A R C H E П а ч а т а к № 2 (22) – 2002
Пачатак  Навіны  Форум  Пошук  Аўтары  Цалкам  Іншае


22002
» да Зьместу «

 


Нашы дзеткі
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі


 

 
Вокладка ARCHE 2-2002.

   Мінулыя нумары:

   Часопіс для ўсіх
   Скарына
(6’2001)
   Украінскі нумар
   Скарына
(4’2001)
   Скарына
(3’2001)
   Народны нумар
   Скарына
(1’2001)
   Мэдыцына
   Скарына
(8’2000)
   Слоўнік Свабоды
   Скарына
(6’2000)
   Глёбус
   Скарына
(4’2000)
   Габрэі
   Скарына
(2’2000)
   Панславізм
   Паталёгіі
   Кабеты
   Вайна
   Постмадэрнізм
   Парнаграфія

 

Зьмiцep Maгiлeўцaў
 
 
Я нapaдзiўcя ў Шклoвe


Я нарадзіўся 1 лістапада 1969 году ў горадзе Шклове Магілёўскай вобласці. І пражыў там амаль семнаццаць гадоў. Мае бацькі былі настаўнікамі, маці і цяпер настаўнічае, хаця і на пенсіі ўжо.

Вы пытаецеся, як мяне выхоўвалі. Я чухаю патыліцу, раблю выгляд, што нешта намагаюся ўспомніць… Не, насамрэч, не выхоўвалі мяне. Мне толькі час ад часу казалі, каб не рабіў таго ці іншага, бо будзе дрэнна. І я звычайна згаджаўся, бо і было дрэнна. Напрыклад, з беларускай мовай. Магілёўшчына гаворыць на мове, якую ані расійскай, ані беларускай назваць нельга — вы ж ведаеце. Мая маці добра ведала беларускую мову, бо й выкладала на ёй. Але ж у хаце яна ніколі па-беларуску не гаварыла і мне забараняла, даволі жорстка, калі я намагаўся сказаць нешта такое, бо, “што скажуць” мае таварышы па гульнях.

Рабі добра або не рабі зусім. Шкада, што я дагэтуль не заўсёды трымаюся гэтага прынцыпу. Дый сам я даволі хутка пачаў, шмат чытаючы ды слухаючы добрую расійскую мову — а ў нас былі добрыя настаўнікі, — сачыць за словамі. Нам выкладалі беларускую мову і, як я цяпер разумею, вельмі добра выкладалі. І хаця я атрымліваў на занятках “выдатна” — уважаў яе за дзіўную, дурнаватую, амаль нікому не патрэбную “трасянку”. Мне здавалася, што гэтая мова нават гучыць неяк грубавата, брыдка, нібы лаянка. А потым неяк я разам з маці ехаў у Вільню да сваякоў. Ехаў на аўтобусе. І вось у Ашмянах у аўтобус ускочыў вясёлы дзядзька — такі светлы, абпалены сонцам, жвавы, гучны, моцны — і гукнуў камусьці на вуліцы: “Бывай, хлопча, я да Вільні!”. І так гэта прагучала добра, што я адразу паспрабаваў пагаварыць з маці па-беларуску. Але яна скрывілася і сказала мне, што перадусім трэба навучыцца гаварыць, як гэты дзядзька, а ўжо потым спрабаваць размаўляць. Ну, гэта было цалкам слушна, але ж я прытрымаў дулю ў кішэні.

На выпускным іспыце я прачытаў верш аднаго даволі вядомага, нават знакамітага беларускага паэта родам з Магілёва. Вы яго ведаеце. Верш у арыгінале быў на расійскай, я ж яго сам пераклаў на беларускую і выдаў за твор Язэпа Семяжона. Мой настаўнік усміхнуўся, але ж паставіў “выдатна”. Наступным разам я сказаў нешта па-беларуску і не надта добра — прабач, матуля, — толькі праз дзесяць з нечым гадоў (калі не ўлічваць заняткаў у аспірантуры, дзе мне неяк пашанцавала здаць мову экстэрнам). Але ж я тады ўжо навучыўся хутка й кепска размаўляць па-ангельску, амаль не саромеючыся гэтага.

