2–2002
» да Зьместу «

Нашы дзеткі
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

Baлянцiна Пaлeвiкoвa
   
Згадкі пра дзяцінства

---

Мой самы першы ўспамін: я, маленькая, ляжу ў драўлянай калысцы (не такой, якая гойдаецца пад стольлю, а што куляецца з боку на бок: бух-бух, бух-бух!). Наш дом вельмі сьветлы: надыходзіць вясна і сонца лезе ў вялізнае акно. Усё здаецца мне такім радасным, такім зіхоткім! І тут да нас прыходзіць шмат людзей: у нас адзіных на ўсю вёску ёсьць дэтэктарны прыймач. З прыймача кажуць, што памёр Сталін, і мая маці, і бацька, і аднавяскоўцы плачуць. А я не разумею, навошта плакаць у такі ясны дзень? Сэрца маё сьціскаецца ад жалю, і я пачынаю плакаць таксама. Гэта было 5 сакавіка 1953 году.

Я нарадзілася ў 1950 годзе ў Любанскім раёне Менскай вобласьці, у вёсцы Касьцяшы. Акурат над ракой Арэсай. Спачатку там стаяў хутар, дзе жыў мой бацька са сваімі бацькамі. Хутар пабудаваў мой дзед-лясьнічы. На жаль, нашага хутару цяпер няма — гэтыя мясьціны затапіла Любанскае вадасховішча. Пазьней дзед пабудаваў вялікі дубовы дом у вёсцы Касьцяшы, куды перабралася мая сям’я. Мне часта кажуць цяпер: не бывае дамоў з дубу. Але наш быў менавіта дубовы. Ён быў прасторны, нашмат большы за звычайную вясковую хату, і вельмі, вельмі сьветлы. Да майго акна штолета прылятаў дзяцел, вялікая пярэстая птушка ў чырвонай шапачцы. Я нецярпліва чакала яго штогод, і ён не падводзіў. Дзяцел таксама любіў наш дом. Зрэшты, сьветлым ён быў толькі ўдзень, а ўночы я баялася выходзіць у сенцы. Мне здавалася, што ў пустой, недабудаванай палове хтосьці або штосьці жыве. За нашай сядзібай пачыналася поле з васількамі, яшчэ далей — поплаў. Я зналася на травах дзякуючы майму дзеду. Ён быў траўнік, лячыў людзей з усяе ваколіцы.

Самыя раньнія мае ўспаміны зьвязаныя з бацькам. Ён браў мяне з сабою ў грыбы, і я памятаю, якія гэтыя грыбы падаваліся вялізныя. Ня тое што цяпер.

Потым, калі я стала дарослаю, я захапілася турызмам і вазіла групы на сваю радзіму. Там ужо стаяла гэтае вадасховішча. Мы ехалі на дызэлі да Старых Дарог, адтуль да вёскі Вярхуціна, дзе ёсьць турбаза, і ўжо тады на лодках па канаве акурат на тое вадасховішча, пад якім пахаваныя мае родныя мясьціны. Там мы ставілі палаткі, лавілі рыбу, зьбіралі грыбы й ягады.

Любанскі раён — дзікі. Я гэта адчувала яшчэ ў дзяцінстве. Мне падавалася, што я жыву на ўскрайку вялізнага лесу. З часам маленства робіцца ўсё даражэйшае і даражэйшае для мяне. У мяне такое пачуцьцё, што я нарадзілася ў самым прыгожым кутку сьвету. Мяне туды ўвесь час цягне.

Мая маці працавала настаўніцай у Касьцяшоўскай пачатковай школе. Я ў яе й вучылася. Тата мой хацеў стаць лекарам, аднак яму не пашчасьціла атрымаць мэдычнай адукацыі. Ён быў 1924 году нараджэньня, а гэта тое ваеннае пакаленьне, зь якога мала хто выжыў, а хто выжыў, той падымаў гаспадарку, таму і вывучыліся ня ўсе. У вайну тата служыў мэдбратам, выносіў параненых зь перадавой. Дайшоў да Бэрліна. Як глядзіць кіно пра вайсковых мэдыкаў — заўжды плача. Працаваў блізка да любімай справы: быў рэнтген-тэхнікам і тэхнічным супрацоўнікам у раённай больніцы.

