4–2001
» да Зьместу «

Скарына
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

Палеміка

Барыс Ляпешка
 
Філязофія самадастатковасьці 

---

Часопіс “ARCHE”, у ліку іншых рэспубліканскіх выданьняў, даволі актыўна зьвяртаецца да ідэалягічнай праблематыкі. Тыповым па пастаўленых пытаньнях і адпаведнай аргумэнтацыі зьяўляецца матэрыял, надрукаваны ў № 1 (15) за 2001 год: “Ідэалёгія лукашэнкаўскага рэжыму”. Чытаючы працу В. Булгакава, насычаную такімі мілымі выказваньнямі на адрас апанэнтаў, як “купка параноікаў”, “дамарослыя Вялічкі і Ляпешкі”, “прадстаўнікі “паранаідальнага кірунку” ў афіцыйнай беларускай ідэалёгіі”, чамусьці адразу прыгадваецца Яраслаў Гашак і ягоны славуты Швэйк. Як вядома, адзін з герояў Гашка рэдагаваў часопіс “Сьвет жывёлаў” і палеміка з апанэнтамі там вялася амаль на такім жа ўзроўні. Калі, у прыватнасьці, зайшла размова пра ідэнтыфікацыю нявіннай птушкі карэзы (не ідэалёгіі), то рэдактар нарваўся на выказваньні, дзе самым нявінным было “неадукаваная жывёліна”, а круцейшая формула вылілася ў выказваньне “карэза застанецца карэзай, нават калі б ваш рэдактар наклаў у штаны”.

Цалкам натуральна, што палеміка такога кшталту бессэнсоўная і безьзьмястоўная. Дый наўрад ці можна “дабраць” грамадзкай саліднасьці ў ваччу чытацкай аўдыторыі, ідучы шляхам савецкай рыторыкі 30-х гадоў. Фразэалягічныя звароты кшталту “обэр-бандыт Юда Троцкі” могуць, вядома, надаць тэксту шэксьпіраўскую глыбіню й ясенінскую шчырасьць, вось толькі пры чым тут абвешчаная рэдакцыяй “ARCHE” прэтэнзія на эстэцтва?

Аднак сам па сабе прадмет размовы — маю на ўвазе ідэалёгію маладой беларускай дзяржаўнасьці — настолькі важны і актуальны, што ёсьць сэнс забыць дробныя ўкусы палітычных грызуноў і палемізаваць па сутнасьці, а не па форме. Натуральна, без прэтэнзіяў на “апошнюю кропку” ў канцы абзацу.

* * *

Першы тэзыс, на наш погляд, залючаецца ў тым, што нацыянальная ідэалёгія, як тэарэтычнае выяўленьне карэнных фундамэнтальных інтарэсаў беларускай нацыі, яшчэ толькі знаходзіцца ў стадыі фармаваньня. Кажучы больш жорстка, яе не існуе. Найперш у тым сэнсе, што яна не прызнаная інтэлектуальна і не авалодала масамі практычна. Можна прыводзіць колькі заўгодна прыкладаў пазытыўнага вырашэньня такога пытаньня: напрыклад, у Італіі эпохі Мадзіні і Гарыбальдзі, а крыху пазьней — Бэніта Мусаліні. Ці ў Нямеччыне эпохі Бісмарка, чыя “жалезная” рыторыка магла ўвагнаць у труну не аднаго клясычнага інтэлектуала, выхаванага на катэгарычным імпэратыве Канта. Тым ня менш менавіта яны, дрэздэнскія, кёнігсбэрскія, бэрлінскія прафэсары, дастаткова хутка транфармавалі сечаныя фразы канцлера аб неабходнасьці аб’яднаньня Нямеччыны “жалезам і крывёй” у прымальныя для парлямэнцкага вуха паліталягічныя максымы і лягічныя схемы. Гэта, галоўным чынам, датычыць таго, што спраўджаная, зрэалізаваная “палітычная зададзенасьць”, заснаваная на рэальных працэсах, заўсёды вышэйшая (першасьнейшая) за любыя тэарэтычныя экзэрсысы. Якімі б разумнымі, глыбокімі, угрунтаванымі на сусьветным досьведзе яны ні былі.

