2–2002
» да Зьместу «

Нашы дзеткі
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

Сяргей Жадан
   
 

---

Гісторыя культуры пачатку стагодзьдзя

Ты шчэ сёньня адпішаш, датыкаючыся цёплых літар,
перабіраючы іх у цямрэчы, блытаючы галосныя й зычныя,
як друкарка ў старой варшаўскай канторы.
Цяжкія соты пісьма
ўжо цямнеюць тым золатам, зь якога сочыцца мова.
Ты пішы, адно не спыняйся,
прадрукоўвай пустот беліню, пратоптвай нямы чарнасьлед.
Ніхто ня вернецца з доўгіх начных блуканьняў,
і забытыя ўсімі смаўжы будуць гінуць у мокрай траве.

У белых сьнягах, бы ў сурвэтках, ляжыць Цэнтральная Эўропа.
Я верыў заўсёды лянівай цыганскай плястычнасьці,
бо ня кожнаму выпадае такі зацяганы шэлег.
Калі б ты паглядзела ў іх пашпарты,
што заносяць гарчыцаю ды шафранам,
калі б ты пачула іх разьбітыя акардэоны,
што патыхаюць скураю ды арабскімі спэцыямі, —
яны кажуць, што, калі ты ідзеш — куды б ты ні ехала, —
ты адно аддаляешся й ніколі ня будзеш бліжэй, чым ты ёсьць;
калі моўкнуць сьпевы старых грамафонаў,
зь іх выцякае змазка,
нібы тамат з прабітых бляшанак
з-пад супу.

Не за тымі дзьвярамі, не ў гарадох, прапаленых сонцам,
разрываецца кожнага ранку спрацаванае сэрца эпохі.
Час насамрэч мінае, але ж ён мінае так блізка, што ты,
прыглядзеўшыся, распазнаеш сьцяжэласьць яго валокнаў,
паўтараючы шэптам пачутыя ад яго сказы,
быццам хочаш, каб потым, калісьці, пазнаўшы твой голас,
можна было сказаць:
так паўставала эпоха,
так яна разварочвалася — цяжка, як бамбавоз,
пакідаючы згаслыя сонцы й перагружаныя камутатары,
разганяючы з плаўняў дзікія качкі,
што, разьлятаючыся, перакрыкваюць
грузчыкаў,
Бога,
баржы.

Выбіраючы курс навучаньня, між іншымі рэчамі
ты даведацца мусіла б —
на самой справе культура пачатку стагодзьдзя
ўжо адціснута венамі на тваёй маруднай руцэ,
укарэнена ў згінах тваіх тугіх валасоў,
абы-як перахопленых на вятры,
разьвеяных над пальцамі,
як струмені цёплай вады над рукамыйнікам,
як гліняныя каляровыя пацеркі над попельніцамі і кубкамі,
як асеньняе доўгае неба
над кукурузным полем.

Прадажныя паэты 60-х

Прадажныя паэты 60-х мусілі б цешыцца,
што ўсё скончылася так удала:
бо столькі было небясьпек,
а бач ты — выжылі, вярнулі крэдыты,
хіба што будуць смылець баявыя раны
падчас цыклёнаў,
нібы падчас месячніцы.

Прадажныя паэты 60-х возяць з сабою
вялікія валізы з жоўтае штучнае скуры;
спыняючыся ў гатэлях,
яны прытрымліваюць слухаўку плячом, нібы скрыпку,
а на іхных валізах стракацяць наклейкі рэклямы.
Віетконг, дзяўчынка, гэта й ёсьць нашае калектыўнае
                                                       падсьвядомае.
Што табе да мяне? — лёгка выкінеш скамечаную візытоўку.
Адною візай у пашпарце болей,
адною меней.

Некалі на засьнежаным аэрадроме
некаму зь іх прыгадаюцца ўсе іх лекцыі,
бэрлінскае радыё і масты церазь Віслу.
“Добра, — падумае ён, — добра,
гэта былі неблагія часы — нашыя прадажныя 60-я,
дарма што пасьля ў галаве
суцэльная пэдэрастыя і сацыял-дэмакратыя.
Нас вяла за сабою любоў,
любоў вырывала нам глянды,
як вырываюць слухаўкі з вулічных тэлефонаў.
Паэзія пішацца горлам,
ды гэтае горла безнадзейна застуджана”.

