Алесь Разанаў
 
Вэрсэты
 
Заваёўнікі

---

Яны ідуць па чужой зямлі.
Кожны іх крок — парушэньне
невідавочнай мяжы,
якая ўтрымлівае іх саміх
у іхных абліччах, у іхных імёнах,
у іхных жыцьцях…
Яны выходзяць зь сябе:
скура старых забаронаў
выварочваецца на левы бок.
На іх наведзена пільная лінза нябёсаў.
Сярэдзіна сьвету перамяшчаецца
разам зь імі. За імі гарыць зямля.
Яны ня змогуць вярнуцца.

Бы жменя зярнят,
сыпанутых у неабсяжнасьць,
вы несяце з сабой старажытны —
і зноў абуджаны — зьмест.
І кожны жыхар, кожны дом,
кожны камень і дрэва
заваяванага краю маюць да вас
асабістае дачыненьне
і мусяць сустрэцца
сам-насам з вамі,
каб нешта — ужо забытае —
зноў убачыць
і зноў зразумець.
Законам ахвяры ўраўнаважваецца
закон улады.
Агольвае вострыя лёзы лёс.
“Не аддавайце сябе таму,
што знаходзіцца па-за вамі,
і не бярыце, што вам не належыць,—
вас папярэджвае нечы голас,—
інакш…”
Але над сьветам зіхціць маладое сонца.
Але грае ў грудзях адвага.
Вы — першыя: нібы жанчына,
чужына вас вабіць углыб
непазьбежнасьці — у нябыт.

Яны пазіраюць сьцярожка
перад сабою. Чырванеюць
крытыя чарапіцай дахі дамоў.
Золатам зьзяюць крыжы бажніцаў.
Блішчыць,
абмыты імклівай залеваю, брук.
Вуліца Дамініканаў,
Габрайская вуліца,
Ганчарны завулак… Дзе тут
затойваецца жыцьцё?
Дзе тут затойваецца сьмерць?
Нябачная сіла згінае
каардынаты прасторы.
На вежы гадзіньнік паказвае
нераспазнаны час. Вучацца нанава
вымаўляцца словы, лічыцца лічбы…
Гуляе жыцьцё зь імі ў сьмерць,
сьмерць — у жыцьцё.

Нібы маладыя багі, вы ўзыходзіце
на пракаветных палетках зямлі —
і зямля становіцца вашай.
Вам дазваляецца ўсё:
вы пераймаеце ў свае рукі ўсялякі суд
і пераходзіць на ваш бок праўда.
“Бог абірае таго,
хто сам сябе здольны абраць”,—
вы пераконваеце з дня ў дзень
рэчаіснасьць, а яна гэтаксама,
з дня ў дзень, пераконвае вас,
што Бог, якога вы маеце,— мёртвы,
што Бог, якога вы маеце,—
сьмерць.

Быццам вандроўныя месцы,
вы пераходзіце з мовы ў мову,
з падзеі ў падзею, са зьместу ў зьмест.
Вы адлучаеце
ад адной паловы прасторы
яе лагчыны і выспы
і далучаеце да другой, але ўсё роўна —
зямлі, хто арэ яе, хто засявае
і хто кладзецца ў яе.
Вам нешта пярэчыць і ўпарціцца —
і ў рэчаіснасьці, і ва ўчынках,
і, пэўна, якраз таму вы абіраеце тое,
што ўпарціцца і пярэчыць,
сваім неспадманлівым арыенцірам,
і сіла, што вас вызначае ўсюды,
зьдзяйсьняе і кліча тое,
што не павінна зьдзяйсьняцца і наставаць.
Прыкметы ўсчынаюць сваю варажбу,
і бяруць вас у свой палон заваёвы,
і вынік не разумее, што ён здабыў.

