|
 |
 17 Верасьня 2000
| |
| Канец "аўтарскай" песьні на Крапівенскім полі. |
|
|
|
|
| Аўтар і вядучы Сяргей Дубавец, Вільня |
|
|
Асабіста для мяне так званая бардаўская або аўтарская песьня пад гітару ніколі не выглядала самастойным творчым жанрам. "Всё ліса ліса ліса Біларусіі, где погода по-девченочьі капрізная..." Ад гэтага нават крыху муціла. А падкрэсьленая прафанацыя музыкі з трох акордаў і бязладнага тэксту - падкрэсьленая як жанравая нібыта вартасьць - заўсёды пакідала прыкрае адчуваньне. Тым ня менш, у апошнія дзесяцігодзьдзі савецкага камунізму менавіта бадраўская песьня адбылася як жанр. І не апошняя тут прычына ў словах "савецкага камунізму". Бо дзе яшчэ мог адвесьці душу інтэлігент, як не на ўласнай кухні або пры вогнішчы ў коле блізкіх сяброў. Тут вам і рэалізацыя свабодалюбнага памкненьня, і пачуцьцё пляча, бо гаворыш праўду, а вакол цябе тыя, хто тваю праўду падзяляе. Іншым разам бардаўская песьня пашырала сваю аўдыторыю, але тады і тэмы яе рабіліся іншымі, эўфэмістычнымі. Душа крычала ўжо не пра саўковую задуху, а пра альпіністаў, што штурмуюць вышыні, пра кіроўцаў-дальнабойшчыкаў, што згубіліся ў бяскрайняй тайзе, натуральна, пра акопную праўду мінулай вайны. Пэўнае адгалінаваньне тут складалі блатняцкія, зэкаўскія песьні. Але ў цэлым важная была ня столькі тэма, колькі крык душы. Таму гэта слухалі і перапісвалі як праўдзівы андэграўдн. Нарэшце, сваё разьвіцьцё аўтарская песьня атрымала і ў эстэцкіх колах, калі за гітару браліся сапраўдныя паэты і пры тым някепскія мэлядысты і віртуозы інструмэнта. А яшчэ пад гітару сьпявалі цыгане і выканаўцы народных балядаў і рамансаў. Урэшце, так гэтага ўсяго стала многа, што напрыканцы сацыялізму якога-небудзь барда можна было ўбачыць ужо і на цэнтральным тэлебачаньні і на ўрадавым канцэрце ў крамлёўскім палацы зьездаў. Менавіта ў той час раптам буйным цьветам успыхнула і бардаўская песьня па-беларуску. Ня надта шырока - дзясяткі на два імёнаў, затое ярка. Але то была вяршыня жанру, пасьля якой яму выпадала перастаць быць. Бо новае жыцьцё і новы кантэкст не пакідалі той песьні - у такім яе звыклым выглядзе - шанцаў на існаваньне. Слухаючы якую-небудзь некалі папулярную песьню, напрыклад "На брацкіх магілах ня ставят крестов і вдовы на ніх не рыдают", разумееш, што нічога ўжо не разумееш. Усё, што некалі так удала ціснула на псыхіку, цяпер успрымаецца адно як - няпраўда. Бо і крыжы ставяць, і ўдовы рыдаюць. І няма тут, ведаеце, ніякае нагоды для аплёмбу.
У Беларусі ў 80-я гады была процьма рускамоўных бардаў. Прычым раіліся яны цэлымі школамі, і трапляліся спаміж іх сапраўдныя паэты. Памятаю амаль культавых гомельскіх бардаў Сасноўскую, Пеўзьнера і Валожына. Гэта была багема. Але кажуць, даўно яны зьехалі па сьвеце хто куды. А так званая турысцкая песьня была ў тагачасным бардаўскім руху адкрытым штрэйкбрэхерствам, дэманстрацыйнай беспраблемшчынай. Такі сабе канфармізм ня столькі для выгодаў ад ідэалягічнага начальства, колькі для спакойнага жыцьця. Маўляў, мы сабе ў паходы ходзім, песенькі сьпяваем, і нічога ня хочам ведаць ані пра тую сталіншчыну, ані пра Чэхаславацкія падзеі, ані пра вар'ятні для іншадумцаў. Шчасьлівае ў нас такое савецкае сёньня.
Тады ж у 80-я, узяліся за гітары і беларусы. Адныя зь іх сьпявалі клясычную паэзію - і гэтыя, бадай стварылі некалькі сапраўдных шэдэўраў на вершы Багдановіча, Геніюш, Жылкі, Караткевіча ды некаторых сучасных паэтаў. А былі й такія, што сьпявалі сваё. Такія пераважна або гумарылі або палітыкавалі. Некаторыя працягваюць і сёньня, хоць гэта як бы дзейнасьць у спыненым часе.