Паводле ўсіх законаў літаратуры,
паводле кожнай умовы ў падпісаных імі кантрактах,
яны напраўду змагаліся за свабоду,
а свабода, як ведама, вымагае,
каб за яе час ад часу змагаліся
ў акопах, лясох
і на бачынах незалежнай прэсы.

Гаворачы тут пра паэзію,
згадайма ўсіх тых, хто застаўся
на бруку і пляжах старых-добрых 60-х,
усіх, хто ня здолеў прайсьці да канца курсу рэабілітацыі
й над кім і цяпер праплываюць аблокі,
сваёю структурай падобныя да амэрыканскіх вэрлібраў;
згадайма ўсіх іх, бо тое, што вы называеце часам,
здаецца звычайнай разьніцай,
дзе выпускаюць кішкі — проста таму,
што гэта павінны рабіць менавіта тут;
і выжываюць па гэтым
хіба што прадажныя паэты
зь лёгкімі — разарванымі
ад любові.

Сэрба-харвацкая

Юная сэрбка пераходзіць вуліцу,
праходзіць
паўз асеньні базар з паразьвешаным сям-там таварам,
заўважае, што гэтай восеньню золата шмат у гародніне
                                                       і хусьцінах —
вунь яго колькі ў цёплай цыбулі;
шмат сьвятла ў рэстаранах,
дзе на сьценах вісяць
партрэты цэсара.

Цяпло гэтай восені, яно кранаецца і цябе,
і гэтая юная жанчына нешта шукае ў сваім заплечніку,
выкладае на стол то слухаўку, то аловак;
будзе табе зіма,
будуць табе і сьненьні,
але неба цяжэе штовосені
й хітры д’ябал
хапае сабе грэшнікаў,
як грубыя фінікі
з каляровых упаковак.

Корсткія славянскія сынтагмы;
яна апавядае, як купляла канвэрты ў тытунёвай крамцы,
як зайшла ў падземку
і галубы, зьлятаючы, біліся аб яе, нібы аб дождж;
калі верыць яе словам, ніхто не заўважае, як заходзіць сонца,
заўважаюць толькі, што ейныя скулы
трохі цямнеюць.

Паспрабуй цяпер растлумач ёй,
што гэтыя восеньскія гадзіньнікі,
калі іх не сабраць у час,
проста перасьпяваюць і пырскаюць
на адзежу й далоні сокам,
на які потым зьлятаюцца восы
й прабіваюць джаламі тваю скуру —
ажно да самога сэрца.

Прыбіральніцы калідораў

Павольна шкрабуць падлогу, як палубу,
старыя прыбіральніцы калідораў;
ты чуеш іхныя галасы на сходах —
яны баязьліва праходзяць паўзь сьцены,
доўгімі крукамі вылоўліваюць з вады
вадзяных пацукоў і горкія сьненьні.

Пакоі вакол перапоўненыя сутоньнем,
як крэйсэры вугалем;
прыбіральніцы калідораў
вышкрабаюць луску вострымі нажамі,
заганяюць цыганскія голкі ў ранішняе сонца;
канчаецца восень — і неба
такое цёмнае, быццам бы нехта паскідваў да купы
адцятыя курыныя галовы
і чорныя ружы.

Адмыўшы ўсю кроў,
яны зьбіраюцца на вакзалах, п’юць падагрэтае віно
й гавораць пра тое,
што рыба блукае ў Дунаі
й ня можа выйсьці на плыткаводзьдзе
без начных ліхтароў
з караблёў,
без галасоў зь берагу,
без тунэляў і лазаў
у яе чортавым лёдзе.

Польскі рок

Засынаючы, яна прыгадала раку —
недзе ў лагчынах сну, дзе яна забывалася ягоны твар,
халоднае рэчышча сьвяцілася зь сярэдзіны бронзай,
хоць плынь засыпала сьнегам;
пасьля выпаўзалі з туману старыя пасьляваенныя лякаматывы
й выходзілі рабочыя ў сініх джынсавых камбінэзонах.

