|
 |
 3 Верасьня 2000
| |
| Як я правёў лета. |
|
|
|
|
| Аўтар і вядучы Сяргей Дубавец, Вільня |
|
|
Вось і лета прайшло. Не халоднае і не гарачае - што ў прыродзе, што ў грамадзтве, што ў культуры. Такое сабе проста лета. У якім неяк не раскрыўся ўвесь публічны, скажам так, патэнцыял. Усё ж такі - апошняе лета тысячагодзьдзя. Фэерычная ідэя скульптара Генадзя Лойкі зьляпіць зь пяску Рагнеду, якая раз на тысячу гадоў пакажацца народу і сьвету, была ўвасобленая ў матэрыяле "ў рабочым парадку". Рагнеду зьляпілі ў пясчаным кар'еры ў Заслаўі. Князёўна атрымалася прыгожая і вялікая, не раўнуючы тая атамная падводная лодка, што на імгненьне паказалася з пучыны прадаўняе гісторыі. Але не было пры тым соцень тысяч цікаўных гледачоў, не шумела ўсеагульнае сьвята і вэрталёты з кінаапэратарамі не раіліся ў паветры. Рагнеда паказалася для выбраных, астатнія не заўважылі.
А яшчэ гэта было лета стогадовых юбілеяў. Уладзімер Жылка, Міхась Забэйда-Суміцкі, Уладзімер Дубоўка, Пётра Сергіевіч. Зоркі першае велічыні. Больш-менш інтэсіўна адзначалі 90-я ўгодкі Ларысы Геніюш, праўда, не тады, калі яна нарадзілася, 27 ліпеня, а чамусьці паводле старога стылю - 9 жніўня, бо так памылкова запісана ў энцыкляпэдыі. Словам, нібы сам лёс імкнуўся зьнівэляваць гэтае лета - каб бяз пышнасьцяў і сымбаляў, без асаблівага сымфанізму, а так, папростаму. Можа, так яно і добра. Можа, так і больш па-людзку. Бо адзначаць шумна і пры гэтым па-людзку не заўсёды ў нас выходзіць. А так... Як у той песеньцы, у калыханцы "Летні дзень" - ціхім шэдэўры сусьветнае музычнае клясыкі. Музыку напісаў Джордж Гершвін, а словы ягоны родны брат Айра. Абодва амэрыканцы, дарэчы, паходзяць з нашых краёў, з тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. Мне захацелася паслухаць гэтую песеньку па-беларуску. Магчыма, яна найлепей перадае настрой мінулага лета...
Летні дзень -
Жыць лёгка і цудоўна
Рыбка скажа ў сажалцы
І сасьпеў ураджай
Твой татуся багаты
І мамка прыгожая
Што ж ты плачаш, маленькая
засынай.
Прыйдзе дзень
Ты з усьмешкай прачнесься
Раскінеш крылы
І паляціш над зямлёю
А пакуль
Ні пра што не турбуйся
Твае тата і мама
Будуць побач з табою
Летні дзень
Рыбка ў возеры скача
Зелянеюць палі
Жыцьцё падобнае на рай
Твой татуся багаты
А мамка прыгажэйшая за ўсіх
Дык ня плач, маленькая
Баю-бай...
Дарэчы, варта было б больш дакладна пашукаць карані нашых землякоў братоў Гершвінаў. Хоць бы так, як гэтым летам шукалі мы ў Вострай Браме продкаў францускай пісьменьніцы Наталі Сарот, якой таксама споўнілася 100 гадоў. Пазьней, пасьля перадачы, мне ўдалося такі адшукаць канкрэтнае месца, адкуль прыехаў у Іванава-Вазьнясенск бацька Натальлі - Ільля Чарняк. Гэбрайская генэалёгія адназначна паказвае на горад Бабруйск. Менавіта адтуль узяўся род Чарнякоў. Самы славуты продак у 19 стагодзьдзі гандляваў на бабруйскай вуліцы газіроўкай, а славуты ён тым, што стварыў у горадзе першую пажарную каманду - грамадзкую, бо дзяржаўнае не было. Гісторыя гэтага пажарніка - двухмэтровага, шыракаплечага беларускага габрэя чытаецца як рамантычная проза. Столькі там усеагульнага натхненьня і жаданьня паспрыяць свайму гораду, і столькі ўдзячнасьці ад горада. Пазьней такі нефармальны калектывізм быў страчаны, выбіты калектывізмам фармальным, накінутым зьверху, ідэалягізаваным. А шкада. Каб гэта дзе ў іншым месцы Эўропы, дык мабыць гараджане паставілі б таму Чарняку помнік ці хоць бы вуліцу ягоным імем назвалі. А бабруйскія дзеткі ганарыліся б, што яны землякі сусьветна вядомай пісьменьніцы.
