^{Паталёгіі ў 4(5)-1999}     .

          да Зьместу 4(5)-1999

аўтапартрэты

Адам Глёбус
Выдавец
Навэля з кнігі „Дамавікамэрон“

Адам Глёбус, літаратар і выдавец, адыграў рэвалюцыйную ролю ў разьвіцьці беларускага мастацтва, паэзіі, прозы і выдавецкай справы 80–х і 90–х. Культавая фігура сучаснай беларускай культуры. Апошнія кнігі — “Койданава” (“Літаратура”, 1997; апавяданьне зь яе на ўкраінскай мове ў часопісе “Березіль”, 1999) і “Новы дамавікамэрон” (“Літаратура”, 1998; у польскім выданьні “Demonokameron”, ZBP, 1998). Рыхтуецца ягоная кніга афарызмаў “Кантамінацыі”. У 1999 годзе выйшлі таксама ягоныя апавяданьні “Пачварнік” і “Графіціст” (“Наша Ніва”). Сярод рэалізаваных за апошні год расейскамоўных выдавецкіх праектаў — фундамэнтальныя “Классики философской мысли”, “Библиотека лирики”, “Мастера культуры”.
У ARCHE–“Кабеты” было надрукаванае ягонае эсэ “Яна і я”.

Ахвярую брату Міраславу

Выдавец раскрыў у кампутары сьпіс аўтараў. Да пачатку працоўнага дня заставалася дваццаць хвілінаў.

— Зрабі мне каву! Моцную! — гукнуў ён сакратарцы.

Сьпіс доўгі. Замоўлена мора кніжак. Мо–ра. І хоць бы адна цікавая. Попыт нараджае прапановы. Кнігі–грошы, грошы–кнігі. Кругазварот паперы ў прыродзе. Колькі лесу павалілі...

— Вашая кава, цукар ня клала, — сакратарка, падобная да актрысы, паставіла на стол мэталёвы кубак на мэталёвым сподку.

Колькі дрэваў сьсеклі з–за гэтай макулятуры–маскультуры. Якая культура ў масах? Сьмех! Дрэваў шкада. Яны стаялі, зелянелі, жылі... Як там у Жуля Рэнара? Я ўжо хацеў бы стаць дрэвам. Я навучыўся стаяць і маўчаць. А я не хачу рабіцца дрэвам. Занадта вялікая верагоднасьць быць сьпілаваным і пайсьці на „Парады доктара (ха–ха, які ён, к чорту, доктар?) нарколяга“... Тэлефон. Першы званок. Пачалося.

— Гэта Х. Кажа, пільная справа, — заціснуўшы слухаўку, шэпча сакратарка.

— Ён у нас паўгоду, як не працуе.

— Просіцца на два словы.

— Ты сказала, я ёсьць?

— Я сказала, чакайце...

— Добра, давай сюды гэтага Ха–Ху–Хі, — Выдавец узяў слухаўку.

— Я тут недалёка. Хацеў бы зайсьці. Вы надрукавалі трэці наклад маёй кнігі „Парады цяжарным жанчынам“.

— Заходзьце праз гадзінку. Буду рады бачыць, — гудкі ў слухаўцы.

Буду рады. Буду гадам. Быў, ёсьць і буду гадам. Трэці наклад! Ды хоць бы й сто трэці.

Выдавец зрабіў вялікі глыток наймоцнай, як ён любіць, кавы. Пэрсанальнай кавы з пэрсанальнага кубачка на сподачку. У дзьверы пазванілі. Панеслася.

— Можна да Вас?

— Вядома, — Выдавец схаваў каву ў стол.

Можна–няможна. Цялушка недатраханая. Зноў не зрабіла ў тэрмін жаночы дзюдзяктыў з мэнструацыямі. Паваліла тэрміны. Зрэшты, дупа ў яе як мае быць, і торс, і твар. Што ты ўзьеўся за нейкі там тыдзень?

— Дазвольце, я дзьверы прычыню?

Адкуль столькі какецтва й расфарбоўкі? Ня твар, а маска Тутанхамона. Асьцярожна. Чырвоная лямпачка. Праход забаронены. STOP!

— У цябе сакрэты ад маёй сакратаркі? У мяне няма. Але, калі хочаш зачыніцца — зачыняйся.

