9–2000
» да Зьместу «

Мэдыцына
 

 XX стагодзьдзе

Лісты Ўладыкі Васіля (Тамашчыка)
да Юркі Віцьбіча

---

Ягоная далейшая беларуская дзейнасьць адбывалася на Беласточчыне: праца разам з Хв. Ільляшэвічам ува ўправе Беларускага Нацыянальнага Камітэту, у рэдакцыі газэты „Новыя дарогі“. Адсюль Ул. Тамашчык выехаў у Менск, на Другі Ўсебеларускі кангрэс.
 

Лісты друкуюцца з купюрамі, з захаваньнем правапісу арыгіналу¹.
 

* * *

Высокадастойны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Шчыра дзякую за Ваш мілы ліст, за Вашыя павіншаваньні з павышэньнем мяне ў сане ды асабліва за Вашае перасланьне мне копіі Вашага ліста да сп. Ан. Адамовіча.

Перадусім хачу Вам запраўды шчыра падзякаваць за тое, што толькі Вы адзіны з усіх нашых інтэлігентаў належна зразумелі маю АХВЯРУ, маё становішча й мае абавязкі. Некалі, на працягу двух гадоў, уся нашая інтэлігенцыя блізу на каленях упрашала мяне ўступіць на гэты мой цярністы шлях ды ўрачыста шлюбавала мяне на ўсебаковую падтрымку. На працягу двух гадоў я ўпіраўся, бо крыху разумеўся на рэлігійных справах, добра разумеў, які цяжар маю ўзяць на свае слабыя плечы ды зь якою вялізарнаю цемраю прымушаны буду змагацца. Урэшце, калі не знайшлося ніякага выхаду, я падумаў: няхай будзе воля Божая, супольнымі сіламі ратаваць будзем наш гонар, нашу сьвятую справу, справу, за якую загінулі безьліч нашых найлепшых братоў і сёстраў: мітрапалітаў, япіскапаў, сьвятароў, паэтаў, пісьменьнікаў, мастакоў, навукоўцаў, студэнтаў, настаўнікаў, не гаворачы ўжо аб найлепшых нашых гаспадарох-сялянах. Сам я паходжу з багатае сялянскае сям’і, якая страшна пацярпела ад бальшавікоў, да таго я таксама думаў, што буду паэтам, навет прызнаюся Вам, што пару маіх вершаў былі надрукаваныя, праўда, я ўрэшце пераканаўся, што ня маю на гэта неабходнага дару Божага, таму пакінуў гэтую сваю мару. Безумоўна, гэтая „адмова“ не абыйшлася мне лёгка, перацярпеў я ня мала, але ўрэшце падумаў, што, відаць, Бог прызначыў для мяне нешта іншае. Свой нахіл да паэзіі я выкарыстаў у тым сэнсе, што зусім лёгка вывучаў напамяць усякія вершы: я й сягоньня яшчэ магу расказаць напамяць блізу ўсе басьні Крылова, Хемніцэра, шмат вершаў Пушкіна, Лермантава ды іншых расейскіх паэтаў, а пасьля, калі стаўся сьведамым беларусам, асабліва палюбіў М. Багдановіча, бальшыню вершаў якога зараз жа вывучыў напамяць, другім маім „богам“, ясна, стаўся Янка Купала, а пасьля Я. Колас, Цётка, Аляхновіч, Танк, Арсеньнева, Геніюш, Васілёк, бязумоўна, і Ул. Жылка. Кажны паэт, асабліва наш, для мяне — таксама сьвятар, і ў свой час, у Бэрліне, я „рэзаўся“ з нашымі сучаснымі паэтамі, бо мне хацелася, каб яны пайшлі па шляху ня толькі Купалы, але перадусім Багдановіча: падымалі нашую паэзію да ўзроўня Гётэ й гэтым выводзілі нас у „людзі“. Нажаль, паэты не зразумелі мяне, можа таму, што мы ня маем дасюль адпаведнага літаратурнага крытыка.
 

Разам з гэтым зьверуся Вам і ў тым, што я пасьля захацеў стаць запраўдным прафэсарам, і я ім бы стаўся, калі-б не цяжкія матарыяльныя ўмовы, бо асыстэнтам ужо быў. І толькі тады, калі я даў згоду ўступіць на духоўны шлях, я зразумеў, чаму я ня стаўся прафэсарам: гэта была воля Божая, Ягоная воля была ўзлажыць на мяне мой цяперашні цяжкі крыж. Гэта я дакладна зразумеў, калі быў хіратанізаваны. А калі зразумеў, дык сказаў сабе: мусіш нясьці гэты крыж з гонарам, Богу на славу, а нашаму народу на дабро й карысьць. Таму я пачаў старацца, каб нашая інтэлігенцыя ня то што сплачвала мне свой доўг, бо-ж шлюбавала, але каб і яна зразумела свае заданьні на рэлігійнай ніве, асабліва па лініі нашае царквы. З сп. Ан. Адамовічам я быў у прыяцельскіх дачыненьнях ужо раней, і падумаў сабе: вось маю скарб перад сабою, бо запраўды я ставіў яго вышэй кажнага іншага нашага інтэлігента, таму пачаў пробаваць прыцягнуць яго да „супрацоўніцтва“. І тут пачаліся мае расчараваньні. І да сяньня ня магу зразумець — дзе, у чым прычына? А ўважаў, што сп. Адамовіч мае вялікі розум, але, калі ён пачаў супраць выступаць рэлігіі й Бога, я пачаў сумлявацца ў ягоным розуме. У мяне характар такі: нікому не гавары прыкрых словаў, тым болей не рабі яму шкоды, навет ворагу мне ня хочацца спрычыняць прыкрасьць, бо маё сэрца само баліць пры гэтым. Тым болей мне ніколі ў галаву не прышло — выступаць з прыкрымі словамі супраць сп. Адамовіча. Тымчасам, ня ведаю чаму, усё роўна як па інструкцыі, ён жыць ня мог і ня можа, каб не спрычыніць мне нейкую прыкрасьць, да таго часам нязвычайна балючую.

Але вось хачу сказаць пару слоў адносна ягонага апошняга „ўчынку“ з гэтымі двама вершамі ў „Ведзе“². „Веду“ мне, ясна, не дасылаюць, хоць некаторыя ўкраінскія сьвятары яе атрымоўваюць, і за гэта я на іх ня гневаюся. І вось прыходзяць да мяне людзі й кажуць: Уладыка, што Вы будзеце рабіць? У чым справа, пытаюся. А вось, калі ласка, прачытайце. Чытаю й сваім вачам і вушам ня веру, страх мяне агарнуў: та-ж гэтыя вершы прачытаюць чужыя людзі, а мы ўсюды гаворым, што Беларускі Народ — рэлігійны й змагаецца супраць бязбожнага бальшавізму, а тут сама Беларуская інтэлігенцыя ў сваім „навуковым“ воргане так страшна выступае супраць Бога! Што гэта: бязглузьдзе або правакацыя? Не мая гэта справа судзіць, але мая справа й мой абавязак перадусім перад сваімі абуранымі вернікамі зарэагаваць. Як? У прэсе? Не, завялікі быў бы скандал і ганьба для нас. Толькі, уздыхаю з палёгкаю, добра для мяне тое, што гэтыя вінавайцы — каталікі, таму няхай іх судзяць каталіцкія сьвятары, а я абмяжуюся толькі пару словамі ў Царкве. І я сказаў у Царкве даслоўна наступнае: дарагія мае, мне вельмі прыкра, але мушу сказаць вам, што ў „Ведзе“ між вершамі Ул. Жылкі былі надрукаваныя два страшна блюзьнерскія вершы „Марта“ й „Альбігоец“. Уважаю, што яны не маглі быць надрукаваныя сяньня навет у сучасным бязбожніцкім Менску. Я забараняю вам трымаць гэтыя два вершы ў сваіх памяшканьнях. Прашу выканаць гэтую маю просьбу, каб Бог быў з вамі.
 

