3–2001
» да Зьместу «

Скарына
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

Аляксандар Надсан
 
Скарына і ананасы

---

Уладзімер Агіевіч. Сімволіка гравюры Скарыны.
Менск: Беларуская навука, 1999.

Уладзімер Агіевіч. Волевыяўленне Скарыны адносна сваіх імёнаў: дакументальныя сведчанні і праблема перакладу
// Весці Нацыянальнай Акадэміі Навук Беларусі. Серыя грамадскіх навук. Менск, 1999, №1.

У 1935 ці 1936 г. — дакладна не памятаю, — калі я быў вучнем польскай пачатковай школы, на лекцыі польскай мовы мы чыталі апавяданьне пра сьвята „тшэх крулі“. Кожны з нас па чарзе чытаў урывак з апавяданьня. Майму сябру выпала чытаць пра „шопку“ (батлейку), сярод пэрсанажаў якое былі два анёлы. Сябра неяк агораў першыя два словы, а на анёлах засеў, пачаў чырванець і заікацца. Нарэшце, пасьля ня ведаю колькіх няўдалых спробаў, радасна ўсклікнуў: „Былі два ананасы!“

Якраз у тым часе зьявіўся ў продажы напой, які называўся „ананас“. Яго можна было купіць у Карпука насупраць чыгуначнай станцыі і ў цукерні Зэліка на рынку. Для нас, падшыванцаў, сьвет тады дзяліўся на дзьве часткі: тых, хто пакаштаваў гэтага цудоўнага напою, і нешчасьліўцаў, якія толькі пра гэта марылі.

Я прыгадаў гэтае здарэньне, калі чытаў артыкул У.Агіевіча „Сімволіка гравюраў Скарыны“ ў часопісе „Беларусь“ (Менск, 1997, №8, с. 36–39). У ім, сярод іншага, аўтар разглядае вядомы партрэт Скарыны, або хутчэй напіс на ім. Гэты напіс зроблены даволі незвычайнаю вязьзю. Тым ня менш, крыху пасядзеўшы, нават неабазнаныя з кірылічнай палеаграфіяй могуць прачытаць яго як Доктор Франциско Скорина. Так да гэтага часу чыталі ўсе, хто займаўся Скарынам. Усе, апроч Агіевіча, паводле якога напіс трэба чытаць Георги (Франциск) Скорина. Вось вам і „ананас“!

Як гэта сталася, што вучоныя, якіх у артыкуле Агіевіч называе „афіцыйнымі захавальнікамі спадчыны Скарыны“, не заўважылі сваёй памылкі? Ягоны адказ просты: „Людзі навукі спараджаюць догмы і прымхі, гэта значыць абсалютна антынавуковыя рэчы. Больш таго, яны не прымаюць слова праўды“. Для большай яснасьці Агіевіч ілюструе сказанае малюнкам, на якім „людзі навукі“, прадстаўленыя як пэрсанажы байкі Крылова — „проказница мартышка, осел, козел и косолапый мишка“, — усялякімі спосабамі стараюцца не дапусьціць, каб іншыя даведаліся сапраўднае імя Скарыны.
 

Пытаньне імя беларускага першадрукара не дае спакою Агіевічу. Ён вяртаецца да яго ў артыкуле „Волевыяўленне Скарыны адносна сваіх імёнаў: дакументальныя сведчанні і праблема перакладу“ (Весці Нацыянальнай Акадэміі Навук Беларусі. Серыя грамадскіх навук. 1999, №1, с. 39–44), дзе разглядае напісаны на лацінскай мове пратакол паседжаньня 5 лістапада 1512 году „Калегіі дактароў навук і мэдыцыны“ Падуанскага ўнівэрсытэту ў справе дапушчэньня Скарыны да экзамену на ступень доктара мэдыцыны. І вось тут пачынаюцца паважныя сумневы, — не адносна самога дакуманту, але адносна веданьня Агіевічам лацінскай мовы. Напрыклад, ён піша, што слова nominatur — „2-ая асоба, цяперашні час ад дзеяслова nomino…“. У першай клясе гімназіі нас вучылі, што канчатак -tur характэрны для трэцяй (а не другой) асобы адзіночнага ліку дзеяслова залежнага стану. Таксама нам укладалі ў галовы, што nominatus est — трэцяя асоба адзіночнага ліку мінулага закончанага часу дзеяслова залежнага стану і азначае „быў названы“, а ў ніякім выпадку ня „носіць імя“, як гэтага хоча Агіевіч. А ўжо зусім незразумела, чаму дзеепрыметнік прошлага закончанага часу praefatus патрабуе дапасаваньня дзеяслова ў мінулым незакончаным часе. Калі не мыляюся, дзеепрыметнікі дапасоўваюцца да назоўнікаў, а не да дзеясловаў няважна якога часу.

