^{Patalohiji ú 4(5)-1999}     .

          da Źmiestu 4(5)-1999

prabieł

Źmicier Sałoškin
Čužajedy

---

— Ujaúleńni pra normu j patalohiju zaúždy byli pytańniami ćmianymi j sprečnymi. Asabliva što datyčyć čałavieka dy jaho sacyjalnaj dziejnaści. Z pradstaúnikami flory j faúny nam usio bolš–mienš zrazumieła. My vynajšli dla kožnaha pradstaúnika navakolnaha śvietu peúnyja miežy pavodzinaú i paśla sami ž abvieścili im hetyja miežy za normu.

Z čałaviekam usio bolš składana. Pa–pieršaje, jamu evalucyja padaravała Neocortex, karu hałaúnoha mozhu. Pa–druhoje, jak byccam by niama kamu hetak ža žorstka, z vyšyni, davodzić nam adpaviednyja ramki. Z hetaje nahody vialikaja častka našych bratoú pa bijalahičnym vidzie úpeúniłasia ú svajoj unikalnaści j niepaútornaści. Praz uśviedamleńnie hetkaje únikalnaści pastupova vykryštalizavałasia dumka pra, adpaviedna, asablvyja zakony žyćcia dy úzajemadačynieńniaú.

Adnak, kali razhledzieć hetuju prablemu bolš pilna, to lohka zaúvažyć, što úvieś śviet pabudavany pavodle adnych kanonaú. Čałaviek u svajoj žyćciadziejnaści ničym nie adroźnivajecca jak ad elementarnaje kamorki (jakich jon sam utrymlivaje 10¹⁵), hetak i ad usioj planety całkam. Kožny zajmaje svajo miesca ú žorstkaj hijerarchii prajavaú žyćcia. Malekuła, jakaja jość systemaj elementarnych čaścinak dy enerhijaú, źjaúlajecca častkaj fermentu. Fermenty składajuć arhaneły, jakija ú svaju čarhu budujuć kamorki. Kamorki składajuć orhany, systema jakich ujaúlaje ź siabie arhanizm (u tym liku i čałaviečy).

Niahledziačy na úsiu raznastajnaść pradstaúnikoú roznych uzroúniaú bijalahičnaj hijerarchii, bijalahičnyja pracesy va úsich jaje údzielnikaú iduć pavodle adnolkavaha scenaru. Pracesy, jakija prachodziać u hramadztvie, zmadulavany úžo na úzroúni elementarnych kamorak.

Kali jakaja kanstanta (ci to úzrovień kisłarodu ú našaj kryvi, ci to úzrovień aśviatleńnia ú pakoi, ci to kurs nacyjanalnaje valuty jakoj krainy) adchilajecca ad svajho stabilnaha značeńnia, imhnienna mabilizujucca mechanizmy, jakija namahajucca viarnuć jaje da aptymalnaha značeńnia. Na úsich prystupkach bijalahičnaje śpirali, čym bližejšyja takija pakazčyki da enerhavytvorčaści (prykładam, kiślinna–łuhavaja raúnavaha nutranoha asiarodździa ú miežach asobnaha arhanizmu, kolkaść ATF u miežach asobnaj kamorki ci to kolkaść zbožža ú miežach krainy), tym bolš vuzkija ramki ich vahańniaú dy bolš žorstki kantrol. Vielmi cikava, što navat na samym nizkim uzroúni arhanizacyi žyćcia kiraúničyja systemy majuć značna bolšuju stupień abarony ad paškodžańniaú, čym systemy–vykanaúcy. Karekcyja ž roznych adchileńniaú viadziecca nie pavodle čarhi ich uźniknieńnia, a vyklučna ú adpaviednaści z važnaściu toj ci inšaj funkcyjanalnych systemaú. Heta značyć, što ú vypadku niemahčymaści zabiaśpiečyć funkcyjanavańnie úsich svaich systemaú, arhanizm budzie „adklučać“ ad pastavak enerhanośbitaú u pieršaju čarhu tyja ź ich, dziejnaść jakich najmienš istotnaja z punktu hledžańnia vyžyvańnia. Vyhladaje hetki vybar na pieršy pohlad vielmi dziúnym. Tak, kali pryjarytetnaje stanovišča sardečnaj, lohačnaj, centralnaj nervovaj systemaú nie vyklikaje piarečańniaú, dyk pieršačarhovaje adklučeńnie systemaú stravavańnia dy vydzialeńnia možna było b pastavić pad sumnieú. Chiba možna padsiłkavać arhanizm, adklučyúšy stravavańnie dy adpraviúšy úvieś kisłarod na zabieśpiačeńnie ciahlicaú? Chiba nie razumniej zrabić naadvarot?