Як бачыце, я спэцыяльна падчыркнуў: між вершамі Ул. Жылкі, чым даў зразумець нашым людзям, што я не перакананы, што яны запраўды вершы ягоныя. Па-другое, яшчэ падчыркнуў: гэтыя два вершы, значыць, усе іншыя — добрыя. Дык выраз — „анатэма“ — пустая й злосная дэмагогія пустых і злосных людзей. Мяне навет некаторыя папракалі, што я замякка выказаўся, але я лічыў і лічу, што свой абавязак выканаў, а суд належыць Богу. Я толькі ўважаю, што культурны, інтэлігентны чалавек шануе сьвятыя пачуцьці другіх, тым болей сваіх супрацоўнікаў-суродзічаў. Я асабіста навет ніколі не нападаў на сп. Адамовіча за ягонае бязбожніцтва, а толькі адбіваў ягоныя брудныя атакі, бо, па-першае, уважаў: няхай яго судзіць Бог, а па-другое, гэта аснова дэмакратыі, навет да такога „апартунізму“ я зышоў у дачыненьні да сп. Адамовіча. Тымчасам, што ён сказаў у сваім рэфэраце на Акадэміі 25 Сакавіка перад некалькімі сотнямі людзей, сярод якіх было каля сотні чужынцаў? „Мы змагаемся за Дэмакратычную Беларусь, але тут сярод нас ёсьць такія, якія хацелі б завясьці ў нас дыктатуру! Няхай згарыць такая Беларусь!“. Думаю, камантароў Вы не патрабуеце. Сп. Адамовіч уважае, што ў нас будзе дэмакратыя тады, калі будзе ягоная бязбожніцкая дыктатура?! Мае гэта быць здаровы розум? Мог бы сп. Адамовіч быць міністрам у прэзыдэнта Айзэнгаўэра, які кожную Нядзельку наведвае Царкву й кажны дзень чытае сьв. Пісьмо? Я толькі дзіўлюся, чаму сп. Адамовіч стаўся эмігрантам.

Цяпер, чаму я ўважаю, што гэтыя два дзіўныя вершы былі або зусім ня Жылкам напісаныя, або напісаныя пад прымусам? Бо яны абодвыя ня згодныя з праўдай. Верш „Марта“ мог бы быць вершам „Марыя“, бо толькі на яе Хрыстос зьвяртаў увагу, на што навет Марта скардзілася, а што да „Альбігойца“, дык гэта абсалютная хлусьня, і яе Жылка, які быў у Празе й добра ведаў гісторыю гусытаў, сьвядома дапусьціць ня мог, а камантар у „Ведзе“ — „альбігойцы сталіся пасьля звычайнымі бандытамі“ — таксама абсалютная ігнарацыя ды ілжа! Вы зусім слушна гаворыце аб альбігойцах, што гэта была сэкта супрацьпапская, але глыбока веруючая ў Бога, як і гугеноты й гусыты й шмат іншых. Розьніца між альбігойцамі-гугенотамі й гусытамі толькі тая, што апошніх папам не ўдалося поўнасьцю вынішчыць. І гэта Жылка ведаў лепш за Адамовіча, таму тут наяўны фальсыфікат, які, аднак, апошні з радасьцю выкарыстаў для свайго актыўнага бязбожніцтва, магчыма, з задняю думкаю, што я не зьвярну на гэта ўвагі, што ён некалі ізноў выкарыстае супраць мяне.

Ваш ліст да сп. Адамовіча калі не навуковы, дык запраўды вельмі паважны й вартасны. У адным, аднак, не магу з Вамі згадзіцца, а менавіта: „Выдаючы зборнік твораў Ул. Жылкі, нельга абмінуць ні „Марты“, ні „Альбігойца“, „калі рэдактар поўнага збору твораў пройдзе паўз іх, гэта будзе нячэсным учынкам у дачыненьні...“. Вось жа па-першае, гэта ня поўны збор твораў, а па-другое, выдаецца на эміграцыі, дзе ня можна сьцьвердзіць усяе праўды адносна генэзы гэтых вершаў, ды, па-трэцяе, калі ўкраінцы выдаюць творы Шаўчэнка, ніколі не зьмяшчаюць ягонае просьбы аб памілаваньні да цара! А самі скажаце, што просьба аб памілаваньні й гэтыя вершы — вялізарная розьніца! Калі там — устыд, дык тут — ганьба. Мне здаецца, што Вы тут зрабілі для сп. Адамовіча вялікую канцэсію³.
 

Памяць Ул. Жылкі для мяне таксама сьвятая, і „анатэме“ аддаваць яго я не зьбіраўся й не зьбіраюся, але магчыма аддаў бы анатэме тых, што нясумленна выкарыстоўваюць яго для сваіх, нязвычайна шкодных нам цяпер, няпрыгожых мэтаў. Тымчасам я навет не ўспомніў імёнаў іхных, бо лічу сябе слугою Спаса нашага, а Ён мілаваў найбольшых грэшнікаў, ды разбойніка на крыжы ў апошнюю хвіліну, таму мне хочацца верыць, што й гэтыя нашыя грэшнікі некалі апамятаюцца, прыйдуць да розуму, хаця цяпер мне й вельмі цяжка на сэрцы… Бо вось нядаўна адзін украінскі сьвятар, які атрымоўвае „Веду“, паказвае гэтыя вершы й пытаецца ў мяне: „Уладыка, што гэта ў вас робіцца? Ці Вы ня ведаеце ці ня чыталі гэтых вось вершаў? Гэта-ж адзін страх! Што Вы будзеце рабіць?“. (Гэты сьвятар сам быў у савецкім канцатраку й кажа, што так паскудна не пісаў навет Дзям’ян Бедны. І навет там знайшліся людзі, якія адказалі яму (Ясенін). Я адказаў яму, што ў Царкве сказаў, а ён кажа мне: Уладыка, слаба, мала. Тады я сказаў яму, што выдаўцы „Веды“ каталікі, няхай каталіцкія сьвятары рэагуюць мацней. Ну, тады Вы ў парадку, адказаў ён мне.