Агіевіч уважае дасюлешнія выданьні дакуманту недакладнымі, а ягоныя пераклады на беларускую мову — памылковымі. Асабліва яму не падабаецца месца, дзе старшыня паседжаньня, віцэ-прыёр калегіі Тадэй Мусаці, прадстаўляе Скарыну іншым: „Qui quidem iuvenis et doctor prefatus nominatur D[ominus] Franciscus“, г. зн. „Гэты вышэй згаданы юнак і доктар завецца С[падар] Францішак“. Паводле Агіевіча ўвесь сказ трэба чытаць: „Qui quidem juvenis artitus doctor prefatus nominitabatur D. Dranciscus…“, г. зн. „Гэты …малады ўмелы ў мастацтве доктар звычайна (часта) называўся С[падаром] Францішкам“. Мэта Агіевіча ясная: паказаць, што хоць Скарыну звычайна называлі Францішкам, гэта не было ягонае сапраўднае імя. Што ж, часам бывае, што некага называюць не сваім імем. Майго добрага знаёмага Сяргея ангельскія прыяцелі завуць Mike, але ў ягоным пашпарце ўсё ж напісана Siarhei. Бязглуздасьць таго, што намагаецца даказаць Агіевіч, відавочная. Уявіце сабе сцэну: старшыня прадстаўляе экзамэнацыйнай камісіі кандыдата і, замест назваць ягонае імя, кажа: „Яго звычайна клікалі Францішкам“. І нікому ж не прыйшло ў галаву спытацца, якое ж ягонае сапраўднае імя! Варта дадаць, што ў дакумэнце няма ніводнага слова, сказанага самім Скарынам. Дык якое ж гэта „волевыяўленьне“?

Агіевіч замяняе словы et і, больш часта, artium словам artitus. Такім чынам агульнапрыняты тытул artium Doctor (Доктар свабодных навукаў) ператварыўся ў artitus Doctor. Не зусім зразумела, што гэты „тытул“ мае значыць. Слова artitus даволі рэдкае ў лацінскай мове. Яно азначае ня столькі „ўмелы ў мастацтве (навуках)“, колькі хітры, пранырлівы“, напрыклад „artiti viri“ (хітрыя мужы) у камэдыі Пляўта (к. 210 г. да Хр.) „Asinaria“, або „Асьліная камэдыя“.

Напэўна, Агіевіч страціў нямала часу, пакуль знайшоў у слоўніку патрэбныя яму словы. На жаль, слоўнікі карысныя толькі для тых, хто ведае мову. Інакш можа стацца, як у выдаўцоў альбому „Там, дзе сінее Нарач“ (Менск, 1963), дзе пад здымкам Максіма Танка, які сядзіць задумённы на беразе возера, сказана: „Не адна з яго песень стала народнай…“ Гэты сказ быў перакладзены на ангельскую мову як „Not a single song of his poetry became a folk one…“, што ў адваротным перакладзе на беларускую мову гучыць: „Ніводная песьня зь ягонай паэзіі ня стала народнай…“.