Скуль бы ўзяцца той душэўнай энэргіі...
Аморфны, на першы погляд, настрой мінулага лета, тым ня менш, пасяляе надзею. Бо насамрэч гэта і не аморфнасьць ніякая, а разьвітаньне са стэрэатыпамі ранейшага часу. Нібы лёс засяроджвае нас на канкрэтным і прыватным у нашым жыцьці, каб мы ў тым прыватным крыху абыліся, набраліся тае душэўнае энэргіі, а пасьля ўжо думалі і пра грамадзкае.
Гэтая думка больш-менш пацьвярджаецца і тым апытаньнем, якое правёў Зьміцер Бартосік спаміж вельмі творчых беларускіх людзей - тых, што не пасьпелі яшчэ забранзавець або зацыкліцца ці проста стаміцца ад канвэернае працы. Словамі, спаміж самых жывых.
(Зьміцер Бартосік: ) "Надыход восені заўважаецца найперш ня ў зьмене надвор'я. А ў знаёмых тварах менскай багемы, што вяртаецца ў горад пасьля блізкіх і далёкіх вандровак. Прыемна апошнім цёплым летнім вечарам прайці па праспэкце, задаючы ўсім сустрэчным банальныя пытаньні: "Дзе быў, што бачыў?"
Вось з Купалаўскага тэатру выйшаў стомлены працаю актор Віктар Манаеў:
- Лета я правёў на беларускіх Канарах, якія ў 15-ці кілямэрах ад Менску. Гэта Астрашыцкі гарадок. Там ёсьць база адпачынку, якая называецца "Пансіянат Тэатральны". Але з тэатральных дзеячоў там было можа чалавекі два-тры. Бо для сучасных тэатральных дзеячоў нават такія беларускія Канары, якія называюцца "Астрашыцкі гарадок", не па кішэні. А так было цудоўнае беларускае надвор'е. З 23-х дзён было толькі 4 сонечныя дні, і гэта вымушала адпаведна сябе паводзіць. Там на дачным пасёлку, які называецца Каапэратыў "Сябры", ёсьць цудоўнае месца, якое называецца "крама паўсядзённага попыту". Ну й тавары паўсядзённага попыту спажываліся вельмі добра. Улічваючы тое нашае цудоўнае беларускае надвор'е. І цудоўная была тэмпэратура возера. Градусаў чатырнаццаць, што таксама не забараняла нам акунацца пасьля наведваньня крамы паўсядзённага попыту. Я вельмі задаволены сваім адпачынкам і ніколі не прамяняю беларускія Канары на нейкія там замежныя. Так што хай жыве Беларусь зь беларускімі Канарамі.
Не пасьпеў я разьвітацца з Манаевым, як у Цэнтральным сквэры натрапіў на музыку Аляксандра Памідорава, які паліць пасьля канцэрту свайго маскоўскага калегі Мамонава:
- Гэтае лета мне будзе згадвацца Нямеччынай і Адрыятычным морам. Ну і суцэльным нічоганяробствам. Апошні месяц проста бестурботнае было жыцьцё. Без аніякіх справаў, без анічога. А першыя два месяцы былі цікавыя вандроўкі па Нямеччыне, канцэрты разам з Крыві, запамінальныя... Зараз, калі гляджу кіно "Бяжы, Лола, бяжы", зь вялікай прыемнасьцю бачу родныя бэрлінскія мясьціны. Вельмі падобныя да Менску. Але людзі іншыя. А так горад вельмі цікавы, вельмі прыемны. Такі сапраўдны мэгаполіс, але без дурных хуткасьцяў. Усё на сваім месцы, і ў кожнага месца ёсьць свая гісторыя. Гэта такі вялікі казан, у якім нешта варыцца ўвесь час. Там вельмі бурлівае жыцьцё...
У адкрытай кавярні каля Цэнтральнага ўнівэрсаму зноў зьвіўся яе сталы кліент, мастак Артур Клінаў. Кава тут смачнейшая, калі насупраць цікавы суразмоўца.
