ДМ -ку і ЗМОЎНІК, -ка, ДМ -ку ЗМЯЦЬ, самнў, самнёш, самнё, самнём, самняцё, са-мнўць, пр. змяў, змяла, заг. самш
ЗМЯЯ, РДМ змяі, мн. змёі (з ліч. 2, 3, 4 змяі), змей
ЗйАВЕЦ, знаўца, ДМ знаўцу ЗНАЎЦА, -цы, ДМ -цу і (разм.) 3HATÖK, знатака, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
3 НАЛЁТУ, прысл.
3 НАСКОКУ, прысл.
3HATÖK, гл. знавец
ЗНАЎЦА, гл. знавец
ЗНАХАР, знахара, ДМ -рў, Р мн. -рбў
ЗНАЧНЫ — ЗНАЧЫМЫ. Розняцца значэннем.
Значны. Прыкметны, істотны, вялікі памерам, коль-касцю, сілай. Савецкія вучоныя дасягнулі значных поспехаў у асваенні космасу. Выканана значная част-ка работы.
Значымы. Які мае значэнне, сэнс. Значымая частка слова.
ЗНЕМАГЧЫ, знемагў, знямбжаш, знямбжа, знямбгуць, пр. знямбг, знемагла, -лб і ЗНЕМАГЧЫСЯ, знемагў-ся, знямбжашся, знямбжацца, знямбгуцца
ЗНЁШНЕГАНДЛЁВЫ
ЗНЁШНЕПАЛІТЫЧНЫ
ЗНІМАК гл. здымак
--- 179
зубАсты
ЗШШЧЫЦЬ і (разм.) ЗНІШТОЖЫЦЬ ЗНОЎ-ТАКІ, прысл.
ЗНЯМОЖАНЫ і ЗНЯМОГЛЫ
3ÖA... і ЗАА... — першая частка складаных слоў, якая ўказвае на адносіны да жывёльнага свету (здагеагрй-фія, здапсіхалбгія), адпавядае па знач. слову заа-лагічны (здакабінёт, заапарк, зааспбра, заатэхнік). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Зоа... мае пабочны націск. Заа... ужываецца, калі ў другой част-цы слова націск падае на першы склад.
ЗОЛАК, РДМ зблку і зблаку
ЗОЛАТА... і ЗАЛАТА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову золата (здлата-здабыча, зблатапрамыслбвасць, зблаташукальнік), слову залатьк (здлатавалбсы, залатавёрхі, залата-грывы, залатанбсны, залаташвёйны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Здлата... мае пабочны націск. Залата... ужываецца, калі ў другой частцы сло-ва націск падае на першы склад.
30ЛАТАЗДАБЫЎНЫ
30ЛАТАХЛ0РЫСТАВАДАРОДНЫ
3 РАЗБЁГУ, прысл.
3 РАЗГОНУ, прысл.
3 РАЗМАХУ, прысл.
ЗРАНКУ і (разм.) ЗРАННЯ, прысл.
ЗРАЧЫСЯ, зракўся, зрачэшся, зрачэцца, зрачбмся, зрача-цёся, зракўцца, пр. зрбкся, зраклася, -лбся, заг. зрачыся
ЗР0СЛАПЯЛЁСТКАБЫЯ і ЗЛЎЧАНАПЯЛЁСТКАВЫЯ Бат.
ЗУБ, зўба, М -бе, мн. зўбы (з ліч. 2, 3, 4 зубы), зуббў (орган у роце) і зўба, М -бе, мн. зубьі, зуббў (востры выступ на інструменце, прыладзе працы і інш.)
ЗУБАСТЫ і ЗУВАТЫ. Супадаюць у знач. ‘з вялікімі зу-бамі’. Паказаць зубасты (зубаты) рот.
Зубасты ўжыв. яшчэ ў знач.: 1.3 вялікай колькасцю зубоў. Зубасты шчупак. 2. перан. Дзёрзкі, востры на язык. Зубастая дзяўчына.
ЗУБЁЦ	180 --
Зубаты ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае зубы’. Зубаты кіт.
ЗУБЁЦ, зубца, М -цы, мн. зубцы, -цбў
ЗУБІЛА, М -ле, Р мн. зубіл і зубілаў, н.
ЗУБР, зубра і зўбра, М -ры і -ры, мн. зубры, -рбў
ЗУБРАНЯ і ЗУБРАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
ЗУБЧАСТЫ і ЗУБЧАТЫ Тэх.
ЗУМПФ, -фа, М -фе. Спец.
3 4ÄCAM
3 ЧАСУ HA 4ÄC, прысл.
ЗЮЙД-ВЁСТ, зюйд-вёсту, М зюйд-вёсце зюйдост, зюйд-бсту, М зюйд-бсце З’ЯВА, Р мн. з’яў
ЗЯМЛЯ, мн. зёмлі, зямёль і зёмляў, Д зёмлям. Зямля як уласная назва планеты Сонечнай сістэмы пішацца з вялікай літары.
ЗЯРНЯТКА і ЗЁРНЕТКА, Р мн. для абодвух -так і -ткаў. Памянш. да зерне.
I
I,	нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Васьмярычнае і.
Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Прыстаўны і.
ІАНАСФЁРА
ІАНІТЫ, -таў, адз. іаніт, -ту, М -іце
ІВАЛГА, ДМ -лзе, Р мн. івалгаў
ІВАСІ, нескл., ж.
ІГЛАТЭРАПІЯ, РДМ mi
ІГОЛАЧНЫ — ІГ0ЛКАВЫ. Розняцца значэннем.
Ігблачны. Які мае адносіны да іголкі. Іголачнае вуш-ка.
Ігблкавы. Які мае адносіны да вытворчасці іголак.
Іголкавы цэх.
ІГ0ЛКА, ДМ -лцы, Р мн. -лак
ІГОЛЬНІК, -ка, ДМ -ку і ІГОЛЬНІЦА, Р мн. -ніц
--- 181
ІКСДВЫ
ІГОЛЬЧАСТЫ — ІГОЛЬЧАТЫ. Розняцца значэннем.
Ігбльчасты. Пакрыты мноствам іголак. Ігольчасты кактус.
Ігбльчаты. 1. Які па выгляду нагадвае іголку. Ігольча-тыя лісточкі. 2. Забяспечаны іголкамі, іголкай. Іголь-чаты цыліндр.
ІГРЎША гл. груша
ІГЎМЕН, ігўмена, М ігўмене; мн. ігўмены, ігўменаў [не ігўмна, ігўмне, ігўмны, ігўмнаў]
ІГЎМЕННЯ, Р мн. ігўменняў
ІДАЛ. Скланенне: скланяецца як назоўнік адушаўлёны.
ІДЫЁМА, Р мн. ідыём і ІДЫЯМАТЫЗМ, -ма, М -ме
ІДЫШ, нескл., м.
ІДЫЯСІНКРАЗІЯ
ІДЭАЛ, -ла (носьбіт пэўных якасцей, што з’яўляюцца лепшым узорам годнасці для каго-н.) і -лу (вышэйшая мэта, да якой імкнуцца людзі; дасканалы ўзор ча-го-н.), М -ле
ІДЭОЛАГ, -га, М -гу
ІЕРАГЛІФІЧНЫ
ІЕРАРХІЯ, Р мн. -хій
ІЕРОГЛІФ, -фа, М -фе
ІЗАГЛОСА, Р мн. ізаглбс
ІЗАТЭРМА, Р мн. -тэрм і -тэрмаў
іканагрАфія
ІКЛЫ (з ліч. 2, 3, 4 іклы), іклаў, адз. ікбл, ікла і КЛЫКІ, -кбў, адз. клык, клыка, ДМ -кў
IKÖHA, Р мн. ікбн
ІКРАНЫ — ІКРЫСТЫ. Розняцца значэннем.
Ікраны. 1. Які мае ў сабе ікру. Ікраная рыба. 2. Які мае адносіны да ікры. Ікраная тара.
Ікрысты. 3 вялікай колькасцю ікры. Ікрыстая кета.
ІКС, ікса, М іксё; мн. іксы, -сбў
ІКС-АДЗІНКА, ДМ ікс-адзінцы. Фіз.
ІКСАВЫ
ІЛГАЦЬ
182
ІЛГАЦЬ, (пасля галосных) ЛГАЦЬ (і)лгў, (і)лжэш, (і)лжэ, (і)лжбм, (і)лжацё, (і)лгўць
ІЛГЎН, (пасля галосных) ЛГУН, для абодвух -на, М -нё мн. -ны, -ноў
ІЛЖЫВЫ, (пасля галосных) ЛЖЫВЫ
ІЛЖ0... і ІЛЖЙ-, (пасля галосных) ЛЖЭ... і ЛЖЭ---- першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. словам несапраўдны, непраўдзівы, ілжывы (ілжэ-вучэнне і лжэвучэнне, ілжэпрысяга і лжэпрысяга, ілжэсвёдка і лжэсвёдка, ілжэпрарбк і лжэпрарбк). Пішацца злітна з наступнай часткай агульнага слова, мае пабочны націск. Перад уласнымі імёнамі пішац-ца: праз дэфіс з малой літары (ілжэ-Антбнаў); злітна з вялікай літары, калі ўсё слова ўтварае імя-мянушку (Ілжэдзмітрый); праз дэфіс з вялікай літары, калі ўсё слова з’яўляецца ўласнай назвай («Ілжэ-Нербн» — раман Л. Фейхтвангера ў перакладзе).
ІЛІСТЫ [не ілісты]
ІЛЬВІНЫ, (пасля галосных) ЛЬВІНЫ
ІЛЬВЯНЯ і ІЛЬВЯНЁ і (пасля галосных) ЛЬВЯНЯ і ЛЬВЯНЁ, для усіх РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят ІЛЬГОТА, (пасля галосных) ЛЬГОТА, для абодвух ДМ -rope, Р мн. -гбт
ІЛЬДЗША, (пасля галосных) ЛЬДЗІНА, Р мн. для абод-вух -дзін
ІЛЬМА, мн. ільмы, ільмаў
ІЛЬМЕНЬ, Ільменя, Ільмені (возера)
ІЛЬМОВЫ. Прым. да ільма.
ІЛЬНА... гл. ільно...
ільнб..., (пасля галосных) ЛБН0... і ІЛЬНА..., (пасля галосных) ЛЬНА..., ЛЁНА... — першая частка склада-ных слоў, якая адпавядае па знач. словам лён, ільня-ны (ільндмалатарня і льндмалатарня, лёнамалатар-ня, ільндтраста, лёнатраста, ільндчасйлка і льндча-сйлка, лёначасалка, ільнбпрадзільны і льнбпрадзіль-ны, лёнапрадзільны., ільнавбдчы і льнавбдчы, ільнаткйцкі і льнаткацкі). Пішацца злітна з наступ-
--- 183
ІМПЕРЫЯЛІСТ
най часткай слова. ІльнЬ..., льно..., лёна... мае пабоч-ны націск. Ільна... (льна...) ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
ІЛЬНЯНЬІ, (пасля галосных) ЛЬНЯНЫ
ІЛЬСНІЦЦА, (пасля галосных) ЛЬСНІЦЦА, для абод-вух -ніцца
ІЛЮСТРАВАНЫ [не ілюстрбваны]
ІЛЮСТРАЦЬІЙНЫ
ІЛЮСТРАЦЫЯ — ІЛЮСТРАВАйНЕ. Супадаюць у знач. ‘дзеянне паводле знач. дзеясл. ілюстраваць’ (даць, да-ваць малюнкі, якія суправаджаюць, паясняюць змест твора і перан.). Ілюстраванне (ілюстрацыя) кнігі.
Ілюстрацыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘малюнак у кнізе, ча-сопісе, які суправаджае або тлумачыць тэкст’. Кніга з ілюстрацыямі.
ІМАБІЛІЗАЦЫЯ, РДМ -цыі Мед.
імабілізавАць, -зўю, -зўеш, -зўе, -зўюць Мед.
ІМЁННЫ — ІМЯННЬІ. Розняцца значэннем.
Імённы. Які мае адносіны да скланяльных часцін мовы. Іменныя словазлучэнні.
Імянны. 1. 3 указаннем імя ўладальніка. Імянны гадзіннік. 2. Імя каго-н. Імянная стыпендыя.
ІМЖЬІЦЬ і ІМЖЭЦЬ, для абодвух -жыць, пр. адпавед-на імжыў, імжыла і імжэў, імжэла
імігравАць гл. эміграваць
ІМІГРАНТ гл. эмігрант
імігрАцыя гл. эміграцыя
ІМІДЖ, -джу, М -джы
імітавАць, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць
ІМПАРТ, РД -ту, М -рце
ІМПАРТНЫ
ІМПАРЦЁР, -ра, ДМ -ру, Р мн. -раў
ІМПАТЭНТ, -та, М -нце, Р мн. -таў
ІМПАТЭНЦЫЯ, РДМ -цыі
ІМПЕРЫЯЛІЗМ, -му, М -ме
ІМПЕРЫЯЛІСТ, -та, М -сце, Р мн. -таў
ІМПЕРЫЯЛІСТЫЧНЫ
“184 --
ІМПЕРЫЯЛІСТЫЧНЫ. Прым. да імперыялізм. ІМПЕРЫЯЛІСЦКІ. Прым. да імперыяліст.
ІМШЧМЕНТ, -ту, М -нце ІМПРЭСАРЫО, нескл., м. ІМУНАДЭФІЦЫТ, -ту, М -ыце імшАра, імшАрына і амшАра, амшАрына ІМЯ, імя і імені, Д імю і Імені, Т імем і іменем, М (аб) імі і (аб) і'мені, мн. імі і імёны, імяў, імён і імёнаў, Д імям і імёнам, Т імямі і імёнамі, М (аб) імях і (аб) імёнах
ІМЯНІНЫ, -Hin і -нінаў, адз. няма
ІМЯННЫ гл. іменны
ІНАЎГУРАЦЫЯ, РДМ -цыі
ІНВЕНТАР, -рў, М-ры, мн. -ры, -рбў
IHBECTABÄHHE
інвеставАць, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць ІНВЁСТАР, -pa, М -ру
ІНВЕСТЫЦЫЯ, РДМ -цыі Экан.
ІНГАЛЯТАР, -pa, М -ры і ІНГАЛЯТОРЫЙ, -рыя, М -рыі. Супадаюць у знач. ‘памяшканне для правядзення інга-ляцыі’, але інгалятар — разм.
Інгалятар ужыв. яшчэ ў знач. ‘апарат для лячэння інга-ляцыяй’.
ІНГРЭДЫЁНТ, -та, М -нце
ІНДАЕЎРАПЕІСТ, -та, М -сце
ІНДАЕЎРАПЁЙСКІ
ІНДЗЁЙСКІ. Прым. da індзейцы.
ІНДЗЁЙЦЫ, -цаў, адз. індзёец, індзёйца, м„ індзіянка, ДМ -нцы, ж. — ІНДЫЙЦЫ, -цаў, адз. індыец, індьійца, м„ індыянка, ДМ -нцы, ж. — ІНДЎСЫ, -саў, адз. індўс, м„ індўска, ДМ індўсцы, ж. Розняцца значэннем. Індзёйцы. Агульная назва карэннага насельніцтва Амерыкі.
Індыйцы [не індзійцы]. Агульная назва насельніцтва Індыі.
Індўсы. 1. Паслядоўнікі індуізму. 2. Устарэлая назва ўсяго насельніцтва Індыі.
--- 185
ІНКУНАБУЛЫ
ІНДЎСКІ. Прым. да індусы.
ІНДЎСТРЫЯ [не індустрыя]
індыкАтар, -ра (прыбор для вымярэння фізічных ве-лічынь, для адлюстравання ходу працэсаў або стану аб’екта назірання; від бібліятэчнай картатэкі) і -ру (хімічнае рэчыва), М -ры
ІНДЫФЕРЭНТНЫ
ІНДЭКС, -са, М, -се, Р мн. -саў
шдэксавАць, -сўю, -сўеш, -сўе, -сўюць
ІНДЭКСАЦЫЯ, РДМ -цыі
'ШДЭКСНЫ
ІН’ЁКЦЫЯ, РДМ -цыі
ІНЖЫР, -ра (пладовае дрэва) і -ру (плод гэтага дрэва і зб.), М -ры
ІНЖЫРНЫ і ІНЖЫРАВЫ
ІНДЫЙСКІ. Прым. da Індыя, індыйцы.
ІНЖЫНЁР, -ра, ДМ -ру, мн. інжынёры, -раў
ІНІЦЫЙЛЫ, -лаў, адз. ініцыял, М -ле
ІНІЦЫЯТАР, -ра, ДМ -ру, мн. ініцьіятары, -раў
ІНІЦЫЯТЫВА, -ве, -тыў
ІНІЦЫЯТЫЎНЫ
ІНКАРПАРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць
ІНКАРПАРАЦЫЯ, РДМ -цыі
ІНКАСА, нескл., н.
IHKACÄTAP, -ра, ДМ -ру, мн. інкасатары, -раў
ІНКАСАЦЫЯ, РДМ -цыі
ІНКВІЗІТАР, -ра, ДМ -ру, мн. інквізітары, -раў
ІНКВІЗІЦЫЯ, РДМ -цыі
ІНКОГШТА, прысл., наз. нескл. м. і ж.
ІНКРУСТАЦЫЯ, РДМ -цыі
інкрымінавАць, -нўю, -нўеш, -нўе, -нўюць
ІНКУНАВУЛЫ, Р мн. -бул, адз. інкунабула (кнігі пачат-ковай пары кнігадрукавання)
ІНСПЕКТАВАННЕ
186 ----
ІНСПЕКТАВАННЕ — ІНСПЁКЦЫЯ, Р мн. -цый. Супа-даюць у знач. ‘праверка правільнасці чыіх-н. дзеян-няў у парадку нагляду і інструктавання’. Інспекта-ванне (інспекцыя) навучальных устаноў.
Інспекцыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘установа, арганізацыя, якая інспектуе’. Ветэрынарная інспекцыя. Тэхнічная інспекцыя.
ІНСПЁКТАР, -ра, ДМ -ру, мн. інспёктары, -раў
ІНСТРУКТАВАННЕ і ІНСТРУКТАЖ, -жу, М -жы ІНСТРУКТАР, -ра, ДМ -ру, мн. інстрўктары, -раў ІНСТРЎКЦЫЯ, РДМ -цыі
ІНСУЛІН, -ну, М -не
ІНСЎЛЬТ, -ту, М -льце [не інсульт]
ІНСТРУМЁНТ, -та (прылада для работы; музычная пры-лада; перан.) і -ту (зб. — сукупнасць прылад; начын-не), М -нце [не інстрўмент]
ІНСЦЭШРАВАННЕ [не інсцэніраванне] — ІНСЦЭНІ-РОЎКА, ДМ -оўцы — ІНСЦЭНІЗАЦЫЯ, РДМ -цыі. Супадаюць у знач. ‘пераапрацоўка якога-н. апавядаль-нага твора для пастаноўкі яго ў тэатры, кіно, на тэле-бачанні’. Інсцэніраване (інсцэнізацыя, інсцэніроўка) аповесці.
Інсцэніроўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘інсцэніраваны твор, спектакль’.
ІНТАКСІКАЦЫЯ, РДМ -цыі
ІНТАРЭС, -су, М -се, мн. інтарэсы, -саў — (разм.) ІНТЭ-РАС, -су, М -се. Розняцца значэннем.
Інтарэс. 1. Увага, цікавасць да каго-н., чаго-н. Выклі-каць інтарэс da турызму. 2. Карысць, сэнс. Навуко-вы інтарэс. 3. звыч. мн. Імкненні; патрэбы ў чым-н. Жыць інтарэсамі грамадства.
Інтэрас. Справа, дзелавая патрэба. [Тамаш:] Інтэрас я да цябе, Галюся, маю вялікі... Хочам з Рыбалкам прыйсці ў сваты (I. Гурскі).
ІНТРЫГА, ДМ -рызе, Р мн. -рыг
ІНТРЫГОЎНЫ — ІНТРЫГЎЮЧЫ. Розняцца значэннем.
--- 187
інфармАнт
Інтрыгбўны. Які мае адносіны да інтрыгі (сюжэтная лінія ў мастацкім творы). Інтрыгоўная лінія ў сюжэце. Інтрыгўючы. Які інтрыгуе, узбуджае інтарэс сваёй та-ямнічасцю. Інтрыгуючая назва фільма.
ІНТЭЛЁКТ, -ту, М -кце
ІНТЭЛІГЁНТ, -та, М -нце
ІНТЭРВЁНТ, -та, М -нце
ІНТЭРВЁНЦКІ. Прым. да інтэрвент ‘удзельнік інтэрвен-цыі’.
ІНТЭРВЕНЦЫЯНІСЦКІ. Прым. да інтэрвенцыяніст ‘прыхільнік інтэрвенцыі’.
ІНТЭРВ’Ю, нескл., н. Ужыванне. Апублікаваць інтэрв’ю з кім-н. Браць інтэрв’ю ў каго-н. Даць інтэрв’ю ка-му-н.
ІНТЭРДЫКТ, -ту, М -кце Царк.
ІНТЭР’ЁР, -pa, М -ры, Р мн. -раў
ІНТЭРЛЮДЫЯ — ІНТЭРМЁДЫЯ. Супадаюць у знач. ‘невялікая п’еса або ўрывак — звязка паміж дзвюма другімі часткамі музычнага твора’.
Інтэрмедыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘кароткая п’еса або ўстаўная сцэна (звычайна камічнага зместу), якія вы-конваюцца паміж актамі драматычнага або опернага твора’.
ІНТЭРМЁЦЦА, нескл., н.
ІНТЭРНАЦЫЯНАЛ, -ла, М -ле. Як назва міжнароднага аб’яднання якіх-н. арганізацый, партый і г. д., міжна-роднага пралетарскага гімна пішацца з вялікай літа-ры. Першы Інтэрнацыянал. Урачысты сход закон-чыўся спяваннем Інтэрнацы.янала.
У астатніх выпадках гэта слова пішацца з малой літа-ры. Наш батальён — сапраўдны інтэрнацыянал.
ІНТЭРНЭТ, -та, М -нэце
ІНТЭРПОЛ, -ла, М -ле
ІНФАРМАНТ, -та, М -нце — ІНФАРМАТАР, -ра, ДМ -ру. Супадаюць у знач. ‘асоба, якая дае інфармацыю ў форме адказаў на пытанні’. Запісаць звесткі ад інфар-манта (інфарматара).
ІНФАРМАТЫЎНЫ ~	188
Інфарматар ужыв. яшчэ ў знач. ‘той, хто інфармуе, паведамляе пра што-н.’. 3 усіх парпгызанскіх развед-чыкаў ён лічыўся лепшым інфарматарам.
ІНФАРМАТЫЎНЫ — ІНФАРМАЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем.
Інфарматыўны. Які нясе інфармацыю; насычаны інфармацыяй. Інфарматыўная сістэма.
Інфармацьійны. Які мае адносіны да інфармацыі. Інфармацыйны бюлетэнь. Інфармацыйнае бюро. Iнфармацыйная мова.
ІНФАРМАВАННЕ— ІНФАРМАЦЫЯ. Супадаюць у знач. ‘дзеянне паводле знач. дзеясл. інфармаваць’ (да-ваць інфармацыю). Інфармаванне (інфармацыя) кал-гаснікаў аб ходзе пасяўной кампаніі.
Інфармацыя ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Паведамленне аб становішчы спраў у якой-н. вобласці, галіне, аб якіх-н. падзеях і г. д. Інфармацыя аб становішчы на фран-тах. Інфармацыя аб стане палявых работ. 2. Звесткі, сігналы аб навакольным свеце, якія ўспрымаюцца арганізмамі або спецыяльнымі прыборамі; сукупнасць якіх-н. звестак, ведаў, колькасных даных. Прыборы даюць дакладную інфармацыю аб рабоце сэрца. Наву-ковая інфармацыя. Інфармацыя метэаслужбы. Даныя тэлеметрычнай інфармацыі. Паток інфармацыі.
ІНФАРМБЮРО, нескл., н.
ІН-ФОЛІО, нескл., м.\ прысл.
ІНЦЫДЭНТ, -ту, М -нце
ІНША... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. слову іншы. Пішацца злітна з наступнай часткай слова (іншавёрац, іншадўмец, іншазёмны).
ІНШАГАР0ДНІ [не іншагарбдны]
ІНШАМАРКА, -кі, ДМ -рцы
ІНШАПЛЯМЁННЫ і ІНШАПЛЯМЁННЫ ІОНААБМЁН, -ну, М -не IÖH, ібна, М -не. Фіз.
ІРЖАЦЬ, (пасля галосных) РЖАЦЬ, (і)ржў, (і)ржэш \не іржыш], (і)ржэ, (і)ржбм, (і)ржацё, (і)ржаць [не іржаць]
--- 189
кАбельтаў
ІРЫС, -са, М -се — ІРЫС, -су, М -се. Розняцца значэннем.
Ірыс. Анат. Радужная абалонка вока.
Ірыс. 1. Гатунак цвёрдых цукерак. 2. Разнавіднасць ка-ляровых нітак для вышывання і вязання.
ІСКРА, -ры, Р мн. Іскраў [праф. — іскра, -рьі]
ІСЛАМ, -му, М -ме
ІСНАВАЦЬ, існўю, існўеш, існўе [не існую, існуёш, існуё]
ІСПЬІТ гл. экзамен
ІСТЭРЫЯ, РДМ -рыі
ІСЦЁЦ, істца, ДМ істцў, мн. істцы, -цбў
ІСЦІ, ідў, ідзёш, ідзё, ідзём, ідзяцё, ідўць, пр. ішбў, ішла, ішлб, заг. ідзі
ІХНІ [не Іхны]
ІШЫЯС, -су, М -се (захворванне сядалішчнага нерва]
к
К [ка], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае К. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Глухі к.
КААЛІЦЫЯ, Р мн. -цый
КААПЕРАТЫЎ, ва, М -ве — КААПЕРАЦЫЯ, Р мн.
-цый. Супадаюць у знач.: 1. Калектыўнае аб’яднанне, створанае на сродкі членаў-пайшчыкаў. Вытворчая кааперацыя. Жыллёвы кааператыў. Жыллёвая каапе-рацыя. 2. Кааператыўны магазін. Кааперацыя ў гэтым знач. — разм.
Кааперацыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘форма арганізацыі працы’.
каардынАты, -нат, адз. каардыната, ДМ -наце кабАн, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў
КАБАРЭ, нескл., н.
кАбель, -лю, М -лі, мн. кабелі, -ляў
КАБЕЛЬ-КРАН, кабель-крана, М кабель-кране
кАбельтаў, -тава, -ву, М -ве, мн. кабельтавы, -вых (марская мера даўжыні) і кабельтавы, кабельтаваў і кабельтаў (марскі канат)
КАБЕРНЭ	190
КАБЕРНЭ, нескл., н. (гатунак вінаграду і віна) кабурА, -ры [не кабура, -рьі], мн. кабуры, кабўр, Т ка-бурам
KÄBA гл. кофе
кавалергАрд, -да, М -дзе
KABACÄKI, нескл., м. (від маторна-паруснага судна)
КАВАЦЬ і (абл.) КУЦЬ, для абодвух кую, куёш, куё, куём, куяцё, куюць, заг. куй
КАВЯЛА, мн. кавёлы (з ліч. 2, 3, 4 кавяльі), кавёл. Разм. кагАн, -на, М -не Р мн. -ны, -наў. Гіст.
КАГОРТА, М кагбрце, Р мн. кагбртаў
КАДАСТР, -ру, М -ры
КАДАЎБЁЦ, -бца, М -бцы, мн. -бцы, -бцбў
КАДЗІЛА, Р мн. кадзіл і -лаў — КАДЗІЛЬНІЦА, Р мн. -ніц. Супадаюць у знач. ‘металічны сасуд, у якім курацца ладан або іншыя пахучыя рэчывы ў час наба-жэнства’.
Кадзіла ўжыв. яшчэ ў знач. ‘шматгадовая лекавая рас-ліна’.
КАДЗЬ, Т каддзю, Р мн. кадзей і кадзяў
КАДЎШКА, ДМ кадўшцы, Р мн. -шак
КАДЭТ, кадэта, М кадэце [не кадзёт]
КАЁТ, каёта, М каёце, Р мн. каётаў (жывёліна сямей-ства сабачых)
КАЙФ, кайфу, М -фе
КАЖАН, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў
КАЖЎХ, -xä, М -жухў і -жусё, мн. кажухі, -хбў
КАЗА, мн. кбзы (з ліч. 2, 3, 4 казы), коз
КАЗА-ДЗЕРАЗА [К — вялікае], Казы-дзеразьі, мн. няма. Фальк.
KA3ÄK, казака, М -кў, мн. казакі, -кбў і казакі, -каў
KA3ÄH, -на, мн. -ны, -нбў. Абл.
KA3ÄHHE — KÄ3AHB, Т казанню ж. Супадаюць у знач. ‘прамова рэлігійна-павучальнага характару; пропаведзь’. Казанне ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дзеянне паводле дзеясл. казаць (выказваць меркаванне; расказваць, гаварыць)’.
--- 191
каланізАтарскі
КАЗАНСКІ: казанская сірата (прыметнік ужыв. толькі ў форме ж. р.)
KA3ÄPMA, Р мн. казарм і казармаў
КАЗАЦКІ і (радзей) KA3Ä4EI. Казацкі (казачы) полк.
KA3IHÖ, нескл., н.
КАЗЫРНЫ [не казырны]
КАЗЯЛЁЦ, РД -льцў, М -цы
КАЗЯРОГ, -га, ДМ -гу
КАЙДАйНЫ і кайдАнавы
КАЙДАНЫ, -нбў і КАЙДАНЫ, -наў, адз. няма
КАЙСТРА, Р мн. кайстраў
KAKÄBA, -вы, ж. (трапічнае дрэва; парашок з яго зяр-нят; напітак з такога парашку)
КАКАДЎ, нескл., м. (від папугая)
КАКТЭЙЛЬ, -лю, М -лі, м.
КАЛАБАРАЦЫЯНІЗМ, -му, М -ме
КАЛАМЎЦЬ, ДМ -ці, Т -мўццю і КАЛАМЎТА, Т -тай і -таю, М -мўце
КАЛАНДРАВАйНЕ і КАЛАНДРОЎКА. Спец.
КАЛАНІЗАТАР, -pa, М -ру — КАЛАНІЯЛІСТ, -та, М
-сце — КАЛАНІСТ, -та, М -сце
Каланізатар і каланіяліст супадаюць у знач. ‘эксплуата-тар працоўных у каланіяльных краінах’. Каланізата-ры Скаланіялісты) вядуць палітыку захопу чужых зямсль.
Каланізатар ужыв. яшчэ ў знач. ‘той, хто засяляе сва-бодныя землі’.
Каланіяліст ужыв. яшчэ ў знач. ‘той, хто прытрымлі-ваецца поглядаў, палітыкі каланіялізму’.
Каланіст. Жыхар калоніі.
КАЛАШЗАТАРСКІ — КАЛАШЯЛІСЦКІ — КАЛАНІ-ЗАЦЬІЙНЫ — КАЛАНІЯЛЫОД.
Каланіялісцкі, каланізатарскі, каланізацыйны супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да каланізацыі, звязаны з ёй’. Каланіялісцкая (каланізатарская, каланізацыйная) паліты.ка.
КАЛАНХОЭ
192
Каланізатарскі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да каланізатара, уласцівы яму’. Каланізатарская псіха-логія.
Каланіяльны. 1. Які мае адносіны да калоніі; які з’яўляец-ца калоніяй. Каланіяльныя народы. Каланіяльныя краі-ны. 2. Які звязаны з уладаннем калоніямі; які мае калоніі. Каланіяльны прыгнёт. Крызіс каланіяльнай сістэмы. Каланіяльныя дзяржавы. 3. біял. Які жыве калоніямі (пра водарасці, каралы і пад.). Каланіяльныя губкі.
КАЛАНХОЭ, нескл., н.
КАЛАНЧЛ, мн. каланчы, -чэй
КАЛАСАВАННЕ і КАЛАШЭННЕ. Каласаванне (кала-шэнне) жыта.
КАЛАСАВАЦЬ, -сўе і КАЛАСАВАЦЦА, -сўецца КАЛАЎРОТ, -та, М -бце — САМАПРАДКА, ДМ -дцы,
Р мн. -дак — (разм.) КАЛАЎР0ТАК, ДМ -тку. Супада-юць у знач. ‘прыстасаванне для ручнога прадзення’. Калаўрот ужыв. яшчэ ў знач. ‘прьістасаванне для па-дымання грузаў’.
КАЛАЎРОТКІ, -так, адз. калаўрбтка, ДМ -тцы (мікра-арганізмы)
калаіпынА -нё, мн. калашыны, -шьін; з ліч. 2, 3, 4 ка-лашыны
КАЛАШЭННЕ гл. каласаванне
КАЛГОТЫ, -гбт і -гбтаў, адз. няма
КАЛДУНЫ1, -нбў, адз. калдўн, -на, М -нё (клёцкі)
КАЛДУНЫ2, -нбў, адз. няма (зблытаныя валасы)
КАЛЁГА, м. Р -гі, ДМ -гу, Т -гам, ж. Р -гі, ДМ -лёзе, Т
-гай, Р мн. для абодвух калёг і -гаў
КАЛЁГІЯ, Р мн. -гій
КАЛЁДЖ, -джа, М -джы — КАЛЁЖ, -жа, М-жы. Роз-няцца значэннем.
Калёдж. Вьішэйшая або сярэдняя навучальная ўста-нова. Мінскі педагагічны каледж. Мінскі радыётэх-нічны каледж.
Калёж. Сярэдняя навучальная ўстанова ў Францыі, Бельгіі, Швейцарыі і ў некаторых іншых краінах.
--- 193
КАЛОДА
КАЛЕЙДАСКОП, -па, М -пе, Р мн. -паў
КАЛЁКТАР, -pa, М -ры, Р мн. -раў
КАЛЁКЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. -цый КАЛЕКЦЫЯНЁР, -pa, М -ру, Р мн. -раў КАЛЕКЦЫЯНІ РАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць КАЛЁНА, М -не, мн. калёні, калёнь і калёняў (частка нагі; частка адзення, якая прыкрывае гэтую частку нагі), з ліч. 2, 3, 4 калёны (пра частку нагі); мн. калё-ны, калён (частка чаго-н. сагнутага; пакаленне ў ра-даслоўнай; разм. — асобная частка, закончаны матыў у музычным творы, фігура ў танцах)
КАЛЁКВІУМ, -му, М -ме
КАЛІБР, -ра (вымяральны інструмент) і -ру (дыяметр ка-нала ствала ў зброі; дыяметр кулі, снарада; дакладны памер якіх-н. прадметаў вытворчасці; перан.), М -ры
КАЛІБРЫ, нескл., м. і ж.
КАЛІВА, Р мн. каліў і каліваў
КАЛІДОР, -pa, М -ры
КАЛІЙНЫ і КАЛІЕВЫ. Калійныя (каліевыя) угнаенні.
Калійная (каліевая) соль.
КАЛІ-НЁБУДЗЬ, прысл.
КАЛІ-НІКАЛІ, прысл.
КАЛІСЬЦІ і КАЛІСЬ, прысл.
КАЛІФ гл. халіф
КАЛІФАТ гл. халіфат
КАЛІШНІ гл. колішні
КАЛОДА1, М калбдзе, Р мн. калбд — КАЛОДКА, ДМ -дцы, Р мн. -дак. Супадаюць у знач. ‘кароткае тоўстае бервяно; абрубак бервяна, прыстасаваны для гаспадар-чых патрэб’.
Калода ўжыв. яшчэ ў знач. ‘вулей з тоўстага дрэва’, перан. ‘непаваротлівы, нязграбны чалавек’.
Калодка ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Невялікая калода. 2. Кавалак дрэва ў форме ступні, які выкарыстоўваец-ца пры пашыве абутку. 3. Сярэдняя частка кола, у якую ўстаўляюцца спіцы. 4. Ручка якой-н. прылады.
7 Зак 1752
КАЛОДА
194
Калодка нажа. 5. Металічны або драўляны брусок у тармазным прыстасаванні. 6. Планка для ўмацавання ордэнаў і медалёў; вузкая палоска ордэнскай стужкі. 7. звыч. мн. Масіўныя кайданы.
КАЛОДА2, М калбдзе, Р мн. калбд (камплект для гульні ў карты)
КАЛОДЗЕЖ, -жа, М -жы, Р мн. -жаў і (рэдк.) КАЛО-ДЗЕЗЬ, -зя, М -зі, Р мн. -зяў
КАЛОМБА, нескл., м. (горад)
КАЛОНА, Р мн. калбн [не калбнна]
КАЛОША гл. галёш
калчадАнны і калчадАнавы
КАЛЫМАГА, ДМ -мазе, Р мн. калымаг [не каламага]. Уст.
калыхАць, калышў, калышаш, калыша, калышуць, заг. калышы [не калыхай]
КАЛЬКУЛЯТАР, -pa, М -ры
КАЛЬКУЛЯЦЫЯ, РДМ -цыі
КАЛЬКЎТА, Калькўце (горад) кальрАбі, нескл., ж. Бат.
КАЛЬЦО, -ца, М -цы, мн. кбльцы (з ліч. 2, 3, 4 каль-цы), кбльцаў
КАЛЬЦЭКС, -су, М -се. Фарм.
КАЛЯДНІК, -ка, М -ку і (радзей) КАЛЯДОЎШЧЫК,
-ка, М -ку
КАЛЯДЫ, -ляд і КОЛЯДЫ, кбляд
КАЛЯНДАР, календара, мн. -рьі, -рбў
каляндАрна-абрАдны і каляндАрна-абрАда-вы
КАЛЯСНІК, калесніка, М -кў, КАЛЁСНІК, -ка, М -ку і СТАЛЬМАХ, -ха, ДМ -хў, СТЭЛЬМАХ, -ха, ДМ -ху
КАЛЯЯ, мн. калёі (з ліч. 2, 3, 4 каляі), калёй і -ёяў і КА-ЛЯІНА, Р мн. каляін. Супадаюць у знач.: 1. Паглыблен-не, след на дарозе ад колаў або санных палазоў. Каляя ўжыв. радзей. 2. Пара паралельна пракладзеных рэек; чыгуначны пуць. Каляіна ў гэтым значэнні — разм.
195
каментАрый
У перан. знач. і ва ўстойлівых словазлучэннях пера-вага аддаецца слову каляіна: выбіцца з каляіны (ка-ляі), выбіць з каляіны (каляі), увайсці ў каляіну (ка-ляю ).
КАМАНДА, Р мн. -даў
КАМАНДАВАННЕ. Кіраванне: 1. чым (дзеянне паводле дзеясл. камандаваць). Камандаванне ўзводам дару-чылі лейтэнанту Арцёмаву. 2. чаго (група асоб, якія стаяць на чале чаго-н.). Камандаванне арміі прыняло рашэнне тэрмінова перайсці ў наступленне.
КАМАНДЗІР0ЎКА [не камандырбўка], ДМ -бўцы, Р мн. -бвак
КАМАНДУЮЧЫ, наз. Кіраванне: чым. Камандуючы ро-тай (фронтам).
КАМАШ гл. гамаш
КАМБАЙНЕР, -pa, М -ру [не камбайнёр]
KÄMBAJIA [не камбала], Р мн. камбал
КАМБІКОРМ, -му, М -ме, мн. камбікармьі, -мбў КАМБІНЕ30Н, -на, М -не [не камбінзбн]
КАМЁЛЬ, камля, М -лі, мн. камлі, -лёў (ніжняя патоў-шчаная частка дрэва, расліны)
KÄMEHE... і КАМЕНЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову камень (каме-недрабілка, каменеапрацбўчы, каменеўббрачны, каме-нялбмня, каменячбс, каменярэз). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова. Камене... мае пабочны націск. Каменя... ужываецца, калі ў наступнай частцы слова націск падае на першы склад.
КАМЁННА-БЕТОННЫ
КАМЁННАВЎГАЛЬНЫ
КАМЁННАСАЛЯНЬІ
КАМЁННА-ШЧЭБНЕВЫ
КАМЁННЫ [не каменны]
КАМЕНТАРЫЙ, -рыя, М -рыі, Р мн. -рыяў. Кіраванне: да чаго. Каментарый да карты.
KÄMEHb
196
KÄMEHb, каменя, M -ні, Т -нем, мн. камяні, -нёў (абло-мак пароды і перан.) і -ню, Т -нем, мн. няма (цвёрдая горная парода ў выглядзе суцэльнай масы або асобных кавалкаў), зб. камённе, -ння, М -нні
КАМЕНЯ... гл. камене...
KÄMEPA, Р мн. камер
КАМЕРДЫНЕР, -pa, М -ру [не камердынёр]
кАмерна-інструментАльны
KAMEPCÄHT, -та, М -нце
КАМЕРСАНЦКІ. Прым. да камерсант.
КАМЕРЦЫЙНЫ
КАМЁРЦЫЯ, РДМ -цыі
KÄMEP-ЮНКЕР, камер-юнкера, ДМ камер-юнкеру
КАМІЗЭЛЬКА, ДМ -льцы, Р мн. -лек і (уст.) КАМ30Л,
-ла, М -ле (кароткая адзежына без рукавоў і каўняра) КАМІН гл. комін
КАМІСАРЫЯТ, -та, М -яце
КАМІСІЁНКА, ДМ -нцы, Рмн. -нак. Разм.
КАМІСІЙНЫ. Камісійная крама.
КАМІСІЯ, Р мн. -сій
КАМІСІЯНЁР, -pa, М -ру
КАМІТЭТ, -та, М -эце
КАМІТЭЦКІ
КАМОДА, ДМ -мбдзе, Р мн. камбд
KAMÖPA, Р мн. камбр і (разм.) KAMÖPKA, ДМ -рцы, Р мн. -рак
КАМПАЗ'ІЦЫЯ, Р мн. -цый
КАМПАКТДЫСК, -ка, М -ку, Р мн. -каў
КАМПАНІЯ, Р мн. -ній
КАМПАНЬЁН, -на, М -не
КАМПАРАТЫВІСТЫКА, ДМ -тыцы
КАМПАСТАВАЦЬ, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць і КАМ-ПАСЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць. Розняцца значэннем.
Кампаставаць. Ператвараць у кампост. Кампаставаць торф.
“ 197
КАНІКУЛЫ
Кампасціраваць. Прабіваць кампосцерам. Кампасціра-ваць білет.
кампАўнд, -да, М -дзе, Р мн. -даў (паравая машына) і -ду, М -дзе (сумесь якіх-н. рэчываў, якая не з’яўля-ецца хімічным злучэннем)
КАМПАСЦІРАВАЦЬ гл. кампаставаць
КАМПЛЁКТНЫ — КАМПЛЕКТАВАЛЬНЫ. Розняцца значэннем.
Камплёктны. Які мае адносіны да камплекта; утварае камплект. Камплектныя пастаўкі. Камплектны набор. Камплектавальны. Які займаецца камплектоўкай або звязаны з ёю. Камплектавальная машына.
КАМПЛЕМЕНТ — КАМПЛІМЕНТ, для абодвух -та, М -нце.
Розняцца значэннем.
Камплемёнт. Бялковае рэчыва ў сываратцы крыві ча-лавека і жывёл.
Камплімёнт. Прыемная заўвага, пахвала каму-н.
КАМПОСТ, -ту, М -сце
КАМП0СТНЫ. Прым. да кампост.
КАМПОСЦЕР, -pa, М -ры, Р мн. -раў кампраметавАнне і кампраметАцыя кампраметавАць, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць КАМП’ЮТЭР, -pa, М -ры [у моўнай практыцы ўжыв. і кампўтар]
KAMCÄ гл. хамса
КАМСАМОЛЬСК-НА-АМЎРЫ, Камсамбльска-на-Амўры (горад)
КАМУФЛЯЖ, -жу, М -жы
камфарА, кАмфара і камфора
КАМФОРНЫ і КАМФОРАВЫ
KAHÄIIA, Р мн. канап канАпа-ложак, канапы-лбжка, М канапе-лбжку, ж. КАНВЁНЦЫЯ, РДМ -цыі, мн. -цый
КАНГРУЭНТНЫ. Мат.
КАНДЫДАТЎРА, Р мн. -тўр
КАНДЫЦЫЯНЁР, -pa, М -ры, Р мн. -раў КАНІКУЛЫ, -лаў, адз. няма
КАНІФОЛЬ
198
КАНІФОЛЬ, РДМ -лі, ж.
КАНІЦЁЛЬ, РДМ -лі, ж.
КАНКІСТАДОРЫ і КАНКВІСТАДОРЫ, для абодвух -раў, адз. адпаведна канкістадбр і канквістадбр, для абодвух -pa, М -ру
КАНОПЛІ, канапёль і канбпляў, адз. няма
КАН0Э, нескл., н.
KAHCEPBÄHT, -та, М -нце — KAHCEPBÄTAP, -pa, М
-ру. Розняцца значэннем.
Кансервант. Хімічнае рэчыва, якое забяспечвае пра-цяглае захоўванне харчовых прадуктаў.
Кансерватар. 1. Чалавек кансерватыўных поглядаў. 2. Член кансерватыўнай партыі.
КАНСЁРВЫ, -ваў, адз. няма
KAHCTÄHTA, М-нце, Р мн. канстантаў
КАНСТРЎКТАР, -pa, М -ру (пра асобу); -pa, М -ры (набор дэталей для канструявання), мн. канстрўктарьі, -раў
КАНСТРУКТЫЎНЫ — КАНСТРУКЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем.
Канструктыўны. Які складае аснову чаго-н.; істотны, важны. Канструктыўная думка. Канструктыўнае рашэнне.
Канструкцыйны. Які мае адносіны да канструкцыі збудаванняў, механізмаў і пад.: звязаны з канструя-ваннем. Высокія канструкцыйныя якасці новых гідра-турбін. Канструкцыйныя матэрыялы. Канструкцый-ная задача.
КАНСТРЎКЦЫЯ, Р мн. -цый
КАНСТЫТУЦЫЙНЫ — (кніжн.) КАНСТЫТУТЫЎНЫ.
Розняцца значэннем.
Канстытуцыйны. Які мае адносіны да канстытуцыі; заснаваны на канстытуцыі. Канстытуцыйная форма праўлення.
Канстытутыўны. Які складае аснову чаго-н., вызна-чальны. Канстытутыўныя палажэнні.
КАНСТЫТЎЦЫЯ, Р мн. -цый. Канстытуцыя — важны прававы дакумент. [3 вялікай літары]: Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь.
--- 199
канферэнц-зАла
КАНСТЭБЛЬ, -ля, М -лю, Р мн. -ляў (нізшы паліцэйскі чын у Англіі і ЗІПА)
кансультавАць, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць кансультАнт, -нта, М -нце, Р мн. -нтаў КАНСУЛЬТАТЫЎНЫ (кніжн.) — КАНСУЛЬТАЦЬІЙ-НЫ. Розняцца значэннем.
Кансультатыўны. Дарадчы, з дарадчымі правамі. Кан-сультатыўны савет.
Кансультацыйны. Які мае адносіны да кансультацыі. Кансультацыйная нарада.
кантАбіле, нескл., н.; прысл.
KAHTÄKT, -ту, М -кце
КАНТАКТНЫ і (радзей) КАНТАКТАВЫ КАНТРАБАйДА, ДМ -ндзе, Р мн. -бандаў кантрабАсавы і кантрабАсны KAHTPÄKT гл. дагавор
КАНТРАЛЬТА, нескл., н.
KAHTPÄCT, ту, М -сце
кантрАстны
КАНТРОЛЬ, -лю, М -лі. Кіраванне: 1. за чым і радзей над чым (пры аддзеяслоўных назоўніках са значэннем дзе-яння). Кантроль за дзейнасцю адміністрацыі. Кантп-роль за выкананнем планавых заданняў. 2. над чым (пераважна пры абстрактных назоўніках недзеяслоў-нага паходжання; у афіцыйнай і прафесійна-тэхнічнай мове пры адушаўлёных назоўніках). Кантроль над фінансамі новабудоўляў. Кантроль над маладымі кад-рамі. 3. чаго (рэдка і толькі ў спецыяльных сферах). Кантроль тэмпературы плавільных печаў.
кантрольна-вымярАльны
КАНТРЫБЎЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. -цый канфедэрАцыя, Т -цыяй, Р мн. -цый КАНФЕРАНС, -су, М -се. Тэатр.
КАНФЕРАНСЬЁ, нескл., м.
КАНФЕРЭНЦ-ЗАЛА, М канферэнц-зале, Р мн. канфе-рэнц-залаў
КАНФЕРЭНЦЫЯ
200 ----
КАНФЕРЭНЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. -цый
КАНФЕЦІ, нескл., н.
КАНФІГУРАЦЫЯ, РДМ-цыі, Р л«.-цый
КАНФІСКАЦЫЯ, РДМ-цыі;Р мн. -цый
КАНФОРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак [не камфбрка]
КАНФРАНТАЦЫЯ, РДМ -цыі
КАНЦАВЫ (які знаходзіцца на канцы чаго-н., з’яўля-ецца канцом). Канцавы прыпынак. Канцавая хата. Канцавы галосны.
КАНЦЫЛЯРСКА-БЮРАКРАТЫЧНЫ
КАНЦЭПЦЫЯ, Р мн. -цый
КАНЦЭРАГЁННЫ
канцэртмАйстар, -стра, М -стру, Р мн. -страў
КАНЦЭРЦІНА, нескл., н.
КАНЦЭСІЯ, Р мн. -сій
КАНЦЭСІЯНЁР, -pa, М -ру
КАН’ЮНКТЎРА
КАН’ЮНКТЫВА. Анат.
кАпар1 гл. капёр
КАПАР2, -pa, М -ры (галаўны ўбор)
КАПАТАЖ, -жу, М -жы
КАПЁЖ, капяжа (ніжні край страхі; месца падзення ка-пель са стрэх) і капяжў (каплі дажджу або талага сне-гу, што падаюць са стрэх; падзенне капель талага сне-гу са стрэх), М -жы
КАПЕЛЬМАЙСТАР, -стра, М -стру, Р мн. -страў
КАПЕРСЫ, -саў, адз. каперс, -са, М -се (расліна); толькі мн. -сы, -саў (прыправа з пупьішак гэтай расліны).
КАП’Ё, кап’я, мн. кбп’і, кбп’яў
КАПЁР, капра, М -рьі, мн. капры, -рбў і KÄIIAP1, Kana-pa, М -ры (канструкцыя для забівання паляў; збуда-ванне над шахтай для ўстаноўкі пад’ёмніка)
КАПКАН, -на, М -не [не -на, -нё]
КАПРЫЗА, м. -зы, ДМ -зу, Т-зам; ж. Р-зы, ДМ -зе, Т -зай і -заю, Р мн. для абодвух капрыз. Разм.
--- 201
КАРДАМОН
КАПРЫФОЛІЙ, -лію, М -ліі і КАПРЫФОЛЬ, -лю, М -лі, м.
КАПРЫЧЫО, нескл., н.
КАйСУЛА, Р мн. капсул
КАПСУЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
КАПТАЖ, -жў, М -жы
КАПТЎР1, -pä, М -ры, мн. -ры, -рбў (галаўны ўбор; дах, навес конусападобнай формы)
КАПТЎР2 гл. коптур
КАПЦЮР гл. кіпцюр
КАПШЎК гл. кісет
КАПЫТ, -та, М -пыцё, мн. капыты, -тбў
КАПЮШОН, -на, М -не
КАПЯЛЮШ, капелюша, М-шы, мн. -шы, -шбў
КАРАБІНЁР, -pa, М -ру [не карабінер]
КАРАБЛЕБУДАЎНІК, -ка, ДМ -кў мн. -кі, -кбў і КА-
РАБЁЛ, Р мн. -лаў
КАРАВАЙ, -вая, М -ваі, Р мн. -ваяў
КАРАКУЛІ, -ляў, адз. каракуля (нядбайна напісаныя літары)
КАРАКЎМЫ, Каракўмаў
карАлі, -ляў, адз. караля
КАРАНЯЁД, -да, М -дзе, Р мн. -даў
КАРАНЯПЛОДЫ, -даў, адз. караняплбд, -да, М -дзе
карАсь, -ся, М -сі, мн. карасі, -сёў
КАРАТАЖ, -жу, М -жы Геал.
КАРАТКА... гл. каротка...
КАРАТЭ, нескл., н. Спарт.
КАРАЦІЦЬ, -рачў, -рбціш, -рбціць, -рбцяць
КАРБЎНКУЛ, -ла (гнойнае запаленне скуры) і -лу (уст. — каштоўны камень; чырвоны гранат), М -ле
КАРБЮРАТАР, -pa, М -ры
КАРГА, ДМ карзе, мн. карп, Р мн. не ўжыв., Д каргам, Т каргамі, М каргах. Разм.
КАРДАМОН, -на (расліна) і -ну (зб. — насенне гэтай рас-ліны), М -не
КАРД0ННЫ
202 ----
КАРДОННЫ і КАРДОНАВЫ
КАРДЫЁ... і КАРДЫЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам сэрца, сардэчны (кардыёграф, кардыёлаг, кардыяграма, кардыягрйфія, кардыяскбп, кардыямін). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Кардыя... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад, мае па-бочны націск.
КАР’ЁР1, -pa, М -ры (месца здабычы карысных выкап-няў; месца, дзе капаюць гліну і пад.)
КАР’ЁР2, -ру, М -ры (хуткі бег каня)
КАРЛАВЫ BÄPU, Карлавых Вар і Карлавых Вараў (горад) КАРМА... гл. корма...
КАРМАКЎХНЯ, РДМ -хні, Р мн. -хань
КАРМАНЬЁЛА
КАРМІЦЕЛЬ, -ля, М -лю, Р мн. -ляў і КАРМІЛЕЦ, -льца, М -льцу Р мн. -льцаў
КАРОЛЬ, караля, М -лю, мн. каралі, -лёў КАРОМЫСЕЛ, -сла, М -сле, Р мн. -слаў KAPÖTKA... і КАРАТКА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову кароткі (кардт-кагалбвы, кароткаметражны, кароткатэрміновы, караткадзюбы, караткахвбсты, караткахвалевы). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Каротка... мае пабочны націск. Каратка... ужываецца, калі ў дру-гой частцы слова націск падае на першы склад.
КАР0ТКАХВАЛЯВІК, -левіка, ДМ -кў, мн. -левікі, -кбў КАРСАЖ, -жа, М -жы кАртрыдж, -жа, М -жы КАРТЭЖ, -жу, М -жы КАРТЭСЫ, -саў, адз. няма КАРЎНКІ, -нак, адз. няма
KAP4MÄ, мн. кбрчмы (з ліч. 2, 3, 4 карчмы), кбрчмаў КАРШЭНЬ, -шня, М -ні, мн. каршні, -нёў (карак; част-ка адзення, што прылягае да карка; удар). Разм.
КАРЬГ, прым. Карычневы (пра колер).
--- 203
КАТАКОМБЫ
КАРЫ2, -раў, адз. няма (сані; калёсы)
КАРЫЕС, -су, М -се і КАРЫЁЗ, -зу, М -зе
КАРЬІСЛІВЫ — КАРЫСНЫ. Розняцца значэннем.
Карыслівы. 1. Які мае на ўвазе выгаду, карысць, за-снаваны на карысці. Карыслівыя намеры. 2. Які імкнецца да асабістай выгады. Карыслівы чалавек.
Карысны. 1. Які прыносіць карысць. Карысная пара-да. 2. спец. Які складае частку цэлага, выкарыстоўва-ецца непасрэдна па прызначэнню. Карысная плошча.
КАРЫТА, М карыце, Р мн. карьіт і карытаў
КАРЫЯТЫДЫ, -тыд, адз. карыятыда, М -тыдзе. Архіт.
КАРЭ, нескл., н. (пастраенне пяхоты ў форме чатырох-вугольніка); у знач. прым. (які мае форму чатырохву-гольніка)
КАРЭТА, ДМ карэце, Р мн. карэт
KACÄ, мн. кбсы (з ліч. 2, 3, 4 касы), кос
КАСА... гл. коса...
КАСЁТА, ДМ касёце, Р мн. касёт
КАСМЕТАЛОГІЯ, РДМ -гіі
КАСМЕТОЛАГ, -га, ДМ -гу
КАСМЕТЫЧНЫ
КАССЁ, -сся, мн. кбссі (з ліч. 2, 3, 4 кассі), кбссяў
KÄCTA, ДМ касце, Р мн. кастаў
КАСТРЎЛЯ, РДМ -лі, Р мн. кастрўль
КАСТРЫВЫ і KACTPÄBbI
КАСТЫЛЬ, -ля, М -лі, мн. -лі, -лёў [не кастылёй]
КАСЦЁВАМАЗГАВЬІ
КАСЦЁВА-СУСТАЎНЫ
КАСЦЁР, кастра, М -ры, мн. кастры, -рбў
КАСЦЯВЫ — КАСЦЯНЫ — (разм.) КАСЦЁВЫ. Супада-юць у знач. ‘прыгатаваны з косці, касцей’.
Касцявы, касцёвы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносі-ны да косці’. Касцявы туберкулёз. Касцёвы нарыў.
Касцяны [не касцяны] ужыв. яшчэ ў знач. ‘выраблены з косці’. Касцяны грэбень. Касцяная пласцінка.
КАТАКОМБЫ, -баў, адз. катакбмба
КАТАЛ0Г
204 ---
КАТАЛ0Г, -га, ДМ -гу
КАТАПЎЛЬТА, ДМ -льце, Р мн. -пўльтаў
KÄTAP [не катар], -ру, М -ры
КАТАФАЛК, -ка, ДМ -ку
КАТЛЁТА, М -лёце, Р мн. катлёт
КАТОЛІК, -ка, М -ку, мн. катблікі, -каў і КАТАЛІК,
-ка, М -кў, мн. каталікі, -кбў
КАТОРЫ-НЁБУДЗЬ [не катбры-нібўдзь]
каўбасА і кілбасА, мн. -басы (з ліч. 2, 3, 4 каўбасы, кілбасы), -бас
КАЎНЁР, каўняра, -ры, Р мн. -рбў
КАЎЧЎК, РДМ -ку [не каўчук]
КАЎЧЭГ, -га, ДМ -гу
кАфедра, Р мн. -раў
КАФЛЯ, РДМ -лі, Р мн. -ляў ж.
КАФЛЯНЫ і КАФЕЛЬНЫ. Прым. da кафля.
КАФЭ, нескл., н.
КАФЭ-МАЛОЧНАЯ, РДМ кафэ-малбчнай, ж.
КАФЭ-МАРОЖАНАЕ, М кафэ-марбжаным, н.
КАФЭ-РЭСТАРАН, М кафэ-рэстаране, м.
КАФЭ-СТАЛОВАЯ, РДМ кафэ-сталбвай, ж.
КАФЯМОЛКА, Р мн. -лак
КАЦЁЛЬНЯ, Р мн. кацёлень і кацёльняў
КАЦЁЛ, катла, М -лё, мн. катлы, -лбў
«КАЦЮША», РДМ -шы, Р мн. -ш (з вялікай літары і ў двукоссі) — від зброі. На аўтамабілі ўстанаўлівалі «Кацюшы». Рыхтаваліся da бою.
КАЧАВЬІ — КАЧЭЎНЫ — КАЧЭЎНІЦКІ. Розняцца значэннем.
Качавьі, качэўны. 1. Вандроўны. Качавыя (качэўныя) плямёны. 2. Звязаны с частай пераменай месца. Кача-вы (качэўны) спосаб жыцця. 3. Прызначаны для пра-жывання качэўнікаў. Качавая (качэўная) юрта.
Качэўніцкі. Які мае адносіны да качэўнікаў, належыць ім. Качэўніцкія стаянкі.
--- 205
KBAPTÄJl
КАЧАНЯ i КАЧАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
КАЧАРГА, ДМ -рзё, мн. качэргі (з ліч. 2, 3, 4 качаргі), качэргаў
KÄ4KA, ДМ качцы, Р мн. -чак
КАЧЭЛІ, -ляў, адз. няма
КАЧЭЎНІЦКІ гл. качавы
КАШАЛЬ, кашлю, М -лі
КАШАРА, РДМ -ры, Р мн. кашар
кашАчы гл. кашэчы
кАшляць [не кашляць]
КАШМІР і КАШАМІР, для абодвух -ру, М -ры. Тэкст.
КАШМІРАВЫ, КАШМІРбВЫ і КАШАМ'ІРАВЫ. Прым. да кашмір, кашамір.
КАШНЭ, нескл., н.
КАШПО, нескл., н.
КАШТАРЫС, -са, М -се [не каштарыс]
КАШТАРЫСНЫ [не каштарысны]
КАШЎЛЯ, Р мн. кашўль — CAPÖ4KA, ДМ -чцы, Р мн.
-чак — РУБАіПКА, ДМ -шцы, Р мн. -шак. Супадаюць у знач. ‘верхняе мужчынскае адзенне з тонкага матэ-рыялу (сітцу, штапелю і пад.)’.
Сарочка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘ніжняе мужчынскае (жа-ночае) адзенне’.
Рубашка ўжыв. яшчэ ў спец. знач. ‘верхні слой ча-го-н.’. Рубашка катла.
КАШЭЧЫ і КАПіАЧЫ. Кашэчыя (кашачыя) забавы. Сямейства кашэчых (кашачых).
КАЭФІЦЫЁНТ, -та, М-нце. Каэфіцыент карыснага дзеяння.
КАЮТ-КАМПАНІЯ, РДМ кают-кампаніі
квадрАтна-гнездавы
КВАДРЫЛЬЁН, -на, М -не, Р мн. -наў
KBA3ÄP, -pa, М -ры, мн. квазары, -раў і KBA3I3ÖPKA, ДМ -збрцьі, Р мн. -рак. Астр.
квартАл, -ла, М -ле [не квартал]
КВАТЭРНА-ЭКСПЛУАТАЦЫЙНЫ
206 ----
КВАТЭРНА-ЭКСПЛУАТАЦЫЙНЫ
КВАЧ, квача, М -чы, мн. -чы, -чбў
КВЁТНІК, ДМ -ку [не квятнік]
КВЁЦЕНЬ, Т -нню, ж.
КВОРУМ, -му, М -ме
КЁГЛІ, -ляў, адз. кёгля, ж.
КЕДР, -ра (хвойнае дрэва) і -ру (драўніна гэтага дрэва), М -ры
КЁДЫ, кёдаў, адз. кед, кёда, М кёдзе
КЁЛЬНЯ, Р мн. кёльняў і КЁЛЬМА, Р мн. кёльмаў
КЁМІЦЬ гл. цяміць
КЕНГУРОВЫ
КЕНГУРЎ, нескл., м. (ж. — пры ўказанні на самку)
КЕНТАЎР і ЦЭНТАЎР, dля абодвух -ра, ДМ -ру. Міф., астр.
КЁПІ, нескл., н. — КЁПКА, ДМ кёпцы, Р мн. кёпак.
Супадаюць у знач. ‘мужчынскі мяккі галаўны ўбор з казырком без аколышка’.
Кепі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘фуражка з невялікім цвёр-дым донцам і прамым казырком’ (у французскай і рус-кай арміях і ў гімназістаў Расіі ў XIX ст.)
КЕРАМЗІТ, -ту, М -і'це
КЁТА, М кёце \разм. кета, М кецё, dan. таксама ў праф. мове]
КЁТАВЫ [разм. кетбвы, dan. таксама ў праф. мове]
КІЁСК, -ка, ДМ -ку
КІЖЫ, нескл. (паселішча)
КІЗІЛ,-лу, М -ле
КІЗІЛАВЫ і КІЗІЛЬНЫ
КІЙ, кія, М кіі, мн. кД, кіёў
кілавАт, -та, М -аце, Р мн. -таў
КІЛАВАТ-ГАДЗІНА, кілават-гадзіны, Р мн. кілават-гадзін, ж.
КІЛАВбЛЬТ, -та, М -льце, мн. -ты, -таў
КІЛАГРАМ, -ма, М -ме, Р мн. -маў
--- 207
КІПЦЮР
КІЛАГРАМ-КАЛОРЫЯ, РДМ кілаграм-калбрыі, Р мн. кілаграм-калбрый, ж.
КІЛАГРАМ-МАЛЁКУЛА, кілаграм-малёкулы, М кіла-грам-малёкуле, ж.
КІЛАМЁТР, -pa, М -ры [не кілбметр]
КІЛАМЕТРАЖ, -жў, М -жы
КІЛАМЕТРОВЫ
КІЛБАСА гл. каўбаса
KIMAHÖ, нескл., н.
КІНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам кіно, кінематограф (кінаактрыса, кінаальманйх, кінаапарйт, к'інагербй, кінакадр, кінафільм). Пішацца злітна з наступнай часткай сло-ва, мае пабочны націск.
КІНААТЭЛЬЁ, нескл., н.
КІНАВАР, РДМ -ры, Т кінавар’ю [не кінавар], ж.
кінавАрны
КІНАМАСТАЦТВА — КІНЕМАТАГРАФІЯ — КІНЕМА-Т0ГРАФ — KIHÖ, нескл., н. Супадаюць у знач. ‘род мастацтва’.
Кінематаграфія ўжыв. яшчэ ў знач. ‘галіна культуры і прамысловасці, якая выпускае кінафільмы’.
Кінематограф ужыв. яшчэ ў знач. ‘апарат для здымкі і паказу фільмаў’.
Кіно ўжыв. яшчэ ў знач. ‘кінафільм’, ‘кінатэатр’ (разм.).
КІНАЗДЫМКА, ДМ -мцы, Р мн. -мак кінафестывАль, -лю, М -лі, Р мн. -ляў КІНАФІЛЬМ, -ма, М -ме і (радзей) КІНАКАРЦІНА, Р мн. -цін
КІНАФ0ТАФ0НАДАКУМЁНТ, -та, М -нце
KIHÖ гл. кінамастацтва
КІПЕНЬ, кіпеню і кіпню і (разм.) КІПЕЦЕНЬ, кіпетню, М -ні, ВАР, вару, М вары (вада ў стане кіпення)
КІПЦЮР і (разм.) КАПЦЮР, для абодвух -pä, М -ры, мн, -ры, -рбў
KIPKA
208 ----
KIPKA, ДМ кірцы, Р мн. кірак
КІРКАВЫ [не кірковы]
КІРМАШ, гл. рынак
КІРМАШОВЫ і КІРМАШНЫ
КІСЁТ, -та, М ёце і КАПШЎК, -ка, М -кў
кіслар6дазарАдны
КІСЛАР0ДНА-А30ТНЫ
кіслар6дна-гАзавы
КІСЛА-САЛ0ДКІ
КІСЛбТНА-АСНбЎНЫ
КІСЛбТНА-СбЛЕВЫ
КІСЛбТНА-ШЧОЛАЧНЫ
КІСЦЬ, Т кісцю, Р мн. -цей і -цяў
КІТАЙКА1, ДМ кітайцы, мн. няма (шаўковая тканіна)
КІТАЙКА2, ДМ кітайцы, Р мн. -таек (сорт яблыні і яе плод)
КІТАЯНКА, ДМ -нцы, Р мн. -нак [не кітайка] (жан. да кітаец).
КІЦЕЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. кіцеляў [не кіцялёў]
КІШАЧНАП0ЛАСЦЕВЫЯ, наз.
КІШАЧНЫ — КІШЭЧНЫ. Розняцца значэннем.
Кішачны. Які мае адносіны да кішак. Кішачныя за-хворванні.
Кішэчны. Які мае адносіны да кішэчніка. Кішэчная палачка.
КІШКА, ДМ кішцы, мн. кішкі, кішак
КІШЭННЫ і КІШАНЁВЫ. Кішэнны (кішанёвы) ліхта-рык.
КІШЭНЬ, Т -нню, Р мн. кішэней і -няў, ж. і КІШЭНЯ, Т -няй і -няю, Р мн. -няў, ж.
КЛАВІШ, -ша, М -шы, Р мн. -шаў, м. і КЛАВІША, Р мн. клавіш, ж.
клАпан, -на, М -не, мн. клапаны, -наў
КЛАПАТЛ'ІВЫ — (разм.) КЛАПАТНЫ — (разм.) КЛА-
ПбТНЫ. Супадаюць у знач. ‘звязаны з клопатамі.
--- 209
КЛЕЙМАВАЦЬ
турботамі, поўны клопатаў, турбот або які патрабуе іх’. Клапатлівая (клапотная) справа. Клапатлівая (клапатная, клапотная) паездка.
Клапатлівы, клапотны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘схільны да клопатаў; паглыблены ў клопаты’; ‘які выражае за-клапочанасць, заклапочаны’. Клапатлівая (клапот-ная) задуменнасць. Клапатлівая гаспадыня.
КЛАПАЦІЦЦА, -пачўся, -пбцішся, -пбціцца, -пбцяцца КЛАСНА-УРОЧНЫ. Класна-урочная сістэма абучэння. КЛАСЦІ, кладў, кладзёш, кладзё, кладзём, кладзяцё, кладўць, пр. клаў, клала — (разм.) ЛАЖЫЦЬ, лажў, лбжыш, лбжыць. Супадаюць у знач.: 1. Надаваць ля-жачае становішча; укладваць для сну, адпачынку. Класці кнігу на стол. Класці (лажыць) дзіця спаць. 2. Змяшчаць, засоўваць куды-н. Класці (лажыць) рэчы ў чамадан. Класці (лажыць) грошы на ашчадную кніжку. Класці (лажыць) хворага ў бальніцу.
Класці ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Наносіць зверху слой ча-го-н. Класці пазалоту. 2. мед. Наклаўшы на якую-н. частку цела, замацаваць. Класці павязку. 3. Ставіць знак, метку. Класці кляймо. 4. перан. Аказваць уздзе-янне, уплыў, праяўляцца ў чым-н. У спалучэнні з на-зоўнікамі пячаць, адбітак, след і пад. 5. Распальваць (пра агонь). 6. Накладваць (страву, корм); прыбаўляць, падмешваць. Класці салат на талерку. Класці цукар у чай. 7. Будаваць, узводзіць, пракладваць. Класці падмурак у хаце. Класці мост праз раку. 8. Складваць што-н. у адно месца. Класці дровы ў сцірты.. Класці сена ў копы. 9. Адкладваць (яйцы — пра насякомых). 10. перан. Аддаваць, траціць (сілы, намаганні). 11. 3 некаторымі назоўнікамі ўтварае спалучэнні, якія аба-значаюць ‘утвараць дзеянне паводле значэння назоўн-іка’. Класці канец. Класці пачатак.
КЛЕЙ, клёю, М клёі, мн. кляі, кляёў клеймавАць, кляймўю, -мўеш, -мўе і КЛЯЙМ'ІЦЬ, -млю, -міш, -міць, -мім, клейміцё, -мяць (ставіць кляй-мо; перан. — бічаваць)
КЛЕШЧ
210 ----
КЛЕШЧ, кляшча, М -чы, мн. -чы, -чбў. Заал.
КЛЁШЧЫ, клёшчаў [не кляшчэй], адз. няма
КЛЁН, клёна, М -не, мн. клёны, -наў і кляны, -нбў (дрэ-ва) і клёну, М -не (драўніна і‘ зб.)
КЛІН, кліна [не кліна], М -не, мн. кліньі, -нбў КЛІНІКА, М -ніцы, Р мн. клінік кліпсы, -саў, адз. кліпс, -са, М -се, м.
КЛІРАС, -са, М -се, Р мн. -саў. Царк.
КЛІШЭ, нескл., н.
КЛУБ1, клўба, М -бе, мн. клўбы, -баў (арганізацьія; культурна-асветная ўстанова; будынак, памяшканне такіх арганізацый, устаноў)
КЛУБ2, клуба, М -бё, мн. клубьі, -ббў (лятучая шарапа-добная маса пылу, дыму і пад.)
КЛУБ3, клуба, М -бё, мн. клубы, -ббў (знешні бок верх-няй часткі бядра)
КЛЎБЕНЬ, -бня [не клўбеня], М -бні, мн. клўбні, -бняў клык гл. іклы
ключ, ключа, Т ключбм, М ключы, Р мн. -чбў кляйміць гл. клеймаваць
кляймо, М -мё, мн клёймы (з ліч. 2, 3, 4 кляймы), клёймаў
кляймовы
КЛЯПАЦЬ, кляплю, клёплеш, клёпле, клёплем, -леце, -люць і кляпаю, кляпаеш, кляпае, кляпаюць, пр. кля-паў, кляпала, заг. кляплі, кляш і кляпай
КЛЯСЦІ, клянў, клянёш, клянё, клянём, кленяцё, кля-нўць, пр. кляў, кляла, -лб, заг. кляні
клясціся, клянўся, клянёшся,-клянёцца, клянёмся, кленяцёся, клянўцца, пр. кляўся, клялася, -лбся, заг. кляні
КЛЯТВА, М -ве, Р мн. -ваў — КЛЯЦЬБА, М -бё. Супа-даюць у знач. ‘словы лаянкі, якімі зычаць зла, няш-часця’. Клятва ў гэтым знач. — уст.
Клятва ўжыв. яшчэ ў знач. ‘урачыстае абяцанне’.
КМЕН і КМІН, для абодвух -ну, М -не
--- 211
КОЛЦА
КШГА, ДМ кнізе, Р мн. кніг — КНІЖКА, ДМ кніжцы, Р мн.-жак. Супадаюць у знач.: 1. Друкаванае выдан-не; асобна выдадзены твор. Выданне кнігі (кніжкі). Рэдкая кніга (кніжка). 2. Адзін з аддзелаў страўніка жвачных жывёл (звыч. мн. кнігі, кніжкі). 3. Сшытыя ці пераплеценыя лісты паперы для якіх-небудзь запі-саў. Інвентарная кніга (кніжка).