Вельмі дзякую Вам, што Вы прыпомнілі яму тагачасны мой выступ у Рэгензбурзе ў Вашай справе. Паняцьце справядлівасьці й сардэчнасьці жыве ў маім сэрцы ад дзяцінства. Наш пакойны бацька яшчэ за цара пазычаў людзям грошы часта безь ніякіх вэксалёў, і часам прыходзіў да яго такі дзядзька й кажа: вось, Даніла Грыгор’евіч, табе 105 рублёў і вып’ем за тваё здароўе, што ты быў такі добры, выратаваў мяне зь бяды, даў мне 100 рублёў і навет бяз вэксэля. Чуючы такое, мы, дзеці, аж плакалі ад радасьці. Такімі засталіся і ўсе мае браты, якія пасьля ў Польшчы, будучы ўжо на вялікім хутары, раздавалі людзям каму 3, каму 5 пудоў жыта, гаворачы толькі: прыдзеш летам адробіш. І такім застаўся я да сёньня. Усім бы мне хацелася дапамагчы, усякаму сказаць добрае слова, усіх мець за братоў сваіх, а ўжо, барані Божа, некаму прыкрасьць або шкоду спрычыніць. Нажаль, цяжкое нашае жыцьцё, ламае людзей, паскудзіць, паніжае й часта найлепшая воля нічога не памагае, бо шатан моцна сядзіць у сэрцах многіх людзей, аднак, Бог міласьціў, паводля сілаў нашых будзем і далей змагацца з шатанам.

Зь вялікаю прыемнасьцю буду маліцца за Вас, бо і ў гэтым мая радасьць.

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас і ахіне сваёю Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Архіяпіскап Васілій.
 

* * *

Вельмішаноўны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Шчыра дзякую за Ваш мілы ліст і тры копіі⁴. Я ўжо даўно пакінуў „палітыку“, аднак і далей цікаўлюся нашым эміграцыйным жыцьцём, асабліва грамадзка-культурнага характару. Стала паглыбляючы свае веды ў багасловіі, я ўсё болей пераконваюся, што адзінаю душою жыцьця людзей і народаў, маторам іх дзейнасьці й поступу зьяўляецца Абсалютны Дух як выраз усякае Дасканаласьці, Праўды, Дабра й Красы. Нажаль, пасьля сьв. Ефрасіньні, асабліва ж сьв. Кірылы Тураўскага, М. Сматрыцкага ды яшчэ пару падобных да іх на ніве царкоўнай, ды Ф. Скарыны, Янкі Купалы ды асабліва Максіма Багдановіча на культурнай, мы, дзеля незалежных ад нас прычынаў, былі пазбаўленыя магчымасьці карыстацца бязьмежнаю сілаю дзеяньня гэтага Абсалютнага Духа ў сэнсе творчага выкарыстоўваньня гэтае сілы для нашых духовых, а гэтым і культурных дый матарыяльных патрэбаў. І вось, чытаючы Вашыя копіі, я, шчыра кажучы — ня дзеля курэньня фіміаму перад Вашай асобай — адчуў веяньне гэтага Духа, адчуў, што Вы сьведама ці нясьведама, аднак, блізкія Яму, таму вось з прыемнасьцю чытаў гэтыя Вашыя разважаньні. Пры гэтым мне прыпомніліся словы вялікага мудраца — сьв. Ап. Паўла: Калі вораг твой галодны, накармі яго, калі ён хоча піць, напаі яго, бо гэтак робячы, ты зьбярэш на галаву яму вугальле гарачае!

Я ўжо ад даўжэйшага часу зьяўляюся непахісным вызнаўцам таго, што аснаўным носьбітам Абсалютнага Духу зьяўляецца Царква. Хрыстос Сам збудаваў Яе й даў Ёй Сваяго Духа для дабра людзей, каб яны з дапамогаю Яго, Духу, маглі тварыць скарбы ня гінуючыя, пазнаваць запраўдную Красу ды імкнуцца да Яе, тварыць Валадарства Божае на зямлі, зразумеўшы тое, што мы сваім людзкім духам падобныя Богу, таму й супольнікі Яго ў выкананьні Ягоных плянаў адносна нашага прызначэньня.

У гэтым сэнсе перад намі, людзьмі, неабмежаваныя прасторы дзейнасьці для тварэньня хараства, красы, дасканаласьці, а гэтым і запраўднае радасьці ды матар’яльнага дабрабыту, бо-ж увесь сьвет з усімі ягонымі багацьцямі Бог прызначыў для нас і сказаў нам: бярыце, карыстайце, будзьце задаволеныя й шчасьлівыя, толькі ведайце адно, што гэта ўсё Я даў вам. Больш таго, Я даў вам яшчэ нешта каштоўнейшае: частку Сябе, каб Вы маглі тварыць, каб усё кругом Вас зьзяла сьвятлом Мае Дасканаласьці, Маяго Хараства!

На вялікі жаль, ані адна царква (я разумею тут духавенства), ані Праваслаўная, ані Каталіцкая, ані Пратэстанцкая, ужо ад даўгіх стагодзьдзяў не разумела й не разумее гэтага нашага прызначэньня, гэтага нашага гонару, гэтых нашых неабмежаваных магчымасьцяў. Тое, што я чую й бачу навет цяпер, у нашыя апакаліптычныя часы, з боку Расейскае Праваслаўнае Царквы (аб маскоўскай не гавару), а таксама з боку Рыму, ясна й выразна сьведчыць нам: нічога не разумеюць, па фальшывым шляху й далей ідуць, таму яшчэ нямала бяды могуць перажыць, бо асабліва тут фальш караецца.
 

Выходзячы з гэтага разуменьня ды ведаючы, што сярод нашых беларускіх духаўнікаў няма такіх, хто хоць бы крыху разумеў голас Божы й Волю Яго ды хоць крыху стараўся чынамі сваімі паказаць гэтае разуменьне, я сваго часу падумаў: Бог даў нам нарэшце Сваю царкву не надарэмна. Ён нечага чакае ад нас, чакае, што можа мы зразумеем добрую для нас Волю Яго, таму й пачнем паводля гэтага жыць і дзеяць. А таму, што адзін у полі ня воін, я пачаў разглядацца па сваіх людзях, і сваго часу падумаў: вось спадар Ан. Адамовіч! Нязвычайна моцны дух, глыбокі разгляд, дар слова ды вялікая эрудыцыя. Трэба паспрабаваць здабыць яго, а калі нас будзе два, з часам будзе болей, мы заложым базу для запраўднае духовае дзейнасьці, сьвятло Божае пойдзе па іншых, пачнем будаваць, тварыць скарбы нягінуючыя на карысьць перадусім нам, Беларусам. Для гэтага трэба толькі пазнаць, ці сп. Адамовіч разумее, што крыніца ўсякага Добрага Духа ў Богу, а ў выпадку патрэбы пераканаць яго. Нажаль, прышлося расчаравацца. …

Шчыра й сардэчна вітаю Вас, даражэнькі спадар Віцьбіч, жадаю Вам добрага здароўя, радасьці духовае і ўсякіх удачаў у жыцьці. Зь вялікаю прыемнасьцю буду маліцца за Вас, і толькі прашу Бога, каб Ён выслухаў мяне.

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце,

Архіяпіскап Васілій.

* * *

Глыбокапаважаны й дастойны сп. Ю. Віцьбіч!

