1–2003
» да Зьместу «

Расейскае пытаньне
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

гісторыі

Наталка Бабіна
   
Словы, якіх я чакаю
 Берасьцейскія апавяданьні

---

1. Дзе тут Руская вуліца?

Усё чымсьці вяртаецца. Ты жывеш — і жыцьцё вяртаецца сьмерцю. Права валодаць вяртаецца абавязкам слухаць бясконцыя скаргі.

У мяне дзьве вёскі — Страдчэ ды Кастамалоты, і кожны раз, кожны раз трэба разьбіраць скаргі.

Цёмна ў лістападзе. Цёмна раніцай, цёмна ўдзень, а як ужо цёмна ноччу… Такой самай парой памёр бацька. Колькі ж часу прайшло? Ну так, тры гады. Ён так і не прыйшоў у змыслы: у бяспамяцтве сарваў з раны павязку, і кроў, што ўжо была запяклася, ізноў пабегла цурком. А брат памёр яшчэ раней. Нечакана для ўсіх. Я зрабілася спадкаемніцай.

Я атрымала спадчыну — мне пашанцавала. Але ж я і падвоіла яе. Так, я скнара. У мяне няма такіх боцікаў, карункаў і футраў, як у Копцевых дзяўчат, я не замаўляю дарагіх кніг ды іконаў, як войтава пані. Я нават пашкадавала грошай на мілоснае зельле, калі хацела прывярнуць да сябе Бартлуша. Ну і што? Нашу свае сукні і чобаты па пятнаццаць гадоў, ня трачу грошай на хну і ружовае масла — але ж і Бартлуш мой.

“Вы, пані, уваходзіце ў пару росквіту і сьпеласьці”, — казаў мне пазаўчора вялебны айцец Васіль аксамітным голасам, але ятку на рынку я яму не аддала. Хай Госпад Бог выбачае, грошы мне патрэбныя ня менш, чым яму.

Дый хітраваў бацюшка. Які тут росквіт! Часам адчуваю сябе зусім зьнясіленай і старой. Зубы хістаюцца ў дзяснах, а пазаўчора выпалі два кутнія. Што дзень, то мацней пячэ ў грудзёх... Дый ніколі не была я прыгажуняй: бацька лічыў, што я “не ў пароду” — беласкурая, з тонкімі губамі, носам з гарбінкай і сівымі вачыма.

У кутняй вежы на самым версе засьвяціўся агеньчык. Так дамоўлена. Бартлуш — афіцэр, вартуе замак, а для мяне запальвае паходню. І праз акно я бачу са сваёй пасьцелі агеньчык — адзіны агеньчык у сьвеце аж да раніцы, пакуль не прыкоціцца ў горад досьвітак, пакуль не заваладарыць над Бугам гейнал, пакуль не паўцякаюць у свае цёмныя норы чарты, пакуль не зашамаціць сухая асака на балотах пад сьветлым ветрам раніцы, пакуль новы дзень ня прыйдзе ў славе, у зьзяньні халоднай зары… А пакуль ноч, і ў пакойчыку на самым версе вежы цёплы агонь асьвятляе аблічча Бартлуша: белыя валасы, карункавы каўнер, чорныя буфы рукавоў...

Як ён там дае рады з вартавымі, Бог ведае: “Іх бін, дас іст…” Я яго калі разумею, калі не. Знайшоў сабе кватэру не сярод сваіх на Нямецкай, не ў трывалых камяніцах на Замкавай або Прыёрскай, не сярод прасторных новых садоў на Налозках або Пясках, а на ўскраіне, на далёкай Рускай вуліцы. Але, праўда, там таньней. Там мы і сустрэліся. Бо я таксама хаджу на Рускую — купляю імберац ды перац без нацэнкі магістрату. Гандляры з Рускай бяруць і швайдніцкія паўгрошы, абы ніхто ня бачыў. У Бартлуша швайдніца ёсьць. Наагул, такіх дзіўных манэт, як у яго, у Берасьці няма, мусіць, ні ў кога. Папаезьдзіў па сьвеце, няма што й казаць. Калі ён упершыню прыйшоў у нашу ятку ды выклаў сваё срэбра, мой Начко нават ня здолеў выбраць ніводнай манэты — усе яны былі яму незнаёмыя. Выправіў немца на Гнілую да жыдоў, каб каторы памяняў яму грошы...

