2–2002
» да Зьместу «

Нашы дзеткі
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

Ceвяpын Kвяткoўcкi
   
Maмчынa цыцкa

---

“Асьцярожна, дзьверы зачыняюцца, наступная станцыя — “Плошча Незалежнасьці”. Менавіта на Незалежнасьці я выходжу амаль штовечар — “выхад да чыгуначнага вакзалу”. Паралельна чыгуначным рэйкам я еду альбо іду ў паўднёвым кірунку да прыпынку “Вуліца Лясная”, што на вуліцы Маякоўскага (колішні Ігуменскі тракт).

Прыпынак існуе, а сама вуліца Лясная зьнікла ў часе пабудовы ўздоўж чыгункі блёчных пяціпавярховікаў — у 1973 годзе. Менавіта ў гэтым годзе я нарадзіўся. Не на Лясной — колькі кілямэтраў ніжэй на поўдзень, ля Камвольнага камбінату. (Увесь раён ад Чэрвеньскага рынку да Лошыцы завецца “Маякоўкай”.) Зрэшты, толькі народжанага чалавека мала цікавіць геаграфія. Навазьяўленую асобу найболей вабіць мамчына цыцка. З цыцкай атрымалася цэлая гісторыя.

Я нарадзіўся ў пятніцу ўвечары, на золку ўікэнду. Нарадзіўся — і адразу напужаў прысутных сваім маўчаньнем. Загадка маўчаньня высьветлілася вельмі хутка, у часе кармленьня. “Кармлю дзіця, — распавядае маці сваякам на адной зь сямейных урачыстасьцяў. — Пасмактала, пасмактала ды вочы заплюшчыла. Зьбіраюся пакласьці спаць, а яно зноў да цыцкі. Пасмактала, вочы заплюшчыла… І так бясконца. Гультаюга!”. А куды было сьпяшацца? Нясьпешна й удумліва я ўсмоктваў першыя ўражаньні ад рэчаіснасьці.

Кожны можа распавесьці пра свае першапомныя ўражаньні — ранейшыя ці пазьнейшыя: першае слова, што было ня “мама” ці “тата”, а “дай”, першы самалёцік у небе, упершыню вымаўлены гук “р”. “Ур-р-ра! Я юный пионер-р. Я буду жить в СССР-р-р! Учиться на пятёр-р-рки!”. Я ж хачу распавесьці пра сорам за гук “г” (выбуховы).

Я стопрацэнтна гарадзкі хлопец у другім з паловай пакаленьні. Але мяне заўжды перасмыкала, калі я чуў ад дарослага чалавека: “Я никогда в жизни не был в деревне”. Падворак Квяткоўскіх у вёсцы Дусаеўшчына пад Капылём стаўся тым усясьветам першых некалькіх гадоў жыцьця, якія мне сьняцца дагэтуль. Ужо ў сем гадоў я хвацка кіраваў коньмі. Раз ехаў да вёскі, а ў возе ляжалі “электрапастух” і два непрытомныя ад чарнілкі “проста пастухі”; мы, вясковыя хлопцы, самі гналі калгасны статак “на базу”. Каб ня мы, няўдаліц-пастухоў чакалі б непрыемнасьці.

Я раблюся непераможны ў любой “цывілізацыйнай” спрэчцы з “гарадзкімі”, калі прыгадваю, як лазіў да цялятак у стойла ці скакаў з трохмэтровых скірдаў. (Маці дагэтуль ня ведае пра шмат якія “геройствы”.) Мне трэ было навучыцца многім трукам, каб прыстойна выглядаць у кампаніі жвавейшых і спрытнейшых вясковых хлапчукоў. Але героямі гісторыі пра выбуховы “г” сталіся не хлапчукі, а гусі.

Калі рымляне былі ўдзячныя гусям за выратаваньне ад ворагаў, дык я ўдзячны гэтым паважным птушкам за паскарэньне маёй беларусізацыі.

Мне было чатыры гады, калі я ўпершыню патрапіў на падворак Квяткоўскіх (да брата майго дзеда Адама — дзеда Аркадзя). Першыя самастойныя крокі па двары былі ў кірунку дашка, пад якім месьціўся сабраны дзедам Аркадзем трактар. Пры канцы 1970-х гэта быў адзіны прыватны трактар у вёсцы, сабраны з запчастак, якія калгас выкідаў на звалку. За трактар дзеда Аркадзя звалі “адзінаасобнікам”. Пазьней я вельмі ганарыўся і трактарам, і словам “адзінаасобнік”. А ў першы свой прыезд я хацеў зблізу разгледзець дзіва-машыну, бо мне сказалі, што я нават змагу сесьці за стырно.

На падворку Квяткоўскіх у Дусаеўшчыне жытлаваў поўны збор свойскае жывёлы. Я зрабіў колькі крокаў да трактара, і мой шлях перакрыла цэлая хеўра гусей ростам зь мяне. Я з радасьцю паведаміў сьвету, што “гуси гогочут”. Тады гусі засіпелі й пайшлі ў наступ. А суседзі, што прыйшлі паглядзець на “гарадзкіх”, зарагаталі: “Чуў? — “Гогочут”!”. Тады маці мяне ад гусей выратавала. А сьмех суседзяў паўплываў такім чынам, што мне з таго моманту пачалі чытаць беларускія кніжкі. У шэсьць гадоў я цьвёрда заявіў, што я “белалус”, а пазьней выставіў бацькам прэтэнзію — маўляў, чаму са мной не гаварылі па-беларуску? Пасьля выпадку з гусямі я вельмі палюбіў свойскую птушку. Яна асацыюецца ў мяне зь беларускасьцю, а самі гусі — з трываласьцю й годнасьцю.