Вельмі дзякую за Ваш мілы ліст і за каштоўныя сугестыі. Мне вельмі прыемна чуць, што Вы гатовыя памагчы мне ў маёй працы. Праўда, я яшчэ ня ведаю, ці пабачыць яна сьвет праз выданьні Інстытуту ў Мюнхене⁵, бо на днях я напісаў аднаму нашаму супрацоўніку там аб тым, як я пачаў распрацоўваць гэтую тэму. Тэма, яшчэ раз зазначаю, мае разглядаць перасьледваньні Беларускай Праваслаўнай Царквы толькі бальшавікамі, г. зн. ад часу г. зв. кастрычніцкае „рэвалюцыі“. Калі-ж я дакладна разважыў зьмест гэтых перасьледваньняў і пэўныя факты, дык прыйшоў да такіх вынікаў: 1. чырвоная Масква перасьледвала нашую царкву ня толькі таму, што яна чырвоная, але й таму, што 2. яна наагул Масква. Таму яна перасьледуе яе й цяпер значна горш як сваю, расейскую. І каб гэтае маё цьверджаньне не было галаслоўным, я зрабіў кароткі аналіз псыхалёгіі расейца як такога, бязумоўна, перадусім ягоных кіруючых пластоў, не пакідаючы без увагі й чыны ягоных масаў у часе бальшавіцкага бунту, карыстаючыся працамі самых расейскіх аўтараў. І пры гэтым даў пару штрыхоў псыхалёгіі беларуса. …
 

Калі цяпер больш-менш не чуваць агіды з працягненьня на бачыны „Бацькаўшчыны“ „Запісак Самсона Самасуя“, дык у гэтым крыху мая заслуга. Скажу, толькі для Вас асабіста, я тады паслаў востры пратэст у Рэдакцыю з вымогаю надрукаваць яго. Ясна, там даволі такі спалохаліся й моцна прасілі мяне, каб я адмовіўся ад гэтае вымогі. Я цяпер навет крыху шкадую, што паслухаў іх, але паставіў ультыматум: ніякіх бязбожных рэчаў яны больш ня будуць друкаваць. Крыху падзеяло. Праўда, яны мне стараліся даказваць, што я не разумею гэтых „Запіскаў“ што гэта чыстая „літаратура“, да таго „гістарычная“. Ясна, я не пагадзіўся зь імі ані, як кажуць, на грош, і парадачна вылаяў іх. Так крыху пазьней сталася таксама з тымі двума вершамі Ул. Жылкі, ужо на іншым „літаратурным“ ды „гістарычным“ полі. Таксама, пасьля майго асуджэньня, не было канца абурэньням ды цьверджаньням, што я не разумею „літаратуры“! І калі-б цяпер зьявілася што падобнае да тае „Ўсяночнае“⁶, я таксама не зьвяртаў бы ніякае ўвагі, ці я тут разумею „літаратуру“ ці не, а паскудзтва назваў бы паскудзтвам. Нажаль, некаторыя нашыя інтэлігенты, дзякуючы адсутнасьці адпаведнага рэлігійнага ўзгадаваньня, не разумеюць вялікае для нас вагі Навукі Божае, і гэтым шкодзяць сабе самім ды ўсяму нашаму руху. І тут я толькі рад, што так ці інакш мне ўдалося асягнуць тое, што яны ўжо вельмі рэдка паказваюць гэтую сваю духовую хваробу, а некаторыя ўжо навет амаль вылячыліся зь яе, і за гэта дзякую Богу.

Яшчэ раз дзякую за ліст і асабліва за Вашыя добрыя жаданьні памагчы мне ў гэтай важнай справе, а таксама за бібліяграфію.

Сардэчна вітаю Вас, дастойны сп. Ю. Віцьбіч, і ад душы зычу Вам добрага здароўя і ўсякіх посьпехаў у жыцьці й працы.

Божае багаславеньне будзе з Вамі.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Архіяпіскап Васілій.

* * *

Глыбокапаважаны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Сардэчна дзякую за Ваш зычлівы, мілы ліст. Асабліва дарагі ён мне таму, што адзіна Вы крыху разумееце мяне, маю працу, мае імкненьні. Гэтым я не хачу сказаць, што ў мяне наагул няма людзей ці вернікаў, якія б час ад часу не прысылалі мне спрыяючага ліста. Не, такія ёсьць, але справа ня ў гэтым. Справа ў тым, што мне хочацца, каб калі не бальшыня, дык хоць некаторыя нашыя людзі разумелі вагромнае значэньне, асабліва цяпер, рэлігіі, адначасна зразумелі, што толькі дзякуючы Ласцы Божай мы можам нешта асягнуць, тым болей прыйсьці да сучаснае мэты нашае — вызваленьня Беларусі.
 

Нажаль, кажны, калі толькі яму ўдасца зрабіць хоць маленькае дабро, зараз жа вымагае, каб за гэта дзякавалі яму, і зусім ня думае аб тым, што ён сам першы павінен дзякаваць Богу, і гэтым шкодзіць усім, у тым ліку й сабе, бо-ж бяз Бога мы ніколі нічога добрага не зрабілі й ня зробім.

Тымчасам Гасподзь Бог ужо ня раз паказаў нам, што Ён запраўды жадае дабра й нам, Беларусам, як Народу, як Нацыі. А што можа зрабіць Бог, таго ніхто на сьвеце зрабіць ня можа, бо кажны Ягоны чын — гэта цуд у вачох нашых. Я пэўны, што Вы ўжо самі перажылі ці пабачылі не адзін такі цуд Божы! І я ўсякім спосабам стараюся паказаць людзям нашым, што Бог ня толькі некалі цуды тварыў, але Ён і цяпер цуды творыць, і толькі сьляпыя ня бачаць іх. Тымчасам, пры нашых мізэрных магчымасьцях, можам мы спадзявацца на вызваленьне Беларусі сваімі собскімі сіламі бяз помачы Божай? Мне здаецца, што для кожнага думаючага чалавека ясна: не, ня можам! Дык што-ж тады застаецца? Пакінуць усякую надзею на яе вызваленьне? Няхай ня станецца! Ня толькі павінны мы мець такую надзею, але больш таго, усюды пашыраць цьвёрдую веру і ўпэўненасьць, што гэта нямінуча прыйдзе, але пад адной умовай, што нам тут дапаможа Сам Бог! Што гэты цуд станецца з волі Яго. Але гэтая Ягоная збаўленчая для нас воля будзе тады, калі мы будзем разумець Яго, імкнуцца да Яго ды дзякаваць Яму за кажны посьпех наш. Тады й толькі тады Ён будзе з намі, і ўчыніць яшчэ большы цуд Свой, бо мы будзем годныя цуду гэтага.

Вось у чым мела бы праяўляцца „зацятасьць“ пэўнага Сымона, які б запраўды мог бы й дзе што добрае зрабіць, але, як здаецца прарок Ерэмія сказаў, „Як барс ня можа перамяніць плямаў сваіх, так і злы чалавек ня можа зрабіць нічога добрага“⁷. Ужо мусіць ён нарадзіўся такім барсам, бо як я доўга яго ведаю, дык ён усюды ўносіць толькі дэструкцыю, злобу, варожасьць, ніяк ня могучы супакоіць сваю ненасытную амбіцыю.