Звычайна Бартлуш сыходзіць, калі яшчэ цёмна.

Ля люстра гарыць каганец, Бартлуш стаіць у белай кашулі. Колькі разоў так было? З маёй пасьцелі відаць, як ён бярэ ў руку шаблю, спрабуе вастрыню. Каменная падлога халодная, але ён на гэта не зважае, спакойна стаіць босы, як на цёплай зямлі.

Кашуля кароткая, і я бачу, як стройныя моцныя ногі пакрываюцца гусінай скурай. Стройныя моцныя ногі. Нешта сьціскае мне горла. Шабля. Цёплыя моцныя ногі, валаскі стаюць стырма ад холаду. Ён не памрэ сваёй сьмерцю. Бацька не памёр сваёй сьмерцю. І муж мой таксама. Ніхто ў нашых краёх не памірае сваёй сьмерцю, толькі наглай... Я заўсёды сама праводжу Бартлуша і засоўваю дзьверы.

І сёньня ў доме халодна. Холад залазіць пад пярыну, я падціскаю яе пад сына, які сьпіць побач. Адразу пасьля гейналу Раіна прыходзіць распальваць грубку. Яна асьцярожна, каб не пабудзіць нас, апускае на падлогу бярэмя дроў. Але я ня сплю. Разгараецца агеньчык, сьвятлее за замерзлым акном, я ўжо бачу пару ад свайго дыханьня. Пачынаецца бразгат на кухні. Зараз трошкі пацяплее — і я ўстану, падыму і апрану сына, мы сыдзем уніз.

Нітачкі на зрэбным каптанчыку Ляўка, да панчошак прыстала гліна... Такія дні, як сёньня, не канчаюцца дабром — дні, калі я бачу ўсё настолькі падрабязна, што ня бачу нічога цэлым. Трэска на падлозе, камяк бруду, вышчарбленая цагліна, крыжык, выпалены сьвечкай над акном, — сьвет распадаецца ў вачох... Трэба выпіць сьвячонай вады з Пачаева, трэба мацней абняць сына. Нельга гэтаму паддавацца, у мяне многа спраў. Ляўко варушыцца і расплюшчвае ясныя вочкі.

На сьняданак, як звычайна, — ячная каша і невялічкі сом. Рыба паруе на дошцы. Бяру сабе і сыну найлепшы кавалак, і Раіна адносіць дошку на другі стол, дзе сьнедае прыслуга. Сабе яна налівае юшкі. У Берасьці самоў любяць, але мне гэтая рыбіна тхне балотам, і дзеля мяне Раіна ноч вымочвае яе ў воцаце. Я кармлю Ляўка рыбай, вымаю костачкі. А кашу ён вельмі прыгожа есьць сам — трымае лыжку жменяй.

Сёньня мне трэба дзе-куды праехацца. Для ўсіх — у вёскі. Адна толькі Раіна ведае, куды, і чаму я паеду адна, без фурмана.

Раіна наагул шмат пра мяне ведае — як і я пра яе. Вялебны айцец Васіль, калі зразумеў, што грошай я яму ня дам, пачаў быў: “У вашым доме жыве гэтая распусьніца, з пазашлюбным — гэта ні для кога не таямніца — дзіцем. Як вы можаце такое трываць?..” — “Глядзіце лепш за сваімі папамі, ойча! А то каторы зь іх не адну жану мае, але і дзьве, і тры. Вось што сапраўды ні для кога не таямніца!” Айцец Васіль надзьмуўся, як рапуха, і хутка сышоў. Цяпер вораг. Знайшоўся мне –– вораг! Я апранаюся, сядаю ў вазок і бяру лейцы. Раіна хрысьціць мяне ў дарогу. Ляўко зь ейнай Пяланькай б’юць лёд на калюжах. Ён нават не аглядаецца, калі мама выяжджае за вароты.

А што адна, дык нічога, ня страшна. Гэта пазьней, бліжэй да Калядаў, пацягнуцца па дарогах галодныя, з апухлымі дзецьмі, з памарожанымі тварамі, са скаргамі і енкамі... Тады без фурмана нікуды. А пакуль на дарогах пуста. Але ж весела будзе, калі сёньня выпадзе сьнег. Як я тады дабяруся назад?

Маразы добра высушылі зямлю, на вуліцах і нават на рынкавым пляцы няма бруду. У месьце віруе гандаль. І людзі, і чарты сьпяшаюцца сюды па зыск, нават калі ёсьць рызыка замест зыску атрымаць сьмерць.

