 |
|
 |
Вайна ў 2(3)-1999 . |
|
|
       |
|
|
|
|
Вайна ў 2(3)-1999 . |
|
|
|
|
полымя |
Л.Крывічанін (Лявон Савёнак)
|
14 лістапада. Ад сацыялізму да сьпірытызму — адзін корх. Учора я ў гэтым сам пераканаўся. Наязноў прычапіўся, каб пайсьці зь ім да нейкай Ніны Васілеўны, што сьпірытычныя сэансы выдае. — Хоць ты, — кажа, — ні ў якое таямніцтва ня верыш, але ў Ніны Васілеўны твой нігілізм разьляціцца ў друзачкі. Пайшлі. Дарогаю Наязноў апавядаў, хто такая Ніна Васілеўна. За бальшавікамі яна лічылася недзе „па асьветніцкай лініі“, выступала на ўсіх сходах і ўсё крычэла: „Камунізм! Сацыялізм! Мы — бальшавікі!“ А была яна беспартыйнай бальшавічкай, мужык жа ейны быў парцейны камуніст. Цяпер ён у ролі бравага камісара недзе люта змагаецца на ўсіх франтох, ну, а бабе, натуральна, карціць даведацца, ці хутка ён вернецца дзеля пакаёвага змаганьня. Вось яна й рынулася ў сьпірытызму, каб хоць дух які дарадзіў ёй у гэтай самотнай справе... Мы прыйшлі якраз у пару. Выклікалі духа Аляксея. Але дух нешта зацяло — ён чамусь не адгукаўся на выклік: ці то ён дзе па малой справе адхінуўся, ці можа яму кумпанія не спадабалася. Бо кумпанія, трэба сказаць, была несамавітая. Сама Ніна Васілеўна, асоба ўжо ладна пацёртая, ейная прыяцелька, нейкая абскубаная істота, адзін былы камуніст, з абвіслым чэравам, і яшчэ нейкі стары хрэн. Калі не лічыць мяне й Наязнова, дык зусім зразумела, што ад такой кумпаніі які хочаш дух нос адверне... З гэтае, мабыць, прычыны і другі, і трэйці дух не адгукаліся. Нарэшце выклікалі нейкага духа Макса. Той, праўда, адразу пачаў круціць сподачкам. Напачатку ён настукаў, што мужык Ніны Паўлаўны вернецца праз два тыдні, сам, бязь ейных клопатаў, пасьля адказаў, што вайна скончыцца праз тры тыдні... „А якая ж улада будзе? — запыталіся ў яго ўсе, — наша ці не? Ты, дух, скажы толькі адно слова — так ці не“. І дух адказаў так. Тут жанкі запляскалі ў далоні, а былы камуністы пагладзіў сваё чэрава. Я, ведама, гэтаму ня даў веры, але на кажны выпадак занатаваў у дзёньніку: вайна скончыцца 3–га сьнежня. Калі варочаліся з Наязновым дахаты, то я спытаўся, ці можна гэта з навуковага гледзішча пагадзіць такія дзьве рэчы, як марксызму й сьпірытызму. Ён адказаў, што калі ўжыць дыялектычны мэтад, дык, безумоўна, можна пагадзіць якія хочаш рэчы. Хоць ён і прафэсар, але тут, як мне здаецца, збрахаў. 19 лістапада. А ў беларусаў няма адзінага фронту. Сяньня чытаў у газэце пра заходнікаў і ўсходнікаў. Вынікае, што яны паміжсобку не зусім у згодзе. У чым разыходжаньні, я з артыкулу так нічога не зразумеў, але разыходжаньні ёсьць. Трэ будзе даведацца пра гэта ў Арыентацкага. |
— А дзетачкі мае, — сказала яна, — ня бачыла я гораду два гады, каб яго і век ня бачыць. Ледзь не адурэла. Прывезьлі гэта мяне тыя хлопцы, што на тракце падсадзілі ў машыну, і ссунулі проста ў руіны. — Ну, кажуць, цётка, табе направа, а нам — налева. Дыбай да свайго Рыгора. Сказалі гэтак і паехалі. А я стаю й гляджу, як дурная. Зірнула направа, — пустка, зірнула налева — пустка, зірнула сьпераду — дзірка. А гораду няма. Села гэта я на каменьне ды й плачу. Ажна тут нейкі добры чалавек трапіўся: — Чаго, кажа, цётка, вільгаць пушчаеш? Паводля якога здарэньня? Ну, я яму й выклала ўсё, як сьлед: ехала, маўляў, у Менск да Рыгора, а трапіла сама ня ведаю кудою. — Дык гэта ж, кажа, і ёсьць Менск, а сядзіш ты, цётка, на самай Ляхаўцы, — і скіраваў мяне, дзякаваць, куды трэба. Мы ўсе надта сьмяяліся, як гэта цётка гораду не пазнала? Але Сымон давёў, што такія здарэньні могуць быць. — Гэта, — казаў, — ня дзіва, што цётка гораду не пазнала. Мой прыяцель, Юрэц Бладук, дык той аднойчы хаты роднае не пазнаў, а й выпіўшы быў ня надта. Прыйшоў гэта ён аднойчы да хаты й пытае: „А венікі сьвежыя ё?