Таму вось я вельмі дзякую Вам за Вашыя шчырыя, прыхільныя словы адносна мае малітвы ў Амэрыканскім Сэнаце. У мяне цяпер толькі адна радасьць: зрабіць хоць маленькі, але добры чын для ўсяго нашага Народу. А ён добры толькі тады, калі мілы Богу, калі заслугоўвае на Ягоную Ласку да нас, бо толькі так мы зможам далейшае дабро чыніць. І яшчэ нешта. Калі мне ўдасца зрабіць нейкае дабро, я стараюся ўсякім спосабам паказаць, што гэта ня я зрабіў, а Ласка Божая для нас усіх, і заўсёды прашу людзей, каб і яны так разглядалі тую ці іншую справу. Дзеля гэтага таксама — другая прычына — я так і прадставіў нашую малітву ў Сэнаце й прыняцьцё нас Ніксанам. Бо я хачу будаваць не на пяску, а на камені, а ўсе мы бяз Бога толькі пясок, тады як зь Ім — Волаты, якія ЎСЁ зробяць, нягледзячы на тое, сколькі нас і якія нашыя собскія сілы.
 

Дарагі мой, я заўсёды з радасьцю малюся за ўсіх нашых людзей, тым болей за хворых. Таму таксама ўжо даўжэйшы час малюся за хворую Ганну, а цяпер таксама ахвотна й за Еўдакію і Юрага. Хай Гасподзь Міласэрны выслухае мае малітвы й мае Вас у Ласцы Сваёй.

Прашу прыняць мае найшчырэйшыя прывітаньні й найлепшыя пажаданьні.

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас усіх і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Ваш Архіяпіскап Васілій.

* * *

Глыбокапаважаны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Шчыра дзякую за Ваш мілы ліст, асабліва ж за Вашую ласкавасьць прыслаць у „Голас Царквы“ свой артыкул, ці запраўды лепш сказаць — мастацкі нарыс „Дзева днесь“. Я ўжо наперад цешуся за сябе й за чытачоў з гэтага Вашага нарысу. Што ён будзе запраўды мастацкі, у мяне няма ніякага сумліву, бо-ж кожная Вашая праца — мастацкая. Вы ўжо ад прыроды мастак, а на маю думку галоўна таму, што Вы глыбока веруючы. Такое ўжо ў мяне разуменьне мастацтва. Запраўднае мастацтва гэта „веяньне“ Духа Сьвятога як выразу Абсалютнае Красы. І хто не „прычасьнік“ гэтае Абсалютнае Красы, той ніколі запраўдным мастаком ня быў і ня будзе, і то ўсюды: у літаратуры, у малярстве, у музыцы й сьпеве. На гэтую тэму я ўжо ня раз, нажаль, надарэмна, гаварыў з нашымі сучаснымі літаратарамі й паэтамі.

За ўсё прысланае Вамі буду Вам вельмі ўдзячны. Прашу толькі ласкава зьвярнуць увагу на час: другая палова або канец лістапада. Калі-б была Вашая ласка прыслаць дзьве рэчы, дык можа быць адна раней, а другая пазьней. Гэта з увагі на тое, што перад Сьвятамі друкарні вельмі завалены працаю, таму ў пачатках сьнежня трэба мець ўжо гатовы матар’ял.

Шчыра й сардэчна вітаю Вас і Вашую дастойную Спадарыню, стала малюся за Вас, бо запраўды жадаю Вам добрага здароўя, сіл, радасьці й усякіх посьпехаў.

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкаю й Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Ваш Архіяпіскап Васілій.
 

* * *

Высокадастойны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Вельмі дзякую за Ваш зьмястоўны й цэнны ліст. Мяне часта вельмі абурае, калі некаторыя нашыя, навет і інтэлігентныя людзі, спрачаюцца із мною ў царкоўных справах. Чаму? Таму, што яны тут поўныя анальфабэты, і наадварот, вельмі люблю пагаварыць з чалавекам і на іншыя тэмы, калі бачу, што ён мае адпаведны багаж ды лёгіку. Вось дзеля гэтага мне вельмі прыемна чытаць Вашыя лісты, у якіх і шырокі разгляд, і кампэтэнтнасьць, і лёгіка, а да ўсяго гэтага яшчэ хочацца дадаць: і сэрца!

Не дарма Хрыстос нас вучыць, што ўсё добрае й благое выходзіць з сэрца. Бязумоўна, гэтае сэрца Ён разумее не ў фізіялагічным сэнсе, а ў сэнсе духовым. А духовы сэнс вядзе нас да розуму й духу. І ад гэтых розуму й духа залежыць тое, што выходзіць з сэрца, бо-ж шатан — магутны дух, але які, і што ён робіць? Так бы сказаць, якое ў яго сэрца?

Нажаль, вось ужо амаль дзьве тысячы год як на зямлі пашыраецца Навука Хрыстовая, і што-ж мы бачым? Які працэнт людзей ня словам, языком, а сэрцам, чынам выпаўняе дасканалую Запаведзь Яго: Любі бліжняга твайго як самога сябе? Рабі другому тое, чаго сабе жадаеш? На вялікі жаль, ня толькі сьвецкія, але й многія духоўныя ўжо даўно, асабліва-ж цяпер дзеюць пераважна наадварот, так, як гэта падабаецца шатану. І тут Вы слушна кажаце, што „Царкоўны Сьветач“ — гэта прадаўжэньне „Праваслаўнага Беларуса“. Таму добра разумею словы Вашыя: занадта ўсё-ж мы розныя. Я часам дзіўлюся Вам, ці падзіўляю Вас. Вы-ж узгадаваліся ў пекле бальшавізму: злобы, варожасьці, насільля, а тымчасам душа Вашая, як быццам, нічога гэтага ня бачыла, не перажыла, бо засталася многа бліжэй да Хрыста, чым душы многіх тых, што гэта пекла й ня бачылі. Гэта Вашая вялікая заслуга, якая напэўна ў свой час атрымае адпаведную нагароду.

Вашую талеранцыйнасьць у падыходзе да ўсіх веравызнаньняў я магу толькі пахваліць, і адначасна зайздрошчу Вам.

Мая талеранцыйнасьць выходзіць ня толькі з сэрца, але й з розуму, бо яна абаснаваная, напершае, на Навуцы Хрыстовай, па-другое, на асновах самае прыроды, а па-трэцяе, на тым, што калі Бог паможа нам аднавіць Незалежнасьць свае Дзяржавы, то яна мусіць быць запраўды хрысьціянскаю, і толькі Праваслаўе адпавядае душы Нашага Народу. Заданьне нашае тут будзе толькі такое: збудаваць такую Праваслаўную Царкву, якая бы паказала народу ўсе багацьці гэтага Праваславія як Навукі Хрыстовае. Ні адно нашае веравызнаньне ў нас гэтага зрабіць ня зможа.

Вельмі дзякую Вам за копіі Вашых лістоў да сп. А. Вініцкага. Я іх прачытаў раз і два і яшчэ буду чытаць, бо яны маюць многа добрага, дакумантальнага матар’ялу ды майстэрна ўложаны. Бязумоўна, калі на такіх матар’ялах сп. Вініцкі выдасьць кнігу, то яна будзе вартая ўвагі.

Пішу Вам заўсёды з ахвотаю, бо бачу ў Вас ня толькі дасканалага фахаўца, пісьменьніка, журналістага. Усё гэта добра, але для мяне ня ўсё. Скажу Вам па сакрэту, што я пэўны час перапісваўся таксама з сп. Сядураю, але калі я захацеў пагаварыць зь ім шырэй і глыбей пра Рэлігію, Навуку Хрыстовую, асабліва цяпер, карэспандэнцыя нашая значна скарацілася, тады як з вамі я заўсёды магу гаварыць на гэтыя тэмы, бо Вы ня толькі належна разумееце іх, але й зацікаўленыя ў іх.