Ля ратушы перад маім вазком вуліцу пераходзіць войтава. Ледзьве хітае галавой у адказ на мой паклон. Старая галагузая курыца! Я ведаю, што яна пра мяне кажа за вочы. Ня знаю яшчэ як і калі, але ж я ёй аддзячу.

Праз рынак, куды толькі сыходзяцца купцы, паўзь Мікалаеўскую царкву, пад Замкам я выяжджаю зь места. Трохі затрымалася на мосьце, дзе бяруць мыта з вазоў, што рыпяць у горад. За мостам ізноў давялося тпрукнуць — насустрач ішлі хаўтуры. Хаваюць пана Копця. З Валынкі яго вязуць у Сімяонаўскі манастыр. Немалыя грошы ахвяраваў ён манахам на шпіталь за тое, каб яго і ягоных нашчадкаў хавалі ў сутарэньнях царквы. За таўшчэзнымі непарушнымі сьценамі ў каменных трунах пад вечныя малітвы дачакаюцца памерлыя Копці сурмаў страшнага Суду. Раіна кажа, што сустрэць хаўтуры — добрая прыкмета, а маці заўсёды баіла: гэта дрэнна, асабліва калі выпраўляешся ў дарогу. Каму верыць?

Скончыўся горад, за Валынкай дарога матлянулася да Буга і пабегла абалоньню. Хоць я і цёпла апранутая, але ўсё адно прабірае холадам, асабліва па нагах. Пальцы наагул зьмерзьлі, я варушу імі, пастукваю чобатам у чобат.

Можа, не найлепшы дзень я выбрала, але ехаць мусова. Справа ў тым, што я гандлюю півам. Не я сама, вядома, а стары Начко ў маёй ятцы на рынку прадае піва, якое варыць Раіна. Дазволу рады на гэта ня маю. Калі паны радцы мяне прыловяць, дадуць штрафу. Але пакуль не прылавілі, і гаршчок зь пенязямі, паўграшамі, шэлегамі і грашамі, поўны, як вока, стаіць пад нагамі. Ёсьць у ім трохі і буйной манэты. Накрыўка ягоная шчыльна абмазаная воскам, каб не зацякла вада. Пакуль шафары не пацягліся ад дзьвярэй да дзьвярэй па падаткі, я хачу адвезьці ды закапаць “піўныя” грошы пад адной такой прыкметнай хваінай. Яна расьце на пагорку, куды не даходзіць вада ў паводку, не пры дарозе, але й ня ў лесе, і, самае галоўнае, пад яе каранямі ўтварылася нара, куды лёгка можна схаваць гаршчок. Калі закрыць гальлём ды ігліцай — і знаку не застанецца. Хай ляжыць тут, гэта надзейней, чым трымаць у доме. Увесну забяру.

Ружовы межавы камень Вуцявага лесу. Тут. Я прывязваю коней да вольхі. Нідзе нікога. Толькі хвоі шумяць над галавой. На ўстылай зямлі, на моху не застаецца сьлядоў. Раптам сэрца маё абмірае: з-за альшыны выглядае белая жанчына ў высокай намітцы, а на плячы ў яе каса... Але не, гэта толькі гульня халоднага сонца і ценю. Яшчэ раз пільна агледзеўшыся, хаваю гаршчок у нару, закладаю яе гальлём і вяртаюся да коней. Усё, справа зробленая.

Ці не заехаць цяпер у Страдчэ? Паўдарогі ж ужо праехала. Пабачу, што там і як, — лішні раз не зашкодзіць. Ці абмалацілі, як загадала, маё жыта?

Ля страдэцкай царквы — натоўп людзей. Няўжо зноў?! А, халера! От ужо колькі гадоў няма мне спакою, бо ў Кастамалотах служыць дзейны і разумны ўніят Ігнат Гогаль, а ў страдэцкай царкве — такі ж разумны і дзейны схізматык Восіп Балабан. А вёскі — цераз Буг гадзіна хады. І б’юцца, б’юцца бясконца, навяртаюць адзін аднаго ў правільную веру. На тамтыя Гогаты кастамалоцкія так пабілі страдэцкіх, што адзін памёр (а быў здатны работнік). А страдэцкія на Івана загналі кастамалоцкіх у млын і падсеклі палі. Дык сьцены паваліліся, і млынарскі струмант пабіўся. Усё на мяне, на мае грошы растрата. Колькі разоў папярэджвала, каб сьціхлі ўжо, — але зноў за сваё! Ну ж, чакайце!