Сваё заключнае слова Мусаці распачаў наступным зваротам: „D[omini] Doctores, vos audivistis istum pauperem et doctum juvenem…“, што значыць: „С[падары] дактары, вы пачулі (або выслухалі) гэтага беднага і вучонага юнака…“. Паводле Агіевіча дадзены сказ павінен гучаць: “D(omini) Doctores, vos audivistis istum pauperem artitum doctorem juvenem”, што ён перакладае як: “С(падары) вучоныя, вы аўдыраваліся гэтым паўперам і artitum доктарам маладым…” Падуанскі пісар напэўна жахнуўся б ад непісьменнай лаціны Агіевіча. Ён ня бачыў беларускага перакладу… Я ня мог нідзе знайсьці слова „аўдыравацца“, але калі яно азначае тое, што я думаю, дык выглядае, што не Падуанскія дактары экзаменавалі Скарыну, але ён іх. Агіевіч не перакладае словаў artitus і pauper (бедны). Для першага, відаць, ён не знайшоў беларускага адпаведніка. Другое слова, паводле яго, не азначае „бедны“, але паказвае на прыналежнасьць Скарыны да закону тампліераў, поўны тытул якога ён дае як „Pauperes commilitones Christi Templique Solomonici“, а ў перакладзе „Зрэбныя сутаварышы Хрыстовыя Храму Саламонавага“. Пакінем у супакоі не зусім адпаведнае слова „зрэбныя“, але, як кожны гімназіст-першаклясьнік ведае, часьціна que — не канчатак, а энклітычны злучнік з тым самым значэньнем, што et. Таму трэба перакладаць ня проста „Храму“ але „і Храму“: пропуск злучніка мяняе сэнс.

Калі за часоў Скарыны існавала нейкая тайная арганізацыя з вышэй згаданым назовам, дык яна ня мела нічога супольнага з арыгінальным законам тампліераў, якіх сустрэў трагічны канец 200 гадоў раней. Агіевіч беспадстаўна залічае да гэтай арганізацыі Скарыну толькі на аснове наяўнасьці слова pauper (бедны). Гэтую тэму ён разьвівае ў сваім „magnum opus“ (пра што ніжэй), дзе на с. 301 палымяна заяўляе, што калі б пісар хацеў указаць на беднасьць Скарыны, то ўжыў бы слова miser. Да гэтага часу я быў перакананы, што слова miser азначае „няшчасны, жаласны“. Але ж беднасьць, асабліва для студэнта, гэта яшчэ не няшчасьце.
 

Агіевіч, хоць ягонае веданьне лацінскай мовы, мякка кажучы, даволі хісткае, упэўнены, што ён адзіны зразумеў правільна тэкст Падуанскага дакуманту. Можна было б яго пакінуць у супакоі зь ягонай felix ignorantia, калі б ня тое, што ў кароткім пераказе зьместу артыкулу на ангельскай мове ён абвінавачвае тых, каго ён пагардліва называе „official legacy keepers“ (афіцыйнымі захавальнікамі спадчыны) Скарыны, у „acts of intellectual forgery“ (актах інтэлектуальнага падлогу). А гэта, як кажуць ангельцы, is not very nice.

У 1999 годзе выйшла друкам праца Агіевіча „Сімволіка Гравюры Скарыны“, прысьвечаная вывучэньню партрэта беларускага першадрукара, што знаходзіцца ў „Кнізе Ісуса, сына Сірахавага“ (Прага, 1517). Аўтар зьвяртае асаблівую ўвагу на сымбалізм партрэта і ягоных асобных часткаў. На ягоную думку, „Партрэт пераўзыходзіць значэнне асабовасці Скарыны сваім эпісэнсам біблейскага космасу! Тут асоба Скарыны — увасабленне ідэі чалавека наогул, чалавека-хрысціяніна як гуманнага ідэала эпохі Рэнесансу. Гравюра ёсць не што іншае, як фражскі ліст — навукова-папулярны жанр эпохі, у якім веды перадаваліся графічнымі сродкамі, а не пісьмом“ (с. 95). Мне мімаволі прыгадалася апавяданьне Міхася Чарота „Дзіўная заява“ пра селяніна, які забіў сьвіньню суседа, што ўлезла ў ягоны агарод. Сусед падаў скаргу ў суд, але, будучы непісьменным, з дапамогаю сябра прадставіў усё ў форме малюнку (мусіць гэта і быў „фражскі ліст“) і быў зьдзіўлены, што судзьдзі гэтага не зразумелі.

Сымбалі маюць месца ў нашым жыцьці — прыватным, грамадзкім, рэлігійным. Яны ёсьць і ў хрысьціянскай рэлігіі, дзе паказваюць на вышэйшую рэальнасьць, што стаіць за імі. Але сымбалі — ня словы, і таму заўсёды існуе небясьпека іхняй адвольнай інтэрпрэтацыі, г. зн. небясьпека ўбачыць у іх тое, што нам хочацца.