Шчыра й сардэчна вітаю Вас і ўсю Вашую сямейку, жадаю вам усім добрага здароўя, сіл, радасьці зь Неба, і ўсякіх посьпехаў у жыцьці й працы, як часта й прыгадваю Вас у малітвах сваіх.

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас усіх і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Ваш Архіяпіскап Васілій.
 

* * *

Шаноўны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Хрыстос Уваскрос!

Вельмі дзякую Вам за Ваш зьмястоўны, мілы ліст, які я сяньня атрымаў. Чаму-ж так скора адказваю? Многа на гэта ёсьць прычынаў. Па-першае, яшчэ раз дзякую. Чаму яшчэ раз? Мушу Вам сказаць, што я нязвычайна люблю розум, веды, красу. Нягледзячы на свае сьціплыя матар’яльныя магчымасьці, я ўжо маю больш сотні кніг багаслоўска-філязофскага характару. Бязумоўна, я ўжо даўно прачытаў такія залатыя кнігі: творы вялікіх айцоў Царквы, сярод якіх мне найбольш спадабаліся творы сьв. Васіля Вялікага, Рыгора Багаслова, Іаана Златавуснага, Аўгустына Блажэннага. Бязумоўна, многа вышэй навет іх стаўлю вялікага мудраца сьв. Апостала Паўла, якога хіба 10 раз прачытаў. Нязвычайна цаню вялікі розум Майсея, ясна, вялікіх, а навет некаторых малых прарокаў. Я натхнёны прадказаньнямі прарока Езэкііла, якія адбываюцца цяпер на нашых вачох. Гэта што датычыць Ізраэля ды далейшых падзеяў, якія неўзабаве пачнуць разьвівацца на арэне сучасных падзеяў.

Маючы вялікую радасьць зь велічы розуму людзкога, я ўжо прачытаў хіба ўсіх філёзафаў, пачынаючы ад Сакрата й Плятона і канчаючы на велічным розуме Канта. Раблю гэта таму, што сьв. Васіль Вялікі кажа: багасловіе гэта цнота, а яно патрабуе побач зь вераю — розуму. Гэта ён сказаў хіба пад уражаньнем сьв. велічнага Апостала Паўла, які дакладна прастудыяваў як філязофію, так і паэзію старадаўніх грэкаў, што мы бачым зь ягонае пропаведзі ў Афінах перад Арэапагам. Вось так і я ўсюды шукаю здаровага розуму, як „чыстага“, так і „практычнага“ — па Канту.

Вы можа скажаце: для чаго я ўсё гэта тут пішу? Каб пахваліцца? Няхай ня станецца, як кажа сьв. Апостал Павал. Мне вельмі прыемна чытаць Вашыя артыкулы, дзе-б Вы іх ні друкавалі. Чаму? Таму што я бачу ў іх ня толькі Ваш розум, але й вялікую эрудыцыю, а гэтага мне й хочацца, і я хачу „дзешто“ ведаць.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Ваш багамолец Архіяпіскап Васілій.
 

* * *

Высокадастойны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Вельмі дзякую за ліст. Гэтым разам мне прыходзіцца прасіць прабачэньня за спозьнены адказ. Па-першае, ужо таму, што Вы для мяне таксама Ерарх, бо-ж розныя бываюць Ерархі, ня толькі духоўныя, а па-другое, каб Вы, крый Божа, не падумалі, што я не хацеў бы часьцей мець Вашыя лісты. Між іншага, Вы хіба таксама ведаеце, што такі Э. Кант, ня гледзячы на брак часу й скрупулятнасьць нямецкую, кожнага дня ў часе абеду тры-чатыры гадзіны праводзіў у гутарцы з сваімі прыяцелямі, і я добра яго разумею: і я хацеў бы кожнага дня пару гадзінаў траціць на такія гутаркі, каб завастрыць, узбагаціць свае веды. Нажаль, я гэтага ня маю, але маю прыемнасьць чытаць Вашыя лісты, у якіх бачу здаровы розум, тым болей, што Вашыя думкі часта падобныя да маіх. Вялікая шкода, што Вы не духаўнік нашае Сьв. БАПЦарквы! Магчыма Вы тут скажаце: а што, не духаўнік ня можа другога ўзбагаціць? Бязумоўна, можа, але гэта ня тое, што я тут маю на ўвазе.

Ці я супраць Беларускае мовы ў нашых Багаслужбах? Не, я б зь вялікаю радасьцю служыў па-беларуску, але для гэтага патрэбная такая рэч: Камісія з прынамсі 10 спэцыялістых: духаўнікоў, літаратуразнаўцаў, кампазытараў, паэтаў, якая б сумленна папрацавала 3–4 гады. На гэта некаторыя нашы патрыёты кажуць мне: Уладыка, тады мы ніколі не пяройдзем на служэньне ў Беларускай мове. А я ім кажу: дасьць Бог, прыйдзе час, пяройдзем, а тым часам я сьмяшыць сябе ня буду. Ня любяць мяне за гэта, навет часам прабуюць назваць русафілам, але я ўжо да прыкрасьцяў прывык, хоць кожная зь іх і далягае мне, і я часам сям-там раблю, калі гэта ня асноўныя рэчы, дзеякія ўступкі, падобныя Вашай, адносна тых „беларускіх“ імёнаў. Такія ўступкі, калі ходзіць пра вялікія рэчы, як, напрыклад, выданьне нашага цяпер Каляндара, яшчэ магчымыя.

На жаль, нашае змаганьне на царкоўна-духовым фронце вельмі цяжкое: ворагаў тут у нас надта многа, ворагаў сьведамых і нясьведамых. І я не дзіўлюся, што ў гэтым віры змаганьня некаторыя навет нашыя запраўдныя патрыёты-змагары часам трацяць разуменьне таго, што для нас галоўнае, а што другараднае, што можа нам памагчы, а што пашкодзіць. Тут нам неабходна мець Кантаўскі здаровы розум, а гэта справа нялёгкая, тым болей, што сьведамыя ворагі нашыя часта многа хітрэйшыя за нас, маюць большую практыку, таму лёгка могуць абмануць недасьведчаных, хоць інакш і не дурных людзей.

Прашу прыняць мае найшчырэйшыя прывітаньні й найлепшыя пажаданьні. Многія лета Вам!

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас і Вашую сямейку і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце, Спасе нашым,

Ваш багамолец

Архіяпіскап Васілій.