Вы прыналежыце моцы,
і перашкода для вас апора.
Цьвёрды ваш крок,
пераможныя вашы ўчынкі,
і постаці вашы
згодна ўрастаюць у сталь.
У рулі й жаролы ўкладаецца перавага.
Ловяць люстэркі адлюстраваньні таго,
што мае настаць.
На сьценах дымныя цені.
На бруку разьбітая чарапіца.
У небе сьпявае гром.

Быццам сухая лістота,
ад вас адпадаюць вашы імёны.
Няма каго клікаць дамоў,
і дом ваш ня там і ня тут.
У звыклае ўгукваецца падзея,
і сьвет пазнае ў вас
свае безназоўныя мроі
пра іншую долю і вам аддае
свае скарбы, але
вы даяце сьвету самі
больш, чым ён можа зьмясьціць.
Ад вас ухіляецца ноч,
і дзень расступаецца перад вамі,
і позіркі дораць свае
незвычайныя кветкі вам.

З мноства магчымасьцяў,
што паўстаюць перад вамі,
вы абіраеце тую,
што вас разумее найбольш, найглыбей,
найпаўней,— немагчымасьць.
І чорныя сонцы ўглядаюцца вам
у вочы, а смага вас поіць
горкай вадой.
Быццам даецца сьвятое,
якое аддацца назад ня можа,
вам давяраецца даўняя
таямніца пра тое, што азначае
насамрэч — ня быць.
У стрыжні рэчаў
няма іх — рэчаў,
і ў сутнасьці чалавека
няма яго — чалавека,
і шлях ваш — углыб сябе.

Ломяцца ў дзьверы і ў вокны сноў,
шукаючы вас, апраметныя жахі,
і непрытомным натоўпам
целы навальваюцца на вас,
а вы ня можаце ўспомніць
ніводнай малітвы!
Зрабілася нешта ня так,
а назад адрабіцца ня можа:
ужо расступілася, выкапаная паслухмяна,
і вас засыпае
задушлівая зямля.
Трэба прачнуцца — і немагчыма амаль
прачнуцца:
дзе ён, праўдзівы мір?!.

Чаму чалавек жывы,
калі ён жывы,
і чаму ён мёртвы, калі ён мёртвы?
Дзьве долі адна адной
абяцаюць сустрэчу,
але сустрэцца ніяк ня могуць.
А вы ідзяце
паміж мёртвымі і жывымі
і абвяргаеце відавочнасьць,
упарта даводзячы,
што чалавек — нешта інакшае,
чым ён мёртвы,
і нешта інакшае,
чым ён жывы.

Усе пуцявіны
перацінаюцца вашым шляхам,
і паварочваюцца да вас усе лёсы.
У сьвеце, што зьдзейсьніўся,
вы — пачатак, і сьвет перад вамі
трымае сваю справаздачу,
выносячы сам сабе свой прысуд.
Ужо распадаюцца на руіны
колішнія цьвярдыні,
і нанава трэба складацца
законам і песьнясьпевам.
Вас лічаць,
парадкуючы, як прадметы,
<Асндбайныя лічбы,
аднак у вас — невымернасьць,
і самая значная бітва — у ёй.

Жалезам
счышчаеце зь сябе кроў,
жалезам счышчаеце зь сябе скуру,
жалезам счышчаеце зь сябе цела —
і вамі, вас вызваляючы
ад абалонак,
трызьніць вялікая перамога:
ці датрываеце да канца?!.
Масты паабрушваліся —
і ранай зьядноўваюцца
берагі быцьця і нябыту,
ранай, якая крывавіцца і смыліць.

Вы — мерка, якою дагэтуль
ня мералася рэчаіснасьць.
Трохі яшчэ — і адолеецца
адлегласьць між зьяваю і заваёвай,
трохі яшчэ — і ўкладзецца
відушчасьць у зрок,
трохі яшчэ — і прыйдзе
вам дапамогаю немагчымасьць,
трохі яшчэ —
і матэрыя меркі сплавіцца зь ёй самою,
трохі яшчэ…
Жалеза рве прастору,
і, вызвалены, узыходзіць
зь бездані цела Бог.