Вось, для прыкладу, як Агіевіч выясьняе значэньне плеценых у клеткі кошыкаў на партрэце: „Нам уяўляецца, што ідэю раўнавагі і супрацьлегласцей, разарванасці быцця і яго духоўнай еднасці мастак перадаў у крыптаграфіі чаргавання клетак на кошыках… На пярэднім плане злева яны прыцягваюць увагу і даюць істотны імпульс для разважання. Клеткі сімвалізуюць вельмі многае, у тым ліку калізіі на шляху пазнання. У рытуале пасвячэння ў майстры клеткі адыгрываюць ролю прафілюючага матыву. Размяшчэнне сімвалаў-клетак на перыферыі сюжэта гравюры ўказвае, магчыма, на аддаленасць момантаў рытуалу“ (с. 159). Ня ведаю, што думаюць іншыя, але я б гэтую пісаніну акрэсьліў адным словам: лухта. А вось яшчэ прыклад: бэрэт на галаве Скарыны. Калі верыць Агіевічу, гэта не бэрэт, а „рытуальная павязка, зняцце якой з вачэй сімвалізуе празрэнне чалавека ў Храме ісціны“ (с. 156). Ня трэба быць геніем, каб адрозьніць бэрэт ад павязкі, і я застаюся пры сваім бэрэце. Але справа ня ў тым: зьняцьце павязкі ёсьць часткаю рытуалу прыняцьця ў масонскую лёжу, а „храм ісьціны“ ня мае нічога супольнага з хрысьціянскай сьвятыняй. У часы Скарыны масонаў яшчэ не было, але існавалі іншыя эзатэрычныя арганізацыі, якія маглі мець (або ня мець) падобныя рытуалы. Адметнай рысай усіх такіх арганізацыяў было (і ёсьць) сакрэтнае вучэньне, даступнае толькі для невялікай колькасьці пасьвячаных. Ужо хоць бы дзеля гэтага яны не сумяшчальныя з Навукаю Хрыста, які загадаў сваім вучням: „Ідзеце і навучайце ўсе народы“ (Мц 28:19). У кнізе Агіевіча прыкра ўражвае ягонае намаганьне прывязаць да эзатэрычных арганізацыяў Скарыну, які, у адрозьненьне ад гэтых арганізацыяў, ня толькі не хаваў нічога, але першы распачаў вялікую справу зрабіць Слова Божае даступным для свайго народу.

Агіевіч надае вялікую ўвагу выяве пчалы на партрэце. Можна сказаць, што яна займае цэнтральнае месца ў ягоных разважаньнях. Для Агіевіча гэта не звычайная пчала, але сузор’е Пчалы, што быццам знаходзіцца каля задыякальнага сузор’я Авена (Aries). Праўда, ён сам прызнаецца, што „паколькі старадаўнія атласы (даскарынавай эпохі) з выявай „Пчалы“ да нас не дайшлі або не апісаны, то маюцца падставы для сцвярджэння, што яе адлюстраванне на гравюры 1517 г. ёсць адзінае з самых старажытных выяўленняў на планісферы“ (с. 222—223). Іншымі словамі, ніякага сузор’я Пчалы на паўночнай нябеснай паўкулі астраномы ў часы Скарыны ня ведалі, як, між іншым, ня ведаюць і ў нашыя дні. Гэта не перашкаджае Агіевічу сьцьвярджаць, што такое сузор’е было. Ён нават дае рэпрадукцыі мапаў, быццам з часоў Скарыны, з пазначэньнем Пчалы, якое там завецца „Musca“ (муха) (гл. с. 108—218). На жаль, ён забыўся падаць даты, аўтараў і месцы выданьня гэтых мапаў… Падзел зорак у групы, або сузор’і, а таксама іхнія назвы — рэч умоўная, дзе людзкая фантазія мае не апошнюю ролю. Ня выключана, што нехта некалі мог назваць групу зорак сузор’ем Пчалы ці Мухі. Нішто не перашкаджае гэта зрабіць і Агіевічу, які нават мае ўжо гатовую назву: „Apis Skarynae“ (гл. с. 243). Але гэта не мяняе факту, што такое сузор’е застаецца няведамым сярод астраномаў. Гэта не бянтэжыць Агіевіча, у якога, відаць, спрацаваў прынцып „potest, decet, ergo est“, што можна перакласьці як „магчыма, пажадана: значыць, ёсьць“.
 

