|
 |
 2 Сьнежня 2001
| |
| Партрэт пакаленьня на фоне музыкі The Beatles. Памяці Гарысана. |
|
|
|
|
| Сяргей Дубавец, Вільня |
|
|
Пазаўчора паведамілі пра сьмерць Джорджа Гарысана, музыкі і сьпевака The Beatles, як цяпер пішуць і кажуць, найвялікшага гурта ХХ ст. Я, бадай, таксама ўжываю падобныя эпітэты, калі распавядаю пра бітлоў сёньняшнім маладзёнам. Хоць асабіста для мяне гэтыя словы мала што значаць. Мне прасьцей сказаць – наша музыка або музыка маёй маладосьці або – нашага пакаленьня. Гаворка ідзе пра саракагадовых. Гарысану было 58. Розьніца ва ўзросьце – чыста арытмэтычная. Як і даступнасьць ці недаступнасьць іхнае культуры для нас – чыста мэханічная, утвораная жалезнай заслонай СССР. Ва ўсім астатнім, г.зн. у сутнасным, нас нічога не разьдзяляла. У іх пік славы прыпаў на сярэдзіну 60-х, у нас пік лучнасьці зь імі здарыўся ў сярэдзіне 70-х. І яны, і мы ўжо даўно сталі гісторыяй для іхных і нашых дзяцей, якім распавядаем пра Beatles з абавязковымі эпітэтамі, каб было зразумела, падвышаем ноту, не вычуваючы ў гэтым асабіста для сябе ніякае патрэбы. Джордж Гарысан у Беларусі – вось пра што будзе сёньняшні выпуск "Вострае Брамы".
***
Джордж Гарысан у Беларусі сярэдзіны 70-х... Ноч, зіма, сьнег (менавіта так згадваецца той час) і зусім не тыповыя для сёньняшняга дня рэаліі: купляць вініл (гэта цяпер яго так называюць), зьбірацца ў каго-небудзь на кватэры, каб слухаць разам музыку – даўно забыты ў моладзі занятак. А тады менавіта так знаёміліся. І нават калі знаёміліся зь дзяўчынай, дык запрашалі яе дадому – паслухаць музыку.
У Менску тыя кружэлкі куплялі пад музычнай крамай у раёне паштамту. Ізноў абавязкова згадваецца цёмны зімовы вечар і мокры сьнег. Фарцоўшчык прапануе свой тавар і кажа: "пяць" або "тры" або "паўтара". Памятаю, мы зь сябрам, яшчэ неспакушаныя, нашкрэблі па кішэнях паўтара рубля, і былі абсьмяяныя. Аказваецца "паўтара" – так называлася пятнаццаць.
Пазьней я даведаўся, што гэткі продаж ішоў па ўсім неабдымным Савецкім Саюзе. І ў Беларусі ён адбываўся ня толькі ў сталіцы, але і ў маленькіх гарадах і мястэчках. Калі паэт Алесь Аркуш распавядаў мне пра сваю сытуацыю, я літаральна ва ўсіх дэталях пазнаваў сваё. Хоць у яго гэта было Жодзіна.
(Алесь Аркуш: ) "Зімовымі вечарамі сябры зьбіраліся ў мяне на кватэры паслухаць новую замежную кружэлку. Гэта цяпер Жодзіна сярэднага памеру горад. А ў 70-я сёньняшняга размаху яшчэ не было. Уласна горад яшчэ не перайшоў на другі бок старой маскоўскай шашы. Тагачаснае Жодзіна ўтваралі пасёлак ГРЭС, навуковы гарадок з дасьледчым інстытутам земляробства, Дзяржынка і самы малады мікрараён – Гагарына. Я жыў у самым старым – пасёлку ГРЭС, што аднак не замнала мне быць прыхільнікам рок-музыкі і ўвогуле пачуваць сябе прадзьвінутым мальцам – насіць сапраўдныя джынсы і футболку з выявамі бітлоў, якіх сам і намаляваў чорнай тушшу. У тыя гады я вучыўся ў Жодзінскім палітэхнічным тэхнікуме. Бацькі зьехалі працаваць за мяжу, пакіўнуўшы старэйшага сына давучвацца ў Саюзе. Я меў дзьве рэчы, пра якія марыць любы падлетак: поўную свабоду з вольнай кватэрай і грошы, якія без затрымкі прыходзілі ад бацькоў. Таму я быў ці не адзіным чалавекам у сваім пасёлку, які мог набываць заходнія кружэлкі (мы тады іх называлі дыскамі або пластамі) за 50 рублёў. Гэта ледзь ня ў два разы больш, чым тагачасная стыпэндыя. Крамольныя кружэлкі з рок-музыкай патраплялі ў Беларусь пераважна праз прыбалтыйскія парты. У кожным нашым горадзе існавалі людзі (іх называлі фарцоўшчыкамі), якія, так бы мовіць, прафэсійна займаліся нелегальным продажам кружэлак і джынсаў. Самага вядомага жодзінскага фарцоўшчыка Бяганскага апісаў у сваёй кнізе "Ліст да брата" Уладзімер Сіўчыкаў, які таксама паходзіць з Жодзіна.
