Іван Новік. “Это не флаг”.

На мінулым тыдні адбыліся дзве падзеі. Дзве падзеі, якія, на мой погляд, падвялі рахунак пэўнаму перыяду – шалёная шчыльнасць і інтэнсіўнасць часу змушае пісаць нават «эпосе» – беларускага жыцця. Не, не «пост-электаральнаму» перыяду, як кажа ўлада. А перыяду пасля 9-11 жніўня (магія лічбаў: 9-11 відавочна стануцца гэткім жа «генетычным» кодам найноўшай беларускай гісторыі, як і амерыканскае 9.11). 9-11-га чуліся толькі крыкі. Стогны катаваных засцілі нашыя далягляды і дванаццатага мы прачнуліся ў сцятым чаканні. Той, хто аддаваў прыказы, відаць, разлічваў, што Беларусь, калі сціхнуць крыкі, пагрузіцца ў гнятлівую моўчу. Замест таго Беларусь выйшла на вуліцы і… засмяялася. Пішуць, што мы змарнавалі час, згубілі магчымасць – замест таго, каб раздзьмуць полымя стачак, замест таго, каб захапіць тэлеграф, пошту, чыгунку, масты… і далей па класічным рэцэптам рэвалюцыі, мы (неверагоднае, нечуванае «мы», здабытае знячэўку, неспадзеўкі і гэтак дбайна, пралічана і зацята зваяванае!), маўляў, бязмэтна бадзяліся па нашых вуліцах. Не! Мы выйшлі на вуліцы, каб смяяцца. Смяяцца ў твар катам, ніякім пагрозам якіх ужо не супыніць полымя беларускага смеху. Казалі спачатку, што гэта «карнавал», сёння – слушна – зважаюць «не-карнавал». Вядома ж, не. Гэта нашыя ўтрапёныя ва ўласным шаленстве контрагенты меркаванага «грамадскага дыялогу» – да якога былі закліканы шквалам адкрытых лістоў, калектыўных і асабістых заяваў, вонкавым і (галоўнае!) унутраным ціскам – гэта яны зацяліся ва ўласным варʼяцкім, крывавым карнавале, у кафкіянскім блазнаванні. Гэта яны перагарнулі да гары нагамі ўсе сімвалы, сацыяльныя інстытуты і практыкі. Гэта іх ГУБАЗіК крышыць вітрыны, іх праваахоўныя органы бʼюць машыны, іх суды здзекуюцца над самой ідэяй права, іх выбаркамы перакульваюць адсоткі і іх прафсаюзы заціскаюць працоўных. «Карнавал» адбываецца па той бой – за ўмоўнай лініяй «Рубяжэй» і шыхта шчытоў. А з нашага боку гучыць чысты, магутны смех. Смех, у якім чуваць весялосць сустрэчы (з уласнай нацыяй, з сваім лёсам і напатканай, нарэшце, гісторыяй), посмешка над «галізной караля» – старога знерваванага чалавека з аўтаматам, які страшыць і страшыцца трызненных касмічных амерыканцаў і ляскату натаўскіх гусеніц. Мы насміхаемся над нямогласцю ягоных ваяўнічых цацак, водзячы карагоды вакол вадамётаў, калючага дроту і «Рубяжэй». Мы смяемся, бо помнім і не даруем.

Дзве падзеі. Адная прагучала на ўвесь свет, акурат дзеля сваёй стоенасці, – эпатажная крыптаінагурацыя. Другая, больш кулуарная і заўважаная нешматлікімі, але не менш істотная для разумення беларускіх падзей: зняцце «это не флага».
З інагурацыяй усё больш-менш зразумела і навідавоку: «шчыгрынавай скуры» было голасна (бо ўпотай) абвешчана, што яна – акурат шчыгрынавая скура: абапал ад зачышчаных Праспектаў і замкнёнага Палацу жыве хто заўгодна, толькі не паслухмяны падданы інаўгураванага. З «это не флаг» усё крыху болей складана.

Не знаю – ці ведае аўтар «это не флага» пра творчасць Р. Магрыта ці М. Фуко, але перакананы: ягоны «твор» годны «пачэснага пасаду» побач з малюнкам першага і кнігай другога. Магрыт сумясціў малюнак люлькі з подпісам «гэта не люлька», аправіўшы ў раму кавалак сюррэалістычнай прасторы «здрадлівых вобразаў». Фуко з нагоды малюнка ў мове спытаў пра новыя суадносіны сімвалаў і мовы, уласцівыя для мадэрнага мастацтва, пра рассінхранізацыю словаў і рэчаў, канстытутыўную для сучаснасці. Рэтраградны крытык мог бы заўважыць: гэта сюррэаліст, а гэты – постмадэрніст, і аднога, і другога зняпраўджвае рэальнасць па той бой карцін і кніг, дзе сімвалы і словы ў рэшце рэшт заўжды сыходзяцца. Нязнаны аўтар «это не флага» проста напісаў гэтыя тры словы на тканіне. Ягоныя словы дакладна адпавядалі рэальнасці: «это не флаг», да праўды, сцягам не быў. Не быў покуль сама сюррэалістычная беларуская рэальнасць не прыцягнула сваю будаўнічую люльку, каб не сарваць «это не флаг», з той жа злосцю, з якой здымалі ў 96-ым сапраўдны сцяг з Дому ўраду і рвалі яго на шматкі. Такім чынам, «это не флаг» стаўся сімвалам таго што «гэта былі не выбары», «гэта не прэзідэнт», «гэта не ГУБАЗіК», «гэта не праваахоўныя органы» і «гэта не суд». Праўдзівыя словы развернутыя тварам да сацыяльнай рэальнасці, якая адмовіла сабе ва ўласнай праўдзе, маўленне якое зняпраўджвае самую рэальнасць, смех непакоры, які выкрывае дзейснае як сюррэалістычную мазаніну па палатне сапраўднага – «это не флаг» стаў нашым сцягам, завершыў эвалюцыю ад «мы самі надаем сэнс бел-чырвона-беламу сцягу» і пасланняў зашыфраваных у паслядоўнасці шкарпэтак і майткоў, павешаных на гаўбцы, да белых паперак на вокнах… Вы можаце выхапіць сцяг з рук старой жанчыны, але вам не адабраць нашага смеху.