На ёй новая сукенка. На памер меншая, чым трэба. Жанчына зь непастаяннай вагой. Моніка Левінскі. Цела так і выпірае — на, вазьмі, укусі, зьеж. Жанчына В. сядае ў фатэль. Агаляюцца шаўкавістыя сьцёгны.

— Я ўладкавалася на новую працу й дэтэктывы пісаць ня буду. Надакучыла. Цяжка. Грошай мала.

Прыплылі. Грошы. Сумна.

Выдавец выціснуў аднекуль са страўніка сумную ўсьмешку. Усё разумею. Нічым не дапамагу.

— Што за цікавая праца, калі не сакрэт?

— Журналісткай у газэту.

— Як гераіня зь недапісанага раману?

— Палітыка мяне не цікавіць. Можна ўзяць у Вас інтэрвію? Мне столькі цікавага пра Вас расказалі.

— Хто?

— Сябры.

— У мяне сяброў няма. Гадоў пяць, як зьнік апошні.

— З таго дня, як Вы сталі мільянэрам?

Ёханы манэ. Яшчэ й гэтая муйня. Плёткі нараджаюць міты. Міты жывуць вечна. Каго трахае твой кілаты муж? Ён што, толькі самазадавальняецца, сучы сын?

— Дзякуй інфляцыі, у нас усе мужчыны мільянэры й жабракі ў адной асобе.

— Я пра іншыя грошы.

— Іншых грошай не бывае. Павер. Хоць я й не даляравы мільянэр, але скажу... Грошы або ёсьць, або іх няма. Што намалявана на паперках, раялю не адыгрывае.

— Дык Вы не мільянэр?

— Расчаравалася?

— Крышку.

Яна сапраўды згубіла настрой. Гэта ж трэба. У мяне няма лімону баксаў. Я не атрымаў раману. Згубіў пісьменьніцу. Хуявастую, між іншым, пісьменьніцу. Піздавастую, так больш дакладна. А расстройваецца яна, кабыла чарнавокая. Думае, пачну суцяшаць. Хрэн у зубы. Абыдзешся.

— І што яшчэ расказалі пра мяне мае дарагія й любімыя мітычныя сябры?

— Што Вы — сэксуальны маньяк. Не прапускаеце ніводнай спадніцы й трахаеце ўсіх у дупу. Тым, хто кладзецца ў ложак, Вы плоціце ўтрая болей.

Ба–ба–ба! Бу–бу–бу! Я бу–бу цябе ў гу–бу. Я так болей не магу. Не хачу бу–бу ў губу. Я хачу бу–бу ў бу–бу. Сэкс–маньяк. Нельга было дазваляць зачыняць дзьверы. Так можна апынуцца ахвяраю сэкс–злачынства. Даў бы ў рыла. Радасьць мая, журналісцкая. Але ня дам. Вопыт–вопыт. Вытрымка.

— Ты расчаруешся цалкам, але ў мяне няма нават каханкі. Няма калі. Няма часу.

— У вас сакратарка падобная да актрысы.

— Яе выключылі з тэатральнага інстытуту — раз. Яна па адукацыі настаўніца малодшых клясаў — два. Яна пляменьніца маёй жонкі — тры. Толькі шчыра. Я падобны да маньяка–мільянэра? Як на душы. Ня думаючы.

— Вельмі падобны. І я была ўпэўненая, што Вы мяне трахнеце.

— У дупу?

— Так!

— Вось тут, зараз, у кабінэце ўстаўлю табе ў ASS?

— Так!

— Ня ўстаўлю.

— Чаму?

— На цябе не ўстае.

— Я пакрыўджуся...

Трып–трап–труп. Крыўдлівая самка са схільнасьцямі да гістэрыі. Толькі эпілептычнага прыпадку не ставала. Кава, пэўна, захалонула. Дзе мая чортава актрыса? Мяне ж трэба ратаваць. Сам сябе не ўратуеш, ніхто цябе ня выратуе.

— Будзе жаданьне пісаць білібердыстыку, заходзь. А інтэрвію я табе ня дам. Ніколі. Ні–ко–лі. Ні–ко–ля. Чао, бамбіна.

Выдавец дастаў каву й зрабіў другі глыток. Кіслая й халодная. Ён закурыў. В. сышла. Вільнула круглай сракаю й зваліла. Ён прыбраў яе прозьвішча са сьпісу аўтараў. Зазірнула сакратарка.