Да слова, амэрыканская нацыянальная ідэалёгія, замацаваная ў вядомай Канстытуцыі, таксама ня вырасла раптоўна, на борце “Мэйфлаўэра” ці падчас міжусобнай бойні. Спатрэбіліся дзесяцігодзьдзі, каб амэрыканцы маглі з гонарам казаць пра тое, што яны жывуць у вялікай і вольнай краіне і, натуральна, што гэта было замацавана як тэарэтычна, так і фармальна.

Такім чынам, няма чаго чакаць, што з дня на дзень на нас пральецца жыцьцядайны дождж у выглядзе эпахальных канцэпцыяў, адпаведных тэорыяў і поглядаў. Такога кшталту рэчы — маю на ўвазе, ведама, ідэалёгію — нацыя мусіць выпакутаваць, а не атрымаць у гатовым выглядзе. І відавочна, што ў гэтым сэнсе ні “Масква”, ні “Захад” нам не памочнікі. Мне здаецца, можна толькі вітаць намаганьні рэдакцыяў “Беларускай Думкі”, “Советской Белоруссии”, “ARCHE” за сталую цікавасьць да гэтай тэмы і імкненьне да зрухаў наперад — дзе навобмацак, а дзе й нацянькі.

* * *

Цяперака слова “ідэалёгія” і ў афіцыйных, і ў няўрадавых СМІ ўсё болей стасуецца з паняткам “дзяржава”. Крытычны патас шэрагу аўтараў, скіраваны на такога кшталту сувязь, здаецца, сама менш, празьмерным. Бо і “беларуская ідэалёгія”, і беларуская дзяржаўнасьць налічваюць ня надта вялікую колькасьць гадоў. А калі “прыбраць” савецкі пэрыяд, на чым таксама зрэдчас настойваюць, то размова пойдзе пра дзесяць год.

Мне здаецца, што тут, у рамках дадзенай праблемы, у найбольшай ступені сканцэнтравана палітычная ангажаванасьць тэарэтыкаў і практыкаў сучаснага беларускага ідэалягічнага працэсу. У тым сэнсе, што мэта апраўдвае і сродкі, і саму канцэптуальную сутнасьць тэарэтычных пабудоваў. Бо калі, напрыклад, размова ідзе пра такую ўстаноўку, як інтэграцыя ў Эўропу, то выглядае прываблівым тэзыс аб тым, што мы ўжо стагодзьдзямі знаходзімся ў яе рамках. Адпаведная аргумэнтацыя агульнавядомая. Існуе, натуральна, і іншы пункт гледжаньня, згодна зь якім “мы” і “Эўропа” — цывілізацыйныя антыподы і “скрыжавацца” ня можам ні ў водным, прабачце, ракурсе. Тут ня трэба цытаваць эпігонаў, дастаткова назваць катэхізыс адэптаў дадзенай плятформы, працу М. Данілеўскага “Расея і Эўропа”.

Праблема ж павінна разглядацца з прынцыпова іншых пазыцыяў: самадастатковасьці — у эканамічным, духоўным сэнсе — уласна дзяржавы Беларусі. І тут павінны валадарыць не летуценныя матывы, не напарфумаваныя насовачкі ў духу вэртэраўскай сэнтымэнтальнасьці, а самы жорсткі прагматызм. Што, дарэчы, і дэманструе — хай сабе і наступаючы на граблі — сучасная беларуская дзяржава. Звышзадача, калі адкінуць двудушныя фразы пра “дэмакратыю” і “правы чалавека”, гучыць гранічна адкрыта: трэба выжыць. І на сёньняшні дзень маладая беларуская дзяржаўнасьць вырашае пытаньне акурат пра здольнасьць да выжываньня — як эканамічную, ідэалягічную, так і палітычную. Далёка не выпадковым выглядае ў гэтай сувязі даволі часта чуты ад прэзыдэнта А. Лукашэнкі тэзыс пра тое, што мы “адбыліся як самастойная дзяржава”. Нават дапускаючы некаторую ўмоўнасьць гэтага палажэньня (прыгадаем, напрыклад, “недааформленыя” адносіны з Расеяй), трэба прызнаць галоўнае: задача выжываньня рэспублікі ў сёньняшні, ня самы лёгкі пэрыяд яе гісторыі, агулам вырашаная.