Мяне заўважылі: мужыкі, якія з кіямі ў руках стаялі дзьвюма чорнымі кучамі, паздымалі шапкі і ўкленчылі, а папы засьпяшаліся насустрач.

— Міласьцівая пані, — завёў Балабан, — абарані верных ад напасьці і гвалту...

Кароткай сваёй пугай сьцебанула я, саскокваючы з фурманкі, і Балабана, і Гогаля. Гэта ў мяне ад бацькі — калі што не па-мойму, я шалею ўмомант.

— Я цябе абараню! Я ня буду глядзець, хто тут уваскрослы Налівайка, а хто па паводзінах купец!

Пуга лётала ўва ўсе бакі. Папы кінуліся прэч, а за імі і мужыкі.

— Вы ў мяне навучыцеся маліцца, я вам дам і сымбаль, і догматы!

Мужыкі беглі хавацца. Гогаль пырснуў у кусты, а Балабан, не азіраючыся, подбегам — за плот. Страдэцкі стараста Яраш, добра ведаючы, што я хутка супакойваюся, туляўся воддаль, не ўцякаючы, але й не падыходзячы бліжэй. Ягоныя босыя ногі пачырванелі, а валасы, пастрыжаныя ў скобку, раскудлаціліся. Нос ён падціраў шапкай.

— Яраш, гад халерны! Цэрквы дзеліце? А жыта, што на тым тыдні трэ везьці будзе, змалацілі?

— Усё, пані, змалацілі, заўтра павязём. Жыта ўсё ў сьвірне, як сьляза, чыстае! Не сварыся!

— Ня вартыя міласьцівай пані такія паводзіны! Недаравальна падымаць руку на слугу Божага, у прысутнасьці паствы тым больш. Я буду скардзіцца ў суд! — вылез з-за плоту Балабан, бачачы, што справа суцішылася.

— Хоць каралю! А калі яшчэ раз збунтуеш сяло, прыеду з вартай, зьдзяру зь цябе порткі і такіх кіёў дам, што дупа запухне! Помні гэта!

* * *

Забавілася я ў Страдчы. Задурылі галаву вучоныя папы. Калі сядала ў фурманку, сонца ўжо стаяла над самым лесам. Яраш насылаўся быў ехаць са мной, але я адмовілася. І неўзабаве пашкадавала. Чырвоны пас за Бугам згасаў. Цемра падымалася ад зямлі да сіне-зялёнага неба хутчэй, чым беглі стомленыя за дзень коні, белы месяц наліўся золатам, а холад упаў такі, што я ўжо не адчувала пальцаў ні на руках, ні на нагах. Вострыя зоркі замільгалі над сьветам. Зьнямелымі рукамі я ледзь трымала лейцы.

Месяцовае сьвятло заліло дарогу, цень, густы, як пустата, хаваўся пад дрэвамі. Калі да Валынкі было зусім блізка, коні раптам сталі. Не выпускаючы лейцаў з рук, я прыўзьнялася. На ўзбочыне ляжаў чалавек. Здаецца, наш шафар Марцін. Здаецца, мёртвы. Мне падалося, што на шэрым паўкаптане Марціна я бачу чорныя плямы крыві. Зьлезьці паглядзець, мо жывы яшчэ? Але коні неспакойныя, хрыпяць, ірвуцца.

Марцін нібыта варухнуўся... Мы зь ім страшна пацапаліся летась: я не хацела плаціць падатку. Занятак у шафараў такі, што сварацца яны з усімі і ўсе зь імі... Дазьбіраўся. Пэўна, вяртаўся з падаткамі з Жукоў. Цяпер, у галодныя гады, ні за шэлег зарэжуць... А мо забойца не пасьпеў уцячы і цікуе мяне? Сэрца маё захаланула. І тут раптам ля дарогі, па левую руку, завыў воўк.