Набыцьцё новай кружэлкі рабілася вялікай падзеяй у мясцовай тусоўцы мэляманаў. Прынамсі, гэтая навіна тыдзень не сыходзіла зь першых палосаў вусных інфармацыйных паведамленьняў. Але вось што зьдзіўляе мяне па сёньняшні дзень. На заходнім музычным рынку заўсёды існавала процьма гуртоў: ад грандаў, да трэцяразрадных камандаў. Але, згадваючы сёньня сваю тагачасную фанатэку, я бачу, што мы выхоўваліся пераважна на клясыцы рок-музыкі: Лэд Зэпелін, Пінк Флойд, Куін, у скрайнім выпадку – дабротныя камэрцыйныя гурты, накшталт Смоўкі, АВВА, Бі-Джыз. Як так здарылася, мне цяжка патлумачыць. Бо складана паверыць, што гэткая сэлекцыя адбывалася дзякуючы музычным густам савецкіх марыманаў.
Дык вось... Снежаньскі вечар, цёмны пакой, сьветлавыя блікі па столі і сьценах ад праігравальніка і музыка. Часам вельмі гучна. Часам за шклянкай віна. Часам у кампаніі зь сяброўкамі. Сёньня мне немагчыма ўявіць гурт маладых людзей, які сабраўся дзеля адзінай нагоды – паслухаць разам новую кружэлку.
А яшчэ памятаецца, як маладая выкладчыцца эканомікі заўважыла падчас лекцыі ў маім стале пакет з кружэлкамі і хвілін дзесяць зь цікавасьцю разглядала стракатыя, прыгожыя, часам ня вельмі прыстойныя капэрты. Запрасіць яе на праслухоўваньне я не наважыўся, хоць і ведаў, што адзін мой больш эмансіпаваны аднакурсьнік час ад часу праводзіць маладую выкладчыцу пасьля працы дадому.
А мой сусед зьверху Міша зьбіраў магнітафонныя запісы і фотаздымкі гуртоў. У яго было некалькі альбомаў з бляклымі, саматужнымі здымкамі, на якіх цяжка было дакладна ідэнтыфікаваць патлатых рок-ідалаў. Але бітлоў усе мае сябры пазнавалі з заплюшчанымі вачыма – гэта бунтар Джон Ленан, гэта эстэт Пол Макартні, гэта філёзаф Джорж Гарысан, а гэта весялун Рынга Стар. Прыкладна так мы ўспрымалі складнікі легендарнай чацьверкі. Альбомы гэтыя ў 40-гадовага Мішы захаваліся да сёньня. Іх цяжка замяніць самымі прыгожымі сучаснымі кнігамі пра рок-музыку. Як нельга замяніць сваю маладосьць, памяць, жыцьцё, радзіму".
(С.Дубавец: ) Алесь Аркуш упершыню пачуў Джорджа Гарысана ў Жодзіне. Я, напэўна, – у Менску. Прычым з дакладнасьцю магу сказаць, разам з кім я яго слухаў. Гэта Вінцук Вячорка. У сярэдзіне 70-х мы былі школьнікамі і заўзятымі мэляманамі. Сёньня Вячорка – у нашай перадачы.
Вінцук, з колішніх гаворак я згадваю, што сярод чацьверкі бітлоў ты выдзяляў менавіта Гарысана. І гэта даволі распаўсюджаная прыхільнасьць. Вось жа мне хацелася б яе вытлумачыць. Падазраю, што матывы ў розных людзей могуць быць розныя. Што ты думаеш на гэты конт?
