Турэцка-беларускі размоўнік 1836 году

ТУРЭЦКА-БЕЛАРУСКІ РАЗМОЎНІК1836 ГОДУ 3 збораў Нацыянальнага Музэю Літоўскай Рэспублікі ў Вільні
TURKISH-BELARUSIAN PHRASE-BOOK OF 1836
TÜRKQE-BELARUSQA KILAVUZ YIL = 1836
NEW YORK
ТУРЭЦКА-БЕЛАРУСКІ РАЗМОУШК1836 ГОДУ 3 збораў Нацыянальнага Музэю Літоўскай Рэспублікі ў Вільні
TURKISH-BELARUSIAN PHRASE-BOOK OF 1836
TÜRKQE-BELARUSQA KILAVUZ YIL = 1836
NEW YORK
Прадмова, трансьлітарацыя, падрыхтоўка тэксту, публікацыя й камэнтары:
Галіна Александровіч-Мішкінене
Сяргей Шупа
Агульная рэдакцыя:
Сяргей Шупа
Copyright © 1995 by the Belarusian Institute of Arts and Sciences in the U.S.
ТУРЭЦКА-БЕЛАРУСКІ РАЗМОУНІК 1836 ГОДУ 3 ФОНДАЎ НАЦЫЯНАЛЬНАГА МУЗЭЮ ЛІТОЎСКАЙ РЭСПУБЛІКІ (№ 42)
Сярод усіх ведамых дагэтуль помнікаў пісьменства беларускіх татараў, створаных у беларускай мове на графічнай аснове арабскага альфабэту, прапанаваны тут увазе шаноўных чытачоў рукапіс вылуча- ецца сваёй унікальнасьцю. Сярод дзясяткаў кітабаў, тэфсіраў, хамаілаў і зборнікаў іншага роду, ён адзіпы прадстаўляе жанр слоўніка- размоўніка, практычна-дыдактычнага дапаможніка, значэньне якога выходзіць за межы замкнёнай этнарэлігійнай супольнасьці беларускіх татараў. I сапраўды, гэты слоўнік, які налічвае ў сабе каля 1000 лексы- чных адзінак у кожнай зь дзьвюх частак — беларускай і турэцкай — можна лічыць адною зь першых лексыкаграфічных працаў у гісторыі новай беларускай мовы. Важнасьць ягоная тым болыпая, што ён быў створаны ў часе, калі беларуская мова рэдка ўшаноўвалася пісьмоваю фіксацыяй, дый тыя тэксты, што знаходзілі сабе дарогу на рукапісныя й друкаваныя старонкі, у пераважнай большасьці ўяўлялі сабою запісы фальклёру. I таму ня можа быць абыйдзены ўвагаю помнік, у якім пісанае беларускае слова было не пасіўным аб’ектам рамантычнага сузі- раньня, а хавала ў сабе зарад функцыянальнае прыдатнасьці й праг- матызму, дапамагала чалавеку ў вырашэньні жыцьцёвых праблемаў, a таксама было мастком да ішпых культураў, прыладаю пашырэньня індывідуальнага сусьвету.
Турэцка-беларускі размоўнік (цяпер перахоўваецца ў Аддзеле рукапісаў Нацыянальнага Музэю Літоўскай Рэспублікі, №42 паводле вопісу Караімскага Музэю, адкуль ён паступіў) быў створаны, на думку А.Антановіча, не раней за 1836 год у Слоніме Мустафой Шагідзевічам (Ант., 90-91). Меркаваньне аб аўтары й месцы напісаньня грунтуецца на супадзеньні почыркаў размоўніка й Кітаба №39 з збораў таго самага
музэю: у Кітабе дакладна зазначаныя аўтар, дата й месца стварэньня. Дата ўзьнікненьня размоўніка была прыблізна вызначаная паводле вадзяных знакаў «18—36» на паперы рукапісу. Прыняўшы да ўвагі гэтую часавую мяжу, пры немагчымасьці больш дакладна датаваць помнік, у гэтай публікацыі дзеля зручнасьці мы ўмоўна называем яго «Турэцка-беларускі размоўнік 1836 году».
Сам жанр турэцкага слоўніка-размоўніка на нашых землях і ў нашых суседзяў не ўяўляе сабою нешта выключнае для таго часу. За- значым, што ў Рэчы Паспалітай ужоў 1615 годзе пабачыла сьвет першая спроба турэцка-полькае практычнае лексыкаграфіі — «Dictionarz Turecki о Bogu і SS. Jego, о niebie і о zywiotach, о dniach і czasiech wszela- kicli, o cztowieku i czlonkach jego, o sprawach i rzeczach potocznycli etc. przez Marcina Paszkowskiego» (Zajqczkowski, 5). У Pacei ў канцы XVIII — пачатку XIX стст. зьявіліся дзясяткі рукапісных і друкаваных гляса- рыяў, вакабулярыяў, слоўнікаў, размоўнікаў і іншых лінгвістычных дапаможнікаў для тых, хто меў патрэбу ў знаёмстве з турэцкай моваю (Кононов, 87-98). Найчасьцей спажыўцамі такой літаратуры былі ўдзельнікі ваенных дзеяньняў Расеі супраць Турцыі, што вызначала яе спэцыфічную прафэсійна-тэрміналягічную скіраванасьць. Ня дзіва, што адным з найлепшых лексыкаграфічных выданьняў з гэтага шэрагу былі «Основные правнла турецкаго разговорнаго языка. Карманная кннга для русскнхь вонновь вь турецкнхь походахь» О.Сянкоўскага, 4.1-2. СПб., 1828-1829.
Выразным кантрастам паводле зьместу да расейскай ваенна-лін- гвістычнай літаратуры выступае размоўнік М.Шагідзевіча. Першую згадку пра яго падаў Сьцяпан Туган-Мірза-Бараноўскі ў апісаньні збору рукапісаў у Муфціяце ў Вільні (RT, 1, 314-315). Размоўнік быў апісаны А.Антановічам у ягонай манаграфіі, дзе падаецца кароткая характарыс- тыка рукапісу і ўзоры тэксту (Ант., 90-93).
Тэматыка зьмешчанага ў турэцка-беларускім размоўніку матэ- рыялу даволі шырокая й разнастайная. Яна можа стацца крыніцаю зьвестак аб сацыяльна-эканамічным статусе беларускіх татараў, мігра- цыйных працэсах, характары іх дзейнасьці й занятках на тэрыторыі Асманскай імпэрыі. У размоўніку прадстаўленыя гэткія тэматычныя разьдзелы (у дужках — старонкі рукапісу): гандлёвыя кантакты (26, 66, 8а), знаёмства (За), мова й рэлігія (5а), чалавек і часткі цела (5б-6а), будаўніцтва (7а), сельскагаспадарчыя работы (7а-7б, 126), падзённая наёмная праца (8а-8б), наём фурманкі й падарожжа (86-96), жывёльны сьвет і паляваньне (9б-10а), адзеньне (Юа, 136), прыродныя зьявы (106, 12а), харчаваньне, посуд (11а-116, 14а), конь (116), збожжа й харчовыя прадукты (136), ваенная справа (14а-14б), забавы (156), лічэбнікі (166), дні тыдня (17а), прадметы побыту (176), пошукі працы й жытла (18а-
186), прывітаньні (19а), грошы (196), падарожжа праз Малдову (20а- 206). Асобнае ўвагі заслугоўваюць дзьве апошнія старонкі рукапісу — яны ўяўляюць сабою румынска-беларускі размоўнік з наборам самых патрэбных фразаў, неабходных пры «транзытным» праезьдзе праз Малдову й Валахію.
Цяжка сказаць нешта пэўнае пра паходжаньне й крыніцы раз- моўніка. Можна пагадзідца з А.Антаноівічам, што перад намі арыгі- нальпы твор, а ня сыгіс зь іншага (Апт., 91). Пра гэта сьведчаць лякуны як у турэцкай, так і ў беларускай частцы, прычым пекаторыя зь іх за- поўпспыя пазьней іншай рукою. Некаторыя недакладнасьці й адволь- насьці ў перакладзе лексычных і граматычных значэньняў дазваляюць прыпушчаць удзел у стварэньні размоўніка турэцкага інфарманта, які мог недастаткова валодаць беларускай мовай. На старонках 136-Іба і 17а-18а мовы «мяняюцца месцамі», там загалоўнымі словамі высту- паюць беларускія лексычныя адзінкі, да якіх падбіраюцца турэцкія эквіваленты. Зварачаюць на сябе ўвагу відавочна архаічныя лексэмы (асабліва ваеннае тэрміналёгіі: дзйда 14а, палаш 14а, лук 14а, стрелка 14а, фузййа 14а, крук 146), іх прысутнасьць не выключае выкарыстаньня аўтарам нейкіх даўнейшых крыніцаў.
Палеаграфічныя зьвесткі
Рукапіс напісаны ў сшытку з 22 аркушаў фармату 11,5 х 18 см, сшытым уручную льнянымі ніткамі, безь пераплёту. Папера пажоўк- лая, на ёй выяўляецца вадзяны знак ў выглядзе герба «Гурко» (Herbarz, I, 220). Абапал герба на аднолькавай адлегласьці пазначана прозьвішча «L.Hurko», а на с. 22а стаіць пячатка зь ініцыяламі «L.H.». Чарніла бу- рае, месцамі прасочваецца на адваротны бок аркуша. Фаліяцыя аркушаў (ужытая ў гэтай публікацыі для пазначэньня старонак: a - пярэдняя, 6 - адваротная адпаведнага аркушу) пазьнейшая сінім алоўкам (ад арк. 6 — простым алоўкам). Тым самым сінім алоўкам на вокладцы (1а) папісана: «Првнадлежнть Шегндевпчу», тамсама стаіць пячатка Муфціяту Рэчыпаспалітай Польшчы: «Mufti na Rzeczpospolita Polskq». Пячатка стаіць таксама на старонках 36, 46, 17а, 21а, 236.
Аб’ём размоўніка — 36 старонак, зь якіх 34 (26-206) напісаныя рукою Мустафы Шагідзевіча. Старонкі 4а-4б і 21а-22б пакінутыя пус- тымі. Старонкі 36, 66, 13a, 16а, 19а, 196, 20а запоўненыя не да канца. На старонцы — ад 4 да 8 здвоеных радкоў, якія складаюцца з паралельнага турэцкага й беларускага тэкстаў, часам паасобныя разьдзелы ад- дзяляюцца гарызантальнымі лініямі. На с. 96 лініямі выдзелены зага- ловак терас йнша гатунек мова йест. У ніжнім левым куце адварот- ных бакоў аркушаў 5-17 запісанае першае слова наступнага аркуша.
Тэкст напісаны старанна й акуратна, чытаеода лёгка.
Старонкі 1 б і 2а напісаныя адпаведна двума іншымі почыркамі. 2- гі пісар (16) разьмяшчае матэрыял слупочкамі й аддзяляе паасобныя словы вэртыкальнымі й гарызантальнымі лініямі. На гэтай старонцы зьмешчаныя паасобна выбраныя лексэмы з асноўнага корпусу размоў- ніка.
3-ці пісар (2а) разьмяшчае турэцкі тэкст роўным радком, пад якім наўскос падаюцца беларускія адпаведнікі. Беларуская мова гэтага пісара вылучаецца значнай колькасьцю русізмаў. Ягонаю рукою зробленыя таксама прыпіскі да тэксту М.Шагідзевіча на сс. За, 36, 76, 176, 196.
Моўныя асаблівасьці помніка
Аналіз асаблівасьцяў мовы беларускага тэксту размоўніка М.Ша- гідзевіча пацьвярджае меркаваньне аб тым, што ён быў укладзены ў Слоніме на матэрыяле мясцовых гаворак беларускай мовы. Сапраўды, у асноўных сваіх парамэтрах у ім адбіваюцца важнейшыя асаблівасьці гродзенска-баранавіцкай групы гаворак паўдзёнва-заходняга дыялекту. Трэба таксама адзначыць значную колькасьць палянізмаў у беларускай частцы размоўніка, якія складаюць да 10% усяго матэрыялу. Ва ўжыва- ньні палянізмаў не заўважаецца ніякай сыстэмнасьці, часта ў іншым месцы ім адпавядаюць паралельныя беларускія формы: бенде 8а і бўду 26, 11а; бендзе 86 і бўдзе 16, 106, 13a; бйлем 76 і бнв 6а, 12а; велкй Юа і велйкй 16, 106; йензйк 56 і йазйк 5а. У далейшым разглядзе палянізмы не бяруцца пад увагу, бо праблема ўзаемадзеяньня польскай і беларус- кай моваў у беларускіх тэкстах арабскае графікі патрабуе асобнага разгляду.
Разгледзім найболып характэрныя рэгіянальныя асаблівасьці беларускага тэксту размоўніка.
У галіне фанэтыкі:
а) пасьлядоўнае захаваньне этымалягічнага -о ў пасьлянаціскной пазыцыі ў канцавым адкрытым складзе: балото 12а, блйско 86, внсехло 176, войско 146, коло 15а, место 146 (ДАБМ, №14);
6) пасьлядоўнае ўжываньне -о на месцы -е у канцавым адкрытым складзе ў форме назоўна-клічнага склону адзіночнага ліку назоўнікаў ніякага роду зь мяккай асновай: насено 56, поло 136, одзено 66, ііедзено 11а, моро 15а, збожо 126, здаровйо 19а (ДАБМ, №17);
в) ужываньне -о ў ненаціскным канчатку назоўнага склону адзіночнага ліку прыметнікаў ніякага роду: хмурнойо 12а, сухойо 126, тойо 9а (ДАБМ, №115);
г) адсутнасьць падваеньня зычных на месцы старога спалучэньня -Hbj- : насено 56, одзено 66, йедзено 11а.
У галіне марфалёгіі:
а) утварэньне 2-ой асобы множнага ліку загаднага ладу дзеясловаў I спражэньня на -еце: не крйчеца 18а, йдзеце 20а (ДАБМ, №170);
б) пасьлядоўнае ўжываньне 3-яй асобы адзіночнага ліку цяперашняга часу дзеяслова ‘быць’ у форме йест (ДАБМ, №165);
в) форма на -о назоўніка мужчынскага роду тыпу ‘бацька’: дзацко 156 (ДАБМ, №91);
г) ужываньне вышэйшай ступені прыметнікаў з суфіксам -ш-: душшй 11а (ДАБМ, №130).
У галіне лексыкі:
Ужываньне лексэмаў сталавано 7а ‘сталяваньне’ (ДАБМ, №228), кузака Юа ‘кузурка’ (ЛА, 1, №365), вугол 14а ‘вугбль’ (ДАБМ, №190), йаблйк 136 (ДАБМ, №107), веле 16, 66 ‘шмат’ (СПЗБ, 1, 294).
Аналіз адпаведных. ізаглёсаў дазваляе даволі дакладна лякалізаваць месца бытаваньня зафіксаванай у размоўніку гаворкі паўдзённым захадам цяперашпяй Гарадзенскай вобласьці ўлучна з Слонімам.
У гэтай працы ня ставілася задачы вырашаць цюркалягічныя праблемы помніка. Аднак нават самы павярхоўны аналіз турэцкае час- ткі размоўніка выяўляе, што фанэтычная, марфалягічная, сынтаксы- чпая й лексычная сыстэмы тэксту далёкія ад нормаў літаратурнай турэ- цкай мовы разгляданага пэрыяду.
Шэраг моўных асаблівасьцяў турэцкае часткі (выпадзеньне інтэр- вакальных -g-, -у-: асі < agaci, yamur < yaginur, er < eyer; пераход пачат- нага ö- ў ü-: ürdek < ördek, üldü < öldü; зьяўленьне пратэтычнага y- перад ü-: yüzinü < üzünü, yüzüm < üzüm; прагрэсыўная асыміляцыя санорных: dinne < diiile; інфінітыў на -тауаі-іпеуе'. olmaya, ctkmaya, kepneye; асаблівасьці лексыкі: grah, budka', нехарактэрныя для турэцкай мовы сынтаксычныя канструкцыі: var mt onda beygir,; yoktur yamur; yok mi adam ru^^a bilen) дазваляюць выказаць меркаваньне, што сааўтар або інфармант укладальніка размоўніка быў носьбітам аднаго з балканскіх дыялектаў турэцкае мовы з прыблізпай лякалізацыяй на ўсходзе цяпе- рашняй Балгарыі (Kowalski; Nemeth). Гэтае меркаваньне ўскосна па- цьвярджаецца й сустраканай у тэксьце тапанімікай
Тэкст на румынскай (у тэрмінах размоўніка — малдаўскай) мове вылучаецца фанэтычнымі й граматычнымі недакладнасьцямі й, відаць, запісваўся на слых ад чалавека, для якога румынская мова ня родная. Ім мог быць, напрыклад, турэцкі інфармант, які ўдзельнічаў у складаныгі турэцка-беларускай часткі размоўніка.
Нягледзячы на некаторыя недакладнасьці ў перадачы лескычных і граматычных значэньняў, укладальнік Турэцка-беларускага размоўніка 1836 году даволі пасьпяхова справіўся з сваёй задачай, і размоўнік уяўляе сабою даволі каштоўны на той час дапаможнік для чалавека, якога жыцьцёвыя абставіны змушалі да падарожжа ў Турцыю.
Графіка-правапісныя асаблівасьці
3 гледзішча графіка-правапіснай сыстэмы Турэцка-беларускі размоўнік 1836 году у цэлым не адрозьніваецца ад іншых беларускіх помнікаў арабскае графікі тае пары. Правапісныя прынцыпы вытрыма- ныя даволі пасьлядоўна, за выключэньнем некатарых літараў не назіра- ецца істотных ваганьняў або варыянтнасьці ў перадачы паасобных гукаў.
Абазначэньне зычных гукаў.
Палятальныя/непалятальныя зычныя пасьлядоўная перадаюдца парамі выразна супрацьпастаўленых графэмаў:
т і ц’ — Ф і д і дз’ — j і /, к і к’ — j і d; с і с’ — і з і з’ — і j. Адхіленьні ад гэтага прынцыпу вельмі рэдкія: чловек 8а2, прйвет 6а4, злотйх9а.2, злото 1363, пйсталет 1461, дзевчата ІбаЗ, тут 1961. У расейскіх словах т’ і д’ абазначаюцца літарамі о і у покажйте 2а, Господйн 2а1.
с' у абсалютнай балыпыні выпадкаў перадаецца праз о выступае 12 разоў у ідэнтычнай пазыцыі — у складзе зваротнай часьціцы -се (5а2, 6аЗ, баб, 6а4, 6а7, 665, 9аб, 1064, 1161, ІЗаІ, ІЗаІ, 1463). Літара у помніку не засьведчаная.
Найбольш ваганьняў сустракаецца ў перадачы гуку з, колькасьць выпадкаў ужываньня разьмяркоўваецца амаль пароўну, прычым часьцей выступае ў пазыцыі перад галоснымі гукамі, — перад зычнымі.
Літары і j абазначаюць таксама й непалятальныя ц і дз (апошняе ў палянізмах).
Даволі часта на пісьме перадаецца аглушэньне звонкіх зычных на канцы слова: йец 16, 9а, 13a; нош 116.
Часта, пад уплывам графічных і фанэтычных асаблівасьцяў турэцкае мовы ў беларускім тэксьце назіраюцца ваганьні ў перадачы гукаў б/п і ч/дж (Ант., 217, 241): бост За, бўсцй За, джаго 18а.
Асаблівасьцю разгляданага рукапісу зьяўляецца даволі частае ўжывавьне для абазначэньня гуку ж літары 1 побач з j . Можна нават сьцьвярджаць што ў выпадках ужываньня j апошняе часта вельмі цяжка адрозьніць ад 1, асабліва ў канцавой пазыцыі. Наяўнасьць гэтай не засьведчанай А.Антановічам літары ў беларускіх тэкстах арабскае графікі адзначаюць у сваіх публікацыях іншыя дасьледнікі (Nadson, Meredith-Owens; Drozd).
Сярод асаблівасьцяў абазначэньня галосных гукаў можна адзначыць вельмі частае ўжываньне для гуку а замест аліфа з фатхой вэртыкальнае фатхі (гэты спосаб абсалютна пераважае ў спалучэньні зь літарамі j, j і j), а таксама вэртыкальнае кясры пад канцавым j.
Трансьлітарацыя беларускага тэксту была праведзеная паводле прынцыпаў, распрацаваных А.Антановічам у ягонай манаграфіі «Белорусскне тексты, пнсанные арабскпм пнсьмом, н нх графвко- орфографнческая свстема» (Ант., 192-194).
Улічваючы дыялектны характар турэцкага тэксту, пры трапсьлі- тарацыі было вырашана максымальна захаваць усе ягоныя фанэтычныя асаблівасьці, пазьбягаючы мадэрнізацыі і уніфармізацыі. Трэба зазна- чыць, што ў тэксьце назіраецда нямала адхіленьняў ад стандартнага ту- рэцкага правапісу, асабліва гэта датычыць правапісу зычных — у тэксьце вельмі часта парушаецца прынцып залежнасьці выбару літараў для абазначэньня зычных гукаў ад нёбнага сынгарманізму ў межах аднаго слова. Альтэрнатыўныя пары літараў і і о, і j і J, і j ужыва- юцца адвольна й непасьлядоўна як у словах з галоснымі пярэдняга, гэтак і задняга раду. Таму пры трансьлітарацыі кожная з гэтых параў перадавалася адзіным знакам: t, s, k, z.
Нёбны сынгарманізм, не перададзсны ў тэксьце дзеля непасьля- доўнасьці ўжываньня зычных літараў, адноўлены паводле нормаў стан- дартнай турэцкай літаратурнай мовы..
Спосабы перадачы ў трансьлітарацыі паасобных гукаў паказаныя ў табліцы на с. 10-11.
Да трансьлітарацыі румынскага тэксту былі ўжытыя тыя самыя прынцыпы, што й для беларускага.
=1 Q KO
4
^ко
K s
S K
Л
S 2
«
0
Я 2 =
5
?3
Сч
U p
cn
6
»
6,6’