Коні рвануліся так, што я павалілася на лаву. Жах сьмерці гнаў іх. Выцьцё пачулася яшчэ і справа, і трохі наперадзе, і зьлева. Здавалася, ваўкі вылі па ўсім лесе пад кожным дрэвам. Раптам усё змоўкла. Я ведала, што гэта азначае: зараз зграя нападзе. Шэрыя камякі з вогненнымі вачыма і вострымі ікламі аблепяць коней... З маёй пугай ды сякеркай мне зь імі ня справіцца. Памерці, адчуваючы, як іклы рвуць тваё мяса!.. Загінуць, так і не пасьпеўшы дазнацца, навошта жыла і грашыла, так і не зразумеўшы, для чаго Бог дае жыцьцё і чаму яго забірае! Страх спляжыў мой розум, і сіла пакінула мяне.

— Там, там для вас пажыва! Там ляжыць чалавек! — закрычала я, тыцкаючы рукой назад. — Туды бяжыце, не чапайце нас! Туды, там ежа!..

Крык прапаў у цемрадзі. Выратаваць мяне мог толькі цуд. Коні ляцелі. Я зноў закрычала. Грукат капытоў, мой крык, маё рыданьне ды ваўкі на залітай начным сьвятлом дарозе.

2. Дождж у маі

Гэта мы. Сьветка Харчанка, Ленка Храмчанка і я, Жэнька Каршалюк, — неразводная тройца з 11-й “А”. Білеты мы купілі загадзя. А маглі б не купляць, Алег правёў бы нас і так. Але ж ён ня ведаў, што будзе тут дзяжурыць. І вось, за дваццаць хвілінаў да канцэрту, мы дысцыплінавана селі на свае месцы. Ленка, вядома, пасярэдзіне — яна ў нас лідэрка, усё самае лепшае — ёй. Алег, стоячы ў праходзе, незаўважна для астатніх пасьміхаецца Ленцы. Яна прыгожая. На ейным тле губляецца нават вельмі сымпатычненькая Сьветка, а што ўжо пра мяне казаць з маім гарбатым носам і вуснамі, бы шчыліна ў паштовай скрыні.

Андрэй Каршалюк, які сёньня выступае, мой далёкі сваяк. Дзяды нашыя спалі на адным запечку, бацькі гулялі ў бэрыка на адной вуліцы, а я толькі зрэдку бачыла стрыечнага брата па тэлевізары. Але я лепш заб’юся, чым распавяду сяброўкам пра гэтае сваяцтва. Ленка пачне распытваць, зьдзіўляцца, пацягне за кулісы знаёміцца, запросіць яго да нас у школу...

— Добры дзень, дарагія землякі, — сьпявак старанна вымаўляў загадзя вывучаныя беларускія словы, падкрэсьліваючы сваю асаблівую блізкасьць да публікі ў залі. — Я вельмі рады сьпяваць сёньня для вас у сваім родным горадзе...

Ён ужо сярэдняга веку. Калі быў маладзейшы, казаў: “Не спрашивайте меня о Бресте. Родным городом для меня стал Ленинград, и я считаю себя ленинградцем. С Брестом меня ничего не связывает”.

Сьпявак працаваў. Ён перайшоў на звыклую расейскую, жартаваў, расказаў колькі гісторыяў са свайго жыцьця ў Пяцербургу і Стакгольме, сьпяваў сваім і не сваім голасам, граў на піяніне. Пот ліўся зь яго ручаямі. Заля раз-пораз выбухала аплядысмэнтамі. Зрабілася душна.

Час ад часу ён не трапляў на верхнія ноты, але гэта яму даравалі:

Оглянуться нельзя, чтоб увидеть свой след…
И зовет меня город, которого нет…

Артыст — праваднік магічных гукаў. Вось чаму нават у нехлямяжых музыкаў натоўпы закаханых прыхільніц. Любяць не артыстаў, а магічныя гукі ў іх... Сьпявак закахаў у сябе залю. Але мне нешта перашкаджала паддацца гэтай магіі. Можа, голас крыві?

Сьціхлі авацыі, мы выйшлі на ганак. На захадзе гадавалася (цьфу-цьфу, каб не сурочыць) доўгачаканая хмара. Алег павёз нас дадому на патрульнай машыне. На новым мосьце мы павярнулі за Мухавец. Шырокая дарога бяжыць тут між пустак, гораў намытага з ракі пяску і хмызоў, дзе бегаюць фазаны; агні гораду адбіваюцца ў люстры ракі. Да мытні стаіць чарга. “Двое сутак стаяць”, — сказаў Алег. Ён разьбіраецца, бо часам там дзяжурыць. Ужо каля самай Валынкі Алег рэзка тармазнуў, і я далася лбом аб пярэдняе сядзеньне. Проста на шашы ляжала жанчына. П’яная. Брудная куртка, падрваныя чорныя панчохі. Яна спрабавала ўстаць, але з карачак ізноў валілася.