* * *

Нацыянальная ідэалёгія, мяркуючы па публікацыях, кепска мысьліцца без геаграфічна-цывілізацыйных вэктараў: заходняга і ўсходняга. Відаць, трэба адразу прызнаць, што нашае “славянафільства” і “заходніцтва” ёсьць карыкатурай на сапраўды глыбокія і зьмястоўна насычаныя арыгінальныя ідэйныя плыні. Па-першае, “нельга двойчы ўвайсьці ў адну й тую ж раку” і перажытае ў першай чвэрці ХІХ стагодзьдзя ў Расеі нам не перажыць па азначэньні. Па-другое, гістарычныя этапы яўна непадобныя, і сацыяльна-эканамічная і духоўная рэчаіснасьць мае нашмат болей прынцыповых адрозьненьняў, чым рысаў падабенства. Па-трэцяе, інтэлектуальныя сілы відавочна ня тыя: у прыватнасьці, на нашым грамадзкім небасхіле за апошні час так і не зьявіліся фігуры, роўныя сваім маштабам А. С. Хамякову ці П. Я. Чаадаеву. Як няма й знаку “Семирамид” ці “Философических писем”. Хіба што “Апологий сумасшедшего” маем звыш дастатку.

Што з гэтага вынікае? Толькі тое, што ня трэба блытаць “родавую” цягу да Расеі з тымі ці іншымі вытворнымі яе інтэлектуальнай гісторыі. Нельга, дарэчы, выключаць, што цяга да расейскай інтэлектуальнай думкі ХІХ—ХХ стагодзьдзяў можа замаруджваць працэсы нацыянальнага адраджэньня. Але, відаць, хаця б якая глеба для фармаваньня альтэрнатываў гэтаму працэсу пакуль не сфармавалася.

І такое гіпатэтычнае пытаньне: што ж усё-ткі бліжэйшае, “цяплейшае” нашым традыцыям, нашым духоўным вытокам, нашай мэнтальнасьці — вытанчаны Ніцшэ ці шчыры Розанаў, геніяльны Шпэнглер ці мудры Салаўёў, змрочны К’еркегор ці паглыблены ў гістарычную мэлянхолію Меражкоўскі? Пытаньне якраз “гіпатэтычнае”, бо культуру дзяліць нельга, яе крывяцёчныя сасуды не разьядноўваюцца. І разам з тым ёсьць “права першай кнігі”, ёсьць улюбёны томік, запаветныя бачыны і біяграфіі, завучаныя на памяць. Ёсьць Пушкін — і гэтым шмат сказана.

* * *

Адной з праблемаў сучаснае філязофіі ідэалёгіі ёсьць яе скіраванасьць ці ў будучыню, ці ў мінуўшчыну. Тыповы прыклад — папрокі на адрас прадстаўнікоў цяперашняй афіцыйнай пазыцыі ў “савецкасьці”, што тоесна рэліктаваму стану.

Памылка ў гэтым выпадку носіць выключна мэтадалягічны характар. Рэч у тым, што з крытэру прышласьці ўвогуле нельга зрабіць дакладнай высновы. Будучыні няма, яна рэальна не існуе. Бадай, і мінуўшчына ў гэтым кантэксьце “пад пытаньнем” — шмат у чым яно ўгрунтавана ў сьвядомасьці людзей, сацыяльным досьведзе і толькі часткова носіць матэрыяльны характар (напрыклад, археалягічны матэрыял). Але ў гэтай сыстэме катэгорыяў толькі мінулае валодае рэальнасьцю і толькі яно можа стаць апірышчам для аналізу цяпершчыны, а таксама для разгляду пэрспэктыўных лініяў разьвіцьця соцыюму.

Чытач можа сказаць: гэта ж відавочна, навошта ламіцца ў адамкнёныя дзьверы. Каб жа ж так! Тая самая няспынная атака на “савецкасьць” пад лёзунгам будучыні ёсьць мэтанакіраванай палітыкай, зьвязанай з тымі ж празаходніцкімі арыентацыямі. Нам кажуць: во Польшча (Чэхія, ГДР…) стрэсла пыл сацыялізму са сваіх ног і яе ўжо не дагнаць, яна “ў Эўропе” [па-беларуску ў тэксьце аўтара]. А мы са сваім анахранізмам ізноў у эўрапейскім тыле. І ні слова пра тое, што гістарычныя лёсы Польшчы і Беларусі маласупастаўныя. Што, напрыклад, не беларус гістарычна гнобіў і паліў палякаў, а ўсё было наадварот. Што ў нас дастаткова адрозная мэнтальная аўра, мэнтальнае поле. Так, жыць добра захочацца ўсім, толькі вось гэтага наўрад ці можна дасягнуць адвольнымі экстрапаляцыямі і палітычным жангляваньнем.