Каб даказаць, што пчала на партрэце — выява аднайменнага сузор’я, хопіць, паводле Агіевіча, накласьці мапу зорнага неба на „сістэму каардынат мастацкага твора“ (словы Агіевіча — А.Н.), і стане ясна, што сьвечка на партрэце адпавядае сузор’ю Авена, таблічка зь імем — Цяльцу, а кошыкі — Блізьнятам. Пчала, зразумела, адпавядае сузор’ю Пчалы! (Гл. с. 221.)

Чаму Агіевіч надае столькі вагі гэтаму ўяўнаму сузор’ю? Вось ягоны адказ: „Пчала, як нам вядома, знаходзіцца на зорным небе побач з Авенам і Цяльцом. Авен сімвалізуе Хрыста (агнца), г. зн. Пачатак, святло і да т. п. Рух зорак, лічылася, пачынаўся ад яго, бо сузор’е з’яўлялася ў экліптыцы ў дзень вясенняга раўнадзенства, 21 сакавіка, ад якога пачыналася злічэнне новага года. Месца Пчалы пры Авене, значыць, таксама звязваецца з ідэяй калі не самога пачатку, дык яго непасрэдным працягам. Скарына нарадзіўся („пачаўся“) у 1476 г. пад задыякальным знакам Цяльца і пад сузор’ем Пчалы ў канцы красавіка месяца 23 чысла… на Георгія (Юр’я)“ (с. 230). Крыху далей Агіевіч заяўляе: „“Пчала“ сцвярджае імя Георгі і ставіць кропку ў дыскусіі пра яго (г. зн. Скарыны) першае імя, атрыманае падчас хрышчэння…“ (с. 231).

Дык вось дзе, як кажуць, сабака закапаны. Усе гэтыя гутаркі пра сымбалі, зоркі і сузор’і — толькі пусканьне дыму ў вочы. Галоўная мэта — даць „астранамічнае“ абгрунтаваньне для Георгія як сапраўднага імя Скарыны. І выйшла глупства астранамічнага маштабу. У Скарынавым „Последовании Церковного Собрания“ пад датаю 10 сакавіка напісана: „Того дни солце входит во знамя нбесное овен, и быва равен день с нощию“; а пад 11 красавіка: „Того дни солнъце входит въ телец“. Такім чынам сонца ніякім чынам не магло быць 23 красавіка ў сузор’і Пчалы, калі яно наагул існуе. Але ўсё ня так проста: калі верыць Агіевічу, Скарына „прывязаў“ Пчалу да 23 красавіка, суаднёсшы „каардынаты сузор’я з пастулатамі прэцэсіі Гіпарха“, і такім чынам паказаў, што быў перакананым геліяцэнтрыстам ужо ў 1517 г., амаль трыццаць гадоў раней за Капэрніка (гл. с. 243)! The mind boggles, як сказалі б ангельцы.

Пытаньне імя Скарыны зьвязанае з пытаньнем ягонага веравызнаньня: імя „Георгі (Юры)“ можа быць і каталіцкім, і праваслаўным, чаго нельга сказаць пра „Францішка“. Да гэтага часу прыхільнікі імя „Георгі“ маглі прывесьці на сваю карысьць толькі адзін дакумант, менавіта канцылярскую копію каралеўскага прывілею, дадзенага Скарыну ў 1532 годзе. Дакумант быў вядомы вучоным ад 1858 году, але яны не надавалі яму вялікага значэньня. У 1925 годзе польскі гісторык Генрык Лаўмяньскі выказаў думку, што імя „Георгі“ ў дакуманце — памылка перапішчыка. Можна не пагаджацца з Лаўмяньскім, але нельга яго назваць аматарам, як гэта робіць Агіевіч, калі кажа, што здагадка апошняга адносна імя Скарыны „ёсць неарыгінальны ход аматараў перарабляць усё на свой капыл“ (с. 247). У іншым месцы ён са сваёй звычайнай далікатнасьцю называе Лаўмяньскага дэфарматарам (с. 250).