 
   

Ці хлусіў я? Натуральна. Любіў хлусіць, люблю і цяпер. Толькі цяпер знайшоў крыху іншае імя для гэтага. Я ўсяму класу пісаў эпіграфы для сачыненняў, а на пытанне кшалту: ці казаў, напрыклад, Д’Аламбер гэтыя словы — адказваў пытаннем: “А хто дакажа, што ён іх не казаў?” Праўда, непрыемна атрымалася, калі я параўнаў Паўла Карчагіна з пратапопам Авакумам ды спаслаўся на нейкага савецкага класіка. Зразумела, настаўнік не паверыў. Ён ведаў савецкіх класікаў лепей за мяне. Тут мне было і за хлусню, і за ідэю параўнання.

Ці браў не сваё? Браў. Хаця часцей не тое каб праз глупства — праз непаразуменне. Калі быў у першым класе, пасябраваў з дзяўчынкай, дапамагаў ёй несці ранец дахаты. І вось яна аднойчы кажа мне: “Табе патрэбныя нутрыі?” А я ўжо быў у яе ў гасцях, бачыў і ведаў, што гэта здаравенныя, страшэнныя пацукі з зубамі памяранцавага колеру, а іхнія пярэднія лапы нагадвалі маленькія дзіцячыя ручкі. Пацукі жылі за кратамі і дошкамі. Здаецца, было іх там тузіны тры, а мо і болей, я не лічыў. Хутка высветлілася, што гаспадары таксама не лічылі. Дык вось, дзяўчынка прапанавала падараваць мне аднаго, бо “надта шмат, да ўсёру, і падзець іх няма куды, хіба што параздаваць”. Параздаваць — дык параздаваць.

Прыйшоў да яе з тарбінкай, калі бацькоў не было. Ледзь не самлеўшы ад жаху — гэтыя зубы, голыя гідкія хвасты, лапы-ручкі, яшчэ і сіпелі, нібы гадзюкі, — я скочыў у смярдзючую цемру клеткі, ухапіў найбліжэйшы хвост, пацягнуў. А яно як ірванецца, зубамі на мяне — клац, клац! Бацюхна! Але ж я моцна трымаў хвост пачвары і выцягнуў яе з клеткі. Удваіх з дзяўчынкай мы запхалі нутрыю — старую, вялізную пацучыху — у авоську. І я пацягнуў яе дахаты. Як я дабраўся, для мяне і цяпер таямніца. Мне было сем гадоў, а пачвара важыла амаль палову пуда. І ў яе былі жахлівыя зубы. Калі авоська парвалася, нутрыя кінулася ў канаву, і я паўгадзіны лавіў яе за хвост. Злавіў, нарэшце, і далей ужо цягнуў проста за хвост. Дабраліся ўжо прыцемкам, знясіленая нутрыя і знясілены я. Брат хацеў адлупцаваць мяне, але ж звяруга яму ледзь не адкусіла палец, і ў яго з’явіўся іншы клопат. Адлупцаваў мяне бацька, раніцою, але ж для праформы, не сур’ёзна. Бо, ведаючы нораў нутрыяў, не мог даўмецца, як жа я здолеў яе даперці. Гераізм, карацей кажучы. Бацькі праз дзень пацягнулі нутрыю назад, стаміліся, пачвара ледзь не пакусала маці. А гаспадары вельмі здзівіліся: дзяўчынка маўчала, а колькі было нутрыяў (тыя пладзіліся, як хацелі, а калі не хапала ежы, напэўна, елі адна адну), дакладна не ведалі і ведаць надта не жадалі.

Яшчэ я неяк сцягнуў братава лязо, паклаў у кішэню, схлусіў, што не браў. А потым сунуў у кішэню руку — і парэзаўся да косткі.

 
   

Гульні? Былі гульні. Мы вар’яцелі ад усяго, што лятала, выбухала, іскрылася, гарэла, страляла і рабіла дыму й смуроду на ўсё наваколле. Мы лазілі на сметнік зубной клінікі і там набіралі бліскучых рэчаў, падобных да прыладаў для катавання. Былі там яшчэ хімікаты, шмат гіпсу, нейкі пластык, дужа шмат зубоў — я нават збіраў калекцыю сапраўдных і пластыкавых, ненатуральных, ружовых і пунсовых, падобных чымсьці да гузікаў жаночых паліто. Любіў я сметнікі, і сябры мае таксама любілі. Памятаю, мы лазілі на сметніку птушкафабрыкі, куды выкідалі квёлых куранятак, каб яны ў яме паздыхалі. А жанчыны падгаворвалі хлапцоў, каб тыя лазілі ў гэтыя вялізныя яміны, адкуль жудасна смярдзела тухлымі яйкамі, ды выцягвалі яшчэ жывых куранятак. Тыя жанчыны гадавалі з іх нядрэнных курэй. Дык вось, хлопцы лазілі і самі: таксама выцягвалі малых, ліпкіх ад тухлых яек куранятак… Але ж далей я пра тое распавядаць не буду. Дастаткова сказаць, што, калі я пабіўся там з сябрам, ён… ну, карацей, ён раструшчыў яшчэ жывое кураня аб маю галаву.