Калі я вучылася ў старшых клясах, мы пераехалі ў Любань. Мая мама не знайшла працы ў горадзе, да таго ж ёй ня надта падабаліся гарадзкія дзеці пасьля вясковых, і яна яшчэ доўгі час езьдзіла штодня працаваць дырэктаркаю ў школе — спачатку ў Касьцяшы, потым у Чабусы і Абоз. Калі мама была маладою дзяўчынай, яе забралі гастарбайтаркаю ў Нямеччыну, яна працавала там на заводах. Пасьля вайны гэтых людзей доўгія гады не паважалі. У мамы застаўся сур’ёзны комплекс. Можа, гэта таксама было прычынаю таго, што яна не пераходзіла ў вялікую гарадзкую школу. Лічыла сябе грамадзянкай другога гатунку.

У мяне таксама ўзьнік комплекс. Калі я вучылася ў Касьцяшох, у нас была беларуская школа, а ў Любані школы былі расейскія. Я пайшла ў расейскую школу ў сёмую клясу, калі асоба ўжо амаль сфармавалася, але яшчэ была ўразьлівая. А ў школе зь мяне пачалі сьмяяцца. На ўроках я казала “лічнік”, “назоўнік”, дый увогуле па-расейску гаварыла з акцэнтам. З тае прычыны, што я была прыгожая дзяўчынка, хлопчыкі сталі аддаваць мне шмат увагі. Тады дзяўчаты пачалі цкаваць мяне з-за маёй “вясковасьці”. Я пакутавала, пачала выціскаць зь сябе беларускія словы. Цяпер я ведаю, што я не адна так рабіла. Зрэшты, цкаваньне працягвалася нядоўга. Я стала выдатніцаю і ў Любані. У сваім выпуску я была адзіная на раён, хто атрымаў залаты мэдаль. Калі я паехала ў Менск паступаць, побач са мною ў аўтобусе сядзела жанчына, мы разгаварыліся, і яна сказала: “Вам будет очень тяжело учиться, у Вас такой проблемный русский язык!” Я памятаю, мне стала тады вельмі балюча. Русіфікацыя — вельмі дрэнная рэч.

Бацькі мяне выхоўвалі на ўласным прыкладзе. Тата быў з намі добры і вясёлы. Мама больш строгая, я яе пабойвалася. Яны хацелі, каб я была працавітая, і выхавалі мяне такой. Я рабіла тое, што ня кожны падлетак патрапіць, спрытная была да ўсякай працы. Ягады зьбірала хутчэй за ўсіх. Пачала зьбіраць чарніцы яшчэ дашкольніцай і магла тры вядры набраць за дзень. Мы жылі небагата, і чарніцы, што мы прадавалі ў Любані, былі добрым заробкам. Я рана пачала абслугоўваць сама сябе: навучылася шыць, плесьці кручком і на прутках, вельмі добра вышывала, асабліва гладзьдзю, мярэжкай, рабіла сабе прыгожую вопратку. У мамы недзе схаваны чамадан з падузорнікамі, пакрышкамі, прасьцінамі, якія я вышыла. Гэта якасная праца, якой я ганаруся. Ад свае бабулі Фядосі я навучылася плесьці з саломы. Умею рабіць гэта і цяпер — і куфэркі, і кілімчыкі. Мая бабка па бацьку Фядося была найлепшая ў ваколіцы ткачыха. У яе былі тады яшчэ ўласныя кросны, і акрамя традыцыйных ўзораў яна прыдумляла свае ўласныя.

Памятаю, што я цяжка перажывала беднасьць свае сям’і. І нават калі была студэнткаю, прыяжджала на лета зьбіраць і сушыць чарніцы.