Глыбокія веды Агіевіча адчуваюцца ўва ўсёй кнізе. Напрыклад, пішучы пра сьв. Гераніма (каля 345—420), перакладчыка Сьвятога пісьма на лацінскую мову, ён кажа, што „папа прасіў яго зверыць і выправіць Новы Запавет паводле Септуагінты“ (с. 206). Да гэтага часу я быў перакананы, што Сэптуагінта — грэцкая вэрсія Старога Запавету, зробленая ў ІІІ—ІІ стст. да нараджэньня Хрыста, г. зн. калі пра Новы Запавет не магло быць нават згадкі. Што ж, ніколі ня позна даведацца нешта новае… Між іншага, для тых, хто ня ведае, Агіевіч паведамляе, што „Блажэнны Іеранім — папярэднік Скарыны ў справе перакладу Бібліі“ (с. 197).

Не забыўся аўтар кінуць камень і ў мой агарод. У адным з маіх артыкулаў я пісаў, што аўтарам некаторых канонаў у Скарынавай „Малой падарожнай кніжцы“ быў Тэактыст (Феакціст у Агіевіча) са Студыйскага манастыра. Агіевіч пасьля грунтоўных дасьледаваньняў прыйшоў да перакананьня, што „Пошукі „Феакціста Студыта“ са „Студзійскага манастыра“ бясплённыя“ (с. 84). Ён зрабіў дапушчэньне, што „Феакціст“, як „Францішак“ — адно з прыбраных імёнаў Скарыны. Мне прыкра расчараваць Агіевіча. Студыйскі манастыр у Канстанцінопалі ў VIII—IX стагодзьдзях быў цэнтрам інтэнсіўнай літургічнай творчасьці. Сярод насельнікаў манастыра быў цэлы шэраг таленавітых гімнографаў. Вось іхнія імёны: Арсэн, Клімэнт, Кіпрыян, Мікалай, Пётра, Сімяон, Тодар, Тэактыст, Язэп. Для інфармацыі Агіевіча дадам, што, насуперак ягонаму цьверджаньню (гл. с. 84), Ян Дамаскін, Язэп Гімнограф і Язэп з Тэсалёнікаў ніколі не пісалі акафістаў: яны і вышэй менаваныя манахі-студыты былі аўтарамі канонаў, а гэта зусім іншы жанр царкоўнай гімнаграфіі. Такім чынам, адпадае яшчэ адно меркаваньне Агіевіча адносна імя Скарыны, менавіта, што побач са сваім сапраўдным імем „Георгі“ ён ужываў, у залежнасьці ад патрэбы, розныя прыбраныя імёны, або псэўданімы, як „Францішак“, „Тэактыст“ і, магчыма, іншыя (гл. с. 84—86).
 

Але час падводзіць рахункі. Здаецца, ува Ўладзімера Арлова я чытаў пра гісторыка Абэцэдарскага, які любіў казаць, што добры гісторык заўсёды знойдзе факты ў падтрымку сваёй канцэпцыі. Нешта падобнае можна сказаць пра Агіевіча. Ён паставіў перад сабой задачу знайсьці доказы, што Скарына атрымаў пры хрышчэньні імя „Георгі“. І знайшоў… Хацелася б не зьвяртаць на гэтыя доказы ўвагі, як не зьвяртаем увагі на бяздарную пісаніну іншага прыхільніка імя „Георгі“ М. Уляхіна, чые высновы „строго аргументированы и более правдоподобны, чем ныне официальный взгляд на жизнь и деятельность Скорины“, або спробы Р. Равякі зрабіць Скарыну прадвесьнікам заснавальніцы тэазофіі Блавацкай. На жаль, гэтага зрабіць нельга з розных прычынаў. Працы супрацоўніка Інстытуту філязофіі Акадэміі Навук Агіевіча друкуюцца ў навуковых выданьнях. Ягоная кніга выйшла пад шыльдаю Акадэміі Навук пасьля таго, як атрымала высокую ацэнку рэцэнзэнтаў, членаў-карэспандэнтаў Акадэміі А. Лойкі і М. Мушынскага. Праўда, прозьвішча Мушынскага няведамае сярод скарыназнаўцаў. Калі ідзе пра Лойку, дык той, хто меў цярплівасьць прачытаць ягоную аповесьць „Сонца маладзіковае“, ня зможа ставіцца паважна да ягоных навуковых меркаваньняў. На жаль, ягоныя словы, што кніга Агіевіча „ўвойдзе ў праграмы ВНУ і школаў“ (с. 11), пры сучасным антыбеларускім рэжыме могуць стаць рэальнасьцю. А гэта будзе сапраўднае няшчасьце.