Мабыць канец бардаў - аб'ектыўная зьява. Бо тое самае адбылося і ў палякаў, і ў літоўцаў. Памятаю, як заварожаныя слухалі мы дваццаць гадоў таму Вітаўтаса Кярнэгіса, амаль не разумеючы па-літоўску, але, як я ўжо сказаў, важныя былі інтанацыя і ўнутраная энэргетыка, а не словы. Дык вось той Кярнэгіс ужо дзесяць гадоў выступае ў якасьці канфэрансье на фірмовых канцэртах папулярнай музыкі. Файна ён гэта робіць, але ўсё адно шкада на яго глядзець. Толькі разумею, што гэтае шкадаваньне - мая праблема, а не яго.
Зь нейкага часу ў беларускіх бардаў зьявіўся свой фэстываль - на Аршанскім полі - у дзень беларускай вайсковай славы. Наколькі ён яшчэ фэстываль і наколькі бардаўскі - высьветліць гэта ўзяўся таксама бард і сталы аўтар Вострае Брамы Зьміцер Бартосік.
(Зьміцер Бартосік: ) "Беларусь - краіна некранутая і цнатлівая. Варта ад'ехаць ад сталіцы па цэнтральнай аўтамагістралі кілямэтраў дваццаць, каб пераканацца, што вялізная жывёліна, якая перабягае перад табою палатно, гэта - лось. І ўсе наступныя дзьвесьце кілямэтраў то лісы, то зайцы будуць нагадваць табе пра тое, што едзеш у спракаветны край і ў спакаветны час, туды, дзе ў 1514-м адбылася адна з самых страшных бітваў на кантынэнце. Варожае войска страціла тут сорак тысяч забітымі. Нават па мерках ХХ стагодзьдзя лічба неверагодная. 40 тысячаў - на адным полі, пераважна халоднай зброяй і ў кожным выпадку - вочы ў вочы, твар у твар, меч у меч...
Згадваю 1992-гі. Я яшчэ толкам ня ведаю мовы, але ўжо пасьпеў палюбіць самы прыгожы сьцяг, пабачыў самы прыгожы ў сьвеце горад - Вільню, а галоўнае - напісаў са слоўнікам па-беларуску дзьве песьні. Зьбіваючыся й забываючы словы, прасьпяваў свае песьні перад публікай. Колькі тады было пад Воршай людзей! Колькі энэргіі й надзеяў! Памятаю, купіў значок з выяваю зоркі беларускай бардаўскай песьні Андрэя Мельнікава і пазнаёміўся з жывым Віктарам Шалкевічам, які ў гарнітуры пры гальштуку на дзікім полі глядзеўся зусім непрыступна.
... Раптам з гэтага экскурсу ў мінулае мяне вярнула Ворша. Машына ўехала ў горад. Нават яркі сонечны дзень не дадае аршанскаму сэлікатна-іржаваму краявіду радасьці. Але ні ў якім іншым горадзе руіны былых кляштараў і касьцёлаў не выглядаюць такімі вечнымі й велічнымі. Нібы нязводныя доказы мінулай і будучай славы. "З машыны выходзіць страшна, а людзі тут жывуць", - філязофстваваў мой сябра. "Тут жыў і пісаў Караткевіч, - зацята заўважыў я, - і ягоныя намаганьні не прайшлі дарэмна". Акурат на сьцяне шэрага дому красаваўся надпіс: "Забі ў сабе халуя".
Што кінулася ў вочы на Крапівенскім полі сёлета - гэта колькасьць легкавікоў. За прамінулыя гады дабрабыт беларускіх нацыяналістаў сапраўды падрос. Тады, у 92-м пара чалавек на Жыгулях здаваліся мне проста ўвасабленьнем эўрапейскага дастатку. Цяпер ужо нікога ня зьдзівіш новымі і дагледжанымі аўто.
Карціна з пагорку ўражвала прыгажосьцю сьцягоў на зялёным тле легендарнага поля. Народ з навакольных вёсак і дачаў жыва назіраў за рыцарскім турнірам. Рыцары зацята біліся пад крыкі з публікі "Давай! Забі маскаля!" і "Беларусы, наперад!" Група міліцыянтаў сьціпла назірала з пагоркаў за бітвай на паляне. Я дастаў дыктафон і падышоў да капітана.
- Вы тут прысутнічаеце па доўгу службы?
- Да.
- Скажыце, а вось асабіста Вам прыемна, што людзі тут зьбіраюцца, узгадваюць саю гісторыю.