“ І пачаў распранацца. Скінуў гэта ён, выбачайце, усё і палез на сьцяну з гальнём, які яму добры сынок падсунуў. „Ну, кажа, і напаруся сяньня“. Ускочыла жонка ў хату, а ён, выбачайце, зусім голы лезе на сьцяну. І гальнём сябе па бакох хвошча. „Паддай, крычыць, пары!“ Дзецям, ведама, пацеха, а жонка абурылася: „Ты гэта што! — крычыць — звар’яцеў?! Сорам згубіў?!“ А ён сваё: „Дырэктар, — крычыць, — давай сюды дырэктара! Гэта што за непарадкі! Чаму, — крычыць, — бабы ў мужчынскай лазьні?“ Ледзь яго ўгаманілі, што гэта ня лазьня, а свая хата. Дык вось якія здарэньні ў жыцьці бываюць... А гораду не пазнаць... Пакуль мы слухалі апавяданьне Сымона, Загржэмбіцкі меў інтэрвію з чэрвенскай цёткай у пытаньні тамтэйшых коштаў. Выявілася, што яйкі — 30, сала — 200. А попыт ёсьць на дрожджы й соль. 29 лістапада. Нешта недзе дзеецца. А што — невядома. І чуткі пайшлі нейкія, надта сакрэтныя. Рыгорава жонка прысягалася, што сама на рынку чула, як казалі пра тры самалёты й адну бомбу. Дзюркаў знаёмы пад сакрэтам паведаміў, што на фроньце зламаліся, але хто — ён яшчэ не даведаўся. Але казаў, трэба чакаць вялікіх падзеяў. Наязноў таксама ходзіць вельмі таямніча і нічога не гаворыць. Відаць, нешта й ён чуў. Каб мяне гэта надта турбавала, дык не, але ўсё ж цікава, зь якога боку вецер дзьме... 2 сьнежня. Апанас Дзюрка набыў капялюш. — Годзі, казаў, у носе калупаць, — пара із новай Эўропай прывітацца. Праўда, капялюш не самавіты, нібы стары грыб сядзіць на ім. Але Дзюрка надта ганарыцца. — Цяпер я, — кажа, — сьмела магу да Эўропы далучыцца, і ніхто мяне не затрымае. А ізноў жа, — кажа, — годзе нам памыі на галаву лілі, пара й рот разявіць. А Сымону не падабаецца такое пераабсталяваньне Дзюркі. — Ат, — кажа, — дармо, хоць ты й пад капeлюшом ходзіш, а ўсё роўна дурань. Хіба твая галава пад капялюх выструганая? Ёй палі забіваць, і то вялікі гонар. Сымон, ведама, як кансэрватар, уважае, што на кожную галаву павінна быць свая покрыўка. |
— Вы ж, — кажа, — шаноўны, музычны майстра, патэнту выбралі, дык будзьце ласкавы, адрамантуйце гэты музычны струмант. Прашу. І нагою шмаргануў. Зараза! Хіба ён ня ведае, што зь мяне такі ж музычны майстра, як ізь цеста куля. Я яго, ведама, пагнаў зь ягонай басэтляй, а ён пагражаў данесьці, што я не музычны майстра, а сымулянты. І данясе! Такая паскуда гэта зробіць... А данясе — могуць быць непрыемнасьці. Трэба, няйначай, ліквідаваць прадпрыёмства і мяняць кірунак. 7 сьнежня. Загржэмбіцкі ў выніку нядаўняе размовы з чэрвенскай цёткай набыў каня і тэрмінова скіраваўся ў Чэрвеншчыну. 10 сьнежня. Хадзіў ва Ўправу. Там сустрэў былых актывістых. Разам за бальшавікамі працавалі. Нічога, і цяпер ня крэкчуць: адзін у Ўправе на аржаным месцы, другі недзе на базе, а трэйці — так, каля базы. Дармо! Не прападуць! — Як жывяцё? — пытаюся. — Ды так, — кажуць, — нічагуткі — прыкідаемся патрохі. А вы? А што я! Ім прыкідвацца добра, калі яны на службе, а як мне, саматужніку з патэнтам? Тут як ні прыкідвайся, а Хамовіч цябе ўраз расшыфруе. Не! Трэба нешта рабіць! 14 сьнежня. Фэцкі кінуў голую тэорыю і перакінуўся на практычную матэматыку. Цяпер лічыць, што гэта, скажам, было б, каб у Менску наладаваў машыну дрожджаў і шугануў іх у Западнюю, там бы абмяняў дрожджы на сала, яго ў Менск, а тут бы рэалізаваў гэтае сала на вольным рынку на грашовыя знакі. Як бы гэта ўсё выглядала? Папярэдняе інтэграваньне дае нешта такое жудаснае, што нават на звыклай да лікаў лысіне Фэцкага валасы дуба сталі. Фэцкі лічыць на два варыянты апэрацыяў: адзін — калі дрожджы на рынку й машына чужая, другі — машына службовая й дрожджы службовыя. У апошнім выпадку выходзяць такія астранамічныя лікі, што калі аб іх прачуў Загржэмбіцкі, дык у бедака ад перапуду раптам аслабеў жывот. 18 сьнежня. Вайна скрышыла ўсе спэцыяльнасьці. Круглоў і той занядбаў сваю мышыную спэцыяльнасьць і скіраваўся на купца. Праўда, ён больш прадае, чымсь купляе, але гэта ня шкодзіць яму мець пэўную, як ён кажа, дывідэнту. Учора меў ад нейкай апэрацыі такі гешэфт, што ад лікаў млосна робіцца. — Каб гэта, — казаў ён, — на мірную пару такая дывідэнта, дык жонку сваю ўшыў бы ў каракулі ды ў сабалі, а сам бы малясоўку смактаў із залатое конаўкі... Вось тут і кажы пра адукацыю. Недавука, мышыны спэцыялісты, а галава міністэрская... |
