Бачу вар'ятаў

(Ocalony)

Мне дваццаць чатыры гады

я ацалеў

адведзены на бойню.

 

Вось пустыя назоўнікі-сінонімы:

чалавек і жывёла

любоў і нянавісць

вораг і сябар

цемра і святло.

 

Чалавека забіваюць так як жывёлу

я бачыў:

фургоны пасечаных людзей

якія не будуць уратаваныя.

 

Паняцці — ўсяго толькі словы:

дабрыня і злачын

праўда і мана

краса і брыдота

мужнасць і баязлівасць.

 

Аднолькава важаць дабрыня і злачын

я бачыў:

чалавека які быў адначасна

злачынны і добры.

 

Я шукаю настаўніка і майстра

няхай верне мне зрок слых і мову

няхай наноў назаве рэчы і паняткі

няхай аддзеліць святло ад цемры.

 

Мне дваццаць чатыры гады

я ацалеў

адведзены на бойню.

 

 

(Warkoczyk)

 

Калі ўжо ўсіх жанчын

з машын пагалілі

чатыры работнікі мётламі

зробленымі з ліпы змяталі

й збіралі іх валасы

 

Пад чыстым шклом

ляжаць шорсткія валасы задушаных

у газавых камерах

у тых валасах шпількі

і касцяныя грэбні

 

Не прасвечвае іх святло

не раздзімае вецер

не кранаецца іх далонь

ані дождж ані вусны

 

У вялізных скрынях

аблокі сухіх валасоў

задушаных

і шэрая коска

мышыны хвосцік са стужкай

за які цягалі ў школе

неслухмяныя хлопцы.

 

(Rzeź chłopców)

Дзеці крычалі: “Мамачка!

Але ж я быў добрым!

Тут цёмна! Цёмна!”

 

Бачыце іх Ідуць на дно

Бачыце малыя ступні

пайшлі на дно Ці бачыце вы

той след

малой ножкі там і тут

 

у кішэні поўна

шворак камення

малых драцяных конікаў

 

Вялізная раўніна замкнёная

як геаметрычная фігура

і дрэва з чорнага дыму

прамое

мёртвае дрэва

без зоркі ў кароне.

 

 

(Widzę szalonych)

Я бачу вар’ятаў якія

хадзілі па моры

верылі да скону

і пайшлі на дно

 

яны цяпер хіляць

мой човен валкі

 

адпіхваю іх цвёрдыя

далоні жорстка жывы

 

адпіхваю год за годам.

(Ale kto zobaczy)

 

Але калі хто пабачыць маю маці

у сінім халаце ў белым шпіталі

якая трасецца

якая стыне

з драўлянай усмешкай

з белымі дзяснамі

 

Якая верыла пяцьдзясят год

а тут плача і кажа:

“Не ведаю… я не ведаю”

 

яе твар як сляза вялікая й мутная

жоўтыя рукі яна складае як напужаная

дзяўчынка

а вусны ў яе цёмна-сінія

 

але калі хто пабачыць маю маці

звярка зацкаванага

з вылупленымі вачыма

 

той

 

ах я хацеў бы насіць ля сэрца яе

і карміць салодкім.

(Der Tod ist ein Meister aus Deutschland)

“Нашто ўбогаму часу паэт?”

 

багі кінулі свет

пакінуўшы ў ім паэтаў

але выток

высушыў вусны

адабраў у нас мову

 

вандруем мы і жывём

у дарозе

то тут то там

 

Анчэл-жыд

выгнанец падарожнічаў доўга

з Букавіны ў Парыж

па дарозе збіраючы зёлкі

ў словы Heidekraut

Erika Arnika

словы ўкладваў спаць

укладаў у цемру

 

in der Hütte

Цэлан сустрэў

Марціна Хайдэгера

узышоў

на лясную паляну

стаў там пад зорамі

выйшаў з ночы

“Der Tod ist ein Meister

aus Deutschland”

стаў у прасвеце

са жменяй травы і кветак

 

але воды Сены каціліся

пад каменнымі мастамі

прыгожая Незнаёмка

чакала з невымоўнай усмешкай

 

пасмяротная Маска

 

а ён даспяваў

падаў у раскрытае ўлонне

ракі

смерці бяспамяцця

 

у свеце

з якога багі сышлі

яго кранула жывая паэзія

і ён рушыў за імі

 

якое пытанне

паэт задаў філосафу

які філасофскі

камень

ляжыць пры дарозе

да лясной хаціны

 

“Der Tod ist ein Meister

 aus Deutschland”

 

У час які настаў

пасля ўбогага часу

 

пасля сыходу багоў

сыходзяць паэты

 

Я ведаю цалкам памру

і таму

гэта слабае супакаенне

 

якое дае сілу

працягваць па-за паэзіяй

(Kasztan)

 

Самае сумнае выехаць

з дому асеннім ранкам

без спадзеву вярнуцца хутка

 

Каштан перад домам пасаджаны

бацькам расце ў нашых вачах

 

маці маленькая

яе можна насіць на руках

 

на паліцы слоікі

у якіх варэнні

нібы багіні з салодкімі вуснамі

захавалі смак

вечнай маладосці

 

войску ў куце шуфляды ўжо

да канца свету быць алавяным

 

а ўсёмагутны Бог які прымешваў

горычы ў слодыч

вісіць на сцяне мізэрны

і кепска намаляваны

 

Дзяцінства як зацёртае аблічча

на залатой манеце якая дзынкае

чыста.