- Прыемна.
- А калі б Вашыя дзеці былі сярод гэтых рыцараў, як бы асабіста Вы да гэтага паставіліся.
- Атрыцацельна.
- Чаму?
- Па галаве сільна многа палучают. Мячамі. Цехнікі безапаснасьці мала.
Ужо зьмяркалася, калі рыцары вярталіся з рысталішчаў. Маўклівая грамада ў дасьпехах, бразгочучы кальчугамі й мячамі ў цемры, нібы здані, прайшла паўз нашае аўто. На чале атраду йшоў малады ксёндз. Накіравалася працэсія да вялізнага памятнага крыжа, укапанага на самым высокім пагорку, каля якога ўжо раскладалася вогнішча. "Куды гэта яны?" - запытаўся сябра. "Маскалёў павялі. На ачышчальны агонь інквізіцыі" - адказаў я.
Увесь час, пакуль мы вячэралі, непадалёк ад нас стаяў нейкі дзядок, які назіраў дзею на паляне ды ўсё матляў галавой, нешта сабе цокаючы. Напэўна, чымсьці незадаволены мясцовы жыхар, падумаў я.
- Тут маё дзяцінства. Тут мая хата, бацькоўскі дом. Тут у нас участачак ёсьць. Вырошчваем сельскагаспадарчыя культуры. Я ўжо тут ня першы раз. Я цікаўлюся й палітыкай, і такімі мерапрыемствамі. Усё трэба прапускаць праз свой разум. Рабіць свае вывады. Я слухаю й голас Амерыкі. але свой розум не губляю. І свае вывады раблю. Дзеля чаго ўсё гэта робіцца. Што каб адарваць Расію ад Беларусіі, каб Амэрыка разам з Захадам... гэта экспансія на Ўсход.
- Дык Вашае стаўленьне да таго, што тут адбываецца - адмоўнае?
- Не, ну я сматру - можа, традыцыя якая нараджаецца. Тут яны ў Беларусі надвор'е ня зробяць. Я ўжо назіраю некалькі гадоў за гэтай кампаніяй. Ну колькі тут, чалавек ну дзьвесьце-сто. Галоўным чынам хто тут бывае. Прыежджыя. Бэнээфаўцы, пад гэтымі во бела-чырвона-белымі сьцягамі. Я іх ідэі знаю. Ім давай Захад і ўсё.
Тымчасам на паляне на імправізаванай сцэне ўжо пачынаўся бардаўскі канцэрт. Андрэй Мельнікаў пахаджаў сярод народу ў вялізным цыліндры, пашытым з брытанскага сьцяга. Былі Зьміцер Сідаровіч, Лера Сом, Ігар Мухін. А вось Шалкевіча й Цярэшчанкі я не заўважаў. А ты яму затэлефануй, - сказаў мне сябра працягваючы свой сотавік. Пачуўшы ў слухаўцы Віктараў голас, я выдаў вялікае зьдзіўленьне. Маўляў, што ты там робіш? "Я песьню новую пішу, - адказаў Шалкевіч, дадаўшы, - Ну колькі можна займацца самадзейнасьцю. Без мікрафона".
У чымсьці Шалкевіч меў рацыю. Мікрафон быў. І ўзмацняльнік таксама. Але вось драта, якім іх можна было б злучыць разам, не знайшлося. Таму назваць сёлетняе сьвята фэстам бардаўскай песьні было б не зусім слушна. Зрэшты, і пагаджацца з Шалкевічам я таксама не сьпяшаюся. Тут быць варта. Таму што сьвята - гэта не абавязкова спраўныя мікрафоны. А нашыя старыя песьні, і без мікрафонаў, слухаюцца менавіта тут, як нідзе, дарэчы.
Самым цікавым удзельнікам фэсту стаў ня бард, а Алесь Пушкін. Мастак зьявіўся ў вобразе манаха. Пад гатычную музыку і пад маўчаньне прысутных ён пачаў паволі распранаць прынесеныя загадзя постаці. Нам адкрыліся драўляныя скульптуры. Нейкія камандоры з жахлівых сноў. Адзін зь мячом, утыркнутым у зямлю, другі без галавы. На плячах безгаловай істоты сядзела нейкая драпежная птушка - як мне здалося сокал. А манах тым часам пачаў здымаць саван зь першай фігуры, што ляжала на зямлі. Мы ўбачылі аголеныя жаночыя ногі. Пасьля манах адхінуў саван з другой ляжачай постаці. Суседзтва вялізных драўляных ступакоў, што адкрыліся з-пад тканіны і жывых ног стварала просьценькі, але моцны эфэкт жаху. Манах тым часам распрануў постаці цалкам. Прыгожая маладая жанчына ў чорнай сукенцы спала побач зь бязрукім князем. Манах пачаў акрапляць іх жывою вадой. Але зруху ня было. Тады пагледзеў удалячынь па-над нашымі галовамі. Мы ўсе абярнуліся й застылі. На гары ля Крыжа памяці палала вялікае вогнішча. Па над ім лунала некалькі вялізных бел-чырвона-белых палотнішчаў, а перад ім чарнелі постаці людзей. Відовішча неверагодна прыгожае. Жанчына ажыла...