Замест заняцца тэлеграфу, чыгункі і палацаў беларусы экспрапрыявалі ў цяперашняй дзяржавы самае істотнае – уладу інтэрпрэтаваць. Пішуць пра праўны дэфолт, кажуць пра знешнепалітычны дэфолт, чакаюць дэфолту эканамічнага – але самы істотны дэфолт адбыўся 9-11 жніўня: дэфолт сімвалічны. Улады змарнавалі ўвесь свой сімвалічны «золатавалютны рэзерв» за тры крывавых дня, у хлусні пра «фарбаваныя попы» і лялькаводаў, які штотыдзень мяняюць сваю «геапалітычную» прапіску. Дзяржаве нечым забяспечыць свой інтэрпрэтатыўны доўг перад намі, каб патлумачыць: чаму ўзброены бандыт у масцы – гэта супрацоўнік праваахоўнай сістэмы, а інаўгураваны ўпотай чалавек – наш прэзідэнт.

Ланцугі салідарнасці першымі памежнымі стаўбамі пазначылі граніцы ўлады да інтэрпрэтацыі: гэта – не майдан, не ўзброенае забурэнне, гэта мы ў нашым праве на негвалтоўнае жыццё. Пасля Беларусь заліла вуліцы: нам казалі пра «ад сілы дваццаць чалавек», наркаманаў, «ўркаў» і «пацукоў», а мы смяяліся ў адказ. Чалавечае мора – адзінае, але сапраўднае мора Беларусі – залівае Менск і дагэтуль, штонядзелю. У астатні час мы вяртаемся ва ўласныя вуліцы і двары, каб спагнаць наша права на іх, насуперак знішчальным дзеям ЖЭСу і АМАПу, які пільнуе трансфарматарныя будкі…

Нямогласць дзяржавы разнявольвае народную фантазію. Замест захопу тэлеграфа і пошты, якім бальшавікі скарысталіся, каб навязаць свае разуменне акаляючай прасторы, мы захапілі самую прастору краіны: захапілі свае двары, вуліцы, калектывы. Як чалавек, які пазначае сваю ўласнасць на свае цела праз татуіроўкі, мы вяртаем свае сімвалы на пільнаваныя будкі, штодня фарбаваныя сцены, шторанак чышчаныя масты. Некалі гетаізаваная на Кастрычніцкай мастацкая сваволя вырвалася за прызначаныя ёй межы і затапіла ўсю беларускую прастору. Як М. Дзюшан, які тварыў свае мастацтва проста пераназываючы побытавыя рэчы, мы творым новую Беларусь вынаходзячы ўласныя назвы і імёны для гарадской прасторы. Яшчэ тады – да падзей 9-11 – выбары пачыналіся з таго, як абяззброенае, нейтралізаванае, «музеіваванае» мастацтва было арыштавана разам з Бабарыкам і гэта разняволіла яго (мастацтва). «Ева» Суціна вырвалася за рамкі і крочыла на вуліцы Беларусі. Цяпер кожныя выходныя мы ладзім шматысячныя перформансы, у той час як ад нас усё чакаюць захопу нечых непатрэбных палацаў.

Гэта не гвалтоўны супраціў, гэта смех. Смех, які руйнуе. Калі вы дзівіліся: «творачы зруйнуем» – гэта як? вось ён адказ: руйнаванне аблуднай дзяржаўнасці праз вольную творчасць.

У сваім смеху мы адмаўляем уладзе ў разуменні: час «вы ж разумееце» сышоў, болей – мы не разумеем і таму смяемся. Замест лідараў мы абралі Знак(а): мы скасавалі сацыяльны кантракт «вы ж разумееце» і вярнулі сабе занядбанае дзяржавай у яе сімвалічным дэфолце права. Мы вярнуліся да жыцця паводле права, а памежнай вартай новай Беларусі выставілі свае, вынайдзеныя і выпакутаваныя сімвалы і смех. За «это не флагом» пачынаецца наша новая Беларусь, наша новае жыццё, прастора будучыні. Можна знішчыць яго ў часовым утрапенні чарговага гвалту, але крочыць за пазначаныя ім межы, можна толькі адмовіўшыся ад задушлівай дэмагогіі пра «лялькаводаў», «80-ці адсоткавую перамогу» і г.д. Покуль улада размаўляе з намі моваю гвалту і не жадае бачыць рэчаіснасці яна будзе чуць толькі наш смех…