1–2003
» да Зьместу «

Расейскае пытаньне
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

водгукі

Вінцэнт Масіяш-Крывавячэрскі
   
Шоў я плошчаю аднойчы,
ды крывымі вечарамі…
 (казка-шоў з архетыпамі)

---

Вельмішаноўныя тыпы з ARCHE, хай будзе пахвалёная Вашая абложная праца на карысьць Бацькаўшчыны, жыве Крыўя, вітаю Вас.

Але ж адначасна маю крыўду вялікую на Вашаць. Рэч вось у чым.

Тыдні два пасьля таго, як я прачытаў у 3-м нумары ARCHE за 2003 г. верш Уладзімера Арлова “Мне прысьніўся Хадановіч”, гэтыя два маладзёны, бы Люцыпар з шайтанам, пачалі да мяне прыходзіць штоначы і шаптаць свае вар’яцкія рымы. Кажуць, пакуль не запішаш, не дамо спаць. Не раўнуючы Вашыя сябры ў “Нашай Ніве”: дык падпісвайся, а то прападзеш! Разладзіўся сон, тонус прапаў, усё нейкія паўявы трызьняцца.

А сёньня дык вось каляднае ігрышча прысьнілася. Стаю я бытта на нейкім шырокім пляцы, як бы ў Менску. А тут трыптых-шоў — Шоў я плошчаю аднойчы. Праваруч — Дубавец і Сокалаў-Воюш, леваруч — Хадановіч. Дубавец, рыхтык як у канцы 80-х, калі ўжо ладна бралася на адраджэньне, раве, як бы на лёгкім падпітку, свой чумацкі хіт “Валэ мае палавуя”, Сокалаў-Воюш ірве струны пад “Цок-цок, цок-цок — вершнікі на конях”. А Хадановіч, у рымскай позе ды пурпуровай тозе, паўляжыць, як у грэцкім сымпозыюме, на бел-чырвона-белым раялі з блакітна-жоўтай дэкай і рэцытуе нешта наўсуцэль шчырае ў атачэньні ўкраінскіх маладзіц, спрэс у блакітна-жоўтым. Вохці мне, гляджу: хто ў міні, хто ў бікіні — усё пры іх, хоць вады напіся. Тут жа і валы пры іх: у ёрмах, з дышлам — усё як мае быць. Адным словам, цоб-цабэ! А яны, значыцца, маладзіцы ды кабеты, да Хадановіча па аўтограф стаяць, як ён тое ў “Arche” расказваў. Яно добра, сабе думаю, тут ня толькі для выдавецтва прыбытак будзе... І ўсё так неяк ідзе гуртам, весела. Мне, старому, трохі і як бы штося, трохі ніякавата, але цікава...

А тут раптам скуль ні вазьміся — Уладзя Арлоў з бутлем чырвонага віна пад пахай. Па колеры не то рыоха, не то маладое бажале. А пры Валодзю нейкая не то мулатка, не то цыганка. Схапіла яго за бараду, раскярэчылася, не раўнуючы Лайма Вакуле, ды будзе гаварыць: “Ты дзе маю тальму са сьцеклярусам дзеў, падла? Але Барысаўне падараваў, няйначай, калі ў Каталёніі зь ёй у басэйне боўтаўся?” І гэта гавора чыста па-расейску, як у Максіма Горкага, а пішчыць не раўнуючы армянка. І тут неяк Уладзя зьніякавеў, бо віно ў бутлі неяк так афарбавалася, як вада ў каталёнскім басэйне пасьля Алы Барысаўны, і Вівальдзі зайграў... І Ўладзя зусім зьнік-прапаў, і валы ўжо як бы не валы, а гнілыя кабылы, як у Бадлера. І на гэтым грудзе мяса нейкі дзядзька сядзіць, зьнешне як бы Ханок ці Лучанок. А можа, Бадлер? Лысаваты, але чамусьці з вусамі. А леваруч ад яго — амаль зусім лысы і таксама з вусамі, як бы цыган. І вось гэты як бы цыган гэтаму як бы Лучанку нейкую праваслаўную кляйноту і букет кветак удэчыць хоча. У кветках цэтлік, а на ім напіс вялікімі літарамі па-француску, як у Брэхта для эфэкту ачужэньня: Les fleurs du mal. Гэты як бы Лучанок не ўпіраецца ды так чыста па-француску кажа: “Мэрсі, мсьё лё Прэзідан!” І кажа так акурат зь вялікай літары, рыхтык акадэмік Падлужны!