Кніга ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Адна з частак твора. Пер-шая кніга трылогіі. 2. перан. Тое, што ўзбагачае ве-дамі, заключае звесткі пра што-н. Кніга жыцця. Кніга прыроды.
Кніжка ўжыв. яшчэ ў складзе назваў розных дакумен-таў у выглядзе сшытых разам лісткоў з якім-н. тэк-стам і месцам для афіцыйных адзнак. Заліковая кніжка. Працоўная кніжка.
КНОТ, кнбта, М кнбце, мн. кнаты, -тбў
КНЯЗЁЎНА, Р мн. кыязёвен і князёўнаў і КНЯЖНА, мн. княжны, княжбн і княжнаў
князь, князя, ДМ -зю, мн. князі, князёў
КОКА-КОЛА, кбка-кблы, Т кбка-кблай і кбка-кблаю, М кбка-кбле, ж.
КОКС, -су, М -се
•kökca... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам коксавы, кокс (кдксабензол, кбксагазавы, кдксакамбінат, кдксагенератарны, кбк-сахімічны). Пішацца злітна з наступнай часткай сло-ва (за выключэннем слоў, у якіх адсутнічае злучаль-ная галосная) і мае пабочны націск.
KÖK-САГЫЗ, кбк-сагьізу, М кбк-сагызе
КОЛ, кала, М калё і (на) калў (ва ўстойлівых выразах), мн. калы, -лбў
КОЛА, М v.öjie, Р мн. кблаў
КОЛАС, -са, М -се, мн. каласы, -сбў; зб. калбссе, -сся КОЛІКІ, -каў, адз. кбліка, ДМ кбліцы КОЛІШНІ і (малаўжыв.) КАЛІШНІ
КОЛЦА, М кблцы, мн. кблцы, -цаў. Памянш. да кбла.
КОЛЬКАСЦЬ
212 ---
КОЛЬКАСЦЬ — ЛІК, РДМ -ку — ЧЫСЛО, мн. чыслы, чысел.
Колькасць, лік ужываюцца пры назвах прадметаў, што паддаюцца падліку. Колькасць (лік) авіяпасажыраў на планеце з кожным годам павялічваецца. Перавага аддаецца слову колькасць.
Колькасць ужыв. яшчэ: 1. Пры характарыстыцы прад-метаў і з’яў з боку іх велічыні, аб’ёму, масы. Для бры-гады лесарубаў нарыхтавана патрэбная колькасць харчовых прадуктаў. Колькасць здабытага вугалю перавышае мільён тон. 2. Пры абазначэнні філасоф-скай катэгорыі. Пераход колькасці ў якасць.
Лік абазначае яшчэ: 1. Паняцце колькасці, велічыні, пры дапамозе якой праводзіцца лічэнне. Простыя лікі. Цэлыя лікі. Дадатны лік. 2. Дзеянне паводле дзеясл. лічыць (называць лікі ў паслядоўным парадку; ведаць назвы і паслядоўнасць лікаў да пэўнай мяжы; умець выконваць арыфметычныя дзеянні; вызначаць коль-касць, суму чаго-н.; рабіць якія-н. падлікі; зыходзіць у падліку з якой-н. меры, нормы). 3. Састаў, рад вядо-май колькасці чаго-н. Дзядзька Дзям’ян быў з ліку тых руплівых гаспадароў, якія калёсы рыхтуюць узімку, а сані — улетку. 4. Вынікі гульні, выражаныя ў лічбах. Савецкія хакеісты выігралі з лікам 9:2^ 5. Граматычная катэгорыя, якая выражае адзінкавасць або множнасць. Адзіночны лік. Множны лік.
Чысло ўжыв. у знач. ‘дата’. Якое сёння чысло?
КОЛЬКІ-НЁБУДЗЬ
коляды гл. каляды
ком, кбма, М кбме, мн. камы, -мбў
KÖMIH, -на, М -не, мн. кбміны, -наў і каміны, -нбў — КАМІН, -на, М -не, Р мн. -наў. Розняцца значэннем. Кбмін. Труба ў печы для адводу дьіму.
Камін. 1. Пакаёвая печ з адкрытай топкай. 2. Элект-рычны або газавы прыбор для абагравання пакоя.
KÖHTP... — першая частка складаных слоў, якая абазна-чае процідзеянне, проціпастаўленне, процілегласць таму, што выражана ў другой частцы (кбнтратбка,
--- 213
КОРПУС
кднтргййка, контрдбвад, кднтрманёўр, кднтрмёры, кднтрміна, кднтрпрапанбва, кднтрразвёдка, кбнтр-рэвалюцыя, кднтрудйр). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск. Пры напісанні словы з контр... не трэба змешваць са словамі, падоб-нымі па гучанню, але рознымі па паходжанню, тыпу кднтрданс, контр-адмірал, кантрабанда, кантравё-рза, кантрамарка, кантрапўнкт.
конь, каня, М -ні, мн. кбні (з ліч. 2, 3, 4 кані), кбней КОПІЯ, РДМ -піі, Р мн. кбпій
КОПТУР, -ра, -ры і КАПТЎР2, -pä, М -ры: з кбптурам (з каптурбм) ‘вышэй краёў’; ‘з верхам’.
КОРАБ, -ба, М -бе, мн. карабы (з ліч. 2, 3, 4 кбрабьі), -ббў
KÖPAK, -рка, Р мн. -ркаў (затычка для пасуды) і -рку (вонкавы адмерлы слой кары дрэў, асабліва развіты ў коркавага дуба), М -рку
КОРАНЬ, -ня, М -ні, мн. карані, -нёў, зб. карэнне, -ння КОРЖ, каржа, М -жы, мн. каржы, -жбў
КОРМ, кбрму, М -ме, мн. кармы, -мбў
KÖPMA... і КАРМА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову корм (кармакўхня, кар-масўмесь, кдрмазавдд, кдрмазапарнік, кормараздатчык, кбрманарыхтбўкі). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Корма... мае пабочны націск. Карма... ужьіваецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад, пабочнага націску не мае.
КОРПУС, -са, М -се, мн. кбрпусы, -саў (тулава чалавека або жывёліны) і -са, М -се, мн. карпусы, -сбў (з ліч. 2, 3, 4 кбрпусы, -саў) (аснова, каркас механізмаў, апара-таў і пад.; каркас судна; асобны будынак на агульнай пляцоўцы; вайсковае злучэнне з некалькіх дывізій; аб’яднанне войск спецыяльнага прызначэння ў дарэ-валюцыйнай Расіі; некаторыя сярэднія ваенна-наву-чальныя ўстановы ў дарэвалюцыйнай Расіі; сукуп-насць асоб адной прафесіі, аднаго афіцыйнага або службовага становішча), мн. няма (назва аднаго з раз-мераў друкарскага шрыфту)
КОРЧ
214 ---
КОРЧ, карча, М -чы, мн. карчы, -чбў
KÖCA... і КАСА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам косы (касы) (кбсаву-гбльнік, кбсапрыцэльны, касавокасць, касалапасць, ка-саббкі). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. КЬ-са... мае пабочны націск. Каса... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад. Але: касаварбтка.
КОСЦЬ, Т кбсцю, Р мн. касцёй, Т касцямі і касцьмі (ва ўстойлівых словазлучэннях: касцьмі легчы)
кот, ката, М кацё, мн. каты, -тбў
КОЎШ, каўша, М -шы, мн. каўшьі, -шбў
КОФЕ, нескл., м. — KÄBA, ж. Супадаюць у знач.: 1. зб. Насенне кафейнага дрэва. Пражаны кофе. Атрымана партыя бразільскай кавы. 2. Парашок з размолатага насення. Ячны кофе. Ячная кава. Піць кофе (каву). Кофе ўжыв. яшчэ ў знач. ‘трапічнае дрэва або куст, з насення якіх гатуюць напітак’.
кош, каша, М -шьі, мн. кашы, -шбў
КОШТ, кбшту, М кбшце, Р мн. кбштаў
КПІЦЬ, кплю, кпіш, кпіць, кпім, кпіцё, кпяць
КРАДЗЁЖ, РД крадзяжў, М -жьі — КРАЖА, Р мн. краж і кражаў— ПАКРАЖА, М-жы, Р мн.-раж і-ражаў. Супадаюць у знач. ‘тайнае прысвойванне чыёй-н. улас-насці’. Крадзеж (кража, пакража) школьнай маёмасці. Пакража ўжыв. яшчэ ў знач. ‘украдзеная рэч’. Па-кража вернута гаспадару.
КРАСЦІ, краду, крадзеш, крадзе, крадзем, крадзеце, крадуць, пр. краў, крала, заг. крадзі
КРАХ, РДМ краху
КРОК, РДМ крбку і ШАГ, РДМ шагу, мн. шагі, -гбў
КРОКАМЁР, -pa, М ры — ШАГАМЁР, -pa, М -ры. Роз-няцца значэннем.
Крокамёр. Кішэнны прыбор для вымярэння адлегласці ў кроках.
Шагамёр. Прыбор для вымярэння шагу цыліндрычна-га зубчастага кола.
215 ЛАД
КРОЎ, РДМ крыві Т крбўю, крывёй і крывёю КРЫЖ, крьіжа, М крыжы, мн. крыжьі, -жбў КРЫЖ-НАКРЫЖ, прысл.
КРЫЛО, М -лё, крылы (з ліч. 2, 3, 4 крылы), -лаў КРЫХАБОР, -pa, М -ру
КРЭКІНГ, -га (устаноўка) і -гу (працэс), ДМ -гу
КРЭОЛ, -ла, М -ле (патомак першых каланізатараў у краінах Лацінскай Амерыкі; чалавек, які паходзіць ад змешанага шлюбу)
КРЭПДЭШЫН, -ну, М -не
КУ-КЛУКС-КЛАН, ку-клукс-клана, М ку-клукс-клане
КУКЛУКСКЛАНАЎЦЫ
КУЛІНАРЫЯ і (разм.) КУЛІНАРЬІЯ
КУЛІСЫ, куліс, адз. куліса, ж.
КУСТ, куста, М кусцё, мн. кусты, -тбў
КУЦЦЯ [К — вялікае], -цці, Т -ццёй і -ццёю, М -цці (царкоўнае свята)
КУЦЬ гл. каваць
л
Л [эл], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое л. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Плаўны л.
ЛАБІРАВАННЕ, М нні
ЛАБІЯЛЬНЫ
ЛАГЕР, -pa, М -ры, мн. лагерЬі, -раў
ЛАД1, лада (дзяленне на грыфе струнных музычных інструментаў: клавіша баяна і пад.) і ладу (дзяржаў-ная ці грамадская сістэма, арганізацыя; уклад жыц-ця; спосаб, манера, узор; настрой; тон; спосаб пабудо-вы гукараду ў музычных інструментах, арганізацыя музычных гукаў; строй музычнага твора; сістэма бу-довы, склад мовы; разм. — згода, дружба), М (аб) ла-дзе, але (у) ладў (у згодзе, у добрых адносінах з кім-н.), мн. ладьі, ладбў
216 ----
ЛАД
ЛАД2, ладу, М ладзе, мн. лады, ладбў (граматычная катэгорыя дзеяслова)
ЛАЖЫЦЬ гл. класці
ЛАЗНЯ, Р мн. -няў
ЛАК1, РМ лаку, Р мн. лакаў (раствор смол і інш. у спірце)
ЛАК2 гл. лакцы
лакафАрба
ЛАКМУС, -су, М -се
ЛАКТОМЕТР, -pa, М -ры
ЛАКЦЫ, -цаў, адз. лак, лака, М лаку, м. і лачка, ДМ лачцы, ж.
ЛА-МАНШ, Ла-Манша, М Ла-Маншы (праліў) ла-мАншскі
ламАць, ламаю, ламаеш, ламае, пр. ламаў, ламала, заг. ламай і ламлю, лбміш, лбміць, пр. ламіў, ламіла, заг. ламі
ЛАМБАДА, ДМ -дзе (танец)
ЛАНДО, нескл., н.
ЛАНЧ, ланча, М -чы (абед — час дзелавых і сяброўскіх сустрэч)
ландшАфт, -ту, М -фце
ЛАНЦЎГ, ланцуга, ДМ -гў, мн. -гі, -гбў
ЛАНЬ, Т ланню, Р мн. ланей і ланяў. Заал.
лапатАць, лапачў, лапбчаш, лапбча — ЛАПАЦЁЦЬ, лапачў, лапаціш, -ціць. Супадаюць у знач.: 1. Удараць па якой-н. паверхні, утвараючы аднастайныя прыглу-шаныя гукі; шалясцець. Дождж лапоча (лапаціць) па лісцях клёнаў. 2. Хутка бегчы, утвараючы аднастай-ныя прыглушаныя гукі. Праз адчыненае акно было чуваць, як лапаціць гусіны статак.
Лапатаць ужыв. яшчэ ў знач.: І.разм. Нязвязна, па-спешліва гаварыць. 2. разм. Гаварыць бесперастанку пра нешта нязначнае; балбатаць.
ЛАПАЦЬ, -пця, М -пці, мн. лапці, -пцёй, Д -пцям, Т -пцямі, М -пцях
--- 217
ЛАЦКАН
ЛАПТОП і ЛЭПТ0П, -па, М -пе (партатыўны персаналь-ны камп’ютэр)
ЛАПСАРДАК, -ка [не лапсардака], М -ку, Р мн. -дакаў [не лапсардакбў]
ЛАПУШЫСТЫ і ЛАПУШНЫ
ЛАСКАВЫ — ЛАСКАВЫ. Пры ўжыванні строга не ды-ферэнцыруюцца.
Ласкавы пераважна ўжыв. у знач.: 1. Поўны ласкі; пяшчотны. Ласкавая маці. 2. Ветлівы, далікатны ў абыходжанні. Ласкавае хлапчаня.
Ласкавы пераважна ўжыв. у знач.: 1. Які выражае лас-ку, пяшчоту. Ласкавая ўсмешка. Ласкавы позірк. 2. перан. Мяккі, лагодны. Ласкавы ветрык. Ласкавае сонца.
ласкАць гл. лашчыць
ЛАСОСЬ, -ся, М -ci, Р мн. ласбсяў, м.
ЛАСТ, ласта, М ласце, мн. ласты, -таў
ЛАСЎНКІ, -каў, адз. ласўнак, РДМ -нку
ЛАСЬЁН, -ну, М -не
ЛАТВІЙЦЫ, -цаў, адз. латвіец, -війца, М -війцу м. і латвійка, ДМ -війцы, ж. — ЛАТЫШЫ, -шбў, адз. ла-тыш, -ша, Т -іпбм, М -шў, м. і латышка, ДМ -шцы, ж. Розняцца значэннем.
Латвійцы. Насельніцтва Латвіі.
Латышы. Латвійская нацыя, латвійскі народ.
ЛАТО, нескл., н.
ЛАЎР, лаўра (дрэва і куст) і лаўру (зб. і драўніна), М -ры, звычайна мн. лаўры, -раў (вянок з лісця гэтага дрэва як сімвал перамогі)
ЛАЎРЭАТ, -та, М -аце. Пішацца з малой літары. Ме-даль лаўрэата Міжнароднага конкурсу скрыпачоў.
лаўрэАцкі
лацінаамерыкАнскі
ЛАЦ'ІНЯНЕ, -нян [не лаціняне]
ЛАЦКАН, -на, М -не, Р мн. -наў
ЛАШЧЫЦЬ	~ 218
лАшчыць, лашчу, -чыш, -чыць, -чаць, заг. лашчы і ласкАць, -каю, -каеш, -кае, -каюць, заг. -кай
ЛГАЦЬ гл. ілгаць
ЛГУН гл. ілгун
леапАрд, -да, М -дзе
ЛЁБЕДЗЬ, лёбедзя, М лёбедзі, Р мн. лёбедзяў, м.
легалізавАць, зак. і незак., -зўю, -зўеш, -зўе (пера-водзіць, перавесці на легальнае становішча)
ЛЕГАЛІЗАЦЫЯ, РДМ -цыі
ЛЕГАЛЬНЫ
ЛЕГЁНДА, ДМ -дзе, Р мн. легёндаў
ЛЕГІТЫМАЦЫЯ, РДМ -цыі (пацвярджэнне права, за-коннасці чаго-н.). Легітымацыя грамадскіх адносін.
ЛЕГІТЫМНАСЦЬ, РДМ -ці
ЛЁГКА... гл. лёгка...
ЛЕГКАВАГАВЫ — ЛЕГКАВАЖНЫ. Супадаюць у знач.
‘які мае нязначную або недастатковую вагу’. Легка-важны (легкавагавы ) груз.
Легкаважны ўжыв. яшчэ ў перан. знач. ‘несур’ёзны, легкадумны’. Легкаважны ўчынак.
ЛЁГЧЫ, лягу, ляжаш, ляжа, лягуць, пр. лёг, лягла і лёгла, ляглб і лёгла, заг. ляж
ЛЁДА... гл. лёда...
ЛЕДАЛОМ, -ма (прыстасаванне для мастоў і плацін) і -му (рух лёду), М -ме
ЛЕДЗЬ-ЛЁДЗЬ, прысл.
ЛЁЙБ- — першая частка складаных слоў, якая мае знач. ‘той, што знаходзіцца пры манарху, прыдворны’. Пішацца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае пабочны націск (лейб-гвардыя, лёйб-гусар, лёйб-мёдык).
ЛЁЙБ-ДРАГЎН, лёйб-драгўна, Р мн. -наў, м.
ЛЁЙТМАТЬІЎ, -ыву, М -ыве
ЛЕЙТЭНАНТ, -та, М -нце
ЛЕКСІКОН, -на (успг. — слоўнік) і -ну (запас слоў і вы-разаў), М -не
ЛЁКСІКА-ГРАМАТЬІЧНЫ
--- 219
ЛЁЗНА
ЛЕКСІКА-СЕМАНТЫЧНЫ
ЛЕКТАР, мн. лёктары, -раў [не лектары]
ЛЕС, РД лёсу, М лёсе, мн. лясы, лясбў
ЛЕСА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавлдае: слову лес (лёсаахбва, лесавбд, лёсагада-вальнік, лёсанасённы, лёсапаласа, лесапарк, лёсапа-садка, лёсарасчыстка, лесасплаў, лесапгўндра)', слову лясны. (лёсазавод, лёсакамбінйт, лёсаматэрыял, лё-сапрамыслбвасць, лесапўнкт). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.
ЛЕСАПАРК, РДМ -ку
ЛЕСАТЎНДРА, М -ры
ЛЕСБіЯНКА, ДМ -нцы, Р мн. -нак
ЛЁТКА-ЁНКА, лёткі-ёнкі, ДМ лётцы-ёнцы, ж.
ЛЕЎ1, ільва, М ільвё, мн. ільвы, -вбў, (пасля галосных) льва, М льве, мн. львы, -воў. Скланенне. Пры скланенні ўласнага імя Леў прыстаўны галосны і адсутнічае — РВ Льва, Д Льву, Т Львом, М (аб) Льве
ЛЕЎ2, лёва, М -ве, Р мн. лёваў (грашовая адзінка)
ЛЁГКА... і ЛЕГКА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову лёгкі (лёгкаатлёт, лёг-кавыпарны, лёгказасваяльны, лёгкаўзбрбены, легка-вёрны, легкадўмны). Пішацца злітна з наступнай час-ткай слова. Легка... ужываецца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад.
ЛЁГКІЯ, -кіх, адз. лёгкае, -кага, наз. н.
ЛЁД, РД лёду, Т лёдам, М лёдзе, мн. ільдьі, (пасля га-лосных) льды, -дбў
ЛЁДА... і ЛЕДА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову лёд (лёдагенератар, лёдадрабілка, лёдаўтварэнне, ледакбл, ледарэз, леда-спад, ледахбд). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Леда... ужываецца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад.
ЛЁЗНА, Лёзна, Лёзне [не Ліёзна] (горад)
ЛЁН
220 ----
ЛЁН, РД лёну і ільнў, (пасля галосных) льну, М лёне і ільнё, (пасля галосных) льне, мн. ільны, (пасля галос-ных) льны, -нбў
ЛЁНА... гл. ільно...
ЛЁН-ДАЎГУНЁЦ, РД ільнў-даўгунцў, (пасля галосных) лёну-даўгунцў, М ільнё-даўгунцы, (пасля галосных) лёне-даўгунцы
ЛЁТ, лёту, М лёце, але (на) лятў (дзеянне паводле дзе-ясл. лётаць, лятаць, ляцець)
ЛЁХ, РДМ лёху, Р мн. -хаў, м. і ЛЁХА, ДМ лёсе, ж„ Р мн. лёхі, -хаў
лжывы гл. ілжывы
ЛЖЭ... гл. ілжэ...
ліберАльна-буржуАзны ліберАльна-народніцкі
ЛІБЕРЦІ, нескл., н.
ЛІБРЭТА, нескл., н.
ЛІДЭР, -ра, ДМ -ру
ЛІДЭРСКІ
ЛІДЭРСТВА
ЛІЕПАЯ, Ліепаі (горад)
ЛІЗІНГ, РДМ -гу (форма доўгатэрміновай арэнды маё-масці)
ЛІК гл. колькасць
ЛІМОННА-ЖОЎТЫ
ЛІМ0ННАКІСЛЫ
ЛІМОННІК, -ка, ДМ -ку (страва) і РДМ -ку (расліна), Р мн. -каў. Бат.
ЛІМФАЦЬІТЫ, -таў, адз. лімфацьіт, -ту, М лімфацьіце ЛІНАТЬІПІЯ [не лінатыпія]
ЛІНІЯ, Р мн. ліній
ЛІНОЛЕУМ, -му, М -ме
ЛІНОЛЕУМАВЫ
ЛІНЧ: суд Лінча
ЛІНЬ1, ліня, Т лінём, М ліш, мн. ліні, лінёў (від рыбы)
--- 221
ЛІФТАВЫ
ЛІНЬ2, ліня, Т лінём, М ліні, мн. ліні, лінёў (марскі канат)
ЛІПЕНЬСКІ і (разм.) ЛІПНЁВЫ. Ліпеньскай (ліпнёвай) раніцай.
ЛІРА-ПТАХ, л'іры-птаха, М ліры-птаху, Р мн. ліры-пта-хаў, м.
ЛІРАХВОСТ, -та, М-сце, Р мн. лірахвбстаў, м.
ЛІС, ліса, М лісе, мн. лісьі, лісбў (самец лісы) ЛІСА, мн. лісы, ліс
ЛІСАБ0Н, Лісаббна, Лісаббне (горад)
ЛІСЛІВІЦЬ, незак., лісліўлю, ліслівіш, -віць, -вяць. Кіра-ванне: каму, перад кім і без дап. Малады аграном хацеў падабацца начальству, таму ліслівіў яму (пе-рад ім), усяляк дагаджаў.
ЛІСТ, ліста, М лісцё, Т лістбм, мн. лісты, лістбў, лістам, лістамі, лістах; зб. РД лісту, Т лістам, М лісце
лістапАд, -да, М -дзе, Р мн. -даў (месяц года) і -ду, -дзе (дзеянне — ападанне лісцяў)
ЛІСТАЖ, -жў, М -жы
ЛІСТ-ПАШТОЎКА, ліста-паштбўкі, М лісцё-паштбўцы, Р мн. лістбў-паштбвак м.
ЛІСЦЕ і ЛІСЦЁ, зб., адпаведна лісця, М лісці і лісця, М лісці
ЛІСЦЁВЫ і ЛІСЦЕВЫ. Лісцёвы (лісцевы) лес. ЛІТАБ’ЯДНАННЕ, -ння, М -нні, Р мн. -нняў ЛІТАРАЛЬ, Т-ллю, ж.
ЛІТАРАТЎРНА-КРЫТЬІЧНЫ ЛІТАРАТЎРНА-МУЗЬІЧНЫ літаратўрна-мастАцкі ЛІТАРАТЎРНА-ЭСТЭТЫЧНЫ ЛІТАСЦІВАСЦЬ і ЛІТАСЦІВАСЦЬ ЛІТАСЦІВЫ і ЛІТАСЦІВЫ
ЛІТМАНТАЖ, РД -жў, М -жы, мн. -жы, -жбў ЛІТРАЖ, -жў, М -жы ЛІФТ, ліфта, М ліфце, мн. ліфты, -таў і ліфты, -тбў ЛІФТАВЫ [не ліфтавы]
ЛІФЦЁР
222 ----
ЛІФЦЁР, -ра, ДМ -ру, Р мн. -раў
ЛІХАСЦЬ, РДМ -ці — ЛІХАЦТВА, М -ве. Розняцца зна-чэннем.
ЛІхасць. Ліхое здарэнне; няшчасце, бяда. Няхай нас мінаюць усе ліхасці.
Ліхацтва. Нястрымная смеласць. Ліхацтва da дабра не даводзіць.
ЛІХТАР, -pä, М -ры, мн. ліхтары, -рбў і (уст.') ЛІХТАР-НЯ, РДМ -рні, Р мн. -рань і рняў
ЛІЦЦА, незак., льёцца, льюцца і ліёцца, ліюцца
ЛІЦЬ, незак., лью, льеш, лье, льём, льяцё, льюць і лію, ліёш, ліё, ліём, ліяцё, пр. ліў, ліла, лілб, заг. лі, ліце
ЛІЦЭІСТ, -та, М -сце, Р мн. -стаў
ЛІЦЭЙ, ліцэя, М ліцэі, Р мн. ліцэяў
ЛІЦЭНЗІЯ, РДМ -зіі, Р мн. -зій
ЛІЧЬІЛЬНІК, ДМ -ку, Р мн. -каў — ЛІЧЫЛЬНІКІ, -каў, адз. няма. Розняцца значэннем.
Лічыльнік. Апарат для аўтаматычнага ўліку, падліку.
Лічыльнік электрычнай энергіі. Лічыльнік таксі.
Лічыльнікі. Прылада з рухомымі костачкамі, якая служыць для арыфметычных падлікаў. Канторскія лічыльнікі.
ЛОБ, ілба, (пасля галосных) лба, М ілбё, (пасля галос-ных) лбе, мн. ілбы, (пасля галосных) лбы, ілббў, (пас-ля галосных) лбоў
ЛОББІ, нескл., н.
лог, лбгу, М (у) лагў і (у) лбзе, мн. лагі, лагбў
ЛОЗУНГ, -га, ДМ -гу
лой, лбю, М лбі
ЛОКАЦЬ, лбкця, М -ці, мн. лбкці, -цяў
ЛОМ, лбма, М -ме, мн. ламы, -мбў (інструмент) і лбму, М -ме, мн. няма (зб.)
ЛОПУХ, РДМ лбпуху [не лапўх]. Бат.
ЛОПАСЦЬ, Р мн. лбпасцей
лось, лася, М -сі, мн. ласі, ласёў
ЛОХ1, лбха, ДМ лбху, Р мн. лбхаў (самец сёмгі)
--- 223
люкс
ЛОХ2, РДМ лбху, мн. няма (расліна)
ЛУГ1, лўгу, М лўзе, мн. луп, лугбў (сенажаць)
ЛУГ2, лўгу, М лўзе, мн. няма (шчолак)
ЛЎГАМЕЛІЯРАЦЫЙНЫ
лўгамеліярАцыя
ЛУДЗІЦЬ, луджў, лўдзіш, лўдзіць
ЛУКЎЛАЎ: лукўлаў пір. Устойлівы выраз, пішацца з малой літары.
ЛЎНА-ПАРК, лўна-парка, М лўна-парку, м.
ЛУНЬ, луня, Т лунём, М луні, мн. луні, -нёў (драпеж-ная птушка)
ЛЎСТА, ДМ лўсце, Р мн. лўстаў
ЛЫЖАРОЛЕРЫ, -раў, адз. лыжарблер, -pa, М -ры
ЛЫЖЫ, лыж і лыжаў, адз. лыжа, ж.
ЛЬІКА, ДМ -ку, мн. лыкі, лык і -каў
ЛЬВІНЫ гл. ільвіны
ЛЬВЯНЁ, львяня гл. ільвяня
ЛЬГОТА гл. ільгота
ЛЬДЗІНА гл. ільдзіна
льно... гл. ільно...
ЛЬСШЦЦА гл. ільсніцца
ЛЬЯНАСЫ, -саў, адз. няма (раўніны ў Паўднёвай Аме-рыцы)
ЛЭЙБЛ, лэйбла, М лэйбле, Р мн. лэйблаў (этыкетка)
ЛЮБОЎ, РДМ любві і люббві, Т люббўю. Пры скланенні ўласнага імя Люббў ва ўсіх ускосных склонах захоўва-ецца «о» — РДМ Люббві, Т Люббўю
ЛЮДЗІ, Р людзёй, Д людзям і (радзей) людзям, Т людзьмі, М людзях і (радзей) людзях
люкс1, люкса, М -се, Р мн. -саў (адзінка вымярэння). З’яўляецца часткай складаных слоў: люкс-гадзіна, люкс-секўнда.
люкс2, нескл. прым. (раскошна абсталяваны; bl: лі якасці). Атэлье люкс. Каюта люкс. Драп люкс.
люкс
224 ---
ЛЮКС3, у знач. наз., разм., -са, М -се, -саў (нумар у гас-цініцы, купэ і т. п. вышэйшай катэгорыі). Жыць у люксе.
люмбАга, нескл., н. (востры боль у паясніцы)
ЛЮМІНІСЦЭНЦЫЯ
ЛЮРЭКС, -су, М -се
ЛЮЦІК, -ка (адна расліна) і РДМ -ку (зб.)
ЛЯДОЎНЯ, Р мн. лядбвень і лядбўняў
ЛЯЖАК, лежака, ДМ -кў, мн. лежакі, -кбў
ЛЯ30, М лязё, мн. лёзы, лёзаў
ЛЯКАЛА, М -ле, Р мн. лякал і лякалаў
ЛЯЧЭБНА-ПРАФІЛАКТЬІЧНЫ лячэбна-санітАрны
м
М [эм], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае М. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Насавы м.
МАГАЗІН, -на, М -не [не магазін]
МАГІСТР, -pa, М -ру
МАГІСТРАЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
МАГІСТРАТЎРА, РДМ -ры
МАГНЁТА, нескл., н.
МАГШТ, -та (цела, якое мае ўласцівасць прыцягваць або адштурхоўваць некаторыя целы) і -ту (перан. — тое, што прыцягвае, вабіць да сябе), М -іце
МАГНІТА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам магніт, магнітны (магніта-грама, магнітагрйфія, магнітабптыка, магнітапра-eöd, магнітаразвёдка, магнітасфёра, магнітафбн, магнітаэлектрьічны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі націск у дру-гой частцы слова падае не на першы склад.
МАГНІТНА-АКТЬІЎНЫ
МАГНІТНАІМПУЛЬСНЫ
225 ~	МАЙСТЭРНЯ
МАГЧЫ, магў, мбжаш, мбжа, мбжам, мбжаце, мбгуць, пр. мог, магла, -лб, -лі, заг. не ўжыв.
МАГЧЫМАСЦЬ і МАЖЛІВАСЦЬ
МАГЧЫМЫ і МАЖЛІВЫ
МАДАМ, нескл., ж.
МАДЗЬЯРЫ, мадзьяр і -раў, адз. мадзьяр, -pa, М -ру, м., мадзьярка, ДМ -рцы, Р мн. -рак, ж.
МАДОННА, Р мн. -ннаў
МАДЭЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
МАДЭМУАЗЁЛЬ, нескл., ж.
MA3ÄIKA, ДМ мазаіцы
МАЗАІСТ, -та, М -сце і МАЗАІЧНІК, -ка, ДМ -ку
МАЗАІЧНЫ — МАЗАІКАВЫ. Супадаюць у знач. ‘зроб-лены з мазаікі, з мазаікай’. Мазаічная (мазаікавая) падлога.
Мазаічны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які мае адносіны да мазаікі як узору майстэрства. Мазаічныя карціны.. Мазаічныя работы. 2. Перан. Які складаецца з разна-родных элементаў. Мазаічная карціна свету. 3. Пара-жоны хваробай мазаікай. Мазаічны ліст (плод).
«МАЗДА» (з вялікай літары і ў двукоссі) — марка аўта-машыны.
МАЗОЛЬ, мазаля, Т -лём, М-лІ, мн. мазалі, -лёў
МАЗЎРЫ, -раў, адз. мазўр, -pa, М -ру, м., мазўрка, ДМ -рцы, Р мн. -рак, ж.
МАЗЎТ, -ту, М -ўце, м. і МАЗЎТА, М -ўце, ж.
МАЗЎТНЫ і МАЗЎТАВЫ
МАЗЬ, Т маззю, М мазі (ва ўстойлівым звароце — на мазі), Р мн. мазей і мазяў
МАЙ, мая (каляндарны месяц) і маю (абл. — зелень, якой прыбіраюць хаты). У складзе словазлучэння, якое называе свята, слова май пішацца з малой літа-ры, калі лічэбнік на пісьме перадаецца словамі, і з вялікай, калі лічэбнік перадаецца лічбай. Свята Пер-шага мая. Свята 1 Мая.
МАЙСТЭРНЯ, Р мн. -рань і -рняў
8 Зак. 1752
мАйя
226
МАЙЯ1, РДМ майі (тканіна)
МАЙЯ2, нескл., ж. (назва мовы); нескл. м., ж. (назва на-рода)
MAKÄO, нескл. 1. н. Карцёжная ігра; 2. м. Бразільскі па-пугай.
МАКАР0НЫ, -наў
MÄKJIEP, -ра, ДМ -ру
МАКЛЕРСТВА, М -ве
MÄKPA... — першая частка складаных слоў, якая абазна-чае ‘вялікі, буйны’ (макрааб’ёкт, макравелічыні, мак-раклімат, макрараён, макраскапія, макраструктўра). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск.
MÄKCI- — першая частка складаных слоў са знач. ‘вельмі доўгі’ (мбксі-мбда, мйксі-палітб, мйксі-спадні-ца). Пішацца праз дэфіс з наступным словам і мае націск.
«МАКСІМ», М -ме (з вялікай літары і ў двукоссі) — стан-ковы кулямёт асобай сістэмы.
МАКУЛАТЎРА, мн. няма
МАЛА. Ужыванне. Пры дзейніку, у склад якога ўва-ходзіць слова мала, выказнік ставіцца ў форме адзі-ночнага ліку. На сход прыйшло мала людзей.
МАЛА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам малы, мала (малаабгрунтава-ны, малавйжны, малаверагодны, малавыгадны, мала-габарыпгны, маладаслёдаваны, маладўйіны, малазра-зумёлы, малакаліберны, малакваліфікавбны, мала-лётні, маламетражны, маланадзёйны, маланасёлены, малапрыстасаваны). Пішацца злітна з наступнай ча-сткай слова, звычайна мае пабочны націск, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад.
МАЛАДЗЁЦ, малайца, М малайцў, мн. малайцы, -цбў МАЛАКО, М -кў і радзей (у) малацэ МАЛАМАЁМНЫ і МАЛАМАЁМАСНЫ МАЛА-ПАМАЛУ, прысл.
--- 227
МАНЁЎРАНЫ
мАлапрадуктыўны малачАй, -чаю, М -чаі. Бат.
МАЛЁБЕН, -бна, М -бне, мн. малёбны, -наў МАЛЁКУЛА, Р мн. малёкул МАЛЁНЬКІ [не маленькі]
МАЛІТВА, Р мн. -тваў
МАЛІТВЕННЫ і МАЛІТОЎНЫ
МАЛОЧНА-ВАСКАВЬІ
МАЛ0ЧНАКІСЛЫ
МАЛОЧНА-МЯСНЬІ
МАЛЫ [не малы]
MÄMA, Р мн. мам
MAMÄEBA НАШЭСЦЕ. Устойлівы выраз. Пішацца з ма-лой літары.
MAMÄEBA ПАБбіШЧА. Устойлівы выраз. Пішацца з малой літары.
МАНА... гл. мона...
манАгуа нескл., м. (горад)
МАНАЛОГ, -га, ДМ -гу
МАНАПОЛІЯ, Р мн. -лій
МАНАФТОНГ, -га, ДМ -гу
МАНГЎСТ, -та, М -сце, Р мн. -стаў, м. і МАНГЎСТА, ДМ -сце, Р мн. мангўст, ж.
МАНДАРЫН, -на, Р мн. -наў (цытрусавае дрэва) і -ну (зб. і драўніна гэтага дрэва), М -не
МАНЁЖ, -жа, М -жы
МАНЕКЁН, -на, М -не, Р мн. -наў
МАНЁЎР, -pa, М -ры [не манёўр], мн. манёўрьц -раў [не манёўры]. Вайсковыя манеўры.
МАНЁЎРАНЫ — МАНЯЎРОВЫ. Розняцца значэннем. Манёўраны. 1. вайск. Які вядзецца з прымяненнем ма-неўра; проціл. пазіцыйны. Манеўраная вайна. 2. Здоль-ны хутка мяняць напрамак руху. Манеўраны крэйсер. Маняўрбвы, чыг. Які мае адносіны да манеўра, пры-значаны для манеўраў. Манеўровы паравоз.
МАНЖЭТА
228 ----
МАНЖЭТА, ДМ -жэце, Р мн. -жэт, ж. і МАНЖЭТ, -та, М -эце, Р мн. -этаў, м.
МАНІКЮР, -ру, М -ры
MAHITÖP, -pa, М -ры. (у інфарматыцы)
МАНІФЁСТ, -та, М -сце. Як назва праграмнага дакумен-та палітычнай партыі, грамадскіх арганізацьій пішац-ца з вялікай літары. Вытрымка з Маніфеста міру.
МАНІФЕСТАВАЦЬ, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць. Дэманст-ранты маніфестуюць.
МАНІФЕСТАЦЫЯ, РДМ -цыі
МАНІЦЫ, -ніц і -шцаў, адз. няма. Бат.
МАНОКЛЬ, -ля, М -лі, Р мн.-ляў
МАНПАНСЬЁ, нескл., н.
МАНСАРДА, ДМ -дзе, Р мн. -даў
MÄHCI, нескл. мн., адз. мансі, нескл., мЛж.і МАНСІЙ-ЦЫ, -цаў, адз. мансіец, -сійца, м„ мансійка, ДМ -сій-цы, Р мн. -сіек, ж.
МАНТАЖ, -жў, М -жы
MAHTÖ, нескл., н.
МАНТЫЯ, Р мн. -тый
МАНУАЛІСТ, -та, М -сце, Р мн. -стаў (мануальны тэра-пеўт)
МАНУАЛЬНЫ: мануальная тэрапія
МАНУМЁНТ, -та, М -нце
МАНЬЧЖЎРЫ, -раў, адз. маньчжўр, -pa, М -ру, м., маньчжўрка, ДМ -рцы, Р -рак, ж.
МАНЬЯК, -ка, М -ку, мн. -кі, -каў
МАНЯЎР0ВЫ гл. манеўраны
МАРАБЎ, нескл., м. (ж. — пры ўказанні на самку)
МАРАЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
марАльна-палітычны
МАРАПЛАВАННЕ і (радзей) МАРАХОДСТВА, М -ве
МАРАТОРЫЙ, -рыя, М -рыі МАРАФОН, -ну, М -не. Спарт.
--- 229
маскхалАт
МАРКЕТЫНГ і МАРКЁТЫНГ, для абодвух РДМ -гу
МАРКЕТЫНГАВЫ і МАРКЁТЫНГАВЫ
МАРКІЗЁТ, -ту, М -ёце Тэкст.
МАРКІРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць
МАРКСІЗМ, -му, М -ме
мармелАд, -ду, М -дзе [не мармалад]
MAPÖ3, -зу, М -зе, мн. маразы, -збў і марбзы, -заў
МАРГЕЛЬ, -ля, М -лі (парус)
МАРС, марса, М марсе (пляцоўка на мачце карабля). Але: Марс, М Марсе (з вялікай літары) — назва плане-ты.
МАРСЕЛЬЁЗА, М -зе (песня ад назвы горада Марсель). Але: «Марсельеза», М -зе (з вялікай літары і ў дву-коссі) — французскі нацыянальны гімн.
МАРСіЯНЕ, -сіян, адз. марсіянін, М -не, м., марсіянка, М -сіянцы, ж.
МАРШ, -ша (музычны твор; спец. — частка лесвіцы) і -шу (спосаб хадзьбы ў страі; пераход войскаў у дру-гое месца; паход), М -шы
мАрш-парАд, марш-парада, М марш-парадзе
МАРШРЎТ, -та (маршрутны поезд) і -ту (шлях руху по-езда, самалёта і г. д.), М -ўце
марыхуАна, ж.
МАРЫЯНЁТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
МАРЭНГА, нескл., н. (тканіна); у знач. прым. (чорны з шэраватым адлівам — пра колер). Палігпо марэнга.
МАСАЖ, -жу, М-жы
MÄCKA, ДМ масцы, Р мн. масак
МАСКАРАД, -ду, М -дзе
МАСКВІЧ, -ча, М -чў (жыхар г. Масквы). Але: «Маск-віч», -ча, М -чы (з вялікай літары і ў двукоссі) — мар-ка аўтамашыны.
маскіравАць, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць [не маска-ваць]
МАСКХАЛАТ, -та, М -аце (маскірбвачны халат)
МАСЛА
230 ----
МАСЛА, М -ле, мн. маслы, масел (пры абазначэнні га-тункаў) і АЛЁЙ, алёю, М алёі. Розняцца значэннем. Масла. 1. Тлушчавае рэчыва і прадукт, якія атрым-ліваюць з малака жывёл. Каровіна масла. 2. спец. Тлустае рэчыва, якое здабываюць з мінеральных рэ-чываў. Машыннае масла. Купарваснае масла. Эфір-нае масла.
Алёй. Тлустае рэчыва, якое здабываюць з насення, кветак або пладоў раслін. Сланечнікавы алей. Ільня-ны алей. Канапляны алей.
МАСЛА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам маслены, масла (маслазавбд, маслаправбд, маслаббйны, маслазапрйвачны, масла-рббчы). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.
МАСТЫТ, -ыту, М -ыце, Р мн. -ытаў. Мед.
МАСЦЬ, Т масцю, Р мн. масцёй і масцяў
МАТАЦЫКЛ, -ла, М -ле і (разм.) МАТАЦЫКЛЁТ, М -ёце МАТРАЦ [не матрас], -ца, М -цы
МАТЎЗ, -за, М -зё, мн. матузьі, -збў
МАТЧ, матча, М-чы, Р мн. матчаў
матч-рэвАнш, матч-рэваншу, М матч-рэваншы МАТЧ-ТУРНІР, матч-турніру, М матч-турніры МАТЭМАТЫКА, ДМ -тыцы
МАТЭРЫЯЛ, -лу, М -ле, -лы, -лаў; толькі мн. -лы, -лаў (збор звестак, дакументаў па якому-н. пытанню)
МАТЭРЫЯЛЬНА-БЫТАВЫ
МАТЭРЫЯЛЬНА-ТЭХНІЧНЫ
МАЎЗАЛЁЙ, -лёя, М -лёі, Р мн. -лёяў
МАФІЁЗІ, нескл., н.
МАФІЁЗНАСЦЬ, Т -сцю
МАФІЁЗНЫ
МАХЁР, -ру, М -ры
МАХІНАЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. -цый
--- 231
МАЭСТРА
МАЦАК, -ка (чалавек з моцным здароўем) і -кў (моцны тытунь, напітак). Разм.
МАЦЕРКІ, -рак, адз. няма і МАЦЯРКІ, -рбк, адз. няма. Разм.
МАЦЕРЫКОВЫ. Мацерыковы клімат.
МАЦІ, РДМ маці і мацеры, В маці і мацеру, Т маці і мацерай, мн. маці і мацеры, маці і мацярэй, маці і мацярам, маці і мацярамі, маці і мацярах
МАЦІ-ГЕРАІНЯ, РДМ маці (мацеры)-гераіні, Р мн. маці (мацярэй)-гераінь
МАЦЫЁЛА, М -ле. Бат.
МАЦЫЁН, -ну, М -не
МАЦЯРЫК, мацерыка, М -кў, Р мн. мацерыкбў
МАЧАХА, ДМ мачасе, Р мн. -чах і МАЧЫХА, ДМ ма-чысе, Р мн. -чых
MÄ4TA, ДМ мачце, Р мн. мачтаў
МАЧТАВЫ — МАЧТАВЫ. Розняцца значэннем.
Мачтавы. 1. Які мае адносіны да мачты. Мачтавы ліхтар. 2. 3 якога робяць мачты. Мачтавы лес.
Мачтавьі. наз. Матрос, які нясе службу на мачце.
мАчыха гл. мачаха
МАШТАБ, -бу, М -бе
машына-аўтамАт, машыны-аўтамата, М машыне-аўтамаце, ж.
МАШЬІНАБУДАЎШЧЫ
машьінавыпрабавАльны
МАШЬІНАЛІЧЬІЛЬНЫ
МАШЫНАШС, -су, М -се [не машынатс]
МАШЫНАГПСНЫ. Машынапіснае бюро.
машьінапракАтны
МАШЬІНАРАМОНТНЫ
МАШЬША-ФУРГОН, машьіны-фургбна, М машьіне-фур-гбне, ж.
машйнна-трАктарны
МАЭСТРА, нескл., м.
МАЯК
232 ----
МАЯК, маяка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
МАЯНЭЗ, -зу, М -зе (соўс)
МАЯНЭЗНЫ. Маянэзны цэх.
меАндр, -ра (звіліна ў цячэнні ракі) і -ру (від арнамен-ту), М -ры
мегавАт-гадзіна, мегават-гадзіны, ж.
МЕГАГЁРЦ, -ца, М -цы, Р мн. -гёрцаў
МЕДАГЛЯД, -ду, М -дзе
медАль, -ля, Т -лём, М -лі, мн. -лі, -лёў, м. Медаль «За баявыя заслугі», медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.», медаль «Ветэран працы».
МЕДАЛЬЁН, -на, М -не
МЕДАЛЬЁННЫ. Медальённы ланцужок. медАльны. Медальная стужка.
МЕДАНОС, -са (меданосная расліна) і -су (медазбор), М -се
МЕДДАПАМОГА, ДМ -мбзе
МЕДЗВЕДЗЯНЯ і МЕДЗВЕДЗЯНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
МЕДНА... і МЕДНА- — першая частка складаных слоў са значэннем: ‘які мае адносіны да апрацоўкі медзі’ (мёдналіцёйны, мёднаплавільны, мёднапракатны), ‘які ўтрьімлівае медзь’ (мёдна-аміячны); ‘падобны чым-н. на медзь’ (медналісты, медналобы, меднатва-ры, меднагалбсы). Пішацца злітна з наступнай част-кай слова. У словах, якія абазначаюць хімічныя рэ-чывы з прьімессю медзі або колер з медным адцен-нем — праз дэфіс (мёдна-асбёставы., мёдна-вісмутавы, мёдна-нікелевы, мёдна-сёрны, мёдна цьінкавы, мёдна-чырвбны). Mae пабочны націск, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад, а таксама ў выпадках напісання праз дэфіс.
МЕДЎЗА, Р мн. медўз
МЁДЫКА-БІЯЛАГІЧНЫ
МЕДЫКАМЕНТОЗНЫ
--- 233
метАла...
МЕДЫКАМЁНТЫ, -таў [не медыкаменты], адз. медыка-мёнт, М -нце
мёдыка-санітАрны
МЁДЫКА-ХІРУРГІЧНЫ
МЕЛОДЫЯ, Р мн. мелбдый
МЕЛЬ, Т мёллю, Р мн. мёлей і мёляў
МЕЛЬХІЁР, -ру, М -ры
МЕМАРЫЯЛ1, -ла, М -ле (уст. — кніга для запісаў; спец. — бухгалтарская кніга)
МЕМАРЫЯЛ2, -ла, М -ле (скульптурнае збудаванне-помнік)
МЕМАРЫЯЛ3, -лу, М -ле (спартыўнае спаборніцтва ў го-нар якой-н. асобы або падзеі)
МЕМУАРЫ, -раў, адз. няма
МЁНЕДЖМЕНТ, -ту, М -нце
МЁНЕДЖЭР, -ра, ДМ -ру
МЁНЕДЖЭРСКІ
МЕНЮ, нескл., н.
МЁРЗНУЦЬ, -ну, -неш, -не, пр. мёрз, мёрзла, заг. мёрзні МЁРЦІ, мру, мрэш, мрэ, мром, мрацё, мруць, пр. мёр, мёрла, мёрлі. Разм.
МЁСЦА, М мёсцы, Р мн. мёсцаў
МЁСЦА... — першая частка складаных слоў, якая ўказ-вае на адносіны да месца, прасторы (мёсцажыхарства, мёсцазнахбджанне, мёсцанараджэнне, мёсцапражыва-нне, мёсцараспалажэнне). Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, мае пабочны націск.
МЁСЦІ, мятў, мяцёш, мяцё, мяцём, мецяцё, мятўць, пр. мёў, мяла, мялб, мялі; заг. мяці
МЁСЯЦ, -ца, М -цы. Але: Месяц, Мёсяца, М (на) Мёся-цы (з вялікай літары) — як назва планеты Сонечнай сістэмы. Палёт на Месяц.
метАла... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову метал (металаапрацоўка, ме-талазнйўства, металалбм, металапракйтны, ме-талацэмёнт). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
МЕТАЛАГРАФІЯ
234 ---
металагрАфія
МЕТАЛАРЭЗНЫ
МЕТАЛЎРГІЯ і (разм.) МЕТАЛУРГІЯ
МЕТРАБЎД, -да, М -дзе (М — вялікае)
МЕТРАЖ, -жў, Т -жбм, М -жы
МЕТРАПАЛІТЭН, -на, М -не і METPÖ, нескл., н. У су-часнай пісьмовай і вуснай практыцы часцей ужыв. метро.
МЕТРДАТЭЛЬ, -ля, М -лю, Р мн. -ляў
МЁТЭА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову метэаралагічны (мётэазвбдка, мётэаназірйнне, мётэаслўжба, мётэаспадарбжнік, мётэастанцыя). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
МЕХ, мёха, ДМ мёху (але: у мяхў, на мяхў), мн. мяхі, -хбў
MEXÄHA... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам механізм, механічны (механа-тэрапія, механаапрацбўчы, механагідраўлічны, меха-назббрачны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
МЕХАНІЗМ, -ма, М -ме, Р мн. -маў
мехАніка-акустычны
МЕХАНІКА-ТЭРМІЧНЫ
мехАніка-тэхналагічны
МЕХАНІСТ і МЕХАНІЦЫСТ, для абодвух -та, М -сце МЁЦІЦЬ, мёчу, мёціш, мёціць, мёцяць, заг. мець МЁЦЦА, маюся, маешся, маецца, пр. мёўся, мёлася (ад-чуваць сябе; мець намер зрабіць што-н.); 1 і 2 ас. не ўжыв. (быць у наяўнасці; існаваць; пра тое, што па-вінна быць)
МЁЦЦА-САПРАНА, нескл., н.
МЕЦЬ, маю, маеш, мае, пр. меў, мёла мецэнАт, -та, М -аце
МЕЦЭНАЦТВА, М -ве мецэнАцтваваць, -цтвую, -цтвуеш, -цтвуе, -цтвуюць
235
МІЛЬЁН
МЕЧ-РЫБА, ДМ меч-рыбе, ж. і ME4AHÖC, -са, М -се МЁД, мёду, М мёдзе МЁРЗЛЫ і МЁРЗЛЫ
МІГІ [не мігі]: на мігі, на мігах.
МІГРАНТ, -та, М -нце
МІГРАЦЫЙНЫ
МІГРАЦЫЯ, РДМ -цыі гл. эміграцыя
МІГРЭНЬ, Т -нню. Мед.
МІДЗІ-... — першая частка складаных слоў са знач. ‘ся-рэдні па даўжыні’ (мідзі-мбда, мідзі-спадніца). Пішац-ца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае націск. Але: мідзі, нязм. прым. Разм. Пішацца раздзельна. Паліто мідзі. Сукенка мідзі.
МІЖВЁДАМАСНЫ [не міжведамасны]
МІЖГАРОДНІ [не міжгарбдны]
МІЖНАРОДНЫ. Міжнарбдны Чырвбны Крыж (усе сло-вы з вялікай літары)
МІКАДА, нескл., м. (тытул японскага імператара)
МІКРА... — першая частка складаных слоў, якая абазна-чае: ‘вельмі малы, дробны’ (мікрааб'ёкт, мікраарга-нізмы, мікразбна, мікралямпа, мікрасвёт, мікраспбра, мікрафільм, мікраэлемёнт); ‘звязаны з вывучэннем або вымярэннем вельмі малых велічынь і прадметаў’ (мікраампёр, мікрааналіз, мікрабіялбгія, мікраскбп). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад.
MIKPÖH, -на, М -не, Р мн. мікрбнаў
МІЛІАМПЕРМЁТР, -pa, М -ры
МІЛІГРАМ, Р мн. міліграмаў
мілігрАм-працэнт, міліграм-працэнта, М міліграм-працэнце
МІЛІРЭНТГЁН, -на, М -не, Р мн. -наў (адзінка вымя-рэння)
МІЛЬГАНЎЦЬ і МІЛЬГНЎЦЬ
МІЛЬЁН, ліч., наз., -на, М -не, Р мн. мільёнаў
МІЛЬЯРД
236 ----
МІЛЬЯРД, ліч., наз., -да, М -дзе, Р мн. -даў
МІЛЯ, Р мн. міль і міляў
МІМАВ0ЛІ, прысл.
МІМАХОДАМ і МІМАХОДЗЬ, прысл.
МІНДАЛІНА, Р мн. -лін і МІНДАЛІК, -ка, ДМ -ку (за-лоза ў глотцы)
МІНДАЛЬ, -ля (дрэва) і -лю (зб. — пладьі і насенне гэта-га дрэва), М -лі, м.
МІНДАЛЬНЫ — МІНДАЛЕВЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да міндаля’. Міндалевае (міндальнае') дрэва. Але міндалевы ўжыв. часцей.
Міндальны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘атрыманы з міндалю, прыгатаваны з міндалем’. Міндальнае масла. Міндаль-нае пячэнне.
Міндалевы ўжыв. яшчэ ў знач. наз. (мн. л.). Сямейства міндалевых.
МІНЕРАЛ, -лу, М -ле
МІНЕРАЛАКЕРАМІКА, ДМ -міцы
МІНІ-... .— першая частка складаных слоў са знач. ‘вельмі кароткі’ (мінідаўжыня, м'іні-мадэль, міні-па-літб). Пішацца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае націск. Але: міні, нязм. прым. Разм. Пішацца раз-дзельна. Паліто міні.
МІШ-МОДА, М міні-мбдзе
МІНІМУМ, -му, М -ме
МІНІ-СПАДНІЦА, РДМ міні-спадніцы, Р мн. міні-спадніц
МІНІСТР, -ра, ДМ -ру, Р мн. -раў
МІНІСТЭРСТВА, М -ве. У складзе назваў вышэйшых дзяржаўных устаноў пішацца з вялікай літары. Нара-да ў Міністэрстве культуры. Заява ў Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі.
МІНІЯЦЮРА, Р мн. -цюр
МІНІЯЦЮРЫСТ, -та, М -сце, Р мн. -стаў
МІРАЖ, -жў, М -жы, мн. -жы, -жоў
МІРАЛЮБІВАСЦЬ і МІРАЛЮБНАСЦЬ
--- 237
мозг
МІРАЛЮБІВЫ і МІРАЛЮБНЫ
МІРАТВ0РАЦ, -рца, ДМ -рцу, Р мн. -рцаў
MIC, нескл., ж. — МІСІС, нескл., ж. Розняцца значэннем. Міс. Назва незамужняй жанчыны і форма звароту да яе ў Англіі, Амерыцы (звычайна ставіцца перад про-звішчам або іменем).
МІсіс. Назва замужняй жанчыны і форма звароту да яе ў Англіі, Амерыцы (звычайна ставіцца перад про-звішчам або іменем).
МІСІЯНЁР, -pa, М -ру
МІСТЫЦЬІЗМ, -му, М -ме
МІСТЭР, -ра, ДМ -ру (ветлівы зварот да мужчыны ў Англіі, Амерыцы; звычайна ставіцца перад прозвішчам).
МІТКАЛЬ, -лю, М -лі, м. (тканіна)
МІТКАЛЁВЫ [не міткалевы]
МІТРАПАЛІТ, -та, М 4це
МІТУСНЯ і (разм.) МІТУСЯШНА
МІТЫНГ, РДМ -гу
МІТЫНГАВАЦЬ, -гўю, -гўеш, -гўе, -гўюць
МІШЭНЬ, Т мішэнню, Р мн. мішэней і -няў
МІЯКАРД, -да, М -дзе. Мед.
МІЯКАРДЬІТ, -ту, М -ыце. Мед.
млын, млына, М млынё, мн. млыньі, -ноў МЛЫНАР, -ра, ДМ -рў, м.н. млынары, -рбў
МН0ГА... і МНАГА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову многа (мндгавугольнік, многамільённы, мндганацыянальны, мндгасямёйны, мнагавддны, мнагаграннік, мнагадзётны, мнагазнач-ны, мнагалюдны, мнаганбжка). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова. Многа... мае пабочны націск. Мнага... пішацца, калі ў другой частцьі слова націск падае на першы склад.
MÖBA, мбвы, М мбве, мн. мбвы, моў
МОЗГ, мбзга (цэнтральньі аддзел нервовай сістэмы; орган мышлення; перан. — ядро, кіруючы цэнтр) і мбзгу (тканка, якая напаўняе поласці касцей; перан.,
MÖKA
238 —
разм. — розум, разумовыя здольнасці), М мбзгу, мн. мазгі, мазгбў
MÖKA, нескл., н. (каштоўны гатунак кавы)
МОЛАДЗЬ, -дзі, Т мбладдзю, М мбладзі М0ЛАТ-РЫБА, мблат-рыбы, ДМ мблат-рыбе, ж.
MÖHA... і МАНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам адно, адзіна (мдна-культўра, мднамалекулярны, мднамінерйльны, мдна-храматьічны, манагамія, манаграма, маналітны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Мона... мае пабочны націск. Мана... ужываецца, калі ў наступнай частцы слова націск падае на першы склад.
МОРГ, мбрга, ДМ -гу
МОРЖ, маржа, М -жы (жывёліна) і маржа, М -жў (ама-тар зімовага плавання), Р мн. для абодвух маржбў
МОРС, мбрсу, М -се
МОРФІЙ, -фію, М -фіі
мост, мбста, М (на) мбсце, мн. масты, -тбў
МОТА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам: маторны (мдтагандбла, мдта-дрызіна, моталбдка, мбтапіла, мотарблер); матары-заваны (мдтабатальён, мдтадывізія, мдтакалбна, мдтапатрўль); матацыклетны (мбтагуртбк, мдта-прабёг, мотаспбрт, мотатрэк). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.
МОХ, РДМ мбху і імхў, Т мбхам і імхбм, мн. імхі, -хбў МОЦ, РДМ мбцы, Т мбцай
М0ЦНАДЗЁЙНЫ
МОЦНА-МОЦНА, прысл.
М0ЦНА РАЗВІТЫ
М0ЦНАСАЛЁНЫ
М0ЧАКАМЁННЫ: мбчакамённая хварбба [не мочака-менная]
МУДРЭЦ, мудраца, М-цў, мн. -цы, -цбў
МУЗЁЙ-СЯДЗІБА, музёя-сядзібы, Р мн. музёяў-сядзіб, м.
239
МЯСД-МАЛ0ЧНЫ
МУР, мўра (мураваны будынак) і мўру (працэс кладкі; цагляная або каменная сцяна), М -ры
МУРАШНІК, -ка (надземная частка жылля мурашак) і -ку (мурашкі, што жывуць у такім жыллі; перан., разм. — мноства людзей, што рухаюцца, мітусяцца), М -ку
МУРАШЫНЫ: мурашьіны спірт; мурашыная кіслата.
МУРОГ, РДМ мурагў, мн. мурап, -гбў
МЎСКУЛ, -ла, М -ле, Р мн. мўскулаў
МУТАНТ, М -нце. Біял.
МЎФТА, ДМ мўфце, Р мн. -таў
МУШКЕТОН, -на, М -не (зброя). Гіст.
МУШКЕЦЁР, -pa, М -ру, Р мн. -раў
мыс, мыса, М мьісе, мн. мысы, -сбў
МЫТ, мыту, М мыце і МЫТА, ДМ мыце (пошліна). Гіст.
МЬІТНІК, ДМ -ку, Р мн. -каў
мьітны
МЬІТНЯ, РД -ні, Р мн. -няў
МЫШ’ЯК, РДМ -кў
МЭБЛЕВЫ
МЭБЛІРОЎКА, ДМ -ўцы
МЭБЛЯ, РДМ -лі
МЭБЛЯВАННЕ, ДМ -нні
МЭБЛЯВАНЫ [не мэблёваны]
МЭБЛЯВАЦЬ, мэблюю, -люеш, -люе, -лююць
МЭР, мэра, М мэру, Р мн. мэраў
МЭРЫЯ, РДМ -рыі, Р мн. -рыяў
МЯДЗВЁДЖЫ
МЯККАШЭРСНЫ
МЯЗГА [г выбухн.], ДМ мяззё
мяльна-трапАльны
МЯНТЎЗ, ментуза, М -зё, мн. ментузьі, -збў і МЯНЁК, мянька, ДМ -кў, мн. мянькі, -кбў
МЯСА-МАЛОЧНЫ
МФСАПРАДЎКТЫ	.. 240
МЙСАПРАДЎКТЫ, -таў
МЙСАПРАМЫСЛОВАСЦЬ
МЯТЛА, ДМ -лё, мн. мётлы, мёцел і мётлаў
МЯТЛІЦА і МЯТЛЮГ, РДМ метлюгў. Бат.
МЯЦЁЖ, мяцяжў, М -жьі, Р мн. -жбў (у першым скла-дзе «я» — карэннае)
мяць, мну, мнеш, мне, мнём, мняцё, мнуць, пр. мяў, мяла, мялі, заг. мні
МЯШОЧАК і МЯШЭЧАК, для абодвух -чка, ДМ -чку, Р мн. -чкаў
н
Н [эн], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае Н. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Санорны н.
НАБОК, HÄBAK — НА БОК.
Наббк, набак, прысл. Пішацца злітна. Дрэва пахіліла-ся набок (набак).
На бок, прыназ. з наз. Легчы на бок.
НАБАСАНОЖ, прысл.
набАт, -та (барабан у войсках Старажытнай Русі) і -ту
(сігнал трывогі), М набаце
НАБЁГ, РДМ -гу
НАВА... гл. нова...
НАВАКОЛ гл. навокал
НАВАСКАВАЦЬ, -кўю, -кўеш, -кўе і НАВАШЧЬІЦЬ,
-вашчў, -вбшчыш, -вбшчыць
НАВЁРСЕ, прысл.
НАВЁСНЫ гл. навясны
НАВЁЧНА, НАВЁК і НАВЁКІ, прысл.
НАВІДАВОКУ, прысл.
НА ВІДЎ
HABIHÄ, мн. навіны, -Bin
HÄBICb, Т навіссю, Р мн. навісей і -сяў
--- 241
НАЖАЛЬ
НАВІЦЬ, наўю, наўёш, наўё, наўём, наяўяцё, наўюць, пр. навіў, навіла, навілб, навілі, заг. наві
НАВ0КАЛ, НАВАКОЛ і НАВОКАЛА, прысл. НАВУКОВА АБГРУНТАВАНЫ НАВУКОВА-АСВЁТНІЦКІ НАВУКОВА-ВЫТВ0РЧЫ
НАВУКОВА-ДАСЛЁДЧЫ навукова-мастАцкі НАВУКОВА-МАТЭРЫЯЛІСТЫЧНЫ НАВУКОВА-МЕТАДЫЧНЫ навукова-пазнавАльны НАВУКОВА-ПАПУЛЯРНЫ НАВУКОВА-ТЭАРЭТЫЧНЫ НАВУКОВА-ТЭХНІЧНЫ НАВУКОВА-ФАНТАСТЫЧНЫ навукова-эксперыментАльны НАВЫВАРАТ, прысл. НАВЫЛЁТ і НАВЫЛЕТ, прысл. НАВЫНАС, прысл.
НАВЫПЕРАДКІ, прысл. НАВЫЦЯЖКУ, прысл. НАВЯСНЫ — НАВЁСНЫ. Розняцца значэннем.
Навясны. Які навешваецца. Навясны замок.
Навёсны. Які ідзе па крутой траекторыі. Навесны аб-стрэл.
НАГАЛА, прысл.
HA-PAPA, прысл.
НАГЛУХА, прысл.
НАГОТКІ, -так, адз. нагбтка, ДМ -тцы надАлей і надалёй, прысл. нАдвае, прысл.
НАДЗВЫЧАЙНА і НАДЗВЫЧАЙ, прысл.
НАДЗЁЦЬ гл. адзець в
НАДЗЁЯ, Т надзёяй і -яю, Р мн. надзёй НА ЖАЛЬ
НАЗАД	242
НАЗАД, прысл.
НАЗАЎСЁДЫ і НАЗАЎЖДЫ, прысл.
НАЗАЎТРА — НА ЗАЎТРА.
Назаўтра, прысл. На наступны дзень. Назаўтра вецер амаль сціх.
На заўтра, прыназ. з прысл. у знач. наз. Паход выра-шылі адкласці на заўтра.
НА ЗЛОСЦЬ, прыназ. з наз. у знач. прысл. Зрабіць (ка-му-н.) на злосць. Але: He звяртаць увагі на (чыю-н.) злосць.
НАЗУБ0К, прысл. Разм.: (вывучыць, ведаць) назубок.
НАЙСЦІ, найдў, нбйдзеш, нбйдзе, пр. найшбў, -шла, ,-шлб, заг. найдзі
HAKÖHT, прьтаз. з Р.
НАКРЫЖ, прысл.
НАКШТАЛТ, прыназ. з Р
НАМЁР, -ру, М -ры — ЗАМЁР, -ру, М -ры. Супадаюць у знач. ‘задума, замысел; памкненні; жаданні’. Ажыц-цявіць добрыя намеры (замеры). Але замер слоўнікі падаюць з паметай разм.
НАНАВА, прысл.
НАНДЎ, нескл., м. Заал.
НАПАВАЛ, прысл.
НАПАВЁР, прысл.
НАПАГАТОВЕ, прысл.
напАдкі, -каў і -дак, адз. няма
HAÜAKÄ3, прысл.
НАПАЛАВІНУ і НАПАЛОВУ, прысл.
НАПАЛАМ і ПАПАЛАМ, прысл.
НАПАМІНАК, РДМ -нку і НАПАМІН, -ну, М -не
НА ПАМЯЦЬ — напАмяць.
На памяць, наз. з прыназ. Падарыць кнігу на памяць. Напамяць, прысл. Вывучыць верш напамяць.
НА ПАРЎКІ
НАПАСЛЁДАК, прысл.
243
НАРОСХРЫСТ
НАПАЎ... — першая частка складаных слоў, якая надае значэнне: ‘напалову, папалам з чым-н.’ (напаўшарс-цяны, напаўшаўковы); ‘не зусім, не да канца’ (напаў-адчынены, напаўгбласа, напаўсвётлы); ‘палавіна таго, аб чым гаворыцца ў другой частцы’ (напаўсфёра). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск, калі націск ў другой частцы слова падае не на першы склад.
НАПЕРАБОЙ, прысл.
НАПЕРАВЁС, прысл.
НАПЕРАК0Р, пры.сл.
НАПЕРАКОС, прысл.
НАПЕРАРЭЗ, прысл.
НА ПЛАВЎ (у стане плавання)
НАПОПЕРАК, прысл.
НАПОТЫМ, прысл.
HAÜPÄBA, прысл.
HAHPAKÄT, прысл.
НАПРАЛЁТ, прысл. He спаць ноч напралёт.
НАПРАЛОМ — НА ПРАЛОМ.
Напралбм. прысл. Ісці напралом.
На пралом, наз. з прыназ.
НАПРАСТКІ, прысл.
НАПЯРЭДАДНІ, прысл. і прыназ. з Р
НАРАСПЁЎ, прысл.
НАРАСТ, -та, М -сце, м. і НАРАСЦЬ, Т -цю, Р мн. на-'расцей і -цяў, ж.
HAPACXBÄT, прысл.
НАРКАБІЗНЕС, -су, М -се
HAPKAMÄH, -на, М -не, Р мн. -наў
НАРКАМАНІЯ, РДМ -ніі
НАРКОЛАГ, -га, ДМ -гу, Р мн. -гаў
НАРОД, -да (насельніцтва якой-н. краіны; нацыя, на-цыянальнасць, народнасць; асноўная, працоўная маса насельніцтва) і -ду (пра групу людзей), М -дзе
НАРОСХРЫСТ, прысл.
HÄ РУКУ
244 ----
HÄ РУКУ, прысл.
НАСАГЛОТАЧНЫ і НАСАГЛОТКАВЫ
НАСАР0Г, -га, ДМ -гу
НАСІЛУ — НА СІЛУ
Насілу, прысл. Насілу падняўся на гару.
На сілу, прыназ. з наз. На сілу не спадзявайся.
НАСІЦЬ, нашў, носіш, -сіць, -сім, -сіце, -сяць
НА СКАКЎ
НАСКРОЗЬ, прысл.
НАСМЕРЦЬ, прысл. Стаяць насмерць.
НАСМЁХ, прысл.
НАСМЁШКА, ДМ -шцы, Р мн. -шак
НАСТОЛЬКІ, прысл.
НАСТУПІЦЬ, наступлю, настўпіш, настўпіць, настўпяць НАСЎПЕРАК, прысл., прыназ.
НАСЎПІЦЦА, насўплюся, насўпішся, насўпіцца, насў-пяцца
НАСЎПРАЦЬ і НАСУПРОЦЬ, прысл. і прыназ. з Р
НАСУХА, прысл.
нАсцеж, прысл.
НАСЦІГНУЦЬ, насцігну, -гнеш, -гне, -гнуць, пр. насціг і насцігнуў, насцігла і насцігнула, насціглі і насцігнулі
НАСЦЯРОЖАНЫ — НАСЦЯР0ЖЛІВЫ. Сўпадаюць у знач. ‘напружана-ўважлівы, трывожньі ў чаканні ча-го-н.’. Застыць у насцярожлівым (насцярожаным) ча-канні.
Насцярожаны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які выяўляе напру-жанасць, засяроджанасць’. Насцярожаны позірк.
HATÄTKA, ДМ -тцы, Р мн. нататак
НАТЎЖЛІВЫ і НАТЎЖНЫ
НАЎГАЛОП, прысл.
НАЎЗДАГАД, прысл.
НАЎЗДАГОН і (разм.) УЗДАГОН, прысл.
НАЎЗРЫД, прысл.
НАЎМЁ, прысл.
--- 245
HE - HI
НАЎМЫСНА, НАЎМЫСЛЯ i СУМЫСНА, СУМЫСЛЯ,
прысл.
НАЎПРОСТ, прысл.
HA ЎРА
НАЎСКАЧ, прысл.
НАЎСКАСЯК і НАЎСКОС, прысл.
НАЎСЦЯЖ, прысл., прыназ.
НАЎЦЁКІ, прысл.
нацыянАл...— першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову нацыянальны (нацыянал-дэма-крат, нацыянал-ліберйл, нацыянал-рэфармізм, нацыя-нал-укланіст, нацыянал-сацыяліст). Пішацца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
нацыянАльна...— першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову нацыянальны (нацыя-нальна-вызвалёнчы, нацыянальна-патрыятычны). Пішацца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
НАЦЮРМОРТ, -та, М -рце
НАЦЯНЬКІ, прысл.
НАЧАЛЁ і НАЧАЛЁ 3, прыназ.
НАЧЛЁГ, -гу, М -ёзе
НАЧОЎКІ, -чбвак, адз. няма і НОЧВЫ, -ваў, адз. няма НАЧЫСТА, прысл.
НАШЧЭНТ, прысл.
НАЯВЕ і НАЯВЎ, прысл.
НЕ(НЯ) — HI. Ужыванне не і ні.
Часціца не — адмоўная, ні — узмацняльная. Параўн.: Калі бацька не прыязджаў, у доме панавала цішыня. Калі бацька ні прыязджаў, у доме панавала цішыня. Часціца не пішацца ў незалежных клічных сказах (ня-рэдка са словамі толькі, ужо).
Часціца ні пішацца ў даданых сказах (з уступальным адценнем значэння).
Параўн.: Аб чым ён толькі не пісаў! Аб чым бы ён ні пісаў, твор заўсёды меў высокі грамадзянскі пафас.
HE-HI
246 ---
He i hi ў словазлучэннях.
У складзе даданых сказаў адрозніваюцца словазлу-чэнні тыпу хто б не, што б не, як бы не (пры выказ-ніку) і тыпу хто б ні, што б ні, як бы ні (пры аднос-ным слове). Параўн.: Сярод турыстаў не было нікога, хто б не пабываў на Каўказе. Хто б ні пабываў на Каўказе, кожны знайшоў для сябе тут штосьці запа-ветнае.
Адрозніваюцца словазлучэнні: не адзін (многа) — ні адзін (ніхто); не раз (часта) — ні разу (ніколі). Па-раўн.: He адзін Гаўрыла ў Полацку. Hi адзін з сыноў не быў падобным да бацькі. He раз разведчыкі наты-каліся на засаду. Hi разу не быў ён у гэтых мясцінах. Правапіс.
