Чэслаў Мiлаш
Іншага канца сьвету ня будзе

Чэслаў Мiлаш (нар. у 1911 у Шатэйнях у нашай Віленшчыне) — вялiкi майстра лiтаратуры, польскi паэт, празаiк, эсэiст, крытык i перакладчык. Ляўрэат Нобэлеўскае прэмii (1980). Паводле аўтарытэтнага польскага крытыка Анджэя Кiёўскага, «Мiлаш — гэта ўсьведамленьне абранасьцi, гэта пачуцьцё рангу паэзii... гэта мэталiтаратура, значыцца слова, якое не паведамляе, а ачышчае». Аднаразовага кантакту зь ягонай паэзiяй недаволi. Трэба вяртацца да гэтых вершаў шматкроць, каб учытацца ў iхныя тайнiцы, пераадолець усе бар’еры, што не даюць доступу, вычытаць праўду, утоеную ў накладаных адзiн на адзiн вобразах i галасох, паддацца надзеi, што праменiць з гэтае паэзii, знайсьцi збаўленьне. І можна шчэ дадаць — знайсьцi красу, хоць так баронiцца ад спакушэньня ёю вялiкi майстра. Апошнія пераклады Мілаша на беларускую мову — «Прыдарожны сабачка» («Наша Ніва», 1999), «Дзіця Эўропы» («Фрагмэнты», 1999), а таксама нізка вершаў у часопісе «Крыніца» (1997). Некаторыя зь вершаў, якія мы тут друкуем, былі напісаныя ў гады вайны.

Campo di Fiori

У Рыме на Кампа дзi Ф’ёры
Мiсы масьлiн i лiмонаў,
Брук вiном акраплёны
Ды пялёсткамi кветак.
Пладамi ружовымi мора
Гандлёўцы сталы засыпаюць,
Цяжар вiнаградных гронак
Кладзецца на пух брусквiчны.

Тут менавiта, на пляцы,
Спалiлi Джардана Бруна.
Каты агонь распалiлi
Ў коле цiкаўнае чэрнi.
А ледзьве полымя згасла,
Зноў стала поўна ў тавэрнах,
Мiсы масьлiн i лiмонаў
Несьлi гандлёўцы на продаж.

Я ўспомнiў Кампа дзi Ф’ёры
Ў Варшаве ля карузэлi
Ў вясновы пагодны вечар
Пры гуках эстрадных мэлёдый.
Залпы за мурам гета
Глушылiся танцавым рытмам,
У бясхмарнае неба
Высока ўзьляталi пары.

З вогнiшча вецер прыносiў
Чорных лятучых цмокаў —
Хапалi шматкi ў паветры
Гулякi на карузэлi.
Ветрылi сукнi дзяўчатам
Павевы з дамоў палалых,
Сьмяялiся весела гурмы
Ў час гожай варшаўскай нядзелi.

Мараль можа вычытаць нехта,
Што люд варшаўскi цi рымскi
За гандлем, забавай, каханьнем
Ня бачыць вогнiшчаў сьмерцi.
Іншы мараль заўважыць
Пра справаў людзкiх мiнаньне,
Пра забыцьця наступленьне,
Перш як агонь дапалае.

Я ж думаў пра адзiноту
Асуджаных на загубу,
Аб тым, што калi Джардана
Ўступаў на памост да катаў,
У мове людзкой ня здолеў
Знайсьцi нiводнага слова,
Каб разьвiтацца з народам,
З тым людам, якi застаўся.

Вiна ўжо пабеглi выпiць,
Прадаць свае морскiя зоркi.
Мiсы масьлiн i лiмонаў
Несьлi вясёлыя пары.
А ён быў ад iх далёкi,
Быццам мiнулi стагодзьдзi,
Яны ж толькi мгненьне чакалi
Яго адлёту ў пажары.

Тыя, самотныя, гiнуць,
Пазабываныя сьветам,
Іх мова цяпер нам чужая,
Як мова даўняй плянэты.
І ўсё гэта стане легендай,
Пройдуць гады, i за гэтым
На новым Кампа дзi Ф’ёры
Падыме бунт слова паэты.