Калі глядзець праўдзе ў вочы, то акурат савецкая эпоха стварыла дзяржаву Беларусь. З усім прыўваходным ідыятызмам, у тым ліку партыйным, у тым ліку атэістычным. Да пачатку ХХ стагодзьдзя ў дзяржаўным сэнсе Беларусь была легендай — калі паэтычнай, калі й ня надта. А там вайна, другая, недаравальнае зьнішчэньне нацыянальных інтэлектуальных сілаў рэпрэсіўным апаратам КПСС, але пры ўсім тым менавіта тады беларуская дзяржаўнасьць пачала рабіць першыя крокі. І няма ніякага сэнсу ўпікаць каго-кольвек у анахранізьме. Так, калі б гісторыя ішла іншымі шляхамі, і крок быў бы зроблены іншы. Але маем тое, што маем. І трэба рухацца далей.

* * *

Трэба менавіта “зрабіць крок”, гэта значыць шукаць пазытыўнае, абапірацца на дасягнутае. Уяўляецца, што крытыцызм на сёньня ўжо цалкам зжыў сябе. Барыкады ў ідэалягічным працэсе ёсьць зьявай паўсюднай, але для Беларусі яны павінны стаць мінулым этапам. Можна яшчэ колькі заўгодна доўга крычаць ці “Захад!” ці “Ўсход!”, але ў роце саладчэй ня стане. Аснова для зьняцьця ідэалягічных барыкадаў можа быць знойдзена, як ужо гаварылася, у разуменьні самадастатковасьці беларускай нацыі, яе цэльнасьці, мажлівасьці існаваньня ва ўласным мэнтальным полі. Маленькая Данія дала сьвету “самага нябогу зь людзей” — Сёрэна К’еркегора. Невялічкая Чэхія падаравала інтэлектуалам “каўку” — Кафку. Галяндыя — Сьпінозу. Гэты пералік даволі доўгі, але сутнасьць не ў імёнах, а ў факце: нацыя сама, з сваіх глыбінь, вылучае нацыянальных геніяў. І вось гэта — адна з прыкметаў самадастатковасьці. На вялікі жаль, у нас геніі прыціснуты сваёй жа ўласнай талерантнасьцю, але гэта зусім не азначае, што іх зусім не існуе. Уяўляецца, што грамадзкая сьвядомасьць павінна замірыцца з індывідуалізмам таленавітых людзей, прызнаць іх. Мы да гэтага часу носімся з ідэяй абшчыннасьці, калектывізму (і гэта ў аснове сваёй слушныя і патрэбныя ідэі), але, магчыма, варта даць дарогу і эгацэнтрызму, безь якога генія не існуе.

Адхіляючыся, заўважу, што нацыянальная інтэлектуальная традыцыя наагул лёгка ўспрымала аскетычныя, рыгарыстычныя плыні. А вось зьвязанае з прынцыпам задавальненьня, шчасьця мінала яе. Вось і эпікурэйцаў у нас амаль няма, а аскетаў зашмат.

Вялікія людзі прыгадаліся далёка не выпадкова. Бо ідэалёгія наўрад ці народзіцца ў пячорным розуме траглядыта. Каб узьнікла камуністычная ідэя, спатрэбіўся сьветлы розум Т. Кампанэлы і Т. Мора, ідэалёгія нацызму “высмактала ўсе сокі” зь ніцшэанства. Ёсьць свае папярэднікі ў “амэрыканскай мары” і тэорыі негрыцюду, славянафільства і заходніцтва. Іншымі словамі, дзяржава, грамадзтва не павінны глядзець на інтэлектуалаў як на іншаземцаў з падазроным радаводам. Маю на ўвазе і грамадзкую думку, і заробак.