— Найлепшае, што для яе можна зрабіць, — пераехаць машынай, — сказала Ленка.

Мы прамаўчалі. Алег праз рацыю выклікаў патруль. Трэ было дачакаць, пакуль яны прыедуць.

Жанчына аціхла і не варушылася. Алег падняў торбачку, дастаў адтуль грошы, пералічыў і, памарудзіўшы, паклаў назад.

Да майго дому адтуль дзесяць хвілінаў хады, я разьвіталася і пайшла. Каб не трапляць у непрыемнае сьвятло фараў, спусьцілася з шашы на сьцяжынку ў дол. Над Валынкай плыў пах бэзу, але для вясновай ідыліі не ставала дажджу. Дажджы апошнім часам робяцца праблемай.

Бабуля чакала мяне, каб разам павячэраць. Калі бацькоў няма, мы не абцяжарваем сябе сэрвіроўкай. Патэльня са смалюхамі, міска капусты, дзьве лыжкі. Ямо з аднае патэльні, з аднае міскі. Калі я расказвала пра канцэрт, на вуліцы пачуўся ціхі шоргат, потым закапала са страхі.

— Дождж у маі? — спытала я. Бабуля ўсьміхнулася.

“Як дождж у маю, то агранома пах…ю”, — звычайная бабіна вясновая прымаўка. Маці заўсёды злуе, калі чуе. Маці выкладае расейскую літаратуру ў школе і лічыць, што сьвякроўка яе дыскрэдытуе. Апатэозам гэтай дыскрэдытацыі быў выпадак зь песенькай.

Піянэры мусілі запісваць успаміны вэтэранаў пра баявыя і працоўныя подзьвігі, дзеля чаго цягаліся па хатах. Хрумстаючы грушамі, яны з захапленьнем выслухалі бабіну гісторыю пра аканома з Жукоў. Замалада бабуля разам зь сяброўкамі наймалася туды палоць гуркі. Малады аканом раз пажартаваў быў зь дзяўчат, прапанаваўшы засьпяваць разам новую модную песеньку.

“Навучу вас, — казаў. — Вам тшэба толькі рэпэтоваць: “Я первша, я первша”, а сьпеваць буду я...

— Дэшчык пада, покрапуе... — павольна, напеўна зацягнуў ён.

— Я первша, я первша... — туравалі дурныя дзяўчаты.

— Хто мне в дупу поцалуе? — хутка скончыў падступны аканом.

— Я первша, я первша...”

Песенька мела посьпех, дарма што з часу яе стварэньня мінула шэсьцьдзесят гадоў. Дні са тры ў школе толькі і чулася: “Дэшчык пада, покрапуе...” — і маці казала, што адчувае сябе вельмі няёмка, бо ўсе, канечне, ведалі, адкуль пошасьць.

Маці вельмі пакутуе, што вымушаная жыць разам з бабуляй, такой неадукаванай і цынічнай. На свой дом грошай у бацькоў няма, мусіць, таму маці вырашыла ўзяць хоць бы дачу, каб быць там гаспадыняй... Цяпер яна з энтузіязмам рыецца на дзялцы, пад самым Вуцявым лесам.

Бабуля пагнала мяне спаць. Сама яна сьпіць не распранаючыся, і, як бы рана я ні прачнулася, у печы будзе ўжо выпалена, сьняданак звараны, а яе я засьпею з матыкай на гародзе.

Зрэдку зь іншага краю Валынкі да бабулі прыходзіць дзед Міхал. Да апошняга ён хадзіў зімой і летам у кірзавых чобатах, але цяпер перайшоў на паношаныя красоўкі ўнука. Мяне ён шчыра не заўважае, а да бабулі заляцаецца — намагаецца то абняць, то ўшчыкнуць. Стоячы пад яблыняй, бабуля сьмяецца і адводзіць яго руку локцем. Яшчэ нядаўна да іхных сходак далучалася Волька Лёндан, або Золота Мова, якая даносіла да нас навіны Бі-Бі-Сі, але летась яна памерла. Красоўкі дзеду дасталіся ад унука, які служыў па кантракце ў Чачэніі дый загінуў там. Але пахавалі яго не ў Расеі, дзе ён жыў, а тут, у нас. Дзед Міхал не зьмяняецца, колькі я яго памятаю. Адно што красоўкі зьявіліся...