А тут і Дубавец схамянуўся, падлабуньваецца да прэзыдэнта (зь вялікай літары, канечне) ды й будзе гаварыць: “Я, спадар Прэзыдэнт, не за супрацоўніцтва, а за разумнае спаборніцтва з уладай. Можа, і мне б якую кляйнотку, а то ўсё Дударову ды Фінбэргу...” А тут Хадановіч з Воюшам неяк так, як бы анёлы з воблака, перад Дубаўцом апускаюцца ды шчэраць зубы: “Cяржук, ты ашукаўся: гэта ж Вэрлен. Ён жа таксама лысаваты і з вусамі!”

А тут раптам адкуль ні вазьміся — певень, ды як крыкне, а Дубавец як скікне ды дзікім мэтам зарагоча, як тая Багушэвічава каза паміж Кянам і Смургонямі (гэта, пэўна, з Дубаўца чорт выскачыў), і ўжо хоча на іх воблак-самаплаў ускочыць.

А Хадановіч так неяк абыякава Дубаўца з воблака-самаплава — таўхель! А сам далей так па-сяброўску сьлібізуе: “Ты імкні да Вострае Брамы, ды праз Прагу ляці-ляці...” — ды левым клубом Воюша — штурхель! І гэты разам з Дубаўцом пластуном долу паляцеў.

А Хадановіч сам на воблаку стаіць ды рэцытуе. А потым не раўнуючы вясёлка бел-чырвона-белая да адной з плоймы жоўта-блакітных нахіляецца ды прыцюцькваецца. А яна такая валавокая-валавокая, ані ня горш за Геру. А ён прыцюцькваецца да яе гэдак як бы няўласна па-аўтарску (гэта, маўляў, я і адначна ня я! Відаць, пра алімэнты думае...), а сам правым вокам так хітра на месьцічаў касавурыцца, што край пляцу стаяць. І, значыць, выводзіць так рэзыгнавана-рэзыгнавана: “Эх, пакласьці цябе на раяль бы...”. А тут іншыя, якім ён яшчэ свой напіс не паставіў, так жаласна-жаласна падводзяць: “І мяне, і мяне, і мяне...” Але Хадановіч, не раўнуючы Генадзь Пашкоў у апошнім цыкле вершаў, зьвяртаецца ўжо да прыцюцьканай абранкі ды адмаўленча-вызвольна туруе: “Традыцыйна ар’ента-ва-ны/ вазьму толькі з сабою цябе/ і згублюся з табой у тумане/ цоб-цабэ, цоб-цабэ, цоб-цабэ...” А жоўта-блакітная абранка ўжо клянецца бел-чырвона-беламу Хадановічу ў вернасьці ды цытуе ягоную перадапошнюю страфу з “Альбарутэнікі”: “падбіраць беларускія словы/ і крычаць іх адно табе/ зразумелыя да паловы/ і ня ўсім жыхарам эрбэ...”

І вось на Хадановіча, як ён ужо так зусім аглабельна за дышла трымаўся, накаціліся сьвежыя радочкі. І ён гэтыя радочкі-рымачкі разьвітальна, адным дыхам, у навакольле хрыплавата выгукнуў, як бы крумкач у Вольгі Бабковай: “Я паехаў у Кыів па словы!”. Маўляў, мяне тут ня тое што грамадзяне — палова паэтаў эрбэ не разумее. Я тут не раўнуючы Чайльд Гарольд пачуваюся...