— Вас чакаюць Х і Z.

— Хай зайдзе Z. Да тэлефону ня кліч. Я заняты.

— Я ня клічу. Запісваю ўсіх на заўтра й пазаўтра.

— Праходзь. Сядай. На табе твару няма...

На Z не было твару. Ён, зразумела, быў. Твар з расьсечаным у дзяцінстве лобам. Але сьмяротная блякласьць і завостраны, да стану птушынае дзюбы, нос дазвалялі спытацца...

— Дзе твой твар, дарагі мой Zі–Zu–Zа?

— На гарышчы... Не паверыш. Цэлую ноч ня спаў. Усё з–за трыклятага трылеру, што ўзяўся пісаць. Жонку зь дзецьмі выправіў на вёску. Думаў, папрацую. Сеў за кампутар. Адкрыўся... Чую, нехта па гарышчы тупае. Туп–туп–туп па столі, да маёй кватэры. Туп–туп... Стаіўся. Стаіць нада мной. І я заціх. Адно вэнтылятар у кампутары шуміць. Фуркоча. Ён у мяне крышку няспраўны. Можа, дасі які аванс. Я памяці прыкуплю й клявіятуру памяняю. Яна ледзь ліпіць...

— Ты браў аванс.

— Усё аддаў жонцы. Прадукты ў вёску купілі. Нейкія шмоткі дзецям. Засталося на хлеб.

— Дам. Але ў апошні раз.

Заманаў. Здае трылер і застаецца мне вінен. І так кожны раз. Колькі ён таго хлеба жарэ? Вагон? Два? Хочацца кавы. Кава — рытуал. Каву трэба піць адному. Спачатку каву разам п’еш. Потым гарэлку. І пачынаецца трылер: „Ты абдзіраеш пісьменьнікаў. Ты кроў нашую смокчаш. Я табе свае органы прыношу. Сэрца, страўнік, печань... А ты плоціш капейкі...“ Было й болей ня будзе.

— Кампутар фуркоча. Я на карачках папоўз на кухню й выцягнуў з–за лядоўні сякеру. Выдатная сякера. Мяса секчы. Развальвае толькі так...

Ня толькі хлеб ты ясі. Ты яшчэ й мяса наварочваеш. Дарагі мой трылярыст.

— Ад бацькі засталася. Як бацька памёр, я сякеру ў горад прывёз. Спатрэбілася. Вярнуўся за стол. Сяджу. Сякера на каленях. Ціха. Пісаць не магу. Што за пісаньне зь сякераю ў руцэ. Пахадзіў. Гарбаты папіў. Лёг. Сякеру пад падушку паклаў. Толькі вочы заплюшчыў. Туп–туп–туп. Ходзіць, падла. Чую, адчыняе люк і па лесьвіцы злазіць. Лесьвіца ціхенька так пазвоньвае. Будаўнікі кепска прыварылі. Зьлез, падышоў пад мае дзьверы й стаіць. Я скаціўся з ложку, падкраўся да дзьвярэй, зірнуў у вочка. Цемрадзь. Лямпачку, гадзіна, выкруціў ці пабіў. Не пабіў. Каб пабіў, я б пачуў. Зараз, думаю, я цябе ўбачу. Пайшоў на кухню. Усё крадком, ціхенька, на дыбачках. Набраў у шпрыц сьпірту... Ты ж ведаеш, я ў мэдінстытуце два курсы скончыў...

Ведаю. Як ня ведаць. Столькі лістоў з прэтэнзіямі атрымаў за „Парады доктара–нарколяга“. „Чаму пішуць недавучкі?“ „Вашыя кніжкі людзей калечаць!“ „Вас садзіць трэба!“ Нібыта наркаманаў і наркамафію трэба лекаваць кампрэсамі. Усе лісты ў сьметніцу выкінуць і забыць.

— Сьпірт сапраўдны. Адзін патолягаанатам адліў. У яго пад сталом бутля на дваццаць літраў. Найчысьцейшы мэдыцынскі сьпірт. Можна піць і не баяцца, што асьлепнеш. Поўны шпрыц набраў. Узяў запалкі. Падкраўся да дзьвярэй. Уставіў іголку ў замочную шчыліну. Выціснуў сьпірт і падпаліў. Сам да дзьвярнога вочка прынік. Думаю, цяпер я цябе, начны тупатун, дакладна ўбачу.