Варшава, Вялікдзень 1943

Пераклалi Юрась Бушлякоў i Андрэй Хадановiч

У Варшаве

Што робіш, паэт, на руінах
Сабору Сьвятога Яна
У цёплы вясновы дзень?

Пра што ты думаеш тут,
Дзе вецер нясе ад Віслы
Пыл чырвонае крушні?

Ты кляўся ня быць ніколі
Плакальніцай жалобнай.
Ты кляўся не дакранацца
Да ранаў свайго народу,
Каб іх не зрабіць сьвятыняй,
Праклятай сьвятыняй, насланьнем
Тваіх далёкіх нашчадкаў.

Ды гэта плач Антыгоны,
Што не знаходзіць брата,
Ды гэта звыш чалавечай
Меры. Сэрца — як камень,
Дзе жамярыцай замкнулі
Зерне цёмнай любові
Сама няшчаснай зямлі.

Ці так я хацеў кахаць,
Ці пра гэтае марыў?
Ці так я хацеў шкадаваць,
Ці пра гэтае марыў?
Маё пяро мне здаецца
Лягчэйшым за пёры калібры.
Мне гэткі цяжар не пад сілу.
Як жыць у гэтай краіне,
Дзе наступаеш на косьці
Непахаваных блізкіх?
Галасы чую, бачу ўсьмешкі.
Як пісаць мне? Пяцёра рук
Хапаюць маё пяро
І кажуць пісаць гісторыю
Іхных жыцьця і сьмерці.
Ці плакальніцай жалобнай
Мне стацца наканавана?
Не, пяяцьму людзкія сьвяты,
Залатыя гаі, да якіх
Мяне ўводзіў Шэксьпір. Пакіньце
Хвілю радасьці для паэтаў,
Бо йнакш загіне ваш сьвет.

Вар’яцтва жыць без усьмешкі
І паўтараць два словы,
Зьвяртаючыся да мёртвых,
Да вас, чыім лёсам
Мусіла быць весялосьць
Думак, пачуцьцяў, песень, бяседаў.
Два ўратаваныя словы:
Праўда і справядлівасьць.

Кракаў, 1945

Песьня пра канец сьвету

У дзень канца сьвету
Над кветкай настурцыі лётаюць пчолы,
Рыбак ладзіць свой нераток,
У моры вясёлыя скачуць дэльфіны,
А скура вужа зьзяе золатам, як і павінна,
Малы верабейка чапляецца за вадасьцёк.

У дзень канца сьвету
Жанчына па полі ідзе з парасонам,
Спіць п’яны ў абдымку з газонам,
На вуліцы крык гандляроў садавінай,
Пад ветразем лодка iдзе, як павінна,
Лунаюць скрыпічныя гукі ў паветры,
Уначы адмыкаючы зорныя нетры.

А ўсе, хто чакаў перуноў і маланак,
У расчараваньні.
А ўсе, што чакалі трубы Арханёла і знакаў,
Ня ў стане даць веры, што ён настае.
Пакуль над зямлёй сонца зь месяцам кружаць
І чмель прылятае да ружы,
І дзеткі ружовыя родзяцца ў жонкі і мужа,
Ніхто ня дасьць веры, што ён настае.

І толькі сівенькі стары, які мог быць прарокам,
Але ж не прарок, бо на гэта ёсьць іншыя людзі,
Падвязвае памідоры і кажа сабе:
Іншага канца сьвету ня будзе,
Іншага канца сьвету ня будзе.

1945

Пераклаў Андрэй Хадановіч

Песьня пра парцаляну

Сподкi, шкляныя вечкi,
Квяцiстыя фiлiжанкi
Ляжаць на беразе рэчкi,
Там, дзе прайшлiся танкi.
Ветрык над вамi лунае,
Кiдае пух пярынны,
На чорны сьлед ападае
Цень зламанай шыпшыны.
Пырскамi пены застылай
Палi, вокам кiнуць, засланы.
Нiчога, спадару мiлы,
Ня шкода мне, як парцаляны.