Яшчэ мы збіралі на стрэльбішчы аўтаматныя гільзы і кідаліся імі, любілі набраць поўныя абоймы гільзаў. Капаліся ў гліне за мішэнямі, шукаючы пісталетныя кулі, цяжкія, круглыя, бліскучыя тупамордзенькія кавалачкі, і потым стралялі імі з рагатак. Пісталетная куля біла добра, галубы падалі толькі так. Стралялі з рагатак і па жабах, але камянямі — куляў шкадавалі. Гуляліся ў вайну, страляючы рабінаю, самі выраблялі такія стрэльбы, што нават цяпер не сорамна было б узяць у рукі, з матацыклетнае помпы. Руля — са штоку, які рушыць поршань, — біла не горш за фабрычную пнеўматычную стрэльбу, і чым біла! Тоўстай голкаю з пластылінам замест пыжа, на трыццаць крокаў, і ў дрэва ўваходзіла! Засмокчаш туды зарад, нацягнеш гумку, ляжаш недзе на даху, чакаеш — дзе ж даражэнькі паўзе з рагаткай. Ага, вось ты! Хлоп — і пляма на кашулі. І ўсё — забіты ці паранены, выбыў. Аднак, калі мазаў ці не паспяваў першы, магло быць і наадварот. Рагатка біла хутчэй, і сярод маіх сяброў былі сапраўдныя віртуозы, не горшыя за каўбояў Дзікага Захаду. “Выдатную сямёрку” ўсе ж бачылі. Дык вось, мой сябар Алесь, калі ў яго знайшлі вошай і прымусілі хадзіць увесь жнівень лысым, казаў, што ён — Юл Брынер, і страляў наўскідку. Пабіў мне акуляры аднойчы, калі, спяшаючыся, замест пластылінавага шарыка выхапіў з кішэні каменьчык.

Што да сэксуальнага выхавання, дык акрамя ананізму ды сапраўднага палявання на няякасную правінцыйную парнаграфію, аніякага сэксуальнага выхавання не было. Дый ананізму не надта любіў — ніколі кончыць не ўдавалася. А калі спаў — калі ласка, уся прасціна ў брыдоце. Саромеўся жудасна, потым прызвычаіўся. Калі мне было гадоў дванаццаць, бачыў адну вядомую вам асобу ў парылцы шклоўскай лазні. Асоба была вельмі скурлатая, прапараная, з венікам і вялікім лілова-чырвоным посікам, які высоўваўся з мокрай кучаравай поўсці, нібы хобат з кустоў. Асоба сыходзіла па прыступках і, убачыўшы, што я пачырванеў, зарагатала дый ляпнула мяне па плячах венікам.

Ведаеце, вось цяпер пішу і думаю, што пра сваё дзяцінства распавядаў бы гадзінамі, калі не днямі. Праўда. Але ж — пакіну пакуль і кар’ер, дзе мы знайшлі сапраўдны снарад і, пацеючы ад жаху, пілілі той снарад нажоўкай. І лес на пагорках, і серу, якую збіралі на рэйках ды рабілі з яе порах. І як уцякалі са стрэльбішча, і як рабілі намёты, і як я згубіўся ў лесе пад Добрушам, і як мы вылі ў старым, яшчэ зорычаўскім парку, нібы ваўкалакі, каб перапалохаць адзін аднаго дый тых, хто ішоў ноччу праз парк… Шмат яшчэ чаго было. Усё пакуль што толькі маё.

 

 
Пачатак  Навіны  Форум  Пошук  Аўтары  Цалкам  Іншае

№ 2 (22) – 2002

да Зьместу

Праект ARCHE

да Пачатkу СТАРОНКІ


Рэдаkцыя: analityka@yahoo.com   дызайн: mk   майстраваньне: Маkса Плакса
Copyright © 1998-2002 ARCHE "Пачатаk" magazine
Апошняе абнаўленьне: 19-12-2002