5–2000
» да Зьместу «

АДАМ ГЛОБУС
 

гісторыі

Анатоль Прасаловіч
Барысаўская рамантыка

---

Просім чытачоў нашага часопіса, маладзейшых за 18 гадоў, устрымацца ад чытаньня гэтага тэксту — ён утрымлівае зацяжкія для сьвядомасьці сьведчаньні.

Дзяцінства маё прайшло ў Барысаве на Казіным Розе — у прыватным сэктары, чыя загадкавая назва — сярод звычайных тэхасаў, каліфорніяў, чапаевак ды вакзалаў — была прадметам доўгіх мікрапатрыятычных спрэчак і нават боек. Гадоў у чатырнаццаць, калі жыцьцё на вуліцы вялося ўжо „па раскладах“, я нейк пайшоў з казінскай братвой „раён на раён“. У безразборным, сутаргавым мардабоі нашыя перамаглі, ворагі з Агрэгатаў ганебна зьбеглі гародамі, але аднаго ўсё-ткі рэбзя вышчаміла. Паставілі на калені і ўрачыста прымусілі прасіць прабачэньня ў Казінага Рога. Хлопец, занадта нарваны, дуркаваты ці проста глухі, адно пасьпеў ляпнуць: „Прасьці меня, Казьліны Рог...“ Гераізм каштаваў яму дорага: распаленыя казінарожцы варсалі ягонае кволае цельца па сьнезе хвілін наццаць.

А ў ружовым дзяцінстве ўсё было інакшым. Слова „турма“ сустракалася толькі ў кніжках па „Роднай літаратуры“, дзе Ленін зь Дзяржынскім вадзілі за нос тумкалаў-жандараў, перапраўляючы на волю розныя цыдулкі (якія, праўда, у падручніках не называліся „малявамі“), пішучы тым самым малаком на палях кніг, якія ім ніхто не перашкаджаў чытаць. Ці як Ільліч хадзіў па Шушанскім ды балакаў з тамтэйшымі дзеткамі, а калі Канстанцінаўны не было побач — дык і з забайкальскімі мажнымі бабамі, мабыць. Во табе і Сібір. Сапраўды, гуляй — не хачу. Таму турмы не баяліся. Помню адно, што дужа страшыліся патрапіць у Аўган. Аднак кнігі Чаргінца чыталі запоем.

Нейк, седзячы на кухні ў рэдакцыі „Нашай Нівы“, я ўжыў жаргоннае слова „шняга“. Славамір Адамовіч — чалавек са стажам, які чуў два званкі, — пальнуў у мяне дробамі ды шротам абуранасьці на маладое пакаленьне: „Во, бляха, пайшла моладзь, размаўляюць, нібы зону прайшоўшы“. Але ў маім горадзе N, як і ў любым менскім спальніку, слова „шняга“ ўваходзіла ў лексыкон вулічных малалетак калі не з малаком маці, то з папругай п’янага бацькі. Мяне біла мама, і часьцей скакалкай, чым рэменем — далікатна і мэтадычна, таму блатныя слоўцы пацаноў зьведаў я мо гадоў у дванаццаць. Памятаю, у трэцяй клясе, пачуўшы ад свайго аднакашніка бруднае слова „вафліст“, ляпнуў яго на значна здаравейшага суседа-цёзку. Той аслупянеў: „Што, бля?“ Я паўтарыў. Толік, ясна, мне значэньня слова не патлумачыў, бо не дагнаў. Назаўтрае я ціхенька спытаўся пра „вафліста“ ўва Ўладзіка. Той адно таямніча і аўтарытэтна сказаў: „Вафлісты глытаюць вафлю“. Дах з майго прышчыка на шыі не сарвала толькі выпадкова: ніяк я ня мог уцяміць, чаму так зьневажаюцца людзі, якія глытаюць вафлі. Ашаломлены, не вытрымаў і спытаўся ў мамы, якая, як выявілася, вафлі заўсёды жавала і глытала спраўна і прылюдна, і ніхто яе за гэта ня ганьбіў. Маці жаргону ня ведала. Толькі гады праз тры, з базару братвы, я зразумеў, што вафлі бываюць ня толькі „Апельсиновые“.