Вар’ят. Я маю справу з маньякам. Вакол мяне адны монстры... са сьпіртам у шпрыцах, з чэлесамі ў дупе, з парадамі крышку цяжарным жанчынам.

— На калідоры адны сінія сполахі і больш нічога не відаць. Я ўзьняў сякеру. Расхінуў дзьверы. Выскачыў. Абіўка гарыць. На пляцоўцы нікога. Толькі я зь сякераю ўзьнятаю. Дым павярнуў. Пад дэрмацінавай абіўкаю — вата. Дыму поўны дом. Я саколку зьняў. Пачаў тушыць агонь. Полымя зьбіў. Зачыніўся ў кватэры, сяджу. Што жонцы скажу пра абіўку? Скажу — хуліганьнё. Да раніцы праседзеў на ложку і ўсё слухаў. Будзе хто хадзіць, ня будзе. А раніцаю сусед пазваніў. Я так і так, нехта ў нас па гарышчы поўзае, тупае, дзьверы мне падпаліў. Дарэчы. Не дасі мне авансу? Трэба ж, пакуль жонка вернецца, дзьверы наноў абабіць. Ня буду ж я ёй пра шпрыц расказваць. А то падумае: „зь якім маньякам, я жыву“? Дасі?

— Дам. Я ж сказаў, што дам.

— Ты сказаў, што дасі на клявіятуру, а пра дзьверы ты ня ведаў.

— Я выпішу аванс, а ты сам вырашай, што на хлеб, што на сьпірт, што на дэрмацін...

— Добра–добра, ты не хвалюйся. Я ўсё зраблю як мае быць і трылер пакладу на твой стол у тэрмін, можа й раней. Я ж цяпер адзін. Можна працаваць і працаваць.

Ты напрацуеш. Без сумневаў. З музаю на гарышчы.

— Сусед кажа, і ён чуў нейкія крокі над галавою. Я ўзяў сякеру, і мы палезьлі на гарышча. Там галубоў відзьма–нявідзьма. Усё засралі. І на гэтым памёце, закруціўшыся ў газэты, сьпіць бомж. Побач пустая бутэлька з–пад чарнілаў ляжыць. Пакаціў чарліка й дрыхне. Я раззлаваўся. Нагой па рэбрах як упіжджу. Гэта каб сусед падумаў, што бомж мне дзьверы спаліў. Сусед адцягнуў мяне. Бомж вылузаўся з газэтаў і ўцёк. Я хаджу як сам ня свой. А трэба ж працаваць. Трэба трылер пра сям’ю людажэраў скончыць. Што скажаш?

— Ты гэты эпізод у трылер устаў.

— Банальна. Нейкі бомж, валацуга... Блякла. Каб ён сапраўды падпаліў дзьверы, я выскачыў зь сякераю, а ён вырубіў мяне, зацягнуў у кватэру, расьпілаваў, зрабіў катлеты з цыбуляю з маіх мазгоў і зжэр. А так — банал.

— Ідзі падпішы дамовы ў сакратаркі й атрымай аванс. Апошні аванс, чуеш?

Кава пакрылася белаватай плеўкаю.

Дап’ю. Няма калі шыкаваць. Яшчэ гэты Х з парадамі не зусім цяжарным. Грошы папросіць. Можаш адсекчы мне галаву тупой сякераю, зрабіць катлеты з мазгоў і трахнуць мяне ў дупу, калі я памыляюся. Вопыт.

Вочкі ў Х міргаюць–міргаюць. Ён сядзіць у фатэлі, як вучань, што вершык забыўся. Анёл. Лып–лып, лып–лып.

Хочацца есьці. Разьбіраюся з Х і пайду палуднаваць. Што–небудзь лёгкае. Суп з цыбулі й сок. Шклянку вінаграднага зь лёдам.

— Слухаю, — суха вымавіў Выдавец.

Ён праверыў, ці не застаўся выпадкам Х у сьпісе аўтараў.

Няма. Правільна. І быць не павінна.

— Як справы? Даўно ня бачыліся, — яшчэ больш суха вылецела з Выдаўца.

