1–2002
» да Зьместу «

Часопіс для ўсіх
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

   
З дыярыюшу вясковага настаўніка

---

Гэты чалавек працуе вясковым настаўнікам. Скончыў Інстытут замежных моваў і, як гэта часта бывае (асабліва што да гэтага інстытуту), выкладае ў школе беларускую мову і літаратуру. Не так даўно ён зноў паказваў мне свае дзённікавыя запісы. Я пераконваў яго надрукавацца ў “Нашай Ніве”. Пасля доўгіх угавораў ён нарэшце пагадзіўся падаць, на мой выбар, толькі адзін кавалак са сваіх запісаў, дый тое пры ўмове, што ягонае прозвішча не будзе названае.

12.12.97. З’явілася нечаканая нагода з’ездзіць на пару дзён у Менск. Спыніўся ў З. К. (Дагэтуль дзіўлюся на яго перакладчыцкі талент).

Зайшоў у “Кр.” да Вал. Ак. Убачыўшы мяне, той устаў, цёпла вітаўся, доўга паціскаў руку. У кабінеце больш нікога не было, адно што каля свайго прац. стала завіхаўся Л. Гал.

Прыйшоў Ул. Арл. Як заўсёды гжэчны. Павітаўся. Доўга размаўляў праз тэл. 236-61-42 (гэта — тэл. “Кр.”). Прыбег Ів. Сав. Выказваў думкі.

Колькі разоў заглядаў у каб. Ул. Няк., вітаўся. Усе чакалі Ал. Раз. Той прыйшоў з марозу, энергічна паціснуў руку (пэўне, з холаду).

Потым паказваў часопіс, прапаноўваў напісаць у рубрыку “Калі б я быў прэзідэнтам”.

13.12.97. Ноччу прачнуўся. Доўга ляжаў, думаў: якая дзіўная прапанова! А што, калі на самай справе — у прэзідэнты? Во халера! Тады, відаць, усё ж такі прыйдзецца кінуць жонку.

Пад раніцу сасніў адну знакамітую фотамастачку. З чаго б гэта? Ніколі да гэтага не сніў, больш за тое, нават з ёю не знаёмы. Халера яго ведае, можа, з таго, што колькі дзён таму заходзіў да суседкі, якая доўга шукала і нарэшце купіла сваёй дачцэ-школьніцы “глёбус” (менавіта так яна вымаўляе гэтае слова).

З раніцы зайшоў у краму. З часу апошняй пабыўкі ў Менску з’явіўся новы гатунак каўбасы, нават два — “Новарасійская” і “Хабараўская”. Звар’яцелі: з якой далечыні ўжо возяць прадукты!

Па абедзе ездзіў у рэд. “Нар. Вол.”. Праходзіў паўз прэзідэнцкі палац. Здаецца, упершыню і па-сапраўднаму звярнуў на яго ўвагу.

Шкада, што заўтра з раніцы ад’язджаю ў вёску.

15.12.97. Жонка сустрэла неяк падазрона. Увесь дзень напальваў лазню. Увечары, ужо пасля ўсяго, жонка, перад тым як заснуць, неяк каротка ўсхліпнула дый сказала: “Ну, што ты ўжо зноў надумаў, валацуга?”.

Чытаў рознае. У І. Ст. прачытаў: “Я знаю, што многія з нас недаацэньваюць жанчын і нават кпяць з іх. Але гэта памылка, таварышы, сур’ёзная памылка”. Доўга не мог заснуць.

Зноў гартаў “Пытанні ленінізму”: “Спасылаюцца на парламенцкую гісторыю еўрапейскіх і амерыканскіх дзяржаваў, спасылаюцца на тое, што дзвюхпалатная сістэма ў гэтых краінах дала толькі мінусы…

Але гэта адбываецца таму, што… другая палата арганізуецца недэмакратычным шляхам, часам шляхам прызначэння яе чальцоў зверху”.