Кожны мае права да сваёй думкі. Кажуць, што ў Амэрыцы існуе сэкта, якая да гэтага часу настойвае, што зямля пляскатая, як блін. Тым ня менш, у нашыя дні спробы даказаць, што Скарына атрымаў пры хрышчэньні імя Георгі, — гэта тое самае, што сьцёбаць пугаю мёртвага каня, каб той пабег. Таму выклікае зьдзіўленьне падтрымка Агіевіча Акадэміяй Навук, г. зн. установай, абавязкам якой ёсьць утрымліваць прыстойны ўзровень навуковага пошуку.

Ёсьць і іншая прычына, чаму нельга прамінуць маўчаньнем працы Агіевіча. На тытульнай старонцы сваёй кнігі з уласьцівай яму сьціпласьцю ён прывёў на царкоўнаславянскай мове словы з Эвангельля (даю ў беларускім перакладзе): „Дзякую Табе, Ойча, Госпадзе неба і зямлі, што ты схаваў гэтыя рэчы ад мудрых і разумных і адкрыў іх маленькім“ (Мц 11:25). Нам прыходілася ўжо зьвяртаць увагу на зьняважлівае стаўленьне „маленькага“ Агіевіча да „мудрых і разумных“ — тых, каго ён называе „афіцыйнымі захавальнікамі спадчыны Скарыны“. Ён абвінавачвае іх у непрыняцьці праўды і інтэлектуальным падлогу. Нельга бяз прыкрасьці чытаць ягонае выказваньне пра доктара Вітаўта Тумаша, які шмат зрабіў для вывучэньня спадчыны Скарыны: „Ход разважання В. Тумаша выдае характэрны склад мыслення аўтара, якое залежыць ад яго сацыяльнай практыкі, дзе значнае месца займае кампраміс тыпу гешэфту“ (с. 300). Таму мне здаецца, што для Агіевіча лепш падыходзіла б па духу малітва фарысэя: „Дзякую Табе, Божа, што я не такі, як іншыя людзі…“ (Лк 18:11).

У 1980 годзе ЮНЭСКА выдала па-ангельску і па-француску кнігу „Francisk Skorina“. Рэакцыя маіх ангельскіх і францускіх сяброў, якім я даваў яе прачытаць, была: „Я нічога ня ведаў пра Скарыну раней. Нічога ня ведаю і цяпер, прачытаўшы гэтую кнігу“. Тое самае можна сказаць пра кнігу Агіевіча. У разважаньнях пра сымбалізм кошыкаў і павязак, уяўныя сузор’і, розныя імёны і эзатэрычныя арганізацыі згубілася асоба беларускага першадрукара. Ангельцы кажуць у такім выпадку, што „за дрэвамі лесу не відаць“.

Скарына зьяўляецца адной з найбольш сьветлых постацяў у нашай гісторыі, і кожная дэталь зь ягонага жыцьця і дзейнасьці нам дарагая. Мы ўдзячныя рупліўцам-вучоным, дзякуючы стараньням якіх паволі зьнікаюць белыя плямы ў біяграфіі беларускага першадрукара. Аднак не абавязкова быць вучоным, каб адчуць веліч подзьвігу Скарыны. Трэба толькі шчыра любіць свой народ, як любіў яго сьвятар і паэт Казімер Сваяк, які незадоўга перад сьмерцю пісаў:

У гэтых некалькіх радках сказана ўсё, чаго ня здолелі выказаць у тысячах словаў Агіевіч і іншыя, яму падобныя.

№ 3 (17) – 2001

да Зьместу

да Пачатkу СТАРОНКІ

Copyright © 1998-2001 ARCHE "Пачатаk" magazine. Рэдаkцыя: analityka@yahoo.com
дызайн: mk   майстраваньне: Маkса Плакса
Апошняе абнаўленьне: 28-07-2001