- Амаль усё лета я правёў у Швэйцарыі. Амаль тры з паловай месяцы я там сядзеў па адной такой стыпэндыі для мастакоў. У адной такой невялічкай вёсачцы. Паглядзеў краіну, натуральна. Швэйцарыя, ясная справа, краіна ну супэр прыгожая. Такі маленькі парадыз. Усё як у казках. Прырода, архітэктура. Але жыць бы я там не хацеў. Калі вобразна акрэсьліць Швэйцарыю, дык ёсьць такі нямецкі выраз - "шпаршвайн". Гэта не абраза. Тлумачыцца як "шпар" - захоўваць, "швайн" - сьвіньня. Сьвіньня-капілка. Гэта ў прынцыпе, нягледзячы на ўсю прыгажосьць краіны. Швэйцарцы - народ працэншчыкаў. Краіна, якая ніколі нікуды ня ўлазіла... Але вось банкі - гэтым яна жыла, і гэта адчуваецца ў характары швэйцарцаў. Краіна, дзе жывуць працэншчыкі. Я, канечне, абагульняю, я не хачу крыўдзіць швэйцарцаў, яны запрасілі мяне пажыць, і гэта выглядае такой няўдзячнасьцю... Але папросту ў мэнталітэце гэта ёсьць. Народ дастаткова закрыты. І ня толькі для іншакраёўцаў, але й самі з сабою яны дастаткова халодна трымаюцца. Я паезьдзіў шмат, і ведаю больш цікавыя краіны, больш камфортныя для мяне. Я ўжо апошні месяц сядзеў і чакаў - калі ж скончыцца гэтая ссылка. У ленінскіх мясьцінах. Бо я там жыў якраз пад Цурыхам, дзе і Ўладзімер Ільліч ссылку адбываў. Ва ўсялякім выпадку, у Менск я вярнуўся зь вялікай радасьцю й яшчэ раз адчуў, наколькі наш горад унікальны й наколькі ён мне падабаецца. Бо ў прынцыпе калі параўнаць са швэйцарскімі мястэчкамі, якія прыгожыя, утульныя, проста расцалаваць, але няма зь імі кантакту. І няма гэтай імпэрскасьці, як у Менску. У гэтым сэнсе Менск - унікальная зьява ў Эўропе. І я веру, што калі-небудзь Менск стане адным з найбуйнейшых турыстычных цэнтраў Эўропы. Бо такога падобнага места ў Эўропе няма. І ня будзе...
А вунь па праспэкце крочыць музыказнаўца Зьміцер Падбярэскі.
- Самае яскравае, бадай што, паездка з Ірынай Дарафеевай на песенны фэстываль "Песьні аб'яднанай Эўропы". Я паглядзеў як гэта там робіцца. Канечне, са сваімі недахопамі, але проста гэта было карысна для прафэсіі. Ну, а па-другое - гэта ўласна сам адпачынак. Практычна месяц я прасядзеў пад Лепелем. Добра так, лічу, адпачыў, загарэў. Усё ў парадку, вельмі шмат арэхаў у лесе, грыбоў. Вельмі шмат вады ў рэчцы, таму рыбалкі ніякай. Толькі на возеры лавілі. Я ўсе гэтыя курорты, дзе процьма народу, проста ня зношу. Фізычна, маральна і гэтак далей. Асабліва там, дзе горача. Ну, гэта не мая прырода, ня мой клімат. А вось так дзе-небудзь пасядзець, дзе ёсьць добры лес, дзе ёсьць добрая рэчка ці добрае возера, для мяне цалкам дастаткова...
Люблю размаўляць пра летнія вандроўкі з таленавітымі людзьмі. Нягледзячы на тое, ці, можа, дзякуючы таму, што загадзя ведаю іх галоўны адказ. Няма лепшай краіны за Беларусь. Яны вяртаюцца таму, што пачынаецца восень і пара прымацца за працу".
(Сяргей Дубавец: ) Зьміцер Бартосік спытваў у творчых менскіх людзей, як яны правялі мінулае лета. Зоркі склаліся такім чынам, што самыя буйныя і важныя падзеі лякалізаваліся і прайшлі амаль незаўважна для шырокае грамадзкасьці. Затое кожны пільней углядаўся ў сваё прыватнае атачэньне і ў сябе самога. Асабліва выразна гэткая перамена назіраецца ў вёсцы. Іншы раз здаецца, што там увогуле страцілі ўсякую цікавасьць да таго, што адбываецца ў Менску і кінулі спадзяваньні на ўладу - як цэнтральную, так і мясцовую. І нельга сказаць, што гэта пайшло вёсцы на шкоду. Тэму працягвае Сяргей Харэўскі.