He пішацца злітна: 1) у выпадках, калі слова без не не ўжываецца: незабудка, незнаёмка, недарэчны, незлічо-ны, непахісны, ненавідзець, непакоіць, неадкладна, няўхільна; 2) з назоўнікамі, прыметнікамі і прьіслоў-ямі, калі не надае слову процілеглае значэнне і яго можна замяніць сінонімам без не: непрыяцель (вораг), няпраўда (хлусня), няшчасце (бяда), невысокі (нізкі), неглыбокі (мелкі), недалёкі (блізкі), нядобра (дрэнна), нялёгка (цяжка), нямала (многа); 3) з назоўнікамі, якія маюць адценне якаснага значэння, калі не надае слову значэнне проціпастаўлення, адмаўлення: нееўра-пеец, немарксіст., неспецыяліст, нехрысціянін, ня-рускі, нятэрмін; 4) з займеннікамі і прыслоўямі, калі на часціцу не падае націск: нёхта, нёшта, нёдзе, нё-куды, нёчага, нёльга, нёхаця; 5) у дзеясловах з пры-стаўкай неда-, якая абазначае неадпаведнасць патрэб-най норме, і ва ўтвораных на базе такіх дзеясловаў назоўніках: недабіраць, недавыконваць, недадаваць; недасаліць, недабор, недалік, недасол; дзеясловы з прыетаўкай неда- трэба адрозніваць ад дзеясловаў з прыстаўкай да , якім папярэднічае адмоўе не: не дапі-саць пісьмо, не дачытаць кнігу, не дабраць балаў, не даспяваць песню; 6) з часціцамі: няўжо, няхай; 7) з дзеепрыметнікамі, пры якіх няма паясняльных слоў або супрацьпастаўлення: нявыдуманы сюжэт, незавер-
247
HE - HI
шаны твор, незаўважаныя памылкі; 8) з прыметні-камі, дзеепрыметнікамі і прыслоўямі, пры якіх ёсць паясняльныя словы амаль, вельмі, выключна, зусім, надзвычай, надта, поўнасцю, у вышэйшай ступені, цалкам, часткова: амаль нявысветленае пытанне, зусім незразумелы выраз, вельмі няветліва, надзвы-чай няскладна.
He пішацца раздзельна: 1) з дзеясловамі: не званіў, не пісаў; 2) з поўнымі дзеепрыметнікамі, пры якіх ёсць паясняльныя словы: не скошаная касцамі сенажаць, не абжытая навасёламі мясцовасць, канчаткова не абдуманае рашэнне', 3) з назоўнікамі, прыметнікамі, дзеепрыметнікамі і прыслоўямі, калі ёсць або падра-зумяваецца супрацьпастаўленне: гэта не праўда, a выдумка; не сапраўдны, а падроблены пярсцёнак-, ападкі выпадаюць тут не часта (рэдка); 4) калі не ўваходзіць у склад узмацняльных адмоўяў: далёка не, зусім не, ніколькі не, нічуць не: пытанне далёка не простае, задача ніколькі не лягчэйшая за папярэд-нюю; 5) з узмацняльнымі прыслоўямі, з прыназоўні-камі і злучнікамі: не вельмі, не надта, не ад..., не да..„ не то..., не то; 6) з нязменнымі словамі, якія высту-паюць у сказе ў функцыі выказніка пры падкрэслі-ванні адмоўя: не варта, не раз, не трэба, не супраць, не шкада, але нельга, няможна; 7) з усімі словамі, якія пішуцца праз злучок: не па-дзяржаўнаму, не па-мой-му, не па-сяброўску; 8) калі паміж займеннікам і ад-моўем стаіць прыназоўнік: не з чага, не за шта.
Hi пішацца злітна: 1) з займеннікамі, калі часціца і займеннік не раздзелены прыназоўнікам: ніхто, нішто, нікога, нічога, нічым, але ні ў каго, ні ад каго, ні з кім, ні ў чым; 2) з прыслоўямі: нідзе, ніколі, ніяк, нізашто, ніколькі, нічуць, нізвання і ў вытворных словах нічыйны, ніякава, ніякавата; 3) са словамі, якія без ні не ўжьіваюцца: нібы, нібыта, нікчэмны, нішчымны, ніколечкі.
Hi пішацца раздзельна: 1) калі часціца ўжываецца ў якасці злучніка для ўзмацнення адмаўлення пры пе-ралічэнні: Смутку не знае Вясна маладая ніколі Hi ў
HE-HI
248 ----
лесе, ні y полі (A. Александровіч); 2) перад выказні-кам у даданых сказах для ўзмацнення сцверджання: На полі, куды ні паглядзі, рунее збажына; 3)у выра-зах хто ні, што ні, як ні, куды ні і інш., якімі пачы-наецца даданы сказ: Як ні хінуўся Алесь да айчыма, той нават не глядзеў у яго бок; 4) у няпоўных ска-зах, у якіх апушчаны выказнік з адмоўем: Толькі гля-дзіце, хлопцы, назад ні кроку!; 5) у складзе ўстойлі-вых словазлучэнняў: ні свет ні зара; ні кала ні два-ра; ні вока ні бока.
He пры пераходных дзеясловах. Пры пераходных дзея-словах з адмоўем не дапаўненне ставіцца ў родным і (радзей) у вінавальным склонах.
Родны склон ужываецца: 1) пры наяўнасці ў сказе час-ціцы ні, адмоўнага займенніка або прыслоўя з пры-стаўкай ні: Hi на хвіліну салдаты не пакідалі сваіх пазіцый. Раней ніхто гэтых запаветных мясцін не наведваў', 2) пры раздзяляльна-колькасным значэнні дапаўнення, якое выражаецца: а) назоўнікамі рэчыў-нымі: не купіў хлеба, не піў вады (малака); не на-касіў пгравы, не прывёз дроў; б) назоўнікамі абстракт-нымі: не прыносіць задавальнення, не падзяляць ра-дасці, не адчуваць непрыязні; 3) у некаторых устойлі-вых словазлучэннях (назоўнік тут заўсёды абстрактны): не звяртаць увагі, не прымаць удзелу, не мець звычкі, не даваць веры, не траціць надзеі, не губляць часу і інш.; 4) у некаторых фразеалагічных спалучэннях: з ім кашы не зварыш, вады ў рэшаце не наносіш; за працай свету не бачыць; 5) у выразе калі не лічыць: Каля вёскі былі знесены амаль усе хутары, калі не лічыць асобных гаспадарак.
Форма роднага склону пераважае: 1) пры дзеясловах са значэннем немагчымасці дзеяння (амаль заўсёды ў агульна-асабовых сказах): Работы ніколі не пера-робіш; 2) калі ў функцыі дапаўнення выступаюць зай-меннікі усё, гэта, нічога і інш.: Ён не мог заўважыць гэтага. Нічога асаблівага за гэты тыдзень не адбы-лося; 3) калі дапаўненне залежыць ад дзеясловаў ус-прыняцця (ведаць, разумець, чуць і інпі.): Hi дарогі, ні
---- 249
HE ДАЧАСУ
Сцёпкі, ніАлеся не бачыла Аленка (Я. Колас). Мікола не ведаў пераправы; 4) калі дзеяслоў ужыты ў форме загаднага ладу: Няхай сэрца не ведае спакою! He шу-кайце лёгкіх дарог у жыцці.
Вінавальны склон ужываецца: 1) калі дапаўненне выра-жана адушаўлёным назоўнікам: Ён не пазнаў дарос-лую дачку, 2) калі ў сказе гаворыцца пра канкрэтныя прадметы, знаёмыя гаворачай асобе: На жаль, толькі яе карэспандэнцыю чамусьці не змясцілі (Я. Колас); 3) у сказах тыпу: Гэтую ноч амаль не спаў. Усё адра-зу не зробіш; 4) пры супадзенні гучання розных форм: Ты не чуў навіну? (навіны магло ўспрымацца як В. склон мн. л.); 5) пры наяўнасці ў сказе слоў ледзь, ледзьве, амаль: 3-за неасцярожнасці ён ледзь не страціў жыццё; 6) калі дапаўненне залежыць не не-пасрэдна ад дзеяслова з адмоўем, а ад інфінітыва, што прымыкае да дзеяслова з адмоўем: Я не паспеў рашыць задачу; 7) у прымаўках і прьіказках, у якіх дапаўнен-не выражана канкрэтным назоўнікам: Яйцо курыцу не вучыць.
У вінавальным склоне дапаўненне можа стаяць і тады, калі, нягледзячы на наяўнасць адмоўя, мае месца сцвярджэнне. Гэта адзначаецца: 1) у рытарычных пы-таннях: Ці не ўловіш скаргу нівак, смутак красак і травы? (Я. Колас); 2) у пытаннях, якія заключаюць пажаданне здзяйснення чаго-н.: Няўжо не будзе ніколі на нашай вуліцы свята?; 3) у пажаданнях, просьбах, загадах, якія выражаюцца формай загаднага ладу: He спявай жалобную песню. He варушы ў сэрцы боль.
НЕБАСХІЛ, -лу, М -ле і (радзей) НЕБАКРАЙ, -раю, М -раі
НЕВАД, М нёвадзе, мн. нёвады (з ліч. 2, 3, 4 невады), -дбў
невычарпАльны і невычэрпны
НЕГАТЬІЎ, -тыва, М -тыве. Фота.
НЕГЛІЖЭ, нескл., н.
НЕДАРЭЧЫ, прысл.
HE ДА 4ÄCY
НЕЗАДОЎГА
250 ----
НЕЗАДОЎГА, прысл.
НЕЗАЛЁЖНА, прысл.
нездармА, прысл.
HE3HAPÖK, прысл.
HE 3 РУКІ
НЕКАТОРЫ [не нёкатары]; займ. няпэўны
НЕКРАЛОГ [не некрблаг], -га, ДМ -гу
НЕЛЕёАЛ, -ла, М -ле, Р мн. -лаў
нелегАльны
НЕМАВЁДАМА, прысл.
HE НА ЖАРТ
НЕНАМНОГА — HE НА МНОГА
Ненамнбга, прысл. Другі спартсмен прабег ненамно-га больш першага.
He на многа, ліч. з прыназ. Ён прыехаў не на многа дзён.
HEHAPÖKAM, прысл.
НЕНАЎМЫСНА, прысл.
НЕПАДЗЁЛЕНЫ — НЕПАДЗЁЛЬНЫ. Розняцца значэн-нем.
Непадзёлены. 1. He раздзелены на часткі. Непадзеле-ны скарб. 2. Які не сустракае спачування, падтрымкі і пад. Непадзелены смутак.
Непадзёльны. 1. Які не паддаецца падзелу, драбленню на часткі. Непадзельныя часцінкі матэрыл. 2. Які не падлягае падзелу; знаходзіцца ў агульным валоданні. Непадзельныя фонды. 3. Якога не дзеляць ні з кім; поўны, абсалютны. Непадзельнае панаванне. 4. Які не дзеліцца без астачы (у матэматыцы). Непадзельны лік.
НЕПАДРОБЛЕНЫ — НЕПАДРОБНЫ. Супадаюць у знач. ‘шчыры, непрытворны; натуральны’: Непадроб-леная ( непадробная) радасць.
Непадроблены ўжыв. яшчэ ў знач. ‘сапраўдны’. Непад-робленае золата.
HEHAKÖPA, м, -ры, ДМ -ру, Т -рам; ж. РДМ -ры, Т -рай і -раю, мн. Р -р і -раў. Толькі ж. ужьів. у знач. ‘непакорнасць, непадуладнасць каму-н.’ Сярод паў-станцаў жыў дух непакоры.
251
НЁСЦІ
НЕПАКОРНЫ і НЕПАКОРЛІВЫ
непалАдкі, -дак і -дкаў, адз. непаладка, ДМ -дцы НЕПАСЁДА, м„ -ды, ДМ -ду, Т -дам, ж. ДМ -дзе, Т -дай
і -даю, Р мн. для абодвух непасёд і -даў непераканАўчы і непераканАльны НЕПРАЁЗДЖЫ і НЕПРАЁЗНЫ
НЕПРАНІКАЛЬНЫ — НЕПРАНІКНЁНЫ. Супадаюць у перан. знач. ‘скрытны’. Непранікальны погляд яго [Коў-зіка] гаварыў: не так проста, скажу табе, мяне ўзяць (У. Паўлаў). Твар палкоўніка застаўся ўсё тым жа: не-пранікнёным, маўклівым і... пахмурным (М. Лынькоў). Непранікальны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які не прапус-кае ваду, газы, гукі і г. д. Непранікальная папера. Непранікальныя сцены. 2. Праз які нельга ўбачыць што-н. На вуліцы было цёмна. Непранікальная засло-на снегу, дзе ўсё мітусілася, рухалася, хадзіла ходы-рам, бы ў нейкім тлумным дзікім танцы (Я. Колас).
НЕПРЫВЁТЛІВЫ і НЕПРЫВЁТНЫ
НЕПРЫГОДНЫ і непрыдАтны
НЕПРЫЯЗНАСЦЬ і НЕПРЫЯЗЬ. Супадаюць у знач. ‘не-прыязныя, недружалюбныя адносіны да каго-н.’. Ад-чуваць непрыязнасць (непрыязь) да каго-н., чаго-н.
Непрыязнасць ужыв. яшчэ ў знач. ‘які выражае недру-жалюбнасць’.
НЁПРЫЯЦЕЛЬ — НЕПРЫЯЦЕЛЬ, для абодвух-ля, М -лю, Р мн. -ляў. Розняцца значэннем.
Нёпрыяцель. Чалавек, які непрыязна адносіцца да каго-н. Непрыяцель. Войскі ворага; праціўнік.
неразвАжлівы і неразвАжны
НЕРАЎНЯ, м. і ж„ РДМ -ні, Т -нёй і -нёю
НЕРВ, нёрва, М -ве, Р мн. -ваў
НЁРУШ, м„ РД -шу, Т-шам, ж„ РДМ -шы, Т -шшу
HE СЁННЯ ЗАЎТРА
неспагАдлівы і неспагАдны
НЁСЦІ і НЯСЦ'І, для абодвух нясў, нясёш, нясё, нясём, несяцё, нясўць, пр. нёс, нёсла (ад несці) і нясла (ад нясці)
НЁТА
252 ----
НЁТА, нескл. прым. і прысл.
НЕТАКТОЎНЫ і НЕТАКТЫЧНЫ
НЁТРЫ, -раў, адз. нётра (рэдка)
НЕЎГАМОННЫ і НЕЎГАМОНЛІВЫ
неўдагАд, прысл.
НЕЎЗАБАВЕ, прысл.
HE Ў лАд
HE Ў МЁРУ
неўпапАд, прысл.
НЕЎСПАДЗЁЎКІ, прысл.
НЕ-Я. Філас.
НІБЫТА, злучн. і часц.
НІВЕЛІР, -pa, М -ры. Геад.
НІВЕЛІРОЎКА, ДМ рбўцы
НІГІЛІСТ, -та, М -сце
НІЖНЕ... і НІЖНЯ... — першая частка складаных слоў, якая абазначае ‘размешчаны ў ніжняй частцы’ (ніжне-амўрскі, ніжнедунййскі, ніжнетагільскі, ніжнядзвін-скі, ніжнякамскі). Пішацца злітна з наступнай част-кай слова. Ніжне... мае пабочны націск. Ніжня... ужы-ваецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
НІЗАШТО і НІЗАВОШТА, прысл.
НІЗКАВОЛЬТНЫ і НІЗКАВОЛЬТАВЫ
НІКЕЛЕВЫ
НІКЕЛЬ, -лю, М -лі
НІМФА, Р мн. німфаў. Заал. Міф.
НІПЕЛЬ, -ля, М лі, Р мн. -пеляў
HIT1, ніта, М ніце, мн. ніты, -тбў (металічны стрыжань) HIT2, ніта, М ніцё, мн. ніты, -тбў (прылада ў ткацкім станку; спосаб ткання)
HITPÄT, -ту, М -раце. Хім.
НІТЧАТКА, ДМ, -тцы, Р мн. -чатак ніцшэАнец, -нца, М -нцу НІЦШЭАНСКІ. Філас.
--- 253
НЯЎЗНАК
ніцшэАнства
НІЦЬ, Т ніццю, Р мн. -цей і -цяў
НІЦЯНЫ. Прым. да ніць.
HÖBA... і НАВА... — першая частка складаньіх слоў, якая адпавядае па знач. словам: не старажытны (нд-вагрэчаскі, новаеўрапёйскі, ндвазелйндскі, ндва-лацінскі, нбвазавётны); упершыню, нядаўна (ндваад-крьіпгы, ндваасўшаны, ндванарбджаны., нбвапабудавб-ны, ндванасёлены, навамбдны, наварбджаны, нава-сёльны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Нова... мае пабочны націск. Нава... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
НОГАЦЬ і ПАЗНОГАЦЬ, для абодвух -гця, М -гці, мн. -гці, -гцяў
нож, нажа, М -жьі, мн. нажы, -жбў
ножны, нбжан, адз. няма
НОЗДРЫ, -раў, адз. нбздра
HÖPMA, Р мн. норм і нбрмаў
HOC, нбса, М -се, мн. насы, -сбў
НОЧ, Т нбччу, М нбчы (але: у начы), мн. нбчы, начэй, начам, нбчы, начамі, начах
Н0ЧВЫ гл. начоўкі
НУЛЬ, -ля, М -лі, мн. нулі, -лёў
НЎМАР, -pa, М -ры, мн. нумары, -рбў
НУМАРНЫ. Нумарны знак.
НУТРАНЫ. Нутраное сала.
НЯВЁТЛІВЫ і НЯВЁТЛЫ
НЯДБАЙНЫ і НЯДБАЙЛІВЫ
НЯСЦІ гл. несці
НЯЎЗНАК, прысл.
о
254 ---
о
О, нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое о. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Галосны задняга раду о.
0БЕР-... — першая частка складаных слоў, якая абазна-чае старшынства ў пасадзе, чыне (рбер-афіцэр, дбер-лейтэнйнпг, дбер мбйстар, дбер-пракурдр, дбер-яфрэй-тар). Пішацца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
ОДА, М бдзе, Р мн. од
ОМ, бма, М бме, Р мн. бмаў
ОММЁТР, -pa, М -ры
ОМУЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
ОПЕРА-БАЛЁТ, бперы-балёта, _М бперы-балёце, Р мн. бпер-балётаў, ж.
ОПЕРА-БЎФ, РДМ бперы-бўф, Р мн. бпер-бўф, ж.
ОПЕРА-ВАДЭВІЛЬ, бперы-вадэвіля, Р мн. бпер-вадэві-ляў, ж.
ОПЕРНА-БАЛЁТНЫ
0ПЕРУПАЎНАВАЖАНЫ, наз.
ОПІУМ, -му, М -ме і ОПІЙ, бпію, М бпіі (наркатычны сродак)
0ПТАЭЛЕКТРОНІКА, ДМ ніцы
ОПТЫКА-КІНЕТЬІЧНЫ
ОПТЫКА-МАТОРНЫ
ОПТЫКА-МЕХАНІЧНЫ
0ПТЫКАНЕФРАМІЯЛІТ, -ту, М -іце
ОПТЫКА-ЭЛЕКТР0ННЫ
ОРДЭН, -на, -не, мн. брдэны, -наў. Ордэн «Знак Паша-ны», ордэн Працоўнай Славы, ордэн «Перамога», ор-дэн Айчыннай вайны, ордэн Дружбы народаў, ордэн «Мацярынская слава», ордэн «Маці-гераіня».
ОРДЭР, -pa, М -ры, мн. брдэры, -раў
255
ПАВІЛЬЁН
п
П [пэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое п. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Глухі п.
ПААСОБКУ, прысл.
ПАБЯДЗІТ, -ту, М -іце. Хім.
ПАВАРОТ, -ту, М -бце — ПАВАРОТКА, ДМ -тцы — SABAPOT, -ту, М-бце — 3ABAPÖTAK, -тка, М-тку — 3ABAPÖTKA, ДМ -тцы. Супадаюць у знач. ‘месца, дзе дарога, рака, вуліца і пад. паварочвае, адхіляецца ўбок’. Калона танкаў спынілася на павароце (паваротцы, за-вароце, заваротку, заваротцы) дарогі.
Паваротка, заваротка і заваротак у слоўніках пазначаны як размоўныя.
Паварот, заварот ужыв. яшчэ ў знач. ‘рэзкая змена на-прамку руху’. Машына зрабіла круты паварот (за-варот ).
Паварот ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Пераход ад адной пары года да другой. У прыродзе назіраецца паварот на вясну. 2. Перан. Поўная змена ў становішчы, развіцці чаго-н. Імклівы паварот падзей. Нечаканы паварот справы.
Паваротка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дарога, якая адыходзіць убок ад асноўнай’.
Заварот ужыв. яшчэ ў складзе тэрміна. Заварот кішак. ПАВЁКА, ДМ -ку, Р мн. павёкаў, н.
ПАВЁРХ1, -ха, М -рсе. Жыву на пятым паверсе.
ПАВЁРХ2, прыназ. зР.і прысл. Глядзець паверх акуля-раў. Насіць верхнюю рубашку паверх.
ПАВЁТРА... — першая частка складаных слоў, якая ўказвае на адносіны да паветра (павётраачышчальнік, павётранагравальнік, паветраплбвальны, павётра-правбдны). Пішацца злітна з наступнай часткай сло-ва, мае пабочны націск.
ПАВЁЦЬ, Т -вёццю, Р мн. павёцей і -цяў
ПАВІДЛА, н., мн. няма
ПАВІЛЬЁН, -на, М -не
ПАВІЛЬЁН-АЛЬТАНКА
256 ----
ПАВІЛЬЁН-АЛЬТАНКА, павільёна-альтанкі, М павіль-ёне-альтанцы, м.
ПАВіЯН, -на, М -не, Р мн. -наў
ПАВОЙНІК1, -ка, ДМ -ку (жгут з тонкіх галін)
ПАВОЙНІК2, РДМ -ку (расліна)
ПАВОЙНІК3, -ка, ДМ -ку (даўні жаночы галаўны ўбор)
ПАГЛЯД гл. погляд
ПАГРОЗЛІВЫ — ПАГР03НЫ. Супадаюць у знач. ‘які выражае пагрозу’. Пачулася пагрозлівае (пагрознае) рычанне звера.
Пагрозлівы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які тоіць у сабе па-грозу’. Пасля бою цішыня здавалася пагрозліваіі.
ПАГРЎЗАЧНА-РАЗГРЎЗАЧНЫ
ПАГРЎЗАЧНА-ТРАНСПАРТНЫ
ПАДДОПЫТНЫ і ПАДСЛЁДНЫ. Юр.
ПАД’ЕЗД, -да (месца, шлях, па якім пад’язджаюць ку-ды-н.; уваход у будынак) і-ду (дзеянне), М -дзе
ПАД’ЁМНА-ТРАНСПАРТНЫ падзёмна-гАзавы
ПАДЗОЛІСТА-БАЛОТНЫ
ПАДКОВА, Р мн. падкбў
ПАДКОРМКА, ДМ -мцы і ПАДК0РМ, -му, М -ме
ПАДМАНЛІВЫ— ПАДМАННЫ. Супадаюць у знач., але падманлівы пераважна ўжыв. у знач. ‘які тоіць у сабе падман’; падманны — у знач. ‘які ўводзіць у зман’. Падманлівая цішыня. Падманны рух.
ПАДМЁНА і (радзей) ПАДМЁН, -ну, М -не
ПАДМЁСКА, ДМ -сцы і (радзей) ПАДМЁС, -су, М -се
ПАДМ0СТКІ, -сткаў, адз. няма
ПАДНОС, -са (прадмет, на якім пераносяць ежу) і -су (дзеянне), М -се
ПАДНЯЦЬ, паднімў, паднімеш, падніме, паднімуць, заг. паднімі' і падымў, падымеш, падыме, падымуць, заг. падымі
ПАДОЎГУ, прысл.
ГІАДПАРАДКАВАННЕ [не падпарадкаванне]
--- 257
ПАДШЫЎКА
ПАДПАРАДКАВАНЫ [не падпарадкаваны] ПАДПАРАДКАВАЦЦА [не падпарадкавацца] падпарАдкаваць, зак. [не падпарадкаваць] ПАД ПАХАЙ. Нёс скрутак пад пахай.
ПАДПАХАВЫ. Прым. да паха.
ПАДПЁРЦІ, падапрў, падапрэш, падапрэ, падапром, падапрацё, падапрўць, пр. падпёр, -пёрла, заг. пада-пры
ПАДПОРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак і ПАДПОРА, Р мн. падпбр
падпявАла, м. -лы, ДМ -лу, Т -лам, ж. -лы, ДМ -ле, Т -лай і -лаю, Р мн. для абодвух падпявал і -лаў
ПАДРАДЗІЦЬ, -раджў, -радзіш, -радзіць, заг. падрадзі (наняць на працу на пэўных умовах).
ПАДРАХЎНАК, -нку, Р мн. -нкаў
ПА-ДРУГОЕ, прысл.
ПАДРЭЗ, -за (жалезная паласа ў санным полазе) і -зу (дзеянне; падрэзанае месца), М -зе
падсАдны. Падсаднае дрэўца. Падсадная качка.
ПАДСКЎРНА-ТЛЎШЧАВЫ
ПАДСЛЁДНЫ гл. паддопытны
ПАДСЎСЕДЗІ, -дзяў, адз. падсўсед, -да, М -дзе
ПАДЦЯЦЬ, падатнў, -тнёш, -тнё, -тнём, -тняцё, -тнўць.
ПАДЧАС, прысл. і прыназ. з Р. Жыццё падчас прыга-жэй за казку. Вяселле згулялі падчас вучобы ў інсты-туце.
ПАДЧЫСТЎЮ, прысл. Разм. Навошта гэты лес нішчыць падчыстую?
ПАДШЫЎКА, ДМ -шыўцы — ПАДШЭЎКА, ДМ -шэў-цы. Розняцца значэннем.
Падшыўка. 1. Дзеянне: прышыванне чаго-н. спадьіс-паду. 2. Стос падшытых газет, часопісаў, дакументаў. 3. Тое, што падшыта да чаго-н. спадыспаду.
Падшэўка. Матэрыял, які прышываецца, прымацоўва-ецца з унутранага боку адзення або якога-н. вырабу; пад-кладка. 3-п.ад полаў паліто звісала шэрая падшэўка.
9 Зак. 1752
ПАДЫСПАД	258 --
ПАДЫСПАД, -ду, М -дзе. Падыспад сукенкі. У знач. прысл. Надзець падыспад.
ПАДЫСПАДАМ, прысл.
ПАДЫСЦІ, падыдў, падыдзеш, падыдзе, пр. падышбў,
-шла, -шлб; заг. падыдзі
ПА-ДЭ-ДЭ, нескл., м. і н.
ПА-ДЭ-КАЛЁ, нескл., м. У праліве Па-дэ-Кале.
ПАДЭСПАНЬ, -ня, М -ні, м. (танец)
ПА-ДЭ-ТРУА, нескл., н. і м. (форма м. р. пад уплывам родавай назвы «танец»)
ПАЖЫТКІ, -каў, адз. пажытак, РДМ -тку
ПАЖЫЎНЫ гл. спажыўны
ПАЖЫЦЦЁВА, прысл.
ПАЗ, паза, М пазе, мн. пазы, пазбў
ПАЗАВУГОЛЛЮ, прысл.
ПАЗАДДЗЕ і азАддзе
ПАЗАЛЁТАСЬ, прысл.
ПАЗАЎЧ0РА, прысл.
ПАЗАШКОЛЬНЫ
ПАЗАШЛЮБНЫ
пазаштАтны
ПАЗНАЁМІЦЦА гл. азнаёміцца
ПАЗНАЁМІЦЬ гл. азнаёміць
ПАЗШЦЦА, пазнюся, пбзнішся, пбзніцца
ПАЗНОГАЦЬ гл. ногаць
ПАЙ, паю, М паі, мн. паі, паёў
ПАЙМЁННА, прысл.
ПАКАРЫЦЬ, -карў, -кбрыш, -кбрыць
ПАКРАПІЦЬ, -краплю, -крбпіш, -крбпіць, заг. пакраш
ПАКРЫСЁ, прысл.
ПАКРЫЦЦЁВЫ. Прым. да пакрыццё.
ПАКЎЛЬ ШТО, прысл.
ПАКЎТЛІВА і ПАКЎТНА, прысл.
ПАЛА, мн. пблы (з ліч. 2, 3, 4 палы), пблаў
~— 259	~ ПДЛІМЕРЫЗАЦЫЯ
ПАЛАНІЦЬ, -ланю, -лбніш, -лбніць
ПАЛАСА — (радзей) ПАЛОСА, для абодвух мн. палбсы, палбс і -саў. Супадаюць у знач.: 1. Тонкі доўгі кавалак тканіны, паперы і пад. Паласа (палоса) жалеза. 2. Доўгая, вузкая частка зямлі, прасторы; рыса, лінія. Вузкая паласа (палоса) лесу цягнецца ўздоўж сена-жаці. Шызыя палосы дыму ўзняліся ў неба. 3. Нешы-рокі палетак. Кожнаму гаспадару выдзялялася пала-са (палоса) зямлі.
Паласа ўжыв. яшчэ ў знач. 1. Раён, пояс, зона; учас-так, тэрыторыя, дзе што-н. адбываецца. Лесастэпавая паласа. Прыфрантавая паласа. 2. перан. Прамежак часу, перыяд. У яе жыцці пачалася новая паласа расчараванняў. 3. Набраная або аддрукаваная старон-ка газеты, кнігі і інш. На рэдактарскім стале ляжалі свежыя друкарскія палосы.
паласкАць, -лашчў, -лбшчаш, -лбшча, заг. палашчы ПАЛАТАНЫ [не палатаны] палАтаць [не палатаць]
ПАЛАТНО, -на, М -нё, мн. палбтны, палбтнаў і палб-цен, палацён
палАці, -цяў, адз. няма
палАш, палаша, Т -шбм, М -шьі, мн. -шы, -шбў (від халоднай зброі)
ПАЛЕА... — першая частка складаных слоў са значэн-нем: ‘які мае адносіны да старадаўнасці; старадаўні’ (палеагён, палеазаўр, палеаліт); ‘які мае адносіны да вывучэння глыбокай старадаўнасці’ (палеанталдгія, палеабатаніка, палеаграфія, палеазаалбгія). Пішац-ца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі другая частка слова ўжываецца як сама-стойная.
ПАЛЕСЦІНА, Палесціны, М Палесціне
ПАЛІ... гл. полі...
ПАЛІ^ІЁРЫ, -раў, адз. палімёр, -pa, М -ры. Хім.
ПАЛІМЕРЫЗАЦЫЯ, РДМ -цыі. Хім.
ПАЛІТ...
260 ----
ПАЛІТ... — першая частка складаных і складанаскаро-чаных слоў, якая па знач. адпавядае слову палітыч-ны (палітаддзёл, палітасвёта, палітвучбба, паліт-гуртбк, палітзняволены, палітзаняткі, палітінфар-мйцыя, палітрўк, палітшкбла, палітэканбмія). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск, калі другая частка слова ўжываецца як са-мастойная.
ПАЛІТ0, нескл., н.
ПАЛІТОЛАГ, -га, ДМ -гу
ПАЛІТАЛОГІЯ, РДМ -гіі
ПАЛІТПРАСВЁТРАБОТА, ДМ -бце
ПАЛІТЎРА, ДМ -ры (лак для паліроўкі вырабаў з дрэ-ва)
ПАЛІТУРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе
ПАЛ'ІТЫКА- — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову палітычны ‘звязаны з паліты-кай’ (палітыка-адміністрацыйны, пал'ітыка-асвёт-ніцкі, палітыка-выхавйўчы, палітыка-масавы, пал'і-тыка-эканамічны, палітыка-юрыдьічны). Пішацца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
ПАЛІЭДР, -pa, М -ры. Мат.
ПАЛОН, -ну, М -не, мн. няма
ПАЛОСА гл. паласа
ПАЛЫН, палынў, М -нё
ПАЛЫНОВЫ. Прым. да палын.
ПАЛЬМА, Р мн. пальм і пальмаў
ПАЛЬЧАТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
ПАЛЯ, Р мн. паляў
ПАЛЯВІК, палевіка, М -кў, мн. -кі, -кбў
ПАЛЯНДВІЦА, Р мн. -віц
ПАЛЯРОІД, -ду, М -дзе
ПАЛЯРЫЗАТАР, -pa, М -ры
ПАЛЯРЫМЕТР, -pa, М -ры
ГІАЛЯРЫСКОП, -па, М -пе
--- 261
ПАНТЭОН
памёшчыцка-буржуАзны
ПАМІДОР, -pa, М -ры і TAMÄT, -та (бат.) і -ту (кул.), М тамаце
ПАМІДОРНЫ, (разм.) ПАМІДОРАВЫ і ТАМАТНЫ, (ра-дзей) TAMÄTABbI
ПАМФЛЁТ, -та, М -ёце— САТЬІРА, РДМ -ры. Супада-юць у знач. ‘мастацка-публіцыстычны твор сатырыч-нага характару’. Кіраванне: на каго-што. Верш уяўляе сабою востры літарапгурны памфлет (вострую літа-ратурную сатыру) на адмоўныя з’явы жыцця.
Сатыра ўжыв. яшчэ ў знач.: І.Форма мастацкага ад-люстравання рэчаіснасці. Гнеўная сатыра Ювенала. 2.Перан. Рэзкае высмейванне каго-н., чаго-н. Вы-ступіць з сатырай на чыноўніцка-бюракратычную сістэму.
ПАМЯЛО, -ла, М -лё, мн. памёлы (з ліч. 2, 3, 4 памя-лы), памёл і памёлаў
IIÄH... і nÄH- — першая частка складаных слоў, якая абазначае, што з’ява або прымета, выражаныя другой часткай слова, адносяцца да ўсяго, распаўсюджваюц-ца на ўсіх. Пішацца: а) злітна з агульнымі назоўні-камі і прыметнікамі (панславізм, панцюркізм, панаме-рыкбнскі, панафрыканскі, панісламісцкі), перад літа-рамі е, ю, я пішацца з апострафам (пан’еўрапёйскі, пан’япбнскі); б) праз дэфіс з іменем уласным з заха-ваннем напісання вялікай літары (пан-Еўрбпа). Mae пабочны націск.
ПАНЁЛЬ, Т -ллю, Р мн. панёлей і -'ляў
ПАНЁЛЬНА-БЛОЧНЫ
ПАНЁЛЬНА-ФРЭЗЕРНЫ
ПАНІКЁР, -pa, М -ру
ПАНІХІДА. Кіраванне: па кім. Паніхіда па загіблых воінах.
ПАНО, нескл., н.
ПАНСІЁН, -на, М -не
ПАНТОННА-МАСТАВЬІ
ПАНТЭ0Н, -на, М -не
пАнчэн-лАма
262 ----
пАнчэн-лАма, панчэн-ламы, М панчэн-ламе, м.
ПАНЧОХІ, -чох, адз. панчбха, ДМ -чбсе
ПАПАЙЯ, РДМ -йі. Earn.
папалАм гл. напалам
пАпараць, Т -ццю, Р мн. -цей і -цяў
ПАПАЎДНІ, прысл.
ÜAIIÄXA, ДМ папасе, Р мн. папах
ПАП’Ё-МАШЭ, нескл., н.
ПА-ПЁРШАЕ, прысл.
ПАП-ЗОРКА, ДМ -рцы, Р мн. пап-збрак
ПАПІЛЬЁТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
ПАШРУС, -са (расліна; помнік пісьменнасці) і -су (ма-тэрыял для пісьма), М -се
ПАПІРУСНЫ і ПАПІРУСАВЫ
ПАП-МЎЗЫКА, ДМ -зыцы
ПА ПРАЎДЗЕ, прысл.
ПАПУРЫ, нескл., н.
ПАПЯЛІСТА-РЎСЫ
ПАПЯЛІСТА-ШЭРЫ
ПАПЯРОСА, Р мн. папярбс і (разм.) ПАПЯРОСКА, ДМ -сцы, Р мн. -сак
ПАПЯРЭЧНА-ВІНТАВЫ
ПАРА1... — першая частка складаных слоў (ад грэч. para — побач, каля), якая абазначае: ‘знаходжанне побач, каля таго, што названа другой часткай слова’ (парагрып, паралінгвістыка, парапсіхалогія, пара-тыф); ‘узнікненне ў сувязі са знаходжаннем побач з тым, што названа другой часткай слова’ (параімуні-пгэт, парамагнетызм). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой ча-стцы слова націск падае не на першы склад.
ПАРА2... — першая частка складаных слоў, якая абазна-чае ‘пар — газ, у які ператвараецца вада пры награ-ванні; паравы’ (параачышчальнік, паравадзяньі, пара вбз, парапавётраны, парагазавы, парасілавы, пара-турбіна, парацеплахбд, параўтварэнне, парахбд).
--- 263
ПАРНАС
Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.
ПАРА, мн. пбры (з ліч. 2, 3, 4 парьі), пор і пбраў ÜÄPABAK, -бка, М -ку, мн. парабкі, -каў і парабкі, -кбў ПАРАБАЛА, Р мн. парабал Мат.
ПАРАВОЗА-ГАДЗІНА, ДМ паравбза-гадзіне, ж.
ПАРАВ03АМЕХАШЧНЫ
ПАРАВ03АРАМ0НТНЫ
парАд-алё, парада-алё, М парадзе-алё, м. ПАРАДЗІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць ПАРАДЬІГМА, Р мн. парадьігмаў ПАРАДЬІЙНА-САТЫРЬІЧНЫ
ПАРАЛЁЛЬ, Т -ллю, Р мн. паралёлей і -ляў
ПАРАЛЁЛЬНА-ВАЛАКНІСТЫ ПАРАЛЕЛЬНАДЗЁЮЧЫ (тэрмін)
ПАРАЛІЧ, -чу, М -чы і (разм.) ПАРАЛЮПІ, -шу, М -шы ПАРАЛОН, -ну, М -не паранджА, мн. -джы, -джэй ПАРАНТЭЗ, -за, М зе пАраправод, -да, М -дзе [не парапрбвад] пАрастак, -стка, М -ку, мн. парасткі, -каў ПАРАШОК, -шка (лёкавае рэчыва) і -шкў (расцёртае цвёрдае рэчыва), М -шкў, мн. парашкі, -кбў
ПАРАСЯ, і ПАРАСЁ, для ободвух РДМ парасяці, Т -сём, мн. -сяты, -сят
парашўтна-дэсАнтны парашўтна-пасАдачны пАркава-гаспадАрчы паркАль, -лю, М -лі, м. ПАРКАЛЁВЫ [не паркалевы] паркётна-шліфавАльны ПАРНАПЁРЫСТЫ. Бат.
IIAPHÄC, -са, М -се (свет паэтаў і паэзіі). Пішацца з ма-лой літары. Але: Парнас — міф. (назва гары).
ПАРНІКОВА-ЦЯПЛІЧНЫ
264 ---
ПАРНІКОВА-ЦЯПЛІЧНЫ
ПАРОГ, -га, М парбзе
ПАРОДЗІСТЫ і ПАРОДНЫ. Супадаюць у знач. ‘надзе-леньі якасцямі добрай пароды’. Пародзістая (парод-ная) жывёла. Пародны ў гэтым значэнні ўжыв. рэдка. Пародзісты ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. уст. Надзелены ры-самі, што сведчаць аб арыстакратычным паходжанні. 2.разм. Моцнага складу, здаровы, дужы.
Пародны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘надзелены якасцямі высокага гатунку’ (пра расліны). Пародныя якасці насення.
ПАРОДЫЯ, Р мн. парбдый
ПА-Р03НАМУ, прысл.
ПАРОЛЬ, -ля, М -лі, мн. парблі, -ляў
ПАРОЎНУ, прысл.
ПАРТАМАНЁТ, -та, М -ёце
ПАРТПЛЁД, -да, М -дзе
ПАРТСІГАР, -pa, М -ры, Р мн. -раў
ПАРТУПЁЯ, Р мн. -пёй
ПАРТФЁЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
ПАРТЫТЎРА, Р мн. -тўр
ПАРТЭР, -pa, М -ры [не партэр], М -ры, мн. партэры, -раў
ПАРУС, -са, М -се, мн. парусы, -сбў — (паэт.) ВЁТРАЗЬ, -зя, М -зі, м. Супадаюць у знач. ‘прыстасаванне з ка-валка тканіны, якое пад уздзеяннем ветру прыводзіць у рух судна’.
Парус ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Кавалак тканіны, які на-цягваецца на крылы ветранога млына. 2. бат. Пялёстак у кветках бабовых раслін. 3. архіт. Трохвугольнае сфе-рычнае скляпенне ў форме надзьмутага паруса.
пАрусна-маторны
гіАрусна-ракётны
ПАРФУМЁРНА-АПТЭКАРСКІ
ПАРФУМЁРНА-КАСМЕТЫЧНЫ
ПАРЦЫЁННЫ. Прым. да порцыя.
--- 265
ПАТЭФ0Н
ПАРЦЬЁ, нескл., м.
ПАРЦЬЁРА, Р мн. парцьёр
ПАРЦЯНЬІ [не парцяны]
ПАРЫ, нескл., н.
ПАРЫТЭТ, -ту, М -эце
ПАСАЖЫРА-КІЛАМЁТР, пасажьіра-кіламётра, М паса-жыра-кіламётры, м.
ПАСАЖЫРА-МЁСЦА, пасажьіра-мёсца, М пасажыра-мёсцы, н.
ПАСАЖЬІРАПЕРАВОЗКА, ДМ -зцы, Р мн. -зак пасажьіраўмяшчАльнасць
ПАСЁЎ гл. сяўба
ПАСЛАНЁЦ, -нца, М -нцў, мн. пасланцы, -цбў
ПАСЛОЎНА, прысл.
ПАСЛЯЗАЎТРА, прысл.
ПАСЎТАЧНА, прысл.
ПАСЬЯНС, -са, М -се (карцёжная ігра) ПАСЯДЖЭННЕ, -ння, М -нні [не пасёджанне] ПАСЯРЭДЗІНЕ, прысл.
ПАТ0ЛАГААНАТАМ, -ма, М -ме
ПАТ0ЛАГААНАТАМІЧНЫ
ПАТОЧНА-ГЛЮКОЗНЫ
ПАТРОХУ і ПАТРОХІ, прысл.
ПАТРЎЛЬ, -ля, М -лі, мн. патрулі, -лёў
ПАТРЫЁТ, -та, М патрыёце
ПАТРЫЦЫЙ, -цыя, М -цыю, Р мн. -цыяў патрыярхАльна-радавы
ПАТРЫЯТЫЧНЫ
ПАТЭЛЬНЯ гл. скаварада
ПАТЭНТ, -та, М -нце ПАТЭТЫКА, ДМ -тыцы ПАТЭФОН, -на, М -не
ПАЎ...
266 ----
ПАЎ... і ПАЎ- — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам палова, палавіна.
Адна група складаных слоў утворана шляхам злучэн-ня прэфіксоіда паў- і назоўніка ў назоўным склоне (паўабарбт, паўаўтамат, паўбак, паўбаркас, паўбокс, паўбутэлька, паўдрымбта, паўсукно). Сюды адносяц-ца і словы, утвораныя пры дапамозе конфіксаў (пры-стаўка+суфікс), якія адначасова далучаюцца да асно-вы (паўбутэлек, паўмісак, паўгодак, паўгбддзе, паў-днёўка). Утварэнні гэтай групы выступаюць як адзі-нае слова. Паў- у іх складзе амаль не мае самастойнага значэння і набліжаецца да прыстаўкі.
Другая група складаных слоў утворана шляхам злу-чэння прэфіксоіда паў- і назоўніка ў родным склоне (паўабарота, паўаршына, паўбутэлькі, паўвёку, паў-гектйра, паўгода, паўдарбгі, паўзмёны, паўкварты, паўлітра, паўнёба, паўстагдддзя).
У асобных словах назіраецца варыянтнасць, якая фіксуецца слоўнікамі (паўрубля і паўрубель, паўсотні і паўсотня, паўбутэлькі і паўбутэлька).
Напісанне. У складаных словах, якія з’яўляюцца агуль-нымі назвамі, паў- пішацца злітна (паўмёсяц, паўгадзі-ны, паўсбтні), перад уласнымі назвамі — праз дэфіс (паў-Еўрбпы, паў-Мінска).
Скланенне. Словы тыпу паўаўтамат, паўсотня, паў-сукно маюць катэгорыю роду, ліку і скланяюцца як агульныя назоўнікі з аналагічнай асновай (паўаўта-мат — Р паўаўтамата — Д паўаўтамату — В паў-аўтамат — Т паўаўтаматам — М паўаўтамаце, мн. паўаўтаматы — паўаўтаматаў і г. д.).
Словы тыпу паўлімона, паўгадзіны, паўнеба ў літара-турнай мове ўжываюцца пераважна ў форме назоўна-га і вінавальнага склонаў.
У гутарковай мове адзначаюцца і іншыя склоны: ся-дзець на паўгектары, прыйсці паўхвілінай пазней. Аналагічная з’ява назіраецца ў фразеалагізмах: спы-няцца (спыніцца) на паўдарозе.
ПАЎЗА, Р мн. паўзаў
ПАЎЗЦІ, паўзў, -зёш, -зё, -зём, -зяцё, -зўць, пр. поўз, паўзла, -лб
--- 267
ПАЦЫФІСЦКІ
ПАЎТАРЛ, м. і н„ ліч. дробавы. Ужыванне. Спалучаецца з назоўнікамі мужчынскага і ніякага роду, якія ста-яць у родным склоне. Паўтара дня. Паўтара дзесят-ка. Паўтара вядра.
Скланенне. Ва ўсіх склонах паўтара захоўвае адну і тую ж форму. Назоўнік пры ліч. паўтара ў назоўным, род-ным і вінавальным склонах ужываецца ў адз. л., у астатніх склонах— у мн. л.: НРВ паўтара дня, Д паўтара дням, Т паўтара днямі, М паўтара днях.
ПАЎТАРАСТА, ліч. дробавы. Ужыванне. Спалучаецца з назоўнікам у форме роднага склону мн. л.: паўтара-ста nap абутку. Скланенне. Ва ўсіх склонах захоўвае адну і тую ж форму.
ПАЎТАРЫ, ж., ліч. дробавы.. Ужыванне. Спалучаецца з назоўнікамі жаночага роду, якія стаяць у родным склоне. Паўтары гадзіны. Паўтары нядзелі.
Скланенне. Ва ўсіх склонах паўтары захоўвае адну і тую ж форму. Назоўнік пры ліч. паўтары ў назоўным, род-ным і вінавальным склонах ужыв. у адз. л., а ў ас-татніх склонах — у мн. л.: НРВ паўтары гадзіны, Д паўтары гадзінам, Т паўтары гадзінамі.
ПАЎМІЛЬЁННЫ
ПАЎНА... гл. поўна...
ПА-ЎСЯКАМУ, прысл.
ПАЎТАРЫЦЬ, паўтарў, паўторыш, -рыць
ПАЎТРАЦЯ, нескл., ліч. колькасны.. Разм., уст.
ПАЛТЭРГЁЙСТ, -ту, М -сце, Р мн. -стаў
ПАЎФІНАЛ, -лу, М -ле
ПАХ, РДМ паху
ПАХА, ДМ пасе, Р мн. пах (унутраная частка плечавога вьігібу)
ПАЦІХУ, прысл.
ПАЦЫЁНТ, -та, М -нце
ПАЦЫФІЗМ, -му, М -ме
ПАЦЫФІСТ, -та, М -сце, Р мн. -стаў
ПАЦЫФІСЦКІ
ПАШПАРТ
268 ----
пАшпарт, -та, М -рце, мн. пашпарты, -тбў
ПАШТАЛЬЁН, -на, М -не і ПАШТАВІК, -ка, М -кў, мн. -кі, -кбў
ГІАШТАМТ, -та, М -мце
ПАШТАМЦКІ
ПАШТОВА-ПАСАЖЫРСКІ ПАШТОВА-ТЭЛЕГРАФНЫ ПАШТЭТ, -ту, М -эце ПЕАН, -на, М -не. Літ.
ПЁВЕНЬ, пёўня, М -ні, мн. пёўні, -няў
ПЕГАС, -са, М -се. Пішацца з вялікай літары. Міф.
ПЕДАЛЬ, Т педаллю, Р мн. -лей і -ляў
ПЕДЫКЮР, -ру, М -ры
ПЕДЫЯТР, -pa, М -ру, Р мн. -траў [не педыятараў]
П’ЕДЭСТАЛ, -ла, М -ле
ПЁЗА і ПЁСА, нескл., н. (грашовая адзінка)
ПЁЙДЖЭР, -pa, М -ры
ПЁЙДЖЫНГ, РДМ -гу (спосаб сувязі з дапамогай пей-джэра)
пейзАж, -жу (краявід), -жа (малюнак краявіду; жанр мастацкага жывапісу), М -жы
ПЕКЦІН, -ну, М -не
ПЕЛЕНГАТАР, -pa, М -ры, Р мн. -раў пеленгАцыя
ПЕЛЬМЁНІ, -няў, адз. пельмёнь, -ня, М -ні, м. П’ЕМОНТ, П’ембнта, М П’ембнце (горад) ПЁНАБЕТ0Н, -ну, М -не пёнакерАміка, дм -міцы ПЕНАЛ, -ла, М -ле пенАльці, нескл., н. Спарт.
пёнаметАл, -лу, М -ле пёнаплАст, -ту, М -сце пёнаплАстык, РДМ -ку пёнасілікАт, -ту, М -аце
--- 269
ПЕРГАМЕНТ
ПЁНАШКЛО, М -лё
ПЁНАШКЛЯНЫ
ПЕНДЖАБ, Пенджаба, М Пенджабе
ПЁНІ, нескл., н. (манета)
ПЕНТАГОН, -на, М -не, Р мн. -наў (мат.). Але: Пентагон (з вялікай літары), Пентагбна, М Пентагбне (назва міністэрства абароны ў ЗША).
ПЕН-КЛУБ, пен-клўба, М пен-клўбе
ПЕНС, пёнса, М -се, Р мн. -саў (манета)
ПЕНСНЭ, нескл., н.
ПЕНЬ, пня, М (на) пні [не (на) пню], мн. пні, пнёў
ПЕНЬЮАР, -pa, М -ры
ПЁНЯ, -ні, мн. няма, ж. (штраф)
ПЁПСІ-КОЛА, нескл., н.
ПЕРАГНОЙНА-ТАРФЯНЬІ
ПЁРАД, пёрада (у спалучэнні: перада мной), прыназ.
ПЕРАДУМОВА, Р мн. -мбў
ПЕРАЁЗД, -да (месца, дзе можна пераехаць праз што-н.),
-ду (дзеянне), М -дзе
ПЕРАЙМЕНАВАНЫ [не пераймянбваны] перайменавАць, -мянўю, -мянўеш, -мянўе, -мянўюць ПЕРАЙЦІ, перайдў, пярбйдзеш, -дзе, -дзем, -дзеце, -дуць ПЕРАКАЦІ-ПОЛЕ, перакаці-пбля, М перакаці-пблі, мн. няма.
ПЕРАЛЁСАК, РДМ -ку, Р мн. -каў
IIEPAMÄX, РДМ -ху. Спарт.
ПЕРАМЁННА-ПАСТАЯННЫ
ПЕРАСУКАНЫ [не перасўканы]
ПЁРАСЫЦЬ, ж., Т -ццю (стан празмернай насычанасці) ПЕРАЦЯЦЬ, ператнў, -нёш, -нё, -нём,-няцё, -нўць, пр. перацяў, -цяла, -цялб, заг. ператні
ПЕРАШЬІЕК, -шыйка, ДМ -ку
ПЕРАЯРАК, -рка, ДМ -ку, м. і ПЕРАЯРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак, ж. (жывёліна мінулагодняга прыплоду)
ПЕРГАМЕНТ, -ту, М -нце
ПЕРЛАМЎТР
270
ПЕРЛАМЎТР, -ру, М -ры
ПЁРЛЫ, -лаў, адз. перл, -ла, М -ле
ПЕРМАНЁНТ, -ту, М -нце
ПЕРПЕНДЫКУЛЯР, -pa, М -ры ІІЕРПЁТУУМ-МОБІЛЕ, нескл., н.
ПЕРС0НА ГРАТА, нескл., ж.
ПЕРСОНА НОН ГРАТА, нескл., ж.
ПЕРСПЕКТЫВА, Р мн. -тыў
ПЁРСЦЕНЬ гл. пярсцёнак
ПЕРФАКАРТА, М -рце, Р мн. -картаў ПЕРФАСТЎЖКА, М -жцы, Р мн. -жак ПЁРЦАВЫ гл. пярцовы
ПЕРША... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам першы, першасны (пёршаад-крывйльнік, пёршаразраднік, пёршааснбва, пёрша-крыніца, пёршапрычына, першабьітны, пёршагатун-кбвы, пёршадрукавйны, першакласны, пёршапачаткб-вы, пёршаступённы, пёршачаргбвы). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.
ПЕРШАБЙТНААБШЧЫННЫ
першадрукАр, -ра, ДМ -рў, мн. першадрукары, -рбў ПЕРШ-НАПЕРШ, прысл.
ПЕРШАНАСТАЎНІК, -ка, ДМ -ку, Р мн. -каў
ПЕРШАПРАХ0ДЗЕЦ, -дца, ДМ -дцу і ПЕРШАПРА-
ХОДЦА, -дцы, ДМ -дцу, Р мн. для абодвух -дцаў ПЕРШАЦВЁТ, -ту, М -вёце. Бат.
ПЕРШЭРОН, -на, М -не (парода ламавых коней)
ПЕРЫГЁЙ гл. апагей
ПЕРЫГЁЛІЙ, -лія, М -ліі
ПЕРЫЁДЫКА, ДМ -дыцы
ПЕРЫМЕТР, -pa, М -ры
ПЕРЫПЕТЬЙ, -тый, адз. перыпетьія, РДМ -тыі
ПЕРЫСКОП, -па, М -пе
ПЕРЫСТАКРЬІЛКА, ДМ -лцьі, Р мн. -лак. Заал.
--- 271
ПІКНІК
ПЕРЫСТАКРЫЛЫЯ, -лых. Заал.
ПЕРЫСТАЛІСТЫ. Бат.
ПЕРЫСТАЛЬТЫКА, ДМ -тыцы. Фізіял.
ПЕРЫФЕРЫЙНЫ
ПЕРЫФЕРЫЯ, РДМ -рыі
ПЕРЫФРАЗА, Р мн. -фраз, ж. і ПЕРЫФРАЗ, М -зе, Р мн. -заў, м.
ПЕРЫФРАЗАВАНЫ [не перафразбваны] перыфразавАць, -зўю, -зўеш, -зўе, -зўюць ПЕРЫЯД, -ду, М -дзе, Р мн. -даў
ПЕРЫЯДЫЗАЦЫЯ, РДМ -цыі
ПЕРЫЯДЫЧНАСЦЬ, РДМ -сці
ПЁСА гл. пеза
П’ЁСА, Р мн. п’ес
ПЕСІМІЗМ, -му, М -ме
ПЕСІМІСТ, -та, М -сце, Р мн. -таў
ПЁСНЯ, Р мн. пёсень
ПЁСНЯ-PAMÄHC, М пёсні-рамансе, ж.
ПЕТЫТ, -ту, М -ыце (дробны друкарскі шрыфт)
ПЕЦЬ, пяю, пяёш, пяё, пяём, пеяцё, пяюць, пр. пеў, пё-ла, пёлі; заг. пей, пёйце
ПЕЧ, Т пёччу, Р мн. пёчаў [не пячэй]
ШКАВЫ [не піковы]. Прым. da пікі.
ПІКЁ, нескл., н. (від тканіны; спосаб зніжэння самалё-та)
ШКЁТ, -та, М -ёце, Р мн. -ётаў
пікетавАнне
ПІКЕТАВАЦЬ, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць
ПІКЕТАЖ, -жу, М -жы. Геад.
ПІКІРАВАЦЬ — ПІКІРАВАЦЬ. Розняцца значэннем.
Пікіраваць, -рую, -руеш, -руе, -руюць. Зніжацца на вя-лікай хуткасці (пра самалёт).
Пікіраваць, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць. Перасаджваць маладыя расліны.
ШКНІК, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
ПІЛА..............................   272
ПІЛА, мн. пілы (з ліч. 2, 3, 4 пілы), піл і тлаў ІЙЛАМАТЭРЫЯЛЫ, -лаў, адз. -лу, М -ле ПІЛА-РЫБА, ДМ пілё-рыбе, мн. пілы-рыбы, піл-рыб ПІЛАТАЖ, -жу, Т -жам, М -жы пілатАжна-акрабатьічны пілатАжна-пасАдачны ШЛЕРС, -са, М -се. Map.
ПІЛОТ-ІНСТРЎКТАР, пілота-інстрўктара, мн. пілбты-інстрўктары, пілбтаў-інстрўктараў
ПІЛОТКА, ДМ -тцы, Р мн. пілбтак ПІЛОЦКІ. Пілоцкая кабіна. ШЛЬНЯ, Р мн. пільняў ПІЛЮЛЯ, РДМ -лі, Р мн. пілюль ПІ-МЕЗОН, -на, М -не. Фіз.
ПІНГ-ПОНГ, пінг-пбнга, ДМ пінг-пбнгу ПІНЖАК, -ка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў шнцэт, -та, М -эце, Р мн. -этаў ПІНЧЭР, -pa, М -рьі, Р мн. -раў (парода сабак) ШРАМІДА, Р мн. -мід ПІРАМІДОН, -ну, М -не. Фарм.
ПІРАНОМЕТР, М -ры
ПІРОГ, пірага, ДМ -гў, мн. -п, -гбў ШСЬМЕННА-КШЖНЫ ПІСЬМЕННА-ЛІТАРАТЎРНЫ ПІСЬМЁНЫ, -наў, адз. няма ПІСЬМО, мн. шсьмы, пісем і шсьмаў ПІТЭКАНТРАП, -па, М -пе ПІФАГОРАЎ: піфагбрава тэарэма (п — малое) ШФ-ПАФ, выкл., нязм.
ПІЦА, РДМ -цы Кулін.
ПІЦЦА, п’ёцца, пр. тўся, пілася, пілбся ГІІЦЭРЫЯ і ПІЦЭРЬІЯ, РДМ -рыі і -рыі ПІЦЬ, п’ю, п’еш, п’е, п’ём, п’яцё, п’юць, пр. піў, піла, пілб, заг. пі
273	ПЛАН-ГРАФІК
ПІЯДЭРМІЯ, РДМ -міі (запаленне скуры)
ПІЯЛА, мн. піялы, піял, Д піялам, Т піяламі, М піялах, ж.
ШЯНЁРЛАГЕР, -pa, М -ры піянёрска-мАсавы
ПІЯШНА гл. фартэпіяна
ПЛАВЕНЬ, плаўня, М -ні, Р мн. плаўняў (заал.), плаў-ню, М -ні (тэхн.)
ПЛАВЁЦ гл. плывец
ПЛАВІЛЬНЯ, Р мн. -няў
ПЛАГІЯТ, -ту, М -яце
ПЛАДАВОД, -да, М -дзе, Р мн. -даў
ПЛАДАВОДСТВА, М -ве
ПЛАДАЖЭРКА, ДМ -рцы. Заал.
ПЛАДЗІЦЦА, плбдзіцца, плбдзяцца
ПЛАДЗІЦЬ, пладжў, плбдзіш, плбдзіць, плбдзяць
ПЛАДАЯГАДНЫ
ПЛАДОВА-АГАРОДНІННЫ пладова-вінагрАдны ПЛАДОВА-ДЭКАРАТЫЎНЫ
ПЛАДОВА-ЯГАДНЫ
плакАт-малАнка, плаката-маланкі, М плакаце-ма-ланцы, Р мн. плакатаў-маланак, м.
ПЛАКСІВЫ [не плакслівы]
ПЛАКЎН-TPABÄ, ДМ плакўн-травё, ж. Бат.
ПЛАМБАВАННЕ, М -нні
ПЛАМБІР1, -ру, М -ры (высокагатунковае марожанае)
ПЛАМБІР2, -pa, М -ры (прыстасаванне для накладван-ня пломбы)
ПЛАМБАВАЦЬ, -бўю, -бўеш, -бўе, -бўюць (класці плом-бу ў зуб)
плАнава-арганізацьійны плАнава-бюджэтны плАнава-праёктны плАнава-фінАнсавы
план-грАфік, план-графіка, ДМ план-графіку
ПЛАНЁТА
274 ----
ПЛАНЁТА, Р мн. -нет. Скланенне. Назвы планет (Месяц, Юпітэр і інш.) скланяюцца як назоўнікі неадушаўлё-ныя. Бачу Юпітэр [не Юпітэра].
Дапасаванне. Назвы планет, якія выступаюць у ролі граматычнага прыдатка да слова планета, не дапасу-юцца ў склоне з азначаемым словам: Ляцець да плане-ты Венера. Вывучаць планету Марс.
планёта-гігАнт, планёты-гіганта, М планёце-гіган-це, ж.
ПЛАНЕТАРЫЙ, -рыя, М -рыі, Р мн. -рыяў
ПЛАНЁР, -pa, М -ры [дап. таксама планер] ПЛАН-KÄPTA, ДМ план-карце, ж.
ПЛАНКТОН, -ну, М -не (сукупнасць найдрабнейшых ар-ганізмаў)
ПЛАН-СХЁМА, ДМ план-схёме, ж.
ПЛАНТАЖ, -жў, М-жы. С.-г.
ПЛАНШАЙБА, Р мн. -шайбаў
ПЛАНШЭТ, -та, М -эце, м. і (разм.) ПЛАНШЭТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так, ж.
ПЛАСТ, пласта, М -сцё, мн. пластьі, -тбў ПЛАСТАВЫ [не пластавы]. Пластавы вугаль. ПЛАСТМАСА (пластычная маса) ПЛАСЦІШСТАЖАБРАВЫЯ, наз. Заал.
ПЛАТО, нескл., н.
ПЛАТФ0РМА, Р мн. -фбрм і -фбрмаў
ПЛАЎНІК, -ка, М -кў, мн. -кі, -кбў. Анат.
ПЛАЎНІКОВЫ. Прым. da плаўнік.
ПЛАХА, ДМ пласе, Р мн. плах плацдАрм, -ма, М -ме. Вайск.
ПЛАЦЁЖ, плацяжў, Т -жбм, М -жы, Р мн. плацяжбў ПЛАЦКАРТА, ДМ -карце, Р мн. -картаў [не плацкарт, л«.]. Чыг.
ПЛАЦЦЕ, -цця, мн. плацці, -ццяў (сукенка) плАцце-касцюм, плацця-касцюма, М плацці-касцю-ме, н.
ПЛАЧ, плачу, Т плачам, М плачы
--- 275
ПЛЎНЖЭР
ПЛАШКОЎТ, -та, М -кбўце. Марск.
ПЛАШЧ, плашча, М -чы, мн. плашчьі, -чбў
ПЛАШЧ-НАКІДКА, плашч-накідкі, М плашч-накідцы, Р мн. плашч-накідак, ж.
плашч-палАтка, плашч-палаткі, ДМ плашч-палат-цы, Р мн. плашч-палатак, ж.
ПЛЕБІСЦЫТ, -ту, М -ьіце
ПЛЁЕР і ПЛЁЙЕР, для абодвух -pa, М -ры, Р мн. -раў
ПЛЁЗІЯЗАЎР, -pa, М -ры
ПЛЕЙБОЙ, РДМ -ббю, Р мн. -ббяў
ПЛЁМЯ, плёмя і плёмені, Д плёмю і плёмені, В плёмя, Т плёмем і плёменем, М плёмі і плёмені, мн. плямё-ны, плямён і плямёнаў
ПЛЕНАРНЫ. Пленарнае пасяджэнне.
ПЛЕНЭР, -ру, М -ры. Жыв.
ПЛЁЧЫ, плячэй і плеч (пераважна ва ўстойлівых выра-зах), Д плячам, Т плячамі і плячыма, М плячах, адз. плячб, М (на) плячьі
ПЛЕЯДА, ДМ плеядзе, Р мн. плеяд. Але: Плеяды, Пле-яд і Плеядаў (назва сузор’я)
ПЛЕЎРЬІТ, -ту, М -ыце. Мед.
ПЛІСЭ, нескл., н.
плод, -да, М плбдзе, мн. плады, -дбў
ПЛ0ДААГАРОДНІНА
ПЛ0ДААГАРОДНІННЫ
ПЛ0ДАКАНСЁРВАВЫ
ПЛ0ДАПЕРАПРАЦОЎЧЫ
ПЛОМБА, Р мн. плбмбаў
ПЛ0СКАРАЎНІННЫ
ПЛ0СКАЦЫЛІНДРБІЧНЫ
ПЛбСКАШЛІФАВАЛЬНЫ
ПЛОТ, плбта, М плбце, мн. платы, -тбў
ПЛУГ, плўга, М плўзе, мн. плугі, -гбў
ПЛЎЖНА-РОТАРНЫ
ПЛЎНЖЭР, -pa, М -ры. Тэх.
ПЛЫВЁЦ
276 —“
ПЛЫВЁЦ, плыўца, М -цў і ПЛАВЁЦ, плаўца, М -цў, мн. адпаведна плыўцы, плаўцы, Р мн. для абодвух -цбў
ПЛЫНЬ, Т плынню, Р мн. пльіней і плыняў
ПЛЫСЦІ і плыць, для абодвух плывў, плывёш, плы-вё, плывём, плывяцё, плывўць, пр. плыў, плыла, пльі-лб, заг. плыві
плыт, плыта, М плыцё, мн. плыты, -тбў
ПЛЮРАЛІЗМ, -му, М -ме
ПЛЮС1, плюса, М -се, мн. плюсы, -сбў (матэматычны знак)
ПЛЮС2, плюсу, М -се, мн. няма (від баваўнянай тканіны) ПЛЮСАВЫ. Прым. да плюс1. Плюсавая тэмпература. ПЛЯЦЁНЬ, плятня, М -ні, мн. плятні, -нёў
ПЛЯЧО, М -чы, мн. плёчы, Т плячамі і плячыма, пля-чэй і плеч
ПНЕЎМАТЫЧНЫ
ПОГЛЯД — ПАГЛЯД, для абодвух -ду, М -дзе, мн. -ды, -даў. Супадаюць у знач. ‘скіраванасць позірку’, ‘вы-раз вачэй’. Пераводзіць погляд (пагляд) на каго-н., што-н. Погляд (пагляд) — ясны, чысты. Погляд ужыв. яшчэ ў знач. ‘пункт гледжання’.
ПОЗНІ іпозны
ПОКРЫВА, н. і ПОКРЫЎ, -рыва, М -ве, м„ мн. для абод-вух няма
ПОКРЫЎНЫ. Прым. да покрыва, покрыў.
ПОКУЦЬ, Т пбкуццю, Р мн. пбкуцей і -цяў
ПОЛА, нескл., н. (спартыўная гульня)
ПОЛАЗ, -за, М -зе, Р мн. палазьі, -збў (частка саней)
ПОЛЕ, М пблі, мн. палі, палёў
П0ЛЕАХОЎНЫ
П0ЛІ... і ПАЛІ... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач.: 1)слову многа (поліартрыт, пбліві-таміны, пдлікрысталічны, палігамны, паліглбт, палі-тэхнікум, пблітэхнічны, пдліяміэліт); 2) словам палі-меры, палімерны (пдлікандэнсйцыя, пдліпрапілён, пблі-стырдл, пбліэфіры). Пішуцца разам з наступнай част-
--- 277
IIPÄBA
кай слова. Полі... пішацца, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад, мае пабочны націск.
ПОЛІС, -са, М -се
ПОЛІСЕМІЯ, РДМ -міі (мнагазначнасць)
П0ЛІЭТЫЛЁН, -ну, М не
П0ЛІЯМІЭЛІТ, -ту, М іце. Мед.
П0ЛІЯЭНЦЭФАЛІТ, -ту, М -іце. Мед.
ПОЛУДЗЕНЬ, пблудня, М -дні
ПОЛЫМЯ, -мя, Д -мю, Т -мем, М-мі, мн. няма полюс, -са, М -се, мн. пблюсы, -саў ПОМПА, Р мн. пбмпаў
ПОНІ, нескл., м.
ПОНЧА, нескл., н.
ПОРТ1, пбрта, М пбрце, мн. пбрты, -таў (месца для ста-янкі, пагрузкі і разгрузкі суднаў)
ПОРТ2, пбрту, М пбрце, мн. няма (від тканіны) ПОРШАНЬ, пбршня, М -шні, мн. пбріпні, -шняў ПОСЛУХ, -ха, М -ху (гіспг. — сведка на судзе) і РДМ -ху (пакорнасць; манастырскі абавязак; чутка, пагалоска) пост1, паста, М (на) пастў (месца назірання, аховы), мн. пасты, -тбў
ПОСТ2, пбсту, М пбсце (царк. — устрыманне ад скаром-най ежы)
П0ЎНА... і ПАЎНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову поўны ‘ва ўсім аб’ёме; завершаны, даведзены да канца; вычарпальны’ (поўна-галбссе, поўнаметражны, паўнавбдны, паўнагўчны, паўнакроўны, паўнапраўны). Пішацца злітна з наступ-най часткай слова. Поўна... мае пабочны націск. Паў-на... ужываецца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад.
ПОЧАПКА, ДМ -пцы, Р мн. -пак
П0ШТА, ДМ пбшце, мн. пбшты, пбштаў
пошукава-выратавАльны
пояс, -са, М -се, мн. паясы, -сбў
IIPÄBA, М -ве, мн. правы, -вбў
прАваабаронца
278 ---
ПРАВААБАРОНЦА, -цы, ДМ -цу, Р мн. -цаў ПРАВАБЯРЭЖНЫ
ПРАВАДЬІР, правадыра, М -рў, мн. правадыры, -рбў
ПРАВАПІС, -су, М -се, Р мн. -саў прАвафланговы прАваэкстрэм'ісцкі
ПРАВЁЖ, правяжў, М -жы. Гіст.
ПРАВІЛА, М -ле, Р мн. правіл і правілаў
ПРАВІНЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. -цый
ПРАВІНЦЫЯЛЬНЫ
ПРАГРАМА-МАКСІМУМ, ДМ праграме-максімум, ж.
ПРАГРАМА-МІНІМУМ, ДМ праграме-мінімум, ж.
прагрАмна-метадьічны
ПРАГРЭСІЎНЫ
прадАць, -дам, -дасі, -дасць, -дадзім, -дасцё, -дадўць, пр. прадаў, -дала, -лб, -лі, заг. прадай
ПРАДВЁСНЕ, -ня, М -ні, Р мн. -няў, н.
ПРАДВЁСЦЕ, -ця, М -ці, н.
ПРАДЗЕД, -да, М -дзе, Р мн. -даў
ПРАДЗЕДАЎСКІ [не прадзёдаўскі]
ПРАДЗЮСЕР, -ра, ДМ -ру, Р мн. -раў
ПРАДЗЮСЕРСТВА, М -ве
ПРАДМЁСЦЕ, -ця, Р мн. -цяў, н.
ПРАДПРЫМАЛЬНІК, -ка, М -ку [не прадпрыймальнік] і ПРАДПРЫЁМЕЦ, -мца, М -цу
прадпрымАльніцкі
ПРАДРАЧЬІ, -ракў, -рачэш, -рачэ, -рачом, -рачацё, -ракўць ПРАДЭЗІНФІЦЬІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць ПРАДЭФІЛІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць ПРАД’ЯВІЦЬ, -яўлю, -явіш, -явіць
ПРАЁЗДЖЫ — ПРАЁЗНЫ. Супадаюць у знач. ‘прыгод-ны, прызначаны для праезду’. Праезджая (праезная) дарога.
Праезджы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які праязджае міма, падарожнічае’. Праезджыя людзі.
--- 279
прамыслова-эксперыментАльны
ПРАЁКТ, -та, М -кце, Р мн. -ктаў
ПРАЕКТАВАЦЬ, незак., -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць
ПРАЁКТНЫ — ПРАЕКЦІР0ВАЧНЫ. Розняцца значэн-нем.
Праёктны. Які мае адносіны да праекта (плана ства-рэння пабудовы). Праектныя ўстановы. Праектная магутнасць. Праектная смета.
Праекціровачны. Які мае адносіны да праекціроўкі (распрацоўкі праекта). Праекціровачныя расходы.
ПРАЖЭКТАР, -pa, М -ры, мн. пражэктары, -раў [не пра-жэктары, -рбў]
ПРАЙДОХА, м. -хі, ДМ -ху, Т -хам, ж. -хі, ДМ -дбсе, Т -дбхай і -дбхаю, Р мн. для абодвух -дбх і дбхаў
пракАтна-вальцовачны пракАтна-штамповачны
ПРАКЛЁН, -ну, М -не і ПРАКЛЯЦЦЕ
ПРАКРЎСТАЎ: пракрўстава лбжа (п — малое) пралетарызавАны
ПРАЛЕТАРЫЯТ, -ту, М -яце
ПРАЛЛЯ, Р мн. пралляў
ПРАЛЬНЯ, Р мн. -няў
ПРАМЁНЬ, -ня, М -ні, мн. прамёні, -няў і прамяні, -нёў (у спец. значэнні звыч. мн. прамяні, -нёў) і ПРОМЕНЬ, прбмня, мн. прбмні, -няў
ПРАМЕТЭЕЎ: праметэеў агонь. Скланенне: Р праметэева агню, Д праметэеву агню, Т праметэевым агнём, М праметэевым агні
ПРАМЕТЭЙ, Праметэя, Праметэю. Міф. прАмкааперАцыя, РДМ -цыі, Р мн. -цый прАмтавАры, -раў, адз. няма (прамыслбвыя тавары) прАмфінплАн, -на, М -не (прамыслбва-фінансавы план)
ПРАМЫСЛОВА-ГАНДЛЁВЫ прамыслова-трАнспартны прамыслова-эксперыментАльны
ПРАМЫСЛОВЫ
280 ---
ПРАМЫСЛОВЫ — ПРОМЫСЛАВЫ. Супадаюць у знач.:
1.	Які мае адносіны да промьіслу. Прамысловы. (про-мыславы) сезон. Прамысловыя (промыславыя) брыга-ды. 2. Які з’яўляецца аб’ектам промыслу. Прамысло-вы (промыславы) звер.