— Сядайце, — кажа, — тав. Чужанінаў. Цікава: учора быў Ванечка, а сяньня — тав. Чужанінаў... Не! Тут штосьці ня так. Ці тут гэты „шофэр“ прычынаю, ці то іншыя справы, больш сакрэтныя... У кажным разе трэба даведацца, які тут вецер пад бабін хвост дзьме... 21 сьнежня. Купляў цацкі на ёлку. Дзіўная рэч: вайна, скрозь галеча, а людзі ёлку ладзяць. Разам са мной купляў цацкі нейкі тып. „Дайце мне, — кажа, — якіх–небудзь вясёленькіх цацак“. „Вясёленькіх? — кажа крамніца, — калі ласка“. І — шась на прылавак гармату, гранату, самалёт, ды йшчэ якіхсь пушак. — Не, — кажа тып, — дзякуй за такую вясёласьць. Я ўжо гэтага наглытаўся досыць. — Дык якога ж, — пытае, — хрэна вам трэба? — Дайце мне якую–небудзь цацачку, якая б клікала да жыцьця, а не да сьмерці. — Тады бярэце барабан або трубу. — Не, ня тое. Мне вось бы такую мірную цацачку, каб скажам, пявунка, або птушачку, якая б зерняткі дзяўбла... Пашукайце там із старога арсэналу, а не з бальшавіцкага, бо ў мяне гэтая чырвань вочы выела. — Ну, дык наце вам коніка. І паднесла да ягонага носу валавянага коніка. Той аж спалохаўся. — Вы, — кажа, — даражэнькая, што гэта мне сунеце? — А што? — пытае. — У гэтага каня хвост уніз вісіць, а мне трэба, каб угару стаяў. Тут ужо й крамніца раззлавалася: — Вы, кажа, грамадзянін, ня выдумляйце тут! Што вы хочаце, каб я за вашыя за тры маркі ды хвост угару падымала? Сорам вам! Публіка, што ў краме была, падтрымала крамніцу: — Запраўды кажуць, грамадзянін, не выдумляйце. Якое вам яшчэ трасцы не стае? Бярэце, што даюць, ды й годзе. І не зазірайцеся пад хвасты. Так і пайшоў гэты грамадзянін, нічога не купіўшы. А й сапраўды дзівак. Хіба яму ня ўсё роўна, куды хвост вісьне — уніз ці ўгару? Я купіў барабан, дырыжабль СССР, дзьве гарматы, пяць бліскучак, дзесяток пшыкавак... Жонка была задаволеная... 24 сьнежня. Калі ўжо не пашанцуе, дык і дзеўцы ветрам надзьмуе. Гэта праўда. Небараку Загржэмбіцкага, якога колькі ўжо гадоў калечылі, зноў паклалі на лапаткі. Вярнуўся з падарожжа голы, як бізун. Сустрэла яго ў лесе пад Чэрвенем нейкая вясёлая кумпанія і кажуць: „Усё ваша — будзе наша, а вы, пане, — вэк“. Яшчэ і ўсыпалі трохі на дарогу, каб не замёрз часам. Ні каня, ні саней, ні солі. Кідаецца цяпер ува ўсе бакі, як вар’ят. А што з гэтага кіданьня будзе — няведама. |
Нядрэнная рэч гэтыя старамодныя сьвяты. 29 сьнежня. Чуў колісь аднаго разумнага чалавека, які казаў: „Трымай чалавека голадам, дык ён будзе мець толькі адно жаданьне, а накармі яго, дык жаданьняў у яго зьявіцца безьліч“. Гэта, мабыць, праўда. Сяньня спаткаў свайго даваеннага, яшчэ з–за царскіх часоў, прыяцеля. Быў ён трохі ахвіцэрам, да Ўрангеля падаўся, там нешта рабіў, а цяпер нейкім парадкам ізноў тут апынуўся. — Якім, — пытаюся, — ветрам сюды зноў закінула? — Ня ветрам, — кажа, — а самаходам. Радзіма пацягнула... — Ого, — кажу. — Дык васпан ізноў угару пайшоў. На самаходзе. — Эт, якая тут гара, — кажа, — мышыная. Хіба ты ня ведаеш, кім я раней быў? Дзеншчыка меў! А цяпер сам за халуя ў гэтага дзеншчыка. Дык па–твойму, гэта парадак? — Ну, ведама, — кажу, — у вашым стане, дык парадак незайздросны. Але ж выгляд у вас, потым, гладкі... — Што выгляд? Гэта глупства... Бо не аб адзіным хлебе жывы чалавек бывае... — Праўда, — кажу, — да