* * *

Ну і што ў выніку? Мне здаецца, трэба рашуча адмовіцца — што да ідэалёгіі — ад такіх паняткаў, як “архаіка”, “савецкасьць”, “вэктарнасьць”, “славянафільства”, “заходніцтва”. Сьвет сапраўды адзіны, але і мы як нацыя — адзіныя. Таму катэгарыяльным цэнтрам павінна стаць “самадастатковасьць” у гранічна шырокім разуменьні гэтага слова. Калі нацыяналізм, напрыклад, не разрывае, а паглыбляе і пашырае межы “самадастатковасьці”, няма сэнсу пярэчыць такому нацыяналізму. Калі культура, інтэграцыйная па духу, кансалідуе нацыю, разьвіваючы “самадастатковасьць”, — няхай жыве культура. Калі Зьбігнеў Бжазіньскі турбуецца не абстрактнай інтэграцыяй і дэмакратызацыяй, а ростам самадастатковасьці беларускай нацыі, я гатовы стаць нэафітам новай веры. Калі расійскі ці заходні духоўны кантэкст супярэчаць руху нацыі да эканамічнай, палітычнай, інтэлектуальнай самадастатковасьці, то я супраць гэтага кантэксту.

І замест заканчэньня. Мне здаюцца вельмі важкімі словы “ідэалёгія лукашэнкаўскага рэжыму”, якімі насычаны — у той ці іншый інтэрпрэтацыі — неафіцыйныя СМІ. Справа на тое, што такім прызнаньнем не ўганараваныя сваім часам ні С. Шушкевіч, ні С. Шарэцкі, ні З. Пазьняк. Неяк не прыгадваюцца фразэалягічныя звароты накшталт “ідэалёгія шушкевіцкага рэжыму”. А гэта гаворыць толькі пра адно: ідэалёгія “лукашэнкаўскага рэжыму” ўсё ж адбылася. Няпоўна, зь недагаворкамі, у шэрагу выпадкаў бессыстэмна і супярэчліва, але — адбылася. Што сьведчыць і пра яе жыцьцяздольнасьць, і пра магчымасьць самаразьвіцьця.

Пераклад з расійскае

 
 
Ад рэдакцыі 

---

1.

Яшчэ нядаўна будучы скіраванымі збольшага на “агульнасаюзную”, савецкую гуманітарную прастору, навукоўцы-грамадазнаўцы асвойваюць беларускі інтэлектуальны рынак. Аднак ператварэньне “савецкага грамадазнаўца” ў “беларускага інтэлектуала” шмат каму даецца зь цяжкасьцю. Сфармаваны цягам дзясяткаў гадоў сьветапоглядны стандарт выяўляе сваю дзіўную стабільнасьць, асабліва ў частцы навуковага апарату і інтэрпрэтацыйных мадэляў. А безь іх грунтоўнай рэвізіі глянуць на сьвет па-новаму праблематычна. Апрача таго, палітычны клімат у Беларусі ня надта спрыяе разрыву з традыцыямі савецкай гуманістыкі.

Тым ня менш, аблічча беларускай навукі зьмяняецца пакрыёма. Допіс у рэдакцыю “ARCHE” былога работніка Берасьцейскага абкаму КПБ, а цяпер выкладчыка філязофіі Барыса Ляпешкі — знак эманцыпацыі гуманітароў сярэдняга пакаленьня, іхнай адкрытасьці да дыялёгу з апанэнтамі “на полі праціўніка”. І гэта вельмі важна, бо толькі адкрытасьць можа быць выходным пунктам для збліжэньня. І наадварот, з закрытасьці пачынаецца аддаленасьць.

2.