Мае бацькі не хадзілі да царквы. Яе ў нас у Любані і не было тады. Але яны вучылі мяне галоўнаму: быць добрай да людзей, ня несьці зла — і паказвалі прыклад. Вялікдзень сьвяткавалі як належыць. Зь пірагамі. Дарэчы, мая мама і нарадзіла мяне на Вялікдзень, калі мясілі і пяклі пірагі. Магчыма, таму я так люблю гатаваць, асабліва пячы. Сьвяткавалі ў нашай сям’і ўсе буйныя праваслаўныя сьвяты — Каляды, Спас, Вялікдзень. Ну і, натуральна, Новы год. Харчаваліся мы надзвычай проста: дранікі, поліўкі, бульба, мяса рознае, супы, гародніна. Звычайная беларуская кухня. Мая мама шмат працавала, сьпяшалася ранкам у школу, таму сьняданкі былі на хуткую руку. А вось бабуля Фядося гатавала гэтак добра! Смак яе бліноў памятаю дагэтуль.

Сяброў у мяне было шмат. Я была лідэркаю кампаніі, у тым ліку хлапчуковай. Выдумляла розныя гульні. З маіх сяброў выйшла шмат добрых, адукаваных і пасьпяховых людзей, але ніхто зь іх ня стаў вядомым. Ня стала вядомай і я. Цяпер мае сябры падтрымліваюць мяне ў цяжкі час. Калі быў надрукаваны гэты гнюсны паклёп у “Народнай газеце”, калі мяне пачалі абліваць брудам, вінавацячы ў амурных сувязях з Ганчарыкам, ніхто з маіх сяброў ня кінуў у мяне каменя.

Забаронаў у нашай сям’і было ўвогуле няшмат. Адзінае, што забараняла мне маці, — хадзіць на танцы ды вечарынкі і сябраваць з хлопцамі. Яна баялася, што я “прынясу ў падоле” і не паступлю ў інстытут. Я яе пабойвалася — і не хадзіла на гулі.

Ці хлусіла я, калі была дзіцем?.. У маленстве я любіла перабольшыць. Хваліла сваю працу, “упрыгожвала” яе вынікі. І цяпер, бывае, не ўтрымаюся. Але хлусьнёй гэта не лічу. Мне ня трэ было хлусіць. У мяне была добрая, любая сям’я. Тата, мама, трое дзяцей. Калі паступіла і атрымала першую стыпэндыю, то палічыла, што ў мяне процьма грошай і купіла падарункі. Маме сукенку, тату, бабулі, сястры абноўкі, гасьцінцы. Праз тыдзень стыпэндыя скончылася, і я не заплаціла ў краме за сасіскі: не хапіла грошай. Я вынесла іх з крамы, іду і чакаю, калі мяне схопяць і зганьбяць. Са мною быў мой будучы муж. Пытаецца: ты заплаціла за сасіскі? А я слова сказаць не магу. Потым мне тыя сасіскі ўсё адно ў горла не палезьлі. Гэта быў урок: не ўкрадзі. Я запомніла яго на ўсё жыцьцё.

Пра грошы гаворкі ніколі не вялося, у нас іх заўсёды было няшмат, асабліва пасьля таго як набылі дом у Любані. Мой мілы, дарагі тата заўсёды вылучаў нейкія пляны ўзбагачэньня: то трусоў разьвядзе, то нутрый, і ўсё ў яго неяк не выходзіла. Мама глядзела на гэта скептычна. Калі ж тата выйшаў на пэнсію, ён стаў вырошчваць ружы і аказаўся цудоўным садоўнікам. Наш дом патанае ў найпрыгажэйшых кветках найлепшых сартоў, і да таты прыходзяць людзі — на 1 верасьня, на вясельле. Ён прадае кветкі. Багатым ня стаў, а свае ружы любіць моцна. А я люблю езьдзіць у свой квітнелы дом.

Шкада, што я ня ведаю гісторыі свайго роду: у нас на Любаншчыне і Случчыне моцна пагарэлі архівы. Затое ведаю, якія добрыя людзі мае дзяды і бацькі.