Прамысловы ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які мае адносіны да прамысловасці. Прамысловы аддзел. 2. Які выраб-ляецца прамысловасцю. Прамысловыя тавары.
ПРАНЯЦЬ, праймў, прбймеш, прбйме, пр. праняў, -няла, -нялб, заг. праймі
прапАсці, -падў, -падзёш, -падзё, -падзём, -падзяцё, -падўць, пр. прапаў, -пала, -палі; заг. прападзі
ПРАПЕДЭЎТЫКА, ДМ -тыцы. Кніжн.
ПРАПІЛЁІ, -лёяў, адз. няма (парадны ўваход, брама; на-зва літаратурных зборнікаў)
ПРАПІСАЦЬ, -пішў, -пішаш, -ша, -шам, -шаце, -шуць ПРАРЭХ, -ха, ДМ -ху, Р мн. -рэхаў і ПРАРЭХА, ДМ
-pace, Р мн. -рэх і -рэхаў
ПРАСВЯТЛІЦЬ, -святлю, -свётліш, -свётліць, -свётляць ПРАСВЯЦІЦЦА, -свячўся, -свёцішся, -свёціцца, -свё-цяцца
ПРАСЁЛАЧНЫ і ПРАСЁЛКАВЫ
ПРАСЛАВЯНСКІ
ПРАСЛЁДАВАЦЬ, -дую, -дуеш, -дуе, -дуюць
ПРАСЛОЕК, праслбйка, М -лбйку, Р мн. -лбйкаў. Геад.
ПРАСТАКРЫЛЫЯ, наз. Заал.
ПРАСТ0ЛАНАСЛЁДДЗЕ, М -ддзі
ПРАСТОР, -ру, М -ры, м. — ПРАСТОРА, ж. Супадаюць у знач.: 1. Абшар. Стэпавы прастор. Неабсяжная стэпавая прастора. 2. Перан. Свабода, раздолле. Пра-стор для дзейнасці. Прастора для фантазіі.
Прастора ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Неабмежаваная пра-цягласць (ва ўсіх напрамках і вымярэннях). Водная прастора. Паветраная прастора. 2. Філас. Адна з аб’ектыўных форм існавання матэрыі. Матэрыя руха-ецца ў прасторы і часе. 3. Свабодны прамежак паміж чым-н. Бязлесная прастора.
281 ~	ПРАФЕСІЯНАЛІЗМ
ПРАСТУДЗІЦЬ і ЗАСТУДЗІЦЬ, для абодвух -студжў, -стўдзіш, -стўдзіць, -стўдзяць
ПРАСЦІНА, ДМ -нё, мн. прбсціны, -цін
ПРАСЦЯГ, ДМ -гу
ПРАСЯНЫ [не прасяньі]
ПРАТАДЭРМА, ДМ -ме, Р мн. -дэрм і -дэрмаў. Бат.
ПРАТАЗОРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак. Астр.
ПРАТРАМБІН, -ну, М -не
ПРАТЭЖЭ, нескл., м. і ж.
ПРАТЭІДЫ, -даў, адз. пратэід, -ду, М пратэідзе
ПРАТЭІНЫ, -наў, адз. пратэін, -ну, М -не ПРАТЭКЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. -цый ПРАТЭКЦЫЯНІЗМ, -му, М -ме ПРАТЭРАЗОЙСКІ. Геал.
ПРАТЭСТ, -ту, М -сце, Р мн. -стаў пратэстАнт, -та, М -нце, Р мн. -нтаў ПРАТЭСТАНТЫЗМ, -му, М -ме і ПРАТЭСТАНЦТВА, М -ве. Рэл.
пратэстАнцкі. Рэл.
ПРАФБЮР0, нескл., н. (прафсаюзнае бюрб) прафёсарска-выклАдчыцкі ПРАФЕСІЙНА-ТЭХНІЧНЫ
ПРАФЕСІЙНЫ — ПРАФЕСІЯНАЛЬНЫ. Розняцца зна-чэннем.
Прафесійны. Які мае адносіны да прафесіі, звязаны з ёю. Прафесійная арыентацыя вучняў. Прафесійная цікавасць.
Прафесіянальны. Які мае адносіны да прафесіянала — выдатнага спецыяліста, знаўца сваёй справы. Прафе-сіянальнае майстэрства. Прафесіянальны тэатр.
ПРАФЁСІЯ, РДМ -сіі
ПРАФЕСІЯНАЛ, -ла, М -ле
ПРАФЕСІЯНАЛІЗМ, -ма (спец. — слова ці моўны зва-рот, уласцівы людзям якой-н. прафесіі) і -му (які-н. занятак ці прафесія), М -ме
прафесіянАльна-тэхнічны
282 ----
прафесіянАльна-тэхнічны
ПРАФЕСІЯНАЛЬНЫ гл. прафесійны
ПРАФКОМ, ма, М -ме (прафсаюзны камітэт) ПРАФСАЮЗ, -за, М -зе (прафесійны саюз) ПРАФТЭХВУЧЫЛІШЧА, М -шчы (прафесійна-тэхніч-нае вучылішча)
ПРАФТЭХШКОЛА (прафесійна-тэхнічная шкбла) ПРАЦАДЗЁНЬ, -дня, М -дні, мн. -дні, -дзён ПРАЦЭДЎРА, Р мн. працэдўр
ПРАЦЭНТ, -нта, М -нце, Р мн. -нтаў
ПРАЦЭС, -су, М -се, Р мн. -саў
ПРАЦЯЦЬ, пратнў, пратнёш, пратнё, пратнём, пратня-цё, пратнўць
ПРАШЧА, ДМ прашчы [не прашча]
ПРОВАД, -ду, М -дзе, мн. правады, -дбў (металічны шнур, дрот)
ПРОВАД-ШЛАНГ, прбвада-шланга, М прбвадзе-шлангу ПРОМАХ, РДМ -ху [не прамах]
ПРбМЕНЬ гл. прамень
ПРОМЫСЕЛ, -слу, М -сле, Р мн. -слаў
ПРОМЫСЛАВЫ гл. прамысловы
ПРОПУСК, -ка (дакумент) і -ку (дзеянне), ДМ -ку, мн. прбпускі, -каў [не прапускі, -кбў]
ПРОСЬБА, Р мн. прбсьбаў
ПР0ЦІ... і СЎПРАЦЬ... — першая частка складаных слоў, якая абазначае: ‘прызначаны для барацьбы з чым-н.’ (процібактэрыялагічны і сўпрацьбактэрыя-лагічны, прдцігрыпбзны і сўпрацьгрыпбзны., прдцідыф-тэрыйны і сўпрацьдыфт.эрый.ны, прбцідэсантны і сў-працьдэсйнтны, прдцісамалётны і сўпрацьсамалёт-ны, прдцітбнкавы і сўпрацыпанкавы), ‘варожы ка-му-н., чаму-н.’ (проціграмадскі і сўпрацьграмадскі, процідзяржаўны і сўпрацьдзяржаўны, прдцінарбдны і сўпрацьнарбдны, прбціўрадавы і сўпрацьурадавы)-, ‘які не адпавядае, супярэчыць чаму-н.’ (прбцізакбнны і сўпрацьзакбнны)-, ‘які перашкаджае процістаяць ча-
283
ПРЫМАЧЫ
му-н.’ (прдціціск і сўпрацьціск). Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск. Проці... ужываецца часцей.
ПРУГ, прўга, М прўзе і пругў, мн. пругі, -гбў
ПРУТ, прўта, М прўце, мн. пруты, -тбў
ПРУЦЯНЫ (зроблены з прутоў)
ПРЫБ0РАБУДАЎНІЧЫ
ПРЫБОР-АЎТАМАТ, прыббра-аўтамата, М прыббры-аўтамаце
прывАтнаўлАсніцкі
ПРЫВЁТЛІВЫ і ПРЫВЁТНЫ
ПРЫВІЛЁЯ, Р мн. -лёяў і -лёй. Кіраванне: для каго, каго, на каго-што, у чым. Прывілеі для ветэранаў вайны. Бясплатнае жыллё — прывілеі нямногіх. Прывілея на выданне кніг. Карыстацца прывілеямі ў атрыманні крэдытаў.
ПРЫГАЖЎН, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў
ПРЫГАЖЎНЯ, Р мн. прыгажўнь і прыгажўняў
ПРЬІГАРШЧЫ, -чаў, адз. няма
ПРЫЁЗД, -ду, М -дзе
ПРЫЗ, прыза, М -зе, мн. прызы, -збў
ПРЫЗЫЎНІК, -ка, М -кў, мн. -кі, -кбў
ПРЫКАМАНДЗІРАВАНЫ [не прыкамандыраваны]
ПРЬІКЛАД, -ду, М -дзе (учынак, паводзіны; канкрэтная з’ява, факт; узор). Па прыкладу дарослых. Быць пры-кладам ва ўсім. Ілюстраваць даклад прыкладамі.
ПРЫКЛАД, -да (частка ружэйнага ложа) і -ду (дадатко-вы дапаможны матэрыял для шыцця адзення), М -дзе ПРЫМА-БАЛЕРЫНА, ДМ прыма-балерыне, Р мн. пры-ма-балерын
ПРЫМАК, -ка, М -кў, мн. -кі, -кбў і (разм.) ПРЫМА-КА, -кі, М -ку, м.
ПРЫМАТ, -ту, м. -маце, мн. няма. Філас.
ПРЫМАТЫ, -таў, адз. прымат, -та, М прымаце. Заал.
ПРЫМАЧЫ і ПРЫМАЦКІ. Прым. да прымак.
ПРЫМЁТА
284 ---
ПРЫМЁТА і ПРЫКМЁТА, для абодвух ДМ -мёце, Р мн. -мёт
ПРЫМЁТНЫ і ПРЫКМЁТНЫ
ПРЫМЁЦІЦЬ і ПРЫКМЁЦІЦЬ, для абодвух -мёчу, -мёціш,-мёціць
ПРЫНАМСІ, пабочн. сл.
ПРЫНАРАВІЦЦА, -раўлюся, -рбвішся, -рбвіцца, -рбвяцца
ПРЫНТЭР, -pa, М -ры
ПРЫПЁЎКА, ДМ -пёўцы, Р мн. -пёвак [не прыпеўка] ПРЫПЫШЦЬ, -пыню, -пыніш, -пыніць, -пьіняць ПРЫР0ДААШСАЛЬНЫ
ПРЫРУЧЫЦЬ, -ручў, -рўчыш, -рўчыць, -рўчаць прысАды, -садаў, адз. няма
ПРЫСМАК, РДМ -ку (дадатковы, пабочны смак) ПРЫСМАКІ, -каў, адз. няма (ласункі)
ПРЫСОС, -са (прыстасаванне для прысмоктвання ча-го-н.) і -су (дзеянне), М -се
ПРЫСТАНІШЧА, М -шчы, Р мн. -нішч і -нішчаў і ПРЫ-СТАНАК, РДМ -нку, Р мн. -нкаў (месца, дзе можна спыніцца на некаторы час; часовае жыллё)
ПРЫСТАНЬ, Т -станню, Р мн. -ней, -няў ПРЫСТРЭЛАЧНЫ і ПРЫСТРЭЛЬНЫ Вайск.
ПРЫСТРЭЛІЦЬ, заг. прыстрэль [не прыстраліць] ПРЫСТЎПКА, РДМ -пцы, Р мн. -пак і ПРЫСТЎПАК, -пка, ДМ -пку, Р мн. -пкаў. Супадаюць у знач. ‘пад-ножка, па якой падымаюцца ўверх або спускаюцца ўніз’. Ступіць на першую прыступку (на першы пры-ступак) лесвіцы.
Прыступка ўжыв. яшчэ ў перан. знач. ‘асобны этап у развіцці чаго-н.’ Яшчэ адна прыступка ў службовай кар'еры.
ПРЫСЎД, -ду, М -дзе (прыгавор суда; рашэнне сходу, ар-ганізацыі)
ПРЫТОК, -ка (рака, што ўпадае ў большую раку) і -ку (дзеянне, звязанае з паступленйем, папаўненнем ча-го-н.), М -ку
■ — 285
ПРЭЗЁНТ
ПРЫТЧА, Р мн. -чаў, ж. — ПРЫЧТ, прычту, М прьіч-це. Розняцца значэннем.
Прытча. Кніжн. Іншасказальнае апавяданне з паву-чальным вывадам.
Прычт. Духавенства якой-н. царквы; служыцелі куль-ту хрысціянскай царквы; царкоўны хор.
ПРЫТЫМ, злучн. далучальны
ПРЫХАДЖАШН, -на, М -не, мн. -джане, -джан
ПРЫХОД, -да (ніжэйшая царкоўная арганізацыя) і -ду (дзеянне; бух.), М -хбдзе
ПРЫЦЕМКАМ і ПРЫЦЕМКАМІ, прысл.
ПРЫЦЭЛ, -ла (прыстасаванне для агнястрэльнай зброі) і -лу (дзеянне і перан.), М -ле
ПРЫЦЯГНУТЫ і ПРЫЦЯГНЕНЫ
ПРЫЧАЛ, -ла (частка прыстані; вяроўка або канат для прычальвання суднаў) і -лу (дзеянне), М -ле
ПРЫЧАПКА, М -пцы, Р мн. -пак
ПРЫЧАСЦЕ, М -ці, н. і ПРЫЧАСЦЬ, РДМ -ці, Т -сцю, ж.
ПРЫЧТ гл. прытча
ПРЫЧЫМ, злучн. далучальны
ПРЫЧЭПІСТЫ і ПРЫЧЭПЛІВЫ
ПРЫЧЭП-САМАЗВАЛ, прычэпа-самазвала, М прычэпе-самазвале
ПРЫШВЫ, -ваў, адз. прышва
ПРЫШЧ, -ча, М -чы, мн. -чьі, -чбў і ПРЫШЧЫК, -ка, ДМ -ку
прышчавАты і прышчАвы
ПРЫШЧЭП, -па, М -пе, Р мн. -паў м. і ПРЫШЧЭПА, Р мн. прышчэп, ж. (прышчэпленая расліна)
ПРЫЯЦЕЛЬ, -ля, М -лю, Р мн. -ляў
ПРЭАМБУЛА, Р мн. -бул.
ПРЭГЧЫ, прагў, пражэш, пражэ, пражбм, пражацё, прагўць, пр. прог, прэгла і прагла, праглб, прэглі, заг. пражы
ПРЭЗЁНТ, -та, М -нце [не прэзент].
ПРЭЗІДЫУМ
286 ----
ПРЭЗІДЫУМ, -ма, М -ме. Прэзідыум Нацыянальнай акадэміі навук. [П — вялікае].
ПРЭЗІДЭНТ, -та, М -нце. Прэзідэнт Рэспублікі Бларусь. [П — вялікае].
ПРЭЗІДЭНЦКІ
прэйскурАнт, -та, М -нце
ПРЭЛЮДЫЯ, Р мн. -дый
ПРЭМ’ЁРА, Р мн. прэм’ёр
ПРЭМ’ЁР-МІНІСТР, прэм’ёр-міністра, М прэм’ёр-міністру
прэміравАць, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць [не прэміраваць]
ПРЭМІЯ, Р мн. прэмій. Нобелеўская прэмія (Н — вялі-кае).
ПРЭМІЯЛЬНА-ПРАГРЭСІЎНЫ
прэпарАт, -та, М -аце
ПР0С-АТАШЭ, нескл., м.
прйс-аўтамАт, прэс-аўтамата, М прэс-аўтамаце
ПРЙС-БЮРО, нескл., н.
ПРЭСВІТЭР, -ра, ДМ -ру, мн. прэсвітары, -раў
ПРЭСВІТЭРЫЯНСТВА
ПРЭСІНГ, РДМ -гу
ПР$С-КАНФЕРЭНЦЫЯ, ДМ прэс-канферэнцыі, Р мн. прэс-канферэнцый
ПР&С-КЛІШЭ, нескл., н.
ПР0С-КЛЎБ, прэс-клўба, М прэс-клўбе
ÜPäC-СЛЎЖБА, ДМ прэс-слўжбе
ПР&С-ЦЭНТР, прэс-цэнтра, М прэс-цэнтры
ПРЭТЭНДЭНТ, -та, М -нце
ПРЭТЭНЗІЯ, Р мн. -зій
ПРЭФЕКТЎРА, Р мн. -тўр
ПРЭФЕРАНС, -са, М -се
ПРЭФІКСАЛЬНЫ
ПРЭЦЫПІТАТ, -ту, М -аце. Хім., с. г.
ПРЭЦЭДЭНТ, -ту, М -нце. Юр.
ПСАЛОМ, псалма, М -мё, мн. псалмы, -мбў
--- 287
ПЎШЧА
ПСАЛТЫР, -pä, М -ры, мн. -рьі, -рбў
ПСЁЎДА... — першая частка складаных слоў, якая абазначае ‘несапраўдны; надуманьі; ілжывы’ (псёўда-готыка, псёўдаклйсік, псёўдамастацтва, псёўда-марксісцкі, псёўданарбдны, псёўдарэвалюцыйны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск.
ПСІХА... — першая частка складаных слоў са значэн-нем ‘які мае адносіны да псіхікі’ (псіхаанйліз, псіха-ідэалогія, псіхалінгвістыка, пс'іханеўроз, псіхатэра-пія, псіхафізіялбгія, псіхаметрьічны, псіхапрафілак-тычны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
ПСІХІЯТРЫЧНЫ
ПТУШАНЯ і ПТУШАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
ПТЭРАЗАЎР, -pa, М -ры. Палеант.
ПЎДЫНГ, РДМ -гу
ПУК, пука, ДМ пукў, мн. -кі, -кбў
ПУЛОВЕР, -pa, М -ры [не пулавёр]
ПУЛЫІАПРАВОД, -да, М -дзе [не пульпапрбвад]
ПЎРПУР, -ру, М -ры [не пурпўр]
ПЎРПУРНА-МАЛІНАВЫ
ПЎРПУРНА-ЧЫРВОНЫ
ПУРПУРОВЫ і ПЎРПУРНЫ
ПУСТАЦВЁТ, -ту, М -вёце
ПЎСТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
ПЎТА, М пўце, Р мн. пут і пўтаў, н.
ПУТАНА, Р мн. путан
ПУХ, РДМ пўху
ПУХІР, -pä, М -рьі, мн. -ры, -рбў
ПУЦЕПРАВОД, -да, М -дзе [не пуцепрбвад] -
ПЧАЛА, мн. пчблы (з ліч. 2, 3, 4 пчалы), пчол, Д пчб-лам, Т пчбламі, М пчблах
ПЎШЧА, РДМ -чы, Р мн. пўшчаў м.
ПЧАЛЯР
288 ----
ПЧАЛЯР, -ра, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў і ПЧАЛАВ0Д, -да, М -дзе
ПЧАЛЯРСТВА і ПЧАЛАВОДСТВА
ПШАШЧНА-АРЖАНЬІ
ПШАНІЧНА-КУКУРУЗНЫ
ПЫЛА... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае слову пыл у знач. ‘найдрабнейшыя часцінкі, якія лятаюць у паветры або аселі на паверхні чаго-н.’ (пыламётр, пыласос, пылаўлоўнік, пыланепранікаль-ны, пылападббны, пылаўсмактальны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, звычайна мае па-бочны націск.
ПЫЛІЦЦА, пылюся, пылішся, пыліцца
ПЫХА, ДМ пысе, ж. і (разм.) ПЫХ, пыху, м.
ПЫЦЕЛЬ, пытля (прэс, машына) і пытлю (пытляваная мука), М -лі
ПЭНДЗАЛЬ, -дзля, М -лі, мн. пэндзлі, -ляў
ПЮРЭ, нескл., н.
ПЯДЗЯ, Т пяддзю, Р мн. пядзяў пяльцы, -цаў, адз. няма ПЯРНАЧ, пернача, М -чы (від зброі) ПЯРО, М -ры, мн. пёры, -раў
ПЯРСЦЁНАК, -нка, ДМ -ку мн. пярсцёнкі, -нкаў і ПЁР-СЦЕНЬ, пёрсценя, М -ні, мн. пёрсцені, -няў
ПЯРЦОВЫ і (радзей) ПЁРЦАВЫ (які мае адносіны да перцу; прыгатаваны з яго)
ПЯРЭДАДЗЕНЬ, -дня, М -ні і ПЯРЭДАДНЕ, н.
ПЯР0ДНЕЯЗЫЧНЫ (пра гукі) ПЯР&ДНЕПАДНЯБЁННЫ (пра гукі) ПЯСНЯР, песняра, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў ПЯСОК, РДМ пяскў; пераважна мн. пяскі, -коў (аб пяс-чаных прасторах)
ПЯСОЧНА-БІСКВІТНЫ
ПЯСОЧНА-КРЭМАВЫ пясчАна-гліністы
--- 289
РАБР0
ПЯТА, ДМ пяцё, мн. пяты (з ліч. 2, 3, 4 пяты), пят і пятаў і ПЯТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
пятля, мн. пётлі (з ліч. 2, 3, 4 пятлі), пётляў
пяхотна-дэсАнтны
пяхотна-тАнкавы
ПЯЦЁРА. Спалучэнне: гл, ДВОе.
ПЯЦЁРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак
ПЯЦІАКТОВЫ [не пяціактавы]
ПЯЦІВЯРСТОВЫ [не пяціверставьі]
ПЯЦІС0ТКІЛАМЕТРОВЫ
пяцікрАтны
ПЯЦЬ, РДМ пяці, Т пяццю, ліч. колькасны
ПЯЦЬДЗЕСЯТ, РДМ пяцідзесяці, Т пяццюдзесяццю ліч. колькасны
пяцьсот, пяцісбт, Д пяцістам, Т пяццюстамі, М пяці-стах, ліч. колькасны
ПЯЧАЦЬ, Т пячаццю, Р мн. -цей і -цяў — ПЯЧАТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так. Супадаюць у знач. ‘прылада для адціскання на паперы, сургучы і пад. вьіразаных зна-каў’. Паставіць пячаць (пячатку) на дамове.
Пячаць яшчэ ўжыв. у перан. знач. ‘след, адбітак ча-го-н.’
Пячатка яшчэ ўжыв. у знач. ‘невялікая пячаць’.
ПЯЧЫ, пякў, пячэш, пячэ, пячбм, печацё, пякўць, пр. пёк, пякла, пяклб, заг. пячы
ПЯЧ0РА і ПЯЧЭРА, Р мн. адпаведна -чбр і -чэр
Р
Р (эр), нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае Р. Курсіўнае р. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. За-цвярдзелы р.
РАБІННІК1, -ка, ДМ -ку (пеўчая птушка)
РАБІННІК2, РДМ -ку (зараснікі рабіны)
РАБРО, -pä, М -ры, мн. рэбры (з ліч. 2, 3, 4 рабры), рэ-браў
10 Зак 1752
РАБЫ
290 ----
РАБЫ [не рабы], прым.
РАГАВЫ — РОГАВЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае адно-сіны да рога жывёлы, зроблены з рога’. Рагавыя (ро-гавыя) адросткі.
Рагавы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘вуглавы’. Рагавы дом.
РАГАЛІСНІК, РДМ -ку. Бат.
РАГАЧОЎ, Рагачбва, Т Рагачбвам (горад)
РАГЎ, нескл., н.
РАД, рада, М -дзе, мн. рады, радбў
РАДАДЭНДРАН, -на, мн. -ны, -наў (куст, дрэва) і -ну (за-раснікі, зб.), М -не
РАДАР, -pa, М -ры
радАрны
РАДАСЦЬ, Т -цю, Р мн. -цей
РАДАЎНІЦА, РДМ Радаўніцы (Р — вялікае)
РАДЖА, раджы, ДМ раджу, Т раджам, мн. раджы, ра-джаў, м.
РАДЗІНЫ, -наў, адз. няма
РАДЗІРАВАЦЬ, зак. і незак. -рую, -руеш, -руе, -руюць РАДЗІЦЦА, зак. і незак., раджўся, рбдзішся, рбдзіцца, рбдзяцца (нарадзіцца, нараджацца), шолькі незак. рб-дзіцца, -дзяцца (даваць ураджай)
РАДЗІЦЬ, зак. і незак., раджў, рбдзіш, рбдзіць (на-радзіць, нараджаць), толькі незак. рбдзіць, -дзяць (да-ваць ураджай)
РАДШЦЬ, радню, рбдніш, -ніць і радню, -ніш, -ніць, пр. -ніў, -ніла, -нілі, заг. радні
РАД0ВІШЧА, Р мн. -чаў (залежы)
рАдуга гл. вясёлка
РАДЦА, радцьі, ДМ радцу, Т радцам, мн. радцы, радцаў, м. рАды, -ая, -ае, -ыя, прым. Поўная форма ўжываецца ў функцыі азначэння: Аўгінька дробна смяецца, радая сваім жартам (М. Зарэцкі). I жылі, радыя сваёй адзі-ноце, гадуючы малога сына (М. Машара). Але форма мужчынскага роду рады ўжываецца і ў ролі выказні-ка: Герасім быў рады, што я зайшоў (А. Якімовіч).
--- 291
рЛдыёпёленг
Кароткія формы рад, рада, мн. рады ўжыв. звычайна ў функцыі выказніка: Ён быў pad, што ўсё добра закон-чылася. Eydy рада ўбачыць вас. Атаманавічу, і праў-da, заўсёды. былі рады (У. Паўлаў). Чаго ж ты маў-чыш? Няўжо не pad? (К. Кірэенка).
рАдые... і радыя... — першая частка складаных слоў, якая паказвае на адносіны да радыю, радыяцыі, ра-дыеактыўнасці. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Радые... мае пабочны націск (pädыeadчyвdль-насць, pädbieaKmb'^Hacyb, pädыeбiял6гiя, päduemapa пія, pädыeўcmöüлiвacцb). Радыя... пішацца, калі націск у другой частцьі падае на першы склад або другая частка не з’яўляецца самастойным словам (радыяхі-мія, padыягpdфiя, padыял6гiя).
РАДЫЕАКТЫЎНАСЦЬ, -цю. Фіз., хім.
РАДЫЕБІЁЛАГ, -га, РДМ -гу
рАдыеізатопны
рАдыелячэнне
рАдыетэрашя
РАДЫЁ... — першая частка складаных слоў, якая паказ-вае на адносіны да радыё. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі другая част-ка можа ўжывацца як самастойнае слова (pädwdaMd-тар, pädbiäaHmäHa, pädudanapamypa, pädыёвўзeл, pa-dudzpdMa, pädыёкaмnaз^цыя i інш.).
PÄ ДЫЁГ'І ДРА АКУ СТЫЧНЫ
рАдыёгідраметэаралагічны
РАДЫЁДАЛЬНАМЁР, -pa, М -ры рАдыёдыяпазон, -ну, М -не
РАДЫЁ- I ТЭЛЕПЕРАДАЧЫ. Пры спалучэнні з дапа-могай злучніка «і» двух або некалькіх слоў з адноль-кавай канцавой часткай, якая даецца толькі пры апошнім слове, пры першых словах замест яе пішац-ца т. зв. вісячы дэфіс.
рАдыёкінаўстаноўка, ДМ -бўцы, Р мн. -бвак рАдыёметэаралогія
РАДЫЁПЁЛЕНГ, -га, ДМ -гу
рЛдыёправадны
292 ----
РАДЫЁПРАВАДНЫ
РАДЫЁРЭЛЁЙНЫ
РАДЫЁСІГНАЛ, -лу, М -ле
РАДЫЁТЭЛЕГРАФІЯ рАдыётэлеметрыя РАДЫЁТЭЛЕСКАШЯ
РАДЫЁТЭЛЕФОН, -на, М -не РАДЫЁЭЛЕКТРОНІКА, ДМ -ніцы РАДЫЙ, -дыю, М -дыі
РАДЫКУЛІТ, -тў, М -іце. Мед.
РАДЫСТ, -та, М -сце
РАДЫУС-ВЁКТАР, радыус-вёктара, М радыус-вёктары РАДЫЯ... гл. радые...
РАДЫЯМЁТР, -pa, М -ры
РАДЫЯМЁТРЫЯ
РАДЫЯН, -на, М -не
РАЁН, -на, М -не — РЭГІЁН, -на, М -не. Розняцца зна-чэннем.
Раён. І.Частка тэрыторыі, якая складае адзінае цэлае ў якіх-небудзь (геаграфічных, эканамічных і пад.) ад-носінах; частка горада, якая вызначаецца пэўнымі прыкметамі. Раён вечнай мерзлаты. Заходнія раёны Беларусі. Прамысловы раён. Жыць у раёне аўтазавода. 2. Прастора, у межах якой адбываюцца нейкія дзеянні, размяшчаецца што-небудзь. Раён затаплення. Раён ваенных дзеянняў. 3. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе вобласці або буйнога горада. Пінскі раён Брэсцкай вобласці. Завадскі раён горада Мінска. Рэгіён. Пэўная частка тэрыторыі, якая адрозніваецца ад іншых спецыфічнымі рысамі (геаграфічнымі, эка-намічнымі, моўнымі і пад.).
РАЁЎНЯ, Р мн. раёўняў
РАЖКІ, -кёў, адз. няма (спарыння; разнавіднасць ма-каронаў)
РАЖОК1, ражка, ДМ -кў, мн. рбжкі, рбжак (памянш. ад рог — у жывёлы) і ражкі, ражкбў (музычны рог, трубка)
--- 293
разаслАць
РАЖОК2, ражка, ДМ -кў, мн. ражкі, -кбў (памянш. ад рог у знач. ‘вугал’)
РАЗ, разу, М -зе, мн. разы [не разы], Р разбў (дап. раз; напр.: Некалькі разоў. Пяць раз прыходзіў). У спалу-чэнні са словам паўтара або дробавым лічэбнікам родны склон мае форму разсг. паўтара раза; зменшыц-ца ў два цэлых і тры дзесятых раза. Астатнія формы ўскосных склонаў практычна не ўжываюцца. У нека-торых фразеалагізмах з наступным словам пішацца праз злучок: Раздва і гатова. Раз-другі прыйшоў. Раз-пораз.
РАЗ..., РАЗА... і РАС...— прыстаўка. Напісанне. Раз... пішацца ў словах, корань якіх пачынаецца на звонкі, санорны або галосны (разбавіць, разнесці, разупэўніц-ца, разухабісты, разыграць, разараць). Рас... пішацца ў словах, корань якіх пачынаецца на глухі зычны (рас-піска, рассыпаць, растрэсці). Раза... ужываецца замест раз... перад збегам зычных (разагнаць, разадзьмуць, разамкнуць, разапхаць, разаслаць).
РАЗАБРАЦЬ, разбярў, -рэш, -рэ, -рбм, разберацё, раз-бярўць, пр. разабраў, -брала, -бралі, заг. разбяры
РАЗАГНЎЦЬ, -гнў, -гнёш, -гнё, -гнём, -гняцё, -гнўць, пр. разагнўў, -нўла, -нўлі, заг. разагні
РАЗАДНЁЦЬ гл. разднець
разадрАць і раздзёрці, для абодвух раздзярў, -рэш, -рэ, -рбм, раздзерацё, раздзярўць, пр. разадраў, -дра-ла, заг. раздзяры (ад разадраць) і раздзёр, -дзёрла, -дзёрлі, заг. раздзярьі (ад раздзерці)
PA3ÄK1, -ка, ДМ -кў, мн. разакі, -кбў (прылада для рэ-зання)
PA3ÄK2, РДМ -кў (вадзяная расліна)
РАЗАМКНЎТЫ [не разамкнёны]
разаслАцца, рассцёлецца, -люцца, пр. разаслаўся, -слалася, заг. рассцяліся (распасцерціся на паверхні чаго-н.)
разаслАць1, разашлю, -шлёш, -шлё, пр, разаслаў, -слала, заг. разашлі (адправіць у розныя месцы)
разаслАць
294 ---
РАЗАСЛАЦЬ2, рассцялю, рассцёлеш, рассцёле, пр. ра-заслаў, -слала, заг. рассцялі (паслаць на паверхні што-н.; падрыхтаваць для сну пасцель)
РАЗБАВІЦЬ, -баўлю, -бавіш, -бавіць, -бавяць, заг. разбаў РАЗБАЛАВАЦЬ, -балую, -балуеш, -балуе [не разбала-ваць, разбалўю, -ўеш, -ўе]
РАЗБІЦЬ, разаб’ю, -б’ёш, -б’ё, -б’ём, -б’яцё, -б’юць, пр. разбіў, -біла, заг. разбі [не разбій]
РАЗБОЛЬВАЦЦА, -аецца, -аюцца. Разбольваецца пад вечар галава.
РАЗБОРАЧНЫ — РАЗБОРНЫ. Розняцца значэннем. Разборачны. Які мае адносіны да разборкі. Разборач-ны цэх.
Разббрны. Які можна разабраць на часткі і зноў са-браць. Разборная мэбля.
РАЗБРАКНУЦЬ, -не, -нуць, пр. разбрак, -кла, -клі
РАЗВАДНЫ — РАЗВ0ДНЫ. Розняцца значэннем.
Развадны. 1. Які служыць для разводкі. Развадны ключ. 2. Часткі якога разводзяцца, які можна развесці. Развадны мост.
Развбдны. Які мае адносіны да скасавання шлюбу. Разводнае пасведчанне. Разводная справа.
РАЗВАЖЛІВЫ — РАЗВАЖНЫ. Супадаюць у знач. ‘якому ўласціва развага, роздум’. Разважлівы (раз-важны) чалавек.
Разважлівы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які выяўляе развагу, роздум’. Разважлівы розум.
Разважны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які змяшчае ў сабе параду, павучанне. Разважнае слова. 2. Спакойны, паважны. Ісці разважным крокам.
РАЗВАЖНЫ (такі, які прадаецца на вагу). Разважны тавар.
РАЗВАРЫСТЫ і (радзей) РАЗВАРНЬІ. Разварыстая (разварная) бульба.
РАЗВЁДАЧНЫ і РАЗВЁДВАЛЬНЫ. Разведачныя (раз-ведвальныя) работы. Разведачная (разведвальная) група.
--- 295
РАЗГРЎЗАЧНЫ
РАЗВЁСІЦЬ, -вёшу, -вёсіш, -вёсіць — РАЗВЁШАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Супадаюць у знач. ‘павесіць у розных месцах’. Развесіць (развешаць) на сценах партрэты. Развесіць ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Расправіўшы, па-весіць. Развесіць на вяроўцы коўдру. 2. Раскінуць у розныя бакі (голле). Дуб развесіў свае магутныя га-ліны.
РАЗВІДНЁЦЬ, -нёе і РАЗВІДНЁЦЦА, -нёецца. Пад ра-ніцу развіднела (развіднелася).
РАЗВІТЫ— РАЗВІТЫ. Розняцца значэннем.
Развіты. Дзеепрым. ад развіць у знач. ‘раскруціць, рас-плесці’. Развітая вяроўка. Развітыя косы.
Развіты. 1. Які дасягнуў высокай ступені ў сваім развіцці. Развітыя краіны. Развітая эканоміка.
2.	Дасканалы ў фізічных і духоўных адносінах. Раз-віты не па гадах хлопчык. 3. Усебакова адукаваны. Ён быў даволі развіты малады чалавек.
РАЗВІЦЬ, разаўю, разаўёш, разаўё, разаўём, разаўяцё, разаўюць, пр. развіў, развіла, -лб, -лі, заг. разві [не развій]
РАЗВОДНЫ гл. развадны
РАЗВЯНЧАНЫ [не развёнчаны]
РАЗГАЛІНАВАЦЦА, -нўецца, -нўюцца — РАЗГАЛІ-НІЦЦА, -ніцца, -няцца. Супадаюць у знач. ‘даць галі-ны (пра расліны, дрэвы)’. Разгалінавалася (разгаліні-лася) хвоя.
Разгалінавацца ўжыв. яшчэ ў перан. знач. ‘раздзяліцца на некалькі напрамкаў, ліній, якія ідуць з аднаго пун-кта ў розныя бакі’. Дарогі разгалінаваліся.
РАЗГЛЁДЗЕЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць, -дзім, -дзіце, -дзяць, пр. разглёдзеў, -дзела, -дзелі, заг. разглёдзь і РАЗ-ГЛЯДЗЁЦЬ, разгляджў, -дзіш, -дзіць, -дзім, разгледзі-цё, разглядзяць, пр. разглядзёў, -дзёла, -дзёлі, заг. раз-глядзі
РАЗГРЎЗАЧНЫ— РАЗГРУЗНЫ. Розняцца значэннем. Разгрўзачны. Які мае адносіньі да разгрузкі, служыць для разгрузкі. Разгрузачныя работы. Разгрузачная брыгада. Разгрузачная машына.
РАЗГРЭБЦІ
296 ----
Разгрузньі. Прызначаны для разгрузкі; які трэба раз-грузіць. Разгрузное судна.
РАЗГРЭБЦІ, -грабў, -бёш, -бё, -бём, -бяцё, -бўць, пр. разгрбб, -грэбла, -грэблі, заг. разграбі
РАЗДАБЫТКІ: пайсці ў (на) раздабыткі
РАЗДАЦЬ, -дам, -дасі, -дасць, -дадзім, -дасцё, -дадўць, пр. раздаў, -дала, -далб, -далі, заг. раздай
РАЗДВОІЦЬ, -двбю, -двбіш, -двбіць, -двбяць, заг. раз-двбй
РАЗДЗЁЛ, -ла (частка кнігі, газеты; лінія, якая раздзя-ляе што-н.) і -лу (дзеянне), М -ле
РАЗДЗЁРЦІ гл. разадраць
РАЗДЗЯВАЛЬНЯ, Р мн. -няў і (разм.) РАЗДЗЯВАЛКА, ДМ -лцы, Р мн. -лак
раздзявАцца, -аюся, -аешся, -аецца, -аемся, -аецеся, -аюцца і (радзей) -дзяюся, -дзяёшся, -дзяёцца, -дзяём-ся, -дзеяцёся, -дзяюцца, заг. раздзявайся
раздзявАць, -дзяваю, -дзяваеш, -дзявае, -дзяваем, -дзяваеце, -дзяваюць і (радзей) -дзяю, дзяёш, -дзяё, -дзяём, -дзеяцё, -дзяюць; заг. раздзявай
РАЗДНЁЦЬ і РАЗАДНЁЦЬ, для абодвух -днёе, пр. -днёла РАЗДРАБІЦЬ, -драблю, -дрббіш, -дрббіць, -дрббяць, пр. -драбіў, -драбіла, -драбілі, заг. раздрабі — РАЗ-ДРАБНІЦЬ, -драбню, -дрббніш, -дрббніць, -дрббняць, пр. -драбніў, -драбніла, -драбнілі, заг. раздрабні. Супа-даюць у знач. ‘раздзяліць на групы; расчляніць’. Раз-драбіць (раздрабніць) сілы праціўніка.
Раздрабіць ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Разбіць, раскалоць на часткі. Раздрабіць шкло. Куля раздрабіла косць рукі. 2. спец. Выразіць больш дробнымі адзінкамі. Раз-драбіць сантыметры ў міліметры.
Раздрабніць ужыв. яшчэ ў знач. ‘зрабіць больш дроб-ным, раскрышыць’. Раздрабніць корм куранятам.
РАЗДРАЖНЁННЕ — РАЗДРАЖНЁНАСЦЬ — РАЗ-ДРАЖНЯЛЬНАСЦЬ. Раздражненне і раздражнёнасць су-падаюць у знач. ‘пачуццё незадаволенасці, злосці’. — Чаго ты? — спытаў ён, не вельмі хаваючы раздраж-
--- 297
РАЗМОЛ
ненне, якое паяўлялася заўсёды, калі Даша пачынала плакаць (А. Асіпенка). У яго [Анатоля Макаравіча] голасе нарэшце прарвалася раздражнёнасць (I. Ша-мякін).
Раздражненне ўжыв. яшчэ ў знач. ‘рэакцыя арганізма на раздражняльнік’. Раздражненне скуры.
Раздражняльнасць ужыв. у знач. ‘схільнасць раздраж-няцца’. Недасыпанне — прычына раздражняльнасці. РАЗ-ДРУГІ, прысл.
РАЗДРУКОЎКА, ДМ -бўцы
РАЗ’ЁЗД, -да (раздваенне аднакалейнага пуці і прыпы-нак на месцы раздваення) і -ду (дзеянне), М -дзе
РАЗ’ЁЗДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, -аюць
разжавАны
PA3 3A PÄ3AM, прысл.
РАЗЗБРОЕНЫ
раззброіць, -6ю, -біш, -біць, заг. раззбрбй
РАЗЛІВАЧНЫ — РАЗЛІЎНЬІ — РАЗЛІВАЛЬНЫ. Раз-лівачны і разліўны супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да разліўкі’. Разлівачная (разліўная) машына. Раз-лівачны (разліўны) пункт.
Разліўны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які прадаецца ў посуд пакупнікоў’. Разліўное малако.
Разлівальны ўжыв. у знач. ‘які служыць для разліван-ня чаго-н.’. Разлівальная лыжка.
РАЗЛІКОВА-ПЛАЦЁЖНЫ
РАЗЛОГ, РДМ -гу і (разм.) РАЗЛОГА, ДМ -бзе (адкры-тая прастора)
РАЗМЁРАЦЬ [не размёрьіць], -аю, -аеш, -ае, -аюць, пр. -аў, -ала, -алі, заг. размерай [не размёру, -рыш, -рыць]
РАЗМЁШАНЫ — РАЗМЯШЛНЫ. Розняцца значэннем. Размёшаны. Дзеепрым. ад размясіць. Размешанае це-ста добра падыходзіць.
Размяшаны. Дзеепрым. ад размяшаць. Размяшаны. ра-створ.
РАЗМОЛ, -лу, М -ле — РАЗМОЛВАННЕ. Супадаюць у знач. дзеяння. Размол (размолванне) збожжа.
РАЗМЫВАННЕ
298 ----
Размол ужыв. яшчэ ў знач. ‘спосаб, якасць памолу’. Мука простага размолу.
РАЗМЫВАННЕ — РАЗМЫЎ, -мыву, М -мыве. Супада-юць у знач. дзеяння. Размыванне (размыў) берагоў. Размыў ужыв. яшчэ ў знач. ‘месца, размытае вадой’.
РАЗМЯСЦІЦЬ, -мяшчў, -мёсціш, -мёсціць, -мёсцім, -мё-сціце, -мёсцяць, пр. размясціў, -Іла, -ілі, заг. размясці
РАЗМЯШАНЫ гл. размешаны
РАЗНА... гл. розна...
PA3HAMÄCHBI. Разнамасныя коні.
РАЗНАШЭРСНАСЦЬ, Т -цю
РАЗНІК, -ка, ДМ -кў [не рэзнік] — РЭЗЧЫК, -ка, ДМ
-ку. Розняцца значэннем.
Разнік. Мяснік.
Рэзчык. 1. Разьбяр. 2. Рабочы, які займаецца рэзаннем чаго-н.
РАЗНЫ — РАЗЬБЛЁНЫ — РАЗЬБОВЫ — РАЗЬБЯНЬІ. Разны, разьблёны і разьбяны супадаюць у знач. ‘упры-гожаны разьбой’. Разныя (разьблёныя, разьбяныя) аканіцы.
Разны ўжьів. яшчэ ў знач. ‘зроблены разьбой’. Разныя цацкі.
Разьбовы ўжыв. у знач.: І.Які мае нарэзку. Разьбовае кальцо. 2. Якім робяць нарэзку, правяраюць разьбу. Разьбовы разец.
РАЗНЯЦЬ, -німў, -німеш, -німе, -німем, -німеце, -німуць, пр. разняў, разняла, -лб, заг. разнімі
РАЗЫГРАНЫ [не разыграны]
разыгрАць, -аю, -аеш, -ае, -аюць, пр. -граў, -грала, -гралі
РАЗЫНКІ, -нак, адз. разынка, ДМ -нцы (сушаныя яга-ды вінаграду)
РАЗЫСЦІСЯ [не разыйсціся], разыдўся, разыдзешся, разьідзецца, разьідуцца, пр. разышбўся, разышлася, разышлбся, разышліся, заг. разыдзіся
РАЗЬБА, ДМ -бё
РАЗЬБЯР, -ра, ДМ -рў
--- 299
РАМЁНЬЧЫК
РАЗЬБЯРНЫ — РАЗЬБЯРСКІ. Розняцца значэннем.
Разьбярны. Які мае адносіньі да мастацкай разьбы. Разьбярныя работы. Разьбярны інструмент.
Разьбярскі. Які мае адносіны да разьбяра. Разьбярскае майстэрства.
РАЗЯВІЦЦА, разяўлюся, -явішся, -явіцца [не раззявіц-ца]. Разм.
РАЗЯВІЦЬ, разяўлю, -явіш, -явіць [не раззявіць]. Разм.
РАЗ’ЯСНЁЦЬ, -нёе, пр. -нёла і РАЗ’ЯСШЦЦА, -ніцца, -нілася (стаць ясным, сонечным). Неба раз’яснела (раз’яснілася ).
РАЗЯЎЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе [не раззяўляць]
РАіЦЦА, раюся, раішся, раіцца, раяцца, пр. раіўся, раілася, раіліся, заг. райся (прасіць парады, радзіцца)
РАІЦЦА, раіцца, раяцца (утвараць новы рой — пра пчол; лятаць роем)
РАЙ, раю, М (у) раі і (у) раі
райанА, нескл., м. (раённы аддзёл нарбднай асвёты).
У Пухавіцкім райана.
PAKÄ, ДМ рацэ, мн. рэкі (з ліч. 2, 3, 4 ракі), рэк
PAKATÄHHE гл. рокат
РАКЁТА-ЗОНД, ракёты-збнда, Д ракёце-збнду, М ракё-це-збндзе, ж.
РАКЕТАН0СЕЦ, -нбсца, М -нбсцы
РАК&ГА-НОСЬБІТ, ракёты-нбсьбіта, М ракёце-нбсьбіце, ж.
РАКЁТА-ПЕРАХВАТЧЫК, ракёты-перахватчыка, М ра-кёце-перахватчыку, ж.
РАКЁТНА-КАСМІЧНЫ
РАКЁТНА-ЯДЗЕРНЫ
PÄKYPC, -су, М -се [не ракўрс]
PÄJII [не ралі], нескл., н.
РАЛІСТ, -та, М -сце
РАЛЛЯ, РДМ раллі, Т раллёй (раллёю)
PAMÄH-ГАЗЁТА, раман-газёты, ДМ раман-газёце, ж. PAMÄH-XPÖHIKA, рамана-хрбнікі, М рамане-хрбніцы, м. РАМЁНЬЧЫК, -ка, ДМ -ку
РАМЁСНІЦКІ
300 —
РАМЁСНІЦКІ — РАМЁСНЫ. Супадаюць у знач.: 1. Які мае адносіны да рамяства, рамесніка (саматужніка). Рамесніцкія (рамесныя) людзі. Рамесніцкі (рамесны) горад. 2. Які рыхтуе кваліфікаваных рабочых. Рамес-нае (рамесніцкае) вучылішча. Рамесны ў гэтым знач. ужьіваецца часцей.
Рамесніцкі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘выкананы па шаблону, без творчай ініцыятывы’. Рамесніцкі падыход да мас-тацтва.
PAMÖHAK, -нка (адна кветка) і -нку (зб.), ДМ -нку, мн. -нкі, -нкаў
РАМШТЭКС, -су, М -се
РАМЯСТВО, -ва, М -ве, мн. рамёствы, -ваў
PÄHAK гл. раніца
РАНГ, РДМ рангу
РАНЁТ, -та (асобнае дрэва, плод) і -ту (сорт яблыні), М -ёце
РАНЖЫР, -ру, М -ры
РАйіЦА, Р мн. -ніц, PÄHAK, РДМ -нку і PÄHHE РАНІЦАЙ і РАНІЦОЙ, прысл.
PÄHHE... і РАННЯ... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову ранні. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Ранне... мае пабочны націск (ранневясённі, раннестаражытны, раннефеадальны). Рання... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (ранняспёлы).
РАНТ, ранта, М ранце, мн. ранты, -таў
РАНЦЬЁ, нескл., м.
PÄH4A [не ранчб], нескл., н.
РАНЫМ-РАНА, прысл.
рАпарт, -та, М -рце, мн. -ты, -таў
РАПС, рапсу, М -се (алейная і кармавая травяністая рас-ліна)
РАПСОДЫЯ, мн. -дыі, -дый
РАСА, мн. рбсы, рос
РАСАДА, ДМ -дзе. Расада капусты.
--- 301
РАСПАД
РАСАДНІК, -ка, ДМ -ку — РАССАДНІК, -ка, ДМ -ку. Розняцца значэннем.
Расаднік. 1. Скрынка з зямлёй для вырошчвання ра-сады. 2. Месца, дзе вырошчваюць маладыя расліны, расаду.
Рассаднік. Тое, што з’яўляецца крыніцай размнажэн-ня чаго-н. Рассаднік хвароб.
РАСКАРЧОЎВАННЕ і РАСКАРЧОЎКА, ДМ -бўцы. Рас-карчоўванне (раскарчоўка) лесу.
РАСКВЁЦІЦЬ, -квёчу, -квёціш, -квёціць, -квёцяць, заг. расквёць і РАСКВЯЦІЦЬ, -квячў, -квяціш, -квяціць, пр. расквяціў, -іла, -ілі, заг. расквяці
РАСКОПКА, ДМ -пцы — (спец.) РАСКОП, -пу, М -пе. Розняцца значэннем.
Раскбпка. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. раскапаць у знач. ‘разрыць’. Раскопка верхняга слоя зямлі. 2. звыч. мн. раскбпкі, -пак. Работы, звязаныя з пошу-кам у зямлі прадметаў старажытнасці.
Раскбп. Месца, дзе праводзяцца археалагічныя рас-копкі.
PACKÖC, -са, М -се (распорка). Спец.
РАСКОША — РАСКОШНАСЦЬ — РОСКАШ, Т -шшу.
Раскоша і роскаш супадаюць у знач. ‘багацце’, ‘пыш-насць, велічнае хараство’, ‘прастора, свабода’, але рос-каш ужыв. радзей.
Раскошнасць ужыв. у знач. ‘якасць, уласцівасць рас-кошнага’. Раскошнасць будынкаў.
РАСКУПОРАНЫ
РАСКУПОРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць, заг. раскупбр
РАСОЛ, -лу, М -ле
РАСОЛЬНІК, РДМ ку
РАСОНЫ, Расбнаў (гарадскі пасёлак)
РАСПАВІЦЬ, -паўю, -паўёш, -паўё, -паўюць, пр. рас-павіў, -павіла, -лб, заг. распаві [не распавій]
РАСПАГОДЖВАЦЦА, -аецца [не распагаджвацца] РАСПАД, -ду, М -дзе — РАСПАДЗЁННЕ. Супадаюць у знач. ‘раздзяленне на часткі, разбурэнне’, але адроз-
распАл
302 ----
ніваюцца спалучальнасцю. Распад (распадзенне) ка-ланіяльнай сіспгэмы.. Распад (распадзенне) малекулы на атамы. Радыеактыўны распад. Бялковы распад. Распад ужыв. яшчэ ў знач. ‘расстройства, разлад’.
РАСПАЛ, -лу, М :ле — РАСПАЛКА, ДМ -лцы — РАС-ПАЛЬВАННЕ. Супадаюць у знач. ‘развядзенне агню ў чым-н.’, але распальванне ўжыв. часцей. Распальван-не (распал, распалка) печы.
Распал і распалка супадаюць у знач. ‘тое, чым распаль-ваюць дровы’. 3 сухога вецця добры распал (добрая распалка ).
Распальванне ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Прывядзенне ў стан узрушэння; узмацненне пачуццяў. Распальванне цікавасці. 2. Развязванне барацьбы, вайны. Распаль-ванне пажару вайны.
РАСІіАЛЬВАЦЬ — РАСПАЛЯЦЬ. Супадаюць у знач. ‘узмацняць якое-н. пачуццё, прыводзіць у стан узру-шэння’. Распальваць (распаляць) цікавасць у прысут-ных.
Распальваць ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Падпальваць дро-вы, разводзіць агонь. Распальваць агонь у печы.
2.	Моцна награваць агнём. Распальваць жалеза да чырвонага колеру.
РАСПАРАДЛІВЫ — РАСПАРАДЧЫ. Розняцца значэн-нем.
Распарйдлівы. Які добра кіруе, распараджаецца чым-н. Распарадлівы хлопец.
Распарадчы. Які мае адносіны да распараджэння. Рас-парадчая камісія. Распарадчы орган улады..
РАСПАСЦЁРЦІ, распастрў, -рэш, -рэ [не распасцярў], пр. распасцёр, -цёрла, заг. распастрьі [не распасцяры]
РАСІІЕРАЗАНЫ [не распяразаны]
РАСПЁРЦІ, разапрў, -рэш, -рэ, -рбм, разапрацё, раза-прўць, пр. распёр, -пёрла, заг. разапрьі
РАСШЛОЎВАННЕ — РАСПІЛ, -лу, М -ле — РАСПІ-ЛОЎКА, ДМ -бўцы. Супадаюць у знач. ‘разразанне пілой’, але распіл ужываецца радзей. Распілоўванне (распілоўка, распіл) бярвёнаў.
--- 303
РАСПРЭГЧЫ
Распіл ужыв. яшчэ ў знач. ‘месца разрэзу пілой’.
РАСШСВАННЕ — РАСПІСКА, ДМ расшсцы, Р мн. рас-шсак. Супадаюць у знач.: 1. Перапісванне чаго-н. па частках. Распісванне (распіска) кнігі на картачкі. 2. Рэгістрацыя шлюбу.
Распісванне ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Размеркаванне ча-го-н. адпаведна з запісам. Распісванне маршруту па ўчастках. 2. Размалёўка фарбамі, узорамі. Распісван-не глінянага посуду. 3. перан., разм. Вельмі дэталёвы расказ аб чым-н. Распісванне падзей.
Распіска ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дакумент з подпісам’. Кіраванне: у чым [не аб чым]. Даць распіску ў атры-манні грошай.
РАСПЛЁСКВАЦЬ (расплюшчваць). Расплескваць жалеза. РАСПЛЁСКАЦЬ (плёскаючы, разліць). Расплёскаць ваду.
РАСПОРАК, -рка, ДМ -рку — РАСПОРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак. Супадаюць у знач. ‘фасонны разрэз у адзен-ні’. Распорак (распорка) у спадніцы.
Распорка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘брус для фіксацыі пэў-нага становішча ў канструкцыях’.
РАСПРАВА. Кіраванне: з кім і над кім. I не вытрымала сэрца, не вынесла жудаснага малюнка дзікай распра-вы з любым чалавекам (М. Нікановіч). Гэта быў не дом, а засценак, дзе з незапомных часоў яго гаспада-ры і іх верныя слугі чынілі суд і расправу над няволь-ным народам (А. Якімовіч).
РАСПРАДАДЗЕНЫ і РАСПРАДАНЫ. Дзеепрым. ад рас-прадаць.
РАСПРАДАЖА, РДМ -жы, ж. і РАСПРОДАЖ, РД -жу, М -жы, м.
РАСПРАДАЖНЫ (які мае адносіны да распрадажы) РАСПРАНЎТЫ і (радзей) РАСПРАНЕНЫ
РАСПРАНЎЦЬ, -нў, -нёш, -нё, -нём, -няцё, -нўць, пр. распранўў, -нўла, -нўлі, заг. распрані
РАСПРЭГЧЫ, распрагў, распражэш, -жэ, -жом, -жацё, распрагўць пр. распрбг, распрэгла, -лі, заг. распражы
PACCBITÄHHE
304 ---
PACCBITÄHHE, M (на)рассвітанні рассвітАць, -äe, np. -ала
РАССЁДЗЕЦЦА, рассёджуся, -сёдзішся, -сёдзіцца, -сё-дзяцца, пр. рассёдзеўся, -дзелася, -ліся і РАССЯДЗЕЦ-ЦА, рассяджўся, -сядзішся, -сядзіцца, -сядзімся, -се-дзіцёся, -сядзяцца, пр. рассядзёўся, -дзёлася, -ліся
РАСС0ЎНЫ (які можна рассунуць). Рассоўны стол. Рассоўныя дзверы.
PACCTABÄHHE. Расставанне з таварышамі.
расставАцца, расстаюся, -аёшся, -аёцца, -аёмся, -аяцёся, -аюцца
РАССТАЦЦА, расстануся, -нешся, -нецца, -нуцца2 пр. расстаўся, -талася, -ліся, заг. расстанься (развітаўшы-ся, разысціся)
РАССТРОЙВАЦЬ [не расстрайваць, расстраіваць]
РАССТРЭЛ, -лу, М -ле
РАССТУПІЦЦА, расстўпіцца, -пімся, -піцеся, -пяцца, пр. расступіўся, -піліся, заг. расстушцеся. Натоўп рас-ступіўся, і калона рушыла ўперад.
расстыкавАцца, -ўюся, -ўешся, -ўецца, -ўюцца
РАССТЫКОЎКА, ДМ -бўцы
PACCblJIÄHHE і РАССЫЛКА, ДМ -лцы. Рассыланне (рассылка ) пісем.
РАССЫЛАЧНЫ — РАССЫЛЬНЫ. Розняцца значэннем. Рассылачны. Прызначаны для рассылкі. Рассылачнае аддзяленне пошты.
Рассыльны. 1. Які мае адносіны да рассылкі, звязаны з рассылкай. Рассыльная кніга. 2. У знач. наз. Кур’ер. Калі дэпешу скласці, рассыльны не будзе бачыць ad-pac (X. Шынклер).
РАССЫІПСТЫ і РАССЫПЧАТЫ. Рассыпісты (рассып-чапгы) снег.
РАССЯДЗЁЦЦА гл. расседзецца
РАССЯЧЫ і РАССЁКЧЫ, для абодвух рассякў, расся-чэш, рассячэ, рассячбм, рассечацё, рассякўць, пр. рас-сёк, рассёкла, -лі, заг. рассячы
PACTABÄHHE. Раставанне лёду.
--- 305
РАСЦІЦЬ
раставАць, -таё, -таюць (пераходзіць у вадкі стан; адтайваць) і -таю, -таёш, -таё, -таюць (перан. — пры-ходзіць у замілаванне. Растае чалавек ад шчасця).
РАСТАЛЫ (які растаў; утварыўся ад раставання). Рас-талы снег. Расталая вада.
РАСТАМЁР, -pa, М -ры
РАСТВАРАЛЬНЫ — РАСТВОРНЫ. Розняцца значэн-нем.
Растваральны. Які раствараецца ў вадкасці. Раства-ральныя солі.
Раствбрны. Які мае адносіны да раствору, прызнача-ны для прыгатавання раствору. Растворны вузел не-чакана выйшаў са строю (М. Мыслівец).
РАСТУШОЎВАННЕ — РАСТУШОЎКА, ДМ бўцы. Су-падаюць у знач. дзеяння. Растушоўванне (растпушоў-ка ) чарцяжа.
Растушоўка ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Растушаваная част-ка малюнка. 2. Палачка для растушоўвання.
РАСФАРБОЎВАННЕ — РАСФАРБОЎКА, ДМ -бўцы.
Супадаюць у знач. ‘размалёўванне рознымі фарбамі’. Расфарбоўванне (расфарбоўка) цацак.
Расфарбоўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘спалучэнне колераў, фарбаў’. Прыгожая расфарбоўка. Яркая расфарбоўка.
РАСФАРМІРАВАННЕ і ўразм.) РАСФАРМІРОЎКА, ДМ -бўцы. Расфарміраванне (расфарміроўка) воін-скай часці.
РАСФАРМІРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць
РАСФАСОЎВАННЕ і РАСФАСОЎКА, ДМ -бўцы. Расфа-сбўванне (расфасоўка) прадуктаў.
расхАджваць, -аю, -аеш, -ае, -аюць [не расхажваць, расхажываць]
РАСХАЛОДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, -аюць [не расхала-джваць]
РАСЦЁРЦІ, разатрў, -рэш, -рэ, -рбм, -рацё, -рўць, пр. расцёр, расцёрла, расцёрлі, заг. разатры
РАСЦІЦЬ, рашчў, рбсціш, рбсціць, рбсцяць, пр. расціў, -ціла, -цілі, заг. расці
РАСЦЯЦЬ
306 —
РАСЦЯЦЬ, разатнў, -нёш, -нё, -нём, -няцё, -нўць, пр. расцяў, -цяла, -лі, заг. разатні
PAC4AKÄHKA, ДМ -нцы і PAC4AKÄHBBAHHE. Спец.
РАСЧАПІЦЬ, -чаплю, -чэпіш, -чэпіць (раз’яднаць, ад-чапіўшы адно ад другога). Расчапіць вагоны.
РАСЧЎЦЬ, -ўю, -ўеш, -ўе, -ўюць, ужыв. звычайна з ад-моўем. Разм. He расчуў апошніх слоў.
РАСЧЫНІЦЬ, -ыню, -ыніш, -ыніць, заг. расчыні (адчы-ніць)
РАСЧЭПЛЕНЫ. Расчэпленыя вагоны.
РАСЧЭПЛІВАННЕ і РАСЧЭПКА, ДМ -пцы
РАСШАВЯЛІЦЬ, -вялю, -вёліш, -вёліць, -вёляць, пр.
-вяліў, -вяліла, -вялілі, заг. -вялі
РАСШЧАБЁНЬВАННЕ — РАСШЧАБЁНКА, ДМ -нцы. Спец. Супадаюць у знач. дзеяння. Расшчабеньванне (расшчабёнка) камення.
Расшчабёнка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дробны шчэбень’.
РАСШЧАБЯНІЦЬ, -бяню, -бёніш, -бёніць, -бёняць, пр. расшчабяніў, -іла, -ілі, заг. расшчабяні
РАСШЧАМІЦЬ, -шчамлю, -шчэміш, -шчэміць, -шчэ-мяць, пр. расшчаміў, -іла, -ілі, заг. расшчамі
РАСШЧАШЦЬ, -шчаплю, -шчэпіш, -шчэпіць, -шчэпім, -шчэпіце, -шчэпяць, пр. расшчатў, -іла, -ілі, заг. рас-шчапі. Расшчапіць палена. Расшчапіць рукі. Расш-чапіць сціснутыя зубы. Расшчапіць эфір (спец.). Рас-шчапіць атам (спец.).
РАСШЧОДРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца, -рацца і РАСШЧАДРЫЦЦА, расшчадрўся, -рышся, -рыцца, -рацца
РАСЯНЫ — РАСЯНЬІ — РОСНЫ.
Расяны, расяны і рбсны супадаюць у знач. ‘пакрыты расой’. Расяная (росная) трава.
Расяны і расяньі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да расы’. Расяная кропля.
Росны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які суправаджаецца выпа-дзеннем расы’. Росная раніца.
--- 307
рафінавАльны
PATABÄHHE — РАТЎНАК, РДМ -нку. Супадаюць у знач. дзеяння, але ратунак ужыв. радзей. Ратаванне (ратунак) лесу ад пажару.
Ратунак ужьів. яшчэ ў знач. ‘сродак выратавацца’, ‘да-памога, выручка’. Лякарства для яго было адзіным ратункам. Прасіць ратунку.
ратАй гл. араты
РАТУША [не ратуш], Т ратушай, Р мн. ратуш і рату-шаў
ратыфікавАць, зак. і незак., -кўю, -кўеш, -кўе, -кў-юць, пр. -ваў, -вала, -валі
ратыфікАцыя
РАЎБІЧЫ, Раўбіч і Раўбічаў
РАЎНД, -да, М -дзе, мн. раўнды, -даў
РАЎНА... гл. роўна...
РАЎНАБЁДРАНЫ [не раўнабёдранны]. Раўнабедраны трохвугольнік.
РАЎНАВАЖКІ — РАЎНАВАЖНЫ. Розняцца значэннем. Раўнаважкі. Аднолькавы па вазе. Раўнаважкія скрынкі яблыкаў.
Раўнаважны. Які знаходзіцца ў раўнавазе пад уздзе-яннем роўных процілегла накіраваных сіл. Раўнаваж нае становішча.
РАЎНАДЗЁНСТВА
РАЎНАДЎШНА-СПАКОЙНЫ
РАЎНАПРАЎЕ і РАЎНАПРАЎНАСЦЬ. Раўнапраўе (раўнапраўнасць) нацый.
РАЎШНА — РАЎНІННАСЦЬ. Розняцца значэннем.
Раўніна. Роўная, без гор, вялікіх узгоркаў зямная па-верхня. Дзятва савецкіх гор, раўнін, Сустрэнем свя-та урачыста (Я. Колас).
Раўніннасць. Уласцівасць раўніннага. Раўніннасць рэль-ефу.
РАЎЦІ, равў, равёш, равё, равўць, пр. роў, раўла, раў-лб, раўлі, заг. раві
РАФІНАВАЛЬНЫ — РАФІНАВАНЫ. Розняцца значэн-
нем і сферай ужывання.
РАФІНАВАННЕ
308 ---
Рафінавальны. Спец. Які служыць для рафінавання. Рафінавальная печ.
Рафінаваны. 1. спец. Ачышчаны. Рафінаваны алей. 2. перан. кніжн. Удасканалены, вытанчаны. Рафінава-ная публіка.
РАФІНАВАННЕ — РАФІНАВАНАСЦЬ. Розняцца зна-чэннем і сферай ужывання.
Рафінаванне. 1. спец. Ачыстка ад прымесей. Рафіна-ванне медзі. 2. спец. Ператварэнне ў рафінад. Рафіна-ванне цукру.
Рафінаванасць. Перан. кніжн. Удасканаленасць, вы-танчанасць. Рафінаванасць густаў.
РАФІНАД, -ду, М -дзе
РАФІНЁР, -pa, М -ры — РАФІНЁРШЧЫК, -ка, ДМ -ку. Розняцца значэннем.
Рафінёр. Машына для драбнення валакністага матэ-рыялу, якая прымяняецца ў папяровай прамысло-васці.
Рафінёршчык. Рабочы, які абслугоўвае такую машыну. PAXÄT-ЛУКЎМ, РД рахат-лукўму, М рахат-лукўме РАХЎНАК, -нка (дакумент) і -нку (фінансавьія апера-цыі), мн. -нкі, -нкаў
РАХУНКАВОДЧЫ — РАХУНКОВЫ. Розняцца значэн-нем.
Рахункавбдчы. Які мае адносіны да рахункавода. Ра-хункаводчыя курсы.
Рахунковы. Які мае адносіны да рахункаводства. Ра-хунковыя кнігі. Рахунковы работнік.
РАЦІН, -ну, М -не
РАЦЫЁН, -ну, М -не
РАЦЫЯНАЛІСТЫЧНЫ — РАЦЫЯНАЛЬНЫ. Супада-юць у знач. ‘які адносіцца да рацыяналізму як напрам-ку ў ідэалістычнай філасофіі, што прызнае розум адзі-най крыніцай пазнання’. Рацыяналістычная (рацыя-нальная ) філасофія.
Рацыяналістычны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які абапіраецца на патрабаванні розуму, логікі’. Рацыяналістычныя паводзіны.
--- 309
РОЙ
Рацыянальны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘разумны, мэтазгод-ны’. Рацыянальная тэхналогія. Рацыянальная прапа-нова.
РАЦЬ, Т раццю, Р мн. рацей. Уст., паэт.
РАШОТЧАТЫ — РАШЭЦІСТЫ. Розняцца значэннем.
Рашбтчаты. 1. Зроблены ў выглядзе рашоткі; які на-гадвае рашотку. Рашотчаты балкон. 2. Загароджаны рашоткай. Рашотчатыя вокны.
Рашэцісты. Спец. 3 вялікай колькасцю адтулін. Рашэ-цістая косць.
рАшпіль, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
РАШЧЫНІЦЬ, рашчыню, рашчьініш, рашчьініць (за-квасіць цеста для хлеба)
РАШЭЦІСТЫ гл. рашотчаты
РАЯЛЬ гл. фартэпіяна
РЖАЦЬ гл. іржаць
РОБА, мн. рббы, рббаў
РОГ, рбга, Т рбгам, М (на) рбзе і (на) рагў, мн. рбгі (з ліч. 2, 3, 4 pari), рагбў і рог, Д рагам, Т рагамі, М ра-гах (у жывёлы; музычны інструмент) і рбга, М (на) рагў, мн. pan, рагбў (вугал; месца, дзе перасякаюцца дзве перпендыкулярныя вуліцы)
РОГАВЫ гл. рагавы
РОЗГА [г выбухн.], рбзгі, ДМ рбззе (малаўжыв.), мн. рбзгі, рбзгаў
PÖ3HA... і РАЗНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову розны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Розна... мае пабочны націск (рознабаковы, рознагалбссе, рбзнакаліберны, рбзнака-лярбвасць, рбзнаскланяльны, рбзначытанне). Разна... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (разнавіднасць, разнавокі, разнакблерны, разнапланавасць, разнарбдны).
Р03НАІМЁННЫ [не рбзнаімённы]. Спец.
Р03НАПЛЯМЁННАСЦБ і Р03НАПЛЯМЁННАСЦБ
Р03НАПЛЯМЁННЫ і РОЗНАПЛЯМЁННЫ
РОЙ, рбю, М рбі, мн. раі, раёў
PÖKAT
310 —
PÖKAT, -ту, M -аце і (радзей) PAKATÄHHE. Рокат (ра-катанне) матораў.
РОК-Н-Р0Л [рок-эн-рбл}, рок-н-рбла, М рок-н-рбле
Р0ЛЕР, -ра, ДМ -ру
Р0ЛІКАПАДШЫПНІК, -ка, М -ку
Р0ЛЯ [не роль], РДМ рблі, Т рбляй і рбляю, Р мн. рб-ляў [не рблей]
РОНДА, нескл., н.
РОНДАЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў. Уст.
РОСКАШ гл. раскоша
РОСПАЧ, Т рбспаччу
Р0СТБІФ, -фу, М -фе, мн. -фы, -фаў
РОТ, рбта, М рбце, мн. раты, ратбў
РОЎ1, рбва, М рбве, мн. равы, равбў (канава)
РОЎ2, рбву, М рбве (працяглы крык некаторых жывёл; плач)
РОЎМА РАЎЦІ
Р0ЎНА... і РАЎНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову роўны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Роўна... мае пабочны націск (роўнавугбльны, роўнавялікі, роўнастаронні). Раўна... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (раўнабёдраны, раўнавйга, раўнадзёйны, раўназначнасць, раўнаплёчы).
РОШЧЫНА [не рашчына]
РТУЦЬ, Т ртўццю
РУБАШКА гл. кашуля
РУБЁЖ, рубяжа, М -жы, мн. -жы, -жбў
РУБЁЛЬ, рубля, М -лі, мн. -лі, -лёў. Ужыванне. Назоўнік рубель (рублі) ужываецца ў спалучэнні з назоўнікам грошы толькі тады, калі пры назоўніку грошы ёсць прыметнік, напр.: Атрымаць пяцьсот рублёў новымі грашамі.
РУБЕРОЙД, -ду, М -дзе
РУБЕРОЙДАВЫ
--- 311
РЎПІЦЬ
РУБІКОН, рубікбна, М -не (пра мяжу, перашкоду, якія цяжка пераадолець). Пішацца з вялікай літары ў фра-зеалагізме: перайсці Рубікон.
РУДАПРАМЫВАЧНЫ і РУДАПРАМЫВАЛЬНЫ. Ру-дапрамывачная (рудапрамывальная) машына.
РУДЗЯНЁЦ, -нцў, М -нцы (лекавая расліна)
РЎЖА, РДМ рўжы, Р мн. руж і рўжаў
РУЖАВЁЦЦА — РУЖАВЁЦЬ. Супадаюць у знач. ‘выдзяляцца ружовым колерам’.
Ружавець ужыв. яшчэ ў знач.: 1. Афарбоўвацца ў ру-жовы колер. Неба на ўсходзе ружавела. 2. Пакрывац-ца румянцам. Шчокі ружавеюць на холадзе.
РУЖЖО, М ружжы, мн. рўжжы, рўжжаў
РУЖЭЙНА-КУЛЯМЁТНЫ
РУКА, В -кў, ДМ руцэ, мн. рўкі (з ліч. 2, 3, 4 рукі), рук, рукам, рукамі, (на) руках
РУКАВО гл. рукаў
РУКАМЫЙНІК, -ка, ДМ -ку
РЎКАПІС, -су, М -се
РУКАЎ і (абл.) РУКАВО, для абодвух рукава, М -вё, мн. рукавы, рукавбў, рукавам, рукавамі, рукавах
РУЛЁТ, -та, М -ёце, мн< рулёты, -таў
РУЛЬ, руля, М рулі, мн. рулі, рулёў
РУМЯНЫ, -н і -наў, адз. няма
РЎПІЦЬ, рўпіць, пр. рўпіў, рўпіла — РЎПІЦЦА, -плю-ся, -пішся, -піцца, пр. рўпіўся, рўпілася, заг. рўпіся — РЎПЕЦЬ, рўпіць, 'пр. рўпеў, рўпела. Супадаюць у знач. ‘хацецца; карцець’, але рупець ужыв. радзей. Дзецям рупіць (рупіцца) паглядзець, што купіла маці. Салда-ту рупела хутчэй адчапіцца ад усёй гэпгай валаводзі-ны (К. Чорны).