Сярод веснавое гразі па калена ды асеньняга паху гарэлага лісьця, акрамя простых матаў, зьявіліся такія малазразумелыя мажорным дзеткам тэрміны, як „петушыць“, „апусьціць“, „выставіць хату“, „ксіва“... Пад маім родным горадам стаіць вялікая зона, і кажуць, што зэкі, „адкінуўшыся“, пераседжваюць свае тры месяцы „пад наглядам міліцыі“ ў нашым прыватным сэктары (у тым ліку), дзе можна што і ўчыніць, а табе — па фені, бо „мусары“ да нас носу не сувалі, адно „па цялегах“ ці пад канец месяца, для дабіваньня пляну. Памятаю, завітала да нас пад восень цёця Тома з Данецку, якраз пры канцы месяца. Мы прыехалі ноччу з вакзалу і рушылі з прыпынку дахаты. Я, схапіўшы цётчыны торбы, спрытна пабег уперад. За паўсотню мэтраў ад мэты да мяне прыруліў міліцэйскі „казёл“, і нейкі голас з машыны гэкнуў: „Э, слыш, малы, што в сумке?“ Адкуль мне было ведаць, што там Цёцьтом прыцягнула са сваёй Хахляндыі? Мужныя рукі абаронцаў гонару й айчыны амаль ужо запхнулі мяне ўва „ўазік“, калі падбегла гаспадыня майна і адбіла мяне, сунуўшы ў тыя самыя рукі бляшанку кансэрваваных кальмараў.

Былыя зьняволеныя прыносілі з сабой ня толькі модныя слоўцы, але і сваю зэкаўскую рамантыку: пацаны зьбіраліся на лавах (а ўзімку хадзілі на суседні раён у брудныя, але цёплыя пад’езды) і — уперамежку з Цоем ды „Сэктарам Газа“ — аддана брынькалі на гітарах ды раўлі пад тры блатныя акорды „Голуби летят над нашей зоной“. Пад тую музыку многія пачыналі піць гадоў у дванаццаць, спалі пасьля пад тымі лаўкамі ці батарэяй у засцаным пад’езьдзе. Ні разу не нажрацца да добрага праблёву ў чатырнаццаць шчыра лічылася лахоўствам і няспынна высьмейвалася.

У восьмай клясе я ўпершыню прыйшоў на мясцовую дыскатэку: прычынай таму было моцнае каханьне (у яе было самае гінэкалягічнае прозьвішча ў сьвеце) і сварка з маці, якая выгнала мяне з хаты. Тады ж была першая цыгарэціна (ня ўцягу). Ніхто з пацаноў (за выняткам самых п’яных ці самых рэліктавых) у хуткіх танцах не скакаў: прыціснуўшыся да сьцяны, яны абменьваліся трапнымі рэплікамі наконт чыксаў, што як прашмонды вылянгаліся і сьвяцілі мясам перад пацанскімі цынічнымі вачыма. „Смага“ ці адэкалён у сарціры падштурхоўвалі братву да геройства, мне давялося пабачыць усяго: і як цыган Рома, у нечым кляўшыся, спрабаваў разьбіць на галаве батл „шампуні“, і як малады кавалер у натоўпе палянуў са свайго браўнінгу проста па-над галовамі тут сама на дыскатэцы, хочучы забіць свайго апанэнта, і як малады амонавец паласануў нажом па горле аднаму вясёламу казінцу, зноў жа ледзь не забіўшы з-за бабы, і як у маіх аднавяскоўцаў раптам абудзіўся антыкамунізм, як яны выкідалі з другога паверху „дзіскачу“ двух хлопцаў, што паначаплялі на сябе, для сьцёбу, стыбраныя ў бацькоў камсамольскія значкі. Бо нэграў, патлатых ці паўжыдкаў пад рукою не аказалася... Жаданьне кагосьці грохнуць узьнікала стыхійна, нібы з паветра, умомант апаноўваючы ўсіхныя зьвіліны. Завязку шукалі проста: падсылалі якога малалетку (каб быў па пуза), той падыходзіў да абранай ахвяры і даваў ёй высьпятка, каб больш балела, каб была рэакцыя, каб быў хоць кухталь ці падсрачнік у адказ. Аднаго хлопца з Паўночнага выводзілі на вуліцу тры разы. І каталі па сьнезе нагамі, і давалі „бычкоў“ у пераносьсе, і проста адбівалі дыхалку. А ён, як ёлупень, усё вяртаўся і вяртаўся наверх, скрываўлены, напаўсагнёны, з парванай бруднымі ботамі скуранкай і разьдзёртым турэцкім швэдрам. Калі яго міма мяне павялі на вуліцу ў апошні раз, нехта ў „баявой калёне“ спытаўся: „А за што п...дзім хоць?“ „Рыла трахец крывое“ было адказам.