 

 

 

(Powrót)

 

Раптам акно адчыніцца

і маці мне крыкне

што час вяртацца

 

сцяна расступіцца

я ўзыду на неба ў брудных ботах

 

сяду за стол і няветла

буду адказваць на пытанні

 

са мной усё добра пакіньце

ў спакоі. Галаву абхапіўшы

сяджу і сяджу так. Як мне

ім расказаць пра той доўгі

і заблытаны шлях.

 

Тут на небе маці вяжуць

пруткамі зялёныя шалікі

 

дзынкаюць мухі

 

бацька дрэмле ля печы

адпрацаваўшы шэсць дзён.

 

Не — я не магу ім

расказаць што чалавек чалавека

хапае за горла.

 

 

 

(Jak dobrze)

Як добра Я магу збіраць

ягады ў лесе

я думаў

няма ні лесу ні ягад.

 

Як добра Я магу ляжаць

у цені дрэва

я думаў дрэва

больш не дае ценю.

 

Як добра Я з табой

так маё сэрца б’ецца

Я думаў чалавек

не мае сэрца.

 

 

(Miłość 1944)

 

Голыя безабаронныя

з вуснамі на вуснах

з расплюшчанымі

шырока вачыма

 

прыслухоўваючыся

 

мы плылі

праз мора

слёз і крыві

 

(Nowe słońce)

Я чую шкрабанне

Гэта тая старая драпае

па сцяне кіпцюрамі

і керхае як звярок

 

Таму я іду да яе

сядаю пры круглым стале

а яна выклікае духаў

са сподачка папівае гарбату

дробнымі як птушка глыткамі

 

На паліцы паны

з бародкамі

“jenseits von Gut und Böse”

апошняя чвэрць ХІХ стагоддзя

 

Яна трасе сухою галоўкай

і расказвае пра Венецыю,

Фларэнцыю і сонца Італіі

 

Я баранэса ад нараджэння

А гэта канец свету

цяпер новыя зоркі вынайшлі і сонца

— кажа яна —

і слязьмі напаўняюцца ейныя вочы.

 

 

 

(Wspomnienie dzieciństwa)

 

У святле дня

ён быў вясёлы як птах

між яркіх мячоў сонца

апырсканых крывёй

 

Жоўты паветраны змей

іскрыўся ў колцах дыму

як вока цмока

 

Хлопчык верыў ён птушка

насіўся па зялёных лугах

і крычаў

 

У ночы мяне насцігае

яго часты дых

 

Стол на які я паклаў галаву

падобны да пня

ссечанага дрэва

 

 

(Świadek)

Ты ведаеш што я тут

але раптам не ўваходзь

у мой пакой

 

ты можаш пабачыць

як я маўчу

над белай старонкай

 

Ці можна пісаць

пра каханне

чуючы крыкі

забітых і зганьбаваных

ці можна пісаць

пра смерць

гледзячы ў тварыкі

дзяцей

 

Раптам не ўваходзь

у мой пакой

 

Пабачыш нямога

й здранцвелага

сведку кахання

якое адольвае смерць

 

 

 

(Kto jest poetą)

Паэт гэта той хто піша вершы

І той хто вершаў не піша

 

Паэт гэта той хто зрывае ярлыкі

І той хто навешвае свае

 

Паэт гэта той хто верыць

І той хто паверыць не можа

 

Паэт гэта той хто маніць

І той каго падманулі

 

Той хто ўпаў

І той хто сябе падымае

 

Паэт гэта той хто сыходзіць

І той хто аддаліцца не можа

 

(Głowa w próżni)

Калі думаеш што ты ёсць

галавой прыгожай

пасаджанай

зверху

 

калі думаеш што ты ёсць

вёрткай галавой

нерухомага цела

якое гразне ў зямлі

крыві і каровіным гноі       

 

Калі думаеш што ты кружыш

па чыстых арбітах розуму

куды знізу даносяцца адно

нараканне шум

і чмяканне масаў

 

калі ты так думаеш

ты галава

што калышацца злёгку

у бязлюдным паветры

 

ты галава

якую здымуць

і выкінуць.