Інтэлектуальны партрэт Барыса Ляпешкі, характэрныя рысы яго мысьленьня выяўляюцца пры звароце да ягоных публікацый — ня толькі ў часопісе “Беларуская Думка”, пра якія гаварылася ў папярэдніх нумараў “ARCHE-Скарыны”. На бачынах “Советской Белоруссии” таксама рэгулярна зьяўляюцца яго публікацыі на розныя злабадзённыя тэмы. У нядаўняй публікацыі “Анатомія ілжы” (19.07.2001) Ляпешка гнеўна пратэставаў супраць арышту і “зладзейскага” перавозу ў Гаагу экс-прэзыдэнта Югаславіі Слабадана Мілошавіча (свае маралізатарскія развагі аўтар адкрывае так: “Сусьветная і ў першую чаргу славянская гісторыя дастаткова насычана падзеямі, пасьля якіх адбывалася прынамсі маральнае ўзрушэньне грамадзтва. ...У нацыянальнай, славянскай гісторыі таксама досыць шмат выпадкаў маральных узрушэньняў грамадзтва”. У нарысе “Паміж намі, правінцыяламі” ад 06.07.2001 ён іранізуе з “отечественных самобичующихся псевдоинтеллектуалов в тулупчиках с чужого плеча”, а ў эсэ “Аз есмь пуп Земли?” за 24.05.2001 вызначае Злучаныя Штаты як “супэрцывілізацыю, у аснову якой былі закладзеныя прагматызм, эгацэнтрызм, агрэсіўнасьць і прага прыбытку “ў асабліва цынічнай форме”. І дадае: “Амэрыка, краіна стандартаў, у другой палавіне XX стагодзьдзя выбілася з сусьветнага цывілізацыйнага стандарту... У гіпэртрафаваным выглядзе праявілася палітычная нецярпімасьць, мэтастазы якой нескладана пабачыць ува ўсіх кутках зямной кулі. Была пастаўленая на канвэер вытворчасьць “фігавых лісткоў”: ад “правоў чалавека” да “правільных і няправільных прэзыдэнтаў”. У эсэ “Глёбус пад камлыгай глябалізацыі” (24.11.2000) Ляпешка пайшоў далей у сваёй крытыцы “амэрыканскага ладу жыцьця”: “... амэрыканізацыя азначае прапаганду аднапалярнага сьвету з Манблянам у выглядзе канстытуцыі “айцоў-заснавальнікаў”... амэрыканізацыя... азначае навязваньне гатовых стандартаў ладу жыцьця”. Вельмі паказальныя думкі чытач знойдзе ў зацемцы “Наша праўда” (12.01.2001): “... пра агульначалавечыя вартасьці можна і трэба ўзгадваць, але калі забясьпечаны нацыянальны інтарэс і асэнсаваныя нацыянальныя прыярытэты”. “Агульначалавечыя вартасьці” паводле сваіх адмоўных канатацый у мысьленьні Ляпешкі неяк дзіўна спалучаюцца з “правамі чалавека” (“правы чалавека” неўпрыкмет ператвараюцца ў глябальную ідэалягему наступальнага характару, нават у ідэалягічны дручок, якім можна пляжыць тыя галовы, якія, нягледзячы ні на што, усё ж “не разумеюць” дабротаў, якія перад імі адкрываюцца... (“Меркаваньне: Пра сэнс гістарычных традыцый” (28.06.2000).

У дадатак да ўсяго наш апанэнт — носьбіт своеасаблівага пачуцьця гумару, якое напоўніцу выяўляецца ў выразах накшталт “адказ шукай у катухах Эдыпавага комплексу, які сваёй элітнасьцю і элітарнасьцю нагадвае комплекс жывёлагадоўчы” або “задуменна-мэнтальнае калупаньне ў носе”. Некаму такое пачуцьцё гумару можа падацца постмадэрнісцкім.

Гэтыя цытаты сьведчаць, што пазыцыя і стыль сп.Ляпешкі тыповыя для ягонага кола.

3.

Вэрсію ідэалёгіі, якую адстойвае Барыс Ляпешка, можна назваць “патрыятычна-крэольскай”. “Патрыятычнай” таму, што яна чуйна адгукаецца на найменшыя зрухі палітычнага курсу сучаснага рэжыму (гэта стала асабліва відавочна падчас сёлетняй перадвыбарнай гонкі ў працэсе маніпуляцый лукашэнкаўскіх паліттэхнолягаў з тэмай “беларуска-расійскай інтэграцыі”, якая няўзнак трапіла ў “прапагандысцкі цень”; ідэолягі рэжыму вельмі чуйна адрэагавалі на рашэньні паліттэхнолягаў: калі трэба, зробім акцэнт на інтэграцыі, а як скамандуюць, выступім і за сувэрэнітэт). “Крэольскай” жа таму, што яна ў варунках постсавецкага нэакаляніялізму ўвабрала ў сябе цяжка спалучальныя міжсобку элемэнты — іншародную культурную традыцыю і адначасна тутэйшы разнавід нацыяналізму, заснаваны перш-наперш на ідэнтыфікацыі з “маладой беларускай дзяржавай” і яе атрыбутамі (у тым ліку першым беларускім прэзыдэнтам).

Акурат фактарам нацыяналізму, а не нейкай міталягізаванай таталітарнай сьвядомасьці мы схільныя тлумачыць усе гэтыя “выкрывальніцкія” пасажы пра “двудушныя фразы аб “дэмакратыі” і “правах чалавека”. Да слова, прыкладна такую пазыцыю займаюць і нацыяналістычныя плыні ўва ўсёй Эўропе (ад француза Лё Пэна да ўкраінца Зьмітра Карчынскага, былога лідэра УНА-УНСО).