Гэтыя абедзве палаты трэба ўраўнаваць у правах — такая выснова ў І. Ст.

16.12.97. Пабег у школу даць пару ўрокаў. Сустрэў у калідоры Ів. Ів. (Дарэчы, неблагі хлопец.) Той сумна глянуў на мяне ўчарашнімі вачыма і кінуў: “Заходзь увечары”. Трохі выпілі.

У ложку жонка скрозь сон нешта буркнула. Спаць не хацелася.

Навобмацак узяў з паліцы кніжку. Запаліў лямпу. Аказалася — “Анталогія кінізму”. Дарэчы, купіў даўно, а яшчэ ніводнага разу не разгарнуў.

Асабліва ўразілі два месцы. Адно: “На пытанне, чаму людзі падаюць жабракам, а філосафам — не, ён (Дыяген) адказаў: “Таму, што кульгавымі і сляпымі яны стаць могуць, а філосафамі — ніколі”.

Дарэчы, у Менску звярнуў увагу на тое, што людзі даволі ахвотна падаюць жабракам.

І другое месца: “Тыраны ніколі не жывуць у бяспецы, нават тады, калі яны ператворацца ў бронзу ці жалеза. І ў такім выглядзе ім пагражае пагібель — быць рассечанымі на кавалкі ці пераплаўленымі”. І яшчэ: “На любоў і сяброўства ён (тыран) не можа разлічваць: дрэсіроўшчык драпежных ільвоў мае да сваіх выхаванцаў больш любові, чым прыдворныя і блізкія да тыранаў асобы”.

Даволі трапна. Цікава, калі гэта было напісана? Дваццаць пяць стагоддзяў таму! Халера! Гэта столькі часу ходзім па коле невуцтва і неадукаванасці.

Пагасіў лямпу. Трохі сціскала ў скронях.

Колькі прайшло часу — не ведаю. Раптам ўсяго мяне некуды кінула.

Спачатку ўправа. Потым яшчэ раз управа. Закруціла па нейкім коле. Бачу сябе ў вялікай белай палаце на трыбуне. Вакол людзі. Некаторыя трымаюць у руках шыльдачкі з назвамі раёнаў і аўтаномных абласцей. Па-за імі стаяць жабракі з працягнутымі рукамі. Я ў цэнтры. Сярод натоўпу жабракоў ходзіць з ліхтаром чалавек у хітоне і страшна голасна гукае: “Дзе чалавек? Шукаю чалавека! Шукаю чалавека!”

З’яўляюцца дрэсіроўшчыкі з ільвамі. Па-над людскім тлумам бліснуў і паволі згас профіль рымскага патрыцыя — вельмі падобны да Ал. Раз. Плавяцца кавалкі бронзы.

У гурме жабракоў і бамжоў бачу жонку, якая адной рукой абхапіла за шыю нашую карову, а другой нешта паказвае мне. На каровінай пысе раптам з’яўляюцца вусы, і карова пачынае рыкаць амаль што чалавечым голасам: “Адна частка адзінаасобнікаў разбэсцілася, кінула калгасы і пайшла ў спекуляцыю”.

Зверху шугае полымя, і з клубоў агню імкліва пачынае апускацца металічная, як у цырку, клетка. Яна амаль цалкам накрывае натоўп.

Лямант, енкі, праклёны. Жонка некуды знікае. Наўздагон ёй — лёгкая іранічная ўсмешка маладой асобы. Згасае святло. Зусім цёмна. Расплюшчваю вочы.

У вушах усё яшчэ гучыць, звініць і рвецца вонкі голас: “Жуць го до срача… Забій го вечным пюрэм!”

Пільна ўглядаюся ў цемру. Нарэшце пераконваюся, што сапраўды прачнуўся.

17.12.97. Трэба ўсё ж такі напісаць ліст Ал. Раз.

Тэкст да друку падрыхтаваў
Алесь Анціпенка