хлеба патрэбна й скварка... — Ды я не аб скварцы, пакуль даволі й гэтага, надоечы вось 20 кілё масла загарнуў. Пакуль што йшчэ сяк–так самадапамагаемся. — Ну і памагай Бог, — кажу, — абы ціха. — Дзякаваць. З гэтага боку ўсё ў парадку, ніхто не падкалупне. Але не аб гэта ходзіць. Дзе духовая страва, я пытаюся? Улада дзе? Дзе пашана, гонар? Вось аб што ходзіць! Вось чаго не стае! — Але ж, — кажу, — вайна! Цяпер абы жывот... — Ну ты, даражэнькі, дробна плаваеш. Адным жыватом доўга ёрзаць ня будзеш. Захочацца й на ногі стаць... Вось гэтага я й хачу. Разьвіталіся мы, і ён бадзёра закрочыў з узьнятай галавой, быццам трымаючы на версе брыля тую славу, да якой чалавек імкнецца. Вось тут і зразумей чалавечую натуру. Пакуль із чужых талерак кавалкі зьбіраў, усё было добра, а як ужо нажэрся чужога хлеба, на вышыню славы палез. Улады захацеў! Праўда, што чалавеку ніколі не стае й жаданьням ягоным няма канца... 30 сьнежня. На нашай вуліцы сэнсацыя: дачка Апанаса Дзюркі, якую мы ў ліпені хрысьцілі, сяньня нечакана радзіла дзіцю. Нічога дзіўнага тут, ведама, няма. Паводле законаў прыроды, усё адбылося зусім натуральна, бо дзеўка ўжо досыць сьпелая. Але новыя этычныя пачуцьці Апанаса атрымалі моцны выцін. Бо ўсе цяпер напярэймы віншуюць Апанаса: — З прыбыткам, пане Апанасе! Віншуем! Дай Бог штогод. Асабліва назаляе Сымон: — Апанас, — крычыць, — скідай капялюш! Бо ўсё роўна ім цяпер не прыкрыеш гэтае прыроднае зьявы... Ня хопіць... Апанас бароніцца, як можа. — Я, — кажа, — тут не вінават. Гэта спадчына ганебнага мінулага. — Але як ты з гэтай спадчынай ды ў новую Эўропу будзеш цыркуляваць? Вось ты што скажы? Апанас на гэта нічога не адказвае й хутчэй бяжыць у хату. Прыкра чалавеку, але як ён мог прадбачыць, што так хутка сьвет пераменіцца... |
Гасьцей было шмат: і сваіх, і чужых. Банкет пачаў Рыгор. У сваёй уступной прамове ён адзначыў, што гэты новы год — першы такі ўдалы год і хаця ня з нашае віны — але ён вольны... — Я, — кажа, — у вайну пагарэў ушчэнт. А што вы бачыце ў мяне сяньня? Дзе вынікі агню? Няма іх! Вось жа я й кажу: дай Божа кажнаму так пагарэць. — Дык пажадаю ўсім вам такога шчасьця, якое мне паслаў Малох вайны, — так скончыў Рыгор сваю прамову і перакуліў чарку. Мы зрабілі тое самае, а пасьля пачалі падвойваць і патройваць. Рыгоравы госьці, ягонае начальства з Управы, больш налягалі на закусь. Відаць, ня надта сытыя. — Яно й зразумела, — казаў Апанас, — бо яны ж на працы, а мы не працуем. А хто не працуе, той і ня есьць. Вось чаму нашыя менш ядуць, а больш налягаюць на пітво. Як ужо трохі замарылі чарвяка, зноў паліліся прамовы. Але цікавага было мала. Усе гаварылі пра шчасьце, пра лепшую будучыню, пра йшчэ лепшае жыцьцё на новы год. Езуіты! Шмат каму зь іх і ня сьнілася такое жыцьцё, як цяпер жывуць, а гавораць аб лепшым. Калі ўжо добра падсілкаваліся, паэта Цымбальскі задэклямаваў свой навагодні верш. Я ня памятаю, што ён там напачатку крычэў, але пасьля як грымнуў кулаком па стале і залямантаваў: Сваю душу пераніцую! І як падхопіць крэсла, як бразьнець аб падлогу — ажно ёлка пахіснулася й цацкі сыпнуліся долу... Усе напалохаліся — жах, асабліва жанчыны. Рынуліся, хто куды. Рыгор пачаў супакойваць: — Дарэмная трывога, — кажа, — ня бойцеся... Гэта яму натхненьне падпёрла... Апарожніцца, і ўсё будзе ў парадку... І праўда, нацадзілі Цымбальскаму конаўку, ён высмактаў і змоўк. Калі мы ўжо залілі гэты спалох, слова забраў Сымон: — Вось тут я чуў, што гаварылі пра новае шчасьце. А на які мне хрэн гэтае вашае шчасьце? Мне што трэба на гэты год? Марцыпаны? Не! Мне патрэбна спакойная праца, а ў выніку яе — скварка і чарка. І каб ніякі чорт не мяшаўся ў маё жыцьцё. Вось і ўся мая палітычная крэйда*. Дык ці многа я хачу на новы год? Хто скажа, што я хапіў лішняга? Ніхто? Дык чаго ж вы тады лезеце да мяне з усіх бакоў? Вы хочаце, каб я на вас працаваў! Дык не! Скулу вам у бок! Гэтага ня будзе! Тут усе загаманілі: — Выбачайце, Сымоне, мы гэтага ня хочам... Наадварот... Мы вельмі вас паважаем... — Не! — крычэў Сымон, вы хочаце**... Нарэшце Сымон змогся. І калі выпілі йшчэ па чарцы, казаў: — А чорт яго дзяры. Няхай будзе, як хочаце, я вам не кумпанія... Як скончылі банкет — не памятую... |