П
n, n’
t J

T
T
t’

 

c
c’

ДЖ
ДЖ
c
4
4
a
X
X, x’
c
Д
д, д’
t
о
S г
ь
р
t
s
с
9 h
h
d
z
j
Г
z
j
s
§
s
z
t
Ж Ж
ДЗ дз, дз’
P P
3 3’
Ж Ж
C c’
Ш Ш Ji
C C
3 3 J
ц ц, ц’
T T J
пачатііая
Z
3
3
Ji
Ji
h

4
4
4
t
t
A
e
о о
Г
r, r’
I
t
A
a
f
Ф
ф, ф’
o
d

j
k
K
K
J
5
A
5
k
k
k’
J
d
£
S
n
—
—
JI
d
k

1
Л
л, л’
J
J
i
J
m
M
M, m’
1
r

-
n
H
H, H*
j
O’
*
j
h
Г
r, r’

4
A
V
B
B, в’, ў

j-
J
У
Й
Й

 

J

a/e
a
a
l-
a/e
e
э, a
-
i/i
Й
i, Ы

i/i
H
І, Ы
-
o/ö
0
0

u/ü
Ў
У
*
u/ü
У
У
f
Вэртыкальная фатха й вэртыкальная кясра перадаюцца вэртыкальнымі рысамі адпаведна над і пад літарай: а, й. ‘Айн 0 далучае да сябе галосныя падобна літарам для зычных гукаў: Jx ‘нлн. Аліф з мадой (і) перадаецца як а, зычныя з шадой пазначаюцца хвалькамі над літарай: м, н, т, ц.
КРЫНІЦЫ Й БІБЛІЯГРАФІЯ
Ант. — Антоновпч А. Белорусскне тексты, пнсанные арабскнм пнсьмом, н нх графнко-орфографпческая спстема. Впльшос, 1968.
Булыка — Булыка А. Лексічныя запазычанні ў беларускай мове XIV- XVIII стст. Менск, 1980.
ГСБМ — Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Вып. 1—. Менск, 1982.
ДАБМ — Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. Менск, 1963.
Запісы — Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. Кн.1—. Нью-Ёрк—Мюнхэн—Нью-Ёрк, 1952—.
Кононов — Кононов А. Нсторня нзученпя тюркскнх языков в Росснп. Ленпнград, 1982.
ЛА — Лексічны атлас беларускіх народных гаворак. T.1—. Менск, 1993—,
Нас. — Носовнч Н. Словарь б-Ьлорусскаго нарічія. Санкт-Петербургь, 1870.
СПЗБ — Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча. Т.1-5. Менск, 1979-1986.
Станкевіч — Станкевіч Я. Беларуска-расійскі слоўнік. Нью-Ёрк, 1989.
Bozkurt — Bozkurt F. Türklerin Dili. Istanbul, 1992.
Drozd — Drozd A. Chamaii Sobolewskiego H Rocznik Tatarow polskich. Gdansk, 1993. S.49-62.
Herbarz — Stupnicki H. Herbarz Polski. T.l-3. Lwow, 1855-1862.
Kowalski — Kowalski T. Les Tures et la langue turque de la Bulgarie du Nord- Est. Cracovie, 1933.
Nadson, Meredith-Owens — Nadson A., Meredith-Owens G.M. The Byelorussian Tartars and their writings // The Journal of Byelorussian Studies. Vol.II, No.2, Year VI. London, 1970. P.141-176.
Nemeth — Nemeth J. Zur Einteilung der türkischen Mundarten Bulgariens. Sofia, 1956.
RT — Rocznik Tatarski. T.l-3. Wilno-Zamos'c-Warszawa, 1932-1938.
TS — Türkte Sözlük. T.l-2. Ankara, 1988.
Zajqczkowski — Zajaczkowski A. Pierwsza pröba opracowania j^zyka turec- kiego w literaturze staropolskiej. Warszawa, 1938.
[la]
[16?
bismillahi rahmani rahimi
1
• sildim
обтар6

• makas
ножгіце®

• pan^ar
бўрак

• ben
йа

• ince
тонко

• sen
тй

• al
везмп

• ver
дай
2
• dur
стой

• duruyur
стайнц

• gabuk
прендког

• yemek«
бўдземд

• var mi vardir
чн йест

• var
йест

• amma
але
3
• nasli
какойе

• sesi
, голас

• ol zaman
тагдй

• ba§inda
на галаве

• yokdur
немаш

• dur
стой
4
• nasli
йак

• pek
моцно

• onlari
йнх

• ol kadar
такй

• 90k
много

• daha yacak*
йешче бўдзеж
5
• yaya§ yaya§
паволіі паволн
a Старонка 16 напісана рукою 2-га пісара (гл. с.6) і зьмяшчае паасобныя словы, выбраныя з асноўнага корпусу размоўніка 6 =пол. obtarl в =пол. поіусе г =пол. pr^dko Д Памылкова абсечаная фраза з 1 la2: уетек [yelim] ‘ежу [давай будзем есьці]’ — будзем [йесцй] е =рас. ж 3 10б7: daha уасак ‘яшчэ будзе йсьці дождж’
• odir budur
• lazim
• ne lazim
• ahga
• allah smarladik
6 • safa keldi ho§ keldi
• allah selametler
• biyük
• kügük
• olmayaa
7 • gabuk gabuk
• iizerinde
• unuttum
• kerek dilerser
8 • olmaz
• küg
• ‘aklim kayatti
• uldu
• dürlü dürlü §ey satarlar
• kerek
• bildim
• bilmedim
• olmadi
• layik
тойо гето треба нашто
грошн
бнвай здаров йец здаров шчаслпва дарога велнкн
малй
требаа
прендзей прендзей6 наверхў запомнав®
калп хочешг
нелзад
трўдно
розўм згўбнв стало
веле речей предайўц тогдае
знайў
не знайў не стало прнлнчннй, способннй, значптелнйй*
[2ар
• efendim bana kösterseniz fabrika tophane urda var yahya
• efendi risimci bu ‘atlari süzi ulsa
ГОСПОДНН покажнте мне фабрнкў топхаіР там йест йахйак
господнн хўдожнпк тў пмона слово бўдет
а Памылкова абсечаная фраза з 7б7: [lazim satin] оітауа дасл. ‘[трэба кўплю] ўзяць’ — треба [купйц] 6 =пол. pr^dzej в тур. 1 sg.; запомнав < пол. zapo- mniatfem] г тур. 3 sg. д =рас. е =рас. ж =рас. 3 Старонка 2а напісаная рукою 3-га пісара (гл. с.б) * < тур. tophane ‘арсэнал, артылерыйскі завод’ к Ула- снае імя
3
* qa‘duna
снденнйе

• qu‘üdun6
снденнйе

• qa‘adaB
сндет

• agzi
рот

• burunu
HOC

• yüzinü
лнцо, твар
4
»teni
• tugrir
стан

• yapragi
лнст

• kü[be]ki«
пўп

• kübeg
пўп

• yelime
йесце

• ta‘am
потравў
5
• buyurum
прошаж

• buyur3
чего3

• ne var ne yok yeniden
што чўвац новаго

• varmadi
не бйл
6
• vardi
бйл

• var mi
чн йест

• yok
нет

• nederler
начто

• dur
стой

• bunda
тўт

• yaya§
паволн
7
• hemen'
нелза'