Рупіць і рупець ужыв. яшчэ ў знач. ‘турбаваць, хваляваць, не даваць спакою’. Васілю гэта стала рупіць (Ц. Гарт-ны). Пакінула рупіць тое, што рупіла (К. Чорны). A тут яшчэ гэтыя два рублі ў кішэні рупелі (А. Чарны-шэвіч). Яму пачало рупець, што не можа ён кожнаму даць параду і месца (К. Чорны).
РУПЛІВАСЦЬ
312 ---
Рупіцца ўжыв. яшчэ ў знач. ‘клапаціцца аб кім-н., чым-н.’. I раптам сёння Ігнату не трэба ні аб чым рупіцца, ні пра што дбаць (I. Мележ).
РУПЛІВАСЦЬ і (радзей) РЎПНАСЦЬ
РУПЛІВЫ і (радзей) РЎПНЫ
РУХ, РДМ рўху
РУХАВАСЦЬ і РУХЛІВАСЦЬ
РУХАВЫ і РУХЛІВЫ
РУЧАЙ, ручая, М ручаі, мн. ручаі, ручаёў
РЫБА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам рыба, рыбны. Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск, за вы-ключэннем тых выпадкаў, калі другая частка не ўжы-ваецца як самастойнае слова (рь'ібаапрацбўчы, ры-баахбва, рыбавбдства, рыбавяндлярны, рыбагандлёвы, рыбаёдны, рыбакамбінйт, рыбакансёрвавы, рыбалоў, рыбамучньі, рыбапбшукавы, рыбаход).
РЬІБАЗАВОД, -да, М -дзе [не рыбзавбд] РЬІБАКАМБІНАТ, -та, М аце
РЫБАЛАВЁЦКІ— РЫБАЛОЎНЫ. Розняцца значэннем.
Рыбалавёцкі. Які займаецца рыбнай лоўляй як про-мыслам. Рыбалавецкая арцель. Рыбалавецкі калгас. Рыбалоўны. Які мае адносіны да рыбалоўства. Рыба-лоўны сезон. Рыбалоўны промысел. Рыбалоўны флот. Рыбалоўныя прылады.
РЬІБАПРАМЫСЛОВЫ — РЫБАПРОМЫСЛАВЫ. Роз-няцца значэннем.
Рыбапрамыслбвы. Які мае адносіны да здабычы, апра-цоўкі рыбы, прыгатавання з яе прадуктаў. Рыба-прамысловы камбінат. Рыбапрамысловы раён.
Рыбапрбмыславы. Які мае адносіны да рыбнага про-мьіслу. Рыбапромыславая арцель. Ры.бапромыславы нагляд. Рыбапромыславыя судны.
РЫБАХОД, -да, М -дзе, мн. -ды, -даў (прыстасаванне для самастойнага праходу рыбы праз плаціны, вадаспады).
РЫВАЦКІ і РЫВАЧЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае ад-носіны да рыбака, рыбацтва; уласцівы рыбакам’, але
--- 313
РЫНАК
рыбачы мае дадатковае ўказанне на прыналежнасць. Рыбацкая снасць. Рыбацкі пасёлак. Рыбацкі промысел. Рыбацкая (рыбачая) лодка. Рыбацкая (рыбачая) воп-ратка.
РЫБГАС, -са, М -се (рыбная гаспадарка)
РЫБЁЦ, -бца, М -бцьі
РЬІБНАГЛЯД, -ду, М -дзе
РЬІБНАМУЧНЬІ
РЬІГА, ДМ Рызе (горад)
рыдвАн, -на, М -не. Уст.
РЬІДЗЕЛЬ, рыдля, М -лі, мн. рыдлі, рыдляў. Абл.
РЫДЫКЮЛЬ, -ля, М -лі. Уст.
РЫЖАШЭРСНЫ
РЫЗІНА, ДМ -не
РЫКАШЭТ, -ту, М -эце
РЬІКША, РДМ -шы, Т -шай і -шаю, ж. (двухколая ка-ляска) і Р -шы, ДМ -шу, Т -шам, м. (той, хто пера-возіць грузы гэтай каляскай)
РЬІЛА, Д -лу, Р мн. рьілаў, н.
РЬІМАР, -ра, ДМ -ру, мн. -ры, -раў
РЫМАРНЯ, Р мн. -рань і -рняў РЬІМАРСКІ. Рымарскія вырабы.
РЬІМАРСТВА
РЬІМЛЯНЕ, рымлян, адз. рьімлянін, -на, М -не
РЬШАК, РДМ -нку — BA3ÄP, -ру, М -ры — КІРМАШ, -шў, М -шьі.
Рынак і базар супадаюць у знач. ‘спецыяльна адведзе-нае месца з адпаведнымі будынкамі для гандлю’. Пайсці на рынак (базар). К вечару рынак (базар) апусцеў.
Рынак ужыв. яшчэ ў знач. ‘сфера таварнага абарачэн-ня, сістэма эканамічных сувязей паміж таваравытвор-цамі’. Знешні рынак. Сусветны рынак.
Базар і кірмаш супадаюць у перан. знач. ‘шумнае збо-рышча людзей; бязладная гаворка, крык’, а таксама ў знач. ‘продаж прадуктаў, тавараў у пэўныя дні ці пару
РЫНАЧНЫ
314 ---
года ў вызначаным месцы’. Навагодні базар. Кніжны. базар. Школьны базар. Нядзельны кірмаш.
РЫНАЧНЫ — (радзей) РЫНКАВЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да рынку (базару), прызначаны для яго’. Рыначны (рынкавы) пляц. Рыначны (рынкавы) павільён. Рыначныя (рынкавыя) цэны.
Рыначны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да сфе-ры таварнага абарачэння, сістэмы эканамічных сувя-зей’ — спец. Рыначныя фонды. Рыначныя адносіны.
РЫНГ, рынга, ДМ -гу
РЫПАЦЬ, -аю, -аеш, -ае, -аюць — РЫПЁЦЬ, рыпіць, рыпяць. Супадаюць у знач. ‘утвараць рып’. Рыпаюць (рыпяць) дзверы. Рыпаю дзвярыма.
Рыпаць ужыв. яшчэ ў знач. ‘іграць непрафесійна на гармоніку’ (разм.)
РЫСЛІНГ, РДМ -гу
РЫСЬ, Т рыссю, Р мн. рысей і рысяў. Заал.
РЫТМ, рытму, М -ме
РЫХЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць, -ляць, пр. -ліў, -ліла, -лілі, заг. -лі
РЫЧАГ, -га, ДМ -гў, мн. рычагі, -гбў
РЫШТОК, -тка, ДМ -ткў (канаўка)
РЫЭЛТАР, -ра, ДМ -ру
РЫЭЛТАРСКІ
РЭАКТЫЎ, -ыву, М -ыве
РЭАЛІСТЫЧНЫ — РЭАЛЬНЫ. Супадаюць у знач. ‘які зыходзіць з разумення і ўліку здзяйснення чаго-н.’ Рэ-альны (рэалістычны) падыход да жыцця. Рэальны (рэалістычны) погляд. Рэальная (рэалістычная) пра-панова.
Рэалістычны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які датычыць рэалі-зму’. Рэалістычнае мастацтва. Рэалістычны жы-вапіс. Рэалістычныя традыцыі.
Рэальны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які існуе ў рэчаіснасці, сапраўдны. Рэальны свет. Рэальнае жыццё. Рэальныя абставіны. Рэальная заработная плата. Рэальная
--- 315
РЭЖЫСІРАВАЦЬ
сіла. 2. Такі, які можна здзейсніць, выканаць. Рэаль-ны план. Рэальнае заданне. Рэальны тэрмін.
РЭАНІМАТОЛАГ, -га, ДМ -гу
РЭАНІМАЦЫЯ, РДМ -цыі
РЭВАЛЮЦЬІЙНА-ВЫЗВАЛЁНЧЫ
РЭВАЛЮЦЫЙНА-ДЭМАКРАТЫЧНЫ
РЭВАНШ, РД -шу, М -шы
РЭВЁНЬ, -ню, М -ні
РЭВЕРАНС, -су, М -се
РЭВЮ, нескл., н.
РЭГБІ, нескл., н.
РЭГІЁН гл. раён
РЭГІСТР, -pa, М -ры, мн. рэгістры, рэгістраў
РЭГІСТРАВЫ
РЭГІСТРАЦЫЯ і (радзей) РЭГІСТРАВАННЕ
РЭГЛАМЕНТ, -ту, М -нце
РЭГЛАМЕНТАЦЫЯ і (радзей) РЭГЛАМЕНТАВАйНЕ РЭГУЛІРОЎКА, ДМ -бўцы і РЭГУЛЯВАННЕ РЭДАКТАРСКІ — РЭДАКЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем.
Рэдактарскі. Які мае адносіны да рэдактара, належыць яму. Рэдактарская праўка. Рэдактарскі стол.
Рэдакцыйны. 1. Які мае адносіны да рэдакцыі. Рэдак-цыйная калегія. Рэдакцыйны артыкул. 2. Які мае ад-носіны да рэдагавання. Рэдакцыйная праўка.
РЭДКА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам рэдкі, рэдка. Пішацца з э неза-лежна ад месца націску ў другой частцы, злітна, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск не на першым складзе (рэдказўбы, рэдказямёльны, рэд-калёссе, рэдканасёлены, рэдкаслбйны).
РЭЖЫСІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць — (разм.) РЭЖЫСЁРСТВАВАЦЬ, -ствую, -ствуеш, -ствуе, -ству-юць. Розняцца значэннем.
Рэжысіраваць. Кіраваць пастаноўкай спектакля, кіна-фільма, весці рэжысёрскую работу.
Рэжысёрстваваць. Працаваць рэжысёрам.
РЭЗГІНЫ
316 ----
РЭЗГІНЫ [г выбухны], -гін і -гінаў, адз. няма
РЭЗЕДА, ДМ -дзё
РЭЗЕДОВЫ. Прым. ад рэзеда.
РЭЗЁРВ, -ву, М -ве
РЭЗЕРВАЦЫЯ — (радзей) P33EPBÄT, -та, М -аце. Су-падаюць у знач. ‘месца прымусовага пасялення карэн-нага насельніцтва’ (у Паўночнай Амерыцы, Паўднёвай Афрыцы і Аўстраліі). Рэзервацыі (рэзерваты) індзей-цаў у ЗША.
Рэзерват ужыв. яшчэ ў знач. ‘запаведнік’.
Рэзервацыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘захаванне чаго-н. у рэзерве’. Рэзервацыя войскаў.
РЭЗЕРПІН, -ну, М -не
РЭЗЕРВУАР, -pa, М -ры
РЭЗУЛЬТАТНЫ — РЭЗУЛЬТАТЫЎНЫ. Розняцца зна-чэннем.
Рэзультатны. 1. Які мае станоўчы вынік (рэзультат). Рэзультатная паездка. 2. 3 падсумаванымі вынікамі. Рэзулыпатная ведамасць.
Рэзультатыўны. 1. Які з’яўляецца вынікам чаго-н. Рэ-зулыпатыўная шахматная партыя. 2. Які дабіваец-ца ў сваёй дзейнасці дадатных вынікаў. Рэзулыпатыў-ны ігрок. Рэзулыпатыўны вучоны.
РЙЗЬБАНАРАЗНЫ
Р03ЬБАТАКАРНЫ
р&зьбашліфавАльны
РЭЗЮМЭ, нескл., н.
РЭІНВЕСЦІРАВАННЕ
РЭІНВЕСЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць зак. і незак.
РЭІНВЕСЦІЦЫЯ, РДМ -цыі
РЭЙД1, рэйда, М -дзе (месца стаянкі суднаў на якары ў порце або паблізу яго)
РЭЙД2, рэйду, М -дзе (пранікненне войск у глыб варо-жай тэрыторыі; неспадзяваная праверка, якую право-дзяць актывісты па заданню грамадскіх арганізацый) РЭЙДЭР, -pa, М -ры
--- 317
рэкламавАнне
РЭЙКАБЭЛЕЧНЫ
РёЙКАПРАКАТНЫ
РЭЙС, рэйса, М -се
РЭЙСФЁДЭР, -pa, М -ры
РЭЙСШЫНА, Р мн. -шьін
РЭЙТЎЗЫ, -заў, адз. няма
РЭКАГНАСЦЫРАВАНЫ
РЭКАМЕНДАВАйЫ — РЭКАМЕНДАЦЫЙНЫ. Розняц-ца значэннем.
Рэкамендаваны. Прапанаваны. Рэкамендаваная літа-ратура. Рэкамендаваны адвакат.
Рэкамендацыйны. Які мае ў сабе рэкамендацыю. Рэ-камендацыйнае пісьмо. Рэкамендацыйны спіс літара-туры. Рэкамендацыйная характарыстыка.
РЭКАНСТРЎКЦЫЯ і (радзей) РЭКАНСТРУЯВАННЕ. Рэканструкцыя (рэканструяванне) завода. Рэканст-рукцыя (рэканструяванне) помніка.
РЭКАРДСМЁН, -на, М -не і (радзей) РЭКАРДЬ'ІСТ, -та, М -сце. Супадаюць у знач.: 1. Спартсмен, які ўстанавіў рэкорд. Рэкардсмен у бегу на кароткую дыстанцыю. Спартсмен-рэкардыст. 2.разм. Чалавек, які дасягнуў найбольшых поспехаў у вытворчай працы. Рэкардсмен (рэкардыст) па здабычы вугалю.
Рэкардыст ужыв. яшчэ ў знач.: 1. неадабр. Той, хто захапляецца рэкордамі, рэкардызмам. 2. Свойская жывёла, якая дае рэкордныя паказчыкі ў якіх-н. ка-рысных адносінах. Конь-рэкардыст.
РЭКВІЕМ, -ма, М -ме, мн. -мы, -маў
РЭКВІЗІТ, -ту, М -іце
РЭКЕТ, РД -ту, М -еце
РЭКЕЦІР, -ра, ДМ -ру
РЭКЛАМАВАННЕ — РЭКЛАМАЦЫЯ. Розняцца зна-чэннем.
Рэкламаванне. Папулярызацыя чаго-н., паведамленне пра што-н. з дапамогаю рэкламы. Рэкламаванне новых фільмаў. Рэкламаванне турыстычных падарожжаў.
РЭКРУТ
318 ----
Рэкламацыя. Скарга, прэтэнзіі, незадавальненне чым-н.; заява пра выяўленыя недахопы набытай пра-дукцыі і патрабаванне аплаціць страты. Заказчык прыслау на завод рэкламацыю.
РЭКРУТ, -та, М-уце, мн. рэкруты, -таў
РЭКРЎТЧЫНА
РЭКРЎЦКІ [не рэкруцкі]
РЭКТЫФІКАТ, -ту, М -аце
РЭЛЁ, нескл., н.
РЭЛЬЁФ, -фу, М -фе
РЭ-МАЖОРНЫ
РЭМЕНЬ, -ня, М -ні, мн. рэмені, рэменяў і РАМЁНЬ, рамяня, М -ні, мн. рамяні, рамянёў
РЭМЕНЬ-РЫБА, рэмень-рыбы, М рэмень-рыбе, ж.
РЭМІНІСЦЭНЦЫЯ
P9HECÄHC, -су, М -се (р — малое) — стыль. Але: Рэне-санс, -са, М -се (Р — вялікае) — эпоха Адраджэння.
РЭНЕСАНСНЫ і (радзей) РЭНЕСАНСАВЫ
РЭНКЛ0Д, -ду, М -дзе (сорт сліў)
РЭНТГЁН, -ну, М -не (рэнтгенаўскія прамяні; прасвеч-ванне гэтымі прамянямі) і -на, М -не, мн. -ны, -наў (адзінка вымярэння рэнтгенаўскага і гама-выпрамя-нення; рэнтгенаўскі апарат)
рэнтгенагрАфія
РЭНТГЁНАДЭФЕКТАСКАПІЯ РЭНТГЁНАСПЕКТРАСКАШЯ
РЭОМЕТР, -pa, М -ры
РЭПАРТАЖ, -жу, М -жы
РЭПАТРЫЯНТ, -та, М -нце, мн. -ты, -таў
РЭПЕРТУАР, -ру, М -ры
РЭІІРЫЗА, -зы, ДМ -зе і (радзей) РЭПРЫЗ, -за, М -зе, м. рэпрэзентавАць, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць зак. і незак. РЭПРЭЗЕНТАНТ, -та, М -нце (прадстаўнік каго-н., ча-го-н.). Кніжн.
РЭПРЭЗЕНТАТЫЎНЫ
--- 319
РЭХА
РЭПРЭЗЕНТАЦЫЯ, РДМ -цыі
РЭПРЭСАЛІІ, -лій, адз. рэпрэсалія. Кніжн.
РЭПТЫЛІЯ, Р мн. -лій
РЭСКОНТРА, нескл., н. (дапаможная бухгалтарская кніга для ўліку разлікаў з арганізацыямі і асобамі)
РЭСПАНДЭНТ, -та, М -ту рэспектАбельнасць
РЭСПЎБЛІКА, ДМ -ліцы, Р мн. -лік. Пішацца з малой літары, калі выступае як агульная назва. У Мінску адкрылася выстаўка работ выхаванцаў дзіцячых да-моў і інтэрнатаў рэспублікі. У назвах дзяржаў пішац-ца з вялікай літары. Назва, якая з’яўляецца грама-тычным прыдаткам да слова рэспубліка, не скланяец-ца: жыць у Рэспубліцы Беларусь, прыехаў з Рэспублікі Балгарыя, у Федэратыўнай Рэспубліцы Германія, у Арабскай Рэспубліцы Егіпет, у Рэспубліцы Філіпіны.
РЭСЎРСЫ, -саў, адз. рэсўрс, -су, М -се
РЭТУШ, Т рэтушшу, ж.
РЭФАРМАТАРСКІ — РЭФАРМАЦКІ. Розняцца значэн-нем.
Рэфарматарскі. Які мае адносіны да рэфарматара; звя-заны з рэформай. Рэфарматарская група. Рэфарма-тарскі шлях.
Рэфармацкі. 1. гіст. Які мае адносіны да рэфармацыі. Рэфармацкі рух. Рэфармацкія войны. 2. Пратэстанцкі. Рэфармацкая царква.
РЭФАРМАЦЫЯ (р малое) — сацыяльна-палітычны рух супраць феадалізму ў Заходняй Еўропе ў XVI ст. Але: эпоха Рэфармацыі (Р — вялікае).
РЭФЕРЫ, нескл., м.
РЭФЕРЬІРАВАЦЬ, зак. і незак. (зрабіць або рабіць рэ-ферат). Рэферыраваць кнігу, незак. (выконваць аба-вязкі рэферы, судзіць у спартыўных спаборніцтвах)
РЭФОРМА, Р мн. рэфбрмаў і рэфбрм РЭФРЫЖЭРАТАР, -pa, М -ры РЭХА, ДМ рэху, н.
РЭЦІРАВАЦЦА
320 ----
рэціравАцца, зак. і незак., рэцірўюся, -рўешся, -рўец-ца, пр. рэціраваўся, рэціравалася, заг. рэцірўйся [не рэціравацца]
РЭЦЫДЫВІСТ, -та, М -сце
РЭЦЫДЫЎ, -ыву, М -ыве
РЭЦЭНЗІЯ гл. водзыў
РЭЧ, Т рэччу, Р мн. рэчаў
РЭЧЫТАТЫЎ, -тьіву, М -ыве
РЭЧЫШЧА, Р мн. -чаў, н.
РЭШАТА, мн. рашбты (з ліч. 2, 3, 4 рэшаты), рашбт і рашбтаў
рээвакуАцыя
РЭЭВАКУІРАВАЦЬ, зак. і незак.
РЭЭКСПАРТ, -ту, М -рце
РЭЭМІГРАВАЦЬ, зак. і незак.
РЭЯЦЬ, рэе, рэюць, пр. рэяў, рэяла, -лі
с
С [эс], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае С. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Мяккі с.
CABÄKA, -кі, ДМ_-ку, Т-кам, Р мн. сабак, м.
САБАЧАНЯ і САБАЧАНЁ гл. шчаня
САБО [не саба], нескл., мн., адз. н. (абутак на драўлянай падэшве)
САБОР, -ра (царква ў горадзе, манастыры, дзе вядзе ба-гаслужэнне вышэйшая духоўная асоба) і -ру (у дарэва-люцыйнай Расіі — сход службовьіх або выбарных асоб; з’езд прадстаўнікоў вышэйшага духавенства), М -ры
савА, мн. сбвы, соў і сбваў
CÄBAH, -на, М -не
CABÄHHA, Р мн. -ннаў
САВЁТ, -та, М -ёце (орган дзяржаўнага кіравання, які складаецца з выбарных або назначаных асоб, а такса-ма распарадчы або дарадчы калегіяльны орган пры
--- 321
САЙТ
якой-н. установе, арганізацыі, таварыстве і пад.). Пішацца з вялікай літары: Вярхоўны Савет Рэс-публікі Беларусь, Савет Міністраў Рэспублікі Бела-русь, Гарадскі Савет народных дэпутатаў, Савет бяспекі ААН, Сельскі Савет народных дэпутатаў. Але: вучоны савет Інстытута літаратуры, педага-гічны савет і пад., а таксама сельскі савет (сельса-вет) як назва.
САГА1, ДМ сазе, мн. сагі, car, ж. (старажытнае сканды-наўскае і ірландскае народнае гераічнае паданне)
сАга2, нескл., н. (крупы з крухмалу)
САД, сада (дзіцячы сад) і саду (участак зямлі, засаджа-ны фруктовымі дрэвамі, кветкамі), М -дзе, мн. сады, -дбў
САДАВІНА, ДМ -нё
САДАВОДЧЫ і (радзей) САДАВОДСКІ. Садаводчы (са-даводскі) кааператыў.
САДЖАЛКА, ДМ -лцы, Р мн. -лак (сельскагаспадарчая машына)
САДЖАНЕЦ, -нца, М -нцы. Саджанцы яблынь.
САДОВА-АГАР0ДНЫ
САД-ЯСЛІ, сада-ясляў, м.
САЖАЛКА, ДМ -лцы, Р мн. -лак (штучньі вадаём) САЖАНЬ, -жня, М -жні, Р мн. -жняў. Уст.
САЖНЁВЫ [не сажневы]. Прым. да сажань. САЖОНКІ, -нак, адз. няма. Спарт.
САІСКАЛЬНІЦТВА — CAICKÄHHE. Розняцца значэн-нем.
Саіскальніцтва. Удзел у саісканні чаго-н. Саіскальні-цтва — адзін з відаў падрыхтоўкі для атрымання вучонай ступені кандыдата навук.
Саісканне. Імкненне атрымаць званне, прэмію за на-вуковую працу або мастацкі твор. Ды.сертацы.я на саісканне вучонай ступені доктара фізіка-матэма-тычных навук. Твор, вылучаны. на саісканне Дзяржаў-най прэміі Рэспублікі Беларусь.
САЙТ, сайта, М сайце
11 Зак. 1752
CAKABÄPKA
322 ----
CAKABÄPKA, ДМ -варцы, P мн. -варак САКРАТАРЫЯТ, -та, М -яце
САЛАВЁЙ, салаўя, М салаўі, Р мн. салаўёў САЛАВЁЙКА, -кі, ДМ -ку, Ё-кам, м. Нар.-паэт. САЛАМА... гл. салома...
САЛАМЯНЫ [не салбменны]. Саламяная страха.
САЛАНЁЦ, -нцў, М -нцы (глеба)
САЛАТА, ДМ -аце
САЛДАТ, -та, М -аце, Р мн. салдат і -таў
САЛЁТРАНІЦА — САЛЁТРАНКА, ДМ -нцы. Розняцца значэннем.
Салётраніца. Арганічныя адкіды, пры хімічным раз-лажэнні якіх утвараецца салетра.
Салётранка. Глеба, насычаная салетрай.
САЛЁНА-КІСЛЫ (салёны і кіслы)
САЛЁНЫ і (абл.) САЛОНЫ (прыпраўлены соллю; пры-гатаваны ў запас з соллю, у салёным растворы). Салё-ны суп. Салёная страва. Салёная рыба. Салонае сала.
САЛІТЭР, -pa, М -ры, Р мн. -раў (буйны брыльянт) САЛІЦЁР, -pa, М -ры, Р мн. -раў (чарвяк-паразіт) САЛОДКА [не сбладка], прысл.
САЛ0МА... і САЛАМА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову салома. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Салома... ужываецца, калі націск у другой частцы падае не на першы склад, мае пабочны націск (саломааддзяліцель, салдмавалакў-ша, салвмападавальнік, салбмапад’ёмнік, салбматран-спарцёр). Салама... пішацца, калі націск у другой част-цы слова падае на першы склад (саламакрўтка, сала-марэзка, саламатрэс, саламапрэс).
САЛОН-ВАГОН, салбн-вагона, М салбн-вагбне
САЛОНЫ гл. салёны
САЛЬДА, нескл., н. Спец.
САЛЬТА, нескл., н. Спарт. Двайное сальта.
САЛЬТА-МАРТАЛЕ, нескл., н.
САЛЬТАМАРТАЛІСТ, -та, М -сце
323
САМАЗАБЕСПЯЧЭННЕ
САЛЬФЁДЖЫО, нескл., н.
САЛЬЦІСОН, -ну, М -не
САЛЮТ, -ту, М -юце
САЛЯ... гл. соле...
САЛЯВАРНЯ, Р мн. -варань і -варняў
САЛЯМІ, нескл., ж. (гатунак вэнджанай каўбасы)
САЛЯНАКІСЛЫ. Салянакіслы аміяк.
САЛЯНЫ — САЛЯНЫ. Саляны ўжыв. у выразе: саляная кіслата. Саляньі ўжыв. у знач. ‘які мае адносіны да солі, звязаны з яе здабычай, апрацоўкай, перавозкай; які ўтрымлівае соль’. Саляны пласт. Саляныя ка-пальні. Саляны склад. Саляная прыстань.
CAM, м. самбга, Д самбму, ТМ самім, ж. сама, ДТМ са-мбй, В самў, н. самб, Р самбга, Д самбму, В самб, ТМсамім, мн. самі, РМ саміх, Д самім, Т самімі— сАмы, м. самага, Д самаму, ТМ самым, ж. самая, РДТМ самай, В самую, н. самае, самага, Д самаму, ТМ самым, мн. самыя, самых, Д самым, Т самымі, М самых. Займ. азначальны.
Ужыванне. Сам (сама, само) ужыв. пры назоўніку ці аса-бовым займенніку і паказвае, што асоба (прадмет) з’яў-ляецца ўтваральнікам або аб’ектам дзеяння. Самы (са-мая, самае) ужыв. для ўтварэння найвышэйшай ступені прыметнікаў. Самы высокі. Правільна ўжыв.: на са-май справе [не на самой справе].
САМААПЫЛЁННЕ і САМААПЫЛКАВАННЕ. Самаапы-ленне (самаапылкаванне) злакавых.
САМААТРЎЧВАННЕ — САМААТРУЧЭННЕ. Розняцца значэннем.
Самаатрўчванне. Атручванне арганізма ядавітымі рэ-чывамі, якія выпрацоўвае сам арганізм.
Самаатручэнне. Стан арганізма, атручанага рэчывамі, якія выпрацоўваюцца ў ім самім.
САМАВЎЧКА, м. -кі, ДМ -ку, Т -кам, ж. -кі, ДМ -чцы, Т -кай і -каю, Р мн. для абодвух -чак і (разм.) САМА-ВЎК, -ка, ДМ -ку
САМАЗАБЕСПЯЧЭННЕ [не самазабяспёчанне]
САМАЛЁТА-ВЫЛЕТ
324 ---
САМАЛЁТА-ВЫЛЕТ, самалёта-вылету, М самалёта-вы-леце
САМАЛЁТ-АМФІБІЯ, самалёта-амфібіі, М самалёце-амфібіі, м.
САМАЛЮБСТВА — СЯБЕЛЮБСТВА. Розняцца значэн-нем.
Самалюбства. Пачуццё ўласнай годнасці, якое звычай-на спалучаецца з раўнівымі адносінамі да думкі пра сябе іншых людзей. Абражанае самалюбства.
Сябелюбства. Клопаты толькі пра сябе; эгаізм.
самапрАдка гл. калаўрот
САМАРЭГІСТРЎЮЧЫ, прым. Спец. Самарэгіструючы прыбор.
САМАРЭГУЛЮЮЧЫ, прым. Спец.
САМАСЁЙКА, ДМ -йцы — САМАСЁЙ, -ёю, М -ёі — СА-МАСЁЎ, -ёву, М -ёве. Супадаюць у знач. ‘расліна, якая вырастае з насення, што асыпаецца само’, але самасей-ка звычайна ўжыв. тады, калі назоўнік, які называе расліну, жаночага роду, а самасей і самасеў — калі на-зоўнік мужчынскага роду. Бярозасамасейка. Цыбуля-самасейка. Мак-самасей. Сланечнік-самасей. Дуб-сама-сеу.
Самасеў ужыв. яшчэ ў знач. ‘прыроднае распаўсюджан-не раслін насеннем, што асыпаецца само’.
САМАСЎД, -ду, М -дзе
САМАХОД, -да, М -дзе, мн. -ды, -даў (назва некаторых машын і транспартных сродкаў са сваёй цягай) і -ду (механічная падача разца або дэталі ў металарэзных станках), М -дзе
САМАЦВЁТ, -ту, М -ёце, Р мн. -ётаў
САМАЦЯГ, -га, ДМ -гу (ланцуговы транспарцёр) CÄMBA, нескл., н.
САМБРЭРА, нескл., н.
CAM-HÄCAM, прысл.
CÄMIT, -ту, М -іце
САМЫ гл. сам
САН, сану, М сане. Сан пасла. Высокі сан.
325
САПЛ0
CÄH... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. слову санітарны. Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск (санапра-цбўка, санкамісія, санінспёктар, санурач).
CAHATÖPHA----першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову санаторны. Пішацца праз злучок, мае націск (санаторна-курортны, санаторна-прафілактычны).
САНАТОРЫЙ, -рыя, М -рыі, Р мн. -рыяў [не санатбрыя]
САНАТОРЫЙ-ПРАФІЛАКТОРЫЙ, санатбрыя-прафі-лактбрыя, М санатбрыі-прафілактбрыі
САНАЦЫЯ, РДМ -цыі
САНДАЛЁТЫ, Р мн. -лёт і -лётаў, адз. сандалёта, ДМ -лё-це
САНДАЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў, м. і САНДАЛЯ, Р мн. -даль, ж.
САНДВІЧ, -ча, М -чы
CÄHI, санёй, саням, санямі, (аб) санях — CÄHKI, санак. Супадаюць у знач. ‘зімовая павозка на палазах’.
Санкі ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Невялікія сані для катан-ня з горак, для перавозу грузаў. 2. спец. Рухомая дэ-таль некаторых машын, якая нагадвае сані. З.разм. Ніжняя сківіца.
CAHITÄPHA----першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову санітарны. Пішацца праз злучок, мае націск (санітарна-гігіенічны, санітарна-прапускньі, санітйрна-прафілактычны, санітйрна-тэхнічны, санітарна-эпідэміялагічны).
САНКЦЫЯНАВАЦЬ, -нўю, -нўеш, -нўе, -нўюць, зак. і незак.
САНКЮЛОТ, -та, М -бце (прадстаўнік гарадской бедна-ты ў перыяд Вялікай французскай рэвалюцыі)
САНТЫМЁТР, -pa, М -ры [не сантыметр, санціметр] САНТЫМЕТР0ВЫ [не сантымётравы]
САНЦА... гл. сонца...
САПАЖЎ, нескл., м. (род малпаў)
САПЛО, мн. сбплы, -лаў
САПРАНА
326 ----
CAÜPÄHA, нескл., н.
САПРАПЁЛЬ, -лю, М -лі, м. Спец.
САПРАФАГ, -га, ДМ -гу (жывёла, якая корміцца тру-памі іншых жывёл). Спец.
САПФІР, -pa, М -ры (каштоўны камень)
САПФІРАВЫ і САПФІРНЫ. Сапфіравы (сапфірны) пяр-сцёнак.
САПЦІ [не сапсці], -пў, -пёш, -пё, пр. соп, сапла [не са-пёў, сапёла], заг. саш
САРАКА... — першая частка складаных слоў, якая ад-павядае па знач. слову сорак. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, звычайна мае пабочны націск, калі ў другой частцы націск прыходзіцца не на першы склад (саракагадбвы, саракагоддзе, саракагрйдусны, саракалітрбвы, сараканбжка, саракатбнка).
САРВІГАЛАВА, м. і ж. -вы, ДМ -вё, В -вў, Т -вбй, мн. сарвігалбвы, -лбў
САРДЗІНА, ДМ -не, Р мн. сардзін (рыба), толькі мн. сардзіны, -дзін (кансервы)
САРДЭЛЬКА, ДМ -льцы, Р мн. -лек
САРДЭЧНА-САСЎДЗІСТЫ
САРКАФАГ, -га, ДМ -гу
CÄPHA, Р мн. сарнаў і сарн
САРОМЕЦЦА [не сарбміцца], -меюся, -меешся, -меецца [не сарбмлюся, -мішся, -міцца], пр. сарбмеўся, -мела-ся [не сарбміўся, -мілася], заг. сарбмейся [не сарбмся] САРОЧКА гл. кашуля
САРТА... гл. сорта...
CÄPbl, нескл., н. (верхняе адзенне жанчын у Індыі) САСКОКВАЦЬ [не саскакваць, саскаківаць]
CACHÄ, мн. сбсны (з ліч. 2, 3, 4 сасны), сбсен і сбснаў САСТАРЭЦЬ, САСТАРЭЦЦА, САСТАРЫЦЦА. Супада-юць у знач. ‘зрабіцца старым’. Састарэў чалавек. Са-старэўся (састарыўся) раней часу.
Састарэць мае яшчэ адценне ‘стаць непрыгодньім для чаго-н.’ (аб прадметах). Састарэла машына.
—" 327
СВАЦЦЯ
CATAHÄ, -ны, ДМ -нё, мн. не ўжыв.
САТЫРА гл. памфлет
САЎНА, Р мн. саўнаў
САФА, мн. сбфы, соф і сбфаў
CAXÄ, ДМ сасё, мн. сбхі (з ліч. 2, 3, 4 caxf), Р мн. сох САХАРЫН, -ну, М -не і САХАРЫНА, ж.
сАц... — першая частка складаных слоў, якая адпавя-дае па знач. слову сацыяльны (сацстрйх, сацстра-хаўскі). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
САЦІН, -ну, М -не
сАцстрАх, РДМ -ху (сацыяльнае страхаванне)
САЦЫЯЛ-ДЭМАКРАТЫЗМ, сацыял-дэмакратызму, М са-цыял-дэмакратызме
сацыял-дэмакрАтыя
САЦЫЯЛІЗАВАЦЬ, зак. і незак.
САЦЫЯЛІЗМ, -му, М -ме
САЦЫЯЛІНГВІСТЫКА, ДМ -тыцы
САЦЫЯЛЬНА-КУЛЬТЎРНЫ
САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНЫ
САЮЗ, -за і -зу. 1. -за (назва дзяржаў, грамадскіх аргані-зацый, таварыстваў, партый). Аўспгралійскі Саюз. Бірманскі Саюз. Член Саюза пісьменнікаў. Саюз ка-муністаў. Пішацца з вялікай літары. 2. -зу (цесная сувязь некалькіх асоб, груп, класаў і пад.; пагадненне арганізацый, дзяржаў для сумесных дзеянняў; аб’яд-нанне ў адно цэлае некалькіх плямён, зямель). Брацкі саюз народаў. Дыпламатычны саюз. Гандлёвы саюз.
СВАБ0ДНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову свабодны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова і мае пабочньі націск (свабдд-наапорны, свабдднавісячы, свабоднамалекулярны, свабдднападаючы, свабдднападвёшаны, свабдднапа-тбчны).
СВАТ, свата, М (аб) сваце, мн. сваты, -тбў свАцця, Р мн. сваццяў
СВАЯ...
328 ----
СВАЯ... гл. свое...
СВЁДКА, м. свёдкі, ДМ -ку, Т -кам, ж. свёдкі, ДМ -дцы, Т -кай і -каю, Р мн„ для абодвух свёдак
СВЕЖА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам нядаўна, толькі што. Пішац-ца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы націск падае не на пер-шы склад (свежавыбелены, свежавыкапаны, свежавы-мыты, свежавыпечаны, свежазмблаты, свёжамарб-жаны, свёжанакошаны, свёжанасьіпаны, свёжапафар-баваны, свёжапрыгатаваны, свежаспёчаны, свёжаўза-раны).
СВЁРДЗЕЛ, -дла, М -дле
СВЕТА... — першая частка складаных слоў, якая адпа-вядае па знач. слову свет ‘зямля з усім, што на ёй існуе’. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцьі слова націск падае не на першы склад (свётабудбва, светапбгляд, свётаразумённе, свётаўспрыманне).
СВЕТЛА... і СВЁТЛА- — першая частка складаных пры-метнікаў, якая адпавядае па знач. слову светлы ‘не цёмнага колеру’. Пішацца злітна, калі другая частка не можа выступаць як самастойнае слова (светлаба-роды, светлаббкі, светлабрбвы, светлавалбсы, свет-лавбкі, светлавўсы, светлагалбвы, светлагрўды, свет-лакрылы, светластволы, светлатвары, светлачўбы). Пабочнага націску не мае. Свётла- пішацца, калі скла-даны прыметнік абазначае адценне колеру (свётла-блакітны, свётла-жбўты, свётла-зялёны, свётла-ка-рычневы, свётла-каштанавы, свётла-ружовы і г. д.).
СВЁКАР, -кра, ДМ -кру, мн. свёкры, -раў
CBIHÄPKA гл. свінуха
СВІНЁЦ, -нцў, М -нцы
СВІНЎХА, ДМ -нўсе, Р мн. -нўх, СВІНЎШКА, ДМ -шцы, Р мн. -шак і (абл.) CBIHÄPKA, ДМ -рцы, Р мн. -рак (грыб)
CBIH4ÄK, РДМ -кў (руда)
--- 329
СВЯЦІЛА
СВІНЧО, РДМ -чаці, Т -чбм, мн. не ўжыв. Разм.
СВІСЛАЧ, Т Свіслаччу, ж. (рака)
CBITÄHHE і (разм.) CBITÄHAK, РДМ -нку
СВІТЭР, -pa, М -ры, мн. світэры, -раў свіцязь, Т Свіцяззю, ж. (возера)
CBÖE... і СВАЯ... — першая частка складаных слоў.
Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Свое... мае пабочньі націск (свбеасаблівы, свдекарыслівы, своеча-сбвы, своеўладны). Свая... пішацца, калі ў другой част-цы слова націск на першым складзе (сваявбльнік, свая-вбльнічанне, сваявдльны, сваявбльства, сваякоштны). СВЯКРОЎ, РДМ свекрыві, Т свекрывёй, свекрывёю і свякрбўю, мн. свякрбві, свякрбвей і свякрбвяў, свяк-рбвям, свякрбвямі, (аб) свякрбвях і (разм.) СВЯКРЎ-ХА, ДМ -ўсе, Р мн. -ўх
СВЯТЛ0... і СВЯТЛА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову святло. Святло... мае пабочны націск (святлоадчувальны, святлдлюбі-вы, святлдлячэнне, святлдценявы, святлбэкрбн). Святла... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (святлалюб, святламўзыка, святласіла, святлатэхнік, святлафільтравы).
СВЯТЛАПРОВАД, -да, М -дзе. Фіз.
СВЯТЛАФІЛЬТР, -тра, М -тры. Фіз., фота.
СВЯТЛАФОР, -pa, М -ры, Р мн. -раў СВЯТЛ0АДДЛЧА. Спец.
СВЯТЛ0АДЧУВАЛЬНАСЦЬ, Т -цю. Фізіял.
СВЯТЛ0АХОЎНЫ
СВЯТЛ0ВЫПРАМЁНБВАННЕ. Фіз.
СВЯТЛ0СІГНАЛ, -лу, М -ле
СВЯТЛ0ЎСТ0ЙЛІВАСЦБ, Т -цю. Хім.
святляк, светляка, ДМ -кў, мн. светлякі, -кбў
СВЯЦІЛА, -ла, Д -лу, Т -лам, М -ле, н. (пра чалавека, які набыў вялікую вядомасць у пэўнай сферы дзей-насці). Даласаванне: прыметнік дапасуецца ў н. р. Бу-дучае свяціла навукі.
CEÄHC
330 —
CEÄHC, -ca, M -ce
СЕГМЁНТ, -та, M -нце [не сёгмент]
СЁДНЕМ СЯДЗЁЦЬ
CE3ÖH, -на, М -не
СЕЙМ, сёйма, М -ме
СЕЙСМОМЕТР, -pa, М -ры
CEKBECTPÄTAP, -ра, ДМ -ру
СЕКС, сёксу, М -се
СЕКСОЛАГ, -га, ДМ гу
СЕКСТЫЛЬЁН, -на, М не
СЕКСТЭТ, -та, М -эце
сексуАльны
сектАнцтва
СЁКТАР1, -pa, М -ры, мн. сёктары, -раў (частка круга)
СЁКТАР2, -pa, М -ры, мн. сектары, -рбў (аддзел устано-вы, арганізацыі)
СЕКТАРАЛЬНЫ [не сёктарскі] — СЁКТАРНЫ. Розняц-ца значэннем.
Сектаральны. Які мае адносіны да сектара ў знач. ‘ча-стка плошчы’, ‘аддзел установы, арганізацыі’. Секта-ральная мяжа. Сектаральнае пасяджэнне.
Сёктарны. 1. Які мае адносіны да сектара ў знач. ‘ча-стка круга’. 2. Які мае форму сектара. Сектарны шчыт. Сектарны затвор.
СЕКЎНДА, ДМ -дзе, Р мн. -даў
СЕКЎНД-МАЁР, секўнд-маёра, М секўнд-маёру. Уст.
СЁКЧЫ гл. сячы
СЕЛЕКТЫЎНЫ — СЕЛЕКЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем. Селектыўны. Здольны рабіць адбор; заснаваны на здольнасці рабіць адбор. Селектыўнае паглынанне. Се-лектыўныя растваральнікі.
Селекцыйны. Які мае адносіны да селекцыі; атрыма-ны ў выніку селекцыі. Селекцыйная станцыя. Селек-цыйныя работы. Селекцыйныя сарты пшаніцы.
СЕЛЬДЭРЭЙ, -эю, М -эі
СЕЛЬМАГ, -га, ДМ -гу (сёльскі магазін)
331
CEHAKÖC
СЕЛЫІО, нескл., н. (сёльскае спажывёцкае таварыства; магазін гэтага таварыства — разм.). Запазыч. з рус. мовы.
сёльскагаспадАрчы
СЁЛЬТЭРСКІ
СЕЛЯДЗЁЧНЫ — СЕЛЯДЦОВЫ. Розняцца значэннем.
Селядзёчны. 1. Уласцівы селядцу. Селядзечны пах. 2. Прыгатаваны з селядцоў. Селядзечны паштэт.
Селядцбвы. 1. Які мае адносіны да селядца. Селядцо-вая галава. Селядцовыя плаўнікі. 2. Прызначаны для селядцоў. Селядцовая бочка. 3. Звязаны з промыслам і апрацоўкай селядцоў. Селядцовы промысел. 4. толькі мн. у знач. наз. селядцовыя (сямейства рыб).
СЕЛЯНІН, -на, М -не, мн. сяляне (з ліч. 2, 3, 4 селяні-ны), сялян
СЕМ, РДМ сямі, Т сямю, ліч. колькасны
СЕМАФОР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
СЁМДЗЕСЯТ, РДМ сямідзесяці, Т сямюдзесяццю, ліч. колькасны
СЕМЁСТР, -pa, М -ры
СЁМЕЧКА, Р мн. -чак (памянш. da семя ў знач. ‘заро-дак расліны’), н.; толькі мн. сёмечкі, -чак (насенне сланечніку, гарбуза)
CEMIHÄP, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
СЁМКІ, -мак, адз. сёмка, н. і СЁМАЧКІ, -чак, адз. сё-мачка, н. Насенне сланечніку, гарбуза, якое ядуць.
СЕМНАЦЦАЦЬ, РДМ -ццаці, Т -ццаццю, ліч. колькас-ны
CEMCÖT, сямісбт, Д сямістам, В семсбт, Т сямюстамі, М (аб) сямістах, ліч. колькасны
СЁМЯ, Р сёмя і сёмені, Д сёмю і сёмені, В сёмя, Т сёмем і сёменем, М (аб) сёмі і сёмені, мн. няма
СЕМ’ЯНІН, -на, М -не, мн. сем’яніны, -нінаў СЕМЯРЫК, семерыка, ДМ -кў сенажАць, Т -ццю, Р мн. -цей і -цяў CEHAKÖC, -су, М -се
CEHÄT
332 ----
CEHÄT, -та, M -аце
CEHBEPHÄP, -pa, M -ры (парода сабак)
СЁНІ, сянёй, Д сяням, Т сянямі, М (у) сянях, адз. няма і СЁНЦЫ, сянёц і сёнцаў, Д сёнцам, В сёнцы, Т сён-цамі, М (у) сёнцах, адз. няма
СЕНСІМАНІЗМ, -му, М -ме
СЕНСУАЛІЗМ, -му, М -ме
СЕНСУАЛІСТЫЧНЫ — СЕНСУАЛЬНЫ. Розняцца зна-чэннем.
Сенсуалістычны. Які мае адносіны да сенсуаліста, сен-суалізму; прасякнуты ідэямі сенсуалізму. Сенсуалі-стычны. напрамак у філасофіі. Сенсуалістычныя по-гляды. Гэтая канцэпцыя з’яўляецца сенсуалістычнай. Сенсуальны. Заснаваны на пачуццях, адчуваннях. Сен-суальны вопыт. Сенсуальнае ўспрыняцце.
СЁНЦЫ гл. сені
СЕНЬЁР — СІНЬЁР. Розняцца значэннем.
Сеньёр. 1. У сярэднія вякі ў Заходняй Еўропе — зем-леўладальнік, які меў неабмежаваную ўладу на сваёй тэрьіторыі. 2. Форма ветлівага звароту да мужчыны ў Іспаніі.
Сіньёр. Форма ветлівага звароту да мужчыны ў Італіі. СЕНЬЁРА — СІНЬЁРА. Розняцца значэннем.
Сеньёра. Форма ветлівага звароту да жанчыны ў Іспаніі.
Сіньёра. Форма ветлівага звароту да жанчыны ў Італіі. СЕНЬЯРЫТА, ДМ -ыце — СІНЬЯРЫНА. Розняцца зна-чэннем.
Сеньярыта. Назва незамужняй жанчыны ў Іспаніі.
Сіньярына. Назва незамужняй жанчыны ў Італіі.
СЕПАРАТНЫ — СЕПАРАТЫСЦКІ — СЕПАРАТЫЎНЫ.
Розняцца значэннем.
Сепаратны. Асобны, які вядзецца без ведама і згоды саюзнікаў; адасоблены ад іншых. Сепаратны мір. Се-паратны дагавор. Сепаратныя размовы.
Сепаратысцкі. Які мае адносіны да сепаратыстаў, сепа-ратызму. Сепаратысцкі рух. Сепаратысцкія погляды.
--- 333
СЕРЫЯЛ
Сепаратыўны. Які прасякнуты сепаратызмам, адзна-чаецца сепаратызмам (імкненнем да адасаблення, выдзялення). Сепаратыўныя імкненні. Сепараты.ўны настрой. Сепаратыўныя тэндэнцыі.
СЕПАРАЦЫЯ — СЕПАРЫРАВАННЕ. Супадаюць у знач. ‘аддзяленне аднаго рэчыва ад другога, выдзялен-не аднаго рэчыва з саставу другога’. Сепарацыя (сепа-рыраванне) малака.
Сепарацыя ўжыв. яшчэ ў знач. ‘аддзяленне, адасаблен-не ад якой-н. дзяржавы часткі яе тэрыторыі’. Палі-тычная сепарацыя.
СЕРАБРЬІСТА-БЁЛЫ
СЁРАВАДАРОД, -ду, М -дзе
СЁРАВАДАРОДНЫ
СЁРАВУГЛЯРОД, -ду, М дзе
СЕРАДА, -дзё, мн. сёрады (з ліч. 2, 3, 4 серады), сёрад
СЕРАЛЬ, -ля, М -лі, м.
CEPBÄHT, -та, М -нце
СЕРВЕЛАТ, -ту, М -аце (гатунак вэнджанай каўбасы)
СЁРВЕР, -pa, М -ры. Інфарм.
СЕРВІЗ, -за, М -зе
CEPBIPABÄHHE
сервіравАць, зак. і незак. -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць [не сервіраваць]
СЁРВІС, -су, М -се, мн. няма
СЕРВІТЎТ, -ту, М ўце
СЕРДАЛІК, РДМ -ку
сернавАцістакіслы
СЁРНАКІСЛОТНЫ
СЕРП, сярпа, М -пё, мн. сярпы, -пбў
СЕРПАНЦІН, -ну, М -не (вузкая і доўгая стужка з ка-ляровай паперы)
СЕРПЕНЦІН, -ну, М -не (мінерал) сертыфікАт, -та, М -аце
СЕРЫЯЛ, -ла М -ле
серэнАда
334 "—
СЕРЭНАДА, ДМ -дзе, Р мн. -д
СЕТ, сёта, М сёце (адна партыя ў тэнісе)
СЁТЭР, -pa, М -ры, мн. сётэры, -раў (парода сабак) СЕЧ, Т Сёччу. Гіст. Пішацца з вялікай літары.
СЁЯННЕ гл. сяўба
СЁЙ-ТОЙ, сягб-тагб, сямў-тамў, сягб-тагб, сім-тьім, (аб) сім-тьім, займ. няпэўны
СЁЛЕТА гл. сяголета
СЁМГА, ДМ -мзе, мн. сёмгі, -гаў
СЁННЯ гл. сягоння
СІБАРЫТ, -та, М -ыце
СІБІРАЯЗВАВЫ
СІВЕР, -ру, М -ры
CIBI3HÄ [не сівізна]
СІГ, сіга [не cfra], ДМ сігў, мн. сігі, сігбў
СІГйАЛ, -лу, М -ле
сігналізавАць, -зўю, -зўеш, -зўе, -зўюць, зак. і не-зак. — сігнАліць, -лю, -ліш, -ліць, -ляць, заг. сігналь незак. Супадаюць у знач. ‘перадаваць сігналь-ныя знакі; паведамляць з дапамогаю сігналу пра што-н.’. Сігналізаваць (сігналіць) ракетай. Сігналіза-ваць (сігналіць) пра набліжэнне поезда.
Сігналізаваць ужываецца яшчэ ў пераносным значэнні ‘паведамляць, папярэджваць пра што-н. (звычайна непажаданае)’. Сігналізаваць пра небяспеку.
СІГОВЫ. Прым. да сіг.
СІДР, сідру, М -ры
СІЗІФАВА ПРАЦА. Устойлівы выраз. Пішацца з малой літары.
сілАба-танічны
СІЛАГІЗМ, -ма, М -ме
СІЛАС, -су, М -се [не сілбс]
СІЛІКАТАБЕТОН, -ну, М -не
СІЛО, мн. сілы (з ліч. 2, 3, 4 сільі), сілаў
СІЛУЭТ, -та, М -эце
--- 335
СІНТЭПОН
СІМБІЁЗ, -зу, М -зе
СІМВАЛІЧНЫ — СІМВАЛІСТЬІЧНЫ — СІМВАЛ'ІСЦКІ.
Сімвалічны і сімвалістычны супадаюць у знач. ‘які змяш-чае ў сабе сімвал; сімвалізуе што-н.’. Сімвалічны верш. Сімвалічны знак, сімвалічная мова. Сімвалістычныя вершы. Сімвалістычныя вобразы.
Сімвалічны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘умоўны’. Плата за паслугі была сімвалічная. Сімвалічны чытач.
Сімвалічны і сімвалісцкі супадаюць у знач. ‘які мае ад-носіны да сімвалізму — напрамку ў мастацтве і літа-ратуры’. Сімвалічная (сімвалісцкая) паэзія.
СІМЁТРЫЯ [разм. сіметрыя]
СІМПОЗІУМ, -ма, М -ме
СІМПТОМ, -му, М -ме
СІНАШМІКА, ДМ -міцы — СІНАНІМІЧНАСЦЬ — СІ-НАНІМІЯ.
Сінаніміка ўжыв. у знач.: І.Раздзел лексікалогіі, які вывучае сінонімы. Распрацоўка праблем сінанімікі. 2. Сукупнасць сінонімаў якой-н. мовы. Сінаніміка бе-ларускай мовы.
Сінанімія і сінанімічнасць супадаюць у знач. ‘падабен-ства слоў па значэнню пры розным іх гучанні’. Сінані-мічнасць ужыв. яшчэ ў знач. ‘наяўнасць сінонімаў у мове’.
СІНЕ... і СІНЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову сіні. Пішацца разам з наступ-най часткай слова. Сіне... ужыв., калі ў другой част-цы націск не на першым складзе (сінегалбвік). Сіня... пішацца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад (сінявбкі, сінякрылы, сіняшыйка).
СІНТАКСІС, -са (кніга, падручнік) і -су (спосабы спалу-чэння слоў у словазлучэнні і сказы; раздзел граматыкі, які вывучае сказ і спосабы спалучэння слоў), М -се
СІНТАМІЦЬІН, -ну, М -не
СІНТЭЗ, -зу, М -зе
CIHT33ÄTAP, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
СІНТЭПОН, -ну, М -не
СІНУС
336 ----
СІНУС, -са, М -се
СІНХРАШЯ [не сінхрбнія]
СІНЬ, Т сінню, ж.
СІНЬЁР гл. сеньёр
СІНЬЁРА гл. сеньёра
СІНЬЯРЫНА гл. сеньярыта
СІНЯ... гл. сіне...
СІНЯВАТА-ЗЯЛЁНЫ
CIPATÄ, м. і ж. сіратьі, ДМ -ацё, В -тў, Т -тбй і -тбю, мн. сірбты (з ліч. 2, 3, 4 сіраты), сірбт, -там, -тамі, -тах. Круглы (круглая) сірата.
CIPÖKA, нескл., м. (вецер). Сухі сірока.
CIPTÄKI, нескл., м. (танец)
СІСТЭМАТЫЧНЫ — сістэматызавАны — СІСТЭМ-
НЫ. Розняцца значэннем.
Сістэматычны. 1. Які ўтварае пэўную сістэму; пабуда-ваны паводле пэўнага плана; заснаваны на пэўнай сістэме; строга паслядоўны. Сістэмагпычнае апісанне. Сістэматычны каталог. Сістэматычныя заняткі. Сістэматычная пгрэніроўка спартсменаў. 2. Пастаян-ны, рэгулярны. Сістэматычнае наведванне заняткаў па замежнай мове. Сістэматычны кантроль за вы-кананнем дамашніх заданняў вучнямі. Сістэматыч-ныя рэйсы аўтобуса. Сістэматычнае недаяданне шкодзіць здароўю.
Сістэматызаваны. Прыведзены ў сістэму. Сістэматы-заваныя звесткі. Сістэматызаваны матэрыял. Сістэ-матызаваная інструкцыя.
Сістэмны. Які мае адносіны да сістэмы, грунтуецца на сістэме, з’яўляецца сістэмай. Сістэмны аналіз. Сістэмны падыход. Сістэмны характар апісання. Сістэмнае планаванне.
СІТНІК, РДМ -ку і СІТНЯК, РДМ -кў (травяністая рас-ліна, якая расце на балоцістых месцах)
СІТНЫ [не сітні]. Сітны хлеб.
CITPÖ, нескл., н.
CKABÄ, мн. скббы (з ліч. 2, 3, 4 скабы), скоб і скббаў
--- 337
СКЕТЧ
СКАБІЦЬ, скаблю, -бші, -біць, -бяць, пр. -біў, -біла, -білі, заг. скабі (звязваць скабой)
СКАБЛІЦЬ, -блю, скббліш, -ліць, -ляць, пр. -ліў, -ліла,
-лілі, заг. скаблі (знімаць з чаго-н. верхні слой, кару)
СКАБЯНЫ. Прым. да скаба.
СКАВАРАДА, ДМ -дзё, мн. скаварбды (з ліч. 2, 3, 4 ска-варады), -рбд і ПАТЭЛЬНЯ, мн. -льні, -льняў
СКАЗ, сказа, М -зе, мн. сказы, сказаў
СКАЛА, -лы, ДМ -лё, мн. скалы (з ліч. 2, 3, 4 скалы), скал
СКАЛАЛАЗАННЕ. Спарт.
СКАЛАЛАЗ, -за, М -зе. Спарт.
СКАНДАЛ, -лу, М -ле
СКАНЕР, -pa, М -ры
СКАШРАВАННЕ
СКАНІРАВАЦЦА, -руецца, -руюцца, пр. -раваўся, -рава-лася,-раваліся
СКАРАШСНЫ. Скарапіснае пісьмо.
СКАРАПЛОДНЫ
СКАРАСПЁЛАСЦЬ
СКАРБ, скарбу, М -бе, Р мн. -баў
СКАРГА, ДМ -рзе, Р мн. скаргаў
СКАРПІЁН, -на, М -не. Але: Скарпіён (С — вялікае) (су-зор’е)
СКАЎТ, скаўта, М скаўце (член дзіцячай або юнацкай арганізацыі)
СКАЎЦКІ
СКВ [эскавэ] нескл., ж. (свабодна канвертуемая валюта). Пішацца вялікімі літарамі.
СКВАЙР, сквайра, ДМ -ру (скарочаная форма англійс-кага тытула эсквайр)
СКВЕР, сквёра, М -ры
СКЁЙТБОРД, -да, М -дзе. Спарт.
СКЁЙТ-КЛЎБ, скёйт-клўба, М скёйт-клўбе
СКЁРЦА, нескл., н.
СКЕТЧ, скётча, М -чы
СКЁТЫНГ-РЫНГ
338 ----
СКЁТЫНГ-РЫНГ, скётынг-рьінга, ДМ скётынг-рынгу СКЛАД1, склада, М -дзе, мн. склады, -даў (спецыяльнае памяшканне для захоўвання тавараў; вялікая коль-касць прадметаў)
СКЛАД2, склада, М -дзе, мн. склады, -дбў (гук або спа-лучэнне гукаў, якія вымаўляюцца адным штуршком паветра). Лінгв.
СКЛАД3, складу, М -дзе (сукупнасць частак, якія ўтва-раюць адно цэлае; сукупнасць людзей; асаблівасці ро-зуму, думак; манера, спосаб выказваць думкі; пара-дак, сэнс і інш.)
СКЛАДАНАЗАЛЁЖНЫ. Складаназалежны сказ.
СКЛАДАНАЗЛЎЧАНЫ. Складаназлучаны сказ. складАнаскарочаны. Складанаскарочаныя словы. СКЛАДАПАДЗЁЛ, -лу, М -ле. Лінгв.
СКЛЕП, склёпа, М -пе, мн. скляпы, -пбў
СКЛЕРАМЕТРЫЯ
СКЛЕРАТАМІЯ
СКЛЕРАТЫЧНЫ і СКЛЕР03НЫ
СКЛЕРОЗ, -зу, М -зе
СКЛОН, склбну, М -не. Лінгв.
СКОБЛЯ, Р мн. скббляў
СКОРАПІС, -су, М -се
СКРАЗНЯК, РДМ -кў, мн. -ю, -кбў
СКРОНЬ, Т -нню, Р мн. скрбней і скрбняў
СКРУПУЛЁЗНАСЦЬ
СКРЫЛЬ, -ля, М -лі, мн. скрылі, -лёў
СКРЭБЛА і СКРАБЛО, мн. для абодвух скрэблы, -лаў
СКУРАМІТ, -ту, М іце
СКУРАТ, -та, М -ацё, мн. -ты, -тбў
СКУТЭРЬІСТ, -та, М -сце
СЛАБАДА, ДМ -дзё, мн. слаббды (з ліч. 2, 3, 4 слабады), слаббд. Гіст.
СЛАБАДЖАНІН, -ніна, мн. слабаджане (з ліч. 2, 3, 4 слабаджаніны), -джан
--- 339
СЛЁЗКА
СЛАБАДСКІ. Прым да слабада.
слАбакіслы
СЛАБЁЦЬ, -ёю, -ёеш, -ёе, -ёюць, пр. слабёў, -ёла і СЛАБ-НУЦЬ, -ну, -неш, -не, -нуць, пр. слабнуў, -нула
СЛАВЫ [не слабы]
СЛАВЯНЕ, -вян, адз. м. славянін, -на, М -не, ж. славян-ка, ДМ -нцы, Р мн. -нак
СЛАЙД, слайда, М -дзе
СЛАНЕЦ, -нцу, М -нцы
СЛАНЁЧНІК, -ка, М -ку, мн. -кі, -каў (пра адну расліну) і РДМ -ку (зб., а таксама насенне)
СЛАЦЬ1, шлю, шлеш, шле, шлём, шляцё, шлюць, пр. слаў, слала, заг. шлі (пасылаць)
СЛАЦЬ2, сцялю, сцёлеш, -ле, -люць, пр. слаў, слала, заг. сцялі (накрываць паверхню)
СЛЁДЧЫ — СЛЁДЧЫЦКІ. Розняцца значэннем.
Слёдчы. 1. Які мае адносіны да следства; які вядзе следства. Следчыя матэрыялы. Следчыя органы. 2. у знач. наз. Службовая асоба, якая вядзе следства.
Слёдчыцкі. Які мае адносіны да следчага. — Ты ж, трэба аддаць табе справядлівасць, пытанні ставіў казуістычныя, — хваліць следчыцкі талент Янкі Андрэй (Я. Колас).
СЛЁПАГЛУХАНЯМЬІ
СЛЁПНУЦЬ, -ну, -неш, -не, -нуць, пр. слеп, слёпла [не слёпнуў, слёпнула]
СЛЁСАРСКІ — СЛЯСАРНЫ. Розняцца значэннем.
Слёсарскі. Які мае адносіны да слесара. Слесарская праца. Слесарскае рамяство.
Слясарны. Які мае адносіны да ручной або механіза-ванай апрацоўкі металаў, рамонту металёвых вырабаў. Слясарны. інструмент. Слясарныя работы. Слясарная майстэрня.
СЛЁЗАТАЧЬІВЫ
СЛЁЗКА, ДМ -зцы, Р мн. слёзак (памянш.-ласк. да сля-за), толькі мн. слёзкі (расліна)
СЛОВА
340 ----
СЛОВА, Р мн. слоў
СЛОВАФОРМА, Р мн. словафбрмаў і -фбрм
СЛОДЫЧ, Т -ччу [не слбдычай]
слой, слбя, М слбі, мн. слаі, слаёў
СЛУГА, слугі, ДМ слугў, Т -гбй і -гбю мн. слўгі, слуг і слўгаў, м.
СЛУЖБОВА-ДАПАМОЖНЫ
СЛУЖБ0ВА-ТЭХНІЧНЫ
СЛЎЖКА, м. -кі, ДМ -ку, Т -кам, ж. -кі, ДМ -жцы, Т -кай і -каю, Р мн. для абодвух -жак (работнік, работніца); толькі м. (слуга ў манастыры, царкве)
СЛЫХ, РДМ слыху. Hi слыху ні дыху. Органы слыху.
СЛЯЗА, мн. слёзы (з ліч. 2, 3, 4 слязьі), слёз, слязам, слязамі, (у) слязах
сляшць, сляплю, слёпіш, -піць, -пяць, пр. -піў, -шла,
-тлі, заг. сляш
слясАрна-мантАжны слясАрна-штампавАльны слясАрны гл. слесарскі
СЛЯСАРНЯ, Р мн. -рань і -рняў
СМАК, РДМ смаку
СМАКАВЫ — СМАЧНЫ, прым. да смак. Розняцца зна-чэннем.
Смакавы. Які мае адносіны да смаку, звязаны са сма-кам. Смакавыя нервы. Смакавы аналізатар (раздраж-няльнік). Смакавыя ўласцівасці (якасці).
Смачны. 1. Прыемны на смак, апетытны. Смачны боршч (сок, хлеб, абед). Смачная вячэра. 2. перан. Які прыносіць задавальненне, асалоду. Салодкі, смачны сон. Смачны смех.
СМАЛА, мн. смблы, смол (ужыв. пры абазнач. відаў, га-тункаў)
СМАЛІЦЬ1, смалю, смбліш, -ліць, -ляць (насычаць смалой) СМАЛІЦЬ2, смалю, смаліш, -ліць, -ляць (выклікаць ад-чуванне апёку; абпальваць агнём рэшткі шэрсці, пуху і пад.; курыць; пячы — пра сонца)
--- 341
СНЕГ
СМАЛЯВІЧЫ, Смалявіч і Смалявічаў (горад)
СМАЛЯНЫ [не смаляны]. Смаляны пах.
СМАРГОНСКІ
СМАРГОНЬ, Т Смаргбнню, ж. (горад)
СМАЧНЫ гл. смакавы
СМЕРЦЬ, Т смёрцю, мн. смёрці, смярцёй і смёрцяў
СМЕРЧ, смёрчу, М -чы
СМЁЦЦЕПРАВОД, -да, М -дзе
СМЁЦЦЕЎБОРАЧНЫ
СМЕЦЦЯВОЗ, -за, М -зе
СМОГ, РДМ смбгу — СМОК, смбка, ДМ -ку. Розняцца значэннем.
Смог. Забруджанае дымам і пылам паветра, якое ўтрымліваецца доўгі час над горадам.
Смок. Пачвара ў вобразе змея, дракона (у народных паданнях, казках).
СМОКІНГ, -га, ДМ -гу
СМ0ЛАКУРЭННЕ
СМ0ЛАПЕРАГОННЫ
СМОЛЬ, Тсмбллю
СМОЎЖ, смаўжа, М -жы, мн. -жьі, -жбў
смык, смыка, ДМ -кў, мн. смыкі, -кбў
СМЫКАЦЬ, смычу, -чаш, -ча, -чуць і смыкаю, -аеш, -ае, -аюць
смяшыць, смяшў, смёшыш, -шыць, -шаць, пр. смя-шьіў, -ьіла, -ылі, заг. смяшы
СМЯЯЦЦА, смяюся, смяёшся, смяёцца, смяёмся, смея-цёся, смяюцца, заг. смёйся Кіраванне: 1. з каго-чаго. Насміхацца, высмейваць каго-н., што-н. He смейся са стпарога. Рыгорка смяецца з майго спрыту (А. Які-мовіч). 2. ад чаго, з чаго. Выяўляць весялосць, радасць, рэагуючы на што-н. Смяяцца ад радасці (з радасці).
СНАЙПІНГ, РДМ -гу
СНАСЦЬ, Т снасцю, мн. снасці, снасцей і снасцяў СНЕГ, снёгу, М (на) снёзе, мн. снягі, -гбў
СНЕГА...
342 ---
СНЕГА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову снег. Пішацца злітна з наступ-най часткай, мае пабочны націск, калі ў другой част-цы слова націск падае не на першы склад (снёгаахбва, снёгаачыстка, снёгазатрыманне, снегамёр).
СНЕГАВАЛ, -лу, м -ле
СНЕГАВОР, -pa, М -ры (прылада для ўтварэння снеж-ных валоў на полі)
СНЕГАВЫ— СНЁЖНЫ. Супадаюць у знач.: 1. Са сне-гу, са снегам. Снегавы (снежны) ком. Снегавыя (снеж-ныя) гурбы. Снегавыя (снежныя) хмары. Але толькі: снегавая вада. 2. Зроблены са снегу. Снегавы (снеж-ны) домік. Зрабіць снегавую (снежную) горку. 3. Па-крыты снегам. Снегавыя (снежныя) вяршыні гор.
Снегавы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прызначаны для збіран-ня снегу, для затрымання снегу’. Снегавы плуг, Снега-вая машына. Снегавы шчыт.
Снежны ўжыв. яшчэ ў знач.: І.Багаты на снег. Снеж-ная зіма. 2. Падобны на снег колерам, выглядам. Снежная белізна поля. Снежнае палатно.
СНЕГАЛОМ, -му, М -ме
СНЁГАПАГРЎЗЧЫК, -ка, ДМ -ку
СНЕГАПАД, -ду, М -дзе
СНЁДАННЕ і (разм.) СНЯДАНАК, РДМ -данку, СНЯДА-ННЕ
СНЁЖАНЬ, -жня, М -жні
СНЁЖАНЬСКІ
СНЁЖНА-БЁЛЫ
СНЁЖНЫ гл. снегавы
СНІКЕРС, -са, М -се, мн. -сы, -саў
сноп, снапа, М -пё, мн. снапы, -пбў
СНЯГІР, снегіра, М -ры, мн. снегірьі, -рбў снядАнак, снядАнне гл. снеданне СНЯЖОК, РДМ -жкў
СОБАЛЬ, -ля, М -лі, мн. сббалі, -ляў [не сабалі, сабалёў] СОЛА, нескл., н., прысл. Муз.
—“ 343
С0ЦЫУМ
С0ЛЕ... і САЛЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову соль. Пішацца разам з наступнай часткай слова. Соле... ужываецца, калі ў другой частцы націск падае не на першы склад (сдле-варэнне, сдлепрамыслбвасць, сблераспрацбўкі). Mae пабочны націск. Саля... пішацца, калі ў другой част-цы складацага слова націск падае на першы склад (са-лявбр, салякбп, салямёр).
СОЛЬ, Т сбллю, мн. сблі, сблей (ужыв. пры абазнач. відаў, гатункаў)
COM, сбма, М сбме, мн. самьі, самбў
СОН, сну, М сне, мн. сны, сноў
С0НЦА... і САНЦА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову сонца. Пішацца разам з наступнай часткай слова. Сбнца... мае пабочны націск (сднцаахбўны, сднцалюбівы, сднцалячэнне). Санца... пішацца, калі націск у другой частцы складанага сло-ва падае на першы склад (санцапёк, санцацвёпг).
CÖPAK, РДТМ сарака, ліч. колькасны
СОРТ гл. гатунак
CÖPTA... і САРТА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам соргп., сартавы.. Піпіац-ца злітна з наступнай часткай слова. Сорта... ужыва-ецца, калі ў другой частцы слова націск не на пер-шым складзе, мае пабочны націск (сдртаабнаўлённе, сдртавыпрабаванне, сбртапракатка). Сарта... пішац-ца, калі ў другой частцы слова націск падае на першы склад (сартазмёна).
СбРТНАСЦЬ гл. гатунковасць
СОСМЕХУ, прысл.
СОТНЯ, Р мн. сбцень і сбтняў
СОТЫ, сбтаў, адз. няма
СОЎС, -су, М -се
СОХНУЦЬ, -ну, -неш, -не, -нуць, пр. сох, сбхла, сбхлі, заг. сбхні
СОЦЫУМ, -му, М -ме
СПАГАДА
344 ---
СПАГАДА, ДМ -дзе — СПАГАДЛІВАСЦЬ, СПАГАД-НАСЦЬ.
Спагада ўжыв. у знач. ‘спачуванне каму-н. у сувязі з чым-н.; добразычлівыя адносіны да каго-н.’. Людская спагада заўсёды ўтаймоўвае боль (Р. Сабаленка).
Спагадлівасць і спагаднасць супадаюць у знач. ‘уласці-васць спагадлівага, спагаднага; схільнасць да спагады’. Вочы., аднак, таілі ў сабе лагоду і спагадлівасць (В. Быкаў). З’явілася ў Івана Мацвеевіча нейкая спа-гаднасць да гэтага аматара мастацтва (3. Бядуля). СПАДЗЯВАЦЦА, спадзяюся, спадзяёшся, -дзяёцца,
-дзяёмся, -дзеяцёся, -дзявэцца [не спадзяваюся, -ваеш-ся, -ваецца, -ваюцца]. Кіраванне: на каго-што. Спадзя-вацца на сябра. Спадзявацца на дапамогу.
СПАДНІЗУ, прысл.
СПАДЦІШКА, прысл.
СПАДЫЛБА, прысл.
СПАДЫСПАДУ, прысл.
СПАЖЫЎНЫ — ПАЖЫЎНЫ. Спажыўны і пажыўны су-падаюць у знач. ‘які ўтрымлівае рэчывьі, неабходныя для жыццядзейнасці арганізма’. Спажыўная (пажыў-ная) страва. Спажыўныя (пажыўныя) харчы.
Спажыўны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прызначаны для яды, харчавання’. Спажыўныя расліны.
СПАКОН ВЁКУ
СПАКОНВЁЧНЫ
СПАЛОХ, РДМ -лбху
СПАЛЬНЯ, Р мн. -няў
СПАНДЫЛІТ, -ту, М -іце
СПАНІЭЛЬ, -ля, М -лі (парода сабак)
СПАНСІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць, пр. -раваў,
-равала, -равалі, заг. спансіруй
СПАРЖА, РДМ спаржы. Бат.
СПАРТ... гл. спорт...
СПАРТСМЁН-РАЗРАДНІК, спартсмёна-разрадніка,
М спартсмёне-разрадніку
--- 345
СПІРОМЕТР
спартьіўна-мАсавы
СПАРТЫЎНА-ТРЭНІРОВАЧНЫ
СПАРЫНГ, РДМ -гу (трэніровачны бой баксёраў перад спаборніцтвам)
СПАРЫШ’ , -ша, М -шы, мн. -шы, -шбў (два спараныя прадметы)
СПАРЫШ2, -шў, М -шьі (расліна)
СПАЧАТКУ, прысл.
СПАЯНАСЦЬ [не спаянасць]
СПЕКТАКЛЬ-ПРЭМ’ЁРА, спектакля-прэм’ёры, М спек-таклі-прэм’ёры, м.