(Вінцук Вячорка: ) "Цяпер, зразумела, я гляджу на ўсю чацьвёрку, на ейнае месца ў гісторыі культуры, магчыма, і крышку інакш, чым гэта было 20-25 гадоў таму. Але я памятаю, што Джордж Гарысан выклікАў такую ірацыянальную павагу да сябе тым, што ён ня гнаўся за вонкавым іміджам, можа быць, не акторстваваў, не ляпіў сабе пэўныя вобразы, а якраз сваёй стабільнай надзейнасьцю ўвасабляў пэўную лінію – стабільнасьць Beatles. Beatles бяз Гарысана – гэта немагчыма было ўявіць. Ленан, ён мог існаваць сам сабою, Макартні быў вельмі эксцэнтрычны, а Гарысан зь яго інструмэнтам, які ствараў надзейнае тло, відаць, такую ролю, сьвядома ці несьвядома, выконваў. Потым, ён выдатны кампазытар, і ягоныя рэчы можна адразу пазнаць. Я памятаю, калі ў савецкіх крамах усьлед за чорненькімі кружэлкамі, дзе было па чатыры песьні і слова Beatles сарамліва хавалася пад словамі "Вокально-инструментальный ансамбль (Англия)", калі на зьмену гэтым кружэлкам прыйшлі так званыя гнуткія, яны былі з блакітнай плястмасы, амаль як поліэтылен, і ўстаўленыя ў такія капэрцікі са шчыльнай паперы з друкам якасьці контурных мапаў, з гэтых кружэлак я і пачуў і "Here Comes The Sun", і "Something". Яны пазнаюцца адразу яскравым мэлядыйным малюнкам і яны вельмі-вельмі сьветлыя, такія пранізьліва-чыстыя. Можа быць, невыпадкова ён зьвярнуўся да сітара і наагул да індыйскае музычнае традыцыі, і гэта мы ўсе пачулі ў "Norwegian Wood", і прыцёг Раві Шанкара ў эўра-амэрыканскую музычную прастору, і сам зрабіўся зоркаю там, а Шанкар зрабіўся зоркаю тут. Натуральна, што я гэта на ўсё жыцьцё запомніў і калі апынуўся ў тых краёх, дык першае, што зрабіў, пацёгся ў музычную краму і купіў камплект кампактаў Раві Шанкара, ужо будучы ў сталым узросьце. Але я ўжо крыху ведаў, што такое сітар, што такое рага. І гэта была заслуга якраз Гарысана, які экспартаваў да нас сваім аўтарытэтам цэлую велізарную філязофскую музычную культуру. Ну а постбітлоўскі Гарысан запомніўся хіба што праз "My Sweet Lord". Але гэта ўжо іншая гісторыя... Была "Bangla Desh", быў гэты, зноў жа ўгрунтаваны філязофскім пасылам, імпэт ратаваць, дапамагаць. Ён быў прамотарам дабрачынных канцэртаў, якраз там у Банглядэш, куды зацягнуў Эрыка Клэптана й іншых сваіх сяброў. Але гэта было на схіле Beatles".
(С.Дубавец: ) Мне здаецца, што мэнталітэт Гарысана ў чацьверцы Beatles найбольш адпавядае мэнталітэту беларуса. Гэта чалавек немагістральны, нецэнтравы, выхаваны, каб не высоўвацца, не завершаны чалавек...
(В.Вячорка: ) "Я згаджаюся з табою ва ўсім, што ты сказаў, акрамя апошняга – не завершаны. Якраз у гэтым стылі паводзінаў і жыцьцеўладкаванасьці, магчыма, і палягае свая завершанасьць. Хто яго ведае, чаму менавіта ён выклікаў у мяне сымпатыю тады, але, бадай што пэўная блізкасьць – эмацыйная, тыпалягічная – ёсьць. Ня хочучы нікога, ня дай Божа, пляжыць з рэшты чацьвёркі, таму што ўсіх люблю, і ўсе мы іх усіх любім, тым ня менш скажу, што Рынга – ну, незур'ёзны, Ленан – бадай што лішне як на музыку палітызаваны, Макартні – сола, саліст, а гэты – увасабленьне супольнасьці, ансамблевасьці".
(С.Дубавец: ) Гэта ты, мабыць, гаворыш, як лідэр беларускай "Супольнасьці".
Гарысан – неамбіцыёзны, у ім кожны з нас хутчэй пазнаваў сябе, разважаючы наступным чынам: калі Beatles – гэта мадэль чалавечае супольнасьці (такія розныя сабраліся ў тым квартэце людзі), дык Гарысан – гэта я, менавіта зь ім мне прасьцей ідэнтыфікаваць сябе.
(В.Вячорка: ) "Гарысан, відаць, успрымаўся як працаўнік, той, хто цягне на сабе воз чаранавой працы. Зноў жа – успрымаўся, гэта ня ёсьць так насамрэч. Але зноў жа скажу, што ў тых жа Штатах ён быў ня меншай зоркай для людзей, чым двойка найярчэйшых".