• daha
йешче

• biyük
велнкй

• kü^ek
малй

• sofra
стол

• duruyur
стайнц
8
• dürlü
род сорт ‘нлн гатўнек
Тры арабскія словы г Няяснае слова, пакінутае ўкладальнікам безь перакладу. Магчыма =тур. dogru д Памылкова напісанае слова, выпраўленае побач е тур. 1 pl. imperat.:‘давай паямо’ ж=пол. prosz^ 3 Ветлівае перапы- таньне, ‘калі ласка? чаго жадаеце?’. Гл. тс. 6а3, 6а7 1 =рас.; тур. hemen ‘зараз жа, адразу; амаль што’. Пераклад памылковы, магчыма пазычаны з 10б6
1 • ben bunu satanm kim
isterse satin aim
• istemem
2 • daha kendi gezerima
• kendi kullarimn
3 • ne kadar pahasi
• ka? gru§6
4 • satar misin bunu bu §ey
• nerede satarlar
3 • davranma ate§ yokarim»
• bir damlar
[3a]
1 • bir anadan biz karde§im
• ben biyük
2 • nasli senih ismi
• benim ismi
• ya bunun ismi
3 • ben bukiin uruc tutaynm
4 • ka? kiin bayrama
• bir hafta
•3ka?dur
• su
• ol kadar
6 • mezata ver
• 3olmadi
йа гето прадайў хто хоче кўпмц собе ніі хачў
йешче сам йездзпца сам бўду зажнвац йак йано дораго колко левав6 прадайеш тй гетўйў реч гдзе прадайўц
адной маткіі мй брацед
йа старшп
йак твайо пме
майо пме
йак йаго нме
йа сагона босте трпмайў за много дзон байрам* адзнн твдзен
сколко
вода
такой3
бўсціі' на лнцптацнйў*
не хватпло3
а тур. ‘яшчэ сам езьдзіць буду’ 6 груш (< лац. grossus; тс. куруш або піястар), грашовая адзінка Асманскай імпэрыі, срэбная манэта, уведзеная султанам Сю- лейманам II у 1687 г. У Рэчы Паспалітай традыцыйна называўся левам 8 тур. ‘ня рухайся, буду страляць’ г тур. ‘адна кропля’ Напісана рукою 3-га пісара Д браце — voc. sg. е [п-] ж < тур. bayram ‘сьвята’; магчыма, курбан-байрам 3-3 5-ты радок і другое слова 6-га напісаныя рукою 3-га пісара * [п-] к < пол. licytacja
• aben
• sen
[5a]
1 • bari hudadan6
• kerek dilerse türk dili ükrenmeye ürötmeye
2
• bilmeli bu süzleri
• bu ‘atlari
• her §eye
3 • nederler
• kerek dilerse
• bilmeli
• §itmeli
• dinnemelir
4 • kulak utut dinne hem
i§it müsülman dili islam dini
5
• layikdur hem farz erlere hem ‘avretleri
6 hem gu^aklan
• size ve bize
• lazim
• minasib
• allah te‘ala yardim ayleye
• hem bu dunyada
• hem ahiretde
йа тй она
од бога жедайў6 калн хочеш тўрецкаго йезнка розўмец наўчнцсе знацп гетнйе слова гетнйе нмона
на вппістко®
нашто
калн хочеш
розўмец
слўхац
послўшнемўг
ўхо трнмай прнслўхай йешче н чўй мўсўлманскн йазіік нсламскей верй належй фарзд мўшчнне йешче н кобетам йешче н дзецем
вам іі нам треба належйе боже допомажй йешче на гетпм свеце йешче н на тамтнм
свеце
а-а Тэкст на старонцы 36 напісаны рукою 3-га пісара 6 тур. ‘ад Творцы Ўся-
вышняга’ в =пол. wszystko г тур. necessitativus: ‘трэба, неабходна слухаць’ д < тур. farz (< ар.) ‘належныя ўчынкі й паводзіны як рэлігійны абавязак мусульманіна’ е =пол. nalezy
7
• lazimdur bilmeli
• bu miibarekadili
• bu süzleri
• kerek namazda
• ve kerek kabirde
• ve kerek du‘ada
• her yerde
• iski iski
• evveli allah
• kök yaratti
• meleke yaratti
• yildiz
• ay
• kiine§
• sunra yer adam peygamber yaratti
• bir adam
• ba§i
• ‘ahzi
• tuhum
• dudaklan
• di§leri
• dil
• küzleri
• percem
• ka§Ian
• kirpekleri
• can
• yiirek
• сікегл
•§kenbeM
• barsaklari
потреба знацн гетіі внншўйўайензнкб гетнйе слова
хоц ў немазе® хоц ў магнле хоц ў дў‘аііг на кажднм мейсцў од давнейшаго часў' бершйд бог небо ўтворнл небое ўтворнл зорй
месец слонце
потнм з земнж адам пророка ўтворнл йеден чловек3
галава
рот
насено
гўбй зўбй йезнк
очіі
ВЛОСІІ'
брова
вейалкнк
дўша серцо вантробйл плахіі (?)м кншкіі
а тур. mübarek (< ар.) ‘блаславёны’ 6 =пол. j^zyk в < тур. namaz (< фарс.) ‘ма- літва ў ісламе’ г < тур. dua (< ар.) ‘малітва, зварот з просьбай да Бога’ д [п-] е тур. теіек ‘анёл’ ж =пол. z ziemi 3 =пол. jeden cziowiek 1 =пол. wtosy к веялкі ‘вейкі’ (СПЗБ, 1, 305) л тур. ‘печань; лёгкія’ м сг.бел. флякй ‘трыбухі, рубцы’ 1578 (Булыка, 117); форма пляхі не засьведчана
• eilen рўкн
• parmaklari палціі
[6a]
1
• timaklan
НОГЦП

• ayaklan
НОГЙ

•tapoklan
КОСТКЙа

• dizleri
калеші

• kübeg
бўп6

• zekeri
шлўнек8
2
• sa‘a
здаров

• hasta
хорйг

• üldü
ўмард

• ecel keldi
смерц прмшлее

• kitdi
пашов

• keldi
прншов
3
• kaldi
заставсе

• vardi
біів

• varmadi
не бпв

• var mi
чн йест

• yok
немаш

• buyur
прошаж
4
• asselam ‘eleykiim
прнвет

• nicesi keyfe ne imi
йак се тн маш3

• §ükür elhamdü lillahi
хвала богў
5
• ne var ne yok yeni
што чўвац новего*

• sa
здаров

• hasta
хорйк

• ecel keldi
смерц прпшла
6
• kitdi
пашов

• keldi
прішіов

• kaldi
заставсе
a ‘косткі на назе, шчыкалаткі’ 6 [п-] ® тур. zeker ‘membrum virile’. У гэтым
значэньні шлунек выступае і ў кітабе Казанскага Ўнівэрсытэту (76а7) (Запісы, 21, 110); у іншых гаворках значэньне не зафіксавана. Магчыма, кантамінацыя словаў шлункі, шлуньне ‘вантробы’ і пол. czlonek г =пол. chory я =пол. umarl е Пра -е замест -а: Ант. 285 ж [-а], недакладнае напісаньне 3 =пол. jak sif ty masz; nap. 6a7 1 =пол. nowego к =пол. chory
• vardi
• varmadi
• varmi
• yokdur
• buyuP
• asselam ‘eleykiim
• nicesi keyfe ne imi
[66]
1 • §ükür elhamdü lillahi
• ne var ne yok yeniden
• sen nicesi keyfe ne imi»
2 • elhamdü lillahi
• nereden kelüb
• stanbuldan keldim«
3 • §urgu‘a kiderim
• pazara kiderim
• itmek а1іптж
4 • et
• i§i var
• kag para hargatü
• yikir[mi] be§
5 • rubasi kaydinv1
• ko§andimM
• eylenmem«
6 • beraber kiderim
• bir sa'at
бнв
не бнв
чн йест
немаш
чаго3
внтане
йак се тн майеш
хвала богў
што чўвац новего6
хвала богў
сконт пдзешг станбўлў прпшовя до рушчўкуе пайдў на таргавпско пайдў хлеба узацж
менса3
дзело йест
веле пар' експенсовалк двацац пац одзено ўложнцл подпасацсем
зачекай1*
разем пойде0 йедней годзіінй"
[7a]
1 • ev yabmaya
дом робнц
а гл. 2а5 6 =пол. nowego » Фраза пакінутая безь перакладу. Гл. 6а4, 6а7
г =пол. skqd idziesz д тур. 1 sg; станбўлў < з станбўлў е Рушчук (тур. Ru§- ?uk), турэцкі назоў балгарскага гораду Русэ ж тур. ‘хлеба вазьму’ 3 =пол. mifsa * Пара (тур. para < фарс.), у XVII-XX стст. срэбная, ад 1844 медная Ma- Hara (40 пара = 1 груш) к =пол. ekspensowac ‘выдаткаваць’ л тур. 1 sg praet. м тур. 1 sg praet. м тур. ‘я доўга не затрымаюся’ 0 =пол. razem pöjd% п =пол. jednej godziny
• pen? eri
• kapi
• soba
• ev tavani
2 • hazir oldu
• satacayim
• kiderim gayri memlekette
3 • tarla siirmeye
• tepeye komalir
• eve kidermeli
• ka? araba
4 • har?attim
• sattin
• ah?a
• as
• mapeticay*
• ödün? aliram
5 • ot bicmeye
• urak bicmeye
• dövmeli'
• deyermene ?ekmeliK
6 • un iitmeye
• itmek bi§ür
• daha kazanayam
• i§i kalmadi
[76]
1 • düv§ürmeyeM
• kuru mi
• ?iH
окна
дзверй пеца сталавано6
гатово стало
предам
пайдў до ііншаго мемлекетув орац
ўкопйг
додому справадзнц веле фўрд
зекспенсевал6
кўшіц грошей мало
пазнджў3 коспц
жац бнц' до млпнак на мўку малоц хлеб печн йешче заробел робота не стало
сено грапцем цн сўхо мокро"
а =пол. ріес 6 сталяваньне ‘столь’ (СПЗБ. 4, 568; ДАБМ, №228) в тур. тет- leket (< ар.) ‘краіна, край; акруга, раён’ г тур. ‘наверсе пакласьці’, беларускі адпаведнік няясны Д ст.бел. фура ‘вялікі воз’ 1578 (Булыка,120) е гл. 6б4; [- о-] недакладнае напісаньне (прапушчаны j) ж Слова няяснае, пакінутае ўкла- дальнікам безь перакладу 3 [-ч-] ‘ тур. necessitativus: ‘трэба біць, таўчы,
малоць’ к тур. ‘да млына трэба завезьці’ л =пол. zarobif м тур. ‘зьбіраць’; [-н] магчыма, памылка (фатха замест кясры) н тур. ‘раса’; мокро — кантэкстуальны эквівалент
• beygir ver
конў дай
2
• ko§ arabaya beygiri
ў вос запрагай кона

• 90k eylendi
веле забавнл

• olmaz
неможно

• kü9
трўдно
3
• ‘aklim kayatti
розўм апотерала
4
• öküz
вол

• inek
крова6

• buza
целев

• beygir
кон

• at ta§akli«
окерг з йайкамнд

• manda öküz
бўйвол
5
• sütlü inek
млечне кровае

• fena beygir
блапі кон

• kart ayaklan
старй ногй

• satanm
предам

• panayir
кермапі
6
• hevesim var mal satin
мам охота* кўшіц

olmaya
йекего3 товарў

• sevdim
лўбе'

• sevmedim
не лўбек
7
• vardim
бнлемл

• varmadim
не бнлемм

• lazim satin olmaya
треба кўшіц
[8a]
і
• pazar
таргавнско

• ali§ veri§H
гандал весцн1*

• bezirgan
кўпец

• lazim ketürmeye0
треба на кермаш0
2
• adam 90k
веле лўдзей

• adam9a kezer
йак чловек ходзнц
а'а Слова дапісана рукою 3-га пісара 6 =пол. krowa в =пол. сіеі^ г =пол. ogier; [-г-] дтур. ‘непакладаны конь’; прьіклад даслоўнага перакладу е=пол. mleczna krowa ж =пол. main ochot^; пра -а на месцы Ант., 344 3 =пол. jakiego ' =пол. lubif к =пол. nie lubiq л =пол. bylem м =пол. nie bylem н тур. ‘гандаль’ 0 тур. ‘трэба несьці’
• bildim

• bilmedim
• uldu
3
• olmadi
• dürlü dürlü §ey satarlar
• ejderhar
• yoluylan
4
• orma kideceyim
• odun kes
• varmam
• i§i var*
• kidmem
5
• bir yere
• bir kag kün sunra
• evde i§ var
6
• bo§lu i§leri
• odun keseyim
• kestim
• hazir
• ba§ka yere
7
• kideceyim
• keyfi"
• beygir yokdur
• pek savukdur
[86]

і
• kirn biliyir ulacak
• daha umudum van5
• kiderim
2
• meyva aci
знама не знам6
стало
не стало
веле речай предайо» змейеватйг
дарога
до ласўд пойедў дрова рубай не бендее
ннша дзелож
не пуйде3
нн на йедно мейсцо после кнлка' дней потемў
удома работа йест та пружнак работа дрова ронбацл ронбалм гатовнйе
за ннпшм пойедў марўда« кона немаш барздо знмно0
хто кедй бендзеп йешче на мнслах йестр пўйдес
фруктове древо
а=пол. znam 6 =пол. nie znam в Пра -о на месцы -q: Ант., 340 гтур.‘дракон’; бел. адпаведнік няясны Д =пол. do lasu е =пол. nie Ь^ ж тур. ‘справа ёсьць’
3 =пол. nie pdjdf * =пол. кііка к =пол. prdzna л =пол. rqbac м =пол.
rqbal[em] н тур. keyif ‘самапачуваньне; добры настрой; асалода; жаданьне, прыхамаць’; беларускі адпаведнік няясны ° =пол. zimno п =пол. kiedy b^dzie
Р тур. ‘яшчэ маё спадзяваньне ёсьць = яшчэ я спадзяюся’ с =пол. pöjd$
• gikarmaya
добпваца
• diktim elma ‘annul
посадзнл йаблонкн

грўшкм
3 • meyva aci
древо фрўктове
• izin yokdur
позволена не мам6
• babam salvarmayir
оцец не пўшчав
4 • istimem bu i§leri
нехца тей работаг
• vazke§tim bu §eyleri
йа остонпнл тей работнд
5 • sa tarafina
права стронае
• sol tarafa
лева стронае
6 • evde mi senin evsahabi
ўдома твой гаспадар
• evdedir
ўдома
• ne lazim
нашто
• var mi onda beygir
чп йест кон
7 • vardir
йест
• ben yola kitmeye
йа в дарогў йехац
• uzak mi
чн далеко
• yakindir
блпско
[9a]

1 • pek uzak diyelildür
нп далеко
• ah§ama keliris
до ахшаму* пріійедзем
• peki
добре
• ne verersinis3
што дасн3
2 • niy istersen
што хочеш
• bir altmi§lik' verirsin kiderim
шесц злотах' каліі дасн

пойеду
• peki
добре
3 • ko§ beykiri arabaya
в вос кана запрагай
• eylen azacik
зачекай трохо
• ben keyderim evine
йа пайдў дадому
4 • §eyleri alinm
речн заберў'
• keldin miK
чй прншовк
• hazir mi
чн гатов
а ‘здабываць’ 6 =пол. pozwolenia nie mam в =пол. ojciec nie puszcza г =пол. nie chc% tej roboty a =пол. odstqpU[em] tej roboty e-non.strona ж <тур. ah fam ‘вячэрняя малітва’ 3 тур. 2 pl ' тур. altmiflik ‘60 пара’ к тур. 2 sg
• hazir
• utur arabaya
5 • yola kit
• ?abuk kit
• kov beygiri
• dur
• ben inenm arabadan
6 • sualederim
• iyi yol
• sorsana
• hayda kit
• o semte kit
7 • yaya§ yaya§ gimdi kit
• yakindir
• kürünüyurB
• bu mi yen odir
[96]
1 • odir budur
• bu eve kelr
• gak buraya avluya
• dur bunda
2 • lazim inmeye
• veryim bäna ah^a
• al camm
• hayda kit
3 • evine kit
• allaha smarladik
• safa keldi ho§ keldi
4 • allah selametler
• sala^aklarlan
5 • §imdi ba§ka dürlü
siilemesi vardur
гатов
садай на вўса на дарогу йец прендко6 йец паганай кана стой
йа злезў з воза запнтайўсе чн добре дарога сшітай
йец
в гетуйу старану паволп паволн цшіер йец блнско
вже тойо мейсцо впдацв цн гето тойо мейсцо
тойо гето под гетн домг на гетн двор стой гетад треба злесцн дайце мне грошн вазмн дўшае йец сабе назад дадому йец бўвай здаров йец здаров шчеслнва дарога здаров сабе йец терасж ннша гатўнек мова йест
а =пол. wöz 6 =пол. pr^dko в тур. ‘відно’ г тур. ‘пад гэты дом едзь’ Д гэтта ‘вось тут’ (Станкевіч, 208) е тур ‘душа мая; даражэнькі’ (афэктыўны зварот) ж =пол. teraz
6
7
• ауі
• kurt
• tilki
• tav§an
• canavarlan
• orman ku§lar
• yaban ku§lar
• ufak ku§lar
медзвец ВІІЛКа лнс зайонц6 зверй лесніійе пташкн дзнкев пташкн малег пташкн
[Юа] і
• yaban ürdek
дзіжа качка
2
• yaban tavuk
• yaban kurka
• kaz
• di§i
дзнка кўра дзіжа ннднчка гўс
самнца
3
• buldum
• tepeledim
• yavru
• yavrular den tuttum
• incidmedim
нашов«
пабнв
дзецн
дзецей жнвнх полапал
не загабале
4
• ‘atmaca ku§*
• kara ku§3
• karga
• hacacik
велкн птахж чарнй птах3 врона’ йескулкак
5
• yari beyas yan siyah bu da karga71
• ürdek
• kevergin
• sinek
то йест срогал
качка голўб мўха