— Загінула ўсё! Канец ўсяму! Пагібель! А што загінула? Можна ўважаць — глупства. Жонка ягоная прадавала стары цэбар і разам із цэбрам аддала зь вядро старое паперы, што там завалялася. Паленавалася вытрасьці. А гэтая папера, як на той грэх, якраз і былі самыя таленавітыя вершы Цымбальскага. Ну, ня згледзела баба, што гэта была мастацкая прадукцыя, а не ўжытковая папера. Можна было б бабе і дараваць. Але Цымбальскі проста звар’яцеў: — Век не дарую! — крычыць. — Загубіла! Зарэзала! Самыя актуальныя вершы. Яшчэ на выгнаньні пісаныя ў тысяча дзевяцьсот зацёртым годзе... Людзі яму раяць, каб новыя напісаў: — Што табе, — кажуць, — паперы шкада? Пішы нанова. — Што людзі разумеюць, — сумуе Цымбальскі, — я туды душу сваю ўкладаў. Кроплямі ўласнае крыві паліваў гэныя радкі! Я, — кажа, — сваё сэрца напароў на дзіды, а яны пра паперу. Мяшчане, кажа, вы ўсе. Абуваталі. Чым скончыцца гэтае вар’яцтва — цяжка прадбачыць. Зусім проста, што чалавек і загіне. Вось што значыць, калі змалку бацькі ня білі. 10 студзеня. Мікіту Гузака доктар пасадзіў на дыету: забараніў піць і загадаў тры разы на дзень есьці толькі рэдкую страву. Бо ў Мікіты, як казаў доктар, ад ненармаванага ўжываньня алькагольнага пітва зусім пераблыталіся сэрца й печанцы, і цяпер ніяк не намацаеце — дзе адно, а дзе другое. Мікіта паслухаўся, пабіў усе шклянкі і сеў на дыету. Мы з Сымонам знарок хадзілі глядзець, як Гузак гэную дыету глытае. Прыйшлі сьнеданьнем. Жонка сядзіць сквараны булён сёрбае, а Мікіта выцадзіў у міску паўлітра, накрышыў туды хлебца, цыбулі й чэрпае лыжкай, быццам зацірку. — Ліха яго матары, кажа, з гэтым пітвом. Калі доктар загадаў — нельга, знацца, нельга. Я магу й ня піць. Бо я ня вораг свайму здароўю. Мы спыталіся, ці дапамагаюць яму гэтыя лекі. — Ці дасьцё веры, кажа, лягчэй стала. Як высербаеш місу гэтае дыеты — дык адразу ад сэрца й адлягло... Адцягвае... Доктар таксама казаў, што я ўжо палепшаў. Надоечы хадзіў да яго на кантролю. — Ну, як, — пытае, — кінулі піць? — Ані кроплі, — кажу. — Ну, то й добра. Выстукаў гэта ён мяне малаточкам, праз трубку паслухаў і кажа: — Ну, вось, цяпер чуваць, што ў вас і сэрца ёсьць, і ведаеце, шаноўны пацыента, нават большае, чымсь трэба... Вось што значыць навуковыя лекі. Толькі жонка Мікітава бедавала, што надта ўжо дарагія цяпер лекі пайшлі: — Жартачкі, — кажа, — тры паўлітроўкі на дзень... Вельмі дарагія лекі. — А ты чаго хочаш, — крычыць Мікіта, — каб у мяне ўсе ворганы пераблыталіся ў кучу? Мне здароўе даражэй. Чула ж, што доктар казаў. А супроць навукі ня пойдзеш, бо доктар ведае, каму якія кроплі загадаць... Не такі Мікіта чалавек, каб яго доктар ашукаў... 12 студзеня. Апанас Дзюрка аднекуль прывалок піяніну. Кажа, што ягоны прыяцель, Мімікрыйскі, спрэзэнтаваў. Брэша! Дзе гэта ёсьць цяпер такія прыяцелі, каб піянінамі кідаліся. Недзе зблатаваў... А ў хаце цэлы гармідар. Апанасавы дзеці праз увесь дзень па гэтай музыцы дубасяць, а жонка лаецца: — Заняў, — кажа, — усю хату гэтай гаргарынай — няма дзе і сьвінцы замяшаць. — Дармо, баба, — суцішае Апанас, — хутка і ты будзеш на гэтай штуковіне выцілінгаваць. — А каб цябе немач цілінгала, — злуецца Апанасіха, — мне дзяцей няма калі даглядзець, а ён з музыкаю. Такія тэатры ў Апанаса цяпер цалюткі дзень. |