Сёлета мы сканчаем школу. Што мне рабіць далей — хвалюе нават бабу. Яна раіць пайсьці туды, дзе вырабляюць кілбасу або тарты. Бацькі бачаць мяне ў нашым пэдунівэрсытэце імя Пушкіна або ў тэхнічным унівэрсытэце на факультэце водазабесьпячэньня й каналізацыі, бо туды лягчэй паступіць. Ленка паедзе ў Менск, а Сьветка хоча ў мэдвучэльню.

Чаго хачу я — ня ведаю. Зрэшты, таго самага хоча і Бог. Дык вось, з гэтай дачай была прыгода. Маці знайшла там скарб. Хоць які там скарб — ня золата, не дыямэнты, нічога каштоўнага. Гаршчок ляжаў проста ў зямлі, і, капаючы грады, маці растаўкла яго рыдлёўкай. Там былі старыя срэбныя манэты, некаторыя ўшчэнт сьцёртыя, на іншых добра бачныя вастраносыя профілі каралёў, крыжы, віньеткі, вершнікі. Маці здала скарб дзяржаве. Ёй заплацілі нешта, і яна пахвалілася ў інтэрвію “Вячэрняму Брэсту”, што патраціла гэтыя грошы на кнігі, патрэбныя ёй для заняткаў. Так і было. На дачы прыслалі мо роту салдатаў, якія пад кіраўніцтвам цывільнага тыпа ў акулярах зьдзерлі дзірван і перакапалі ўсё чыста, але нічога больш не знайшлі. Таму я была вельмі радая, што мне ўдалося своечасова схаваць ад усіх адзіную залатую манэту з гаршка. На ёй адціснуты ў поўны рост уладны чалавек з шабляй і ў кароне. Вельмі асьцярожна, каб ня даць ніякіх падставаў для падазрэньняў, па нумізматычным каталёзе ў бібліятэцы я спраўдзіла, што манэта мая завецца дукат, а рыцар з шабляй — кароль Жыгімонт III Ваза. Цяпер час ад часу я дастаю яе і разглядаю караля ды надпіс: 1592. Пра манэту ніхто ня ведае, нават Ленка са Сьветкай. Ня тое каб я ім не давярала, але...

Сьветка, мусіць, яе не ацаніла б, а Ленка, наадварот, падняла б непатрэбны лямант, нарабіла б розгаласу, і, так ці інакш, урэшце манэту ў мяне адабралі б. А дукат і кароль — гэта толькі маё. Калі я ўглядаюся ў залаты, што трапіў да мяне зь зямлі, мне часам здаецца, што нехта хоча мне нешта сказаць, я амаль чую нібыта шэпт, нібыта крык... Часам я нават разьбіраю словы, але тут ці за акном гагаюць гусі, або заглядае маці і кажа, што ў мяне ў пакоі засьмечана, або прыходзіць баба, совае мне ў рукі кошык з расадай капусты і загадвае зараз жа аднесьці Міхалу. І я, схаваўшы манэту, махаю на гусей, або пачынаю зьбіраць з падлогі паперкі, або прымаю з заўсёды перапэцканых зямлёй бабуліных рук кошык і паслухмяна брыду па Валынцы. Садзіць капусту самы час. Сьвет пасьля дажджу круціцца вакол мяне і, памахваючы кошыкам, я думаю, што наперадзе ляжыць цэлае жыцьцё, якое б яно ні было.

У каталёгу пазначаны і актуальны кошт манэтаў. Згодна зь ім, мой дукат каштуе дастаткова, каб аплаціць навучаньне ў адной з тых шматлікіх шарашкіных кантораў, якія даюць студыёзам “дыплём эўрапейскага ўзору”. Але я не прадам сваёй манэты. Я нашарую яе да яснага бліску, і, калі сонечныя — або, можа, месяцовыя — зайчыкі заскачуць па сьценах майго пакоя, кароль на рэвэрсе ажыве і павядзе доўгім носам, сто семдзесят сем камяніц гораду вытчуцца з паветра на месцы руін крэпасьці-героя і я нарэшце выразна пачую словы, што дагэтуль не магла разабраць. Словы, якіх я чакаю.