• bügek
• yihn
кўзака« вўж
а =пол. wilk 6 =пол. zajqc в =пол. dzikie г =пол. male д Дзеясловы ў радкох 2-3 — у 1 sg е =пол. nie zagabal[em] ‘не зачапіў, не пакрыўдзіў’ ж тур. ‘ястраб, малы шуляк’ (даслоўна ‘ястраб птушка1) 3 тур. ‘назоў чорных птушак з пароды арлоў’ (TS, 793) 1 =пол. wrona к =пол. jaskdtka л =пол. sroka, sraga; тур.
‘палова белая, палова чорная — гэткая варона’; беларускі адпаведнік “падсумоў- вае” турэцкае тлумачэньне або адказвае на яго як на пытаньне, між тым сарока па-турэцку будзе saksagan м кузака ‘кузурка’ (СПЗБ. 2, 558; ЛА №365)
• kurt
• kezeyir
• ^ekerdek
6 • mahluk gokdur8
• kügük orman
• ?uha
• alacar
• bez
• benbeyas beyas bez
• kaba bez
•ince bez
• külmek
8 • don
• dektim
• dikmedim
• yabtim
• yabmadim
• olmadi
робака ХОДЗЙ6 коннкн летайе веле створене8 малй лес сўкно матернйаг плўтноя барздо бело плўтно просте плўтне ценке плўтно кашўла гацне пашнв не шпв робнл не робпл не стало
[106]
1 • nasli biyük §em§ek йакайа веліікайа маланка
• bistun* aydinlik kündüz kibi всўдн стало вйдно йак в
2 • оі zaman onlan kördüm
kiderken ol zaman yeti§tim
3 • nasli pek kök kürleyer
• biyük sesi
• nasli
4 • kök kürletti
• ol zaman ben korktum
• kök kürleyer
5 • kürletti kök
• ol kadar yamur
• yaymig
дзен
тагдй йнх обачнв йак йанй іпшш тагдй дагнав йак моцно гріімнц велпкн голас йак
загрнмело
тагдй йа сбалохавсе3
гріімлц
грдмело такн дошч
ншов
а =пол. robak 6 =пол. chodzi в Слову летайе ў турэцкім тэксьце няма адпавед- ніка г тур. ‘шаўковая тканіна ў каляровыя пасачкі’ д =пол. pldtno е ст.бел. гаці {< пол.) ‘порткі’ ж Слова няяснае 3 [-п-]
6 • hemena yolda su oldu 90k
ke^meye imkam yok
7 • basti yamur
• daha yagak6
• amma biyük
• su 90k
[Ha]
1 • sofra
• duruyur
• kursana sofra®
• utur sofraya
2 • yemek yelim
• etmek ver
• ka§ik ver
• yoktur ka§ik
• bulsana
3 • ara^aim
• vardir
• var
• yokdur
4 • gorba-ver
• §imdi veriyim
• hazirdir
• ?abuk yesana
• tamam ettim mi
• tamam ettim
• §ükür barinin кегетіпед
• allaha §ükür
6 • hayda kitin i§ine
• beri kel
• hayda kitsin
• skemle
неможноа на дарозе вадн стало много не прайехац прайцн неможно
залнв дошч
йешче бўдзе6 але велнкн
вадн много
стол стайнц пастав стол® садай за стол бўдзем йесцн хлеба дай лошкў дай немаш лошкн шўкай бўдў шўкац чн йест йест
немаш
крупннк дай зараз дам гатово прендзейг йеш цн падйев падйев
хвала богу бог дав йедзенср хвала богу йдзй до работн ехадзн сўдае йдзн сабе
зеделж
а тур. hemen ‘зараз жа’; гл. 2а7 6 Гл. 1б4 в тур. ‘накрый на стол’ г =пол. рг%- dzej д тур. ‘дзякуй шчодрасьці Творцы’ е Запісана рукою 3-га пісара ж ст.бел. зэдаль ‘услон, лава’ 1583 (СПЗБ. 2, 333; Булыка, 101)
• duruyur
• yatiyir
• kaldir
• bana ketür
• ver eline
стайііц лежнц падннмн мне прпнесн дай мне в рўкн
8
• ben ketiireyim sana ahirdir
йа панасў' табе цашко

• sizleri ahirdir
вам цашко

• bana ver
дайце мне

• ben kuvvetliyim
йа дўшшн
9
[H6]
• alsana
везміі
1
• gömlek
гарнека

• duruyur
стайнц

• kinlmi§
разбіівсе

• dü§tü
впав

• daha kinlmadi
йешче не резбнвсе
2
• teste
збан

• sen ne ketürüyur
што тй несеш

• bal doldurdum6
мод несў16

• ver bana
дай мне

• tatlimmi
цн салоткн
3
• al bicak
вазмп нош

• nasli k eskin
йакн острн

• keskin diildir
не вострй

• biletsene
навастрй
4
• ya§B yoktur
камена немаш

• bulsana
найдзп
5
• kisrak
кабнлег

• yavrusi vardir
дзнца йест

• köbeli
жеребнайа

• ahirdir
цашкайа
6
• kir at
сіівй огерд

• beyas
белй
а =пол. garnek 6 тур. ‘я мёдам напоўніў’ ® уа§ замест ta§: памылка (-; замест -;) г Гл. Ант., 286 д =пол. ogier
siyah
чорнй
kirmizi
чнрвонй
küzel kuyruk
харошн хвост
peki kuyruk
добрй хвост
ba§mda beyas
на галаве бело
beyas yildiz
белейа гвазде3
biyük kuyruk
велнкн хвост
kuruksiz
бес хваста
fena kuyruk
благн хвост
beyas
белй
kirmizi
чнрвонй
[12a]
1 • ilkiyas oldu
• ba§ladi ot gikmaya yerden
• yamur
2 • kitdi
• ^amur oldu
• ot biyemi§r
• hig gikmaya
3 • kuru taprak
• yoktur yamur
• allah yamur vermeye
4 • in§a allah
• allah verir
• bulutlu hava
• o semte küne§ davdu
5 yamur yayir
• bunrada yakindir
• yayagak
• biyük yamur
6 • geliyir
• kügük yamur
• bunda kelmes
весна стала
зачела6 трава з земнв внходзнц
дошч пашов балото стало трава велкаг не вііходзйц трава сўха земед нема дашджў бог дешчуе не дайе воле божейа бог дасц хмўрнойо небо в той старане гдзе слонце дошч йдзе тўт блнско йцн
велнкн дошч йдзе
малй дошч сўда не пойдзе
а =пол. gwiazda; пра -е- замест -а-: Ант., 285 6 =пол. zacz^ta в =пол. z ziemi
г =пол. wielka; тур. ‘трава вырасла’ д =пол. sucha ziemia е =пол. deszczu
• semtlen kitdi
• onda var mi yamur
• bize slatmadi
• azagik serbti
[126]
1 • bize pek slatti
• biz körmedik yamuru
• bizi zahre slatti
2 • size
• bizim kurudur
• yamurdan §ürümi§
3 • kaskati kalmi§
• brak §unu
• kalsin
• yaziktir
• bize lazim diyildir
4 • nasli $abuk düv§ünüyur
•adam gok
5 • gabuk
• yamur keliyir
• tirmik yoktur
• onda araba yakin
6 yatiyir
• araba iizerinde yatiyir
• ip var mi
7 • vardir
• unuttum almaya
• nasli sen delisin
[13a]
i • var kit ?abuk
• kab
• eylenme
бокам пашов там цн біів дошч нас не намачвв трохо пакрапнв
нас барзо памачнв мй не бачнлн дажджў' нам збожо памачнв
вам
нашо сўхойо
од дашджу пагннло
нам йано препало
пакнн гето
нехай застайеце
шкода
нам не треба
йак прендко3 збнрайўц
лўдзей много
прендзей6
дошдж находзнц
грабел нема
он там кале воза блнско
лежац
на возе наверхў лежац веровка цн йест
йест
запомнав“ взац йакн тй дўрнй
йдзн прендзейг вхапн не бавсед
а =пол. pr^dko 6 =пол. pr^dzej pr^dzej д ‘не затрымвайся’
в =пол. zapomnial[em]; тур. 1 Sg г =пол.

• kitme
не йдзн

• könderi6
назама верннсе6
2
• nasli ulacak
йак бўдзе

• bevle ulacak
так бўдзе

• al beygiri
йзмн кона
3
• ko§ arabaya
запрагай в вос

• eve kidelimr
дадомв йецг
[136]

1
• река
SU

• гарад
Ьауігд

• полое
kir

• далеко
uzakim

• флашка
§і§е

• ЦВЙК
givi

• ремен
kayi§
2
• чаравіікв
papuglan

• ботн
gizme

• йармолка*
fez*

• sank3
завой3

• kalpak
шапка

• me§teler>
мештн*
3
• кіішена
gebi

•cakepa
balta

• железо
demir

• медз
bakir

• сребро
gümü§

• злот ок
altun
4
• днаментл
gevherta§i-n

• дарагн
pahali

• guha
сўкно

• зелоно
ye§il
а Замест л- (-д) памылкова напісана (-м) 6 тур. ‘праводзіны, пажаданьне
шчасьлівай дарогі’ (TS, 561) в [-му] (памылкова сукун замест дамы) г тур.
‘узгорак, узвышэньне’ д тур.‘поле; стэп; раўніна’ е‘бутэлька’ ж‘феска’
3 ст.бел. завой ‘цюрбан, чалма’ (ГСБМ. 10, 136) 1 тур. ‘лёгкія й мяккія
сап’янавыя хатнія боцікі з кароткаю халяваю’ (TS, 1013) к =пол. dato л тур. ‘каштоўны камень’
• СІІНО
mavi
5 • йечмен
агра
• грнка
karabagday
• авос
yulaf
• пшаннца
bogday
• жнто
covdar
• гарох
graha
6 • боб
bakla
• рнж6
piling
• арехн
fundik
• фйГНв
badem*
• разннкіг
yiiziimr
• слнвй
eyrik
• грўшн
armut
• йаблнк
elma
• перец
biber
• капўста
lahna
• масло
yah
• алнвад
zeytun yah
• йайца
yamurtan
8 • торбае
torbasi
• кошнк
sepet
• палнца
raf
• бочка
fuga
•скўра
diresi
• каза
kege
[14a]

1 •слон*
fildi§*
• агон3
ate§
• вўгол
kemür
• гарнц
yanayir
a grah (< балг. грах) ужываецца замест тур. bezelye ў балканскіх дыялектах турэцкай мовы, напр. у гаворках балгарскіх туркаў і ў гагавускай мове (Bozkurt, 193) 6 =пол. ryz в тур. ‘міндаль’ г тур. ‘вінаград’ (гл. 14б6); разынкі па-
турэцку — kuru üzüm (сухі в.) Д ‘алей’ е бел. торба < тур. torba жтур. ‘слановая костка’ 3 ‘агонь’
• запалнва
• гарело
• бўдзе гарец
• зварнц6
• йесц
• варец йесц
•зварнвв
• вже гатово
• йесцн хачў
• бўлкаг
• лнсцо
• папер
• кветкп
• мўреванад сцена
• малаток
• кўлбакае
• дзнда
• палаш
• стрнмоно
• piline bahla
• чапрак
• лўк
•стрелка
• шнўрок
• напацп
•стралац
•стрелнв
• фўзнйа
• порах
• кўла
• набнц
• внстрелнц
•стрелнв«
yaktima yanmi§ yatar yanayir pigir6 yemeli
pi§irmeye yemeli pi§irdimB hazir yemeye isterim samunr yaprak kahat 0?ek ta§ duvar ўекіў ei« mizrak klig zengi
да пойеса прнчепн ha§a ok
yaya ipi ince gekmeli at
attim tüfek barut kru§um doldur ate§ atmali attim«
a тур. 1 sg 6 тур. 2 sg imperat. в тур. 1 sg г тур. ‘круглы й пышны хлеб’ (TS, 1325) Д Пра -е- замест -а-: Ант., 285 е тур. ‘сядло’ ж ст.бел. чапрак < тур.
3 Укладальнік памяняў месцамі адпаведнікі словаў лук і стрелка 1 тур. 2 sg imperat. к тур. 1 sg л ст.бел. фузыя ‘від старажытнай стрэльбы’ 1697 (Булыка, 69) м тур. 2 sg imperat. « тур. 1 sg

• армата
«малайа армата
»велнкайа армата
• шісталетн
tob küQüktob biyük tob pi§tavlar
[146]

і
• йедена пнсталет
bir to[b]

«кароткн
kisadir

• войско
asker

• uzun
ДОВГН

• уауа asker
пешо войско
2
• пехотем6
yayaylan

• кавалернйа
atli asker

• йдзе
kideyir

• фарцнйав
kale

• вал
tabiya

• локец
endazer
3
• падзе«
kan§

• адзнн стўішн®
bir adime

• кров
kan

• спацев*
terledim*

• умарнвсе3
yoruldum3
4
• сажен
kula?