СПЕКТР, спёктра, М -ры
СПЕКТРАМЁТРЫЯ
СПЕКТРАСКАШЯ
СПЁКТРАФ0ТАМЕТРЫЧНЫ
СПЁКТРАФ0ТАМЁТРЫЯ
СПЕКТРОМЕТР, -pa, М -ры
СПЕЦ, спёца, ДМ -цу, мн. -цы, -цаў (дасведчаны чала-век, майстар сваёй справы). Разм.
СПЁЦ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову спецыяльны. Пішацца разам з наступ-най часткай, мае пабочны націск (спёцабўтак, спёц-вбпратка, спёцгйс, спёцгрўпа, спёцкўрс, спёцшкбла).
СПЁЦЫІ, -цый, (радзей) адз. спёцыя
СПІКЕР, -ра, ДМ -ру
СШНА, ДМ сшне [не спіна] мн. сшны, -н
СПІНІНГ, -га, ДМ -гу
СПІННА-БРУПІНЫ
СШННАМАЗГАВЫ
СПІННЫ
СПІРАЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў
спірАльна-канічны
СПІРАМЁТРЫЯ
СПІР0МЕТР, -pa, М -ры
СПІРТ
346
СПІРТ, сшрту, М -рце, мн. спірты, -тбў (ужыв. пры аба-знач. відаў, гатункаў)
СПІРТА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам спірт, спіртавы. Пішацца, як правіла, разам з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск, за выключэннем выпадкаў, калі ў другой частцы націск падае на першы склад (спіртаачы-шчйльны, спіртавытвдрчасць, спіртарэктыфікацый-ны, спіртамёр).
СІЙРТАБЕНЗОЛ, -лу, М -ле
СШРТАВЫ — СПІРТНЫ — СПІРТОВЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да спірту’, але спіртовы ўжыв. радзей. Спіртавы (спіртны, спіртовы) пах.
Спіртавы ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Зроблены са спірту, са спіртам. Спіртавыя лакі. Спіртавы раствор. 2. Які дзейнічае пры дапамозе спірту. Спіртавы тэрмометр. Спіртавая лямпа. 3. Які мае адносіны да вырабу спірту. Спіртавы завод'
Спіртны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Які робіцца са спіртам; алкагольны. Спіртныя напіткі. 2.разм. У знач. наз. спіртное. Гарэлка і іншыя алкагольныя напіткі.
СПІРТА-ГАРЭЛАЧНЫ
СПІС, спіса, М -се і СШСАК, -ска, ДМ -ку
СПОНСАР, -ра, ДМ -ру, мн. -ры, -раў
СП0РТ... і СПАРТ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову спартыўны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Спорт... ужываецца, калі ў другой частцы націск падае не на першы склад, мае пабочны націск (спортгарадок, спдртлатд, спдрт-пляцбўка, спдрттавўры). Спарт... пішацца, калі націск у другой частцы падае на першы склад (спарт-база, спартзйла, спартклўб).
CnÖPTIHBEHTÄP, -рў, М -ры
СП0РТЛАТ0, нескл., н.
CIIPÄBA, Р мн. спраў
СПРАВАЗДАЧА, Р мн. справаздач. Кіраванне: аб чым, пра што. Справаздача аб рабоце за тры месяцы. Спра-ваздача пра ‘камандзіроўку.
--- 347
СТАН
спрАвачна-інфармацыйны
СПРАДВЁКУ і СПРАДВЁЧНА, прысл.
СПРАСОНКУ і СПРАСОННЯ, прысл.
СПРУЖЫНІСТЫ — СПРУЖЫННЫ — СПРУЖЫНОВЫ.
Спружыністы і спружынны супадаюць у знач. ‘які мае спружыны, зроблены на спружынах’. Спружыністая (спружынная) канапа. Спружыністы (спружынны) матрац.
Спружынны і спружыновы супадаюць у знач. ‘які дзей-нічае пры дапамозе спружыны’. Спружынная (спру-жыновая) вага. Спружынная (спружыновая) барана. Спружыністы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘пругкі як спружы-на, здольны спружыніць; моцны, пругкі (пра рукі)’. Спружынны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які ідзе на выраб спру-жын’. Спружынны дрот.
СПРЫНТ, спрынту, М спрынце
СПРЫНТЭР, -ра, ДМ -ру
СПУСК, спўска (месца, па якім спускаюцца ўніз; кру-чок у агнястрэльнай зброі; фуганак; пропуск у верх-няй частцы старонкі — палігр.) і спўску (дзеянне), М -ку, мн. -кі, -каў
СПЎСКА-ПАД’ЁМНЫ
СТАГНАЦЫЯ, РДМ -цыі. Экан.
СТАЖ, стажу, М -жы
СТАЙНЯ, ДМ -ні, Р мн. стайняў
СТАЛЕБЕТОН, -ну, М -не
СТАЛЕЛІЦЁЙНЫ сталепракАтны
СТАЛОВАЯ і (разм.) СТАЛОЎКА, ДМ -бўцы, Р мн. -бвак СТАЛЬМАХ гл. каляснік
СТАЛЬМАШНЯ, Р мн. -шань і -шняў
СТАЛЬНЫ і (радзей) СТАЛЁВЫ. Стальныя (сталёвыя) рэйкі.
СТАЛЯР, -ра, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў СТАМАТЫТ, -ту, М -ьіце
СТАН, стана (тэхн.) і стану (у іншых знач.), М -не
СТАНДАРТ
348
стандАрт, -ту, М -рце
СТАНІЁЛЬ, -лю, М -лі, м.
CTAHÖK гл. варштат
CTAIIÄ, ДМ -пё, мн. стбпы (з ліч. 2, 3, 4 стапы), стоп
СТАРА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову стары. Пішацца разам з наступ-най часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад (стара-беларўскі, стараворыўны, старадрукаваны, старалёс-се, старамодны, старарўскі).
СТАРАЖЙТНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову старажытны. Пішац-ца разам з наступнай часткай слова, мае пабочны націск (старажытнагрэчаскі, старажытнанямёцкі, старажытнарўскі).
CTAPAHÄ, мн. стбраны (з ліч. 2, 3, 4 стараньі), старбн CTÄPACTA, -ты, Д -ту, Т -там, М -сце, мн. старасты, -стаў, м. — CTAPÖCTA, -ты, Д -ту, Т -там, М -сце, м. Розняцца значэннем.
Стараста. 1. Выбарная або назначаная кім-н. адмініст-рацыйна-службовая асоба для вядзення спраў якой-н. абшчыны, арцелі і пад. Арцельны cmapacma. Царкоў-ны cmapacma. Сельскі cmapacma. 2. Выбарная асоба з асяроддзя вучняў, студэнтаў, якая наглядае за выка-наннем дысцыпліны, унутранага распарадку ў класе, гуртку. Cmapacma гуртка. Cmapacma курса.
Старбста. Гіст. Службовая асоба, якая ўзначальвала адміністрацыю павета, ваяводства (у Вялікім княстве Літоўскім і феадальнай Польшчы).
CTAPACTÄT, -тата, М -таце стАрацарк6ўнаславянскі СТАРТ, старту, М -рце	»
СТАРШЫ— СТАРЭЙШЫ. Розняцца значэннем.
Старшы. 1. Які стаіць вышэй у параўнанні з кім-н. па званню, пасадзе і пад. Старшы лейтэнант. Старшы інжынер. 2. у знач. наз. Той, хто ўзначальвае групу людзей. Старшы аддзялення. Старшы канвоя.
--- 349
СТОЛЬ
3.	Блізкі да заканчэння вучобы. Студэнты старшых курсаў.
Старэйшы. 1. выш. ступень да прым. стары. 2. Той, якому болып гадоў у параўнанні з кім-н. Старэйшы. сын. 3. Які даўно існуе, які даўно займаецца чым-н. Ён адзін са старэйшых супрацоўнікаў інстытута.
СТАРЫЯ ДАРОГІ, Старых Дарог (горад)
CTÄTAK, статка, ДМ -ку
СТАТС-ДАМА, статс-дамы, ж.
CTÄTC-CAKPATÄP, статс-сакратара, ДМ статс-сакратарў СТАТУС, -су, М -се— СТАТЎТ, -та, М -ўце [не статут]. Розняцца значэннем.
Статус. Прававое становішча, стан. Дыпламатычны статус. Статус незалежнасці дзяржавы.
Статўт. 1. Звод правіл, які вызначае парадак выка-нання або прымянення чаго-н.; палажэнні, устаў, якія вызначаюць арганізацыйныя прынцыпы і пара-дак дзейнасці якой-н. арганізацыі, установы. Ста-тут ордэна Славы. Юрыдычны статут. Статут ААН. Універсітэцкі статут. 2. гіст. Закон, звод за-конаў або ўрадавая пастанова аб чым-н. Літоўскі статут.
СТАТУС-KBÖ, нескл., м. і н.
СТАТУЯ, Р мн. статуй [не статўя]
СТАЎБЎР, -рў, М -ры (хвароба раслін)
СТАЎЛЕНІК, -ка, ДМ -ку
СТАЦЫЯНАР, -pa, М -ры
СТО, РДТМ ста, ліч. колькасны
CTÖ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову стпо. Пішацца злітна з наступнай ча-сткай слова, мае пабочны націск (стбаблічны, стога-дбвы, стдгаловы, стдгрйдусны, стдграмовы, стдпра-цэнтны, стдпудовы, стдпяцідзесяцігбддзе, стбрублёў-ка, стбтьісячны).
СТОГ, стбга, М стбзе, мн. стагі, -гбў
СТОЛЬ, Т стбллю, Р мн. стблей і стбляў
СТОЛЬКІ
350 ----
СТОЛЬКІ, РМ стблькіх, Д стблькім, Т стблькімі, ліч. няпэўнаколькасны
CTÖn-KPÄH, стбп-крана, М стбп-кране
CTÖÜ-KPÄHABbl
СТ0П-СІГНАЛ, стбп-сігналу, М стбп-сігнале стбп-сігнАльны
СТОРЦІНГ, -га, ДМ -гу
СТОЎБЦЫ, Стбўбцаў, М Стбўбцах (горад)
СТРАЛА, мн. стрэлы (з ліч. 2, 3, 4 стралы), стрэл
СТРАЛКОВА-СПАРТЫЎНЫ
СТРАЎС, -са, М -се, мн. -сы, -саў
СТРАФА, мн. стрбфы (з ліч. 2, 3, 4 страфы), строф
СТРАХ, РДМ страху
СТРАХА, ДМ страсё, мн. стрэхі (з ліч. 2, 3, 4 страхі), стрэх
страхавАльнік, -ка, ДМ -ку, мн. -кі, -каў
СТРОЙ, стрбю, М страі, мн. страі, страёў (рад, шарэнга салдат; рад прадметаў) і стрбю, М стрбі, мн. стрбі, стрбяў (суадносіны па вышыні ступеней гукавой сістэ-мы; пабудова паэтычнага твора)
СТРУП, стрўпа, М -пе, мн. струпы, -пбў
СТРЫМЕР, -pa, М -ры. Інфарм.
СТРЫПТЫЗ, -зу, М -зе
СТРЭМЯ, стрэмя і стрэмені, Д стрэмю і стрэмені, В стрэ-мя, Т стрэмем і стрэменем, М стрэмі і стрэмені, мн. страмёны, страмён
СТРЭС, стрэсу, М -се
СТЫЛЬ, стылю, М -лі, Р мн. стыляў [не стылей]
СТЫМУЛ, -лу, М -ле
СТЭАРЫН, -ну, М -не
СТЭЛАЖ1, -жа, М-жы, Р мн. -жбў (паліца)
СТЭЛАЖ2, -жу, М -жы (біржавая здзелка)
СТЭЛЬМАХ гл. каляснік
СТЭНАТЫШЯ
СТЭП, стэпу, М стэпе, м. Шырокі стэп.
--- 351
СЎДАРГА
СТЭРЛІНГ, -га, ДМ -гу
СТЭРЭА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову стэрэаскапічны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, за выключэннем тых выпадкаў, калі другая частка не можа ўжывацца як самастойнае слова (стэрэаграфія, стэрэакіно, стэрэаскапічны, стэрэаскоп, стэрэатру-ба, стэрэатыпія, стэрэафільм, стэрэафанія).
СТЭРЭАТЬШ, -па, М -пе
СТЭРЭОМЕТР, -pa, М -ры
СУ, нескл., н. (манета)
СУАЙЧЫННІК, -ка, ДМ -ку
СУБНАЎТБЎК, -ка, ДМ -ку
СУБОТА, ДМ -бце, Р мн. -6т
СУБСТАНТЫВАВАНЫ — СУБСТАНТЬІЎНЫ. Розняцца значэннем.
Субстантываваны. Лінгв. Які перайшоў у разрад на-зоўнікаў. Субстантываваны прыметнік. Субстанты-ваваны лічэбнік.
Субстантыўны. 1. лінгв. Пра словазлучэнні з назоўні-кам у ролі галоўнага слова. Субстантыўнае словазлу-чэнне. 2. хім. Які дзейнічае без дапамогі іншых рэчы-ваў; самастойны, незалежны. Субстантыўныя фарба-вальныя рэчывы.
СУБСТРАТ, -ту, М -аце
СУБЦІТР, -pa, М -ры
СУВЕРЭН, -на, М -не
СУВЕРЭНІТЭТ, -ту, М -эце
СЎВЯЗЬ, Т -ззю, Р мн. -зей і -зяў
СУГЛШАК, РДМ -нку
СУГЛІНКАВЫ і СУГЛІШСТЫ. Суглінкавая (сугліні-стая) зямля.
СУД, суда, М судзё, мн. суды, судбў (дзяржаўны орган; памяшканне; зб. суддзі; судовы працэс) і сўду, М сў-дзе (думка, меркаванне аб кім-н., чым-н.)
СЎДАРГА гл. сутарга
СУДДЗЯ
352 ---
СУДДЗЯ, РДМ -ддзі, Т -ддзёй і -ддзёю, мн. сўддзі (з ліч. 2,3,4 суддзі), -ддзяў, м.
СЎДНА, мн. сўдны, -наў, н.
СУДНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову суднавы. Пішацца злітна з на-ступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы націск не на першым складзе (суднабу-давйнне, суднаваджэнне, суднавёрф, сўднамехбнік, суднапад’ёмнік, суднапрамыслбвец, сўднараббчы, суд-нахдднасць).
СУДОВА-МЕДЫЦЫНСКІ
СУДОВА-ПСІХІЯТРЫЧНЫ
СУДОВА-СЛЁДЧЫ
СУІЦЫД, -ду, М -дзе
СУІЦЫДЭНТ, -та, -нце, мн. -нты, -нтаў
СУКАЛА, мн. сукалы, сукал і сукалаў, н.
СЎКРАВІЦА
СУЛЕМА, ДМ -мё. Хім.
СУЛЕМОВЫ, Прым. да сулема.
султанАт, -та (дзяржава) і -ту (улада султана), М -аце СУЛЬФАДЫМЕЗІН, -ну, М -не
СУЛЬФІДЗІН, -ну, М -не
СЎМЧАТЫ. Сумчаты воўк.
СУМЫСНА і СУМЫСЛЯ гл. наўмысна
СЎПАВЫ [не супавы]. Супавы набор.
СУПЕР... — прыстаўка, якая абазначае: 1)размешчаны зверху, над чым-н.: супервбкладка\ 2) галоўны: сўпер-арбітр, сўперінтэндйнт; 3) вышэйшай якасці, узмоц-ненага дзеяння: сўперавіяцыя, сўперартылёрыя, су-перфільтр, сўперцэмёнт, супермбдньг, 4) другасны, паўторньі: сўперінфёкцыя. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы націск падае не на першы склад (сўпербаявік, супервбкладка, супермбда, сўперэкспрэс).
СУПЕРЗОРКА, ДМ -збрцы
СУПЕРМАРКЕТ, -та, М -еце
--- 353
СУФЛЁ
суперстрАт, -ту, М -аце (элементы мовы прышлага народа)
СУПЛЕТЫВІЗМ, -му, М -ме
СУПРАМАТ, -ту, М -аце (супраціўленне матэрыялаў) — пра вучэбны курс. Разм.
СУПРАЦЬ і СУПРОЦЬ, прысл., прыназ. Галасаваць суп-раць. Мазь супраць камароў. Трэба змагацца супроць ворага.
СЎПРАЦЬ... гл. проці...
СУРГЎЧ, -чў, М -чы.
СУР0ВЫ — СУРАВЬІ. Розняцца значэннем.
Суровы. 1. Цвёрды, непахісны. Суровы выгляд. Суро-вы характар. Суровае маўчанне. 2. Строгі. Суровая дысцыпліна. Суровыя меры. пакарання. 3. Цяжкі, не-выносны. Суровы час. Суровая праца. 4. Неспрыяльны для жыцця; халодны, марозны. Суровы кліматп. Суро-вы край. Суровая зіма.
Суравы. 1. Грубы, нябелены (пра тканіну, ніткі). Су-равое палатно. Суравы ручнік. Суравыя ніткі. 2. Абл. Сыры.
СУСАЛЬ, Т -ллю (тонкія лісты золата, серабра, волава, медзі, якія служаць для аздаблення якіх-н. вырабаў) СУСЁД, -да, М -дзе, мн. сусёдзі (з ліч. 2, 3, 4 сусёдьі), -Дзяў
СУСЁДАЎ — СУСЁДСКІ — СУСЁДНІ.
Суседаў і суседскі супадаюць у знач. ‘які належыць суседу, мае адносіны да суседа’. Суседавы дзеці. Сусе-дава жонка. Суседава хата. Суседская дачка. Суседскі агарод.
Суседні ўжываецца ў знач. ‘які знаходзіцца паблізу, побач, размешчаны па суседству’. Суседнія краіны. Суседняя вёска. Суседні пакой.
СЎТАРГА і СЎДАРГА, ДМ для абодвух -рзе
СЎТКІ, -так, адз. няма
СУТЭНЁР, -ра, ДМ -ру, мн. -ры, -раў
суфіксАльна-прэфіксАльны
СУФЛЁ, нескл., н.
12 Зак. 1752
СУХЛВЁЙ
354
СУХАВЁЙ, -вёю, М -вёі
СУХАДОЛ, -лу, М -ле
СУХАСТОЙ, -тбю, М -тбі — СУХАСТОІНА — СУШНЯК, РДМ -кў.
Сухастой і сухастоіна супадаюць у знач. ‘адно засохлае на корані дрэва’. Натрапіўшы на выварат ці сухастой, ён (Антон) шкадаваў дрэва, як нябожчыка (С. Алек-сандровіч). Недзе над самай галавой застукаў дзя-цел — мусіць, у гнілую сухастоіну (I. Пташнікаў).
Сухастой і сушняк ужыв. у зб. знач. ‘засохлыя на ко-рані дрэвы; сухое сучча, галлё’. — Алешына будзе дыміць у тваёй печы, жонка з хаты прагоніць. Іва-навіч, выпішы яму сасновага сухастою (В. Карама-заў). Назбіраўшы яшчэ сушняку, Міколка з дзедам расклалі невялікі агонь (М. Лынькоў).
СУХАФРЎКТЫ, -таў, адз. няма
СУХАЦВЁТ, -ту, М -ёце. Бат.
СУШЫЛКА, ДМ -лцы, Р мн. лак — СУШЫЛЬНЯ, Р мн. -няў — СЎШНЯ, Р мн. -няў.
Сушылка і сушыльня супадаюць у знач. ‘памяшканне, дзе сушаць, прасушваюць што-н.’.
Сушылка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прыстасаванне для сушкі чаго-н.’.
Сушня ўжыв. у знач. ‘памяшканне, дзе сушаць снапы збожжа, лёну’.
сушыльна-фільтравАльны
СФЕРОМЕТР, -pa, М -ры
СХОД, схбду, М -дзе, мн. -ды, -даў сходы, схбдаў, адз. няма
СЦІЗОРЫК, -ка, ДМ -ку (невялікі складаны нож)
СЦЮАРД, -да, М -дзе (афіцыянт на пасажырскім судне або самалёце)
СЦЮДЗЁНЫ [не сцюдзённы]. Разм.
СЦЯБЛО, мн. сцёблы (з ліч. 2, 3, 4 сцяблы), сцёблаў сцяг, сцяга, ДМ сцягу, мн. сцягі (з ліч. 2, 3, 4 сцягі), -гбў
--- 355
сытны
сцягно, мн. сцёгны (з ліч. 2, 3, 4 сцягньі), сцёгнаў і (разм.) СЦЯГНЯК, сцегняка, ДМ -кў, мн. сцегнякі, -кбў
СЦЯНА, ДМ -нё, мн. сцёны (з ліч. 2, 3, 4 сцяны), сцен сцяць, сатнў, -нёш, -нё, -нём, -няцё, -нўць, пр. сцяў, сцяла, -лб, заг. сатш
СЫВАРАТКА, ДМ -тцы — СЫРОВАТКА, ДМ -тцы. Роз-няцца значэннем.
Сываратка. Лячэбная вадкасць для прышчэплівання. Сырбватка. Вадкасць, якая атрымліваецца пры адтоп-ліванні кіслага малака.
СЬІПКІ— СЫПЎЧЫ. Супадаюць у знач. ‘які складаец-ца з дробных цвёрдых часцінак; які рассыпаецца’. Сыпкае (сыпучае) рэчыва. Сыпкі (сыпучы) снег. Шум-ліва ідуць усе па сыпкім насыпе да маторкі (X. Шын-клер).
Сыпкі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які выспявае і хутка асы-паецца’. Сыпкі авёс.
Сыпучы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які рассыпаецца; пушыс-ты (пра валасы)’
СЫР, сыру, М сыры, мн. сыры, -рбў (ужыв. пры аба-знач. відаў, гатункаў)
СЫРАВАРНЯ, Р мн. -варань і -варняў
СЫРАВІНА — СЫРЭЦ, -рцў, М -рцы. Супадаюць у знач. ‘матэрыял, прызначаны для далейшай прамысловай апрацоўкі і атрымання гатовых вырабаў’.
Сырэц ужыв. яшчэ ў знач. ‘не да канца выраблены або не ачышчаны прадукт’. Спірт-сырэц. Шоўк-сырэц.
СЫРАДОЙ, -дбю, М -дбі
СЫРАДЭЛЯ. Бат.
СЫРАЁЖКА, ДМ -жцы, Р мн. -жак
СЫРОВАТКА гл. сьіваратка
сысці, сыдў, сыдзеш, сыдзе, пр. сышбў, -шла, -шло, заг. сыдзі
СЫТНЫ — СЫТЫ. Супадаюць у знач.: 1. Які добра на-сычае, пажыўны. Сытны (сыты) абед. Сытны
сыч
356
(сыты) суп. Сытная (сытая) вячэра. 2. Багаты на яду; заможны. Сытнае (сытае) жыццё.
Сыты ўжьів. яшчэ ў знач.: 1. Які не адчувае голаду. Сыты галоднаму не спачувае. 2. разм. Укормлены. У Міхасёвага бацькі на гэты раз жаўнеры захапілі сы-тага вепрука (М. Машара). 3. Які мае ў сабе шмат тлушчу. Сыпгае мяса.
сыч, сыча, М сычы, мн. сычы, сычбў
СЫЧЎГ, -га, ДМ -гў
СЭКАНД-ХЭНД, сэканд-хэнда, М сэканд-хэндзе, м. Рэчы (найчасцей адзенне), якія ўжо былі ва ўжытку. Магазін, які гандлюе такімі рэчамі. Магазін сэканд-хэнда. У сэ-канд-хэндах можна купіць нядрэнныя джынсы.
СЭРЦАЙКА, Р мн. -каў, н. Памянш.-ласк. да сэрца СЮД-ТЎД, прысл. Разм.
СЮДЫ-ТУДЫ, прысл.
СЮЖЭТ, -та, М -эце
СЮЗЕРЭН, -на, М -не
СЮРПРЫЗ, -зу, М -зе
СЮРРЭАЛІЗМ, -му, М -ме
СЯБАР, сябра, ДМ -ру, Т -рам, мн. сябры, -рбў і СЙБ-РА, Р сябра, ДМ -ру, Т -рам, мн. сябры, -раў
СЯБЕЛЮБСТВА гл. самалюбства
СЯГОЛЕТА і СЁЛЕТА, прысл.
СЯГОННЯ і СЁННЯ, прысл.
СЯДЛО, -ла, мн. сёдлы (з ліч. 2, 3, 4 сядлы), сёдлаў СЯДЫ ТАДЫ, прысл.
СЯКЬТАКІ, займ. няпэўны
СЯК-TÄK, прысл.
СЯЛО, -ла, мн. сёлы (з ліч. 2, 3, 4 сялы), сёл і сёлаў СЯЛЬЦО, -ца, мн. сяльцы, сялёц і сяльцбў
СЯМЁРА, РМ семярых, Д семярым, Т семярымі, ліч. зборны. Спалучэнне: гл. двое.
СЯМЁРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак
СЯМІ... — першая частка складаных слоў, якая абазнач.: 1)які складаецца з сямі частак, раздзелаў і пад. або
--- 357
сяўбА
колькасць, меру, кошт чаго-н. у сем адзінак (сям'іга-дзінны, сямікапёечны, сямікіламетровы, сяміпудбвы, сямітомны, сяміэтажны)-, 2) які мае сем аднолькавых прымет, прадметаў і пад.: (сямібйльны, сямілампавы, сямістрўнны, сямігалбвы). Пішацца злітна с наступ-най часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы націск падае не на першы склад (сямібйльны, сяміббр’е, сямівугбльны, сямігадзінны, сямігбддзе, ся-мідзесяцігадбвы, сямікласны).
СЯМ-TÄM, прысл.
СЯМ’Я, мн. сём’і (з ліч. 2, 3, 4 сям’і), сямёй і сём’яў СЯНАЖ, сенажў, М -жы
СЯР^ДНЕ... і СЯРЭДНЯ... — першая частка складаных слоў, якая абазначае: 1) які знаходзіцца або ўтвараец-ца ў сярэдняй частцы чаго-н. (сярэднеазіяцкі, сярэдне-еўрапёйскі, сярэднеязычны); 2) які з’яўляецца сярэднім перыядам у жыцці, у гісторыі, у развіцці чаго-н. (сярэд-невякбвы, сярэднелацінскі); 3) які з’яўляецца сярэднім па велічыні, па сваіх уласцівасцях, якасцях (сярэднеў-зрбставы, сярэднесалёны., сярэдняспёлы); 4) які ўяўляе сабой сярэдняе якіх-н. велічынь (сярэднямёсячны, ся-рэднеарыфметычны, сярэднегадавы, сярэднясўтачны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Сярэдне... ужываецца, калі націск у другой частцы падае не на першы склад, мае пабочны націск. Сярэдня... пішацца, калі націск у другой частцы падае на першы склад.
СЯСТРА, РДМ -ры, мн. сёстры (з ліч. 2, 3, 4 сястрьі), сясцёр і сёстраў
СЯЎБА, ДМ -бё — СЁЯННЕ — ПАСЁЎ, пасёву.
Сяўба, сеянне, пасеў супадаюць у знач. дзеяння паводле дзеясловаў сеяць — пасеяць. Веснавая сяўба. Радковая сяўба. Пачаўся пасеў азімых. Але сяўба ўжываецца часцей.
Сяўба ўжываецца яшчэ ў знач. ‘пара, калі сеюць’. Набліжаецца сяўба жыта.
Пасевы (мн. л.) ужыв. у знач. ‘тое, што пасеяна; засе-яная плошча’. Пасевы жыта, ячменю. Калгасныя
пасевы.
СЯЧКАРНЯ	~ 358
СЯЧКАРНЯ, Р мн. сячкарань і -рняў
СЯЧЫ і СЕКЧЫ, для абодвух сякў, сячэш, сячэ, сячбм, сечацё, сякўць, пр. сек, сёкла, заг. сячы
т
Т [тэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Вялікае Т. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Цвёрды. т.
TÄBAP, -pa, М -ры
ТАВЕЛБ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў тАбель-каляндАр, табеля-календара, М табелі-ка-лендары
ТАБЛО, нескл., н.
ТАБЎ, нескл., н. [не табу]
TABÄP, -ру, М -ры
тавАрна-пасажьірскі
ТАВАРБІСКІ [не таварыскі]
тавАрвіш, ■ша, ДМ -шу, мн. таварышы [не таварьішы],
-шаў [не -шбў]
TABÖT, -ту, М -бце
ТАДБІ-СЯДБІ, прысл.
ТАЕЖНІК [не таёжнік] (чалавек, які жыве і працуе ў тайзе)
ТАЁЖНБІ [не таёжны]. Прым. да тайга. Таежны звер.
Таежная рэчка.
тАзасцегнавьі
ТАІЦБ, таю, тбіш, тбіць, тбяць, пр. таіў, таіла, заг. таі
ТАЙГА, ДМ тайзё
ТАЙМ, тайма, М тайме
тАйм-АЎт, тайм-аўта, М тайм-аўце
ТАЙНАШС, -су, М -се
ТАЙФЎН, -ну, М -не, мн. -ны, -наў
такАрна-фрэзернві
ТАКАРНЯ, Р мн. такарань і -рняў
--- 359
TAMÄT
TAKI i -TAKI, часціца. Разм. Напісанне. Часціца -такі пішацца праз злучок у спалучэннях даволі-такі, зноў-такі, так-такі, урэшце-такі, усё-такі, а таксама калі знаходзіцца пасля дзеяслоўных форм: Ён знайшоў-такі сваіх родных пасля вайны.
Ва ўсіх астатніх выпадках часціца такі пішацца асоб-на: Ён усё ж такі добры таварыш. Яна такі выра-шыла стаць настаўніцаіі.
ТАКІ-СЯКІ, займ. няпэўны
TAKCÄMA, прысл.
TAKCAÜÄPK, -ка (месца рамонту і стаянкі таксі) і -ку (сукупнасць таксі), ДМ -ку
ТАКСІ, нескл., н.
TAKCÖMETP, -pa, М -ры [не таксамётр]
ТАК-СЯК, прысл. Разм.
ТАК-ТАКІ, часціца. Разм. Ён так-такі і не пайшоў у кінатэатр.
ТАКТЫЧНЫ— ТАКТОЎНЫ. Розняцца значэннем.
Тактычны. Які адносіцца да тактыкі як сукупнасці прыёмаў або спосабаў для дасягнення мэты або здзяй-снення пэўнай баявой аперацыі. Тактычны манеўр. Тактычны план. Тактычны разлік. Тактычны по-спех. Тактычныя заняткі. Тактычныя ракеты.
Тактоўны. Які валодае пачуццём меры, такту ў чым-н. Тактоўны чалавек. Тактоўная дапамога. Тактоўнае кіраўніцтва.
TAJIAKÄ, ДМ -лацэ
ТАЛАНТ, -та, М -нце, Р мн. -таў (адзінка вагі і грашо-вая адзінка ў Старажытнай Грэцыі, Егіпце, Вавілоне і інш.)
TÄJIEHT, -та (пра чалавека з вялікімі здольнасцямі) і -ту (надзвычайныя прыродныя здольнасці; уменне), М -нце, мн. -ты, -таў
ТАЛЁРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак
ТАМАДА, -ды, ДМ -дзё, Т-дбй і-дбю, мн. тамады, Р звыч. не ўжыв., Д тамадам, Т -дамі, М -дах, м.
TAMÄT гл. памідор
ТАМАТНЫ
360
TAMÄTHbI і TAMÄTABbI гл. памідорны ТАМАТ-ііАСТА, тамату-пасты, м.
TAMÄT-ШОРЭ, тамату-пюрэ, М тамаце-пюрэ, м.
ТАМБУР, -ра (прыбудова) і -ру (спосаб вязання або вы-шывання), М -ры
ТАМБЎР гл. танбур
TÄM ЖА, прысл. з часціцай
ТАМІЦЬ, тамлю, тбміш, тбміць, тбмяць [не таміш, -міць, -мяць], пр. таміў, -іла, -Ілі, заг. тамі
ТАНАЖ, -жў, М -жы
ТАНБЎР і (радзей) ТАМБЎР, для абодвух ,-ра, М -ры, мн. -ры, -раў (музычны інструмент)
тАнга, нескл., н. (танец)
ТАНГЕНС, -са, М -се
тАнгенс-бусоль, тангенс-бусблі, Т тангенс-бусбллю, ж.
ТАНДЭМ, -ма, М -ме
ТАНЁЦЬ гл. таннець
ТАНЗІЛІТ, -ту, М іце
ТАНК-АМФІБІЯ, танка-амфібіі, М танку-амфібіі, м.
ТАНКА1... — першая частка складаных слоў, якая ад-павядае па знач. слову танк. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова (танкабудаванне, танкабудаўнік, танкаваджэнне, танкадрбм, танкадэсантны, танка-рамонтны). Mae пабочны націск, калі другая частка ўжываецца як самастойнае слова.
ТАНКА2... гл. тонка...
ТАНКАСТВОЛЫ — ТАНКАСТВОЛЬНЫ. Розняцца зна-чэннем.
Танкаствблы. 3 тонкім ствалом (аб дрэве). Танкаство-лыя сосны.
Танкаствбльны. Які мае тонкі ствол (аб зброі). Танка-ствольная вінтоўка.
ТАННЁЦЬ, -ёе, -ёюць — ТАНЁЦЬ. Розняцца значэннем. Таннёць. Станавіцца танным. К восені на рынку тан-неюць агуркі.
Танёць. Абл. Танчэць, станавіцца тонкім.
--- 361
ТАРЫ
TAHÖMETP, -pa, M -ры
ТАНТАЛ, -лу, М -ле (метал)
ТАНТАЛАВЫ МЎКІ. Устойлівы выраз. Пішацца з ма-лой літары.
тАпкі, -пак, адз. тапка, ДМ -пцы, ж. і тапак, тапка, ДМ -ку, м. і TÄIIA4KI, -чак, адз. тапачка, ДМ -чцы, ж. і тапачак, -чка, ДМ -чку, м.
ТАПОЛЯ, мн. тапблі, -ль і -ляў, ж. і (радзей) ТОПАЛЬ, -ля, М -лі, мн. тбпалі, -ляў, м. (дрэва) і -лю (драўніна), М -лі
TAPAPÄM, -му, М -ме. Разм. Нарабіць тарараму.
ТАРМАЗНЫ. Прым. да тормаз
ТАРНАДА, нескл., м.
TAPÖC, -са, М -се
тарпА, мн. тбрпы, тбрпаў, ж. і ТОРП, тбрпа, М -пе, мн. тарпы, -пбў, м.
ТАРПАТЫНА, ДМ -не
ТАРФА... гл. торфа...
ТАРФАГНОЙ, -нбю, М -нбі
ТАРФАРЭЗ, -за, М зе
ТАРФАСОС, -са, М -се
ТАРФЯНА-БАЛОТНЫ
ТАРФЯНА-РАСЛІННЫ
ТАРФЯНІК, -ка (спецыяліст па торфу) і -ку (залежы тор-фу; асушанае тарфяное балота), ДМ -ку
ТАРФЯНІСТА-ПАДЗОЛІСТЫ
ТАРФЯНІСТЫ — ТАРФЯНЫ. Супадаюць у знач. ‘які змяшчае ў сабе торф’. Тарфяністая (тарфяная) гле-ба.
Тарфяны ўжыв. яшчэ ў знач.: І.Які мае адносіны да торфу, звязаны з распрацоўкай торфу. Тарфяныя ма-шыны. Тарфяная прамысловасць. 2. Які зроблены з торфу, здабыты з торфу. Тарфяны дзёгаць. Тарфяны. кокс. 3. Які працуе на торфе. Тарфяная электрастан-цыя.
ТАРЫ, нескл., ж. (мнагаструнны музычны інструмент)
ТАРЫФ
362 ---
ТАРЫФ, -фу, М -фе
ТАРЫФІКАТАР, -ра, ДМ -ру, мн. -ры, -раў
ТАРЫЦЬ, тарў, тарыш, тарыць, тараць, пр. тарьіў, та-рьіла, заг. тары. Тарыць дарогу.
ТАРЭАДОР, -ра, ДМ -ру
ТАСЁМКА, ДМ -мцы
ТАСТАМЁНТ, -та, М -нце [не тастамент]. Уст.
TÄTA, таты, Д тату, Т татам, М таце, мн. таты, татаў
ТАТАЛІЗАТАР, -pa, М -ры
TATÄPLI, -раў, адз. м. татарын, -на, М -не, ж. татарка, ДМ -рцы
ТАТЭМ, -ма, М -ме
ТАЎРО, -pä, М -ры, мн. таўры, -раў
ТАЎ-САГЫЗ, таў-сагызу, М таў-сагызе
ТАЎСТА... гл. тоўста...
ТАЎСТАРОГ, -га, Д -гу, М -рбзе
ТАФТА, ДМ тафцё, мн. няма ТАФЦЯНЫ. Прым. da тафта. ТАХІМЁТР, -pa, М -ры
ТАХТА, -ты, ДМ тахцё, мн. тахтьі, тахтаў, Д тахтам, М тахтах
ТАЦЦЯНКА, ДМ -нцы, Р мн. -нак (сукенка)
ТВАР, твару, М -ры
ТВАРОГ, РДМ -рагў
ТВАРЫК, -ка, ДМ -ку, мн. тварыкі, -каў. Памянш.-ласк. da твар.
ТВАРЭЦ, -рца, ДМ -рцў і ТВОРЦА, -рцы, ДМ -рцу, Т -рцам
ТВОР, твбра, М -ры ткАцка-апрацоўчы ткАцка-прадзільны
ТКАЦЬ, тку, тчэш, тчэ, тчом, тчацё, ткуць, заг. тчы
ТКАЧ, ткача, ДМ -чў
ТЛУМАЧЭННЕ, Р мн. -нняў. Кіраванне: чаго, чаму. Тлу-мачэнне з’яў npbipodw. Такім naeodsiHaM трэба знайсці пераканаўчае тлумачэнне.
--- 363
Т0РФА...
TOK1, РДМ тбку, мн. тбкі, -каў (pyx электрычнага зара-ду ў правадніку; пра нервовую энергію чалавека)
ток2, тбка, М тбку, мн. тбкі, тбкаў (будынак для склад-вання, абмалоту збожжа, пляцоўка для абмалоту збож-жа) і М (на) такў, (на) таках — у знач. ‘пляцоўка для абмалоту збожжа’.
ТОК3, РДМ тбку, мн. тбкі, тбкаў (такаванне глушцоў) TÖKAP, ДМ -ру
ТОЛ, тблу, М тбле (выбуховае рэчыва)
толь, тблю, М тблі, м.
TÖHA [не тбнна], Р мн. тон
ТОНА-КІЛАМЁТР, тбна-кіламётра, М тбна-кіламётры, м. TÖHIK, РДМ -ку (напітак)
TÖHKA... і ТАНКА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову тонкі. Пішацца злітна з наступнай часткай і мае пабочны націск (тонкава-лакністы, тонказярністы, тонкасукбнны, тонка-прадзённе). Танка... пішацца, калі націск у другой част-цы падае на першы склад (танканбгі, танкапйльцы, танкапрад, танкаствбльны, танкашэрсны).
ТОПАЛЬ гл. таполя
ТОП-МАДЭЛЬ, топ-мадэлі, Т топ-мадэллю
ТОРГ, РДМ тбргу (дзеянне), звычайна мн. таргі, таргбў (аўкцыён — уст.)
TÖPMA3, -за, М -зе, мн. тармазы, -збў (прыстасаванне) і -зу (тармажэнне), М -зе
ТОРТ, тбрта, М -рце, мн. тарты, -тбў
ТОРТ-МАРОЖАНАЕ, тбртаччарбжанага, М тбрце-марб-жаным, м.
ТОРФ-СЫРЭЦ, тбрфу-сырцў, М тбрфе-сырцы
Т0РФА... і ТАРФА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам торф, тарфяны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова (тбрфа-брыкёт, торфанарыхтбўка, тдрфапрадпрыёмства, тдрфаўббрачны). Торфа... мае пабочны націск. Тарфа... ужываецца, калі націск у другой частцьі падае на пер-шы склад (тарфагной, тарфарэз, тарфасбс).
Т0РФАБРЫКЁТ
364 ---
Т0РФАБРЫКЁТ, -ту, М -ёце
ТОСТ, тбсту, М тбсце, мн. тбсты, тбстаў. Прапанаваць тост.
Т0ЎСТА... і ТАЎСТА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову тоўсты. Пішацца злітна з наступнай часткай слова (тдўстагалбвы, тдўстагалоў-ка). Тбўста... мае пабочны націск. Таўста... ужываецца, калі націск у другой частцы падае на першы склад (таў-стагўбы, таўстандгі, таўстарбг).
ТРАВАСТОЙ, -6ю, М -6і
ТРАВЯНІСТЫ — ТРАВЯНЫ. Супадаюць у знач.: 1. Які з’яўляецца травою, складаецца з травы. Травяністыя (травяныя) расліны. 2. Які зарос травою. Травяністы (травяны ) бераг.
Травяністы ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Па выгляду, па бу-дове падобны да травы. Травяністая папараць. 2. пе-ран. Па смаку падобны да травы, нясмачны. Травяні-сты чай.
Травяны ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Прыгатаваны з траў. Травяная мука. Травяная настойка. 2. Які жыве ў траве. Травяная жаба. 3. Уласцівы траве, зялёны (пра колер).
ТРАГІКАМІЧНЫ. Трагікамічны твор. Трагікамічны вы-падак.
ТРАДЭСКАНЦЫЯ, ДМ -цыі
ТРАЕЦКАЕ ПРАДМЁСЦЕ, Траёцкага прадмёсця, М (у) Траёцкім прадмёсці (Т — вялікае)
ТРАІЦЬ, траю, трбіш, трбіць, трбяць, пр. траіў, траіла, -лі, заг. траі
ТРАКТ, тракту, М -кце
TPÄKTAP, -pa, М -ры, мн. трактары (з ліч. 2, 3, 4 трак-тары), -рбў
TPÄKTAPA... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам трактпар, трактарны. Пішац-ца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск (трйктарабудаванне, трактарабудаўнічы, трактарарамбнтны).
365
ТРАНСПАРЦЁР
ТРАЛ, трала, М -ле, мн. -лы, -лаў
ТРАМВАЙНА-АЎТОБУСНЫ
ТРАМВАЙНА-ТРАЛЁЙБУСНЫ
ТРАМПЛІН, -на, М -не
ТРАНЗІТ, -ту, М -іце
ТРАНС... — першая частка складаных слоў, якая аба-значае: 1)рух цераз якую-н. прастору, перасячэнне яе (трансакіянскі, трансарктьічны, трансатлантыч-ны, транскантынентальны, транспалярны); 2) раз-мяшчэнне за межамі чаго-н. (трансурйнавы, трансальпійскі). Пішацца злітна з наступнай часткай слова.
ТРАНС’ЕЎРАПЁЙСКІ
трАнскантынентАльны
ТРАНСКРЫБІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць, пр.
-раваў, -равала, заг. -руй
ТРАНСКРЬІПЦЫЯ — ТРАНСЛІТЭРАЦЫЯ. Супадаюць у знач. ‘перадача тэксту, напісанага адным алфавітам, літарамі іншага алфавіту’.
Транскрыпцыя ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Перадача з дапа-могаю літар і спецыяльных графічных знакаў гукаў якой-н. мовы. Фанетычная транскрыпцыя. 2. Пера-дача музычнага твора, напісанага для аднаго музыч-нага інструмента або голасу, для вьіканання другім інструментам або голасам. Транскрыпцыя для флейты. ТРАНСЛІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць, пр. -раваў,
-равала, заг. -руй
TPÄHCIIAPT, -ту, М -рце (галіна народнай гаспадаркі, звязаная з перавозкай людзей і грузаў; сродкі для та-кой перавозкі; грузы, прызначаныя для перавозкі; абоз для перавозкі спецыяльнага грузу) і -та, М -рце, мн. -ты, -таў (ваеннае грузавое судна)
трАнспартна-экспедыцьійны трАнспартна-эксплуатацьійны ТРАНСПАРЦЁР, -pa, М -ры (канвеер; чыгуначная плат-форма для перавозкі цяжкавагавых грузаў)
ТРАНСПАРЦІР
366
ТРАНСПАРЦІР, -pa, М -ры (прыбор для чарчэння)
ТРАНССІБІРСКІ
ТРАПЁЗА [не трапеза]
ТРАПЛ0, -ла, мн. трэплы (з ліч. 2, 3, 4 траплы), -лаў
ТРАСЦІЦЬ, трашчў, трбсціш, трбсціць, трбсцяць, пр. трасціў, -ціла, заг. трасці
TPA-TA-TÄ, выкл.
ТРАТУАР, -pa, М -ры
ТРАЎМА, Р мн. траўмаў
ТРАЎМАТАЛАГІЧНЫ — ТРАЎМАТЫЧНЫ. Розняцца значэннем.
Траўматалагічны. Звязаны з траўматалогіяй, з вы-вучэннем траўмаў. Траўматалагічны інстытут.
Траўматычны. Выкліканы траўмай; які з’яўляецца траўмай. Траўматычны шок. Траўматычнае пашко-джанне.
ТРАЎМАТОЛАГ, -га, ДМ -гу
ТРАХЕІТ, -ту, М -іце (запаленне слізістай абалонкі тра-хеі)
ТРАХІТ, -ту, М -іце (горная парода)
ТРАЮРАДНЫ [не траюрбдны]. Траюрадны брат.
ТРАЯНСКІ КОНЬ. Устойлівы выраз. Пішацца з малой літарьі.
TPÖE, РМ траіх, Д траім, Т траімі, ліч. зборны. Спалу-чэнне: гл. двое.
ТР0ЙНІ, трбйняў, адз. няма (вілы з трыма зубамі)
ТРОЙЦА, РДМ трбйцы (пра трох асоб, якія звычайна бываюць разам, сябруюць — разм.). Але: Трбйца — з вялікай літары (свята хрысціянскай царквы)
ТРОМБ1, трбмба, М -бе, Р мн. -баў (згустак крыві)
ТРОМБ2, трбмбу, М -бе (смерч над сушай)
TPÖHKI, -нак, адз. няма (ручка нажа, відэльца і пад.)
ТРОПІК, -ка, ДМ -ку. Тропік Рака.
ТРОХ... — ТРЫ... — першая частка складаных слоў, якая абазначае: 1)які складаецца з трох частак, раз-дзелаў і пад., напрыклад: пгрохтбмны, трохпавярхд-
--- 367
ТРУС
вы, трыфтбнг, трыплан; 2) які мае тры аднолькавыя прадметы, прыметы, уласцівасці і пад., напрыклад: трохвугбльны, трохматбрны, пгрохстопны; 3) трай-ны па масе, па аб’ёму, па даўжыні і пад., напрыклад: трохатамны, трохвалёнтны, трохдзённы, трохмет-ровы, трохпудовы. Пішацца злітна з наступнай част-кай слова.
Трох... паслядоўна ўжыв. перад галоснымі (трохакбн-ны, трохэтйжны, трохактны); калі другая частка — парадкавы лічэбнік (трохсоты, трохтысячны, трох-мільённы).
Тры... ужыв. у словах трывуголка, трыгубіца, трыгў-бы, трызўбец, трызўбы, трыкўтнік, трыліснік, тры-мёстр, трыножка, трыножак, трынбжнік, трыплан, трыфтбнг і некаторых інш.
ТРОХАКТОВЫ [не трохактавы]. Трохактовая камедыя. ТРОХВАЛЁНТНЫ. Хім.
ТРОХВУГОЛЬНІК, -ка, ДМ -ку і (радзей) ТРЫКЎТНІК,
-ка, ДМ -ку
ТРОХМЁСНЫ. Трохмесная каюта.
ТРОХРАЗОВЫ [не трохразавы]
ТРОХСОТГАДОВЫ
ТРУБА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову труба. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад (тру-базварачны, трўбаліцёйны, трўбапракйтны, трўба-ўкладчык).
трубаклАд, -да, М -дзе
ТРЎБАПРАВОД, -да, М -дзе [не трубапровад]
ТРУБАРЭЗ, -за, М -зе
трўбаэлёктразвАрачны
ТРУК, трўка, ДМ трўку
ТРУМО, нескл., н.
ТРУС1, труса, М -сё, мн. трусы, -сбў (хатні грызун ся-мейства заечых)
ТРУС2, трўсу, М -се (зямельныя ваганні, землетрасенне)
ТРЎФЕЛЬ	368
ТРЎФЕЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў (грыб), толькі мн. трў-фелі, -ляў (цукеркі)
ТРЎЦЕНЬ, трўтня, М -ні, мн. трўтні, -няў
ТРЫ, РМ трох, Д тром, Т трыма, ліч. колькасны ТРЫ... гл. трох...
ТРЫАДЗІНЫ. Трыадзіная формула.
трыацэтАт, -ту, М -аце. Хім.
ТРЫАЦЭТАТНЫ. Трыацэтпатнае валакно. Трыацэтат-ны шоўк.
ТРЫБАЛЮМІНЕСЦЭНЦЫЯ, ДМ -цыі
ТРЫВУНАЛ, -ла, М -ле
ТРЫБЎХ, -ха, ДМ -хў, мн. -хі, -хбў. Разм.
ТРЫДЗЕВЯТЫ. У выразе: трыдзевятае царства. Фальк. ТРЫДЗЕСЯТЫ. У выразе: трыдзесятае царства. Фальк. ТРЫЁД, -да, М -дзе (электронная лямпа) ТРЫЁЛЬ, Т -ллю, ж.
ТРЫКАТАЖ, -жу, М -жы трыкатАжна-вязАльны трыкатАжна-панчошны ТРЫКАЦІН, -ну, М -не ТРЫК0, нескл., н.
ТРЫКЎТНІК гл. трохвугольнік
ТРЬІЛЕР, -pa, М -ры
ТРЫЛ'ІСНІК, РДМ -ку
ТРЫЛЬЁН, -на, М -не
ТРЫНАЦЦАЦЬ, РДМ -ццаці, Т -ццаццю, ліч. колькасны ТРЫН-TPABÄ, трын-травы. Разм.
ТРЬІО, нескл., н.
ТРЫПЛЕКС, -су, М -се, мн. няма (трохслойнае безаско-лачнае шкло)
ТРЫПСІН, -ну, М -не, мн. няма (фермент соку падстраў-нікавай залозы)
ТРЫПЎТНІК, РДМ -ку, мн. няма
ТРЬІПЦІХ, -ха, ДМ -ху (кампазіцыя з трох карцін, ма-
люнкаў)
--- 369
трэпанг
ТРЫСНЁГ, РДМ трыснягў, мн. трыснягі, -гбў
ТРЫСТА, трохсбт, тромстам, трымастамі, трохстах, ліч. колькасны
ТРЫУМВІР, -ра, ДМ -ру (удзельнік трыумвірату) ТРЫУМВІРАТ, -ту, М -аце (саюз трох палітычных дзея-чаў у Старажытным Рыме)
ТРЫУМФАЛЬНЫ — ТРЫУМФАТАРСКІ. Розняцца зна-чэннем.
Трыумфальны. 1. Які адносіцца да трыумфу. Трыум-фальная арка. 2. Урачысты, пераможны. Трыумфаль-нае шэсце. Трыумфальнае віншаванне.
Трыумфатарскі. Які належыць трыумфатару, уласці-вы трыумфатару. Трыумфатарская калясніца. Тры-умфатарскае шэсце.
ТРЫФТОНГ, -га, ДМ -гу
ТРЫХЛ0РЭТЫЛЁН, -ну, М -не
трыцікАле, нескл., н. (расліна — гібрыд пшаніцы і жыта)
ТРЫЦЦАЦЬ, РДМ -ццаці, Т -ццаццю, ліч. колькасны ТРЫЦЫКЛ, -ла, М -ле. Тэх.
ТРЫЯЛЁТ, -та, М -ёце. Літ.
ТРЫЯС, -су, М -се (першы з трох перыядаў мезазойскай эры)
ТР&Д-ЮНІЁН, -на, М -не
ТР0Д-ЮНІЯНІЗМ, -му, М -ме
ТРЭК, трэка, ДМ -ку. Спарт.
ТРЭКБОЛ, -ла, М -ле. Інфарм.
ТРЭЛЬ, Т трэллю, Р мн. трэлей і трэляў
ТРЭЛЬЯЖ, -жа, М -жы, мн. -жы, -жаў [не трыльяж]
ТРЭНАЖОР, -pa, М -рьі
ТРЭНІНГ, РДМ -гу
ТРЭНІРОЎКА, ДМ -бўцы — (спец.) ТРЭНАЖ, -жў, М ■жы. Супадаюць у знач. ‘вучэбныя заняткі, практыка-ванні ў якім-н. навыку, уменні’. Трэніроўка па кідан-ню молата. Цыркавы трэнаж.
ТРЭПАНГ, -га, ДМ -гу. Заал.
ТРЭСТ
370
ТРЭСТ, трэста, М трэсце
ТРЭФ, трэфу, М -фе (недазволеная іудзейскай рэлігіяй страва)
ТРЭФОВЫ. Прым. да трэфа. Трэфовы кароль.
ТРЭФЫ, трэфаў, адз. трэфа (картачная масць)
ТРЭЦЕ... і ТРЭЦЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову трэці. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Трэце... пішацца, калі націск у другой частцы падае не на першы склад (трэ-церазрйдны, трэцеступённы). Трэця... ужываецца, калі націск у другой частцы падае на першы склад (трэцякласнік, трэцякўрснік, трэцярадны).
ТРЭЦЬ, Т трэццю, мн. трэці, трацёй
ТУАЛЁТ, -та, М -ёце, мн. -ты, -таў (столік з люстэркам; прыбіральня) і -ту (адзенне; прывядзенне ў належны стан свайго выгляду; прадметы касметыкі), М -ёце
ТУБДЫСПАНСЁР, -pa, М -ры [не тубдыспансер] ТУГАПЛАЎКІ
ТУЖЬІЦЬ, тужў, тўжыш, тўжыць, тўжаць, заг. тужы. Кіраванне: па кім-чым, аб кім-чым. Тужыць па сыне. Тужыць аб роднай зямлі.
ТУЗ1, тўза, М -зе, мн. тузы, -збў (ігральная карта; бага-ты чалавек; уплывовая асоба)
ТУЗ2, тўза, М -зе, мн. тўзы, тўзаў (невялікая двухвясло-вая шлюпка)
ТУЗЁМЕЦ, -мца, ДМ -мцу і (радзей) ТУБЫЛЕЦ, -льца, ДМ -льцу.
ТЎЗІН, -на, М -не, мн. -ны, -наў
ТУКАН, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў. Заал.
ТЎЛАВА, мн. тўлавы, тўлаваў, н.
ТУЛЯГА, м. -гі, ДМ -гу, Т -гам, ж. -гі, ДМ -лязе, Т -гай і -гаю, Р мн. для абодвух -яг
ТУНЭЛЬ, -ля, М -лі, мн. -лі, -ляў, м.
ТУРА, туры [не тўры], мн. тўры (з ліч. 2, 3, 4 туры), тур (шахматная фігура). Разм.
--- 371
ТУШ
ТУРБА... — першая частка складаньіх слоў, якая па знач. адпавядае слову турбінны. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад (тўрбабудаванне, турбабўр, тўрбавентылятар, тўр-бавінтавы, тўрбагенербтар, тўрбарэактыўны).
тўрбагенерАтарабудаўнічы
ТЎРБА- і ГІДРАГЕНЕРАТАР, тўрба- і гідрагенератара ТЎРБАКАМПРЭСАР, -pa, М -ры
ТУРБАН, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў тўрбаэлёктрагенерАтарны
ТЎРКІ, тўркаў, адз. м. тўрак, -рка, ДМ -ку, ж. турчан-ка, ДМ -нцы Р мн. -нак
ТУРКМЁНЫ, -наў, адз. м. туркмён, -на, М -не, ж. турк-мёнка, ДМ -нцы, Р мн. -нак
ТУРНІКЁТ, -та, М -ёце
ТУРНІР, -ру, М -ры
ТУРНЭ, нескл., н.
ТУРНЭПС, -су, М -се
ТУРЬІЗМ, -му, М -ме
ТУРЫСТЬІЧНЫ — ТУРЫСЦКІ. Розняцца значэннем.
Турыстычны. Які мае адносіны да турызму, звязаны з задачамі турызму. Турыстычны паход. Турыстычнае бюро. Турыстычны даведнік.
Турысцкі. Які мае адносіны да турыста. Турысцкая база. Турысцкая пуцёўка. Турысцкі поезд. Турысцкая палатпка. Турысцкі паход (паход турыстаў).
ТУРЬІСЦКА-ЭКСКУРСІЙНЫ
ТУС0ВАЧНЫ. Прым. да тусоўка
ТУСОЎКА, ДМ -бўцы, Р мн. -бвак
ТУСТЭП, -па, М -пе (танец)
ТЎФЛІ, тўфель [не туфёль] і тўфляў, адз. тўфель, -фля, м.
ТУШ1, тўша, М -шы, мн. -шы, -шаў, м. (музычнае пры-вітанне)
ТУШ2, Т тўшшу (фарба для чарчэння або малявання)
ТУШ
372
ТУШ3, тўшу, М тўшы (выпадковы дотык да шара ў час гульні на більярдзе)
ТУШЭ, нескл., н. Спец.
ТХАРАНЯ і ТХАРАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
ТХОР, тхара, М -ры
ТЫГЕЛЬ, тыгля, М -глі, Р мн. тыгляў
ТЫДЗЕНЬ, тыдня, М -дні, Р мн. тыдняў
ТЫЛ, тылу, М ть'іле, мн. тылы, -лбў. У тыле ворага.
ТЫЛЬДА, ДМ -дзе, Р мн. тыльдаў
тын, тыну, М -не, мн. тыны, -нбў
тып, тыпа (мастацкі вобраз; асобны чалавек, які вылу-чаецца сярод іншых характэрнымі рысамі; чалавек з адмоўнымі рысамі характару) і тыпу (узор, мадэль; ха-рактэрны фізічны склад, знешні выгляд чалавека; най-вышэйшая катэгорыя ў сістэматыцы раслін і жывёл, якая аб’ядноўвае роднасныя класы), М тыпе, мн. тьі-пы, тьіпаў
ТЫПАВЫ — тыповы — ТЫПІЧНЫ.
Тыпавы. 1. Які з’яўляецца ўзорам, мадэллю для ча-го-н. Тыпавыя праектпы жылых дамоў. 2. Які адпавя-дае пэўнаму тыпу, узору. Тыпавы. пяціпавярховы бу-дынак. Тыпавая школа. Тыпавое будаўніцтва.
Тыповы і тыпічны супадаюць у знач.: 1. Які мае харак-тэрныя асаблівасці, уласцівасці пэўнага тыпу прадме-таў, з’яў, людзей. Тыповы (тыпічны) беларускі арна-мент. Тыповыя (тыпічныя) для Палесся краявіды. 2. Які часта сустракаецца, звычайны. Тыповы (тыпіч-ны) выпадак. Тыповая (тыпічная) памылка.
ТЫПАЖ, -жа, ДМ -жу (акцёр) і -жу, М -жы (сукупнасць тыпаў, мадэлей якіх-н. дэталей; сукупнасць прымет), мн. -жы, -жаў
ТЫРАЖ, -жў, М -жы, мн. тыражы, -жбў
тыражавАць, зак. і незак. -жўю, -жўеш, -жўе, -жў-юць, пр. -жаваў, -жавала, -жавалі, заг. -жўй
ТЫСЯЧА, Т тысячай і тысяччу, мн. тысячы, тысяч. Ужыванне. Даўжынёю, высатою ў тысячу метраў [не
--- 373
тэлеграфна-кАбельны
ў тысяча метраў]. Вагою ў тысячу кілаграмаў [не ў тысяча кілаграмаў]. У тысяча дзевяцьсот восемдзе-сят пятым годзе [не ў тысячу дзевяцьсот восемдзесят пятым годзе].
ТЙСЯЧАКІЛАМЕТРОВЫ
ТЙСЯЧАТОННЫ
ТЫТУЛ, -ла, М -ле
ТЫТЎНЬ, -ню, М -ні і ТЫТЎН, -нў, М -нё
ТЫФ, тыфу, М -фе і (уст.) ТЫФУС, -су, М -се
ТЭАДАЛІТ, -та, М -іце
ТЭАТР-БУФ, тэатра-буф, м.
ТЭБЕЛЬ, тэбля, М -блі, Р мн. -бляў
ТЭЗАЎРУС, -са, М -се
ТЭЗІС, -са, М -се
ТЭКСТ, тэксту, М тэксце, мн. тэксты, -таў
ТЭЛЕ... — першая частка складаных слоў, якая абазна-чае: 1)які дзейнічае на далёкую адлегласць (тэлеба-чанне, тэлеграф); 2) адпавядае па значэнню слову тэлевізійны (тэлефільм, тэлеэкрйн, тэлерэжысёр). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск, калі другая частка ўжываецца як сама-стойнае слова.
Т0ЛЕАТЭЛБЁ, нескл., н.
ТЭЛЕВІЗАР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
ТЭЛЕВІЗАРНЫ — ТЭЛЕВІЗІЙНЫ. Розняцца значэннем.
Тэлевізарны. Які мае адносіны да тэлевізара, прызна-чаны для тэлевізара; звязаны з вырабам тэлевізараў. Тэлевізарны экран. Тэлевізарны столік. Тэлевізарны завод.
Телевізійны. Які адносіцца да тэлебачання, прызна-чаны для яго, здзяйсняецца з яго дапамогаю. Тэлеві-зійны каментатар. Тэлевізійны рэпартаж. Теле-візійны цэнтр. Тэлевізійная праграма.
ТЭЛЕГРАФ, -фа, М -фе
ТЭЛЕГРАФ'ІЯ, ДМ -фіі тэлегрАфна-кАбельны
ТЭЛЕКС
374 ---
ТЭЛЕКС, -са, М -се
ТЭЛЕКСНЫ. Прым. да тэлекс.
ТЭЛЕКС-СЁРВЕР, тэлекс-сёрвера, М тэлекс-сёрверы
ТЭЛЕКС-СЎВЯЗЬ, тэлекс-сўвязі, Т тэлекс-сўвяззю
Т0ЛЕМАЙСТЭРНЯ, Р мн. -рань і -рняў
ТёЛЕМАРАФОН, ну, М -не
ТЭЛЕМЕТРЫЯ, ДМ -рыі
ТЭЛЕПАТ, -та, М -аце
ТЭЛЕПАТЫЯ, ДМ -тыі
ТЭЛЕСКАПІЯ, ДМ -пі'і
ТЭЛЕФАНАГРАМА, Р мн. -м
ТЭЛЕФАКС, -са, М -се
ТЭЛЕФОН-АЎТАМАТ, тэлефбна-аўтамата, М тэлефбне-аўтамаце
ТЭЛЕ-ФОТА, нескл., н.
Т&ЛЕЦЭНТР, -pa, М -ры
ТЭЛЕ-ШОУ, нескл., н. [і дап. тэле-шоў]
ТЭМП, тэмпу, М -пе
ТЭНАР, -ра, ДМ -ру (спявак) і -ру, М -ры (голас)
ТЭНДЭР, -ру, М -ры
ТЭШС, -са, М -се
T3PÄKT, -акта, М -акце
ТЭРАРЫСТЫЧНЫ — ТЭРАРЫСЦКІ. Розняцца значэн-нем.
Тэрарыстьічны. Які мае адносіны да тэрору, тэрарыз-му. Тэрарыстычны акт. Тэрарыстычныя метады барацьбы.
Тэрарьісцкі. Які мае адносіны да тэрарыста, уласцівы тэрарысту. Тэрарысцкае асяроддзе. Тэрарысцкая гру-па.
ТЭРАСА, Р мн. тэрас
ТЭР’ЁР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
Т0РМАІЗАЛЯЦЫЯ, ДМ -цыі
--- 375
тюг
ТЭРМАПЛАСТ, -ту, М -сце
Т&РМАЭЛЕМЁНТ, -та, М -нце
ТЭРМІН1, -на, М -не (слова)
ТЭРМІН2, -ну, М -не (прамежак часу)
ТЭРМІНАЛ, -ла, М -ле. Інфарм.
ТЭРПЕНЦІН, -ну, М -не
ТЭРЭНКЎР, -ра (дарожка) і -ру (лячэбная хадзьба), М -ры
ТЭСТ, тэсту, М тэсце
ТЭСТАВЫ
ТЭСТОЛАГ, -га, ДМ -гу
ТЭСЦІРАВАННЕ
ТЭСЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць, пр. -раваў, -равала, -равалі, заг. -руй
ТЭТ-А-ТЭТ, прысл.
ТЭТРАМЕТР, -pa, М -ры
ТЭХ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову тэхнічны. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова (тэхперсанал, тэхработнік, тэх-сакратйр)
ТЭХКАНТРОЛЬ, -лю, М -лі
ТЭХНАГЛЯД, -ду, М -дзе
ТЭХНАРЎК, -ка, ДМ -кў
ТЭХНІК-ЭЛЁКТРЫК, тэхніка-элёктрыка, ДМ тэхніку-элёктрыку
ТЭХНОЛАГ, -га, ДМ -гу
ТЭХНІКА---першая частка складаных слоў. Пішацца праз злучок (тэхніка-вытвбрчы, тэхніка-утылітйр-ны, тэхніка-эканамічны)
ТЮГ, ТЙГа, ДМ ТЮГу (тэатр юнага гледача), м.
У
376 ----
У
У, нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое у. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Галосны у.
УБОК — У БОК.
Уббк, прысл. Хутпкі струмень адносіць човен убок.
У бок, прыназ. з наз. Хмара павольна плыве ў бок лесу.
УБРОД, прысл. Перайсці раку ўброд.
УВАСЬМЁХ, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын)
УВАСЬМЯРЫХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. р.)
УВАХОД, -да (месца, праз якое ўваходзяць куды-н.) і -ду (дзеянне), М -дзе
УВАЧАВІДКІ, прысл.
УВАЧЧЎ, прысл.
УВЁРСЕ, прысл.
УВЁРХ, прысл.
УВЁЧАР і УВЁЧАРЫ, прысл.
УВІЦЬ, уваўю, уваўёш, уваўё, уваўём, уваўяцё, уваўюць, пр. увіў, увіла, -лб, заг. уві
УВ0ГУЛЕ, прысл.
УВ0ДДАЛІ, прысл. і прыназ. з Р
УВОЛЮ, прысл.
УВОСЕНЬ, прысл.
УВЬІСЬ і УВЫШЫНЮ, прысл.
УГАРЎ гл. угору
УГАРЬІ, прысл.
УГЛЫБ, прысл. і прыназ. з Р
УГЛЫБІНЮ, прысл.
УГ0ДКІ, -дак і -дкаў, адз. няма
УГОЛАС, прысл.
УГОРУ і УГАРЎ, прысл.
УДАЛЕЧЫНІ, прысл.
УДАЛЕЧЫНЮ і УДАЛЯЧЫНЬ, прысл.
--- 377
УЗ Л ЁТН А- П ACÄ ДАЧ Н Ы
УДАЛЫ [не ўдалы]
УДВАІХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. р.)
УДВАЙНЁ, прысл.
УДВАЯ, прысл.
УДВЎХ, прысл. (пра мужчын)
УДЗВЮХ, прысл. (пра жанчын)
УДЗЕВЯЦЁХ, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын)
УДЗЕВЯЦЯРЬІХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. р.)
УДЗЁЛ, -ла (гіст. — састаўная частка буйных княстваў) і -лу (сумесная дзейнасць, супрацоўніцтва), М -ле
УДЗЁНЬ, прысл.
УДЗЕСЯЦЁХ, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын)
УДЗЕСЯЦЯРЫХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. р.)
УДОСТАЛЬ і (разм.) УДОСЫЦЬ, прысл.
УДОЎЖ, прысл. і прыназ. з Р
УДОЎЖКІ, прысл.
УДРЎЗГ, прысл.
УЗАЁМНА ВЫГАДНЫ
УЗАЁМНА ПАРАЛЁЛЬНЫ
УЗАЁМНА ПЕРПЕНДЫКУЛЯРНЫ
узаемнапрымАльны
УЗАМЁН, прысл.
УЗБАГАЦІЦЬ, -гачў, -гаціш, -гаціць, -гацім, -гаціцё, -гацяць
УЗБОЧ, прысл. і прыназ. з Р
УЗГАДНІЦЬ, узгадню, узгбдніш, -ніць, -нім, -ніце, -няць
УЗДАГОН гл. наўздагон
УЗДОЎЖ, прысл. і прыназ. з Р
УЗЛЁССЕ, М -ссі і УЗЛЁСАК, РДМ -ску
узлётна-пасАдачны
УЗМАЦНІЦЬ	378
УЗМАЦНІЦЬ, -мацню, -мбцніш, -мбцніць, -нім, -ніце, -няць
УЗНАВІЦЬ, узнаўлю, узнбвіш, -віць, -вім, -віце, -вяць УКАРАНІЦЬ, -раню, -рэніш, -ніць, -нім, -ніце, -няць, заг. -рані
УКАЗ, -за. Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь (усе словы з вялікай літары)
УКРУГАВЎЮ, прысл.
УКРУТЎЮ, прысл.
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ. Асаблівасці правапісання і скла-нення.
У кожнай мове ёсць катэгорыя ўласных найменняў, якая многімі сваімі рьісамі проціпастаўляецца катэго-рыі імёнаў агульных. Карэннае адрозненне паміж імі ў тым, што імя агульнае называе цэлы клас аднародных прадметаў, аб’яднаных адным паняццем (дрэва, знічка, чалавек), а ўласнае найменне — толькі асобны, індыві-дуальны аб’ект або канкрэтную асобу і выдзяляе іх з кола іншых аднародных аб’ектаў або асоб (горад По-лацк, рака Вілія, возера Свіцязь; Іван Насовіч, Алесь Адамовіч, Янка Брыль). У мове ўласныя найменні ўтва-раюць аўтаномную падсістэму, у якой агульнамоўныя законы праламляюцца спецыфічна, за кошт чаго ўзнікаюць асаблівасці, уласцівыя толькі гэтай сістэме. Спецыфічнасць уласных найменняў знаходзіць сваё праяўленне ў тыповым наборы лексічных асноў (на-прыклад, сфера асабовых імёнаў — гэта масавыя запа-зычанні з Грэцыі, Візантыі і іншых краёў), у комплек-се неўласцівых для агульнай лексікі словаўтваральных фармантаў (-ічы, -шчына, -ск і інш.), у арфаграфічным афармленні і скланенні. Урэшце, займаючы перыфе-рыйнае становішча, уласныя найменні значна больш адкрытыя для розных уплываў і змен суб’ектыўнага, экстралінгвістычнага характару ў параўнанні з агуль-най лексікай — ядром слоўнікавага складу.
У Слоўніку разглядаюцца два важныя аспекты катэ-горыі ўласных геаграфічных назваў — правапісанне і
словазмяненне.
--- 379
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
Некаторыя асаблівасці правапісання геаграфічных назваў (тапонімаў).
Слоўнік уключае найбольш цяжкія выпадкі напісан-ня ўласных геаграфічных назваў і вытворных ад іх прыметнікаў, якія да нядаўняга часу былі прадметам дыскусій. Пытанні правапісу ўласных геаграфічных назваў шырока абмяркоўваліся таксама ў працэсе пад-рыхтоўкі «Ннструкцнн по передаче на русскнй язык нанменованнй географнческнх oö^eKTOB Республнкн Беларусь» у межах раздзела 7 («Основные правнла напнсання нанменованнй населенных пунктов»). Пас-ля афіцыйнага зацвярджэння «Ннструкцнн» (Рэгіст-рацыйны №8/12146 ад 18.02.2005 года) змешчаныя ў ёй правілы набылі статус нормы. Сюды належаць:
I.	Напісанне тапонімаў з пачатковымі галоснымі о, у.
Прыняты пры напісанні ўласных імёнаў, якія пачы-наюцца на націскныя і ненаціскныя галосныя о, у, падыход некалькі розніцца ад таго, які прымяняецца пры напісанні агульных слоў. Уласныя найменні з ініцыяльнымі літарамі о, у вельмі неаднародныя. Ёсць назвы зусім празрыстыя паводле сваёй структуры і паходжання (Возера, Вугал) і назвы, сэнс і моўная прыналежнасць якіх пакуль што з’яўляюцца загадкай (Олтуш, Ордань, Ор, Урведзь, Устронь, Уць). Пэўная частка назваў населеных пунктаў паўтарае назвы рэк, якія па ўсіх адзнаках з’яўляюцца неславянскімі па паходжанні (Олксна, Опса, Опліса, Ужа, Уза, Узда, Ула, Уса, Усяжа, Уша). Таму падвесці напісанне гэтай катэгорыі назваў пад агульнамоўнае правіла фактыч-на немагчыма.
Прыстаўное в пішацца:
1)	у геаграфічных назвах з пачатковымі націскнымі о, у, якія маюць прамыя лексічныя адпаведнікі ў сучаснай беларускай мове (Вбзера, Вбстраў, Вўгал, Вўсце, Вўсы, Вўткі, Вбпытны, Вўзкаё), а таксама ў аднакарэнных з імі назвах з пачатковымі націскнымі і ненаціскнымі о, у (Вбстрава, Вўгальнікі, Вўсаўшчына, Вугалбк, Вуглы, Вугляны, Вугалёц);
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
380 ---
2)	у геаграфічных назвах славянскага паходжання з па-чатковымі націскнымі о, у, якія не маюць прамых лек-січных адпаведнікаў у сучаснай беларускай літаратур-най мове (Вдбчае, Вдсава, Вбступ, Вушлава);
3)	у сярэдзіне геаграфічных назваў перад націскнымі о, у (Завбзер’е, Завдзерцы, Павўссе — р. Уса).