Мы апынуліся па розныя бакі зімы,
і дыктарскі голас, злоўлены ў выпадковай таксоўцы,
яшчэ нагадае табе
васьмідзясятыя гады й радыё,
напоўненае польскім рокам;
рок-н-рол, які слухалі мэханікі ў чыгуначным дэпо,
рок-н-рол, які пералятаў цераз Карпаты,
праточваючыся праз паветра недзе на Раве-Рускай;
наш край не настолькі вялікі, каб у ім разьмінуцца,
наша паветра не такое бясконцае,
каб слухаць розную музыку.

Я думаю, што, калі б існавала прамая сувязь з Богам,
яна б адбывалася менавіта з дапамогаю
гэтых цёплых брунатных канвэртаў
з кружэлкамі польскага року,
з тонкімі драпінамі ад божых пазногцяў
на чорных палёх;
ты можаш пабачыць яго вінілавую скуру,
ты можаш адчуць яго клубнічную кроў,
змываючы пыл і
праціраючы дарожкі
губкаю з воцатам.

Спалоханыя ветрам птушкі,
супакоіўшыся, займаюць свае месцы
ў прамежках паміж ударамі яе сэрца,
ня ведаючы, што яна бачыць у сваім сьне,
пра каго яна забывае сярод сухога рэчышча;
вось яе жыцьцёвы груз — радзімкі на скуры і
праязныя білеты ў кішэнях курткі;

вось зіма перакоціцца з сопкі на сопку
і прыйдзе гарачая пара,
калі зь зямлі павырастае столькі розных рэчаў,
ажно паветра змушана будзе прыўзьняцца крыху вышэй,
каб не чапляць гэтых доўгіх высокіх сьцяблін,
што растуць ніадкуль і цягнуцца ў нікуды
якраз пад яе акном.

Пераклаў з украінскай Андрэй Хадановіч

Юры Андруховіч

Жадан

Сяргей Жадан паходзіць з найусходнейшай, якая толькі ёсьць, Украіны. Жыхары тых ускраін, дагэтуль карыстаючыся нявызначанасьцю ды яўнай праблематычнасьцю дзяржаўнай мяжы, у значнай сваёй частцы займаюцца чымсьці накшталт кантрабанды. Робячы зацяжныя рэйды ў глыбіні Эўразіі, яны не заўсёды ўсьведамляюць сябе вандроўнікамі ў чужой краіне: ляндшафты, мова й спосабы выжываньня нічым не адрозьніваюцца ад іхных. Толькі існаваньне мытняў і патайных дарог прымушае памятаць пра новую геапалітычную рэальнасьць. Загадкавага ў гэтым нічога няма. Загадкавым ёсьць зьяўленьне сярод іх Жадана.

Адкуль ён, чорт яго бяры, узяўся, гэты літаратурны гаўрош, герой пралетарскага маньерызму, дзіця індустрыяльных падзямельляў ды постсавецкага пастпанку?

Адкуль прыходзяць паэты, асабліва ў нашай брутальнай краіне, дзе бездань паміж імі ды астатнім народам робіцца проста-такі экзыстэнцыйнаю? Адкуль бярэцца гэтая патрэба — гаварыць ненармальнымі вершамі там, дзе ўжо ніхто ня чуе нават звычайнай мовы?

Я магу дапусьціць толькі адно: нехта, магчыма, зь неба ткнуў пярстом кудысьці ў напрамку раённага цэнтру Старабельск і сказаў: “Ты, малец!” А далей усё адбывалася нібы й самапасам — харкаўскае сілавое поле, энэргетыка мёртвых паэтаў, блюзьнерства, каханьне, алькаголь, шуканьне дакладнае рыфмы. І — паэзія, гэтая прыгожая жэстыкуляцыя, гэтае жорсткае мужчынскае маўленьне без аніводнага смаркача — вершы роспачы, што самі ёсьць радасьцю, вершы безнадзейнасьці, што самі ёсьць надзеяй.

Пераклад з украінскай