* * *

Высокадастойны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Вельмі дзякую за Вашыя два лісты, а маглі-б быць і тры, бо кожны зь іх я з прыемнасьцю чытаю і выкарыстоўваю, зараз пабачыце ў чым. Наперад хачу яшчэ раз пацьвердзіць сваю думку: Вы — запраўдны Ерарх! І я з гэтага цешуся, бо люблю гаварыць з такімі людзьмі, якія маюць у галаве запраўднае золата — здаровы розум, ды, ясна, розум узбагачаны глыбінямі й вышынямі розных добрых навукаў. Тут наагул мая радасьць, а яна тым большая, калі такім чалавекам ёсьць мой брат — Беларус! На вялікі жаль, мала хто так думае: адныя дзеля нізкае зайздрасьці, другія дзеля свае дурноты, трэція дзеля свае злабы, а яшчэ іншыя дзеля іншых няцнотаў, гаворачы пра такога чалавека, абавязкова стараюцца знайсьці ў яго, на іхную думку, „недахопы“, а пасьля ўжо „міласьціва“ кажуць: але, праўда, у яго ёсьць і дзешто добрае. ...Між іншага, тут адна з нашых бедаў: замест бачыць у чалавеку ў першую чаргу добрае, разумнае й гэтым духова ўзмоцніць яго, яны сваёю „крытыкаю“ фактычна робяць тое, што робяць, сьведама робяць, тыя з „Голасу Радзімы “ ды зь „Беларускага Голасу“⁸. Але, нажаль, многа ў нас розных няцнотнікаў, дзеля адсутнасьці запраўднага вагню духа ў сэрцы, душы, галаве.
 

Вось чаму заўсёды з прыемнасьцю чытаю Вашыя лісты, узбагачаюся імі, карыстаюся Вашымі думкамі, асабліва тады, калі яны й мае думкі. Даўно ўжо ў нас гаворыцца пра Беларусізацыю нашых Службаў Божых, і наш Сьвяшчэнны Сабор ня супраць гэтага, наадварот, сам стараецца беларусізаваць тое, што магчыма, пры дзьвёх умовах: у гэтай Беларусізацыі мусіць быць лад і парадак, а не партызанка, ды мова мусіць быць запраўды Беларуская, мілагучная, урачыстая. Аб гэтым я ня раз казаў нашым спаборнікам Беларусізацыі. І мне тут было нязвычайна прыемна прачытаць такія Вашыя словы: „Аднак, мова такая мусіць мець урачысты, прыўзьняты характар… , тут няма месца вульгарызмам..., тое-ж датычыць і ладне якіх іншых тэрмінаў, вельмі добрых для ўжытку ў хаце, на двары, у лесе й г.д., але толькі ня ў Царкве“. Многа чаго хацелася-б мне тут сказаць, але толькі скажу: поўнасьцю пагаджаюся.

І ня толькі пагаджаюся з Вашаю думкаю аб тым, што дзеля гэтага мае быць абраная й пакліканая да свае пачэснае працы камісія ўжо цяпер, без адкладу, але я гэта ўжо й зрабіў. Як Вы хіба ведаеце, у суботу адбыўся ў нас Епархіяльны Сабор, на якім, ясна, гаварылася й пра Беларусізацыю нашых Службаў Божых, у першую чаргу Сьв. Літургіі. І тут я правёў сваю думку: выбраная Камісія ў складзе: Уладыка Андрэй, сп. М. Міцкевіч, а. Васіль Кендыш, сп. К. Кіслы, сп. П. Манькоўскі. Гэтай Камісіі дана права запрашаць да супрацоўніцтва адпаведных спэцыялістаў, а ў першую чаргу Вашую дастойную асобу ды сп-ню Н. Арсеньневу як паэтку. Вось жа, прашу заўважыць: у першую чаргу Вас! Гэта я цьвёрда зазначыў, і ўсе пагадзіліся з маёю думкаю тут. А чаму я гэта зрабіў, я ўважаю, для Вас ясна: у маіх вачох Вы будзеце ў гэтай Камісіі галоўным маторам дзеля многіх прычынаў, і я наперад радуюся з такога перакладу, які будзе запраўды ўрачысты, прыўзьняты, ды, ясна, мілагучны. Такі пераклад мусіць адразу падняць душу й сэрца на ўзвышшы, да Неба, да Бога, быць сапраўды сьвяточным, ангельскім! Спадзяюся, што Вы тут уложыце як сваю душу, так і свой розум. Выбачайце, што я так упэўнена наперад кажу, але кажу таму, што ведаю Вас — раз, а два — Вы хіба не адмовіцеся ад такой пачэснай, мілай Вашаму сэрцу працы, хоць і тут могуць быць розныя „прыяцельскія“ заўвагі…

Бязумоўна, ня лёгкая гэта будзе праца. Я прыпамінаю сабе такія разыходжаньні ў Украінскай Царкве сярод Духавенства, калі я свайго часу служыў разам зь імі: адныя гаварылі Господеві помолымося, а другія Господэві помóлымося, або адныя знов та знов Господэві, а другія Ще та ще… На маю, як адно, так і другое надта груба, а гэта-ж толькі пачатак! Як Вы пераложыце на беларускую мову Пакі й Пакі? Я ня ведаю, але мне бы хацелася, каб тут былі й мілагучнасьць, і ўрачыстасьць, і краса, тым болей, што гэтыя словы часта паўтараюцца, таму мусяць быць запраўды, як кажа сьв. Васіль Вялікі, гармоніяй для вушэй нашых, а гэтым і для сэрцаў. Сьпяшыць тут ніяк ня можна, бо мы тут робім вялікую, сьвятую справу, аб выніках якое будуць гаварыць усе нашыя пабожныя вернікі, таму тут лепш сем раз адмераць і адзін раз адрэзаць.

Прашу прыняць мае найшчырэйшыя прывітаньні й найлепшыя пажаданьні.

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас і сямейку Вашую і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Ваш багамолец

Архіяпіскап Васілій.

* * *

Высокадастойны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Вельмі дзякую за Ваш, як заўсёды, зьмястоўны й цэнны ліст. О, як добра я разумею Вашыя думкі адносна нашых магчымасьцяў! Так, бязумоўна, кожны, хто толькі хоча нешта добрае стварыць, мусіць стала заглядацца сам на сябе, бо толькі так можа йсьці наперад. За 20 год я ўжо прачытаў сотні кнігаў і хацеў бы яшчэ больш прачытаць, пазнаць, свой духовы багаж узбагаціць, розум завастрыць, ясна, карыстаючыся пры гэтым і досьледамі свайго практычнага жыцьця. А калі мы тут возьмем пад увагу, што гэта адносіцца да духовага жыцьця, якое пачынаецца ў Нябёсах і толькі іскрыць у нашым людзкім духу, то, бязумоўна, тут, як кажуць, ані канца, ані краю няма. Але шчасьлівы той, хто „прычашчаецца“ да яго! Ён сапраўды ўсё болей і болей будзе зьзяць сьвятлом незямным. А колькі ёсьць галібаў гэтага зьзяньня! Тут Багасловіе, Філязофія, усякае Мастацтва як праяўленьні Божага й нашага Духа. І мне прыемна чытаць Вашыя лісты й працы, бо тут я бачу, што Вы і ўсьцяж зьзяеце ў гэтай запраўднай красе, у гэтым сьвятле, якога так баяцца ўсе тыя, „чые ўчынкі благія“. Хто гэта сказаў? Сам Хрыстос!