• лўстро
ayna

• крўк
?engi

• глан
bak

• скўч'
sigra

• лаш спац
yad uyumaya
5
• спнц
uyuyur

• верблўд
dive

• кот
kedi

• место
§ehir

•мнзарк
mizar
а =пол. jeden 6 Форма няясная (пол. piechotq ?) в ст.бел. форпіецыя 1663 (Бульжа, 67); прапушчана [-те-] г Мера даўжыні, адпавядае 65 см д ‘пядзя’
е тур. ‘крок’, мера даўжыні, адпавядае 75 cm (TS, 16) ж тур. 1 sg 3 тур. 1 sg 1 [-O-] памылкова дама замест фатхі к мізар < тур. mezar (< ар.) ‘магіла’ — мусульманскія могілкі
6
• магнлй
• вннаград
kabri yüzüm

• ВЙШНЙ
fijni

• клўч
anahtar

• замок
kilit

• йама
kuyu

• рова
yara

• замкнўв6
kilittim6
7
• адамкнўвв
a§timB

• адамкнп
af

• моцно
pek

• ВІ1ТННГ
ur

• не бн
urma

• ноч
kege
8
• вндно
kurunur

•слонцо
küne§

• СХОДЗНЦД
do'ayir

•горачо
sicak
[15a]
• пече
yakayir
і
• слонцо зашло
küne§ kavu§tu

• вецер
rözgar

• месец зншове
ay dovdu

• коло
tekerlek
2
• кола
tekerlekler

• бўдка
budkasi

•гўзнк
dövme

•шараварн
§arvar

•скрннка
sunduk

•гўстка*
yemeni*
3
• лнст нашісац
mektub yazmali

• дадому набншн3
eve yaz

• вмейў
biliirim

• бй
ur
а тур. ‘прорва, бездань’ 6 тур. 1 sg в тур. 1 sg г ‘вытні’ д ‘усходзіць’ е ‘узышоў’ ж тур. ‘хустка зь лёгкай вышыванай тканіны 3 [-п-]
[156]
° йаго
• йнх
• вас
• шўкава
• вадй хачў
• напнса
•глнбоко
• цопло
• несмашно
• брнткойо
• мй хочем далей ііцн
• гдзе ндзеце6
• мй сўдп прншлн
• чаго вй прншлн»
• kegenmeye keldir
• рак
• моро
• лотка
• акрентд
• лннае
• макштаж
• морскнйа пташкн
• морска пташка
• акрент ндзе
• цўкер
buna опіап size aradima su isterim i?
denn sicak tatli di’il fenadir
biz deleris daha kitmeye nereye kidersin6 biz buraya keldik ne yestersen keldiB жнц прншлнг yenke?
deniz kayik kemi kanat direk denis ku§lar denis ku§ kemi geliyir §eker
• кава3
• гарелка
• пнво
°картн
• шашкн
kahve raki* arpasu kumara dam
a тур. 1 sg 6 Typ. 2 sg B Typ. 3 Sg г Typ. 3 Sg д ст.бел. окрент, окрут (< пол.) ‘карабель’ п. XVII ст. (Бульжа, 121) е ст.бел. ліна (< пол.) ‘канат, вяроў- ка’ пач. XVI ст. (Бульжа, 101) ж Форма няясная; ст.бел. машт (< пол.) ‘мачта’ 1500 (Булыка, 120) 3 Магчыма, першая фіксацыя гэтага слова ў белар. мове
1 тур. ‘хатняя гарэлка зь вінаграду, інжыру або сьліваў’ (TS, 1213)
• граца
оупаг musuna
2 • мўзнкант6
?engi6
• грав
?alB
•грайа
galayir
•танцўйе
оупауіг
3 • женатн н неженатн
evlidir bekar
• чн жонкў майеш
kadin sende var mi
• баба
ko?a kadin
• дзет
bak ihtiyar
4 •свндерг
burgu
• дзацкср
amica
• цотка
teyze
• сестра
kizkarde§i
• karde§
брат
5 • шісар
yazici
• mehane
карчма
• цшнкарка
mehaneci
• лод
buz
• снег
kar
• замерзло
dondu
• кравец
terzi
6 • кавал
demirci
• гдзе тўт кравец жнве
nerede terzi rubaya uturur
• nerede dekici
гдзе тўт шавец
• dekici
шавец
7 • злотннке
kemü§?ie
• рнмар
sira?
• цесал
dulger
• треба пайцн
lazim kitmeye
• зарез прндў'
§imdi kelirim
8 • вўлііца
sokak
• на каторей вўлііцн
hangi mahalede
• разбойннк
haydud
• разбойннкн
haydudlar
а тур. ‘ці ты граеш?’ 6 тур. ‘прафэсійная танцаўшчыца’ (TS, 248) в тур. 2 sg
imperat. г ст.бел. свндерь (< пол.) ‘сьвярдзёлак’ 1540 (Булыка, 94) Д ‘дзя-
дзька’ е тур. ‘срэбнік’
1
• gok mi
411 МНОГО

• az mi
чн мало

• старй
ihtiyar

• маладй чалавек
kenci adam

• здаровй
sa
2
• дўжн
kuvvetli

• ўздечка
yular

• на кана злажіі
beygiri koy

• треба злажііц
lazim koymay

• железо
demir
3
• ў рот канў палажн
ahziya beygiri koy

• глопцца
$o$aklar

• kizlar
дзевчата

• женатн
evli

• неженатп
bekar
4
• жонкў майеш
kadm var mi

• немаш жонкн
yokdur kadin

• йанй йадўц
yemek yeyeler
5
• вже падйелн
tamam ittiler
[166]
• ycdiler6
ЧН йелн
1
• bir
Здзнн

• ікі
два

•Ü?
трй

• dort
чатнрй

• be§
пац

• alti
шесц

• yedi
сем
2
• sekiz
ОСІІМ

•tukuz
дзевец.

• on
дзесец

• on bir
адзннацац
a [x-J 6 тур. ‘яны елі’
• on iki
дванацац
3 • on üg
трпнацац
• on dort
чатмрнацац
• on be§
петнацац
• on alti
шеснацац
• on yedi
семнацац
4 • on sekiz
ошнмнацаца
• on tukuz
дзеветнацац
• yikirmi
двацац
5 • utuz
трнцац
• kirk
сорак
• elli
пендзесонт6
• altmi§
шесдзесонт®
• yetmi§
семдзесат
• sekizr
асвмдзіісатд
6 • doksan
дзевеццзнсате
• yüz
сто
• bin
тпсонц*
[17a]
і
• патнпца
cuma kün
2
• сўбота
• недзеле
• понедзелек
• авторак
•серада
cumaartesi pazar kün pazarartesi sah ^argamba
3
• чецвер
•в патнпцу
ber§embe guma kün
4
•в супоту3
• в недзелў
• в понедзелек
• ве вторак
• в середу
^umartesi pazar kün pazarartesi sah künü $ar§amba künü

•в чецвер
per§embe künü
a [-C-] над -- памылкова пастаўленыя тры кропкі 6 =пол. pi^cdziesiqt в =пол. szes'cdziesiqt г тур. sekiz ‘восем’ памылкова замест seksen Д [о-] прапушчаны j е ст.бел. девятьдесять ж =пол. tysiqc 3 [-п-]
• ne zaman ulacak ramazan
• kag kün
• por
• рогй6
• канчўк®
• калода
• кара на древе
• багатн
• ўбогн
• накармнц
• падйесцнг
калн бўдзе ремезан» за много дзон boynuz
boynuzi6 kamgik kütük kabuk a?ta zengin karib doyrurmali yesinr
[176]
• цомно
karanliktir
•пплнўй
baksana
• СЛўЖОНЦНД
hizmekar
• вйлпе
dök
• ВІІЛНВ*
döktüm*
• налн
doldur
• налнв3
doldurdum3
• пастав
koy
• паставнв‘
koydum*
• дамк -
tüteyir
• пожерд
yangin
• гарнц
yanayir
•згарело
yandi
• гребен
tarak
•голка
in
• нптка
iplik
• зашнц
dikmeli
• зашпв
diktim
• распароласо
delik oldu
a Рамазан (< тур. ramazan < ap.) 9-ты месяц месячнага календара, пост у мусуль- манаў 6 тур. ‘ягоны рог’ в ст.бел. кончукь (< тур. kamgi) ‘нагайка, пуга’ 1661 (Булыка, 122) г тур. 3 sg imperat. я =пол. siuzqcy е‘вылі’ жтур. 1 sg Зтур. 1 sg 1 тур. 1 sg к тур. ‘дымна, ідзе дым’ л [-а-] літара напісаная неразборліва й перакрэсьленая м тур. 1 sg

• падзерласо
yirtim

• ціібўлеа
6sugan6
5
• чеснок
sarmusak

• морква
avu?

• капўста
BlahnaB

• шкланка, фелнжанекг
filcan
6
• кацолек
teuere

• скварадад
tava

• сон марцце
uyuku bastie

• спац хачў
yuklamaya isterim
7
• вставж
kalktim*

• треба вмлца3
lazim uyumaya3

• пакачавса'
bula§tim‘

• обетрй
sil

• обміійк
ikamaliK
8
• внсўш
kurutsana

• внсехло
kurudi

• пасцел
yatak

• свечка гарпц
mum yanayir

• патўхла
siinmi§
9
• свечкў патўшн
sündürsene mum
[18a]

і
• вадй хачў
su isterim

• напойл

• древо лежнц
a^lar yatiyir

• плача
ahlayir

• сміійеца
kiileyir
2
• сердзнтн
dargin

• сердўйе
darihyir

• гаварй
siiylesene

•мавчйм

а Пра -е- замест -а-: Ант., 285-286 6 Запісана ў пустое месца рукою 3-га пісара
* Запісана ў пустое месца рукою 3-га пісара г =пол. fdizanka (м.р. пад уплывам тур. fdcant) Д скварада ‘патэльня’ (СПЗБ, 4, 444) е тур. 3 Sg praet. ж тур.
1 sg 3 тур. ‘трэба спаць’ (!) 1 тур. 1 sg ‘убрудзіўся’ к тур. necessitativus:
‘трэба абмыць’ л Турэцкі адпаведнік не ўпісаны м Тс
3 • ne külersin
• ahladim
• §amata etme6
4 • ben sana rica ve niyaz
ederim bir yen bo§ yok mi
5 • kiraylan tutmaya
• isterim ki§lanmaya
6 • yok mi adam 11159a bilen
• bilmez yokdur
[186]
1 • sen nerelesir
• biz moskov tarafundan
• ne yistersen*
2 • biz iigrenmeye ‘ilmu ‘amel
• nasli eylemeye
• ukumak igiin
3 • hem dil iigrenmeye
• ?e§it3
• ben istimem
4 • yok mi sizde bir [a.a. ]
hizmet etmeye
• ben bo§ olmayam
• kazanmaya
5 • bedahava kimse vermes
• kazanmaya dilerim
[19a]
1 • saban sayrullah
• akabetler hayrullah
2 • ah§am hayrullah
• akabetler hayrullah
джагоа смнйесса
плакав
не крпчеца6
йа ў цпбе прашў аднаго месца парожнаго цн ніша нанац®
хачў перазпмавац
цп нііма чалавека што па рўскў ўмейе
не знайу немаш
вй одкўлг
мй з маскавскайе старанйд чаго хочеце*
мй паўчпца наўкн
чптац
йешче іі йезнка паўчпца
шбіік3
йа ніі хачў
чн ннма ў вас аднаго пана слўжбн ЧІІНІІЦ
каб йа парожнн не бпв зарабііц
ннхто дарма нп дасц йа хачў зарабпц
дзен добрй назад одповец' добрй вечер назад одповец'
а[ч-] бтур. 2 sg в‘наняць’ гтур. 2sg д 3 Расейскай імпэрыі емаскавскай магчыма пад уплывам народнага маскальскай ж тур. 2 sg 3 тур. ‘род, від, гатунак’; беларускі адпаведнік няясны 1 =пол. odpowiedz
3 • hayrullah
• allah rezo’usun
4 • urlar allah
• sana de urlar allah
5 • allah te'ala bin bin bereket
versin
• allah rezo’usun
на здаровйо
йа ўдзенчнйа шчеслнвайа дарога также п табе шчйслпвайа
дарога
ннхай табе бог сбор6 дасц
бог ўдзенчнйа
[196]
2
3
4
5
6
7
• bozdur bana altun bacakh*
• sarafr bunda var mi
• bozdurmaya
• nerede etmek satarlar
• bu nash birer para
• bir grug
• utuz para
• be§lik
• ben bilmem sülemeye türge
• ugak
• • tangar
• tuz
• ўегете«
• eceviz
• fundik
• yassi vasluhi barlat fukgani duvurja rugguk3
разменп мне чнрвонца што з нагамнв
векселг тўт гдзе йест разменпц
гдзе хлеб прадайўц чп то па адной парй адзнн лев трн злотн пац пар
йа не вмейу гаварпц па тўрецкў хлопец
вечоркн сол
напасцд
äpexn вслоске* äpexne
rubnik bizovu bukaregt
a =пол. udziqczny 6 [-п-] в тур. altun bacakh (дасл. ‘чырвонец з нагамі’) турэцкі назоў галяндзкага залатога дуката (TS, 124), на якім была выява рыцара з шы- рока расстаўленымі нагамі; беларускі адпаведнік — даслоўны пераклад г тур. ‘мяняла грошай’ Д Сувязь паміж тур. сегете'кампэнсацыя зашкоду, прычыне- ную іншай асобай’ і бел. напасьць ‘несправядлівае абвінавачаньне, паклёп’ (Нас. 313) няясная е’е 6-ты радок напісаны рукою 3-га пісара ж =пол. wtoskie; -с- устаўлена памылкова 3 Гарады на тэрыторыі Малдовы й Валахіі па дарозе з Ра- сейскай імпэрыі ў Турцыю (сучасныя румынскія назовы: Іа§і, Vaslui, Birlad, Focsani, Rimnicu, Buzäu, Bucuresti, Giurgiu, Pyce (Балгарыя))
1
♦ бўна дзев
дзен добрй

• бўна даменаца
так й табе дзен добрй

• бўна време
добрн вечар
2
• рамаднт сенатос
бўвайца здаровй

• мерчн сенатос
ндзеце здаровй
3
• май йестн рўшештн штнв
чй йест тўт што па рўскў знайа

° сбўніі ламнна рўшешта
гаварн да мішаа па рўскў
4
• йев нў штн малдаванештн
йа не знайў па малдавскў
5
• вўндн йестн капнтан
гдзе тўт йест капнтан

справнй
справніік6
[206]
• ба штнв че спўнн
йон снайав
і
• кнтн паралн платшнтн
много пар заплацнц

• ла орц
за йечмен

• йеста фіша ла кай
йест сено дла кана
2
• ўна
адзнн

• дов
два

• трй
трй

• патрй
чатнрй

• ЦЙНЦ
пац

• шесн
шесц

• шептн
сем

• ОПТЙ
оснм
3
• зецн
дзесец

• цннспрецн
петнацац
4
• ла йеш дрўм дрептн
чм добра дарога да йас

• мй йестн ла хопс ла чала
чіі ннма часем на право на лево
5
• падрептн
просто

• ной йсстн
нема
a =pac. 6 =pac. капйтан-йсправнйк ‘ начальнік павятовай паліцыі’ в [з-]