Што дазваляецца чалавеку,
калі няма Бога,
і што дазваляецца, калі ёсьць,—
пытаецца ў вас то адна,
то другая думка,
а вы — па-за думкай і па-за думкай,
і шлях ваш просты і востры,
быццам лязо нажа.
Вы парушаеце звыклае —
і яно робіцца неабходным,
вы парушаеце існае —
і няма каму вам запярэчыць
і вас аспрэчыць
і перайначыць азначаны вамі лёс.
За вамі ўзьнікаюць
і апярэджваюць вас
пагалоскі, што вы — ня людзі,
і дзіўная радасьць,
што вы сапраўды — ня людзі,
вам укладаецца ў грудзі
і вас уздымае над сьмерцю
і над жыцьцём.

Адлегласьці разважаюць,
што настае ў чалавеку
і што мінае,
трымаючы вас неаслабна
ў прыцэле зроку і здабываючы
з вас адказ.
У вас уваходзіць вайна,
а вы — у вайну, і сьледам
ляцяць крумкачы, праракуючы,
што жывымі зь яе вам
ужо ня выйсьці.
Аднак вы
й ня зычыце сабе выйсьця.
Усёю істотаю вы спасьцігаеце,
што вайна ўваходзіць у вас так глыбока,
бо там ужо ёсьць,
і толькі тады, калі яна
дойдзе да першапачатку,
тады і закончыцца назаўсёды
і назаўсёды адпусьціць вас.
Разгортваецца ў падзеі
тое, што нерухома,
бяз вобразу і найменьня ляжала
ў глыбокіх сховішчах сэрцаў,
і вы апынаецеся сам-насам
зьнянацку зь ім.

Кожны ў адказе
за ўсіх астатніх
і кожны ў пытаньні за ўсіх астатніх:
хто тут чужы, а хто свой?!.
Напружваюцца пагляды:
у пространі зроку —
расплывістае бяльмо.
Што ўчора
і пазаўчора было відавочным,
сёньня
ахуталася ў сумненьне
і патрабуе пераправеркі,
што насамсправе яно —
яно.
Увага!..
Увага!.. Зман расстаўляе пасткі,
і безаблічныя маскі
ўядаюцца ў твары.
Вы жывіце небясьпеку,
а вас — небясьпека.
Блукаюць у навакольлі
навобмацак
галасы.

Дзеліцца вамі
мясьціна зь мясьцінаю,
і адна пара
перадае вас другой пары.
Быццам праліўся дождж
і бягуць, паглынаючыся зямлёю,
бурлівыя ручаіны,
вас усё менш —
і ці хопіць урэшце
на ўсіх і на ўсё?!.
Часткі ўпадаюць у цэласнасьць,
час — у наступнасьць:
там ужо
нехта заўсёды ёсьць.

Ніхто ня ведае
іхняй апошняй мэты,
і нават яны: яны — прылады вайны,
і вайна прамаўляе імі
сваю, забароненую да часу,
праўду пра чалавека.
Яны на адзін
узор,
яны на адну
выснову,
яны на адно
аблічча,
зь якога глядзіць ніхто.
Абмерваюцца чарапы,
праводзяцца дугі
ад скроняў да падбародзьдзя:
у іх няма іх, і самі яны
ўжо ня здолеюць уратавацца.
Адтуліны цэляцца ў цела.
Гук распадаецца на аскепкі.
Хай уратуе нас Бог!..

З усіх канцоў сьвету
зьбіраюцца госьці на сьвята,
і сьвята
сьпявае.
Пасьпеў небывалы ўраджай,
і час, завяршаючыся,
падрыхтаваў усім
падарункі.
Апошнім прыходзіць
жаніх
і сьмерць бярэ за нявесту.
Расплюшчылася —
і з гурбы старога рызьзя
глядзіць
відушчае вока.