Досыць заканамерна, што для абслугоўваньня сваёй візіі нацыяналізму як “асаблівага шляху” Ляпешка карыстаецца аргумэнтацыяй і прыёмамі той расійскай культурнай традыцыі, якая традыцыйна вызначалася ксэнафобіяй і ізаляцыянізмам:

“Існуе, натуральна, і іншы пункт гледжаньня, згодна зь якім “мы” і “Эўропа” – цывілізацыйныя антыподы і “скрыжавацца” ня можам ні ў водным, прабачце, ракурсе. Тут ня трэба цытаваць эпігонаў, дастаткова назваць катэхізыс адэптаў дадзенай плятформы, працу М. Данілеўскага “Расея і Эўропа”.

Пры гэтым неўпрыкмет адбываецца падмена паняцьцяў, бо аўтарскае “мы” ў гэтым выпадку ўжо абазначае ніяк не “Беларусь” і не “беларускую дзяржаву”, а хутчэй тое, што пазначана ў першай частцы загалоўку працы М. Данілеўскага. Аднак для антынамічнага, канфрантацыйнага мысьленьня афіцыйных беларускіх ідэолягаў гэткі падыход выглядае вельмі прадуктыўным, чым і тлумачацца такія частыя звароты да яго. “Нашае “славянафільства” і “заходніцтва” ёсьць карыкатурай на сапраўды глыбокія і зьмястоўна насычаныя арыгінальныя ідэйныя плыні”, — сьцьвярджае Барыс Ляпешка, і, відаць, сам не адчувае, наколькі ён мае рацыю.

(Тое самае можна сказаць і пра пасажы накшталт “на нашым грамадзкім небасхіле за апошні час так і не зьявіліся фігуры, роўныя сваім маштабам А. С. Хамякову ці П. Я. Чаадаеву. Як няма й знаку “Семирамид” ці “Философических писем”.)

Дык жа ““родавая” цяга да Расеі” выклікана прычынамі вельмі празаічнымі, таму што сфармаваная ў яе культурным полі інтэлектуальная традыцыя ў канфрантацыі з сусьветнай цывілізацыяй сталася надзіва актуальнай у першую дэкаду незалежнай Беларусі.

4.

Допіс Ляпешкі таксама сьведчыць, як мала зроблена ў справе дзяржаўнага будаўніцтва за дзесяць гадоў беларускай незалежнасьці. Ён выразна даводзіць, што ў асяродзьдзі беларускай інтэлігенцыі дагэтуль маюць шырокае распаўсюджаньне імпэрскія міты ў духу “савецкая эпоха стварыла дзяржаву Беларусь”, “да пачатку ХХ стагодзьдзя ў дзяржаўным сэнсе Беларусь была легендай”. І што самае фатальнае, сярод тых элітаў, якія пайшлі на калябарацыю з лукашэнкаўскім рэжымам, не адбылося ідэнтыфікацыі з уласнай, айчыннай культурнай традыцыяй. Клішэ накшталт “маленькая Данія”, “невялічкая Чэхія”, “нацыянальная інтэлектуальная традыцыя наагул лёгка ўспрымала аскетычныя, рыгарыстычныя плыні” (відавочна, ідзецца пра расійскую, а не беларускую традыцыю) паказваюць, што беларускі інтэлектуальны афіцыёз дагэтуль дзівіцца на сьвет праз чужыя акуляры.

Палеміка на тэму ідэалёгіі сучаснага беларускага рэжыму ў цэлым пацьвярджае той відавочны факт, што ніводная палітычная сыстэма ня можа стабільна існаваць без зваротнай сувязі з сваім грамадзтвам, без вызначэньня прыцягальных пэрспэктываў разьвіцьця. У выпадку Беларусі само зацікаўленьне гэтай тэмай ускосна сьведчыць аб працэсе сувэрэнізацыі ня толькі празаходне настроенай інтэлігенцыі, але й па-прарасейску настроенай часткі інтэлектуальных элітаў.

[Рэдактар]

№ 4 (18) – 2001

да Зьместу

да Пачатkу СТАРОНКІ

Copyright © 1998-2001 ARCHE "Пачатаk" magazine. Рэдаkцыя: analityka@yahoo.com
дызайн: mk   майстраваньне: Маkса Плакса
Апошняе абнаўленьне: 06-10-2001