• кіітн часн че много ворст
6
• вўнда ла адайн кўлкат гдзе станціійа переначавац
• вўнда кречма гдзе тўт карчма
7
• сбўнн дребтн гаварй правду
• мошалаа старй
а Прыблізны запіс румынскага тэксту ў сучасным правапісе:
20а 1
bunä ziua bunä dimineata bunä vreme räminep sänäto§i mergi sänätos mai este rusegte §tie spune la mine rusegte
5
eu nu §tiu moldovene§te
unde este cäpitan ispravnic ba §tiu ce spune
206 1
cit parale plätejte la orz este fin la cai
unu dou trei patru cinci §ase §apte opt
zece cincisprezece
5
la Ia§i drum drept mai este la häis la ceala pe drept nu este cit ceasuri unde la odaie culcat unde circima spune drept mogala
ПАКАЗАЛЬНІК СЛОВАФОРМАЎ
Словаформы ў паказальніку падаюцца ў тым выглядзе, у якім япы выступаюць у тэксьце размоўніка. Словы, у якіх адбылася графічная замена пачатнае літары, дублююцца ў варыянце з этымалягічным зыч- ным на пачатку, узятым у квадратныя дужкі, і стаяць на адпаведным месцы, напрыклад, слова босіп дублюецца пад літарай П у форме [п]ост. Пры вызначэньні альфабэтнага парадку дыякрытычныя знакі, a таксама «‘» ( ня ўлічваліся, хоць формы, якія розьняцца толькі дыякрытыкамі, падаюцца асобна.
Беларуская мова
авос 136
белй 116, 116
бўвай 96
авторак 17а
бело Юа, 116
бўвайца 20а
Згон 14а
бенде 8а
бўдет 2а
Здам 56
бендзе 86
бўдзе 16,106, 13a, 13a,
адамкнн 146
бершй 56
14а, 17а
Эдамкнўв 146
бес 116
бўдзем 16, 11а
адзнн 146
бн 146
бўдка 15а
Здзнн За, 166, 196, 206
бй 15а
бўду 26
адзннацац 166
бнв 6а, 6а, 6а, 12а, 186 бўдў 11а
аднаго 18а
бнвай 16
бўйвол 76
аднаго 186
бйл 2а, 2а
бўлка 14а
йдной За, 196
бнлем 76, 76
бўп 6а
азмн 13a
бнц 7а
бўрак 16
йкрент 15а, 15а
благн 76, 116
бўсцн За
йле 16, 106
блнско 86, 9а, 12а, 126
в 86, 9a, 9a, 106, Ila, 12a,
йлнва 136
боб 136
13a, 17a, 17a, 17a, 17a
äpexn 136, 196, 196
бог5б, 1 la, 12а, 12а,
вадм 106
йрмата 14a, 14а, 14а
19а бога 5а
вадн 106
аснмдзнсат 166
богу 1 la, 11а
вадй 18a
ахшаму 9а
богў 6а, 66, 66
вадй 15a
баба 156
боже 5 a
вазмн 96
бавсе 1За
божейа 12а
вазмн 116
багатн 17а
бокам 12а
вал 146
байрам За
бост За
вам 5а
балото 12а
ботн 136
вам 11а, 126
барздо Юа
бочка136
вантробй 56
барздо 8а
брат 156
варец 14а
барзо 126
браце За
вас 15а
бачнлн 126
брнткойо 15а
вас 186
белейа 116
брова 56
ве 17а
везмн 16, Ila
вол 76
гета 95
вейалкн 56
воле 12а
глан 146
вексел 196
ворст 206
глнбоко 15а
веле 16, 66, 7а, 76, 8а,
вос7б, 9а, 13a
глопцн 16а
8a, 10а
вострй 116
годзннй 66
велнкайа 106, 14а
впав 116
голас 16,106
велнкн 16,106, 106, 116,
врона Юа
голка 176
12а
вслоске 196
голўб Юа
велнкй 2а
встав 176
горачо 146
велка 12а
всўдн 106
господнн 2а, 2а
велкн 10a
вторак 17а
гра 156
верблўд 146
вўгол 14а
грабел 126
верй 5а
вўж Юа
грайа 156
верннсе 1За
вўлнца156
грапце 76
веровка 126
вўлнцн 156
грац 156
весна 12а
вўс 9а
гребен 176
весцн 8а
вхапн 1За
грнка 136
вецер 15а
вшнстко 5 a
грнмело 106
вечар 20а
гаварн 20а
грнмнц 106, 106
вечер 19а
гаварй 18а, 206
грошей 7а
вечоркн 196
гаварнц 196
грошн 16, 96
вже9а, 14а, 16а
галава 56
грўшн 136
взац 126
галаве 16, 116
грўшкн 86
вй 15a, 186
гандал 8а
гўбй 56
ввдац 9а
гара 136
гўзіік 15а
вндно 146
гарелка 156
гўс 10a
вйдно 106
гарело 14а
гўстка 15а
вйлн 176
гарец 14а
да 14а
внлнв 176
гарнц 14а, 176, 176
да 20a, 206
внлк 96
гарнек 116
дав 11а
вмнаград 146
гарох 136
давнейшаго 56
внншўйў 56
гаспадар 86
дагнав 106
вмсехло 176
гатов 9а, 9а
дадом 13a
внстрелнц 14а
гатовнйе 8а
дадому 9а, 15а
внсўш 176
гатово 7а, 1 la, 14а
дадому 96
внтане 6а
гатўнек 2а, 96
дажджў' 126
внтнн 146
гацн Юа
дай 16
внходзнц 12а, 12а
гвазде 116
дай 76, 1 la, 1 la, 1 la, 11а,
вншнп 146
гдзе 26, 12а, 15а, 156,
116
влосн 56
156, 196, 196, 20а, 206,
дайе 12а
вмейу 196
206
дайце 96, 11а
вмейў 15а
гетн 56, 96, 96
далей 15а
вмііца 176
гетнйе 5а, 5а, 56
далеко 86, 9а
вода За
гетнм 5 a
далеко 136
воза 9а, 126
гето 16, 26, 9а, 96, 126
дам 11а
возе 126
гетуйу 9а
дарагті 136
войско 146, 146
гетўйў 26
дарма 186
дарога 16
додому 7а
зарабнц 186, 186
дарога 8а, 9а, 96, 19а,
дом 7 a, 96
зараз 11а
19а, 206
допомажй 5а
зарез 156
дарогу 9а
дораго 26
заробе 7а
дарогў 86
дошдж 126
заставсе 6а,‘6а
дарозе 106
дошч 106, 106, 12а, 12а,
застайеце 126
дасн 9а
12a, 12а, 12а
зачекай 66, 9а
дасн 9а
древе 17а
зачела 12а
дасц 12a, 186, 19а
древо 86, 86, 18а
зашнв 176
дашджў 12а
дрова 8а, 8а
зашнц 176
дашджу 126
дў‘ам 56
зашло 15а
два 166, 206
дўжн 16а
збан 116
дванацац 166
дўрнй 126
збнрайўц 126
дваЦацбб, 166
дўша 56, 96
збожо 126
двор 96
дўшшп 11 a
зварнв 14а
дешчу 12а
експенсовал 66
зварнц 14а
джаго 18а
жац 7а
зверй 96
дзацко 156
жедайў 5а
згарело 176
дзверй 7а
железо 136, 16а
згўбнв 16
дзеветнаЦац 166
женатн 156, 16а
здаров 16, 16
дзевец 166
жеребнайа 116
здаров 6а, 96, 96
дзевецдзнсат 166
жнве 156
здаров 6а, 96
дзевчата 16а
жнвнх Юа
здаровй 20а
дзело 66, 8а
жнто 136
здаровй 16a, 20а
дзен 106, 19a, 20а, 20а
жнц 15а
здаровйо 19а
дзесец 166, 206
жонкн 16а
зедел 11а
дзет 156
жонкў 156, 16а
зекспенсевал 7а
дзецей 10a
з 196
зелоно 136
дзецем 5а
з 56, 9а, 12а, 186
земе 12а
дзецн 10a
5 76
земн 56, 12а
дзцда 14а
за За, 8а, 1 la, 17а, 206
знмно 8а
дзнка 10a, 10a, Юа
забавнл 76
зншов 15а
дзнке 96
заберў' 9а
злажн 16а
дзнца 116
завой 136
злажнц 16а
дзон За, 17а
загабал Юа
злезў 9а
днамент 136
загрнмело 106
злесцн 96
дмм 176
зажнвац 26
злотн 196
дла 205
зайонц 96
злотнх 9а
дней 8а
залпв 106
злотннк 156
до 66, 7а, 7а, 8а, 9а, 11 a
замерзло 156
зло-fo 136
добнвац 86
замкнўв 146
змейеватй 8а
добра 206
замок 146
знайа 20а
добре 9а, 9а, 9а
запалнв 14а
знайу 18а
добрн 20а
запнтайўсе 9а
знайў 16, 16
добрй 116, 19a, 19a, 20a,
заплацнц 206
знайў 20а
20a
запомнав 16, 126
знам 8а, 8а
довгн 146
запрагай 76, 9а, 13a
знацн 5a, 56
значнтелнйй 16
йдзн 13a
кароткн 146
зорй 56
йеден 56, 146
картн 156
зўбй 56
йедзено 11а
карчма 156, 206
н 5а, 5а, 5а, 5а, 5а, 156,
йедней 66
каторей 156
186, 19а, 20а
йедно 8а
кацолек 176
ндзе 15а
йездзнц 26
качка 10a, Юа
йдзе 12а, 12а
йезнк 56
кашўла 10a
йдзе 146
йезнка 5а, 186
кветкн 14а
цдзеце 15а, 20а
йекего 76
кедй 86
ндзеш 66
йелн 16а
кермаш 76, 8а
йдзн 13a
йензнк 56
кнлка 8а
йдзн 11а
йескулка Юа
кншена 136
йдзй 11а
йест 16, 16, 2a, 2a, 6а, 6а,
кншкн 56
‘нлн 2а
66, 8а, 86, 86, 86, 96, Юа,
клўч 146
нме За, За, За
11а, 11а, 116, 126, 126,
кобетам 5а
нмона 2а, 5а
14а, 196, 20а, 20а, 206
кола 15а
ннднчка Юа
йесц 2а, 14а
колко 26
ннша 8а, 96
йесцн 1 la, 14а
коло 15а
нншаго 7а
йехац 86
кон 76, 76, 86
нншнм 8а
йец 16, 9a, 9а, 9а, 9а, 96,
кона 76, 8а, 13a
нцн 15а
96, 96, 96,13a
конмкн Юа
йцн 12а
йечмен 136, 206
конў 76
ншлн 106
йеш 11а
коснц 7а
ншов 106
йешче 16, 2а, 26, 5а, 5а,
косткй 6а
нсламскей 5 a
5a, 5a, 5а, 7а, 86,106,
кот 146
йа 16, 26, За, За, 36, 86,
116,186
кошнк 136
86. 9a, 9a, 106, Ila, Ila,
йнх 16, 106, 15а
кравец 156, 156
18a, 186, 186, 186, 19a,
йон 20а
крнчеца 18а
196, 20a
каб 186
кров 146
йаблнк 136
кабнле 116
крова 76, 76
йаблонкн 86
кава 156
крўк 146
йаго 3a, 15a
кавал 156
крупннк 11а
йадўц 16a
кавалернйа 146
кўзака Юа
йазнк 5а
кажднм 56
кўла 14а
йайкамн 76
каза 136
кўлбака 14а
йайца 136
какой 16
кўпец 8а
йак 16, 26, За, За, ба, 6а,
кале 126
кўпнц 26, 7a, 76, 76
8а, 106, 106, 106, 106,
каленн 6а
кўра Юа
126, 13a
калн 16, 5а, 5а, 9a, 17а
ласў 8а
йакайа 106
калода 17а
лаш 146
йакн 116, 126
камена 116
лев 196
йама 146
кана 9а, 9а, 16а, 206
лева 86
йано 26, 126
канў 16а
левав 26
йанй 106, 16а
канчўк 17а
лево 206
йармолка 136
капнтан 20а
лежац 126, 126
йас 206
капўста 136, 176
лежнц 18а
йахйа 2а
кара 17а
лежнц 11а
лес 10a
месец5б, 15а
нанац 18а
лесннйе 96
место 146
напасц 196
летайе 10а
месца 18а
напацн 14а
лнна15а
мештн 136
напнса 15а
лнс 96
мй За, 126, 15a, 15a, 186,
напнсац 15а
лнст 2а, 15а
186
напой 18а
лнсцо 14а
мнзар 146
нас 12a, 126
лнцнтацнйў' За
мнна 20а
насено 56
лнцо, 2а
мнслах 86
наўкн 186
лод 156
млечне 76
наўчнцсе 5 a
локец 146
млнна 7а
находзнц 126
лотка 15а
мне 2а, 96, Ila, На, 11а,
начто 2а
лошкн 11a
116,196
нашо 126
лошкў 11a
много 16, За, 106, 106,
нашов Юа
лўбе 76, 76
126, 16a, 17a, 206, 206
нашто 16, 5а, 86
лўдзей 8а, 126
мова 96
не 16, 16, 2a, За, 6а, 6а,
лўк 14а
мод 116
7а, 76, 76, 8а, 8а, 8a, 8a,
лўстро 146
мокро 76
86, 86, 86, 10a, 10a, 10a,
мавчй 18а
морква 176
10a, 106, 116, 116,12a,
магнле 56
моро 15а
12a, 12a, 12a, 126, 126,
магнлй 146
морска 15а
13a, 13a, 146, 18a, 18a,
майешба, 156, 16а
морскнйа 15а
186, 196, 20a
майо За
моцно 16, 106, 146
небо 56, 56, 12a
макшта 15а
мўзнкант 156
недзеле 17a
маладй 16а
мўку 7а
недзелў 17a
малайа 14а
мўревана 14а
неженатн 156,16a
маланка 106
мўсўлманскн 5а
нелза 16, 2a
малаток 14а
мўха Юа
нема 12a, 126, 206
малдавскў 20а
мўшчнне 5 a
немазе 56
мале 96
на 16, За, 5а, 5а, 5а, 56,
немаш 16, 6a, 6a, 8a, Ila,
малй 16, 2а, 10a, 12а
66, 7а, 8а, 8а, 86, 9a, 9а,
11a, 116, 16a, 18a
мало 7а, 16а
96, 106, 116, 126, 156,
неможно 76, 106
малоц 7а
16a, 17а, 19а, 206, 206
неможно 106
мам 76, 86
набнц 14а
несеш 116
марнц 176
набншн 15а
несмашно 15a
марўда 8а
навастрй 116
несў' 116
маскавскай 186
наверхў 16, 126
нет 2а
масло 136
нагамн 196
нехай 126
матернйа Юа
назад 96, 19а, 19а
нн 26, 8а, 9а, 186, 186
маткн За
назам 13a
ннма 18а, 18а, 186, 206
маш 6а
найдзн 116
ннтка 176
медз 136
накармнц 17а
ннхай 19а
медзвец 96
належй 5а, 5 a
ннхто 186
мейсцо 8a, 9а, 9а
налн 176
новаго 2а
мейсцў 56
налнв 176
новего 6а, 66
мемлекету 7 a
нам 5а, 126, 126, 126
ногй 6а, 76
менса 66
намачнв 12а
ногцн 6а
ножнце 16
памачнв 126, 126
пойедў 8а, 8а
hoc 2а
пана 186
пойеса 14а
ноч 146
панасў' 11а
покажнте 2а
нош 116