— Я вынайшаў выдатную рэч. Латы з тонкай ліставой сталі. Цэлы дзень за кампутарам. І цяжкія часьціцы з экрану бамбуюць цела. Вочы за акулярамі. Я набыў сабе акуляры нулёвачку. Простае шкло, а выдатна абараняе вочы ад часьціцаў.

— Якіх часьціцаў?

— Вы ня ў курсе? Экран манітора выпраменьвае цяжкія часьціцы. Вельмі шкодныя для арганізму. Трэба абавязкова абараняцца. Вочы я хаваю за акуляры. А сэрца, лёгкія, печань й страўнік — за латамі. Тонкая сталь. Надзяваеш, і як за каменнай сьцяною. І яшчэ я ланцугом прыкоўваю сябе да батарэі — зазямленьне. Разумееце? Статычная электрычнасьць. Яна назапашваецца ў целе...

— І як? Дапамагае? — Выдавец праглынуў вялізны кавалак сьмеху.

— Выдатна дапамагае. Раней пасьля працы я здымаў кашулю й зь яе іскры ў цемры сыпаліся. Цяпер ніводнага разраду. Адно пальцы стамляюцца, — Х выцягнуў рукі, — бачыце? Калоцяцца. Спрабаваў друкаваць у пальчатках — нязручна.

Цілі–цілі. Друкаваць у пальчатках. Іскры з кашулі ў аднаго, іскры зь дзьвярэй у другога. Трэба да справы. Так можна да вечара слухаць трызьняціну й застацца без абеду. Вальтэр аддаваў 200 гадоў пасьмяротнай славы за добрую працу страўніка. Вальтэр меў што аддаць. А я мушу зьесьці свой суп.

— Чым абавязаны Вашаму візыту?

— Я зайшоў у „Цэнтральную кнігарню“. Пабачыў сваю кнігу. Зірнуў — трэці, дадатковы наклад. Парадаваўся. Добрая кніга. Людзі чытаюць. Выдавецтва зарабляе. Дай, думаю, патэлефаную. Калі выдавецтва добра зарабляе, чаму, думаю, з аўтарам не падзяліцца?

Хі–ха–ха. Выйграў. Катлет з мазгоў ня будзе. Толькі цыбульны суп і шклянка вінаграднага. Папрасіў падлюка грошы. Па–пра–сіў. І не атрымае.

— Вы ў якім цяпер выдавецтве працуеце?

— Хай гэта застанецца за дужкамі нашае размовы.

— Чаму ж за дужкамі? Я Вам у вочы скажу. Проста так, вазьму й скажу. Вы працуеце не ў маім выдавецтве. Не ў маім.

— Рыбіна шукае, дзе глыбей, чалавек — дзе болей плоцяць.

Лып–лып рыбінымі вочкамі. Сьлізкі тыпус. Мярзотны, як жоўты, гнойны плявок.

— Трэці наклад.

— А колькі нараканьняў. Вы заўважылі, што кніжка пераробленая? Што побач з вашым прозьвішчам стаіць іншае?

— Не, не заўважыў.

— А вы схадзіце й паглядзіце. Пасьля першага пробнага накладу прыйшло столькі лістоў з прэтэнзіямі, што давялося шукаць чалавека й дарабляць рукапіс. У вас жа ні слова пра акт. А цяжарнасьць, як мне вядома, якраз і ўзьнікае падчас еблі. Толькі ебля бывае розная. Можна пратрахацца ўсё жыццё, а цяжарнасьці ня будзе. Вось я вас магу трахнуць, а цяжарнасьці нуль. Праўда? А ў Вашай кнізе, ні дзе, ні з кім, ні як трэба весьці полавае жыцьцё, не напісана. Вы накаталі твор для Дзевы Марыі (даруй мне, Божа!). А такіх на зямлі мала. Большасьць матак зацяжарвае ад мужчынскай спэрмы.

— Нашто Вы так са мной. Сказалі б проста: у нас цяжкі час, выдавецтва ледзь канцы з канцамі зводзіць.

— У мяне натуральнае выдавецтва, канцы з канцамі зводзяць підары.

Не хвалюйся. Ён сыдзе. Сыдзе, а ты застанешся.

— Я пайду.

— Дзякуй, што зайшлі.

Цыбульны суп у рэстарацыі „Грунвальд“ быў смачны, а сок кіслы.

07.08.1999

_{Паталёгіі ў ARCHE 4(5)-1999} .