А маёю рукою ў сьне як бы нехта водзіць. Дзе мая сьветлай праўды сіла дзелася? І радкі неяк так як бы ў мяне не з-пад сьціла, а з-пад коўдры — на каляндар, што над ложкам вісіць, — толькі шпок, шпок! Запісалася аж пяць слупкоў. Так зрабілася мне вусьцішна-вусьцішна. А потым тыя аматаркі аўтографаў загаласілі, як па ўміручаму, і ўсё чысьценька змоўкла, як у труне. А самі такою як бы хаўтурнай вяткаю, як бы ў вырай, пацягнуліся за арбою і падняліся клінам у паветра... А Хадановіч з гэнай аднэй у арбе паехаў...

Тут зноў як бы певень другі раз (ці, можа, ужо трэці?) пракукарэкаў, і я прачнуўся. Гляджу: на вялікім календары, што ў мяне над ложкам, чорным маркерам пяць слупкоў напісаныя. Неяк вусьцішна стала. У мяне дома маркера ніколі не было. Ды і рука не мая. Я ў вершах кожны радок зь вялікай літары пачынаю. А тут яшчэ глядзь я на стол — а там... маркер з аб’едзеным каўпачком, а пад сталом — тазік з вадой і пустая пляшка з-пад кагору, а на ёй цэтлік з чыста францускім напісам: Absinthe. От, думаю, мне яшчэ абсэнту не хапала — замятуць! Плюнуў цераз плячо ды кажу: “Згінь, прападзі, дух шатанскі!” І, дзякаваць Богу, усё прапала. А вершы засталіся.

Пытаюся ў жонкі, што б гэты сон мог значыць. Каб чаго дрэннага не было: гэтыя ж рымы на маім каляндары як той жыдоўскі мэнэтэкэль зьявіліся. Можа, будзе вайна ў Іраку ды нашых хлопцаў ваяваць за Хусэйна пашлюць? Яна кажа, супакойся, сёньня нядзеля, а ў нядзелю сны добрыя сьняцца і наўсуцэль спраўджваюцца. Думаю, сон неблагі. Утворыцца Балта-Чарнаморскі Зьвяз, з элемэнтамі веча (зважай: пляц, месьцічы, валы...), Зьвяз будзе прэзыдэнцкім прэдуратам — прэзыдэнт і прэзыдэнтка, адтуль і ад нас. Прэзыдэнцкае кіраваньне будзе моцна абрэзаным, абмежавана вечам: ты ж маракуй, усяго два дні да Абразаньня Гасподняга засталося. Першы супрэзыдэнт з нашага боку будзе мужчына, такой паставы, як Арлоў ці сам Хадановіч. Невыпадкова ж Хадановіч на бел-чырвона-белым раялі з блакітна-жоўтай дэкай, як на стальцы, транаваў-тураваў, не раўнуючы Кірыла Тураўскі. Але супрэзыдэнт будзе абавязкова творчай прафэсіі, як во ў чэхаў стаў Гавэл. І яшчэ ведаеш, кажа мне жонка, на Ўкраіне нечакана вялікай моцы набярэ жаночы рух (во ўзгадай гэтых дзявок каля раяля ды на арбе), і зь іхнага боку першай партнэркай нашага супрэзыдэнта будзе кабета. Во, можа, тая іхная Дзьвінка Маціяш. Хадановіч кажа, яна добры рухавік... Да таго ж, і прозьвішча ейнае — ого! Этымалягічна на Мацея ці аж на самога Майсея пацягне. Узгадай Майсея: хто сваіх жыдоўскіх людцоў з палону вывеў?

Вось так жонка крыху супакоіла. Авохці мне, самае галоўнае забыўся — вершы. Вось яны: слова ў слова і ў правапісе аўтара. І, ведаеце, людцы вы мае архіўныя, усё ж баюся, каб чаго дрэннага не было, каб больш гэтыя рымы ноччу не прыходзілі...

Заўвага аўтара:

Цоб! (укр. разм.) — вокліч, якім накіроўваюць валоў налева (гл. Лемцюгова В. П. Українсько-білоруський словник. Мінськ: “Вышэйшая школа”, 1980. С. 654.).

Вінцэнт Масіяш-Крывавячэрскі
У ноч 12. 01. 2003 г. юл. кал.,
два содні перад Абразаньнем Гасподнім