папер 14а
полапал Юа
обачнв 106
пар 66,196, 206
поло 136
обетрй 176
парй 196
понедзелек 17а, 17а
обмнй 176
парожнаго 18а
порах 14а
обтар 16
парожнн 186
посадзнл 86
огер 116
пастав Па, 176
после 8а
од 5а, 56, 126
паставнв 176
послўшнемў 5 a
одзено 66
пасцел 176
[п]ост За
одкўл 186
патннца 17а
потемў 8а
одповец 19а, 19а
патннцу 17а
потерал 76
окер 76
патўхла 176
потнм 56
окна 7а
патўшн 176
потравў 2а
он 126
паўчнца 186, 186
потреба 56
он 36
пац 66, 166, 196, 206
права 86
орац 7а
пашнв 10a
правду 206
оснм 166, 206
пашов 6а, 6a, 12a, 12а
право 206
остонпнл 86
пендзесонт 166
прадайеш 26
острн 116
перазнмавац 18а
прадайў 26
охота 76
переначавац 206
прадайўц 26
оцец 86
перец 136
прадайўц 196
очн 56
[п]ершн 56
прайехац 106
ошнмнацац 166
петнацац 166, 206
прайцн 106
па 18а, 196, 196, 20а, 20а,
пехотем 146
прашў 18а
20а
пец 7а
предайо 8а
пабнв 10a
пече 146
предайўц 16
паволн 16, 16, 2a, 9а, 9а
печн 7а
предам 76
паганай 9а
пешо 146
предам 7а
пагннло 126
пнво 156
прендзей 16, 16, 11а, 126,
падзе 146
пнлнўй 176
13a
падзерласо 176
пнсар 156
прендко 16, 9а, 126
падйев 1 la, 11а
пнсталет 146
препало 126
падйелн 16а
пнсталетн 14а
прнвет 6а
падйесцн 17а
плакав 18а
прндў' 156
падшімн 11а
плахн 56
прнйедзем 9а
пазнджў 7а
плача 18а
прнлнчннй, 16
пайдў 66, 66, 7а, 9а
плўтне 10a
прннесн 11а
пайцн 156
плўтно 10a, 10a, Юа
прнслўхай 5а
пакачавса 176
под9б
прнчепн 14а
пакнн 126
подпасацсе 66
прншла 6а
пакрапнв 12а
пожер 176
пріішле 6а
палажн 16а
позволена 86
прншлн 15a, 15a, 15a
палаш 14а
пойде 66
прншов 6a, 6a, 66, 9a
палнца 136
пойдзе 12а
пророка 56
палцн 56
пойеду 9а
просте 10a
просто 206
рўкн 56
слўжонцн 176
проша 2а, 6а
рўкн 11а
слўхац 5а
пружна 8а
рўскў 18а, 20а, 20а
смерц 6а, 6а
птах 10a, 10a
рушчўку 66
смнйесса 18а
пташка 15а
сабе9б, 96, 11а
смнйеца 18а
пташкн 96, 96, 96, 15а
сагона За
снайа 20а
пуйде 8а
садай 9а
снег 156
пўйде 86
садай 11а
собе 26
пўп 2а, 2а, 6а
сажен 146
сол 196
[п]ўсцн За
сакера 136
сон 176
пўшча 86
салоткн 116
сорак 166
пшаннца 136
сам 26, 26
сорт 2а
работа 8а, 8а
самнца Юа
спац 146, 176
работн 86, 86, 11 a
сбалохавсе 106
спацев 146
разбнвсе 116
сбор 19а
спнтай 9а
разбойннк 156
свеце 5а, 5а
спнц 146
разбойннкн 156
свечка 176
способннй, 16
разем 66
свечкў 176
справннк 20а
разннкн 136
свндер 156
справадзнц 7а
разменн 196
се 6а, 6а
сребро 136
разменнц 196
сем 166, 206
cpora Юа
рак 15а
семдзесат 166
стайнц 16, 2a, Ila, Ila,
распароласо 176
семнацац 166
116
резбнвсе 116
сено 76, 206
стала 12a
река 136
серада 17а
сталавано 7а
ремезан 17а
сердзнтн 18а
стало 16, 16, 7а, 7а, 8а,
ремен 136
сердўйе 18а
8а, Юа, 106,106, 12а
реч 26
середу 17а
стан 2а
речай 8а
серцо 56
станбўлў 66
речей 16
сестра156
станцнйа 206
речн 9а
снвй 116
старане 12а
рнж 136
свденнйе 2а, 2а
старанй 186
рнмар 156
свдет 2а
старану 9а
робак Юа
снно 136
старй 76, 16а, 206
робнл 10a, Юа
скварада 176
старшн За
робнц 7а
сколко За
створене Юа
роботн 7а
сконт 66
сто 166
ров 146
скрннка 15а
стой 16, 16, 2а, 9a, 96
рог 17а
скўра 136
стол 2а, 1 la, 1 la, 11а
рогй 17а
скўч 146
стралац 14а
род 2а
слнвй 136
стрелнв 14а, 14а
розўм 16, 76
слова 5а, 56
стрелка 14а
розўмец 5а, 5а
слово 2а
стрнмоно 14а
ронбал 8а
слон 14а
строна 86, 86
ронбац 8а
слонце5б, 12а
стўпнн 146
рот 2а, 56, 16а
слонцо 146, 15а
сўбота 17а
рубай 8а
слўжбн 186
сўда 11 a
сўдн 12a, 15a
трохо 9а, 12а
ходзнц 8а
сўкно 10a, 136
трўдно 16, 76
хорй 6а, 6а
супоту 17a
тў 2а
хоц 56, 56, 56
сўха 12a
тўрецкаго 5а
хоче 26
сўхо 76
тўрецкў 196
хочем15а
сўхойо 126
тўт 2а, 12а, 156, 156, 20а,
хочеце 186
сходзнц 146
20а, 206
хочеш 16, 5a, 5a, 9а
сцена 14а
тўт 196
хто 26, 86
та 8а
ў 56, 56, 56, 76, 16а, 18а,
хўдожннк 2а
табе 19a, 19а, 20а
186
[х]ўстка 15а
табе 11а
ўбогн 17а
хца 86
тагдй 16, 106,106, 106
ўдзенчнй 19а, 19а
цашкайа 116
так 13a, 20а
удома 8а
цашко 1 la, 11а
также 19а
ўдома 86, 86
цвнк 136
такн 106
узац 66
целе 76
такй 16
ўздечка 16а
ценке Юа
такой За
ўкопй 7а
цесал 156
там 2а, 12а, 126
ўложнц 66
цн 76, 9а, 11а, 116, 12а,
тамтнм 5а
ўмар 6а
126, 18a, 18а
танцўйе 156
умарнвсе 146
цнбе 18а
таргавнско 66, 8а
ўмейе 18а
цнбўле 176
твайо За
ўтворнл 56, 56, 56
цнпер 9а
твар 2а
ўхо 5а
цомно 176
твой 86
фабрнкў 2а
цопло 15а
тей 86, 86
фарз 5 a
цотка 156
терас 96
фарцнйа 146
цўкер 15а
тн 6а, 6а
фелнжанек 176
чагоба, 15а, 18а, 186
тй 16, 26, 36, 116, 126
фнпі 136
чалавек 16а
твдзен За
флашка 136
чалавека 18а
тнсонц 166
фруктове 86
чапрак 14а
то Юа, 196
фрўктове 86
чаравнкн 136
товарў 76
фўзнйа 14а
чарнй Юа
тогда 16
фўр 7а
часем 206
той 12а
хадзн 11а
часў'56
тойо 16, 9а, 9а, 96
харошн 116
чатнрй 166, 206
тонко 16
хачў 26,14а, 15а, 176,
чатнрнацац 166
топхан 2а
18а, 18а, 186, 186
че 206
торба 136
хвала 6а, 66, 66, 1 la, 11а
чего 2а
трава 12a, 12а, 12а
хваста 116
чеснок 176
треба 16, 16, 5а, 76, 8а,
хватнло За
чецвер 17а, 17а
96, 126, 156, 16a, 176
хвост 116, 116, 116, 116
чн 16, 2а, ба, ба, 86, 86,
трн 196
хлеб 7а, 196
9а, 9a, 11a, 156, 16a, 16a,
трй 166, 206
хлеба 66,11а
16a, 186, 196, 20a, 206,
трнмай 5а
хлопец 196
206
трнмайў За
[х]лопцн 16а
чй 9a
трннацац 166
хмўрнойо 12а
чнннц 186
трнцац 166
ходзй Юа
чнрвонй 116, 116
чпрвонца196 чнтац 186 чловек 56 чловек 8а чорнй 116 чўвац 2а, 6а, 66 чўй 5а
шавец 156, 156 шапка 136 шараварн 15а шашкн 156
шбнк 186
шесдзесонт 166 шеснаЦац 166 шесц 9a, 166, 206 шнв10a шннкарка 156 шкланка, 176 шкода 126 шлўнек 6а шнўрок 14а што 2а, 6а, 66, 9a, 9а, 116, 18а, 196, 20а шчаслнва 16
шчеслнва 96 шчеслнвайа 19а шчнслпвайа 19а шўкав 15а шўкай 11а шўкац 11а
Турэцкая мова
асі 86, 86
altun 136, 196
atmali 14a
а? 146
alti 166
attim 14a, 14a
аўіаг 18а
ali§ 8a
avluya 96
a?ta 17а
ahn 26
‘avretleri 5a
adam 56, 8а, 126, 16a, 18а
aliram 7 a
avu? 176
adamga 8а
alinm 66, 9a
ay 56, 15a
adim 146
‘amel 186
ayaklan 6a, 76
agzi 2а
amma 16, 106
aydinlik 106
ahgam 19a
amica 156
ayleye 5a
ahjama 9a
anadan 3a
ayna 146
ahja 16, 7a, 96
anahtar 146
ayi 96
ahirdir Ila, Ila, 116
aragaim Ila
az 16a
ahiretde 5a
araba 7 a, 126, 126
azacik 9a
ahladim 18a
arabadan 9a
aza?ik 12a
ahlayir 18a
arabaya 76, 9a, 9a, 13a
babam 86
‘ahzi 56
aradim 15a
bacakli 196
ahziya 16a
armut 136
badem 136
akabetler 19a, 19a
‘armut 86
bahla 14a
‘aklim 16, 76
arpa 136
bak 146, 156
al 16, 96, 116, 13a
arpasu 156
bakla 136
alaca 10a
as 7a
baksana 176
allah 16, 16, 5a, 56, 96,
asker 146, 146, 146
bakir 136
12a, 12a, 12a, 19a, 19a,
asselam 6a, 6a
bal 116
19a, 19a, 19a
a§tim 146
balta 136
allaha96, Ila
at 76, 116, 14a
bana2a, 96, Ila, 116, 196
almaya 126
ateg 26,14a, 14a
bari 5a
alsana 11a
‘atlari 2a, 5a
barinin Ila
altmi§ 166
atli 146
barlat 196
altmijlik 9a
‘atmaca 10a
barsaklan 56
barut 14a
birer 196
ciker 56
basti 106, 176
bismillahi la
covdar 136
ba$i 56
bistun 106
cuma 17a
bajinda 16, 116
biyemi§ 12a
cuma’artesi 17a
bajka 8a, 96
biyük 16, 2a, 3a, 106, 106,
?abuk 16,16,16, 9a, Ila,
bajladi 12a
106, 116, 12a, 14a
126, 126, 13a
bayir 136
biz 3a, 126, 15a, 15a, 186,
?ak 96
bayrama 3 a
186
?al 156
bedahava 186
bize 5a, 12a, 126, 126
galayir 156
bekar 156, 16a
bizi 126
?amur 12a
ben 16, 26, 3a, 3a, 36, 86,
bizim 126
far§amba 17a, 17a
9a, 9a, 106, 11a, Ila, 18a.
bizovu 196
?ebi 136
186, 186, 196
bogday 136
gekerdek 10a
benbeyas 10a
boj 18a, 186
fekig 14a
benim 3 a
bo§lu 8a
ijekmeli 7a, 14a
beraber 66
boynuz 17a
fengi 146
bereket 19a
boynuzi 17a
?engi 156
berjembe 17a
bozdur196
^ereme 196
beri 11a
bozdurmaya 196
§e§it 186
be§ 66, 166
brak 126
$evherta$i 136
be$lik 196
bu 2a, 26, 5a, 5a, 56, 56,
fikarmaya 86
bevle 13a
86, 86, 9a, 96, 10a, 196
$ikmaya 12a, 12a
beyas 10a, 10a, 116, 116,
budkasi 15a
?i 76
116, 116
budur 16, 96
fi^ek 14a
beygir 76, 76, 76, 8a, 86
bukare§t 196
fivi 136
beygiri 76, 9a, 13a, 16a
bukiin 3a
fizme 136
beykiri 9a
bula§Um 176
gogaklar 16a
bez 10a, 10a, 10a, 10a
buldum 10a
90k 16,76, 8a, 106, 106,
bezirgan 8a
bulsana 11a, 116
126,16a
bicak 116
bulutlu 12a
gokdur 10a
bi§iir 7a
buna 15a
Sorba Ila
biber 136
bunda 2a, 96, 12a, 196
fömlek 116
bicmeye 7a, 7a
bunrada 12a
fugaklan 5a
bildim 16, 8a
bunu 26, 26
9«ha 10a, 136
bilen 18a
bunun 3a
?uma 17a
biletsene 116
buraya96, 15a
fumartesi 17a
biliyir 86
burgu 156
;ürümi$ 126
bilmedim 16, 8a
burunu 2a
da 10a
bilmeli 5a, 5a, 56
buyur 2a, 6a, 6a
daha 16, 2a, 26, 7a, 86,
bilmem 196
buyurum 2a
106, 116, 15a
bilmez 18a
buz 156
dam 155
biliirim 15a
buza 76
damla 26
bin 19a, 19a
bii^ek 10a
dargin 18a
bin 166
can 56
danliyir 18a
bir 26, 3a, 3a, 56, 66, 8a,
canavarlan 96
davdu 12a
8a, 9a, 146, 146, 166, 18a,
camm 96
davranma 26
186, 196
ceviz 196
de 19a
dekici 156, 156
dulger 156
fena 76,116
dektim 10a
dunyada 5a
fenadir 15a
deleris 15a
dur 16, 15, 2a, 9a, 96
fez 136
delik 176
duruyur 16, 2a, Ila, Ila,
fijni 146
delisin 126
116
filcan 176
demit 136, 16a
duvar 14a
fildi§ 14a
demirci 156
duvurja 196
fu?a 136
denis 15a, 15a
dürlii 16, 16, 2a, 8a, 8a, 96
fukgani 195
deniz 15a
dügtü 116
fundik 136, 196
deri 10a
düvgünüyur126
gayri 7a
derin 15a
düvgürmeye 76
geliyir 12a, 15a
deyennene 7 a
ecel 6a, 6a
gezerim 26
di’il 15a
ederim 18a
grah 135
diildir 116
efendi 2a
grug 26, 196
dikmedim 10a
efendim 2a
gümüg 136
dikmeli 176
ejderha 8a
hacacik 10a
diktim 86, 176
‘eleyküm 6a, 6a
hafta 3a
dil 56, 186
elhamdü 6a, 66, 66
hangi156
dilerim 185
eline 1 la
har?attim 7a
dilerse 16, 5a, 5a
elleri 56
hasta 6a, 6a
dili 5a, 5a, 56
elli 166
haga 14a
dini 5a
elma 86, 136
hava 12a
dinne 5a
endaze 146
hayda 9a, 96, 11a, 11a
dinnemeli 5a
er 14a
haydud 156
direk 15a
erlere 5 a
haydudlar 156
diresi 136
et 66