— Усе, — кажа, — людзі, як людзі, а ты нейкая недарэка — ні сабе, ні жане. Або ты, — кажа, — будзь запраўдны мужык і сутрымвай жану, або кіну ўсё да ліхай матары. Бо я такіх, — кажа, — як ты, хоць дзесяць знайду, калі падамся па вайсковай лініі... Праўда, пэнсія Дручка, як бухгальтара, на сяньня нічога ня вартая, можна сказаць, адзін міф, і на яе, ведама, жыць нельга. Але Піліп не ўлічыў ваеннае сытуацыі і ўважаў, што калі ён сяньня працуе, знацца, павінен і жыць. — Ты, — казаў ён жонцы, — не агітуй. Мне ўжо й самому гэтае жыцьцё падпёрла пад самыя рэбры, але ж дзе выйсьце? — А мне, — крычыць баба, — якая да гэтага справа? Ты, — кажа, — галава, ты й думай. А ня можаш — дык злазь з даху і ня псуй гонтаў. Каб на іншага чалавека, то пасьля такіх слоў ён бы так усыпаў бабе і па даху, і па фундаманту, што век бы памятала. Але Дручок — чалавек просты, і яго нарэшце дапілавала баба да таго, што мусіў ужыць дадатковую прафэсію — пайшоў красьці сьвіньні. Першыя дзьве апэрацыі правёў удала. Збалянсаваў на Пярэсьпе двух кабаноў на пудоў сем. Але на трэйцяе — балянс не сыйшоўся, — злавілі Дручка на самай гарачай справе. Цяпер сядзіць і плача. А суседзі сьмяюцца: „Не за сваю справу, браток, не бярыся: сьвіней красьці — не паперай шастаць: тут навука патрэбна“. А Сымон казаў, што і ў гэтай справе, як і ў кажнай, апрача навукі, патрэбен спрыт: — Быў, — кажа, — у нас у трэсьце таксама адзін бухгальтар. Той, здаецца, і чалавек быў зусім нікудышны. Калі звонку глянуць, дык толькі назоў, што чалавек. Але каб вы ведалі, якія ўнутры гэтага недарэкі сядзелі спрыт і розум! Ён праз чатыры гады скрабаў нажом бухгальтарскую кнігу, і ў яго заўсёды, як казаў, балянсаваліся ўсе капейкі, а лішнія рублі, што ён адтуль выскрэбваў, клаў сабе ў кішэню. Так і не злавілі, а касіў тышчамі. Вось гэта быў бухгальтар! А Піліп — дрэнь. Такі і кнігу паскрабаў бы і ніводнага рубля сабе не наскробаў бы. Спрыту ў руках няма. 17 студзеня. Бачыў, як упяцёх білі аднаго. Відовішча было надта цікавае. Я вельмі рагатаў, як яны яго з усіх бакоў абкладалі.. Але, шчыра кажучы, я не хацеў бы быць на месцы гэтага аднаго. Сымон, які таксама наглядаў бойку, не падзяляў майго вясёлага настрою. — Я, — кажа, — такога не хвалю. Бойка — гэта мастацтва, і мастацтва высокага гатунку. Толькі трэба сам–насам. Калі ж пяцёра ды на аднаго, ды, як гэта часам бывае, із зброяй, то гэта ўжо не мастацтва, а даруйце... — Дык жа вясёла, — кажу. — Дурань і на паховінах сьмяецца, — раззлаваўся Сымон, — і гэты сьмех дурны. Гэта ўсё роўна, як бы сказалі мне: „Сымон, вось табе стрэльба і страляй дзіцю“. То хіба я на гэта здольны? Хіба я пошасьць якая? Не! Сымон такога мастацтва не вызнае. Я із Сымонам ня згодны. Мне калі б’юцца, дык і сьмешна, абы не мяне білі. |
— Я, — крычыць, — дваранін, я — Рурыкавіч! Мой дзед, — кажа, — за адну ноч 10 000 дзесяцін прапіў, а ты мне, гад, 200 грамаў паверыць ня можаш. Эх, ты, — кажа, — беларус! Але гаспадар закусачнай трапіўся чалавек досыць вытрывалы. — Я, — кажа, — із тваім дзедам гарэлкі ня піў, хоць можа ён і Рурыкавіч быў. А мне — грошы на бочку, і ніякіх князёў. Як мы даведаліся, гэта аскалонак княскага роду прасадзіў у закусачнай свой паўмесяцавы інжынэрскі заработак, а да поўнай формы не дапяў — не хапіла грамаў дзьвесьце. Мы з Рыгорам паставілі яму па сто грамаў і пазнаёміліся. Абяцаў нават дакумэнты паказаць, што ён Рурыкавіч. Можа і так? У кажным разе з такім чалавекам пазнацца ня дрэнна. Калі і ня Рурыкавіч, то ўсё ж чалавек свой. 23 студзеня. На нашай вуліцы асяліўся заходні чалавек і адразу пачаў заводзіць свае парадкі. Пахадзіў гэта ён па хатах, пазнаёміўся із суседзямі, а пасьля хваліўся: — Я, — кажа, — не магу так проста жыць, як вы. Я не магу так, як вы, у хату сунуцца, я павінен увайсьці па–культурнаму... З гэтае, відаць, прычыны ён паказаў