Вялікія гэтыя словы: Беларуская Мітраполія! Яе стараліся ўрэчаісьніць два нашыя духовыя волаты, Архіяпіскап Варлаам у Магілёве за часоў Напалеона ды апошнім часам Мітрапаліт Мэлхісэдэк. Нажаль, абодва заплацілі за гэтую сьвятую ідэю сваім жыцьцём, атрымаўшы вянок Мучанікаў. Напэўна, Яны Сьвятыя, і дасьць Бог, некалі нашая Сьв. БАПЦарква прызнае іх такімі. І зразумела, што беларуская Мітраполія таксама й мой ідэал. Праз апошнія 20 гадоў мы не маглі й марыць аб гэтым, але цяпер ужо можам з страхам Божым падыйсьці да гэтага пытаньня. Бязумоўна, цяжкое яно й цяпер дзеля многіх прычынаў, аднак, сякія-такія магчымасьці мы ўсё-ж маем і мусім іх выкарыстаць на Славу Божую ды на дабро й гонар нашага шматпакутнага Народу. Я вельмі дзякую Вам за Вашую думку, што гэты цяжкі крыж я маю ўзяць на сябе. Я быў бы вельмі рады, калі-б „мінавала мяне чара гэтая“, аднак, калі ня будзе іншага выхаду, я буду гатовы ўзяць на сябе й гэты крыж і гэтую чару прыняць. Буду гатовы й таму, што ў маіх паняцьцях Навукі Хрыстовае, а гэтым і Праваславія, яно запраўды найкаштоўнейшы скарб наш і ўсяго чалавецтва, гэта раз; а два: прыблізна ад часу Ўсяленскіх Сабораў яно ўсьцяж толькі занячышчалася, хавалася, засыпалася. І цяпер, у маім разуменьні, трэба Яго адкапаць і людзям паказаць — ня толькі словамі, але й чынам, каб Яно запраўды, як дыямант, зазьзяла. І мне здаецца, што нашая Беларуская Мітраполія можа стацца тут Першаю на сьвеце! Бязумоўна, пад умоваю, што Яна будзе працаваць сярод свайго вольнага Народу ў Вольнай Беларусі, тым болей, што я разумею нашую Нацыянальную Ідэю адзіна й толькі як Ідэю Божую! Аб гэтым я й пішу ў сваіх артыкулах пра Служэньне Народу, і далей яшчэ буду пісаць. Магчыма да гэтага адносяцца Вашыя словы: „ня ўсе Вашыя выказваньні ў друку я цалкам падзяляю“. Аднак, лічу, што гэта ня толькі дабро нашага Народу, але і ягоны гонар і ягоная слава й веліч.

Прыміце мае найшчырэйшыя прывітаньні й найлепшыя пажаданьні Вам і сямейцы Вашай.

Гасподзь Бог наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас усіх і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і любоўю ў Хрысьце

Ваш багамолец

Архіяпіскап Васілій.

* * *

Высокадастойны й дарагі сп. Ю. Віцьбіч!

Сардэчна вітаю Вас, Вашую дастойную Спадарыню і ўсю сямейку з нашым Вялікім і Радасным Сьвятам: Раством Хрыстовым і Новым 1970-м годам!

Няхай Анёлы сьвятыя й Вам дабравесьцяць: Хрыстос нарадзіўся!

Няхай сьвятло Зоркі Віфлеемскае зьзяе ў душах і сэрцах Вашых.

Няхай Нованароджаны Хрыстос мае Вас усіх у Ласцы Сваёй: пашле Вам добрае здароўе, доўгі век, радасьць зь Неба, многа шчасьця і ўсякі посьпех у жыцьці й працы ў Новым Годзе!

І няхай Ён узмоцніць надзею Вашую, што неўзабаве вызваліцца з шатанскае няволі свае, народзіцца да новага, вольнага, творчага, радаснага й шчасьлівага жыцьця нашая любая пакутніца Маці Беларусь!

Радуйцеся! Хрыстос Нарадзіўся! Яго Слаўце!

Я вельмі дзякую Вам за Вашыя прывітаньні мяне з нагоды маіх 20-х угодкаў Архіпастырскае працы. Асабліва-ж моцна дзякую за Вашыя слаўныя пажаданьні славіць Бога ў паруганых цяпер Жыровіцах перад цудадзейным Абразом Божае Маці Жыровіцкае!

Тут Вы разгадалі мае мроі ці мары! Аб гэтым я стала малю Госпада Міласэрнага. Я тут уяўляю сабе: сабраліся ўсе нашыя Япіскапы, сотні сьвятароў, два-тры Хоры па 100–150 першаклясных сьпевакоў і сьпявачак, ды, скажам, міліён вернікаў! Пачалі служыць, харыстыя засьпявалі. Далей цяжка што сказаць, бо я пачаў... плакаць... Бо Неба зыйшло на зямельку нашую! А што я пачаў бы плакаць, гэта ня словы, бо й цяпер часам у мяне бывае нешта падобнае, калі з нагоды нейкага большага Сьвята ў маім Хоры 20–25 харыстых прыгожа засьпяваюць, вочы мае пускаюць сьлёзы, а што-ж тады! Мне здаецца, што тады калі ня я, то некаторыя пабожныя вернікі пабачаць… ангелаў сярод нашых харыстых! А можа й Самога Хрыста ды Маці Божую над Прастолам! А кругом іх — нашых Сьвятых!

Ці гэта ўсё магчыма? На маю думку — так, зусім магчыма! Магчыма, па-першае, таму, што я цьвёрда веру й перакананы, што калі неўзабаве ня прыйдзе антыхрыст у цяперашні маральна здэгенэраваны сьвет, то Беларусь станецца Вольнай і Незалежнай Дзяржавай у выніку ўпадку з Волі Божае сучасных найгоршых паганаў — багаборцаў, слугаў шатана. Па-другое, нашая Сьв. БАПЦарква станецца запраўднаю Царквою Хрыстоваю! Царквою, якая ня толькі словам, але й Чынам пачне пашыраць навуку Хрыстовую ўва ўсё жыцьцё нашага народу! Запраўды пачне будаваць Царства Божае на зямлі. Так, пачне яго будаваць, таму й Хрыстос будзе з намі. І Прачыстая Маці Яго! Вось жа, вялікія цуды будуць зусім магчымыя! Бязумоўна, я гэтага жадаю нашаму народу, сабе, а таксама й Вам. Так, я жадаю Вам дажыць да гэтых слаўных часоў, калі людзі будуць запраўды плакаць у часе нашых Службаў Божых, бо Дух Сьвяты ахіне душы іхныя, адкрые ім завесу Неба!

Над гэтым я часта думаю, і — рыхтуюся, пляную. У гэтым сэнсе я й пішу свае артыкулы пра Служэньне Народу. Ясна, для сябе пішу яшчэ й нешта іншае, бо трэба быць да ўсяго гатовым, каб належна спаткаць Госпада, Каторы можа прыйсьці на зямельку нашую, як сказала ў Заблудаве Прачыстая Маці Божая! Яна сказала гэта для тых, што маюць вушы, каб слухаць, разумець, а калі прыйдзе час — дзеяць! На маю думку, толькі нашая Сьв. БАПЦарква можа гэта зразумець і належна дзеяць. Ніякая іншая!

Пішу гэта Вам, бо адчуваю, што толькі Вы тут можаце зразумець мяне. Нажаль, нашая інтэлігенцыя амаль уся на гэта глухая.

І ў гэтым сэнсе яшчэ раз горача вітаю Вас.

Нованароджаны Гасподзь Бог і Спас наш Ісус Хрыстос багаславіць Вас усіх і ахіне Сваёй Любоўю, Ласкай і Міласэрдзем.

З глыбокаю пашанаю да Вас і Любоўю ў Хрысьце

Ваш Архіяпіскап Васілій.

Уступнае слова і публікацыя Лявона Юрэвіча.