(Сяргей Харэўскі: ) "У адзін з апошніх дзянькоў жніўня вяртаўся я зь вёскі, што на Пастаўшчыне, у Вільню. Цягнік ад Лынтупаў ідзе надта рана, таму трэ было выяжджаць роварам ажно а чацьвертай раніцы. Напрыканцы лета ўначы ўжо зусім халодна, камяні нават індзявеюць. Туманок запаўзае за каўнер і вобміг халодзіць цела. Але тры-чатыры разы ўцісьнеш роварныя пэдалі, і нібы само сабою, цяпло разьліваецца па целе. Пасмы туману, што ляжаць па лагчынах, абціраюць сьцюдзяною вільгацьцю твар, а ў лясох, яшчэ не састылае, летняе паветра абцірае яго хвалямі дзікіх водараў. Яшчэ раз, яшчэ... Цісну на пэдалі, ужо разгарачыўшыся. Туман кладзецца ўжо выпарынай пад адзежаю. З пагорка на пагорак, абмінаючы зьмяюкі карэньня, лысыя камяні й адвечныя глеістыя лужыны, коцяць сабе гумовыя колы. Паветра зашмат, ажно займае ў горле...
Сонца яшчэ не працярэбілася скрозь цемрадзь лясоў, а з усіх сьцежак, што нібы ручаіны сьцякаюцца з тутэйшых чашчобаў, на сьвятлейшую дарогу, выяжджаюць іншыя людзі на роварах. Чутны толькі шоргат колаў па пяску ды... "Добры дзень, добры дзень". Кабеты ў гумовых ботах на босую нагу, дздзькі ў кепках з лоўка прыладжанымі да транспарту косамі ды граблямі. Зазвычай людзі абмінаюць адзін аднаго, унураныя ў хуткаплынны бег сваіх думак. Але часам, пераважна кабеты, параўнаўшыся з маім роварам, уступаюць у гаману, тымчасам прыглядаючыся да выпадковага спадарожніка...
"Гусакоў найлепей цяпер трымаць. Курчаняты ў каго былі ці вуцяняты чыста ўсе памерлі. А хто гусёў па хатах патрымаў - то ўсе жывыя. З гусямі прасьцей. Самі сабе пакорм знойдуць. А гэтыя драбнейшыя... кучаняты, вуцяняты, то паўміралі сёлета...."
"Чаму?"- пытаюся.
"Дык радыяцыя! Гэта ўсё ад Ігналінскай станцыі. Тут побач, у Літве. Як хто ведаў, то лячыў. Але гэт-т-та задорага. Лепей гусёў трымаць..."
Я спачувальна хітаю галавою, у тахт сваім гумовым танкім колам, што віхляюцца па шчырым пяску. Вядома, гэта лухта. Во праз 10 кілямэтраў, у той самай Літве, пад самай Ігналінай, нішто ня дохне. А каб быў які выпадак, дык тамтэйшая прэса гэткі б вэрхал усчала, што будзь-будзь... Малыя птушаняты паміраюць ад паразытаў. Адно чаго вартая Нарач, дзе ўжо тры гады запар няма як купацца з-за тых птушыных хваробаў. Але ў гэтым лясным куце гавораць не пра тое. І вераць ня ў тое. Радыяфобія ахапіла ўсю Беларусь, яна распаўзаецца як мэтастаза, хутчэй за радёхвалі. Беларусы паўсюль перакананыя ў радыяцыі...
"А яшчэ добра трымаць авечкі. Зь іх і воўну можна начасаць. Я сама сёлета стрыгла. Намуч-чы-лася! А як, барані Бог, які баран, то й жах! Летась адзін ледзь не забіў!"- дзеліцца сваімі клопатамі выпадковая падарожная кабета. "Не! - кажа, - няма каму ўжо тую воўну здаваць. Самі вырабляем. А што ўзімку рабіць? Я ж цяпер сама... Усе тут кабеты, лічэце, самі... Але з тымі авечкамі адзін клопат. Сена ім трэ найлепшае. Гэтае што вакол трава - то ня сена! Тут балотныя тыя зёлкі, там чараты, асака. Яны таго не ядуць. "Я са зьдзіўленьнем азіраю вакольныя разлогі... Травы, як на мой погляд, чалавека што вырас у горадзе, бязьмежжа. А вось жа ня ўсё сена, што трава.