візытоўкі. Але ягоныя культурныя намеры адразу ж сустрэліся зь непераможнымі цяжкасьцямі. Пайшоў гэта ён да Мікіты Гузака купіць самагону, і толькі яму Мікіціха адчыніла дзьверы, ён адразу — шусь ёй візытоўку ў рукі. Тая ажна прысела зь пярэпуду: думала, што агент, які прыйшоў апаратуру зарыштаваць. Добра, у хаце быў Мікіта, які толькі што прыняў чарговую порцыю дыеты. Той не зьбянтэжыўся. Ён узяў у рукі візытоўку, прачытаў: „Мікола Сямёнавіч Дурмідаў: такі і такі асьветны чын“ — і вярнуў візытоўку назад. — А ты мне, — кажа, — усялякіх паперак ня тыцкай. Ты мне, шаноўны, грошы гані наяўнымі знакамі: або фэнікамі, або іншай валютай — мне гэта ўсё роўна. Мусіў Дурмідаў пакласьці сваю візытоўку назад у кішэню. Другая асечка здарылася ў Загржэмбіцкага. Пайшоў да яго Мікола Сямёнавіч прыдбаць якога тлушчу кавалак і таксама пачаў гандлёвыя дачыненьні зь візытоўкі. А баба Загржэмбіцкага (тутэйшая) ня надта спакушаная ў культуры — яна таксама гэную візытоўку ўзяла за ордэр на спэкулянцкі арэшт: — Вы, — кажа, — пане, памыліліся. Мы людзі бедныя і самі ня штодзень сала купляем. Так і не паказала яму свайго сала. Здарыліся яшчэ дзьве такія няўдалыя спробы зь візытоўкамі, і Дурмідаў мусіў выкінуць іх на сьметнік. Значыцца, кажны зачын, апрача добрае волі, павінен мець яшчэ і пэўную глебу. 14 лютага. Юзік Загржэмбіцкі працерабіў шлях у Западную. На першы раз сам ехаць пабаяўся — накіраваў жонку. Тая, набраўшы кошык рознае драбніцы, прывезла адтуль воз дабрыні. — Там, казала, усялякага дабра ў гаспадароў больш, як у нас на складах. Яно і зразумела: гэныя людзі яшчэ не паспыталі калгаснага хлеба, а таму і свой маюць. Юзік наладаваў повен воз тавару і спадзяецца вывезьці вялікі абоз дабра. — Я, — хваліўся, — не люблю драбніцаю займацца. Мне адразу: або пан, або прапаў. Такі чалавек, калі не памрэ, дык свайго дапне, бо кіпцюры мае надта войстрыя. 17 лютага. І жыць цяжка, і памерці ня лёгка. Учора ў садзе культуры і адпачынку знайшлі нежывую бабульку. Ну, ведама, пацікавіліся, чыя гэта бабулька, і як яна там апынулася. Намацалі і сваячкоў... „Якое–такое ў вас здарэньне з бабулькай?“ — пытаюць. Ну, прыціснулі трохі — яны і сазналіся: а ніякага, кажуць, здарэньня. Звычайна. Памерла бабулька, а мы яе пахавалі. — Дык хіба ж так хаваюць? Хто вас такога навучыў? — А мы ўсё чын–чынам — кажуць, — і дамавіну зрабілі, і хаўтуры справілі. А што дол прамёрз на два мэтры, дык мы тут не вінаватыя, бо паставілі мы ў садзе да часу, пакуль не адтане дол... Можа яно так і было. Можа б яны і пахавалі бабку, але тым часам іншыя спажыўцы нагледзелі, што дамавіна стаіць без ужытку, бо на паверхні зямлі, і скарысталі для свайго пацыента, а бабульку вытрасьлі на сьнег. Гэтае здарэньне нарабіла шмат гутарак на нашай вуліцы, і ніхто тых сваякоў не пахваліў. Толькі Наязноў спрабаваў даводзіць, што ў навуцы ведамыя такія спосабы паховінаў і што бываюць яшчэ і горшыя, але Сымон перапыніў ягоную лекцыю на самым пачатку. — Вы, даражэнькі, із сваёй навукай жывеце, як хочаце, хоць на галаве хадзіце. Бо жыць можна ўсяк, але памерці мне, браток, дай па–чалавечаму, бо гэта ў жыцьці здараецца толькі адзін раз... |
Пацеха! Чаго я толькі тут не наслухаўся. Выступалі блізу ўсе, і кажны хваліў слынную асобу. І чаго толькі не наплялі! Здавалася, што гэтая слынная асоба ўвабрала ў сваё, дарэчы, досыць сьціплае тулава, усе чалавечыя годнасьці... Арыентацкі прамаўляў, што такіх людзей, як гэная асоба, рэдка зямля носіць. Авечка Ахрэм — той жывымі сьлязьмі цадзіў у кілішак — ня мог паўстрымацца ад разьвітальнага жалю. Шчыра выступаў ажна тры разы. Праўда, ягоныя прамовы не зусім былі шчырыя, бо ён, хоць і хваліў, але разы два калупнуў–такі гэтую асобу, і досыць калюча. Тая ажно заёрзала. Калі не лічыць гэтага выпадку