Прыстаўное в не пішацца:
1)	у геаграфічных назвах славянскага і неславянскага па-ходжання з пачатковым у, у якіх націск падае не на першы склад (Улавіна, Уласы, Упірава, Ушкавіца, Уздй, Уза, Уса, Усвёя, Усвяць, Уснар, Усдмля, Усяжа, Уша);
2)	у геаграфічных назвах славянскага паходжання з пры-ставачным пачатковым у незалежна ад месца націску (Ўзбалаць, Ўзбераж, Узбярэжжа);
3)	у геаграфічных назвах няяснага паходжання з пачат-ковымі націскнымі і ненаціскнымі о, у (Олтуш, Ордань, Ор, Орля, Öpna, Орша, Оршаль, Ўрач, Ўрведзь, Устрбнь, Утра, Ухлясць, Уць, Уша).
II. Напісанне састаўных 1 складаных уласных назваў.
Рэкамендацыі агульнамоўных правілаў не ва ўсіх вы-падках могуць быць прыменены для напісання састаў-ных і складаных уласных геаграфічных назваў, па-колькі характар суадносін іх кампанентаў і структур-ная арганізацыя ў многім неідэнтычныя агульным сло-вам. Злітнае, раздзельнае і дэфіснае напісанне састаўных і складаных тапонімаў залежыць таксама ад пісьмовай традыцыі, якая не заўсёды ўвязваецца з су-часнымі правіламі.
Асобна пішуцца:
назвы ў форме двух дапасаваных слоў (прыметніка і назоўніка). Кожнае слова з прапісной літарьі. Парадак слоў (прамы або інверсійны) значэння не мае: Гдрная Кайміна, Кайміна Гбрная, Дбльная Рўта, Рўта Ддль-ная, Крўглы Бор, Стары Двор, Баяры Смалоцкія.
Праз дэфіс пішуцца:
1)	назвы ў форме двух самастойных слоў, якія з’яўляюц-ца розначаснымі найменнямі аднаго і таго ж населена-га пункта або двух, злітых у адзіны населеных пунк-таў: В0ля-Крупіцы,Двор-Пярэсека, Бўда-Кашалёва, Сла-бадй-Саснбўка;
--- 381
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
2)	складаныя найменні з другой часткай Гарадок: Давыд-Гарадок, КажанГараддк, Мікўль-Гарадбк-,
3)	складаныя найменні з першай часткай Верх-: Верх-Лес, Верх-Вдзера, Верх-Нёман.
Выключэнне складаюць назвы са злучальнай галоснай: Верхалёссе, Верхапблле.
Злітна пішуцца:
1)	складаныя найменні з другой часткай -град, -поль, -поле, -полле: Мілаград, Стараград, Петрапдль, Ружампаль, Франдпаль, Людаполе, Юзэфполле;
2)	складаныя найменні з першай часткай Нова- (Нава ), Стара-, Веліка- (Вяліка-), Мала-, Верхне-, Ніжне-: Но-вааляксандраўка, Новааўсёева, Наваёльня, Haeanö-лацк, Старабарысаў, Старадвбры, Вялікарыта, Мала-рыта, Верхнядзвінск, Ніжнявартаўск;
3)	складаныя найменні з першай часткай Бела-, Красна-, Чырвона-: Белавўша, Краснапдлле, Чырваназорны.
III.	Напісанне адтапанімічных прыметнікаў.
Злітна пішуцца:
Прыметнікі, утвораныя ад састаўных тапонімаў: Бёлая Вада — белавбдскі, БратняяГара — братнягорскі, Крў-глы Бор — Круглаббрскі.
Праз дэфіс пішуцца:
1)	прыметнікі, утвораныя ад тапонімаў у форме двух са-мастойных слоў, злучаных дэфісам: Бўда-Кашалёва — буда-кашалёўскі, Бўда-Каійалёўскі раён\
2)	прыметнікі, утвораныя ад тапонімаў з другой часткай Гарадок: Давьід-Гарадок — давыд-гарадоцкі, Давыд-Га-радбцкі раён.
Мяккі знак не пішацца:
у прыметніках, утвораных ад тапонімаў на -нь (Даргўнь, Любань): даргўнскі, любанскі. Выключэннем з’яўляец-ца прыметнік чэрвеньскі (ад Чэрвень), які па-беларуску пішацца з мяккім знакам, а па-руску— без мяккага: червенскйй.
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
382
Асаблівасці скланення ўласных геаграфічных назваў (тапо-німаў).
Граматычны род. Родавая прыналежнасць тапонімаў вызначаецца паводле фармальнага паказчыка — гука, якім заканчваецца слова.
Да мужчынскага роду адносяцца тапонімы на цвёрды, шыпячы, на р і -ц (Брод, Вугал, Оступ, Пагост, Коб-рын, Мазыр, Нясвіж, Гарадзец); на -ў, -й (Востраў, Ба-рысаў, Лунёў, Магілёў, Гай); на -г, -к, -х (Рог, Атру-бак, Сітнік, Баравок, Грэск, Клецк, Пятроўск, Сла-венск, Верх). Сюды ж адносяцца і тапонімы на -бург, ■берг (Гамбург, Пецярбург, Антонісберг); на мяккі зыч-ны (Бягомль, Капыль, Фаніпаль, Грэбень, Корань, Це-рабунь).
Да жаночага роду адносяцца тапонімы, якія заканч-ваюцца на -а (Ясельда, Казіміраўка, Масюкоўшчына, Масква, Варшава), на мяккі-н’ (Жывунь, Казань, Любань, Смаргонь, Цюмень), але: Церабунь, Чэрвень — мужчынскага роду.
Да ніякага роду адносяцца тапонімы на -ішча (Гарадзі-шча, Селішча); на ова ( ёва), -ава, -ева, -іна (Адамова, Александрова, Дабрынёва, Грынькава, Вішнева, Віктосіна); тапонімы з суфіксам -je (Заазер’е, Загор’е, Замошша < Замошўе, Замасточча < Замасточ]е)-, та-понімы ў форме сцягненых прыметнікаў на -во, -но, -на (Дубравб, Рагаво, Беражно, Дзераўнй, Рбўна).
Канчатак -а ў тапонімах, якія маюць форму прыналеж-ных і сцягненых прыметнікаў, мог з’явіцца і ў выні-ку субстантывацыі або сцяжэння прыметнікаў жано-чага і ніякага роду. Напрыклад, назва Сенькаеа маг-чымая са словазлучэнняў Сенькава (сяло) і Сенькава (весь, еёска), Роўна — з Роўнае і Роўная). Але па-колькі зараз іх нельга размежаваць, а ў тапаніміі пе-раважаюць формы ніякага роду, прынята адносіць іх да ніякага роду.
У тапонімах няяснага паходжання не заўсёды можна вызначыць род толькі па характару асновы. У такіх выпадках неабходна прытрьімлівацца пісьмовай або мясцовай традыцыі. Напрыклад, назва Церабунь па-
--- 383
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
водле фармальнага паказчыка належыць да жаночага роду. Але на месцы бытавання яна ўжываецца толькі ў мужчынскім родзе: еду да Церабуня, пад Церабунём. 3 улікам пісьмовай або вуснай традыцыі да мужчын-скага роду адносяцца тапонімы Верхань, Гарадзень, Жыцень, Карасцень, Хацень.
Цяжкасці ўзнікаюць і пры вызначэнні роду тапонімаў, у якіх адбылося зацвярдзенне канцавога галоснага асновы (Нарач, Пціч, Свіслач, Свір, Сяргуч, Случ, Сож). Прынята адносіць іх да жаночага роду; але: Сож, Нясвіж і Сяргуч — мужчынскага роду.
У нескланяльных тапонімах, якія заканчваюцца на га-лосны, род вызначаецца па роду агульнай назвы аб’-екта (горад Мантэвідэа, горад Токіо — мужчынскі род, рака Місісіпі — жаночы род).
Тапонімы ў форме адзіночнага ліку.
Тапонімы ў форме адзіночнага ліку скланяюцца на ўзор агульных назваў, суадносных з імі па характару асновы (Данбас — як колас, Быхаў — як востраў, Лунінец — як канец, Гомель — як крэндзель, Глуша — як суійа, Рыга — як адвага, Ляхаўка — як конаўка, Выня — як тоня, Любань — як твань, Прыпяць — як памяць, Нарач — як ноч, Александрова — як слова, Савіна — як сена, Камена — як калена, Беражно — як акно, Аступішча — як гарадзішча, Заполле — як застолле).
Пры скланенні тапонімаў мужчынскага роду на -оў (ёў), -ін і ніякага роду на -ова ( ёва), -ава, -ева адроз-неннем ад парадыгмы прозвішчаў з’яўляецца канча-так творнага склону -ам (пад Барысавам, пад Сто-лінам, пад Аляксандровам, Сцепянёвам, Данілінам). Тапонімы на -бург, -берг у месным склоне маюць кан-чатак -у (у Пецярбургу), як і ў запазычаных агульных назвах тыпу браўнінг, ланцуг.
Тапонімьі ў форме сцягнутых прыметнікаў (Вільна, Гродна, Дубраво, Маладзечна, Сянно) субстантывава-ліся і скланяюцца па тыпу агульных назваў ніякага роду акно, калена.
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
384
Пры скланенні тапонімаў Вільна і Гродна назіраецца адхіленне ад парадыгмы ніякага роду (у Вільні, у Гродні, пад Вільняй, пад Гродняй). Гэта вынік таго, што ў папярэднія эпохі тапонімы Вільна, Гродна мелі форму Вільня, Гродня. Правільнымі канчаткамі ўскос-ных склонаў тапонімаў Вільна, Гродна, Маладзечна трэба лічыць: РВ Вільна, Гродна, Маладзечна — Д Віль-ну, Гродну, Маладзечну — Т Вільнам, Гроднам, Ма-ладзечнам — М Вільне, Гродне, Маладзечне.
Тапонімы ў форме множнага ліку.
Фармальным паказчыкам тапонімаў множнага ліку з’яўляюцца канчаткі -і (-ы), -а. Па структуры гэта са-мыя розныя тапанімічныя тыпы: 1)назвы, утвораныя ад бязафіксных прозвішчаў і агульных назваў (Баха-ны, Ваўкі, Дразды, Бярозы, Дубы); 2) назвы ад імён-мянушак і прозвішчаў з суфіксамі -іч, -овіч, -онак (ёнак), -атпы ( яты), -ата (-ята) (Клапацічы, Несця-ровічы, Сідаронкі, Васілёнкі, Арляняты, Біцяняты, Макаранята, Філіпянята); 3) назвы с суфіксам ан-(ян-) (Бараўляны, Маркаўляныў; 4) назвы з літоўскім суфіксам -ішк- (-ышк-) (Гайдуцішкі, Камарышкі, Юрацішкі).
Множналікавыя тапонімы, як правіла, скланяюцца на ўзор агульных назваў: Кавалі — Кавалёў — Кава-лям — Кавалі — Кавалямі — Кавалях; Дубы — Ду-боў — Дубам — Дубы — Дубамі — Дубах.
У родным склоне множналікавыя тапонімы з націскам на аснове маюць два варыянты канчаткаў: (каля) Баяр і Баяраў, Дзяляціч і Дзяляцічаў, Бараўлян і Бараўля-наў, Юрацішак і Юрацішкаў.
Генетычна роднасныя ўсходнеславянскім тапонімам на -ічы, -овіцы польскія і чэшскія тапонімы тыпу Ка-тавіцэ, Кельцэ, Лідзіцэ прынята пісаць з канчаткам -э і не скланяць.
Неславянскія тапонімы, якія заканчваюцца на -і, -ы, не скланяюцца (Батумі, Кутаісі, Сухумі, Тбілісі, Сочы).
--- 385
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
Двухслоўныя і мнагаслоўныя тапонімы.
У назвах, што з’яўляюцца граматычна члянімымі сло-вазлучэннямі (Белая Лужа, Дварэцкая Слабада, Лы-сая Гара, Краўцова Ніва, Максімава Ляда, Старая Сяліба), скланяюцца ўсе словы: Краўцова Ніва — Краўцовай Нівы — Краўцовай Ніве — Краўцову Ні-ву — Краўцовай Нівай. ( аю) — Краўцовай Ніве.
У назвах, якія складаюцца з двух раўнапраўных слоў (Буда-Кашалёва, Картуз Бяроза), скланяецца толькі апошні кампанент: Картуз-Бяроза — Картуз-Бяро-зы — Картуз-Бярозе — Картуз-Бярозу — Картуз-Бя-розай ( аю) — Картуз-Бярозе.
У тапонімах тыпу Магілёў-на-Дняпры скланяецца толькі першая частка: пад Магілёвам-на-Дняпры, у Магілёве-на-Дняпры.
У назвах, што з’яўляюцца сінтаксічна нечлянімымі словазлучэннямі, звычайна скланяецца толькі апошні кампанент, калі ён заканчваецца на -а або паддаецца скланенню: у С’ера-Невадзе, у Порт-Саідзе. У астатніх выпадках назвы гэтага тыпу не скланяюцца: на Дабр-Эль-Лабана, на Плайя Хірон.
Тапонімы ў спалучэнні з наменклатурным тэрмінам. У якасці наменклатурных назваў пры тапонімах ужыва-юцца словы краіна, рэспубліка, сталіца, горад, мяс-тэчка, вёска, сяло, пасёлак, хутар, фальварак, мора, рака, рэчка, возера, ручай, гара, вяршы.ня, пік і інш. Наменклатурныя тэрміны аказваюць значны ўплыў на скланенне тапонімаў, асабліва калі іх род не супадае з родам уласных назваў. Ёсць наменклатурныя тэрміны, з якімі скланяць тапонімьі не прынята, і такія, з якімі яны скланяюцца амаль рэгулярна.
Тапонімы скланяюцца з наменклатурнымі тэрмінамі горад, сталіца, станіца, сяло, вёска, калонія, крэ-пасць, вуліца, рака, прыток, гара, пустыня. Але ў кожным канкрэтным выпадку магчымы ўскладненні, абумоўленыя няяснасцю структуры тапоніма, несупа-дзеннем яго роду з родам наменклатурнага тэрміна. Назвы гарадоў, якія выступаюць у ролі прыдатка да слова горад і выражаны скланяльным назоўнікам, як
ІЗЗак. 1752
УЛАСНЫЯ НАЙМЕННІ
386 ----
правіла, дапасуюцца ў склоне да слова горад: у горадзе Валгаградзе, у паветры над горадам Адэсай, падысці да горада Масквы.
Звычайна не скланяюцца: 1) малазнаёмыя назвы: жыве ў горадзе Ліпавец; 2) састаўныя назвы: пад гора-дам Крывы Рог, у горадзе Старыя Дарогі; 3) назвы гарадоў, якія ўжываюцца ў спецыяльнай літаратуры, у афіцыйных дакументах: баі пад горадам Роўна (Талін, Кіеў).
Са словам стпаліца тапонімы, як правіла, скланяюц-ца: у сталіцы Рэспублікі Беларусь Мінску, Літоўская Рэспубліка са сталіцай Вільнюсам. He скланяюцца толькі назвы малазнаёмыя: каля старажытнай ста-ліцы Мандалай.
У спалучэнні з іншымі наменклатурнымі тэрмінамі та-понімы скланяюцца менш паслядоўна. Асабліва час-тыя выпадкі нескланення пры несупадзенні роду агульнай і ўласнай назвы аб’екта. Неабходна адрозні-ваць ужыванне ўласных імён у літаратурнай мове, дзе скланяльнасць лічыцца нормай, і ў мове юрыдычных і ваенных дакументаў, дзе скланенне назвы можа ўнесці няяснасць або недакладнасць. He заўсёды пад-даюцца скланенню тапонімы малавядомыя, з незразу-мелай структурай.
УЛЁВА, прысл.
УЛІКОВА-ВЫДАВЁЦКІ
УЛІКОВА-ЭКАНАМІЧНЫ
ЎЛЬТРА, нескл., м„ ж.
УЛЬТРА... — першая частка складаных слоў, якая аба-значае: ‘крайні’, ‘найвышэйшы’, ‘які знаходзіцца за межамі чаго-н.’ (ўльтрагўк, ўльтрамікраскбп, ульт-рамарын, ўльтраструктўра, ультрафільтр, ўльтра-акустычны, ўльтравысокапгэмператўрны, ўльтрака-роткахвалевы, ўльтрамбдны, ўлыпраправы). Пішац-ца злітна з наступнай часткай слова, звычайна мае пабочны націск.
УМЁРАНА ВІЛЬГОТНЫ
УМЁРАНА КАНТЫНЕНТАЛЬНЫ
--- 387
УПРЫКЎСКУ
УМЁРАНА МАРСКІ
УМЁРАНА СУХІ
УНІЗЕ, прысл.
УНІЧЫЮ, прысл.
УНОЧЫ і УНАЧЫ, прысл.
ЎНТЭР-АФІЦЭР, ўнтэр-афіцэра, М ўнтэр-афіцэру
УНЎРЫЦЬ, унўру, унўрыш [не унурьіць]
УНЎТР, прысл. і прыназ. з Р
УНУТРЫ, прысл. і прь^наз. з Р
УНУТРЫ... — першая частка складаных слоў, якая ад-павядае слову унутраны (унутрыатамны, унутры-вённы, унутрывідавы, унутрыгалінбвы, унутрыга-тункбвы, унутпрыдзяржаўны, унутрьікалгйсны, унутрьіквартйльны, унутрыпартыйны, унутрысаюз-ны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабочны націск, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад.
УйАД: да ўпаду.
упапАд, прысл.
УПАПЯРОК, прысл., прыназ. з Р
УПЁРАД, прысл.
УПЁРАДЗЕ, прысл., прыназ. з Р
УПЕРАМЁШКУ гл. упярэмешку
УПЁРЦІСЯ, упрўся, упрэшся, упрэцца, упрбмся, упра-цёся, упрўцца і увапрўся, -рэшся, -рэцца, -рбмся, -ра-цёся, -рўцца, ігр. упёрся, упёрлася, заг. упрыся і ува-прыся
УПЕРШЫНЮ, прысл.
УПОПЕРАК, прысл., прыназ. з Р
УПОР, -ра (прадмет) і-ру (у іншых значэннях), М -ры.
Страляць ва ўпор.
УПОТАЙ і УПОТАЙКІ, прысл.
yilPÄBA, прысл.
УПР0ЧКІ: ісці ўпрбчкі.
УПРЫКЎСКУ, прысл.
УПРЫСЯДКІ
388 ----
УПРЫСЯДКІ, прысл.
УПУСТЎЮ, прысл.
УПЯРЭМЕШКУ і (часцей) УПЕРАМЁШКУ, пры.сл.
УПЯЦЁХ, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын)
УПЯЦЦА, упнўся, -нёшся, -нёцца, -нёмся, -няцёся, -нўц-ца, пр. упяўся, упялася, -ліся, заг. упніся
УПЯЦЯРЫХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. р.)
УРАЗБІЎКУ, прысл.
УРАЗРЭЗ, прысл.
УРАССЫПНЎЮ, прысл.
УРОСКІДКУ, прысл.
УРОССЫП, прысл.
УРЭШЦЕ, прысл.
УСЕМЯРЫХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот Н. р.)
УСЛЁД, прысл., прыназ. з Д
УСЁАХОПНЫ
УСЁЗНІШЧАЛЬНЫ усёпаглынАльны
УСЁПЕРАМОЖНЫ, прым.
УСЁ-ТАКІ, злуч., часц.
УСЛЬІХ, прысл.
УСЛЯПЎЮ, прысл.
УСМАГЛЫ і УСМЯГЛЫ
УСМЯТКУ, прысл.
УСТЎП1, -па, М -пе (ступень або выемка)
УСТЎП2, -пу, М -пе (уводная частка да кнігі, артыкула і пад.)
УСУТЫЧ, прысл.
УСХ0ДНЕ... і УСХ0ДНЕ- — першая частка складаных слоў. Пішацца: 1. Злітна і з малой літары ў складзе слоў з агульным значэннем, мае пабочны націск (усходнееўрапёйскі, усхдднесібірскі, усхдднеславян-
389
УЮРОК
скі). 2. Праз дэфіс і з вялікай літары ў абедзвюх са-стаўных частках слова, калі ўваходзіць у склад улас-най геаграфічнай назвы (Усходне-Еўрапёйская раўні-на, Усхддне-Казахстйнская вббласць, Усходне-Kimäü-скае мбра).
УСХОД, -ду, М -дзе. У складзе назваў краін пішацца з вялікай літары. Краіны Блізкага Усходу.
УСЯМЁХ, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын)
УСЯРЭДЗІНЕ, прысл., прыназ. з Р
УТРАІХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. Р-)
УТР0Х, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жан-чын)
УТЫЛЬСЫРАВІНА, ДМ -не
УЦЯПЛІЦЬ, уцяплю, уцёпліш, -ліць, -лім, -ліце, -ляць, заг. уцяплі
УЧАТЫРОХ, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын)
УЧАЦЬВЯРЫХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. р.)
УЧЫНІЦЬ, учыню, учыніш, -ніць, -нім, -ніце, -няць, заг. учыні
УШАСЦЁХ, прысл. (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын)
УШАСЦЯРЫХ, прысл. (пра асоб рознага полу або пра істот н. р.)
УШЧЫЛЫПЦЬ, ушчыльню, -ніш, -ніць, -няць УШЧЫЛЬНЎЮ, прысл.
УШЧЭНТ, пры.сл.
УШЫРКІ, УШЫР і УШЫРЫНЮ, прысл.
УЮН, уюна, М -нё, мн. уюны, уюнбў
УЮРОК, уюрка, ДМ -кў, мн. уюркі, уюркбў
Ф	390
Ф
Ф [эф], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое ф. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Цвёрды ф.
ФАБЛІО, нескл., н.
ФАБРЫКА-КЎХНЯ, фабрыкі-кўхні, Р мн. фабрык-кў-хань
ФАБРЫКАТ, -ту, М -аце
ФАБУЛА, ДМ -ле, Р мн. фабул
ФАЁ, нескл., н.
ФАЗА, Р мн. фаз — ФАЗІС, -су, М -се. Супадаюць у знач. ‘перыяд, стадыя ў развіцці якой-небудзь з’явы, пра-цэсу’, але фазіс ужыв. рэдка. У працэсе доследу вучні збіраюць гербарную табліцу па фазах развіцця рас-ліны («Нар. асвета», 1966, №4). Газета прайшла не-калькі фазісаў («Полымя», 1966, №3).
фАзава-амплітўдны
фАзіс гл. фаза
ФАЗЭНДА, ДМ -дзе. Разм., іран.
ФАЙ, фаю, М фаі (рубчастая шаўковая або шарсцяйая тканіна)
ФАЙДЭШЬІН, -ну, М -не (тонкая шаўковая тканіна) ФАЙЛ, файла, М -ле. Інфарм.
фАйлавы
ФАКС, факса, М -се
ФАКТАРЫНГ, РДМ -гу
ФАКТАРЫЯЛ, -ла, М -ле. Спец.
ФАКТЫС, -су, М -се
ФАЛАНСТЭР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
ФАЛОПІЕВА ТРУБА. Устойлівы выраз. Пішацца з ма-лой літары.
ФАЛЬВАРАК, -рка, ДМ -рку
ФАЛЬГА гл. фольга
ФАЛЬКЛОР, -ру, М -ры фальсіфікАт, -ту, М -аце
391
ФАНТАСТЫКА
ФАЛЬСТАРТ, -ту, М -рце. Спарт.
ФАЛЬЦЭТ, -ту, М -эце
ФАЛЫП, фальшу, М фальшы, м.
ФАНА... гл. фона...
ФАНАМЁТРЫЯ, ДМ -ыі
ФАНАТ, -та, М -аце
ФАНАТЫЗМ, -му, М ме — ФАНАТЫЧНАСЦЬ. Розняц-ца значэннем.
Фанатызм. Спосаб думак і дзеянняў фанатыка; незвы-чайная адданасць якім-н. поглядам, ідэям. Рэлігійны фанатызм.
Фанатычнасць. Уласцівасць фанатычнага. Фанатыч-насць поглядаў.
фанёрна-стругАльны
ФАНЁРНЫ — ФАНЁРАЧНЫ. Супадаюць у знач. ‘звя-заны з выпрацоўкай фанеры і вырабаў з фанеры’, але адрозніваюцца ўжывальнасцю: фанерачны ўжыв. ра-дзей. Фанерная (фанерачная) піла. Фанерны (фане-рачны) цэх. Фанерная (фанерачная) майстэрня.
Фанерны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘зроблены з фанеры’. Фанерная скрынка. Фанерная перагародка.
ФАНЗА, Р мн. фанзаў — ФАНЗА, ДМ фанзё, мн. няма. Розняцца значэннем.
Фанза. Кітайскі сялянскі дом.
Фанза. Шаўковая тканіна.
фАнта, -ты, М -нце
ФАНТАСТЫКА, ДМ -тыцы — ФАНТАСТЫЧНАСЦЬ. Розняцца значэннем.
Фантастыка. 1. Вобразы, створаныя ўяўленнем і не ад-павядаючыя рэчаіснасці. Навуковая фантастыка. 2. Нешта нерэальнае, якое не здзейсніцца. Фантасты-ка можа стаць рэальнасцю.
Фантастычнасць. Уласцівасць фантастычнага; наяў-насць фантастыкі ў чым-н. У паляўнічых шмат бы-вае прыгод, пра якія яны вельмі любяць расказваць. Часамі яны даводзяць свой расказ да фантастычнасці (У. Ляўданскі).
ФАНФАРОН
392 ----
ФАНФАРОН, -на, М -не
ФАРБА, Р мн. фарбаў
ФАРВАТЭР, -ру, М -ры
фармавАнне— фарміравАнне — ФАРМОЎКА, ДМ -бўцы — ФАРМІРОЎКА, ДМ -бўцы.
Фармаванне і фармоўка супадаюць у знач. ‘наданне ча-му-н. адпаведнай формы шляхам штампоўкі, адліван-ня’, ‘прыгатаванне формы для адліўкі, ліцця чаго-н.’. Фармаванне (фармоўка) гумовых вырабаў. Фармаван-не (фармоўка) цэглы.
Фармоўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прыстасаванне для на-дання чаму-н. пэўных абрысаў, формы’. Хлебная фар-моўка. Фармоўка для цэглы.
Фарміраванне і фарміроўка супадаюць у знач.: 1. Састаў-ленне поезда шляхам шчаплення вагонаў у пэўным парадку. Фарміраванне (фарміроўка) таварнага са-ставу. 2. Наданне дрэву, кусту пэўнай формы шляхам абрэзвання. Фарміраванне (фарміроўка) вінаградных кустоў.
Фарміраванне ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Выпрацоўка рыс характару, светапогляду і пад. Фарміраванне тален-ту. Фарміраванне харакпгару. 2. Арганізацыя, ства-рэнне ўстановы, калектыву, вайсковых падраздзялен-няў. Фарміраванне шпіталя. Фарміраванне ўрада. Фарміраванне батальёна сувязі. 3. Сфарміраванае вай-сковае злучэнне, часць. На фронт прыбывалі новыя вайсковыя фарміраванні.
фармавАць, -мўю, -мўеш, -мўе — фарміравАць, -рўю, -рўеш, -рўе. Розняцца значэннем.
Фармаваць. 1. Штампуючы, апрацоўваючы, надаваць чаму-н. форму. Фармаваць цэглу. 2. спец. Рыхтаваць ліцейную форму.
Фарміраваць. 1. Выхоўваць у кім-н. рысы характару; надаваць чаму-н. закончанасць. Фарміраваць чалаве-ка. Фарміраваць светапогляд. 2. Арганізоўваць, ства-раць. Фарміраваць акцёрскую трупу. Фарміраваць во-інскія падраздзяленні. 3. Састаўляць (поезд, чыгунач-ны састаў), размяркоўваючы ў пэўным парадку ваго-
--- 393
ФАРМАЛІСТЫЧНЫ
ны. Фарміраваць поезд. 4. Абразаючы, надаваць пэў-ную форму дрэвам, кустам.
ФАРМАКАЛОГІЯ — ФАРМАЦЭЎТЫКА, ДМ -тыцы. Розняцца значэннем.
Фармакалбгія. Навука аб уздзеянні лекавых рэчываў на арганізм.
Фармацэўтыка. Комплекс дысцыплін, якія вывучаюць пытанні здабычы, апрацоўкі, вырабу, захоўвання і водпуску лекавых сродкаў.
ФАРМАЛІЗМ, -му, М -ме — ФАРМАЛІСТЫКА, ДМ -ты-цы — ФАРМАЛІСТЫЧНАСЦЬ. Розняцца значэннем. Фармалізм. 1. Схільнасць да захавання знешняй фор-мы на шкоду справе. Фармалізм у рабоце. 2. Ідэалі-стычны напрамак у мастацтве і навуцы, які прыдае значэнне форме ў адрыве ад зместу, тэорыі ў адрыве ад практыкі. Фармалізм у літаратуразнаўстве. Фармалістыка. 1. Фармальныя адносіны да справы. Фармалістыка ў рабоце некаторых аддзелаў устано-вы. 2. Захоўванне знешніх фармальнасцей. [Мятла:] Праўду кажучы, я толькі адзін раз бачыў тваю Веру, і яна зрабіла на мяне добрае ўражанне. Жадаю шчас-ця! Думаю, што такі выхад, як вы надумалі, самы просты і верны, раз ужо нельга ў нашых умовах паз-бавіцца гэтай фармалістыкі (М. Машара).
Фармалістычнасць. Уласцівасць фармалістычнага. Фармалістычнасць спектакля.
ФАРМАЛІСТЫЧНЫ — ФАРМАЛ'ІСЦКІ — ФАРМАЛЬ-НЫ.
Фармалістычны і фармальны супадаюць у знач. ‘прасяк-нуты фармалізмам (захаваннем Знешняй фбрмы на шко-ду справе)’, але фармалістычны ўжьів. радзей. Фармаль-ныя (фармалістычныя) адносіны да справы.
Фармалістычны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які адносіцца да фармалізму (напрамку ў мастацтве і навуцы)’. Фармалі-стычны напрамак у мастацтве. Фармалістычны твор. Фармалісцкі ўжыв. у знач. ‘уласцівы фармалісту, фар-малізму’. Фармалісцкі падыход да літаратурнага твора.
ФАРМАЛЬНА-ГРАМАТЫЧНЫ
394
фармАльна-граматычны фармАльна-ідэалістычны фармАльна-лагічны фармАльна-тыпалагічны
ФАРМАТ, -ту, М -аце
ФАРМАЦЭЎТЫКА гл. фармакалогія фарміравАць гл. фармаваць ФАРМОЎКА гл. фармаванне
ФАРМУЛЁЎКА, ДМ -ёўцы, Р мн. -ёвак — ФАРМУЛІ-Р0ЎКА, ДМ -оўцы, Рмн. -бвак — ФАРМУЛЯВАННЕ. Фармулёўка і фармуляванне супадаюць у знач. дзеяння па дзеясл. фармуляваць. Фармулёўка (фармуляванне) асноўных палажэнняў даклада.
Фармулёўка і фармуліроўка супадаюць у знач. ‘сфарму-ляваная думка’. Даць фармулёўку (фармуліроўку). фармулявАць, -люю, -люеш, -люе, -лююць ФАРПОСТ, -та, М -сце ФАРПОСТАВЫ
ФАРТЎХ, -ха, ДМ -хў, Р мн. -хбў
ФАРТЫНГ, -га, ДМ -гу (англійская манета) ФАРТЫСІМА, прысл., нескл., н.
ФАРТЭПІЯНА, нескл., н. — РАЯЛЬ, -ля, М -лі — ПІЯ-ШНА, нескл., н. Розняцца значэннем.
Фартэпіяна. Клавішны струнны музычны інструмент. Раяль. Від фартэпіяна — інструмент з гарызантальна раз-мешчанымі струнамі і корпусам крылападобнай формы. Піяніна. Від фартэпіяна са стаячым корпусам і верты-кальна нацягнутымі струнамі.
ФАРФОР, -ру, М -ры [не фарфар] ФАРФОРАВЫ [не фарфаравы] ФАРФОРА-ФАЯНСАВЫ
ФАРШТЭВЕНЬ, -тэўня, М -тэўні
ФАРЫНГІТ, -ту, М іце
ФАРЭЛЕВЫ — ФАРЭЛЬНЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да фарэлі’. Фарэлевы (фарэльны) улоў. Фа-рэлевая (фарэльная) гаспадарка.
--- 395
фатагрАфія
Фарэлевы ўжываецца яшчэ ў знач. ‘прыгатаваны з фарэлі’. Фарэлевы суп.
ФАРЭЛЬ, Т -ллю, Р мн. -лей і -ляў, ж.
ФАРЭНГЁЙТ (Ф — вялікае). Тэрмометр Фарэнгейтпа. Шкала Фарэнгейта.
ФАСАД, -да, М -дзе
ФАСГЁН, -ну, М -не
ФАСОЛЯ і (абл.) ФАСОЛЬ, ж.
ФАСОН, -ну, М -не
ФАСФАРЫТНЫ — ФАСФАРЫТАВЫ — ФАСФАРЫЧ-НЫ — ФОСФАРЫСТЫ — Ф0СФАРНЫ.
Фосфарны і фосфарысты супадаюць у знач. ‘які мае ў сваім складзе фосфар’, ‘які свеціцца бледным святлом, як фосфар’. Фосфарныя (фосфарыстыя) угнаенні. Фосфарная (фосфарыстая) кіслата. Фосфарнае (фос-фарыстае) святло лічбаў на цыферблаце.
Фосфарны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да фосфару’. Фосфарны пах.
Фасфарытны і фасфарытавы супадаюць у знач. ‘які мае адносіны да фасфарыту; прыгатаваны з фасфарыту’. Фасфарытны (фасфарытавы) завод. Фасфарытная (фасфарытавая) мука.
Фасфарычны ўжыв. у знач. ‘які свеціцца, як фосфар’. Фасфарычны бляск вады.
ФАТА, ДМ фацё, мн. фатьі, Р не ўжыв., Д фатам
ФАТАГРАФІЯ, Р мн. -фій— ФОТАЗДЫМАК, -мка, ДМ -мку — ФОТАЗДЫМКА, ДМ -мцы — ФОТАКАР-ТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так — ФОТА, нескл., н.
Фатаграфія, фотаздымак, фотакартка, фота супадаюць у знач. ‘фатаграфічны адбітак; здымак’, але адрозніва-юцца стылістычна: фатаграфія, фотакартка, фотаздым-ак — нейтр., фота — разм. Сямейная фатаграфія. Ся-мейная фотакартка. Сямейнае фота.
Фатаграфія ўжыв. яшчэ ў знач.: 1. Спосаб атрымання вобразаў прадметаў на адчувальных да святла матэры-ялах пры дапамозе аптычных прыбораў. Каляровая фатаграфія. 2. Майстэрня, дзе займаюцца фатаграфа-
ФАТДЛЬНЫ
396 ---
ваннем. 3. спец. Назіранне і фіксацыя якіх-н. дзеян-няў, падзей. Фатаграфія рабочага дня.
Фотаздымка ўжыв. у знач. ‘фатаграфаванне’.
ФАТАЛЬНЫ — ФАТАЛІСТЫЧНЫ. Розняцца значэн-нем.
Фатальны. Немінучы, непазбежны; нібы прызначаны лёсам. Фатальны збег акалічнасцей. Фатальная не-пазбежнасць.
Фаталістычны. Які датычыць фаталізму; заснаваны на фаталізме. Фаталістычная пакорнасць лёсу.
ФАТА-МАРГАНА, ДМ фата-маргане, ж.
ФАТОМЕТР, -pa, М -ры
ФАЎН, фаўна, М -не. Міф.
ФАЎНА — ФЛОРА. Розняцца значэннем.
Фаўна. Жывёльны свет.
Флбра. Раслінны свет.
ФАЭТОН, -на, М -не (лёгкі экіпаж з адкідным верхам; птушка)
ФАЯНС, -су, М -се
ФЕДЭРАТЬІЎНЫ — ФЕДЭРАЛЬНЫ — ФЕДЭРАЛІСЦКІ. Федэратыўны і федэральны супадаюць у знач. ‘які з’яў-ляецца федэрацыяй’, але часцей ужыв. федэратыўны. Федэратыўны (федэральны) лад. Федэратыўная (фе-дэральная) дзяржава.
Федэратыўны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які адносіцца да федэрацыі (аб’яднання, саюза)’. Арганізацыя пабуда-вана на федэратыўных пачатках.
Федэральны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘агульнадзяржаўны’ (у некаторых дзяржавах). Федэральны канцлер (у ФРГ, у Аўстрыі). Федэральнае бюро расследавання (у ЗІПА). Федэральнае заканадаўства.
Федэралісцкі ўжыв. у знач. ‘які адносіцца да федэра-лізму, да федэраліста’. Федэралісцкія погляды.
ФЕЕРВЁРК, РДМ -ку
ФЕЙХОА, нескл., ж. (расліна сямейства міртавых)
ФЕЛАХ, -ха, ДМ -ху
ФЕЛОІД, -ду, М -дзе
--- 397
ФІКСАЖ
ФЕЛЬД’ЁГЕР, -ра, ДМ -ру
ФЕЛЬДМАРШАЛ, -ла, М -ле
ФЕЛЬДФЁБЕЛЬ, -ля, ДМ -лю, мн. -лі, -ляў [не фетфёбель]
ФЁЛЬЧАР, -ра, ДМ -ру, мн. фельчары, -рбў
ФЁЛЬЧАРСКА-АКУШЭРСКІ
ФЕН, фёна, М фёне, мн. фёны, фёнаў — ФЁН, фёну, М фёне. Розняцца значэннем.
Фен. Электрычны прыбор для сушкі валасоў.
Фён. Сухі, гарачы вецер, які дзьме з гор у даліну.
ФЕНІЛЭТЫЛАВЫ. Фенілэтылавы спірт.
ФЕНОЛ, -лу, М -ле
ФЕНОЛА-АЛЬДЭПДНЫ
ФЕНОМЕН, -на, М -не
ФЕРАТ, -ту, М -аце
ФЕРЗЬ, ферзя, М-зі, м„ мн. ферзі, ферзёў
ФЁРМА, Р мн. фёрмаў і ферм
ФЕСТОН, -ну, М -не
ФЕСТЫВАЛЬ, -лю, М -лі, Р мн. -ляў
ФЕТР, фётру, М фётры
ФЕТЫШ, -піа, М -шы [не фётыш]
ФЕШЭНЁБЕЛЬНЫ
ФЁЯ, мн. фёі, фей
ФЁН гл. фен
ФІЁЛЬД, -ду, М -дзе
ФІЁРД, -да, М -дзе
ФІЗІЁЛАГА-ГІГІЕШЧНЫ
ФІЗІКА-МАТЭМАТЬІЧНЫ
ФІЗІКА-ТЭХНІЧНЫ
ФІЗІКА-ХІМІЧНЫ
ФІЗІЯТЭРАПІЯ
ФІЗКУЛЬТ-УРА, выкл.
фізкультўрна-мАсавы
ФІКС, фіксу, М -се
ФІКСАЖ, -жу, М -жы
ФІКСАТУАР
398
ФІКСАТУАР, -ру, М -ры
ФІЛАГЕНЁЗ, -зу, М -зе
ФІЛАДЭНДРАН, -ну, М -не
ФІЛЁ1, нескл., н. (вышыўка)
ФІЛЁ2, нескл., н. — ФІЛЁЙ, філёю, М філёі. Супадаюць у знач. ‘мяса вышэйшага гатунку з сярэдняй часткі хрыбта тушы’. Катлеты з філе (філею).
Філе ўжыв. яшчэ у знач. ‘кавалак мяса або рыбы, ачышчаны ад касцей’.
ФІЛІСТЭР, -ра, ДМ -ру. Кніжн.
ФІЛЬДЭКОС, -су, М -се (кручаная баваўняная пража)
ФІЛЬДЭПЁРС, -су, М -се (шаўкавістая пража)
ФІЛЬКАВА ГРАМАТА, Устойлівы выраз. Пішацца з ма-лой літары.
ФІЛЬМ-КАНЦЭРТ, фільма-канцэрта, М фільме-канцэрце
ФІЛЬТР, фільтра, М -ры
ФІЛЬТР-ПРЭС, фільтр-прэса, М фільтр-прэсе
ФІМІЯМ, -му, М -ме
ФІН гл. фіны
ФІНАЛ, -лу, М -ле
фінАнсава-валютны
фінАнсава-манапалістычны фінАнсава-прамысловы
фінАнсава-эканам'ічны
ФША-УГОРСКІ. Фіна-угорскія мовы.
ФІНІНСПЁКТАР, -ра, ДМ -ру
ФІШШ, -шу, М -шы
ФШСКІ — ФІНЛЯНДСКІ. Розняцца значэннем.
ФІнскі. Які адносіцца да фінаў, належыць ім. Фінская мова. Фінскі фальклор.
Фінляндскі. Які адносіцца да Фінляндыі. Фінляндская тэрыторыя. Фінляндскія азёры. Але: Фінскі заліў.
ФІНЫ, фінаў, адз. м. фін, -на, М -не, ж. фінка, ДМ фінцы — ФІНЛЯНДЦЫ, -цаў, адз. фінляндзец, -дца, ДМ -дцу. Розняцца значэннем.
--- 399
ФЛЁКСІЯ
Фіны. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Фінляндыі.
Фінляндцы. Жыхары Фінляндыі.
ФІРМА, Р мн. фірмаў і фірм ФІРМА-РЫЭЛТАР, фірмы-рыэлтара, ж. ФІРМА-СПОНСАР, фірмы-спбнсара, ж.
ФІСГАРМОНІЯ, Р мн. ній
ФІТАДЫЗАЙНЕР, -ра, ДМ -ру
ФІТАТЭРАШЯ
ФІТАТРОН, -ну, М -не ФІФІ, нескл., м.
ФІХТЭАНЕЦ, -нца, ДМ -нцу
ФІЯКР, -pa, М -ры
ФІЯЛКА, ДМ -лцы, Р мн. -лак
ФІЯСКА, нескл., н.
ФЛАГ, флага, ДМ -гу, мн. флагі, -гаў флАг-афіцэр, флаг-афіцэра, ДМ флаг-афіцэру флАгімпульс, флаг-імпульсу, М флаг-імпульсе флАг-капітАн, флаг-капітана, М флаг-капітане флАг-сігнАл, флаг-сігналу, М флаг-сігнале ФЛАГШТОК, -ка, ДМ -ку, мн. -кі, -каў ФЛАМАСТЭР, -pa, М -ры [не фламасцер] ФЛАМІНГА, нескл., м. (пры ўказанні на самку — ж.) ФЛАНГ, фланга, ДМ -гу, мн. -гі, -гаў
ФЛАНЁЛЕВЫ — ФЛАНЁЛЬНЫ. Розняцца значэннем.
Фланёлевы. Які мае адносіны да фланелі, зроблены, пашыты з фланелі. Фланелевая вытворчасць. Флане-левы цэх. Фланелевая піжама.
Фланёльны. Прызначаны для фланелі, для вырабу фланелі. Фланельны склад. Фланельны цэх.
ФЛАНЁЛЬ, Т -ллю
ФЛАТЫЛІЯ гл. флот
ФЛЁЙТА, ДМ флёйце, Р мн. флёйтаў і флейт ФЛЁКСІЯ, РДМ -сіі, Р мн. -сій. Лінгв.
ФЛЕШ
400 ----
ФЛЕШ, Т флёшшу, Р мн. флёшаў, ж.
ФЛЁКС, флёкса, М -се, мн. флёксы, -саў
ФЛЁР, флёру, М -ры, мн. няма (тонкая, празрыстая тка-ніна)
флёрдарАнж, -жу, М -жы
ФЛІБУСЦЬЁР, -ра, ДМ -ру (пірат). Кніжн.
ФЛІГЕЛЬ-АД’ЮТАНТ, флігель-ад’ютанта, М флігель-ад’ютанце
ФЛОТ, флбту, М флбце, мн. флбты, -таў і dan. флаты, -тбў— ФЛАТЫЛІЯ, Р мн. флатылій. Розняцца зна-чэннем.
Флот. 1. Сукупнасць суднаў аднолькавага прызначэн-ня або пэўнага тыпу, раёну плавання і пад. Гандлёвы флотп. Ваенны флот. Парусны флот. Рачны флот. Балтыйскі флот (Б — вялікае). 2. Сукупнасць ляталь-ных апаратаў пэўнага прызначэння. Паветраны флот. Грамадзянскі флот.
Флатылія. Злучэнне прамысловых, спартыўных, экс-педыцыйных або ваенных суднаў. Ваенная флатылія. Кітабойная флатылія.
флюарагрАфія, ДМ -іі
ФЛЮАРЭСЦЭНЦЫЯ, ДМ -ыі
ФЛЮС, флюсу, М -се
ФОК-МАЧТА, фок-мачты, М фок-мачце, ж.
ФОКСТЭР’ЁР, -pa, М -ры (парода сабак) Ф0КУС-П0КУС, фбкуса-пбкуса. Разм.
ФОЛЬГА, ДМ фбльзе (разм. і праф. фальга) «ФОЛЬКСВАГЕН» (з вялікай літары і ў двукоссі) — мар-ка аўтамабіля.
ФОН, фбну, М фбне
Ф0НА... і ФАНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову гук. Пішацца злітна з наступнай часткай слова (фонакардыяграма, фднакар-дыёграф, фонааўтограф, фанаграфія). Фбна... пішац-ца, калі націск у другой частцы падае не на першы склад, мае пабочны націск. Фана... пішацца, калі
--- 401
Ф0ТАПАНО
націск у другой частцы слова падае на першы склад (фанаграма, фанаскоп).
Ф0НД, фбнду, М -дзе, мн. фбнды, -даў
ФОРВАРД, -да, М -дзе
«ФОРД», «Фбрда», М (аб) «Фбрдзе» (з вялікай літары і ў двукоссі) — марка аўтамабіля.
ФОРЗАЦ, -ца, М -цы
ФОРМА, Р мн. фбрмаў і форм
ФОРС, фбрсу, М -се. Разм.
ФОРСІНГ, РДМ -гу
ФОРС-МАЖОР, форс-мажбра. Кніжн.
ФОРТ, фбрта, М фбрце, мн. фарты (з ліч. 2, 3, 4 фбрты), -тбў
ФОРУМ, -ма (плошча ў Старажытным Рыме, дзе зася-роджвалася грамадскае жыццё горада) і -му (шырокі прадстаўнічы сход, з’езд), М -ме
ФОСФАР, РДМ -ру
ФбСФАРЗМЯШЧАЛЬНЫ
ФОСФАРНА-АМІЯЧНА-МАГНІЕВЫ
Ф0СФАРНАКІСЛЫ
фосфарна-мАгніевы
ФОСФАРНЫ, ФОСФАРЫСТЫ гл. фасфарытны
ФОТА гл. фатаграфія
ФОТА... — першая частка складаных слоў, якая: 1) ад-павядае па знач. слову фатаграфічны (фотаатэльё, фотавітрына, фдтавыстаўка, фдтакамера, фдтако-пія); 2) абазначае здзяйсненне чаго-н. пры дапамозе святла, пад уздзеяннем святла (фдтаіянізацыя, фд-тасінтэз, фдтакіравйнне). Пішацца злітна з наступ-най часткай слова, як правіла, мае пабочны націск, за выключэннем тых выпадкаў, калі другая частка не ўжываецца як самастойнае слова (фотагенічны, фота-мётрыя; але: фатаграфія, фатаграфічны, фапгагра-фічнасць).
Ф0ТАЗДЫМАК, Ф0ТАЗДЫМКА гл. фатаграфія Ф0ТАПАН0, нескл., н.
Ф0ТАРЭЛЕ
402 ----
Ф0ТАРЭЛЁ, нескл., н.
Ф0ТАТЭЛЕГРАФІЯ
ФОТ-ГАДЗІНА, фот-гадзіны, М фот-гадзіне, ж.
ФРАГМЁНТ, -та, М -нце
ФРАНКА- — ФРАНКА... — ФРАНЦЎЗСКА-.
Франка- і франка... — першая частка складаных слоў, якая паказвае на адносіны да Францыі, французаў. Калі яна звязана злучальнай сувяззю з другой част-кай слова, то пішацца праз злучок. Франка-пруская вайна. Франка-англійскія перамовы. Калі ж першая частка з’яўляецца азначэннем да другой часткі слова, яна пішацца разам: франкамоўны..
Францўзска-. Тое ж, што і франка-, але пераважна ўжыв. адносна французскай мовы. Французска-рускі слоўнік.
ФРАУ, нескл., ж.
ФРОНТ, фрбнту і фрбнта (пры ўказ. на канкрэтны фронт. Злучэнні Ленінградскага фрбнта), М -нце, мн. франты, -тбў
ФРЫКАДЭЛЬКА, ДМ -льцы, Р мн. -лек
ФРЫКАСЭ, нескл., н. Дулін.
ФРЫТРЭДЭР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў. Экан.
фрэзерна-кашравАльны
ФРЭЗЕРНА-РОТАРНЫ
ФРЭЗЕРНА-ФАРМОВАЧНЫ
ФТ0РЫСТАВАДАР0ДНЫ
ФТЫЗІЯТР, -ра, ДМ -ру. Мед.
ФТЫЗІЯТРЫЯ
фугАта, нескл., н. Муз.
ФУЛЁ, нескл., н. Тэкст.
фундАмент, -та (падмурак з бетону, каменю) і -ту (пе-ран. — галоўнае, істотнае), М -нце
ФУНДУК, РДМ -кў
ФУНКЦЫЯНАЛЬНА-КАНСТРУКТЫЎНЫ
ФУНКЦЫЯНЁР, -ра, ДМ -ру
ФУРАЖ, -жў, М -жы, мн. няма
--- 403
ХАМЕЛЕ0Н
ФУРАЦЫЛІН, -ну, М -не
ФУТ, фўта, М фўце, Р мн. фўтаў
ФУТБ0Л, -ла, М -ле
ФУТЛЯР, -pa, М -ры і (радзей) ФУТАРАЛ, -ла, М -ле ФЎТРА, М -ры, н.
ФЭСТ, фэсту, М фэсце. Царк.
X
X [ха], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое х. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Заднеязычны х.
XAÄHA, Р мн. хаан
ХАБАНЭРА, РДМ -ры (кубінскі народны танец)
ХАДЖЫ, нескл., м. (ганаровы тытул мусульманіна)
ХАКЁЙ, хакёя, М -кёі
XÄKEP, -ра, ДМ -ру. Інфарм.
XÄKI. 1. прым. Шэравата-зялёны (пра колер). Гімнасцёр-ка колеру хакі. 2. нескл., н. Тканіна, адзенне такога колеру. Быць апранутым у хакі.
ХАЛАДЗЁЦ, -дцў, М -дцы. Кулін.
ХАЛАДЗІЦЬ, халаджў, халбдзіш, -дзіць, -дзім, -дзіце, -дзяць
ХАЛАДНАКРОЎНЫ. Халаднакроўныя жывёлы.
ХАЛАДНІК, -кў, мн. -кі, -кбў. Кулін.
ХАЛЕСТЭРЬШ, -ну, М -не
ХАЛЕЦЫСТЬІТ, -ту, М -ыце. Мед.
хАлі-гАлі, нескл., н. (танец)
ХАЛІФ і КАЛІФ, для абодвух -фа, М -фе (ганаровы ты-тул мусульманіна, асоба, якая мае такі тытул)
халіфАт, -та, М -аце (дзяржава) і -ту, М -аце (кіраван-не дзяржавай)
ХАЛ0ДНАПРАКАТНЫ
ХАМЕЛЕОН, -на (жывёліна; перан. — пра чалавека; су-зор’е — як назва пішацца з вялікай літары) і -ну (міне-рал), М -не
ХАМСА
404 ---
XAMCÄ і KAMCÄ
ХАНЖА, ж. і м„ РДМ -жы, Т -жбй і -жою, мн. ханжьі, -жэй
ХАНТЫ, нескл., м„ ж. (назва народа)
XAÖC, -су, М -се
ХАГіАЛЬНЫ і (радзей) ХВАТАЛЬНЫ
ХАПЎГА, м. -гі, ДМ хапўгу, Т хапўгам, ж. -гі, ДМ ха-пўзе, Т хапўгай і -гаю, Р мн. для абодвух хапўг
ХАПЎ-ЛАПЎ, прысл. Разм.
ХАРАКІРЫ, нескл., н.
ХАРАКТАРЫСТЫКА, ДМ -тыцы, Р мн. -тык. Кіраван-не: каго і на каго (канц). Характарыстыка A. I. Паў-лава. Характарыстыка на A. I. Паўлава.
ХАРАКТЭРНЫ — XAPÄKTAPHbl. Розняцца значэн-нем.
Характэрны. 1. 3 ярка выражанымі, своеасаблівымі рысамі. Характэрны факт. Характэрная адзнака.
2.	Уласцівы пэўнай асобе, прадмету ці з’яве. Харак-тэрнае для паўночна-ўсходніх гаворак вымаўленне.
Характарны. 3 характарам (пра чалавека). Ужыв. рэд-ка.
ХАДОМЕТР, -pa, М -ры
ХАРЧ, харчу, М -чы, мн. харчьі, -чбў
ХАРЧАБЛОК, -ка, М -ку
ХАРЧАТРЭСТ, -та, М -сце
XAP4BÄ3A, Р мн. -баз
харчкамбінАт, -та, М -аце
ХАРЧО, нескл., н. Кулін.
ХАРЧЭЎНЯ, мн. Р харчэвень і харчэўняў
ХАРЭАГРАФІЧНЫ
харэагрАфія
ХАРЭІЧНЫ, прым. да харэй
ХАРЭЙ, -рэя, М -рэі, Р мн. -рэяў
ХАРЭОГРАФ, -фа, М -фе
ХАТА-ЛАБАРАТОРЫЯ, хаты-лабаратбрыі, М хаце-ла-бар ітбрыі, Р мн. хат-лабаратбрый
--- 405
ХЛАПЁЦ
xäta-чытАльня, хаты-чытальні, М хаце-чытальні, Р мн. хат-чыталень і -льняў
ХВАЛЕАХОЎНЫ
ХВАЛЕПАДОБНЫ
ХВАЛЬКО, м., -ка, ДМ -кў, Т -кбм, мн. -кі, -кбў, ж. нязм.
ХВАРЭЦЬ. Кіраванне: на што. Хварэць на воспу (на грып ).
хватАльны гл. хапальны
хвост, хваста, М хвасцё, мн. хвасты, -тбў
ХВОШЧ, хвашчў, М -шчы. Бат.
ХІБА і (радзей) XIBÄ, часц. і злучн.
ХІМІКА-АНАЛІТЬІЧНЫ
ХІМІКАЛІІ, -ліяў
ХІМІКА-МЕХАНІЧНЫ
хіміка-спектрАльны
ХІМІКА-ФАРМАЦЭЎТЬІЧНЫ
ХІМІКА-ФІЗІЧНЫ
ХІМІЧНА АДНАРОДНЫ
ХІМІЧНА АКТЬІЎНЫ
ХІМІЧНА ЎСТОЙЛІВЫ
Х}МІЯПРЭПАРАТ, -ту, -аце
ХІМІЯТЭРАПЕЎТЬІЧНЫ
ХІМІЯТЭРАШЯ, РДМ -піі
Х'ІНДЗІ, нескл., ж. (назва мовы)
ХШІ, нескл., мн. (нефармальны моладзевы рух)
ХІСТАЦЦА гл. вагацца
ХІТ, хіта, хітбм, Д хітў, М хіцё, мн. хіты, -тбў (папу-лярная эстрадная песня)
ХІТОВЫ
ХІТ-ПАРАД, хіт-параду, М хіт-парадзе
ХЛАМІДАМАНАДА, М -надзе, Р мн. -над. Бат.
ХЛАПЁЦ — ХЛОПЕЦ. Розняцца значэннем.
Хлапёц, хлапца, Т -цбм, ДМ -цў, мн. хлапцы, -цбў.
Падлетак мужчынскага полу.
ХЛАПЧАНЯ
406 ---
Хлопец, хлбпца, Т -цам, ДМ -цу, мн. хлбпцы, -цаў. Малады чалавек; юнак; нежанаты мужчына.
ХЛАПЧАНЯ і ХЛАПЧАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят і (разм.) ХЛАПЧ0, РДМ -чаці, Т-чбм, мн. не ужыв. (маленькі хлапец; хлопчык)
ХЛАРАГІДРАТ, -ту, М -аце
ХЛАРАПЛАСТ, -ту, М -сце
ХЛЕБ, хлёба, М -бе, мн. хлябы, -ббў (толькі пра злакі)
ХЛЁБАБЎЛАЧНЫ
ХЛЁБАЗАВОД, -да, М -дзе [не хлебзавбд]
ХЛЁБАПРАДЎКТЫ, -таў, адз. хлёбапрадўкт, -ту, М -кце
ХЛЁБАФУРАЖ, -жў, Т -жбм, М -жы
ХЛЁБ-СОЛЬ, хлёба-сблі, Т хлёбам-сбллю, м.
ХЛЕЎ, хлява, М -вё, мн. хлявьі, -вбў
ХЛОПЕЦ гл. хлапец
ХЛ0РАВОЦАТНЫ
ХЛ0РЫСТАВАДАРОДНЫ
ХЛУСІЦЬ, хлушў, хлўсіш, -сіць, -сім, -сіце, -сяць
ХЛЫСТ, хлыста, М -сцё, мн. хлыстьі, -тбў
ХМЫЗНЯК, РДМ -кў, мн. -кі, -кбў і ХМЫЗ, хмьізу, М -зе
ХОБАТ, -та, М хббаце, мн. хббаты, -таў
XÖBI, нескл., н.
ход, хбду, М хбдзе (але: быць у хадў, на поўным хадў, на гусенічным хадў), мн. хады, -дбў
ХОЛДЗІНГ, РДМ -гу (валоданне кантрольным пакетам акцый другіх кампаній) і -га, ДМ -гу, Р мн. -гаў (кам-панія, якая валодае такім пакетам)
ХОЛДЗІНГАВЫ
ХОЛДЗІНГ-КАМПАНІЯ, РДМ хблдзінг-кампаніі, мн. хблдзінг-кампаніі, хблдзінг-кампаній
ХОР, хбру, М-ры, мн. хбры, -раў
ХОРДА, М хбрдзе, Р мн. хбрдаў. Mam., біял.
ХОРДАВЫ. Біял.
ХОРДАВЫЯ, -вых, наз. Заал.
407	ЦАЦКА
Х0РДАВУГЛАМЁР, -pa, М -ры. Вайск. хормАйстар, -стра, М -ру, мн. -майстры, -раў ХОРТ, харта, М -рцё, мн. харты, -тбў. Паляўн. хот-дог, хот-дбга, ДМ хот-дбгу XPAMACÖMA, М -ме, Р мн. -сбм. Біял. ХРАМІРАВАЦЬ [не храміраваць] хранікАльна-біяграфічны хранікАльна-дакументАльны ХРАНІКЁР, -ра, ДМ-ру, Р мн. -раў ХРУШЧ, хрушча, М -чы, мн. -чы, -чбў. Заал. ХРУШЧЫ, -чбў, адз. хрушч, -ча, М -чы. Кулін. ХРЫЗАНТЭМА, М -ме, Р мн. -тэм. Бат.
ХРЭСБІНЫ, -наў, адз. няма ХУНВЕЙБІН, -на, М -не, мн. -наў. Паліт. ХУТКАБЁЖНЫ ХУТКАСПЁЛЫ
ХУТКАСТРЭЛЬНЫ
 ц
Ц [цэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое ц. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Мяккі ц.
ЦАЛІНА, ДМ нё
ЦАПЎ-ЛАПЎ, прысл. Разм.
ЦАР, цара, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў
ЦАР-ЗВОН, цар-звбна, М цар-звбне
ЦАРКВА, ДМ -вё, мн. цэрквы (з ліч. 2, 3, 4 царквы),
-ваў
ЦАРК0ЎНАПРЫХОДСКІ
ЦАРК0ЎНАСЛАВЯНСКІ
ЦАР-ПЎШКА, цар-пўшкі, ДМ цар-пўшцьі, Р мн. цар-пўшак, ж.
ЦАЎЁ, мн. цэўі, цэўяў. Ваен., тэх.
ЦАЦКА, ДМ цаццы, Р мн. цацак
цвердапАліўны
408 ---
цвердапАліўны
ЦВЕРДАСКЎРЫ
цвердасплАўны
ЦВЁРДАКАМЁННЫ
ЦВЁРДАНАСЁННЫ
ЦВІК, цвіка, ДМ -кў, мн. -кі, -коў
ЦВІЛЫ [не цвілы]
ЦВІЛЬ, Т цвіллю
ЦЕМНА... гл. цёмна...
ЦЁМЯ, Р цёмя і цёмені, Д цёмю і цёмені, Т цёмем і цёменем, М цёмі і цёмені
ЦЕМЯННЫ [не цёменньі]
ЦЕНЬ, цёню, М (у) цёні і (у) цяні, мн. цёні, -няў, м.
ЦЕПЛА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову цеплавы (цёплаабмён, цёплаад-дйча, цеплавбз, цеплакрдўны, цёпламагістраль, цепла-сётка, цёпласілавы, цепластйнцыя, цёплацэнтраль, цёплаэлектрацэнтраль); абазначае адносіны да цяп-ла, цеплавой энергіі, яе атрымання і выкарыстання (цёплазабеспячэнне, цёплаўстбйлівасць, цёплавыдзя-лённе, цёплаізаляцыйны, цёплапаглынальны, цёп-лаправбдны, цёплатэхнічны, цеплафікацыйны). Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск, калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.
ЦЕПЛАВбЗАБУДАВАННЕ
ЦЕПЛАТА, ДМ -лацё — ЦЕПЛЫНЯ — ЦЯПЛО, М -лё.
Супадаюць у знач. ‘цяпло’ (прам., перан.). У маі ста-яла незвычайная цеплыня. Неба сеяла цяпло... (Я. Ку-пала). Цеплата ў гэтым знач. ўжыв. рэдка.
Цеплата ўжыв. яшчэ ў знач. ‘від энергіі’.
цеплах0дабудавАнне
ЦЕРАССЯДЗЁЛАК, -лка, ДМ -лку, Р мн. -лкаў ЦЕРУШЬІЦЬ, церушў, цярўшыш, -шыць, -шаць ЦЁРЦІ, тру, трэш, трэ, тром, трацё, труць, пр. цёр, цёр-ла, цёрлі, заг. тры
ЦЁСЛЯ гл. цясляр
--- 409
ЦЎДА-ЮДА
ЦЕСЦЬ, цёсця, ДМ -цю, мн. цясці (з ліч. 2, 3, 4 цёсці), -цёў
ЦЁШЧА, Р мн. -чаў
ЦЁЗКА, м. -кі, ДМ -зку, Т -зкам, ж. -кі, ДМ -зцы, Т -зкай і -зкаю, Р мн. для абодвух -зак. Разм.
ЦЁМНА... і ЦЕМНА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову цёмны ‘па колеру блізкі да чорнага’ (цёмнааблічны, цёмнавалбсы, цемнабрбвы, цемнавбкі, цемнагрывы, цемнаколерны, цемнаскўры, цемнатвары). Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Цёмна... мае пабочны націск. Цемна... ужываец-ца, калі націск у другой частцы падае на першы склад.
ЦЁМНА- — першая частка складаных слоў, якая абазна-чае ‘болыіі насычаны, густы ў параўнанні з асноўным колерам’ (цёмна-бардбвы, цёмна-блакітны, цёмна-бў-ры, цёмна-вішнёвы, цёмна-зялёны, цёмна-карычневы, цёмна-каштанавы, цёмна-руды, цёмна-сті, цёмна-фія-лётавы, цёмна-чырвоны, цёмна-шэры, цёмна-рўсы, цём-на-гняды). Пішацца праз дэфіс з наступнай часткай слова, мае пабочны націск.
ЦІВЎН, -на, М -нё, мн. -ны, -нбў. Гіст.
ЦІК1, РДМ ціку (міжвольнае перасмыканне мышцаў твару, шыі, рук)
ЦІК2, РДМ ціку (шчыльная льняная або баваўняная тка-ніна)
ЦІК3, ціка, ДМ ціку (дрэва і яго плод) і РДМ ціку (драў-ніна)
ЦІК-TÄK, выкл.
ЦІР1, ціра, М -ры, мн. ціры, -раў. Спарт.
ЦІР2, РД ціру, М -ры, мн. няма (змазка)
ЦІС і (радзей) ТЫС, для абодвух -са, М -се (дрэва) і РД -су, М -се, мн. няма (драўніна)
ЦІХОНЯ, м. -ні, ДМ -ню, Т-нем, ж. РДМ -ні, Т -няй і -няю, Р мн. для абодвух ціхбнь
ЦОТ, цбту, М цбце
ЦЎДА-ЮДА, цўды-юды, М цўдзе-юдзе, н. Нар.-паэт.
ЦЎКАР	410 -
ЦЎКАР, цўкру, М цўкры
ЦУКР0ВАБУРАЧНЫ
ЦУНАМІ, нескл., н.
ЦУРЧАЦЬ і (радзей) ЦУРЧЭЦЬ, для абодвух -чыць, -чаць
ЦЫБЎЛЯ, РДМ -лі. Бат.
ЦЫБЎЛЯ-ПАРЭЙ, цыбўлі-парэю, М цыбўлі-парэі, ж. Бат.
ЦЫБЎЛЯ-СЯВАК, РДМ цыбўлі-севакў, ж. Бат.
цывілізавАны
ЦЫВІЛІЗАЦЫЯ, РДМ -цыі, Р мн. -цый
цыгАн, -на, М -нў, мн. -ны, -нбў
ЦЫГАНЯ і ЦЫГАНЁ, рознаскл., для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят
цыгАра і сігАра, р мн. для абодвух -гар цыгАрападобны і сігАрападобны ЦЫГАРЭТА і СІГАРЭТА, для абодвух ДМ -рэце, Р мн.
-рэт
ЦЫГАРЭТНІЦА і СІГАРЭТНІЦА, для абодвух РДМ -цы, Р мн. -ніц
ЦЫГАРЭТНЫ і СІГАРЭТНЫ
цыкАда, М -кадзе, Р мн. -кад. Заал.
цыкл, цыкла, М -ле, Р мн. -лаў
цыклон, -ну, М -не, Р мн. -наў (рух атмасферы; ура-ган) і -на, М -не, Р мн. -наў (апарат)
ЦЫЛІНДРАПОРШНЕВЫ
цымбАлы, -лаў, мн. няма
ЦЫНАНДАЛІ, нескл., н.
ЦЫНГА, ДМ цынзё
ЦЫНГОТНЫ
ЦЬІНКАВА-СВІНЦОВЫ
цырАта, М -раце, Р мн. -рат
ЦЫРАТОВЫ
ЦЫРКУЛЯР, -pa, М -ры, Р мн. -раў ЦЫРОЗ, -зу, М -зе. Мед.
--- 411
ЦЭНЗЎРНЫ
ЦЫРЎЛЬНЯ, Р мн. -няў
ЦЫРЫМАНІЯЛ, -лу, М -ле
ЦЫРЫМОНІЦЦА, -нюся, -нішся, -ніцца, -няцца ЦЫРЫМОНІЯ, РДМ -Hü, Р мн. -ній ЦЫСТЫТ, -ту, М -ыце. Мед.
ЦЫСТЭРНА, ДМ -не, Р мн. цыстэран і цыстэрнаў ЦЫТАДЭЛЬ, Т -дэллю, Р мн. -лей і -ляў цытАта, М -таце, Р мн. -тат ЦЫТВОРА і ЦЫТВАР, -ру, М -ры ЦЫТРУСАВЫ [не цытрўсавы] ЦЫФЕРБЛАТ, -та, М -аце ЦЫЙНІСТАВАДАРОДНЫ ЦЭБАР, цэбра, М -ры цэйтнот, -ту, М -це, Р мн. -таў ЦЭЛАФАН, -ну, М -не ЦЭЛІБАТ, -ту, М -аце. Царк.
ЦЭЛУЛ0ІД, -ду, М -дзе
ЦЭЛУЛОІДНЫ і ЦЭЛУЛОІДАВЫ
ЦЭЛЬ, Т цэллю, Р мн. цэлей і цэляў (мішэнь) ЦЭЛЮЛОЗА, РДМ -зе
ЦЭЛЮЛОЗНА-ПАПЯРОВЫ
ЦЭЛЮЛОЗНЫ
ЦЭМЁНТ, -ту, М -нце [не цэмент], мн. цэмёнты (толькі пры абазначэнні гатункаў)
ЦЭМЕНТАВАЦЦА, -тўецца, -тўюцца ЦЭМЕНТАВАЦЬ, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць ЦЭМЁНТАВЫ і ЦЭМЁНТНЫ ЦЭМЁНТНА-БЕТОННЫ ЦЭНАЎТВАРЭННЕ
ЦЭНЗ, цэнзу, М цэнзе
ЦЭНЗЎРА, РДМ -ры
ЦЭНЗУРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць (ажыццяў-ляць цэнзуру)
ЦЭНЗЎРНЫ
ЦЭНТАЎР
412 ----
ЦЭНТАЎР гл. Кентаўр
ЦЭНТНЕР, pa, М -ры [не цэнтнёр], мн. цэнтнеры, -раў [не цэнтнёры]
ЦЭНТРАБЁЖНЫ
ЦЭНТРАВЫВАЗ, -зу, М -зе (централізаваны вываз)
ЦЭНТРАІМКЛІВЫ
цэнтрАль, т -раллю, Р мн. -лей і -ляў ЦЭНТРЫФЎГА, ДМ -фўзе, Р мн. -фўг цэп, цэпа, М -пе, мн. цапьі, цапбў ЦЭРАПЛАСТЫКА, ДМ -тыцы
цэрэбрАльны. Анат., лінгв. Цэрэбральны аддзел чэ-рапа. Цэрэбральны зычны.
цэх, цэха, М цэху, мн. цэхі, -хаў.
ЦЭХАВЫ [не цэхавы]
ЦЭЦЭ, нескл., ж. Заал.
ЦЮБЕЦЁЙКА, ДМ -цёйцы, Р мн. -цёек
ЦЮБІНГ, -га, ДМ -гу. Тэх.
цюк, цюка, ДМ -кў, мн. цюкі, -кбў цяжАр, -ру, М -ры [не цяжар] ЦЯЖКААТЛЁТ, -та, М -ёце [не цяжкаатлет] цяжкавАгавы і цяжкавАжны ЦЯЖКАВЫХОЎНЫ
ЦЯЖКАГРЎЖАНЫ — ЦЯЖКАГРЎЗНЫ. Розняцца зна-чэннем.
Цяжкагрўжаны. 3 цяжкім грузам. Цяжкагружаныя вагоны.
Цяжкагрўзны. Прызначаны для перавозкі цяжкіх гру-заў. Цяжкагрузныя вагоны.
ЦЯЖКАДАСТЎПНЫ цяжказгарАльны ЦЯЖКАПРАХОДНЫ цяжкарАнены ЦЯЖК АЎЗБРО ЕНЫ ЦЯЖКАХВОРЫ ЦЯЖКІ і цяжкі
--- 413
ЧАКМЁНЬ
ЦЯЛЯ і ЦЯЛЁ, для абодвух РДМ цяляці, Т -лём, мн.
-ляты, -лят
ЦЯМІЦЬ, цямлю, цяміш, цяміць і КЁМІЦЬ, кёмлю, кёміш, кёміць
ЦЯНІЦЬ, цяню, цёніш, -ніць, -нім, -ніце, -няць. Жыв.
ЦЯПЛІЧНА-ПАРНІКОВЫ
ЦЯПЛО гл. цеплата
ЦЯРПЁЦЬ, цярплю, -тш, -тць, -пім, церпіцё, цярпяць
ЦЯСЛЯР, цесляра, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў і (радзей) ЦЁС-ЛЯ, ДМ -лю, Т -лем, Р мн. -ляў, м.
цяць, тну, тнеш, тне, тнём, тняцё, тнуць
ч
Ч [чэ], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое ч. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Шыпячы ч.
4ABÄH, -на, М -нё, мн. чабаны, -нбў
ЧАБАРОК, ДМ -ркў. Памянйі.-ласк. da чабор.
ЧАБОР, чабарў, М -ры, мн. няма
ЧАБУРЭК, -ка, ДМ -ку, мн. -кі, -каў
ЧАВЬІЧА [не чавыча]
ЧАД, чаду, М чадзе
ЧАДЗІЦЬ, чаджў, чадзіш, чадзіць, чадзяць, заг. чадзі 4ÄE... і ЧАЯ... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову чай. Пішацца злітна з наступ-най часткай слова (чаеапрацбўка, чаедрабілка, чаесу-шыльны, чаеўпакбвачны, чаявар, чаяводства, чаявбд-чы, чаяпіцце). Чае... мае пабочны націск. Чая... пішац-ца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад.
ЧАЙ, чаю, М чаі; мн. чаі, чаёў, (толькі пра гатунак чаю) ЧАЙКА, ДМ чайцы, Р мн. чаек чайнАя[не чайная], наз.
ЧАЙНВОРД, -да, М -дзе
ЧАКМЁНЬ, чакмяня, М -ні, мн. чакмяні, -нёў
ЧАЛАВЁК	~ 414
ЧАЛАВЁК, -ка, ДМ -ку, мн. людзі, людзёй, людзям, людзьмі, людзях (пры падліку чалавёкі, чалавёк: двац-цаць тры чалавекі, дваццаць пяць чалавек, з дваццац-цю чалавекамі, некалькі чалавек).