(С.Дубавец: ) Я заўважыў, што сымпатыі да Джорджа Гарысана ў розных людзей сапраўды адрозьніваюцца і калі чалавек гаворыць пра блізкія яму якасьці, ён міжволі малюе свой уласны партрэт. Гэта зусім натуральна.
Дзеля аб'ектыўнасьці заўважу, што далёка ня ўсе людзі майго пакаленьня ў Беларусі ў сярэдзіне 70-х набывалі кружэлкі, зімовымі вечарамі зьбіраліся на кватэры слухаць музыку ды клеілі ў альбомы фоткі куміраў. Якраз такіх была абсалютная меншасьць. Дзеля ілюстрацыі прывяду словы літаратара Адама Глёбуса, якога сьмерць Гарысана закранула вельмі агульным чынам:
(А.Глёбус: ) "Памёр другі зь бітлоў. Гарысан. Нешта трэба сказаць. А што гаварыць. Памёр і памёр. Каб ён дыск новы зрабіў, песьню, кліп... А ён памёр. Шкада. Але як творца ён даўно памёр. Чалавек яшчэ жыў, нават змагаўся са злачынцам, які моцна параніў Гарысана нажом. Такая вось вываратка бывае ў вядомасьці. Злодзеі любяць знакамітых людзей, помсьцяць ім за сваю бяздарнасьць. Гарысан, як і Ленан, стаў ахвяраю сваёй геніяльнасьці, сваёй культавасьці. Вядомасьць – небясьпечная рэч. А тым больш такая, ні з чым не параўнальная вядомасьць, як у бітлоў. Вядомасьць, якая спарадзіла тэрмін "бітламанія". Гарысана няма. А бітламанія ёсьць. І музыка ягоная ёсьць. Гучыць у кожным больш-менш прыстойным рэстаране".
(С.Дубавец: ) Адам Глёбус слухае Гарысана ў рэстарацыі і таму не разьвітваецца з музыкам, сьмерць якога ня спыніць гэтага сумоўя. Меркаваньне Глёбуса спатрэбілася мне для таго, каб паказаць, што наша пакаленьне, якое ў сямідзясятыя гады хадзіла ў школу, зусім не аднароднае і тыя, пра каго я распавядаю сёньня – хутчэй выключэньне з агульнае карціны. Тым ня менш.
Паўтаруся: той партрэт пакаленьня, які я спрабаваў сёньня напісаць памяці Джорджа Гарысана, – гэта партрэт абсалютнае меншасьці маіх аднагодкаў. Аднак тут ёсьць істотная дэталь. Калі казаць пра сярэдзіну 70-х, дык ніякага іншага партрэту пакаленьня напісаць немагчыма. Школьныя будні, менавіта будні, бо яшчэ не было ў школах дыскатэк, камсамольскія сходы, летнія выезды ў лягер – супольнасьць у гэтым жыцьці дэкляравалася зьверху, а не была выкліканая шчырым памкненьнем гуртавацца. Няма нічога дзіўнага, што менавіта з апісанае меншасьці вырасьлі з часам людзі, схільныя крытычна глядзець на навакольны таталітарны, а пасьля і застойны лад. Тады, крыху пазьней, музыку і кружэлкі ў супольным праслухоўваньні часьцяком зьмяняла радыё Свабода, а ў ванным пакоі замест фотак бітлоў пачыналі друкавацца пераздымкі вершаў Геніюш альбо "Гутарак" Ермаловіча. Менавіта пячатка свабоды, прышчэпленай нам рок-музыкай, стала адметнасьцю нашага пакаленьня ў 70-я.
Можа быць, і няслушна, што ў сёньняшняй перадачы памяці Джорджа Гарысана мы больш казалі не пра яго самога, пра ягоныя альбомы, песьні, жыцьцё, а пра Гарысана ў нас самых. Таго Гарысана, якога мы не ўспрымаем як супэрзорку, як замежніка або як прозьвішча з гісторыі музыкі. Нас аб'яднала сярэдзіна сямідзясятых. Урэшце ў нашай сьвядомасьці ніхто з нашых куміраў не памірае, бо гэта мы самі зьлепленыя з часьцінак іх.
А завяршу я сёньняшнюю перадачу вершам, які Алесь Аркуш напісаў учора і які прысьвяціў Джорджу Гарысану.
***
Джорджу Гарысану
неба і зямля
разыйшліся ў розныя бакі
бо сёньня не гучала мэлёдыя
якая іх злучае
|
|
|
|
 |
|
|