ды яшчэ прамовы аднаго здаравеннага дзецюка з чырвоным тварам, дык усё было надта прыстойна. Быў ужо і я разагнаўся на прамову, але тут неяк усе загаварылі разам, ня слухаючы адзін аднаго, і колькі я ні бразгаў відэльцам па кілішку — агульнае ўвагі не сабраў. Дахаты ішлі разам з Авечкам і Арыентацкім. Авечка яшчэ не суняў свайго жалю і усё чмыхаў носам: — Такая, — казаў, — страта... такая страта... Арыентацкі, наадварот, выглядаў вельмі вясёлым. — Я, — казаў, — хоць бы штодня ладзіў такія гарбаткі. — Але ж у такім разе, — кажу, — вы рызыкавалі б за які месяц разьвітацца з усімі слыннымі людзьмі гораду... — А такой бяды! Не былі б яны, былі б іншыя. Хіба ня ўсё роўна? Я, ведама, цалком зь ім згодны, што для мяне гэта не было б стратай, але ўголас пра такое не сказаў. Хто яго ведае, што за чалавек Арыентацкі. 21 лютага. На суседняй вуліцы асяліўся пагарэлец. Пацярпеў ён, бядак, ад няшчаснага выпадку з вайсковай неасьцярожнасьці. Ледзь з душой выскачыў. А цяпер усунуўся ў голую хату, з голай сям’ёй. — Ну, як ты жыць будзеш? — спачуваюць суседзі. — У цябе ж нават вяроўкі няма, каб на крук пачапіць...? — А дармо, — кажа, — неяк пражыву: Дыяген і гэтага ня меў... Нараілі яму схадзіць да сабедапамогі. — Мы ж складаліся, дык вось табе акурат і будзе. Пайшоў. Адважылі яму там тры кілё мукі і паўкілё солі. — Ну, — кажуць, — папраўляйся, чалавеча. Не сумуй. А чаго ж яму сумаваць, калі памагаюць?.. „Моцны выжыве, а нямоцны жыцьцё касуе“. Так казаў пра гэты выпадак Наязноў. Але, здаецца, ён і сам ня быў перакананы, што гэты выснаў можа хоць трохі задаволіць пагарэльца... |
28 лютага. „Любоўная лодка разьбілася аб быт“ — як пісаў той паэта. У мяне яна разьбілася ўдрузачкі. З Мар’яй Іванаўнай — квіты. Скончана ўсё. Перамовы ні да чаго не прывялі. „Разыдземся, — кажа, — Іван Іванавіч, добрымі сябрамі“. Нічога! Я яшчэ табе пакажу добрых сяброў. Будзеш памятаць... 2 сакавіка. Фэцкі, у выніку лічэньняў, прыйшоў да выснаву, што ў навуцы ўжо няма чаго рабіць: усё вынайдзена. І цяпер конча перакінуўся на практычную справу. — Гандаль, — кажа, — асноўнае, што цяпер трэба чалавеку, бо гандаль — гэта рухавік усяе культуры. Ухапіўся і ён за гэты рухавік. Але першыя ягоныя крокі былі не зусім моцнымі. Купіў на інкубатарнай станцыі 30 піскляў па рублі за галаву, а меркаваў прадаць па 10 рублёў. Такім парадкам ад гэтага рухавіка мусіла атрымацца пэўная культурная астача. Але, як кажуць, — рыба ў рацэ, ды не ў руцэ. Пакуль ён валок у сетцы гэтых 30 піскляў із станцыі, пяцёх па дарозе ўдалося задушыць. Рэшту пасадзіў на авёс. Піскляты адмовіліся ад аўсу. Ведама, які пісклячы розум, скуль ім ведаць, што паводле навукі ім належыць ужываць толькі гэтае зерне? Але Фэцкі конча пастанавіў прымусіць іх падпарадкавацца вымаганьням навукі і безадмоўна дзюбаць авёс. Пачалося ўпорыстае змаганьне. Піскляты вымагалі дробных крупак і дробна пасечанага тугога яечка, але Фэцкі яйка і крупы еў сам, а піскляў засыпаў градам аўсу. У выніку трохдзённага змаганьня, праводжанага зь нясьціханай жосткасьцяй з абодвух бакоў, яшчэ 10 змагароў выбылі із варожага стану, а колькі атрымала цяжкія пашкоджаньні. Толькі тады Фэцкі змогся і рэшту недабіткаў выкінуў на рынак. Але тут яго чакала канчальная аварыя: піскляў ня толькі ніхто не купляў, але нават і дарма ня браў. Ізноў навука падвяла. — Усё было б добра, — казаў пра гэтую аварыю Сымон, — каб піскляты былі натуральныя. Тыя дык і авёс бы жэрлі! А тут — зробленыя электрыкай. Зь ім згадзіўся і Мікіта: — Ды хіба электрыкай можна жывое зрабіць?
Пісклянё — гэта, браток, не чалавек: у яго
арганізма кволая. Дый чалавека, бадай, ці зробіш
электрыкай. (Працяг быў)
|
|
|
|
|
|
 |
да ЗЬМЕСТУ да Пачатkу СТАРОНКІ
|
E-mail рэдаkцыі: analityka@yahoo.com
Web-майстар: mk |