ЧАЛАВЁКА-ГАДЗІНА, чалавёка-гадзіны, ж. Спец.
ЧАЛАВЁКА-ДЗЁНЬ, чалавёка-дня, м. Спец. ЧАЛАВЁК-АМФІБІЯ, чалавёка-амфібіі, м.
ЧАЛАВЁЧНЫ — ЧАЛАВЁЧЫ. Супадаюць у знач. ‘уважлівы, спагадлівы, чулы да людзей; гуманны’, але чалавечы ўжыв. радзей. Чалавечны (чалавечы) учы-нак. Чалавечныя (чалавечыя) адносіны.
Чалавечы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які адносіцца да чала-века, належыць чалавеку, уласцівы яму’. Чалавечае грамадства. Чалавечая постаць. Чалавечыя галасы. Жывуць яны думкай, турботай Аб шчасці тваім ча-лавечым (Я. Колас). Гімн чалавечай працы Спяваюць кельмы гучна (А. Аўрамчык).
ЧАЛО, мн. чблы, -лаў. Уст. паэт.
ЧАН, чана, М -не, мн. чаньі, -нбў і ЧОП, чбпа, М -пе, мн. чбпы, -паў
ЧАПЛЯ, ДМ -лі, Р мн. чапляў
чапялА, мн. чапёлы (з ліч. 2, 3, 4 чапяльі), -пёл
ЧАРАВІКІ, -каў і dan. чаравік, адз. чаравік, -ка, ДМ -ку ЧАРАДА, ДМ -дзё, мн. чарбды (з ліч. 2, 3, 4 чарады), -рбд
4APAIIÄXA, ДМ -äce, Р мн. -ах
ЧАРАПНЫ. Прым. да чэрап. Чарапная траўма.
4APBÄ, ДМ -вё, зб. (лічынкі пчол)
ЧАРВЁЦ, чарвяца, М -цы. Заал.
ЧАРВЯК, -ка, ДМ -кў, мн. чэрві, чарвёй, чарвям, чар-вямі і чарвякі, -кбў (заал.) і -ка, ДМ -кў, мн. чарвякі, -кбў (тэх.)
ЧАРВЯКОВЫ і ЧАРВЯЧНЫ. Розняцца значэннем.
Чарвяковы. Прым. da чарвяк (заал.)
Чарвячны. Прым. da чарвяк (тэх.}. Чарвячная пера-daua.
ЧАРГА, ДМ -рзё, мн. чэргі, чэргаў
415	ЧАРЭШНЯ
ЧАРДАШ, чардаша, М чардашы
ЧАРЛЬСТОН, -на, М -не [не чарльстан] ЧАРНА... гл. чорна...
ЧАРНАБРОВЫ
чарнавАта-фіялётавы
ЧАРНАКЛЁН, -на (аб дрэве) і -ну (аб драўніне і зб.), М -не
ЧАРНАСЛІЎ, іву, М -іве
ЧАРНАТРОП, -пу, М -пе. Паляўн.
ЧАРНАШЭРСНЫ
ЧАРНІЛА, н., мн. няма
ЧАРНІЛІЦА, мн. -цы, -ц
ЧАРНІЦЬ, чарню, чэрніш, -ніць, -няць, пр. -ніў, -ніла, -нілі, заг. чарні
ЧАРНОБЫЛЕЦ, -льца, ДМ -льцу, Р мн. -льцаў ЧАРНОБЫЛЬ, РД -лю, М -лі (расліна) ЧАРНОБЫЛЬ, Чарнббыля, М (у) Чарнббылі (горад) ЧАРНЬІШ, -ша, М -шьі, Р мн. -шбў (балотная птушка) ЧАРОМХА, ДМ -мсе, Р мн. чарбмхаў і (радзей) ЧАРЭМ-
ШЫНА, Р мн. -н
ЧАРОТ, чарбту, М чарбце, мн. чараты, -тбў ЧАРСЦВЁЦЬ, -ёе, -ёюць [не чарствёць] ЧАРТАПАЛОХ, РДМ -ху 4ÄPT3P, -ру, М -ры
ЧАРТЭРНЫ. Чартэрны рэйс.
ЧАРЦЁЖНА-КАНСТРЎКТАРСКІ
ЧАРЦЁЖНІК-КАНСТРЎКТАР, чарцёжніка-канстрўкта-ра, ДМ чарцёжніку-канстрўктару
ЧАРЦІЦЬ, чарчў, чэрціш, -ціць, -цяць, пр. -ціў, -ціла, -цілі, заг. чарці
ЧАРЫ, чараў, адз. няма
ЧАРЭМШЫНА гл. чаромха
ЧАРЭНЬ, Т -нню, Р мн. -ней і -няў і (абл.) ЧАРОН, чара-на, М -нё, мн. -ны, -нбў
ЧАРЭШНЯ, Р мн. -шань і -шняў
ЧАС
416 ---
ЧАС, часу, -се, мн. часы, часбў чАсава-прасторавы ЧАС АД ЧАСУ
ЧАСАВЫ — ЧАСОВЫ. Розняцца значэннем.
Часавы. Які мае адносіны да часу; вызначаецца ча-сам. Часавая паслядоўнасць. Часавая залежнасць. Часавае значэнне дзеяслова.
Часбвы. Які існуе на працягу пэўнага часу; непаста-янны. Часовы білет. Часовая работа. Часовае месца жыхарства. Часовая з’ява. Часовая сувязь. -
4ÄCAM і (радзей) 4ACÄMI, прысл.
ЧАСНОК, РДМ -накў
ЧАСНОЧНЫ
ЧАС0ВААВАВЯЗАНЫ. Часоваабавязаныя сяляне.
ЧАСОВЫ гл. часавы
ЧАСОПІС, -са, М -се, мн. -сы, -саў ЧАСОПІСНА-ГАЗЁТНЫ
ЧАСТАК0Л, -лу, М -ле
4ACTATÄ, ДМ частацё, мн. частбты, -тбт — ЧАСТОТ-НАСЦЬ. Розняцца значэннем.
Частата. 1. Уласцівасць частага. Адчуваць частату дыхання суседа. 2. Колькасць рухаў, ваганняў і пад. у адзінку часу. Частата абаротаў кола. Частата ва-ганняў маятніка. Частата пульса.
Чаетбтнасць. 1. спец. Паказчык частаты (колькасці рухаў і пад.). 2. Пашыранасць, ужывальнасць. Час-тотнасць ужывання слоў.
4ÄCTKA, М -тцы, мн. -ткі, -так. Дапасаванне. Пры сло-ве частка, якое разам з назоўнікам або займеннікам у форме род. скл. мн. л. выконвае ў сказе функцыю дзейніка, дапасаванне можа быць граматычнае або лагічнае, г. зн. выказнік ставіцца ў форме адз. або мн. л. Пераважае дапасаванне граматычнае, выказнік ужываецца ў форме адз. л.: Частка жалнераў пайшла ў нарад, а рэшта разышлася па хатах (Я. Колас). A кожнае ночы частка партызан рабіла налёт на ма-ёнткі (М. Лынькоў). Канешне, толькі некаторая ча-
--- 417
ЧВЙРЦЬФІНАЛ
стка вясковых аўтараў падыходзіць так да сваіх літаратурных спроб (К. Чорны). Частка вершаў ма-ладой паэтэсы надрукавана ў часопісе «Полымя». Але: Значна большая частка іх (вучняў) былі новыя (Я. Колас). Частка рабочых атрымалі нарады. Гл. больш падрабязна аб дапасаванні дзейніка, выражана-га спалучэннем слоў тыпу частка, рад, меншасць, боль-шасць з род. скл. мн. л. назоўніка або займенніка, з выказнікам у артыкуле БОЛЫПАСЦЬ.
ЧАСУЧА, РДМ -чы, мн. няма
ЧАСЦЬ, Т часцю, мн. часці, часцёй (асобная самастой-ная вайсковая адзінка)
ЧАТЫРНАЦЦАЦЬ [не чатырнаццаць], РДМ чатырнац-цаці, Т чатырнаццаццю, ліч. колькасны
ЧАТЫР0Х... — першая частка складаных слоў, якая абазначае: 1) які складаецца з чатырох частак, раздзе-лаў і пад. (чатырохклйсны, чатырбхтбмны, чатырох-павярхбвы); 2) які мае чатыры аднолькавыя прадме-ты, прыкметы, уласцівасці (чатырохматбрны, ча-тырбхпялёсткавы, чатыр'охстбпны); 3) коштам, ме-рай, колькасцю ў чатыры адзінкі (чатырбхрублёвы, чатырохметрбвы, чатырохтбнны).
ЧАТЫРбХ’ЯРУСНЫ
ЧАТЫРЫ, РМ чатырбх, Д чатырбм, Т чатырма, ліч. колькасны
ЧАТЫРЫСТА, чатырохсбт, Д чатыромстам, Т чатырма-стамі, М чатырохстах, ліч. колькасны
ЧАХАХБІЛІ, нескл., н. Кулін.
ЧАЦВЁР, чацвярга, ДМ -гў, Т -гбм, мн. чацвяргі, -гбў ЧАЦВЁРА, РМ чацвярых, Д чацвярьім, Т чацвярыма, ліч. зборны. Ужыванне: гл. двое
ЧАЦВЁРТАКЛАСНІК, -ка, ДМ -ку
ЧАЦВЁРТЫ [не чацвёрты], ліч. парадкавы ЧАЦВЯРЬІК, чацверыка, ДМ -кў. Гіст.
ча-ча-чА, нескл., н. (танец)
ЧВЭРЦЬ, Т чвэрцю, мн. чвэрці, чвэрцей і чвэрцяў чвйрцьфінАл, -лу, М -ле
14 Зак. 1752
ЧЛЕН-КАРЭСПАНДЭНТ
418 ---
ЧЛЕН-КАРЭСПАНДЭНТ, члёна-карэспандэнта, М члё-не-карэспандэнце і (разм.) ЧЛЕНКОР, членкбра, ДМ членкбру, мн. членкбры, членкбраў (член-карэспан-дэнт якой-н. акадэміі)
ЧМЕЛЬ, чмяля, М -лі, мн. чмялі, -лёў
ЧОВЕН, чбўна, М -не, мн. чаўньі, -нбў чоп гл. чан
4ÖPHA... і ЧАРНА... — першая частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову чорны. Пішацца разам з наступнай часткай. Чорна... мае пабочны націск (чор-набарбды, чдрнавалбсы, чдрнагалбвік, чбрнапарэчка-вы). Чарна... пішацца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (чарнавбкі, чарнагбрац, чарназёмны).
ЧОРНА-БЁЛЫ
ЧОРНА-БЎРЫ
ЧОРТ, чбрта, М чбрце, мн. чэрці (з ліч. 2, 3, 4 чбрты), чарцёй і чэрцяў
ЧУВАШ, -ша, ДМ -шў, мн. чувашы, -шбў
ЧЎЙНЫ — ЧУЛЛІВЫ — ЧЎЛЫ. Розняцца значэннем. Чўйны. 1. Які на ўсё звяртае пільную ўвагу, здольны тонка адчуваць. Чуйны нагляд за дзецьмі. Чуйнае вуха. 2. Асцярожны, насцярожаны. Чуйныя крокі.
3.	Неглыбокі. Чуйны сон.
Чуллівы. 1. Якому ўласціва ўспрымальнасць знешніх, фізічных раздражненняў. Чуллівыя нервы. 2. Здольны ўлавіць нязначнае знешняе ўздзеянне. Чуллівы пры-бор. 3. Здольны да сентыментальнасці. Чуллівае сэрца. Чўлы. 1. Які адносіцца да каго-н. з любоўю, спагадлі-ва. Чулы чалавек. 2. Які сведчыць пра спагадлівасць да каго-н. Чулыя словы. Чулы погляд.
ЧЎМНЫ [не чумны]
ЧЎЧАЛА, Д -лу, Т-лам, М -ле, н.
ЧХАЦЬ, чхаю, -аеш, -ае [не чыхаць, чыхаць]
ЧЫГУН, -на, М -нё, мн. чыгуны, -нбў (пасудзіна) і -нў, М -нё (метал)
ЧЫГЎНАЛІЦЁЙНЫ
--- 419
чысло
ЧЫГЎНАПЛАВІЛЬНЫ
ЧЫГЎННА-БЕТОННЫ
ЧЫЙ, чьпо, М чыі (трава)
ЧЫЙ-НЁБУДЗЬ [не чый-нібўдзь], чыйгб-нёбудзь, Д чый-мў-нёбудзь, ТМ чыім-нёбудзь, займ. няпэўны
ЧЫЙ-НІЧЬІЙ, чыйгб-нічыйгб, Д чыймў-нічыймў, ТМ чыім-нічьпм, займ. няпэўны
ЧЬІЙСЬЦІ, чыйгбсьці, Д чыймўсьці, ТМ чыімсьці, займ. няпэўны
ЧЫН, чыну, М чыне (службовы разрад у вайсковых і цывільных служачых) і чына, М чыне, мн. чыны, чы-нбў (асоба, якая займае пасаду). Разм. Чын капіпгана. Дырэктарскі чын. Чыны дыпламатычнага рангу.
ЧЫНОЎНІЦКІ — ЧЫНОЎНЫ. Розняцца значэннем.
Чынбўніцкі. Які мае адносіны да чыноўніка, нале-жыць чыноўніку. Чыноўніцкая сям’я. Чыноўніцкі стол.
Чынбўны. Які мае нейкі чын або займае дзяржаўную пасаду. Чыноўныя людзі.
ЧЫН ЧЬІНАМ, прысл.
ЧЫП, чыпа, М чьіпе. Інфарм.
ЧЬІПСЫ, чыпсаў. Кулін.
ЧЫНШ, чьіншу, М -шы
ЧЫРВ0НА... і ЧЫРВАНА..., ЧЫРВОНА- — першая ча-стка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову чырвоны (чырвднаармёец, чырвднагалдвік, чырвднага-лбвы, чырвднагвардзёец). Чырвона... пішацца, калі націск у другой частцы падае не на першы склад, мае пабочны націск. Чырвана... ужываецца, калі націск у другой частцы слова падае на першы склад (чырва-нагліністы, чырванаскўры, чырванашчбкі, чырвана-твйры, чырванафлбцкі). Чырвбна- пішацца праз злу-чок у складаных прыметніках, утвораных ад асноў, якія абазначаюць: спалучэнне двух або болып коле-раў: чырвбна-бёлы, чырвбна-бёла-зялёны, чырвбна-сіні; адценні колераў: чырвбна-бўры, чырвона-малінавы.
чысло гл. колькасць
ЧЫСТАСАРДЭЧНА
420 ---
ЧЫСТАСАРДЭЧНА
ЧЫСТАТА, ДМ чыстацё і ЧЫСЦІНЯ, ДМ -ні
ЧЫСТАЦЁЛ, -лу, М -ле. Бат.
ЧЫСТОЛЬ, •лю, М -лі, м.
ЧЫСЦЁЦ, чыстца, М -цы і ЧЫСЦІЛІШЧА, Р мн. -шчаў. Рэл.
ЧЫСЦЁХА, м. -хі, ДМ -ёху, Т -ёхам, ж. -хі, ДМ -ёсе, Т -ё-хай і -ёхаю, Р мн. для абодвух -ёх
ЧЫСЦІК, -ка, ДМ -ку, мн. -кі, -каў (птушка) і РДМ -ку (трава)
ЧЫСЦІЦЬ, чышчу, чысціш, чысціць, чысцяць, заг. чысць
ЧЫТАЧ, -ча, ДМ -чў, лн.-чы, -чбў— ЧЫТАЛЬНІК, ДМ -ку, мн. -кі, -каў. Розняцца значэннем.
Чытйч. Той, хто заняты чытаннем; наведвальнік бібліятэкі.
Чытальнік. Той, хто чытае камусьці ўголас; дэклама-тар.
ЧЫТЭЛЬНА, прысл.
ЧЫТЭЛЬНЫ, прым. Чытэльны почырк.
ЧЭК, чэка, ДМ чэку, мн. чэкі, чэкаў
ЧЭКАДАВЕЦ, -даўца, ДМ -даўцу
ЧЭМЕР, -ру, М -ры
ЧЭМПІЁН, -на, М -не
ЧЭМПІЁНСКІ
ЧЭМПІЯНАТ, -ту, М аце
ЧЭРАПНА-МАЗГАВЫ
ЧЭРВЕНЬ, -ня, М -ні (назва месяца)
ЧЭРВЕНЬ, Чэрвеня, М (у) Чэрвені (горад)
ЧЭРВЕНЬСКІ. Прым. ад чэрвень (назва месяца) і (Ч — вялікае) Чэрвеньскі раён (ад назвы горада)
ЧЭРКЁСЫ, -саў, адз., м. чэркёс, -са, М -се, ж. чэркёска, ДМ -кёсцы
ЧЭРСТВЫ. Чэрствы хлеб. Ён чэрствы чалавек.
--- 421
ШАРЖ
Ш
Ш [ша], нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое ш. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Шыпячы ш.
ПіАБАС, -су, М -се
ШАБЛ0Н, -на (тэх.) і -ну (перан.), М -не
ШАБЛОН-ВЫШЫНЯМЁР, шаблбна-вышынямёра
ШАВІЁТ, -ту, М -ёце
ШАГ гл. крок
ШАГАМЁР гл. крокамер
ШАКАЛАД, -ду, М -дзе
ШАЛАНДА, ДМ -дзе, Р мн. -даў
ШАЛІ, шаляў (вага), адз. няма; Шалі (Ш — вялікае) — сузор’е. Астр.
ШАЛФЁЙ, -ёю, М -ёі
ШАМПІНЬЁН, -на, М -не
ШАМПЎНЬ, -ню, М -ні, мн. -ні, -няў, м.
ШАМПЎР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
ШАМЯКАЎ СУД. Устойлівы выраз. Пішацца з малой літары
ШАНС, шансу, М -се, мн. -сы, -саў і (радзей) ШАНЦ, шанцу, мн. -цы, -цаў
ШАНТАЖ, -жў, М -жы
ШАНЦ гл. шанс
шанцавАць, шанцўе, пр. шанцавала
ШАПІТО, нескл., н.
ШАР, шара, Т шарам (у фразеалагізме: хоць шаром па-каці), М шары, мн. іпары, шарбў
ШАРАВАРЫ, -раў, адз. няма
ШАРБЁТ, -ту, М -ёце
IIIAPBÄPKA, ДМ -рцы, Р мн. -рак [we шараварка]. Абл.
ШАРЖ, шаржу (сатырычная або юмарыстычная манера адлюстравання каго-н., чаго-н.) і шаржа (малюнак, партрэт, выкананы ў такой манеры), М -жы, мн. шар-жы, шаржаў
ШАРОШ
422 ----
ШАРОШ, шарашў, М -шы (дробны крохкі лёд у час вес-навога ледаходу; лес, які сплаўляюць бярвёнамі, не звязанымі ў плыт)
ШАРСЦЯНЫ [не шарсцяны]
ШАРЫЯТ, -яту, М -яце. Рэл.
ШАРЭНГА, ДМ -нзе, Р мн. шарэнгаў
ШАСІ, нескл., н. [не шасі]
ШАСНАЦЦАЦЬ, РДМ -наццаці, Т -наццаццю, ліч. коль-касны
ШАСЦЁРА, РМ шасцярых, Д шасцярьім, Т шасцярымі, ліч. зборны. Ужыванне: гл. двое.
ШАСЦЯРНЯ, РДМ -ні, мн. шасцёрні, шасцёрань і -рняў ШАСЦЯРЫК, шасцерыка, ДМ -кў, мн. -кі, -кбў
ШАСЭ гл. шаша
ШАСЭЙНЫ гл. шашэйны
ШАТРАВАЛЬНЯ, Р мн. -няў
ШАТЫ, шатаў, адз. няма
ШАЎКОВЫ. Прым да шоўк
ШАЎРО, нескл., н.
ШАФЕР, -ра, ДМ -ру (удзельнік вясельнага абраду)
ШАФЁР, -ра, ДМ -ру, мн. -ры, -раў [не шбфер]
ШАХ, шаха, ДМ шаху — ШАХІНШАХ, -шаха, ДМ -ша-ху. Розняцца значэннем.
Шах. Ва ўсходніх краінах — тытул манарха і асоба, якая мае гэты тытул.
Шахіншах. Тытул іранскага манарха і асоба, якая мае гэты тытул.
шАхматна-шАшачны
ШАХМАТЫ, -т, адз. няма
HIÄXTA, ДМ -хце, Р мн. шахтаў
ШАША, РДМ -шы, мн. звычайна не ужыв. і ШАСЭ, нескл., н.
ШАШЛЫК, РДМ -кў, Р мн. -кбў
ШАШЭЙНЫ і ШАСЭЙНЫ. Шашэйныя (шасэйныя) да-рогі.
--- 423
шкодны
ШВАВРА, РДМ -ры, Р мн. -раў
ШВАГЕР [г выбухн.], -гра, ДМ -гру, мн. швагрьі, -рбў ШВАРТОЎ, -бва, М -бве, мн. -бвы, -бваў ШВЁЙНА-ГАЛАНТАРЭЙНЫ швёйна-трыкатАжны
ШВО, шва, М шве, мн. швы, швоў
ШВОРАН, -рна, М -рне
ШКАДЛІВЫ — ПІКОДНЫ. Супадаюць у знач. ‘які пры-носіць шкоду, страту’. Шкадлівы (шкодны) кот.
Шкадлівы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які шкадуе, выказвае спагаду’. Шкадлівы голас.
Шкодны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘небяспечны для здаро-ўя’. Шкодны клімат.
ШКВАЛ, шквалу, М -ле
ШКВАЛІСТЫ— ШКВАЛЬНЫ. Супадаюць у знач.: 1. Які з’яўляецца шквалам. Шквалісты (шквальны) вецер. 2. Са шквалам. Шквалістая (шквальная) паго-да.
Шквальны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘моцны, масіраваны (аб стральбе)’. Шквальны агонь. Шквальны абстрэл.
ШКІПІНАР, -ру, М ры
ШКЛ0... і ШКЛА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам шкло, шкляны. Пішац-ца злітна з наступнай часткай слова. Шкло... мае па-бочны націск (шклдвалакнб, шклдвыдзімйльшчык, шклдвытворчасць, шклдграфіст, шклдзавбд, шклдма-заіка, шклдфармбўшчык). Шкла... пішацца, калі націск у другой частцы складанага слова падае на пер-шы склад (шклавйр, шклавйта, шклаграфія, шклама-са, шкланітка, шкларббны, шкларэз, шклапгара).
ШКЛОГРАФ, -фа, М -фе, мн. -фы, -фаў
ШКЛЯНЫ [не шкляны]
ШКЛЯР, шкляра, ДМ -рў, мн. -ры, -рбў
ШКЛЯРУС, -су, М -се
ШКОДНЫ гл. шкадлівы
школа-інтэрнАт
424
ШКОЛА-ІНТЭРНАТ, шкблы-інтэрната, М шкбле-інтэр-наце, ж.
ШКОЛЬНА-ШСЬМЕННЫ
ШЛАГБАЎМ, -ма, М -ме
ШЛАКАБЕТОН, -ну, М -не
ШЛАКАБЛОК, -ка, ДМ -ку
ШЛАКАІІЁМЗА
ШЛАНГ, шланга, ДМ -гу, мн. -гі, -гаў
ШЛАФР0К, -ка, ДМ -ку. Уст.
ШЛЁЙКА, ДМ шлёйцы, мн. -кі, шлёек (у сукенцы, ка-шулі); шлёйкі, шлёек, адз. няма (тасёмкі для пад-трьімлівання штаноў)
шліфавАльна-аддзёлачны
ШЛІФАВАЛЬНЯ, Р мн. -няў
ШЛІЦ, шліца, М -цы, мн. шліцы, шліцаў. Спец.
ШЛЮБ, шлюбу, М -бе, мн. шлюбы, -баў
ШЛЮБАРАЗВОДНЫ
ШЛЮЗ, шлюза, М -зе, мн. шлюзы, -заў
ШЛЮПБЭЛЬКА, ДМ -льцы, Р мн. -лек
ШЛЮС, шлюсу, М -се. Спарт.
шляк, шляка, ДМ -кў, мн. шлякі, -кбў
ШЛЯХ, РД шляху, М (аб) шляху, але: на шляхў, мн. шляхі, -хбў. Але: Млечны Шлях (Ш — вялікае).
ШЛЯХЁТНЫ — ШЛЯХЁЦКІ — ШЛЯХЁЧЫ.
Шляхецкі і шляхечы супадаюць у знач. ‘які належыць шляхце, шляхціцу’, але шляхечы ўжыв. радзей. Дзед Хрушч, не даходзячы да шляхецкага пасёлка... гучным басам зацягнуў песню (Я. Колас). А жыў Лаўрэн з мазаля: хадзіў па багатых шляхецкіх хутарах (А. Якімовіч). Ён першы павёў вёску на пачскую зям-лю і шляхечыя хутары (К. Чорны).
Шляхецкі ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да шляхты, шляхецтва’ — гіст. ІПляхецкі кадэцкі кор-пус. Шляхецкае саслоўе. Тады мая жонка падала скар-гу ў шляхецкі суд (У. Дубоўка).
--- 425
Ш0УМЕН
Шляхетны ўжыв. у знач. ‘высакародны’ — уст. Уладэк са сваімі шляхетнымі манерамі і ліслівасцю стаў нялюбы і нават брыдкі (Р. Сабаленка). Апанас Сажал-ка, малады ў той час прадзед Міхася Сажалкі, леп- ‘ шага друга і памочніка Сапегі, не зважаючы. на свой шляхетны род, любіў бадзяцца з простымі валачобні-камі (М. Паслядовіч).
ШЛЯХЦІЦ, -ціца, ДМ -ціцу, мн. -цы, -цаў [не шляхціч] ШЛЯЯ, РДМ шляі, мн. шлёі, шлей шмАлец, -льцу, М -льцы ШМАТМЁСНЫ
ШМАТПЛЯМЁННЫ і ШМАТПЛЯМЁННЫ ШМАТСТУПЁНЬЧАТЫ
ШМАТ’ЯРУСНЫ
ШМУЦТЫТУЛ, -ла, М -ле. Спец.
ШНУР, шнура, М -ры, мн. шнуры, -рбў
шнэк, шнэка, ДМ шнэку
ШОК, РДМ шбку
Ш0КАТЭРАШЯ
ШОКЕР, -pa, М -рьі, мн. шбкеры, -раў
Ш0ЛАХ, РДМ -ху
ШОМПАЛ, -ла, М -ле, мн. шбмпалы, -лаў
шоп, шбпа, М шбпе, Р мн. шбпаў (магазін, абсталява-ны па заходняму ўзору)
ШОП-ТУР, шоп-тўру, М шоп-тўры і ШОПІНГ-ТУР, шбпінг-тўру, М шбпінг-тўры (турыстычная паездка за мяжу па спецыяльнаму маршруту)
Ш0ПІНГ, РДМ -гу (наведванне магазіна з мэтай купіць што-н.)
ШОРАХ, РДМ -ху, мн. -хі, -хаў
ШОРТЫ, -таў, адз. няма
ШОРЫ, шор і шбраў, адз. няма
ШОУ, [і дап. ШОЎ] нескл., н.
ШОУ-БІЗНЕС, шбу-бізнесу, М шбу-бізнесе [і дап. шоў-бізнес]
ШОУМЕН, -на, М -не [і дап. шоўмен]
ШОЎК
426 ---
ШОЎК, РДМ шбўку, мн. шаўкі, -кбў (пры ўказанні на гатунак)
ШОЎК-СЫРЭЦ, шбўку-сырцў
ШПАГАТ, -ту, М -аце (тонкая вяроўка; фігура ў гімнас-тыцы)
ШПАК, шпака, ДМ -кў, мн. шпакі, -кбў
ШПАКОЎНЯ, Р мн. -няў
ШПАНГОЎТ, -бўта, М -бўце
ШПАТ, шпату, М шпаце
ШПАТЭЛЬ, -ля, М -лі, мн. -лі, -ляў
ШПАЦЫР, -ру, М -ры (прагулка на свежым паветры)
ШПЕНЬ, шпяня, М -ні, мн. -ні, -нёў
ШПІГ, РДМ шпігу — ШПІК, РДМ шпіку. Розняцца зна-чэннем.
Шпіг. Прасоленае падскурнае свіное сала (у кавалках).
Шпік. Касцявы мозг. Спец.
ШПІЛЬ, шшля, М -лі, мн. шшлі, -ляў
ШПІНАТ, -ту, М аце
ШПІЦРЎТЭН, -на, М -не, мн. -ны, -наў. Гіст.
ШП0НА — ШПОНКА, ДМ шпбнцы, мн. шпбнкі, Р шпб-нак. Розняцца значэннем.
Шпбна. 1. Аднаслаёвая няклееная фанера. 2. У друкар-скай справе — металічная пласцінка, якая служыць для павелічэння інтервалу паміж радкамі ў наборы.
Шпбнка. Злучальная дэталь у якім-н. механізме, ма-шыне.
ШПРОТЫ, -таў, адз. шпрот, -та, М -бце (рыба), толькі мн. (кансервы)
ШПРЫНТОЎ, -бва, М -бве, мн. -бвы, -бваў. Спец.
ШПРЫЦ, шпрыца, М -цы [не шпрьіца, М шпрыцы], мн. шпрьіцы, -цаў [не шпрыцы, -цбў]
шпрыцавАнне
шпрыцавАць, -цўю, -цўеш, -цўе, -цўем ШПРЫЦОЎКА, ДМ -бўцы, Р мн. -бвак. Спец.
ШПУНТ, шпўнта, М -нце, мн. шпунтьі, -тбў
--- 427
штАнгенрэйсмус
ШПУНТАВАЛЬНЫ — ШПУНТАВЫ. Розняцца значэннем. Шпунтавальны. Прызначаны для шпунтоўкі. Шпун-тавальны станок. Шпунтавальны інструмент.
Шпунтавы. 1. Які мае шпунты (выступы, пазы). Шпун-тавая дошка. 2. Які складаецца з частак, злучаных пры дапамозе шпунтоў (выступаў, пазоў). Шпунтавая сценка.
ШРАПНЁЛЬ, Т -ллю, ж.
ШРОТ, шрбту, М -бце
ШР0ТАЛІЦЁЙНЫ
шрўбна-гАечны
ШРЫФТ, шрыфту, М -фце, мн. шрыфты, -тбў ШРЫФТ-KÄCA, шрыфт-касы, ж.
ШРЭДЭР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
ШТАБ, штаба, М -бе, мн. штабы, -ббў
ШТАБ-АФІЦЭР, штаб-афіцэра, ДМ штаб-афіцэру. Уст. ШТАБЕЛЬ, -ля, М -лі, мн. штабелі і штабялі, -ляў і -лёў штАб-кватэра, штаб-кватэры, ж.
ШТАБ-РОТМІСТР, штаб-рбтмістра, ДМ штаб-рбтмістру. Уст.
ШТАБС-КАПІТАН, штабс-капітана, М штабс-капітане. Уст.
ШТАМПАВАЛЬНЫ — ШТАМПОВАЧНЫ. Супадаюць у знач. ‘прызначаны для штампавання, штампоўкі’. Штампавальны (штамповачны) прэс.
Штамповачны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да штампавання, штампоўкі’. Штамповачная вытвор-часць. Штамповачны цэх. Штамповачная справа.
ШТАМПАВАННЕ — ШТАМПОЎКА, ДМ -бўцы, Р мн.
-бвак. Супадаюць у знач. дзеяння па дзеясл. штампа-ваць. Шпгампаванне (штампоўка) дэталей. Гарачая штампоўка.
Штампоўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘вырабы, зробленыя шляхам штампавання’ — спец., разм.
ШТАНГЕНГЛЫБІНЯМЁР, -pa, М -ры ШТАНГЕНРЭЙСМУС, -са, М -се
штАнгенцыркуль
428 ---
ШТАНГЁНЦЫРКУЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў і (радзей) ШТАНГЕЛЬ, -ля, М -лі, Р мн. -ляў
ШТАНДАР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў. Вайск., уст. штАтна-фінАнсавы
ШТОВЁЧАР, прысл.
ШТОГОД, прысл.
ШТОДЗЁНЬ і ШТОДНЯ, прысл.
ШТОЛЁТА, прысл.
ШТОМЁСЯЦ— ШТОМЁСЯЧНА, прысл. Супадаюць у знач. ‘кожны месяц’. Атрымліваць штомесяц (што-месячна) пасылку ад родных.
Штомесячна ўжыв. яшчэ ў знач. ‘за месяц’. Зарплата налічвалася штомесячна.
ШТОПАР, -ра (прылада) і -ру (фігура вышэйшага піла-тажу), М -ры, мн. -ры, -раў
ШТОРАЗ, прысл.
ШТОРМ, штбрму, М -ме, мн. штбрмы, -маў ШТОРМТРАП, па, М -пе
ШТОС, штбса, М -се (картачная гульня) ШТОСЬЦІ і штось, займ. няпэўны ШТОТЫДЗЕНЬ, прысл.
ШТОФ1, штбфа, М -фе, мн. штбфы, -фаў (мера) ШТОФ2, штбфу, М -фе (тканіна), мн. няма ШТРАФ, штрафу, М -фе, мн. штрафы, -фаў ШТРЫХ, штрыха, ДМ -хў, мн. штрыхі, -хбў ШТРЭЙКБРЭХЕР, -ра, ДМ -ру
ШТРЭК, штрэка, ДМ -ку
ШТУРМ, штўрму, М -ме
ШТЎЦЭР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў
ШТЫК, штыка, ДМ -кў, мн. штыкі, -кбў і ШТЫХ, шты-ха, ДМ -хў, мн. штыхі, -хбў
ШТЫКЕТНІК, -ка (плот, агароджа з вузкіх драўляных планак) і -ку (планкі, з якіх робяць плот — зб.), ДМ -ку штыль1, штыля, М -лі, мн. штылі, -лёў (стрыжань, шып) штыль2, штылю, М-лі (зацішша на моры, возеры і пад.)
--- 429
шчыгол
ШТЫР, штыра, М -рьі, мн. іптыры, -рбў
ШТЫФТ, штыфта, М -фце, мн. штыфты, -тбў штых гл. штык
ШТЭМПЕЛЬ, -ля, М -лі, мн. -лі, -ляў штэмпелявАць, штэмпялюю, -люеш, -люе, -лююць ШЎЛА, мн. -лы, шул і шўлаў, н.
ШУМ, шўму, М -ме, мн. шўмы, -маў
ШУРФ, шўрфа, М -фе, мн. шурфы, -фбў
ШЎФЕЛЬ, -фля, М -флі, мн. шўфлі, -ляў
ШХЁРЫ, -р і -раў, адз. няма
ШЧАДРЭЦ, Шчадраца, М Шчадрацы (Ш — вялікае)
ШЧАКА, ДМ шчацэ, мн. шчбкі (з ліч. 2, 3, 4 шчакі), шчок
ШЧАНЯ і ШЧАНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят — САБАЧАНЯ і САБАЧАНЁ, для або-двух РДМ -няці, Т -нём, мн. -няты, -нят. Супадаюць у знач. ‘дзіцяня сабакі’.
Шчаня ўжыв. яшчэ ў знач. ‘дзіцяня ваўчыцы, лісы’. Сабачаня ўжыв. яшчэ ў знач. ‘маленькі сабака’ — па-гардл.
ШЧАЎЕ, шчаўя, М шчаўі
ШЧ0ДРЫ. Кіраванне: на што. Шчодры на пахвалу. Шчодры на пачастункі.
ШЧОЛАК, РДМ -ку — ШЧОЛАЧ, Т -ччу, Р мн. шчбла-чаў. Розняцца значэннем.
Шчблак. Раствор, прыгатаваны з попелу, для мыцця бялізны. Перад самым захадам сонца Лукер’я пера-цёрла ў шчолаку бялізну і, ускінуўшы мокрыя жмуты на плечы, пайшла да ручая (А. Стаховіч).
Шчблач. Рэчыва, якое атрымліваецца пры злучэнні солі з кіслатой. Водны раствор шчолачы.
ШЧОЛАЧНА-КІСЛОТНЫ
ШЧЎПАЛЬЦА, мн. -цы, -цаў, н.
ШЧУР1, шчура, М -ры, мн. шчуры, -рбў. Заал.
ШЧУР2, шчўра, ДМ -ру, мн. шчўры, -раў (продак) шчыгол, -гла, М -глё, мн. шчыглы, -лбў
шчыпцы
430 ----
шчыпцы, -цбў, адз. няма [не шчьіпцы] шчыт, шчыта, М шчыцё, мн. шчытьі, -тбў ШЧЭБЕНЬ, -ню, М -ні
ШЧЭПА, мн. -пы, -п (чаранок высокасортнага дрэва для прышчэпкі; прышчэпленая расліна)
шчэць, Т шчэццю
ШЫВАРАТ-НАВЫВАРАТ. Устойлівы выраз. Разм.
ШЫЛА, Р мн. шылаў, н.
ШЫЛІНГ, -га, ДМ -гу
ШЫЛЬДА, ДМ -дзе, Р мн. -льдаў
ШЫМПАНЗЭ, нескл., м. (калі гаворыцца пра самку — ж.). Шымпанзэ гойдаўся на лілне. Шымпанзэ карміла сваё малое.
ШЫНЁЛЬ, шыняля, М -лі, мн. -лі, -лёў, м.
ШЫНШЫЛА, Р мн. -ыл, ж.
ШЫНЬЁН, -на, М -не
ШЫПШЫННІК, РДМ -ку
ШЫРАТА, ДМ -ацё, мн. шырбты, шырбт — ШЫРЫНЯ, ДМ -ш. Розняцца значэннем.
Шырата. І.Адлегласць ад экватара па мерыдыяну, выражаная ў градусах. 20° паўднёвай шыраты. 2. Мес-ца, мясцовасць, якія знаходзяцца на пэўнай адлегласці ад экватара. Расліны розных шырот.
Шырыня. 1. Працягласць чаго-н. у папярочніку. Шы-рыня ракі. Шырыня пакоя. 2. Перан. Уласцівасць шырокага. Шырыня інтарэсаў. Шырыня кругагляду. Шырыня душы.
ШЬІРМА, Р мн. шьірмаў і шырм
ШЫР0КА... і ШЫРАКА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову шырокі. Пішацца злітна з наступнай часткай слова. Шырока... мае па-бочны націск (шырокавяшчйльны, шырдкадастўпны, шырдкакалёйны, шырокапалосны, шырдкаэкрйнны). Шырака... пішацца, калі націск у другой частцы падае на першы склад (шыракагбрлы, шыракагрўды, шыра-калісты, шыракалббы, шыраканоска, шыракаплёчы).
шырОкафармАтны
--- 431
ШЭФ-П0ВАР
ШЫР0КАРАСПАЎСЮДЖАНЫ. Прым.
ШЫРОТНЫ. Прым. да шырата.
ШЫРСПАЖЫЎ, -ыву, М -ыве. Разм.
ШЫРЫНЯ гл. шырата
ШЫТА-КРЫТА, нязмен. Разм.
ШЫФАНЬЁР, -pa, М -ры і ШЫФАНЬЁРКА, ДМ -рцы, Р мн. -рак
ШЫФЕР, -ру, М -ры
ШЫФОН, -ну, М -не
ШЫФР, шыфру, М -ры
ШЭДЭЎР, -pa, М -ры
ШЭЗЛ0НГ, -га, ДМ -гу, мн. -гі, -гаў
шэйк, шэйка, ДМ -ку (танец)
ШЭЙПІНГ, РДМ -гу (фізічныя практыкаванні на трэна-жоры)
шэйх, шэйха, ДМ -ху, мн. -хі, -хаў
ШЭЙХ-УЛЬ-ІСЛАМ, шэйх-уль-ісламу (тытул галавы мусульманскага духавенства)
ШЭЛЕГ, -га, ДМ -гу, мн. -гі, -гаў. Уст.
ШЭРАВОКІ
ШЭРАГ, РДМ -гу
ШЭРА-ЗЯЛЁНЫ
ШЭРАНЬ, РДМ шэрані, Т шэранню, ж.
Ш0РСЦЕАПРАЦ0ЎЧЫ
ШёРСЦЕПРАДЗЁННЕ
шйрсцечасАльны
ШЭРШАНЬ, -шня, М -шні, мн. -шні, -шняў
ШЭРЫФ, -фа, М -фе, мн. -фы, -фаў
ШЭСЦЬ, РДМ шасці, Т шасцю
ШЭСЦЬДЗЕСЯТ, РДМ шасцідзесяці, Т шасцюдзесяццю
ШЭСЦЬСОТ, шасцісбт, Д шасцістам, Т шасцюстамі, М шасцістах
ШЭФ, шэфа, М -фе, мн. шэфы, -фаў
ШЭФ-П0ВАР, шэф-пбвара, ДМ шэф-пбвару
э
432 ----
э
Э, нескл. Як назва літары ўжыв. у н. р. Малое э. Пры ўказ. на гук прым. ужыв. у м. р. Э закрыты.
ЭВАКАПЎНКТ, -та, М -кце
ЭВАКУАЦЫЙНЫ
ЭВАКУАЦЫЯ, РДМ -цыі
ЭВАКУІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць, зак. і не-зак.
ЭВМ (электрбнна-вылічальная машына), нескл., ж. Пішацца вялікімі літарамі.
ЭГАЦЭНТРЫЗМ, -му, М -ме
ЭДЫКТ, -та, М -кце. Гіст.
ЭДЭЛЬВЁЙС, -су, М -се (горная травяністая расліна)
ЭЙФАРЫЯ, РДМ -рыі
ЭКАГЕНЁЗ, -зу, М -зе
ЭКАЛОГІЯ, РДМ -гіі
ЭКАНАМІЧНЫ — ЭКАН0МНЫ. Розняцца значэннем.
Эканамічны. 1. Які датычыць сукупнасці вытворчых адносін, гаспадарчага жыцця і пад. Эканамічны базіс. Эканамічная палітыка. Эканамічныя законы. Экана-мічны крызіс. Эканамічная нарада. Эканамічны ча-сопіс. Эканамічная геаграфія. 2. Выгадны ў гаспадар-чых адносіных. Эканамічны праект. Эканамічны рэ-жым. Эканамічная тэхналогія. Эканамічнае абсталя-ванне.
Эканомны. Які ашчадна расходуе што-н., спрыяе эка^ номіі і пад. Эканомны чалавек. Эканомнае расхода-ванне грошай. Эканомныя рухі.
ЭКАНОМІКА-ГЕАГРАФІЧНЫ
ЭКАНОМІКА-СТАТЫСТЫЧНЫ
ЭКАЦЫД, -ду, М -дзе (парушэнне прыроднай раўнавагі) ЭКВІВАЛЁНТ, -ту, М -нце
3K3ÄMEH, -на, М -не, мн. -ны, -наў — ІСПЫТ, -ту, М -ыце, звычайна мн. іспыты, -таў. Супадаюць у знач. ‘праверка ведаў’ і перан. ‘наогул праверка, выпраба-
--- 433
ЭКРАНІЗАВАЦЬ
ванне’. Уступныя экзамены (іспыты). Здаваць экза-мены (іспыты). Экзамен (іспыт) на мужнасць.
3K3AMEHÄTAP, -ра, ДМ -ру
9K3AMEHÄTAPCKI — ЭКЗАМЕНАЦЫЙНЫ. Розняцца значэннем.
Экзаменатарскі. Які мае адносіны да экзаменатара. Экзаменатарскі стол.
Экзаменацыйны. Які мае адносіны да экзамена. Экза-менацыйны білет. Экзаменацыйная сесія.
ЭКЗАТЫЗМ, -ма, М -ме — ЭКЗАТЬІЧНАСЦЬ — 3K3Ö-ТЫКА, ДМ -тыцы. Розняцца значэннем.
Экзатызм. Запазычанае слова, якое ўжываецца для на-дання мове мясцовага каларыту. Лацінізмы выкарыс-тоўваліся на правах экзатызмаў.
Экзатычнасць. Уласцівасць экзатычнага. Экзатыч-насць прыроды. Экзатычнасць краіны. Экзатычнасць пейзажу.
Экзотыка. Прырода, быт, культура і г. д. малавядомых краін, што здаюцца нязвычнымі для чалавека. Усход-няя экзотыка. Захапленне экзотыкай далёкіх краёў.
ЭКЗЕКЎТАР, -ра, ДМ -ру
ЭКЗЕКЎЦЫЯ, РДМ -цыі
ЭКЗЭМПЛЯР, -pa, М -ры
ЭКІПІРАВАННЕ — ЭКІПІРОЎКА, ДМ -бўцы. Супада-юцьу знач. ‘забеспячэнне ўсім неабходным’. Экіпіра-ванне (экіпіроўка) геалагічнай экспедыцыі.
Экіпіроўка ўжыв. яшчэ ў знач. ‘прадметы, рэчы, неаб-ходныя для экіпіравання’. Замяніць старую экіпіроў-ку на новую.
ЭКІПІРАВАЦЬ, -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць
ЭКОЛАГ, -га, ДМ -гу
ЭКРАНІЗАВАЦЬ, -зўю, -зўеш, -зўе, -зўюць — ЭКРАНА-ВАЦЬ, -нўю, -нўеш, -нўе, -нўюць. Розняцца значэннем. Экранізаваць. Стварыць (ствараць) фільм на падставе літаратурнага або тэатральнага твора, не прызначана-га спецыяльна для кіно. Экранізаваць п’есу Янкі Ку-палы «Паўлінка».
экс...
434 ---
Экранаваць. Засцерагчы (засцерагаць) каго-н., што-н. экранам ад знешняга ўплыву, пабочнага ўздзеяння. Экранаваць кабель. Экранаваць прыбор.
ЭКС... — прыстаўка, якая абазначае рух знутры наверх (эксгумацыя, экспатрыяцыя).
ЭКС---першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову былы. Пішацца праз злучок з наступ-най часткай слова, не скланяецца, мае націск (экс карбль, экс-міністр, экс-чэмпіён).
äKC-ВІЦЭ-ПРЭМ’ЁР, экс-віцэ-прэм’ёра, ДМ экс-віцэ-прэм’ёру
9KCKABÄTAP, -pa, М -ры
ЭКСКЛЮЗІЎНЫ
ЭКСКУРС, -су, М -се
ЭКСКУРСІЙНА-ТУРЫСТЫЧНЫ
ЭКСПАНАВАЦЬ, -нўю, -нўеш, -нўе, -нўюць
ЭКСПАйАТ, -та, М -аце — ЭКСПАНЁНТ, -та, М -нце.
Розняцца значэннем.
Экспанат. Прадмет, прадукцыя, якія выстаўляюць у музеі або паказваюць на выстаўцы для агляду. Агля-даць экспанаты. Музейны экспанат.
Экспанёнт. Асоба ці арганізацыя, экспанаты якой па-казаны на выстаўцы. Замежныя экспаненты.
ЭКСПАРТ, -ту, М -рце
ЭКСПАРТНА-ІМПАРТНЫ
ЭКСПАТРЫЯНТ, -та, М -нце
ЭКСПЁРТ, -та, М -рце [не эксперт] эксперыментАльна-даслёдчы ЭКСПЛУАТАВАЦЬ, -тўю, -тўеш, -тўе, -тўюць ЭКСПО, нескл., ж.
ЭКСПРАПРЫІРАВАНЫ
ЭКСПРАПРЫІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе, -руюць
ЭКСПРАПРЫЯЦЫЯ
ЭКСПРОМТ, -та, М -мце
&КС-ПРЭЗІДЭНТ, экс-прэзідэнта, М экс-прэзідэнце
--- 435
ЭКСТРЭМІЗМ
äKc-прэм’ЁР, 'экс-прэм’ёра, ДМ экс-прэм’ёру
ЭКСПРЭС, -са, М -се
ЭКСПРЭС---першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам маментальны, тэрміновы. Пішацца праз злучок, мае націск (экспрэс-аналіз, экс-прэс-дыягностыка, экспрэс-мётад).
экспрэс-інфармАцыя, экспрэс-інфармацыі, ж.
ЭКСПРЭС-ЛАБАРАТОРЫЯ, экспрэс-лабаратбрыі, ж.
(якая ажыццяўляе тэрміновыя аналізы)
ЭКСПРЭСІЯНІЗМ, -му, М -ме
ЭКСПРЭСІЯНІСТЫЧНЫ — ЭКСПРЭСІЯНІСЦКІ. Роз-няцца значэннем.
Экспрэсіяністычны. Які мае адносіны да экспрэсіяні-зму. Экспрэсіяністычны стыль.
Экспрэсіянісцкі. Які мае адносіны да экспрэсіяніста. Экспрэсіянісцкі гурток.
ЭКСТРА, прым. нескл. (самы лепшы — пра якасць, га-тунак). Масла экстра. Чай экстра.
ÖKCTPA... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае словам звыш, па-за, дадаткова. Пішацца злітна з наступнай часткай слова, мае пабоч-ны націск (экстраклас, экстраардынйрны, экстра-лінгвістьічны, экстралінгвістыка, экстразанальны).
3KCTPÄKT, -ту, М -кце
ЭКСТРАКТАВЫ і ЭКСТРАКТНЫ — ЭКСТРАКТЫЎНЫ.
Розняцца значэннем.
Экстрактавы і экстрактны. Прызначаны для вытвор-часці экстракту. Экстрактавы. (экстрактны) цэх. Экстрактавая галіна прамысловасці.
Экстрактыўны. І.Атрыманы шляхам экстрагавання. Экстракты.ўнае рэчыва. 2. Які мае ўласцівасць экст-ракту. Экстракггіыўны замяняльнік.
ЭКСТРАННАСЦЬ, РДМ -ці, Т -цю
ЭКСТРАННЫ
ЭКСТРАСЭНС, -са, М -се
ЭКСТРЭМІЗМ, -му, М -ме
ЭКСТЭР’ЕР
436 ---
ЭКСТЭР’ЁР, -ру, М -ры (знешні выгляд і склад цела жы-вёл). Спец.
ЭКСТЭРН, -на, М -не
ЭКСТЭРНАТ, -ту, М аце
ЭКСЦЭНТРЫК, -ка, ДМ -ку
ЭКСЦЭС, -су, М -се
ЭКЮ, нескл., м. і н. Залаты (залатое) экю.
ЭЛАСТАМЁР, -pa, М -ры
ЭЛЕКТАРАТ, -ту, М -аце
ЭЛЕКТРА... — першая частка складаных слоў, якая па знач. адпавядае слову электрычны. Пішацца разам з наступнай часткай слова, звычайна мае пабочны націск (элёктраабмбтка, элёктраакустыка, элёкт-рабрытва, электравбз, элёктрагрэлка).
ЭЛЕКТРАІСКРАВЫ [не электраіскравы]
ЭЛЁКТРАКААГУЛЯЦЫЯ
ЭЛЁКТРАПАВЁТРАРАЗМЕРКАВАЛЬНІК, -ка, ДМ -ку ЭЛЁКТРАПРАВОД, -да, М -дзе (сістэма для перадачы электрычнасці)
ЭЛЕКТРАПРОВАД, -ду, М -дзе (электрычны шнур) ЭЛЁКТРАПРЫВОД [не электрапрывад], -да, М -дзе элёктрастАлеплавільны
ЭЛЁКТРАХІМІЧНЫ
ЭЛЕКТРАШОК, -ка, ДМ -ку, Р мн. -каў
ЭЛЕКТРОМЕТР, -pa, М -ры
ЭЛЕКТРОН-ВОЛЬТ, электрбн-вбльта, М электрбн-вбльце
ЭЛЕКТРОННА-АПТЫЧНЫ электронна-вылічАльны ЭЛЕКТРОННА-ПРАМЯНЁВЫ ЭЛЕКТРОН-СЕКЎНДА, электрбн-секўнды, ж.
ЭЛЁКТРЫК, -ка, ДМ -ку. Інжынер-электрык. Рабочы-электрык.
ЭЛЕКТРЫК, прым. нязм. (блакітны колер з шэрым ад-ценнем)
электрыфікАцыя
--- 437
ЭМІГРАЦЫЯ
ЭЛІКСІР, -ру, М -ры
ЭЛІПС — ЭЛІПСІС, для абодвух -са, М -се. Розняцца зна-чэннем.
Эліпс. 1. Мат. Замкнёная крывая, якая мае такую ўласцівасць, што сума адлегласцей кожнай яе кропкі ад дзвюх дадзеных кропак застаецца пастаяннай. 2. Контур прадмета, які напамінае такую крывую.
Эліпсіс. Лінгв. Пропуск у мове якога-н. члена сказа, які лёгка падразумяваецца. Эліпсіс сказа.
ЭЛІТА, ДМ -Іце
ЭМБАРГА, нескл., н.
ЭМІГРАВАЦЬ— ІМІГРАВАЦЬ — МІГРАВАЦЬ, для ўсіх -рўю, -рўеш, -рўе, -рўюць, зак. і незак. Розняцца значэннем.
Эміграваць. Перасяліцца (перасяляцца) са сваёй айчы-ны ў іншую краіну.
Іміграваць. Пасяліцца (пасяляцца) у якую-н. краіну на пастаяннае або працяглае жыхарства (пра чужазем-Цаў).
Міграваць. Здзейсніць (здзяйсняць) міграцыю.
ЭМІГРАНТ — ІМІГРАНТ, для абодвух -та, М -нце. Роз-няцца значэннем.
Эмігрант. Чалавек, які перасяліўся са сваёй айчыны ў іншую краіну па палітычных прычынах.
Імігрант. Перасяленец з якой-н. краіны.
ЭМІГРАНЦКІ — ЭМІГРАЦЫЙНЫ. Розняцца значэн-нем.
Эмігранцкі. Які мае адносіны да эмігранта. Эмігранцкі пашпарт.
Эміграцыйны. Які мае адносіны да эміграцыі. Эмігра-цыйны рух.
ЭМІГРАЦЫЯ — ІМІГРАЦЫЯ — МІГРАЦЫЯ. Розняцца значэннем.
Эміграцыя. 1. Перасяленне са сваёй айчыны ў іншую краіну. 2. Знаходжанне за межамі сваёй айчыны ў выніку такога перасялення. Жыць у эміграцыі. 3. зб. Эмігранты.
ЭМПІРЫЯКРЫТЫЦЫЗМ
438 ---
Іміграцыя. 1. Уезд іншаземцаў у якую-н. краіну на па-стаяннае або часовае жыхарства. 2. зб. Імігранты.
Міграцыя. 1. Перасяленне народаў унутры краіны. Міграцыя насельніцтва. 2. Перамяшчэнне жывёл у сувязі са зменай умоў існавання або з праходжаннем цыкла развіцця. Міграцыя птушак. Міграцыя рыб.
ЭМПІРЫЯКРЫТЫЦЫЗМ, -му, М -ме
ЭНДШПІЛЬ, -лю, М -лі
ЭНЁРГАРЭСЎРСЫ, -саў, адз. няма
ЭНЕРГАХІМІЧНЫ
ЭНТАМОЛАГ, -га, ДМ -гу
ЭНЦЭФАЛІТ, -ту, М -і'це
ЭПАС, -су, М -се
ЭПІДЭМІЁЛАГ, -га, ДМ -гу
ЭПІЗОД, -ду, М -дзе
ЭПІЛЁПСІЯ
ЭПІЛЕПТЫЧНЫ. Прым. da эпілепсія, эпілептык.
ЭШЛОГ, -га, ДМ -гу
ЭПОНЖ, -жу, М -жы
ЭРГ, эрга, ДМ -гу, Р мн. эргаў. Спец.
ЭРУДЗІРАВАНАСЦЬ — ЭРУДЫЦЫЯ. Розняцца значэн-нем.
Эрудзіраванасць. Уласцівасць, якасць эрудзіраванага.
Эрудзіраванасць спецыяліста.
Эрудьіцыя. Начытанасць. Чалавек з вялікай эрудыцыяй.
ЭСЁНЦЫЯ [не эсэнцыя]
ЭСКАДРА, Р мн. эскадраў
ЭСКАДРАНЫ. Прым. да эскадра.
ЭСКАДРЫЛЛЯ, Р мн. эскадрылляў
ЭСКАЛЛТАР, -pa, М -ры [не экскалатар]
ЭСКВАЙР, -ра, ДМ -ру
ЭСК0РТ, -ту, М -рце [не экскбрт]
ЭСПАНДЭР, -pa, М -ры
ЭСТЭТ, -та, М -эце — ЭСТЭТЫК, -ка, ДМ -ку. Розняцца значэннем.
--- 439
этыл
Эстэт. Паклоннік прыгожага.
Эстэтык. Тэарэтык мастацтва.
ЭСТЭТЫЗМ, -му, М -ме — ЭСТЭТЫКА, ДМ -тыцы — ЭСТЭТЫЧНАСЦЬ — ЭСТЭЦТВА.
Эстэтызм і эстэцтва супадаюць у знач. ‘лішняя прыхіль-насць да знешняй формы на шкоду ідэйнага боку тво-ра’. Буржуазны эстэтызм. Буржуазнае эстэцтва. Эстэтызм ужыв. яшчэ ў знач. ‘схільнасць да прыгожа-га, да дасканалых форм’.
Эстэтыка ўжыв. у знач: 1. Навука аб прыгожым. Марк-сісцкая эстэтыка. 2. Сістэма чыіх-н. поглядаў на ма-стацтва. Эстэтыка Янкі Купалы. 3. Прыгажосць, мастацкасць чаго-н. Эстэтыка слова.
Эстэтычнасць ужыв. у знач. ‘уласцівасць эстэтычнага’. Эстэтычнасць карціны.
ЭСТЭТЫЧНЫ — ЭСТЭЦКІ. Розняцца значэннем.
Эстэтычны. 1. Які адносіцца да эстэтыкі. Эстэтычныя тэорыі. 2. Звязаны са стварэннем і ўспрыняццем пры-гожага. Эстэтычная функцыя слова. 3. Прыгожы. Эс-тэтычны плакат. 4. Прасякнуты эстэтызмам. Эстэ-тычны падыход.
Эстэцкі. 1. Які адносіцца да эстэта. Эстэцкія манеры. 2. 3 прэтэнзіяй на эстэтызм. Крытыкі эстэцкага ла-гера.
ЭСЭ, нескл., н. Кніжн.
ЭТАП, -пу, М -пе
ЭТНАГЕНЁЗ, -зу, М -зе
ЭТЫКА, ДМ этыцы — ЭТЫКЁТ, -ту, М ёце — ЭТЫЧ-НАСЦЬ, РДМ -ці, Т -цю. Розняцца значэннем.
Этыка. 1. Навука пра мараль як адну з форм грамад-скай свядомасці. Гегелеўская этыка. 2. Нормы па-водзін, мараль якога-н. класа, арганізацыі, прафесіі і пад. Урачэбная этыка.
Этыкёт. Устаноўлены парадак паводзін, формы абы-ходжання ў якім-н. асяроддзі. Дыпламатычны эты-кет.
Этьічнасць. Уласцівасць этычнага. Этычнасць учынку.
ЭТЫЛ, -лу, М -ле
этйласілікАтны
440 ----
этьіласілікАтны
ЭТЫЛБЕН30Л, -лу, М -ле
ЭЎКАЛІПТ, -та, М -пце, мн. -пты, -птаў (дрэва) і -ту (драўніна і зб.), М -пце, мн. няма
ЭЎФЕМІЗМ, -ма, М -ме
ЭФЁКТ, -ту, М -кце — АФЁКТ, -ту, М -кце. Розняцца значэннем.
Эфёкт. Моцнае ўражанне, зробленае кім-н., чым-н.; вынік якіх-н. дзеянняў, дзейнасці; прыёмы для ства-рэння моцнага ўражання. Высокі эканамічны эфект. Вытворчы эфект. Цеплавы эфектп.
Афёкт. Стан моцнага, але кароткачасовага нервовага ўзбуджэння. Быць у стане афекту. Пад уплывам афекту.
ЭФЁКТНЫ — ЭФЕКТЫЎНЫ — АФЕКТЬІЎНЫ. Розняц-ца значэннем.
Эфёктны. Які стварае моцнае ўражанне; разлічаны на эфект. Эфектнае адзенне. Эфектная жанчына. Эфект-ныя дасягненні. Эфектная поза.
Эфектыўны. Які прыводзіць да патрэбных вынікаў; найбольш дасканалы. Эфектыўны метад. Эфектыў-ная праца. Эфектыўныя спосабы барацьбы. Эфектыў-ная машына. Эфектыўнае лякарства.
Афектыўны. Павышана-эмацыянальны. Афектыўная лексіка.
ЭФЁКТНАСЦЬ — ЭФЕКТЫЎНАСЦЬ, для абодвух РДМ -ці, Т -цю. Розняцца значэннем.
Эфёктнасць. Уласцівасць эфектнага, здольнасць рабіць моцнае ўражанне. Эфектнасць рухаў.
Эфектыўнасць. Уласцівасць эфектыўнага, дзейнасць. Эфектыўнасць тэхнікі. Эфектыўнасць вытворчасці. Эфектыўнасць лекавых прэпаратаў.
ЭФІР, -ру, М -ры
ЭФІРНА-АЦЭТОНАВЫ
441
ЮХТОВЫ
Ю
Ю, нескл., н. Назва літары, якая абазначае: 1. Пасля зыч-ных — галосны «у» і мяккасць папярэдняга зычнага (люты — льуты). 2. Пасля галосных, «ў», раздзяляль-нага мяккага знака, апострафа і ў пачатку слова — два гукі: «й» і «у» (чытаю — чытайу, здароўю — здароўйу, Ілью — Ільйу, б’ю — бйу, юбілей — йубілей).
ЮБІЛЁЙ, -ёю, М ёі
ЮБІЛЯР, -ра, ДМ -ру
ЮНАЦКАСЦЬ — ЮйАЦТВА. Розняцца значэннем.
Юнацкасць. Уласцівасць юнага.
Юнацтва. 1. Юны ўзрост. Юнацтва паэта прайшло ў вёсцы. 2. зб. Моладзь. Юнацтва Беларусі.
ЮНГА, -гі, ДМ -гу, Т-гам, Р мн. юнгаў, м.
ЮНЁСКА, нескл., ж. (Камісія Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па пытаннях асвёты, навўкі і культўры)
ЮНІЁР, -ра, ДМ -ру
ЮНКОР, -ра, ДМ -ру (юны карэспандэнт)
ЮНІІАТ -та, М -аце (юны натураліст)
юннАтаўскі
ЮННАТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
ЮШТЭР, -pa, М -ры (прыбор). Але: Юпітэр (Ю — вялі-кае) — у астраноміі, міфалогіі.
ЮРЫСДЬІКЦЫЯ. Спец.
ЮРЫСКОНСУЛЬТ, -та, М -льце [не юрысткбнсульт]
ЮРЫСКОНСУЛЬЦКІ
ЮРЫСКОНСУЛЬЦТВА
ЮРЫСПРУДЭНЦЫЯ
ЮСТЬІЦ-КАЛЁГІЯ, юстыц-калёгіі, ж.
ЮСЦІРАВАННЕ. Тэх.
ЮТ, юта, М юце. Марск.
ЮХТ, юхту, М юхце
юхтовы
ЮШКА
442 ----
ЮШКА1, ДМ юшцы, Р мн. юшак. Металічная засаўка або кружок, якімі закрываюць адтуліну ў коміне.
ЮШКА2, ДМ юшцы. 1. Страва са свежай рыбы. 2. Суп з мучной, крупяной або іншай прыправай. 3. Жыжка якой-н. стравы
я
Я, нескл., н. Назва літары, якая абазначае: 1. Пасля зыч-ных — галосны «а» і мяккасць папярэдняга зычнага (мята— мьата). 2. Пасля галосных, «ў», раздзяляль-нага мяккага знака, апострафа і ў пачатку слова — два гукі: «й» і «а» (алея— алейа, без здароўя— без зда-роўйа, Ілья — Ільйа, яма — йама). Малое я.
ЯБЛЫК, -ка, ДМ -ку, Р мн. яблыкаў, м.
ЯБЛЫНЕВЫ — ЯБЛЫЧНЫ. Розняцца значэннем.
Ябльіневы. Які мае адносіны да яблыні. Яблыневы цвет. Яблыневае голле.
Ябльічны. Які мае адносіны да яблыка. Яблычны сок.
ЯБЛЫНЯ, РДМ -ні, Р мн. яблынь
ЯВАР, -ра, мн. -ры, -раў і -ру, мн. няма (драўніна і зб.) ягА, ягі: баба-яга. Пішацца з малых літар; як назва дзеючай асобы ў казках пішацца з вялікіх літар: Ба-ба-Яга.
ЯГДТАіП, -ша, М -шы
ЯГЕЛЬ, -лю, М -лі, мн. няма
ЯГНЯ і ЯГНЁ, для абодвух РДМ -няці, Т -нём, мн. -ня-ты,-нят
ЯДАВІТА-ЗЯЛЁНЫ
ядахімікАт, -ту, М -аце
ЯДЗЕРНА-АКТЬІЎНЫ
ЯДЗЕРНА-РЭАКТЬІЎНЫ
ЯДЗЕРНА-ФІЗІЧНЫ
ЯДЗЕРНА-ЭНЕРГЕТЬІЧНЫ
ЯДЛОВЕЦ, -лбўцу, М -лбўцы
--- 443 -
ЯЛАВІННЫ
ЯДОК, едака, ДМ -кў і (разм.) ЯДЎН, едуна, М -нё ЯДРО, мн. ядры, ядзер і ядраў
ЯДРОВЫ [не ядравы]
ЯЁЧНЯ і (разм.) ЯЁШНЯ, для абодвух РДМ -ні
ЯЗВА, ДМ -ве
ЯЗВАВЫ [не язвенны]
ЯЗВЕНІК, -ка, ДМ -ку. Разм.
ЯЗЁВЫ. Прым. da язь
ЯЗМІН, -ну, М -не
ЯЗЫЧНА-ПАДНЯБЁННЫ. Лінгв.
ЯЗЫЧНЫ. Язычны зычны. Язычныя мышцы. Лінгв., анат. ЯЗЬ, язя, М яз(, мн. язі, язёў
ЯЙКА, ДМ -ку, Р мн. яек — яйцо, -ца, М -цы, мн. яй-цы (з ліч. 2, 3, 4 яйцы), яёц, яйцам, яйцамі, яйцах. Розняцца значэннем.
Яйка. Яйцо хатніх птушак як прадукт харчавання. Купіў два дзесяткі яек. З’есці варанае яйка.
Яйцб. 1. Біял. Жаночая палавая клетка; яйцаклетка.
2. Састаў жаўтка і бялка, змешчаны ў шкарлупіне як зародак птушак і іншых яйцародных жывёлін. Куры-ца сядзіць на яйцах. Але ў асобных гаворках могуць сказаць таксама курыца сядзіць на яйках. 3. Зародак лічынкі насякомьіх, чарвей і пад.
ЯЙЦАКЛЁТКА, ДМ -тцы, Р мн. -так
ЯК БЫ, злучн.
ЯК БЬІЦЦАМ, злучн.
ЯКБНЁБУДЗЬ [не які-нібўдзь], займ. няпэўны.
ЯК'ІСЬЦІ, займ. няпэўны
ЯК-НЁБУДЗЬ [не як-нібўдзь], прысл.
ЯК-НІЯК, прысл.
ЯКЎТЫ, якўтаў [не якўт], адз. м. якўт, -та, М -ўце, ж. якўтка, ДМ -тцы
ЯЛАВІННЫ — ЯЛАВІЧНЫ — ЯЛАВЫ.
Ялавічны і ялавы супадаюць у знач. ‘зроблены са шку-ры каровы, якой больш як паўтара года’. Ялавыя (ялавічныя) боты.
ЯЛАЎКА
444 ---
Ялавы ўжыв. яшчэ ў знач. ‘бясплодны (пра карову)’. Ялавая карова.
Ялавічны ўжыв. яшчэ ў знач. ‘які мае адносіны да ялавічыны’. Ялавічнае мяса.
Ялавінны ўжыв. у знач. ‘пра зямлю, якую не аралі некалькі гадоў’. Ялавіннае поле.
ЯЛАЎКА, ДМ -аўцы, Р мн. -авак і ЯЛАВІЦА, Р мн. -іц ЯМБАХАРЭЙ, -эя, М -эі
ЯНКІ, нескл., м. (мянушка амерыканцаў, ураджэнцаў ЗША). Пра свой вадаспад не хлусілі канадцы, I янкі пра свой не манілі зусім (П. Панчанка).
ЯПОНА- — ЯПОНСКА-.
Япона-. Першая частка складаных слоў, што абазна-чае ‘які адносіцца да Японіі, японцаў’; пішацца праз злучок, мае націск. Япона-кітайскія адносіны. Япо-на-амерыканскія перагаворы.
Япбнска-. Тое ж, што і япбна-, але ўжываецца пера-важна ў адносінах да японскай мовы; пішацца праз злучок і мае націск. Японска-рускі слоўнік.
ЙРКА- — першая частка складаных прыметнікаў, якая па знач. адпавядае слову яркі ‘рэзкі па колеру’. Пішац-ца праз злучок, мае націск (ярка-жбўты, ярка-зялёны, ярка-сіні, ярка-чырвбны).
ЯРМО, мн. ярмы, ярмаў
ЯСАК, РДМ -кў
ЯСАКАР, -pa, М -ры, мн. -ры, -раў (дрэва) і -ру, мн. няма (матэрыял і зб.)
ЯСЕНЬ, -ня, М -ні, мн. -ні, -няў (дрэва) і -ню, М -ні, мн. няма (матэрыял і зб.)
ЯСЛІ, ясляў [не ясель], адз. няма
ЯСНАВЯЛЬМОЖНЫ. Гіст.
ЯСЯНЁЦ, ясянцў, М -цы
ЯСЯНЁВЫ. Прым. да ясень
ЯФРЭЙТАР, -ра, ДМ -ру
ЯХАНТ, -ту, М -нце
ЯХТ-КЛЎБ, яхт-клўба, М яхт-клўбе
445
ЯШЧАРКА
ЯХТКЛЎБАВЕЦ, -баўца, ДМ -баўцу
ЯХТСМЁН, -на, М -не
ЯЦВЯГІ, -гаў, адз. няма. Гіст.
ЯЦВЯЖСКІ
ЯЧМЁНІШЧА гл. ячнішча
ЯЧМЁННЫ і ЯЧНЫ. Супадаюць у знач. ‘які мае адно-сіны да ячменю; прыгатаваны з зерня ячменю і пра-дуктаў яго апрацоўкі’. Ячменны (ячны) колас. Ячмен-нае (ячнае) поле. Ячменныя (ячныя) крупы. Ячмен-ная (ячная) мука. Ячменны (ячны) хлеб. Ячменны (ячны) праснак.
ЯЧМЁНЬ1, -ню, М -ні (расліна і яе зерне)
ЯЧМЁНЬ2, -ню, М -ні (хвароба)
ЯЧНІШЧА і (радзей) ЯЧМЁШШЧА, для абодвух -ча, М -чы (поле, на якім рос ячмень)
ЯЧЭІСТЫ (са многімі ячэйкамі, порысты). Ячэісты бе-тон. Ячэістая цэгла.
ячэя, ячэі, Р мн. ячэй і ячэяў (у сотах)
ЯШЧАР, -pa, М -ры — ЯШЧУР, -ру, М -ры. Розняцца значэннем.
Яшчар. 1. Млекакормячае з прадаўгаватым, пакрытым рагавой луской целам, невялікай галавой і доўгім хва-стом. 2. Устарэлая назва некаторых вымерлых паўзу-ноў і земнаводных.
Яшчур. Вострая заразная хвароба буйной рагатай жывёлы і іншых парнакапытных.
ЯШЧАРКА, ДМ -рцьі, Р мн. -рак
Змест
ЗАМЕСТ ПРАДМОВЫ, Або Слова рэдактара........3
ЯК КАРЫСТАЦЦА СЛОЎНІКАМ....4
ПРЫНЯТЫЯ СКАРАЧЭННІ............ 12
БЕЛАРУСКІ АЛФАВІТ............ 15
СЛОЎНІК...................... 16
Даведачнае выданне
АРАШОНКАВА Галіна Уладзіміраўна, ЛЕМЦЮГОВА Валянціна Пятроўна
СЛОЎНІК ЦЯЖКАСЦЕЙ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ. ПРАВАПІС. ВЫМАЎЛЕННЕ. НАЦІСК. СЛОВАЗМЯНЕННЕ. СЛОВАЎЖЫВАННЕ
Рэдактар Ул. М. Сіўчыкаў Афармленне — М. В. Драко Камп’ютэрны набор — Р. Э. Свірская
Падпісана да друку з гатовых дыяпазітываў 30.06.2005.
Фармат 84 х 108'/32. Папера газетная. Друк афсетны, Ум. друк. арк. 23,52. Ул.-выд. арк. 13,07.
Тыраж 3000 экз. Заказ 1752.
ПУП «РАДЫЁЛА-плюс». Ліцэнзія №02330/0133315 ад 9.06.04.
Рэспубліка Беларусь, 220012, г. Мінск, пр. Фр. Скарыны, 72—12.
Пры ўдзеле ТАА «Харвест». Ліцэнзія № 02330/0056935 ад 30.04.04. Рэспубліка Беларусь, 220013, г. Мінск, вул. Кульман, д. 1, корп. 3, пав. 4, пак. 42.
Пры ўдзеле ТАА «Папуры». Ліцэнзія №02330/0056769 ад 17.02.04.
Рэспубліка Беларусь, 220113, г. Мінск, вул. Усходняя, 133—601.
Республнканское уннтарное предпрнятне «Нздательство «Белорусскяй Дом печатн». 220013, Мннск, пр. Незавнснмостн, 79.