Toje, što atrymlivajecca, kali robicca naadvarot, my možam štodnia nazirać navokał. Jaki tołk z taho, što dziaržava nakiroúvaje svaje abmiežavanyja srodki na kałhasy dy zavody–bankruty (ličy, na padtrymku stravavańnia), adnačasova adsiakajučy ci „dojačy“ zdolnyja da prybytkovaje pracy struktury (umoúna kažučy, ciahlicy)? Zapasy prajadajucca, ciahlicy parachniejuć.

Na lubym uzroúni lubaja systema pracuje na kančatkovy karysny prystasavalny vynik. Taki kančatkovy karysny prystasavalny vynik i źjaúlajecca hałoúnym systematvornym faktaram. Vahańni jaho pakazčykaú jość hałoúnym matyvam zruchaú uva úsioj systemie. Dla peúnaje hrupy kamorak žyvoha arhanizmu hetkim vynikam moža być pakazčyk uzroúniu enerhietyčna–plastyčnych rečyvaú. Dla asobnaha čałavieka heta buduć vyniki jaho dziejnaści, jakija zadavalniajuć jaho charčovyja, abarončyja, pałavyja dy inšyja bijalahičnyja patreby. Na bolš vysokim uzroúni arhanizacyi takim systematvornym faktaram mohuć być vyniki sacyjalnaj dziejnaści čałavieka, psychaemacyjnyja prajavy, abumoúlenyja jaho hramadzkim dy indyvidualnym dośviedam, jaho stanoviščam u hramadzka–ekanamičnaj supolnaści. Da taho ž, padtrymańnie značeńnia niejkaha asobnaha prystasavalnaha vyniku na naležnym uzroúni maje na mecie úmacavańnie nia tolki „svajoj“ systemy. Kožny, navat samy drobny, adaptacyjny praces nakiravany na „ahulnaje“ vyžyvańnie, a kožnaja, navat samaja maleńkaja častka luboj bijalahičnaj systemy niasie hienetyčnuju infarmacyju pra niemahčymaść adasoblenaha isnavańnia.

Hetkaja únifikacyja j žorstkaja rehlamentacyja úsich pracesaú, što prachodziać u pryrodzie, jość umovaju jaje tryvałaści, supraćstajańnia stresavym uździejańniam dy dalejšaha raźvićcia. Padtrymańnie hetaj unifikacyi na praciahu úsioj svajoj žyćciadziejnaści — voś što źjaúlajecca adzinaj dla úsich pradstaúnikoú žyvoha śvietu normaj.

Maje, lekaravy, nazirańni, vymušajuć zrabić niesuciašalnuju vysnovu: mienavita čałaviek, jakomu dadziena było heta úsio zrazumieć, nia zdoleú hetaha zrabić. Chavajučy svaje úłasnyja intaresy za filazafavańniami pra šmatbakovaść i nieadnaznačnaść kožnaje źjavy, ludzi pačali vyvodzić mutantaú u vyhladzie „dazvolenych adchileńniaú“, „vymušanych parušeńniaú“, „umoúnaje patalohii“ i hetak dalej.

Možna kanstatavać, što vialikaja kolkaść našych suhramadzianaú ličyć za normu kompleks pavodzinaú, karysnym prystasavalnym vynikam jakoha jość stan, jaki z medyčnaha punktu hledžańnia možna abaznačyć jak ČUŽAJEDZTVA. Kali ja šukaú bolš zrazumieły adpaviednik słovu čužajed, pieršaje, što pryjšło ú hałavu, — heta parazyt.

Čužajedy — heta hielminty. Adrazu chaču údakładnić, što nia maju na úvazie parazytavańnie ú vyhladzie mechaničnaha spažyvańnia čužych charčovych zapasaú dy kradziažu susiedzkich kanservacyjaú, narychtavanych na zimu. Majecca na úvazie čužajedztva sacyjalnaje. Taki čałaviek nie adaptavany da aktyúnaha ładu žyćcia. U jaho, jak u sapraúdnaha čužajeda, absalutna nie raźvity orhany sacyjalnych pačućciaú. Jon nia zdolny da analizu sytuacyi vakoł siabie, nia bačyć mahčymaściaú palepšyć svajo žyćcio pad čas ahulnych źmienaú. Jon uvohule nie adčuvaje patreby ú źmienach. Kali jakoje miesca daje jamu srodki dla žyćcia (uzrovień žyćcia nia maje roźnicy, hałoúnaje – padtrymańnie bijalahičnaha isnavańnia), hetaje miesca nie pakidajecca. Nasiedžanaje miesca pakidajecca tolki vymušana, tolki ú vypadku jaho likvidacyi.