З годнасьцю зьвязаны выпадак з гасьцяваньня ў бабы Ганькі ў пасёлку Кунцаўшчына пад Менскам. Я спаліў стог сена ў суседзяў. Мне было цікава паглядзець, што будзе, калі сунуць у сена запаленую сярнічку. Нічога. А дзьве? Нічога. Вядома, з трох сярнічак стог запаліўся. Маці дала мне вой якога рэменя! Я стрываў і не пакрыўдаваў. Гэта быў, бадай, адзіны выпадак, калі маці мяне адлупцавала па-сапраўднаму.

“Мала цябе лупцавалі ў дзяцінстве”, — гэтую, прамоўленую са шкадаваньнем, фразу я чуў часьцяком. Але наўрад ці лупцаваньне паменшыла б маю цягу да вандраваньняў. Бацькі й сваякі шукалі мяне часта, аднаго разу нават зь міліцыяй. Калі мне абрыдала ў дзіцячым садку, я сыходзіў гуляць. Калі мяне перавялі ў садок за тры мэтры ад дому, я хадзіў “на абед”.

Адну зь першых вымоваў ад выхавацелькі мая маці атрымала не за ўцёкі сына. Раз я прыйшоў у групу, сабраў дзетак і падрабязна распавёў пра сакрэт нараджэньня чалавека. Пераказаў тлумачэньні маці пра тое, што дзеці бяруцца не з капусты ці дроваў, а з мамчынага жывоціка. І што да справы мае дачыненьне тата. Што нейкім загадкавым чынам часьцінка таты трапляе да мамы, і так нараджаецца новы чалавек. Дзеткі аслупянела слухалі, а выхавацелька была ў шоку — на дварэ ішоў 1977 год. На думку выхавацелькі, ТАКІ расповед пра ГЭТА быў больш жахлівы, чым анэкдот пра “дзедушку Брэжнева”, якім я аднойчы парадаваў дзетак. Калі бацькі паслухалі показку, яны пасьмяяліся і сказалі, што, калі я буду распавядаць такія рэчы, іх — бацькоў — пасадзяць у турму. Пра турму я ня верыў. А калі крыху пазьней у другой клясе школы да нас зайшла настаўніца й паведаміла, што “дзедушка Брэжнеў” памёр, мне стала сумна. Сьледам настаўніца сказала, што з тае нагоды заняткаў ня будзе — і кляса грымнула працяглым “ур-р-р-а-а!”.

Школа — асобная гісторыя. У школу мяне павёў бацька, там пачаліся “цалкам іншыя прыколы”…

Дагэтуль мае вокны выходзяць на дзіцячы садок, куды я самастойна хадзіў колькі гадоў. Тое, што я чую з-за акна, нічым не адрозьніваецца ад маіх дзіцячых успамінаў. Гучыць той самы голас выхавацелькі: хрыплаваты капральскі покрык, суворыя загады: “Куды пайшоў? Сюды! Я каму сказала — сядзі побач! Так, сабралі рэчы й марш у групу! Хутчэй!”. Маці кажа, што выхавацелька пачала працаваць, калі я прыйшоў у садок. Што яна добрая жанчына і я вельмі любіў тую “цёцю”. Зь дзетсадаўскіх дынамікаў раздаецца тая самая музыка — “the best of the pioneer’s songs”: “Пусть бегут неуклюже”, “От улыбки…”, “Взлетая выше елей…”, “Если с другом вышел в путь…” etc. Кружэлкі круцяцца, колькі я сябе памятаю, штогод па шмат разоў на тыдзень, па некалькі разоў на дзень. Да песень дадаецца гульня “калімбамба, прыдзі сюда, пятага дзясятага, Васю сюда”. У дзяцінстве я вельмі любіў гэтую простую гульку, калі сябра адной каманды мусіць з разьбегу разарваць ланцуг другое каманды. Не прарваўся — пераходзь да каманды супернікаў.

Ад вясны “калімбамба”, “куда пашол?!” і “прыліціт вдруг валшэбнік” гучаць пад вокнамі кожны дзень. Нязьменнымі засталіся й раённыя алькаголікі, якія ў будныя дні зранку пахмяляюцца ў палісадніку між маім домам і дзіцячым садком, а ўвечары — на лавах самога садка. Часам дзеці “застукваюць” небаракаў і хорам крычаць на ўвесь двор: “П’яніцы!”. Але ёсьць зьмены: замест “дзедушкі Леніна” ў пакоях садка вісіць партрэт “дзядзі Лукашэнкі”.

Зрэшты, у адрозьненьне ад майго дзяцінства, у сучасных наведнікаў садка бываюць новыя — часовыя — гульні. Мы бавіліся “калімбамбой” і “вайнушкай”. Улетку 1994 году дзеткі пад маімі вокнамі гулялі ў “Кебіча й Лукашэнку”, а ў 1996 годзе — у разгон дэманстрацыі. А яшчэ многія дзеткі цудоўна ведаюць свае электронныя адрасы, кшталту <lenka@tut.by>. Я ўпэўнены, што выхавацелька-капраліха ня ведае, што такое “save”, “print”, “ctrl-alt-delete” і што на Камароўку яна едзе, сядаючы на станцыі “Плошча Леніна”.

А я сядаю на “Плошчы Незалежнасьці” і дзякую ня партыі, а маці за сваё шчасьлівае дзяцінства.