"Так, так, - падтаквае іншая кабета, якая ў сваю чаргу параўналася сваім роварам з нашымі. "Я, - кажа, - сёлета ў сваякоў памяняла цяля на машыну сена. Куды тыя грошы невядома, а з сенам я карову пратрымаю. А на цяля йзноў жа таго сена не наберасься. Мужыка няма. Дзе ж накаосісься...." Цяля мяняюць на сена. Каб прадаць колькі ёсьць малака. Каб ашчадзіць на ўласнае пахаваньне ды кожную нядзелю падаць на свой прыход. Выглядае, таксама на жыцьцё незямное...
"От, гаварыць будуць", - раптам уступае выпадковы дзед, які здаецца, усіх бы перагнаў на сваім паржавелым роварыку. "Я гэдак мяркую, - з аплёмбам кажа ён, - Што каб ня гэтая ўласьць, то ўсё ў нас у парадку. Не было тут Расеі як сьлед. І ня будзе! Я думаў Ельцын там нешта... А цяпер пэўны. Пройдзе колькі гадоў і ўсё стане на месцы. Божачка ж ты мой, колькі мне бацькі панараспавядалі... Але нічога тут, як я цяпер згадваю, не памянялася. Ня будзе тут Расеі! Ды й Польшчы той ужо ня будзе! Мо за ўнукамі маімі будзе тут усё сваё..."
Сказаў і зьнік у лесе. Абагнаў такі ўсіх. Кабеты пазбочвалі на свае пакосы. А ўжо насустрач, у адваротным накірунку, на лясную дарогу выкіроўвалі іншыя людзі. Ехалі па хатах. З поўнымі вёдрамі, кашамі, торбамі грыбоў, брусьніцаў, дурніцаў... А нехта і з малаком. "Радыяцыя?" - міжволі, як кавалак хлеба з тостару, выскачыла пытаньне. "Лухта! Гэта ж сваё," - падумалася. І раптам згдаў, што не пабачыў нават твару таго дзеда-аптыміста, пільнуючы тумановае сьцяжыны, каб не ўваліцца ў калюгу...
Пакуль пад'ехаў пад Лынтупы, разьвіднела. Поўны пэрон мытнікаў, пасажыраў. За колькі хвілінаў і Літва. "Будзе тут усё сваё, сваё-сваё-сваё",- запыхцеў цягнік, міргнуўшы на разьвітаньне. За вакном бялела, пералівалася верасамі, сівымі ймхамі й ружовымі снамі - зямля..."
(Сяргей Дубавец: ) “Сяргей Харэўскі спаткаў на лясной сьцяжыне вясковага дзеда-аптыміста. Такіх сапраўды апошнім часам стала шмат. Я маю на ўвазе вясковых аптымістаў. Згадваецца распаведзены прыяцелем ці то анэкдот, ці то рэальны факт. Вандруючы гэтым летам недзе ў Магілёўшчыне, прыяцель завітаў у глухую вёсачку і разгаварыўся з адным тамтэйшым гаспадаром. Дык той сказаў, што натуральна будзе галасаваць за цяперашнюю ўладу, бо так добра як пры Кебічы яны ў вёсцы яшчэ не жылі. Мусіць, пяць гадоў не чыталі там газэт, не глядзелі тэлевізіі й ня слухалі радыё. Не было калі. Столькі работы раптам адкрылася, і ўсё не на пана, не на працадні якія, а для сябе, для свае гаспадаркі, для дзяцей.
Вёска страціла цікавасьць на цэнтру і ў самой вёсцы моцна зьменшыўся аўтарытэт старшыні. Калі ўчора гэта быў жорсткі й бязьлітасны панок, якога ўсе баяліся страшней за чорта, дык сёньня на старшынёўскія крэслы прыйшлі нейкія ўчорашнія рахункаводы, зь мясцовых, і ніхто іх не баіцца. Учэпістае ды абароцістае начальства рэалізуе сябе цяпер у іншых сфэрах. У калгасе - які бізнэс...
Так сканчаецца лета двухтысячнага году. Беларусь пакрысе ажывае ў людзкіх душах, у прыватных спрадвечных клопатах. Найперш тое відаць у вёсцы, але сям-там відаць і ў горадзе. Інакш і ня мусіць быць. З палітыкаваньня не пачнецца нічога. Спачатку вернуцца страчаныя адчуваньні свайго дому, а толькі пасьля ўжо - сваёй краіны”.
|
|
|
|
 |
|
|