У найбліжэйшым да дыскатэкі пад’езьдзе пяціпавярхоўкі было закуцьце для сустрэчаў, якія часта ператвараліся ў звычайны групавы трах. Адна „бабішча“ з „караедні“ (ПТВ, дзе навучаюць на лесьнікоў), казалі, нават сваю маці вучыла майстэрству спаталяць мужчынскія капрызы. Некаторыя ж, маладзіцы-маладзіцы („мікрашчэлкі“, як сказаў бы хто, лянотна цвыркнуўшы дасьведчанай сьлінай праз зубы), перабіралі з алькаголем ці, як гэта модна ў падлеткавым веку, занадта касілі пад бухіх, і пасьля плаціліся сваёй цнатлівасьцю там жа, у зусім не рамантычных абставінах. І ўсе пасьля ўсё пра ўсіх ведалі ды тыкалі пальцам, перадаючы сябрам падрабязнасьці інтымнай сустрэчы зь вялікай доляй адсябеціны: мазкі да карціны чужое спалукі мелі афарбоўку, адпаведную шалёна-сумбурнаму лібіда таго ці таго апавядальніка.

Паскудзтва часам вылазіла ў дзікунства. Ніколі не забудуся таго, што зьведаў у сваёй роднай школе ў адзінаццатай клясе. А можа я проста пачаў паліць, і таму часьцей стаў заходзіць у прыбіральні, каб пакучкавацца, смалячы, з моладзьдзю. Нікатынавы галадняк ці брак грошай прымушалі нас тады, стоячы ў ачку, паліць адну клясычную „астрыну“ на чатырох у „цыганачку“. Хутчэй, брак грошай. На Казіным Розе дасюль яшчэ самым папулярным вітаньнем застаецца „Дай сігарэту!“. І як у ангельцаў на „How do you do?“ можна пачуць у адказ тое самае, са смачным беларускім Г: „Дай сігарэту!“ Але не пра тое гаворка. Калі я вучыўся ў адзінаццатай клясе, паеханая братва з маёй школы знайшла сабе „петушка“ з 6-ае клясы, які зь першай насіў мянушку Зашчак і якога з паўгоду — пакуль не даведалася маці і не перавезла дзіцё ў іншы раён вучыцца — пад жывёльны рогат і дурныя жартачкі „па кругу“ апускалі ў прыбіральні, за рогам школы ці дзе ў хмызьзі на фізкультуры, а потым — як знак падзякі — кідалі яму бычок у засранае школьнае ачко. Ён хуценька так нахінаўся, бокам, і той недакурак дабіваў. І да бляску чысьціў — па камандзе „К наге!“ — на парозе школы рукавом свайго мамай вязанага швэдарчыка чаравікі ўсім школьным аўтарытэтам. А настаўнікі тым часам ішлі на працу і толькі сарамліва адварочваліся. Часам залятала блюзьнерская думка, што шаноўныя пэдагогі пра Зашчака ведалі ня толькі гэта. А дзевачкі са старэйшых клясаў шкадавалі хлопчыка, цынічна разважаючы, павесіцца ён, калі вырасьце, ці не. Такія ўжо былі расклады.

Нашая шпана выстаўляла хату за хатай, і іх не садзілі, бо аднаму зь іх было трынаццаць, а іншым — па дванаццаць, гвалцілі старэйшых дзевак, а тыя баяліся кінуць заяву, бо існавала верагоднасьць, што самі пайшлі б за „спакушэньне малалетніх“. Мой сябра Ляма, зь якім мы любілі калісьці на „прадлёнцы“ пабіцца ў шахматы, спачатку атрымаў год умоўна за так і не дапісаную фразу на апарняку „Мянты — казлы!“ (Ляма, па п’яні, рабіў дзьве гераічныя спробы), а пасьля сеў за крадзеж пары мэтраў скурзаму зь нейкага каапэратыву.

Той самы Ляма ў восьмай клясе начапіў сабе завушніцу — такая была мода — і аднойчы прыйшоў з разарванай мочкай: нейкаму зэкану такія „підарскія“ свавольствы не спадабаліся. Праз паўгоду Ляма, як і добрая палова з маіх знаёмых, набіў сабе масьць — „пяць кропак“ — і праз пару дзён ізноў нарваўся на нейкага падпітага „рамантыка“, які на Лямавым твары напісаў, што такую наколку носяць толькі тыя, хто сядзеў у „адзіночцы“. Яшчэ праз пару месяцаў Ляма, зноў-ткі паводле моды, загнаў сабе ў руку вазэлін, які і прывёў гаротніка — і не яго аднога — да хірурга: ад вазэліну мяса нарывае.

Балюча, што шмат зь іх, маіх колішніх сушкольнікаў, суседзяў, сураёньнікаў-казінцаў разумее, што СВАБОДА — ГЭТА РАЙ, а ня вырай, ужо за кратамі. І пішуць там простыя, шчырыя, наіўныя вершы. Пра волю, каханьне, вясну. І абяцаюць сабе больш ніколі. Я ім веру.

Бо СВАБОДА — ГЭТА РАЙ.