Jak medyk, ja štodnia sutykajusia z takimi žorstka rehulavanymi dla čałavieka jak dla bijalahičnaje systemy kanstantami, jak zdaroúie, chvaroba, žyćcio, śmierć, praciah svajho vidu dy hadavańnie naščadkaú. Kali brać pad uvahu vyšej pryviedzienyja mnoju zakony, dyk varta było b čakać u adkaz na adchileńnie systemy ú bok chvaroby, pahrozy žyćciu ci źniknieńnia naščadkaú bujnoj mabilizacyi úsich mahčymych kampensatornych mechanizmaú. Usich, ale, što dla čałavieka najbolš istotna, nia tolki evalucyjna starych u vyhladzie aktyvacyi imunitetu dy farmavańnia zapaleńnia, a ú vyhladzie evalucyjna novych, pavodzinavych reakcyjaú. Reakcyjaú ź niepasrednym udziełam vyšejšaj nervovaj systemy. Što ž my bačym u realnym žyćci? Čałaviek bolš za úsio napružvaje emacyjnuju sferu. Sferu, darečy, jakaja mała čym moža dapamahčy, ale jakaja spažyvaje vielmi šmat nieabchodnaj na vyzdaraúleńnie enerhii. Ale pierš za úsio hučać hučnyja skarhi, śloznyja apoviedy pra svaje pieražyvańni, pra toje, jak usio navokał ciažka i hałoúnaje, što jaho nichto nia lečyć! U hety ž čas chvoryja pa–sapraúdnamu nie asensoúvajuć svajho stanu, nie admaúlajucca ad škodnych zvyčak, nie vypracoúvajuć nutranoj patreby vykonvać pryznačanuju terapiju dy prytrymlivacca adpaviednych rekamendacyjaú. I, samaje hałoúnaje, nie vypracoúvajuć ujaúleńnia, što treba samomu vypravić zboj u svajoj systemie, viadoma, z dapamohaj nieabchodnych specyjalistaú.

Jašče ú bolšaj stupieni heta prajaúlajecca úva úsim, što źviazana z takoj hienetyčna determinavanaj funkcyjaj, jak praciah svajho vidu.

Užo praz paúhodu pracy ú reanimacyi niemaúlataú ja całkam pryzvyčaiúsia da nastupnaha raźvićcia razmovy. Paśla taho jak baćkam padrabiazna tłumačyúsia krytyčny stan niemaúlaci, apaviadałasia pra zaležnaść žyćcia ad dziejnaści aparatury (štučnaje dychańnie, padtrymańnie sardečnaha rytmu), baćki najpierš zadajuć dva voś jakija pytańni: „Ci dobra jano jeść?“, „Ci narmalna jano kakaje?“ Spačatku hetyja pytańni mianie biantežyli. A paśla ja úsio zrazumieú. Hałoúnaje, što turbuje čužajeda, heta stravavańnie dy vydzialeńnie. Astatnija funkcyi źjaúlajucca tolki absłuhoúvajučymi. Jasny sens i inšaha sakramentalnaha pytańnia: „Doktar, a ci budzie jano razumnaje?“ Pa–pieršaje, nichto nia zmoža pradkazać, jakim „razumnym“ budzie dzicio ú budučym, kali mieć na úvazie intelekt. Sens hetaha pytańnia naúprost źviazany z papiarednim! Ci budzie jano ú dalejšym zdolnaje samastojna znajści „pajeści“ dy „pakakać“? Kali nie, dyk ci varta úvohule jaho ratavać? Heta paprostu žachliva. Ludzi, jakija nastojliva úzdymajuć pytańnie pra metazhodnaść dalejšaha lačeńnia, na samoj spravie zavualavana prapanujuć hetaje lačeńnie spynić! Darečy, niekatoryja prapanujuć heta pramym tekstam. Dla mianie, jak dla lekara, jaki hetaje samaje lačeńnie pravodzić, heta prapanova účynić zvyčajnaje zabojstva. Čužajedztva nie vitaje słabaści, jak i tryvałaje apieki kim–niebudź. Tak było zaúsiody. Bolš vysoka arhanizavanyja bijalahičnyja vidy namahajucca, nie škadujučy vysiłkaú, achoúvać svajo niešmatlikaje patomstva, a bolš nizkija biaruć kolkaściu, nia nadta zvažajučy na ich dalejšy los. Dzicio za niekalki miesiacaú znachodžańnia ú addzialeńni moža nie dačakacca, kab jaho narakli úłasnym imiem. Nahoda taja samaja: „Nieviadoma, ci vyžyvie jano úvohule, a vy kažacie pra imia“. Sam fakt naradžeńnia byccam by jašče nie dazvalaje niemaúlaci ličycca paúnavartasnym čałaviekam. Napeúna, z hetaje ž nahody baćki pakidajuć svaich dzietak nie pachavanymi paśla śmierci (dziaržava, jurydyčna, daje prava vybaru). Najvialikšy kłopat, na jaki jany zdolnyja, heta, načytaúšysia bulvarnych hazetak, skazać pa telefonie: „My chavać dzicia nia budziem. Ale ž vy jaho nie raźbirajcie tam na orhany!“

Padobna, što ludzi úsio čaściej abirajuć svajoj normaj patalohiju. Z asobnych patalohijaú farmujecca patalohija hramadztva.

_{Patalohiji ú ARCHE 4(5)-1999} .