hayrullah 19a, 19a, 19a,
di§i 10a
etme 18a
19a
digleri 56
etmek Ila, 196
hazir7a, 8a, 9a, 9a, 14a
dive 146
etmeye 186
hazirdir 11a
diyelildiir 9a
ettim Ila, Ila
hem 5a, 5a, 5a, 5a, 5a, 5a,
diyildir 126
ev 7a, 7a
186
dizleri 6a
evde 8a, 86
hemen 2a, 106
do'ayir 146
evdedir 86
her 5a, 56
doksan 166
eve 7a, 96, 13a, 15a
hevesim 76
doldur 14a, 176
evine 9a, 96
hi? 12a
doldurdum 116, 176
evli 16a
hizmekar 176
don 10a
evlidir 156
hizmet 186
dondu 156
evsahabi 86
hog 16, 96
dovdu 15a
evveli 56
hudadan 5a
doyrurmali 17a
eylemeye 186
har?atti 66
dök 176
eylen 9a
ikamali 176
döktüm 176
eylendi 76
i? 15a
dört 166
eylenme 13a
i?ün 186
dövme 15a
eylenmem 66
ihtiyar 156, 16a
dövmeli 7a
eyrik 136
iki 166
du‘ada 56
fabrika 2a
ilkiyas 12a
dudaklan 56
farz 5 a
‘ilmu 186
imi 6a, 6a, 66
kalpak 136
kerek 16, 16, 5a, 5a, 56,
imkam 106
kalsin 126
56, 56
in 176
kamgik 17a
keremine Ila
ince 16, 10a, 14a
kan 146
kes 8a
incidmedim 10a
kanat 15a
keseyim 8a
inek 76, 76
kapi 7a
keskin 116, 116
inenm 9 a
kar 156
kestim 8a
inmeye 96
kara 10a
ketür 11a
in§a 12a
karabagday 136
ketiireyim Ila
ip 126
karanliktir 176
ketürmeye 8a
ipi 14a
karde§ 156
ketiiriiyur 116
iplik 176
kardejim 3a
kevergin 10a
iski 56, 56
karga 10a, 10a
keyderim 9a
islam 5a
kari§ 146
keyfe 6a, 6a, 66
ismi 3a, 3a, 3a
karib 17a
keyfi 8a
istemem 26
kart 76
kezer 8a
isterim 14a, 15a, 176, 18a,
kaskati 126
kezeyir 10a
18a
ka$ik Ila, Ila
kir 136
isterse 26
kajlan 56
kirk 166
istersen 9a
kavu§tu 15a
kmlmadi 116
istimem 86, 186
kayatti 16, 76
kinlmij 116
i§ 8a
kaydim 66
kirmizi 116, 116
i§i 66, 7a, 8a
kayi§ 136
kisadir 146
igine Ila
kayik 15a
kisrak 116
i§it 5a
kaz 10a
kiglanmaya 18a
igleri 8a, 86
kazanayam 7a
kizkarde§i 156
itmek 66, 7 a
kazanmaya 186, 186
kizlar 16a
ittiler 16a
kege 136, 146
kibi 106
iyi 9a
kegenmeye 15a
kideceyim 8a, 8a
izin 86
kegmeye 106
kidelim 13a
kab 13a
kedi146
kiderim 66, 66, 66, 7a, 86,
kaba 10a
kel 96, Ila
9a
kabirde 56
keldi 16, 15, 6a, 6a, 6a,
kiderken 106
kabri 146
6a, 96, 96, 15a, 15a
kidermeli 7 a
kabuk 17a
keldik 15a
kidersin 15a
kag 26, 3a, 66, 7a, 8a, 17a
keldim 66
kideyir 146
kagdur 3a
keldin 9a
kidmem 8a
kadar 16, 26, 3a, 106
keliriin 156
kilit 146
kadin 156, 156, 16a, 16a
keliris 9a
kilittim 146
kahat 14a
keliyir 126
kim 26, 86
kahve 156
kelmes 12a
kimse 186
kaldi 6a, 6a
keliib 66
kir 116
kaldir Ila
kemi 15a, 15a
kiraylan 18a
kale 146
kemiijgi 156
kirpekleri 56
kalktim 176
kemiir 14a
kit 9a, 9a, 9a, 9a, 9a, 96,
kalmadi 7 a
kenci 16a
96, 13a
kalmij 126
kendi 26, 26
kitdiöa, 6a, 12a, 12a
kitin Ila
küleyir 18a
mum 176, 176
kitme 13a
külmek 10a
musun 156
kitmeye 86,15a, 156
kün 3a, 8a, 17a, 17a, 17a,
mübarek 56
kitsin 1 la
17a, 17a
müsülman 5a
klig 14a
kündüz 106
namazda 56
ko?a 156
küne§ 56, 12a, 146, 15a
nasli 16, 16, 3a, 106, 106,
komali 7a
künü 17a, 17a, 17a
105, 116, 126, 126, 13a,
korktum 106
kürletti 106, 106
186, 196
koj 76, 9a, 13a
kürleyer 106, 106
ne 16, 2a, 2a, 26, 6a, 6a,
kogandim 66
kürünür 146
6a, 6a, 66, 66, 66, 86, 9a,
kov 9a
kürünüyur 9a
116, 15a, 17a, 18a, 186
koy 16a, 16a, 176
kütük 17a
nederler 2a, 5a
koydum 176
küzel 116
nerede 26, 156, 156, 196
koy may 16a
küzleri 56
nereden 66
köbeli 116
lahna 136, 176
nerelesi 186
kök 56, 106, 106, 106,
layik 16
nereye 15a
106
layikdur 5a
nicesi 6a, 6a, 66
könderi 13a
lazim 16, 16, 5a, 76, 8a,
niy 9a
kördüm 106
86. 96,, 126, 156, 16a,
niyaz 18a
körmedik 126
176
o 9a, 12a
kösterseniz 2a
lazimdur 56
odun 8a, 8a
kru§um 14a
lillahi 6a, 66, 66
odir 16, 9a, 96
kulaf 146
mahalede 156
ok 14a
kulak 5a
mahluk 10a
ol 16, 16, 3a, 106, 106,
kullanmn 26
makas 16
106, 106
kumara 156
mal 76
oldu 7a, 106, 12a, 12a,
kurka 10a
manda 76
176
kursana Ila
mapeticay 7 a
olmadi 16, 3a, 8a, 10a
kurt 96
mavi 136
olmaya 16, 76, 76
kurt 10a
mehane 156
olmayam 186
kuru 76, 12a
mehaneci 156
olmaz 16, 76
kurudur 126
mektub 15a
on 166
kurudi 176
melek 56
on alti 166
kuruksiz 116
memlekette 7 a
on be§ 166
kurutsana 176
mejteler 136
on bir 166
ku§ 10a, 10a, 15a
meyva 86, 86
onda 86, 12a, 126
ku§lar 96, 96, 96, 15a
mezata 3a
on dört 166
kuvvetli 16a
mi 16, 2a, 6a, 76, 86, 86,
on iki 166
kuvvetliyim Ila
9a, 9a, 12a, 126, 156,
onlan 16, 106
kuyruk 116, 116, 116, 116
16a, 16a, 16a, 18a, 18a,
onlan 15a
kuyu 146
186, 196
on sekiz 166
kübeg 2a, 6a
misin 26
on tukuz 166
kü[be]ki 2a
mizrak 14a
on yedi 166
kü? 16, 76
mi 86, 9a, Ila
on Üf 166
kü^ek 2a
minasib 5a
orma 8a
kü^ük 16, 10a, 12a, 14a
mizar 146
orman 96, 10a
külersin 18a
moskov 186
ot 7a, 12a, 12a
oynar 156
sa‘at 66
soba 7a
oynayir 156
saban 19a
sofra 2a, Ila, Ila
ödün? 7a
safa 16, 96
sofraya Ila
öküz 76, 76
salagaklarlan 96
sokak 156
pahali 136
salvarmayir 86
sol 86
pahasi 26
sali 17a, 17a
sorsana 9a
pan?ar16
samun 14a
stanbuldan 66
panayir 76
sana Ila, 18a, 19a
su 3a, 106, 106, 136, 15a,
papu?lan 136
saraf 196
18a
para 66, 196, 196
sarmusak 176
sualederim 9a
parmaklari 56
sank 136
sugan 176
pazar 8a, 17a, 17a
satacayim 7 a
sunduk 15a
pazara 66
satar 26
sunra 56, 8a
pazarartesi 17 a, 17a
satanm 26, 76
sülemesi 96
pek 16, 8a, 9a, 106, 126,
satarlar 16, 26, 8a, 196
sülemeye 196
146
satin 26, 76, 76
sündürsene 176
peki 9a, 9a, 116
sattin 7a
sünmij 176
penferi 7 a
savukdur 8a
sürmeye 7a
percem 55
sayrullah 19a
sütlü 76
per§embe 17a
sekiz 166, 166
süylesene 18a
peygamber 56
selametler 16, 96
süzi 2a
pi§ir 14a
semte 9a, 12a
süzleri 5a, 56
pijirdim 14a
semtlen 12a
gamata 18a
pi§irmeye 14a
sen 16, 36, 66, 116, 126,
garvar 15a
pi§tavlar 14a
186
gehir 146
piline 14a
sende 156
geker 15a
pirin? 136
senin 86
gemgek 106
qa‘adä 2a
senin 3a
gey 16, 26, 8a
qa‘dun 2a
sepet 136
geye 5a
qu'üdun 2a
serbti 12a
geyleri 86, 9a
raf 136
sesi 16, 106
gige 136
rahimi la
sevdim 76
gimdi9a, 96, Ila, 156
rahmani la
sevmedim 76
gitmeli 5a
raki 156
sigra 146
gkenbe 56
ramazan 17a
sicak 146, 15a
gunu 126
rezo’usun 19a, 19a
sira? 156
gur?uga 66
rica 18a
sil 176
giikür 6a, 66, 11a, Ila
risimci 2a
sildim 16
ta‘am 2a
rözgar 15a
sinek 10a
tabiya 146
rubasi 66
siyah 10a, 116
tamam Ila, Ila, 16a
rubaya 156
sizde 186
tangar 196
rubnik 196
size 5a, 126, 15a
tapoklan 6a
ru§?a 18a
sizleri 11 a
taprak 12a
ru$?uk 196
skemle Ila
tarafa 86
sa (здаровы) 6a, 16a
slatmadi 12a
tarafundan 186
sa (правы) 86
slatti 126, 126
tarafma 86
sa‘a (здаровы) 6a
smarladik 16, 96
tarak 176
tarla 7a
urda 2a
versin 19a
ta§ 14a
urlar 19a, 19a
veriyim 11a
tajakli 76
urma 146
veryim 96
tatli 15a
uruf 3 a
ya 3a
tatlimmi 116
u§ak 196
ya^ak 106
tava 176
utur9a, Ila
yaban96, 10a, 10a, 10a
tavani 7 a
uturur 156
yabmadim 10a
tav§an 96
utut 5a
yabmaya 7a
tavuk 10a
utuz 166, 196
yabtim 10a
te'ala 5a, 19a
uyuku 176
yacak 16
tekerlek 15a
uyumaya 146, 176
yad 146
tekerlekler 15a
uyuyur146
yah 136, 136
tenure 176
uzak 86, 9a
yahya 2a
teni 2a
uzakim 136
yakayir 146
tepeledim 10a
uzun 146
yaktim 14a
tepeye 7 a
Ü? 166
yakm 126
terledim 146
iigrenmeye 186, 186
yakindir 86, 9a, 12a
terzi 156, 156
iikrenmeye 5 a
yamur 106, 106, 12a, 12a,
teste 116
üldii 6a
12a, 12a, 12a, 12a, 12a,
teyze 156
iirdek 10a, 10a
126
tirmik 126
ürötmeye 5a
yamurdan 126
timaklari 6a
iitmeye 7 a
yamurtan 136
tilki 95
iizerinde 16, 126
yamuru 126
tob 14a, 14a, 14a, 146
var 16, 16, 2a, 2a, 2a, 6a,
yanayir 14a, 14a, 176, 176
tophane 2a
6a, 66, 66, 76, 8a, 8a, 86,
yandi 176
torbasi 136
86, 11a, 12a, 126, 13a,
yangin 176
tugn 2a
156, 16a, 196
yanmig 14a
tuhum 56
vardi 2a, 6a, 6a
yapragi 2a
tukuz 166
vardim 76
yaprak 14a
tutaynm 3 a
vardir 16, 86, Ila, 116,
yar 146
tutmaya 18a
126
yaratti 56, 56, 56
tuttum 10a
vardur 96
yardun 5a
tuz 196
varmadi 2a, 6a, 6a
yari 10a, 10a
tiifek 14a
vannadim 76
yassi 196
tiir^e 196
varmam 8a
ya§ 116
türk 5a
varmi 6a
yatak 176
tüteyir 176
vasluhi 195
yatar 14a
ufak 96
vazkegtim 86
yatiyir 11a, 126, 126, 18a
ukumak 185
ve5a, 56, 56, 18a
yavru 10a
ulacak 86, 13a, 13a, 17a
ver 16, 3a, 76, Ila, Ila,
yavrular 10a
uldu 16, 8a
Ila, Ila, Ila, 116
yavrusi 116
ulsa 2a
verersinis 9a
yay a 14a, 146
umudum 86
verir 12a
yaya^ak 12a
un 7a
verirsin 9a
yaya§ 16, 16, 2a, 9a, 9a
unuttum 16, 126
veri§ 8a
yayaylan 146
ur 146, 15a
vermes 186
yaymij 106
urak 7 a
vermeye 12a
yayir 12a
yaz 15a y azmali 15a yazici 156 yaziktir 126 yedi 166 yediler 16a yelim 2a, Ila yemek 16, 11a, 16a yemeli 14a, 14a yemeni 15a yemeye 14a yeni 6a yeniden 2a, 66 yenke? 15a yer 56 yerde 56 yerden 12a yere 8a, 8a yen 9a, 18a
yesana Ila yesin 17a yestersen 15a yegil 136 yeti$tim 106 yetmij 166 yeyeler 16a yildiz 56,116 уііш 10a yirtim 176 yikirmi 166, 66 yistersen 186 yok 2a, 2a, 6a, 6a, 66, 106, 18a, 18a, 185 yokanm 26
yokdur 16, 6a, 8a, 86, 1 la, 16a, 18a
yoktur Ila, 116, 12a, 125 yol 9a
yola 86, 9a yolda 106 yoluylan 8a yoruldum 146 yuklamaya 176 yulaf 136, 16a yiirek 56 yiiz 166 yiizinii 2a yiiziim 135, 146 zahre 126
zaman 16, 106,106, 106, 17a
zekeri 6a zengi 14a zengin 17a zeytun 136 адайн 206 6a 20a
Румынская мова
бўна 20a, 20a, 20a време 20a
вўндн 20a, 206, 206
даменаца 20a
дзев 20a
дов 206
дребтн 206
дрептн 206
дрўм 206
зецн 206
йев 20а
йестн 206
йестн 20a, 20a, 206
йеш 206
кай 206
капптан 20а
кнтн 206, 206
кречма 206
кўлкат 206
ла 20а, 206, 206, 206, 206, 206, 206 май 20а малдаванештн 20а мерчн 20а мй 206 ммна 20а мошала 206 ной 206
нў 20а
оптн 206
орц 206
падрептн 206 паралн 206 патрй 206 платнштн 206 рамадпт 20а рўшештн 20а сбўнн 20a, 206
сенатос 20а справнй 20а спўнн 20а
трй 20а ўна 20а фнна 206 хопс 206 цннспрецн 206 цпнц 206 чала 206 часн 206
че 20а
шептн 206 шесн 206
штн 20а штнв20а