Толькi заранка ўстане
Над далягляду абрэзкам,
Чуваць зямлi якатаньне,
Сподачкi жаляцца трэскам.
Сон майстроў патаемны,
Зiмны сьпеў лебядзiны...
Чорны ручай падземны
Змые пра iх успамiны.
А ранiцай смутак бяскрылы
Сэрца пячэ, несьцiханы.
Нiчога, спадару мiлы,
Ня шкода мне, як парцаляны.

Бачаць да берагу сонца
Зыркую крышанку вочы.
Мора аскепкаў бясконца
Пад нагамi скрыгоча.
Зьвёзды з каляднае крамы,
Цешылi нас сваёй барвай,
Цяпер сьпярэшчаны ў плямы
Брыдкай загуслай фарбай.
У сьвежых ляжыць магiлах
Посуд, жалезам зламаны.
Нiчога, спадару мiлы,
Ня шкода мне, як парцаляны.

Вашынгтон, 1949

Ня больш

Калi–небудзь я мушу сказаць, як зьмянiў
Свой пагляд на паэзiю, як так сталася,
Што сягоньня лiчуся адным з шмат якiх
Гандляроў i рамесьнiкаў японскага цэсарства,
Складальнiкаў вершаў аб вiшняў цьвiценьнi,
Хрызантэмах i месячнай поўнi.

Калi б мог куртызанак Вэнэцыi
Апiсаць, як прутком у падворку яны цьвеляць паўлiна,
І з тканiны шаўковай, з апаяскi парловай
Вылушчыць пругкiя грудзi, чырвоную
Рысу на чэраве — сьлед спражкi ад сукнi,
Так, прынамсi, як бачылi шкiпэры галiёнаў,
Таго ранку прыбылых з запасамi золата;
І калi б адначасна я iхныя бедныя косьцi
На магiльнiку, дзе лiжа браму драпежнае мора,
Залучыць мог у слове, мацнейшым за грэбень апошнi,
Якi сам у гнiльлi пад плiтою чакае сьвятла,

Не сумiўся б тады. Што з матэрыi непадаткой
Пазьбiраеш? Нiчога, мо толькi красу.
А тады нам павiнна хапiць кветак вiшнi,
Хрызантэмаў i месячнай поўнi.

Манжэрон, 1957

Пераклалi Юрась Бушлякоў i Андрэй Хадановiч

Прадмова

Ты, каго я ня здолеў выратаваць,
Паслухай
Гэтыя простыя словы:
Іншых проста ня маю
Й гавару з табой моўчкі, як воблака альбо дрэва.

Што мяне гартавала, было для цябе загубай.
Разьвітаньне з эпохай прымаў ты за прыйсьце новай,
Подых нянавісьці — за лірычную навальніцу,
Сілу сьляпую — за дасканалы кшталт.

Плыткiя польскія рэчкі ў даліне. Вялізарны мост
Хаваецца ў белай імгле. Зьнішчаны горад.
Пакуль я з табой размаўляю,
Вецер крыкамі кірляў засыпае тваю магілу.

Чым ёсьць паэзія, што не ратуе
Людзей, не ратуе народаў?
Формай службовай хлусьні,
Гарланьнем пітушчае глоткі, якую вось–вось перарэжуць,
Чытанкай на ноч для прыгожых паненак.

У тым, што, няўмелы, я прагнуў сапраўднай паэзіі,
У тым, што пазьней зразумеў яе ратаўнічы сэнс, —
У гэтым, у гэтым адным было ратаваньне.

Некалі на магілы сыпалі мак ці проса,
Пакідаючы ежу душам памерлых — птушкам.
Сёньня гэтую кнігу для цябе пакідаю,
Каб ты ніколі больш сюды не вяртаўся.

Пераклаў Андрэй Хадановiч


	^{Вайна ў 2(3)-1999} .




_{Вайна ў ARCHE 2(3)-1999} .

Чэслаў Мiлаш Іншага канца сьвету ня будзе

Чэслаў Мiлаш
Іншага канца сьвету ня будзе