Пасьля пушкінскага пэрфомансу з агню, дрэва, жалеза й беларускіх колераў прыйшоў шыхт арганізацыі "Край". Сябраву відэакамеру захінула палотнішча сьцяга. Скамандавалі - "Не здымаць!" Краёўцы паказалі свой пэрфоманс. З кідкамі, ударамі й таптаньнем па бітым шкле.
Народ пачынаў выпіваць за перамогу, у розных канцах поля запалалі вогнішчы й загучалі гітары. Беларускія скаўты зь бела-чырвонымі гальштукамі рыхтаваліся да сьвяточнай вячэры.
Лепшае, што можна было сказаць пра выступы бардаў - усё было як заўсёды. Хіба што я быў крыху незадаволены, што не пабачыў старых сваіх знаёмцаў. Хіба што мой сябра - наадварот- быў задаволены, бо ўсё чакаў, калі Андрэй Мельнікаў пачне губамі імітаваць трубу. Выглядала, што менавіта дзеля гэтага эксцэнтрычнага моманту і ехаў ён на Крапівенскае поле. Зрэшты, здаволіўся, і тое важна".
(Сяргей Дубавец: ) “Зьміцер Бартосік вярнуўся з бардаўскага ці ўжо не зусім бардаўскага фэсту на Крапівенскім полі пад Воршай. Людзей там стала зьбірацца болей, але ўласна аўтарская песьня не панавала, як гэта было ў першыя гады.
А мне ўяўляецца, што на Крапівенскім полі мусіць граць сымфанічны аркестар, прычым аграмадны, зводны - каб музыку ягоную чула неба. Каб шэрагі смычкоў і клярнэтаў, каб валторны і бубны, каб сям-там - раяль... Менавіта такіх выканаўцаў і такую музыку нагадваюць стройныя шыхты ваякаў на першай у Эўропе батальнай карціне пра бітву пад Воршай. Прычым аркестар ці нават аркестры мусяць быць найвышэйшага ўзроўню, безь ніякага намёку на халтуру. Вось калі ў душы паўстане адэкватная сымфонія памяці цэлага народу пра той даўні чын продкаў пад камандай гетмана Кастуся Астроскага. А так суб'ектная мінуўшчына і ўся беларуская слава нібы ўпісаныя ў колішняга ўзору нефармальны асяродак, удзельнікам якога наканавана рэалізавацца толькі за межамі вузкай тусоўкі.
Што да бардаўскай песьні, дык яна мусіла б перарадзіцца ў клясычны жанр кабарэ, дзе інтэлігентная публіка магла б насьмяяцца з глупстваў цяперашняга палітычнага рэжыму, або стаць салённай сьпяванай паэзіяй, дзе публіка ацэньвала б тонкае спалучэньне ігры на гітары з добрым вакалам і небанальнай музыкай. Так ці інакш, а гэта было б элітарнае мастацтва. І рана ці позна яно такім стане. Калі скончацца задоўжаныя сны нашых бардаў пра барыкады, калі душа перастане ірвацца-крычаць, аддаўшы перавагу высокай творчасьці.
Пры любой палітычнай сытуацыі творца ня мусіць быць ейным закладнікам, ён мусіць перарастаць яе і, перафразуючы, імкнуцца да стварэньня вялікага кіно, а ня хоўм-відэа. Інакш ён, падпарадкаваны законам спыненага часу, сам жа міжволі гэты час і замацоўвае. А стагнацыйны і хамскі рэжым баіцца сёньня зусім ня вулічных шэсьцяў і не кухонных пратэстаў пад гітару. Ён баіцца Нобэлеўскай прэміі для беларускага пісьменьніка і перамогі беларускага тэатру у Эдынбургу - усяго таго, што прасоўвае час наперад і краіну - у часе. Баіцца, бо нічога ў гэтым не разумее, адчуваючы пры тым сваю глябальную паразу на неўласьцівым для сябе полі. Вось якім полем, ганаруючы нашых слаўных продкаў, хочацца бачыць Крапівенскае поле пад Воршай”.
|
|
|
|
 |
|
|
