| |||
| A R C H E | П а ч а т а к | № 1 (24) – 2003 |
|
|
|
Пачатак Навіны Форум Пошук Аўтары Цалкам Іншае |
|
|
|
|
|||
 |
|
|
|||
|
Мікола Нікановіч |
|
Вёска. У гэты вось час возяць гаспадары гной і ягоны аміячны пах блытаецца з вастрынёю сьвежай тлустай ральлі і з прыемнасьцю казыча ў носе. Паскрыпвае ад цяжкасьці і тарахціць па калдабаінах цяжкі воз. Намагаецца цягнуць яго пузаты і касматы зь зімы конь і ў тахт хады матае галавою. Ад гэтага бразгаюць цуглі. Ён пахрапвае раздутымі ноздрамі. На ноздрах аж да воч раздуліся жылы. Вельмі ж яно цяжка, на ліха яму! Кірылка — шчупленькі, каравенькі дзядок дробненька, па-старыкоўскі, перабірае за возам босымі нагамі. На нагах “хоць рэпу сей”, а падэшвы рэзка блішчаць на сонцы. Гэта ад твані. У хлявох мокра. Не было подсьцілу. Дзед шлёгае растрапанаю пугаю, разводзіць рукамі, нешта некаму гаворыць, ухмыляецца і, потым лезе з усёй заскарузлаю пяцярнёю пад аблезлую шапку. Скрабае ён доўга, смачна і, зажмурыўшы свае падсьлепаватыя, з чырвонымі павекамі (сьляды трахомы) вочы, ускідае галаву ўгору і доўга перабірае нешта пад барадою. Гэтым часам конь, адным чорным і вільготным вокам касавурыцца на дзеда, верне назад вуха і нерашуча спыняецца. — Ны-э-э-э-а! Ваўккарэзіна… — прахапляецца Кірылка, энэргічна торгае лейцамі і ўжо цішэй цмокнуў, шлёгнуў пугаю і кінуў: — Даруй ты мне, госпадзі… За ім бяжыць, перасыпае тоўсьценькімі ножкамі маленькі, у адной зрэбнай да пят кашулі, унучак Ванька. Трусіць і на хаду раскідае: — Дзя-а-ду-а-алька-а-а, па-а-двя-а-зі-і-й!... Ля дарогі зьляжаліся і пажоўклі леташнія травы і лісьцё. Цяжка, але вольна і радасна ўздыхае зямля і — сьмяецца тлустасьцю, трэльлю, маравам. Сьмяецца прагнасьцю да работы рук чалавецкіх… Высока ўздымаюцца старыя Кірылавы грудзі; нешта шэпча ён сам сабе і на вуснах расплываецца, як кругі па вадзе, слаўная й добрая старыкоўская ўсьмешка. Успамінае… успамінае: — Маладосьць. Дні вясковыя ў жыцьці, калі яшчэ маладым хлопцам ішлі яны за блізенькі сьвет вось такім днём, са Ксеняю на ўсяношную, і тады яна… Конь стаў і дзед уперся рукамі ў гной. — Ны-э-э… А-а-а?.. Свалата-а, дохлы на цябе няма, — а прасьці госпадзі! — шлёгнуў дзед пугаю па касматых конскіх бакох… Бачыш ты яго, ваўкарэзіна, прыслухоўваецца, каб цябе воўк еў… Потым старанна паправіў на сьпіне вераўчаныя падгузы, борзьдзенька забег наперад, выбраў грыву з-пад хамута, шлёгнуў яшчэ раз пугаю і зноў распачаў сам з сабою гутарку. Ад дарогі разьбегліся загоны. На загонах тлустая ральля. Пабліскваючы голымі лыткамі, садзяць бабы бульбу. — Га-а-а-а! — А-я-я-яй-і! — Гыр-гыр-р-р!.. Дружна залапаталі пад маім акном басаногія дзеці. Гэта за імі пагнаўся сабака. Ён стары і бяззубы, аднак вельмі ж раззлаваўся, і дадзелі яму дзеці. Ураз адляцелі ўсе мае мары. Гэтым часам, да дзіцячага плачу дамешваюцца густыя і танклявыя жаночыя галасы. Вышлі мацяркі на двор, каб пасварыцца на дзяцей і адначасна спагнаць злосьць і на сабаку і на гаспадару. Да абрыдласьці апрыкла мне ўсё гэта, бо так кожны дзень, кожны дзень! А за акном, за брудным дваром, за папарамі, у лагчыне жменька прыгарадных хат, налева — хваёвы бор. Пацягнула выйсьці хоць раз у поле. |
|
ІІ Падыхнула сьвежым ветрам ад вольных грудзей крамянай маладой вясны. На шырокім поле пашырэлі, згубілі свае вузкія межы і думкі, і грудзі. Хваёвы смалісты лес нагадаў мне мае дзіцячыя гады, мае першыя крокі ў жыцьцё… Было шмат вастраты ў адчуваньнях. Заходзіла сонца. Абліўся барвовасьцю лес. Паружавела паветра. ІІІ Змрок. Пацягнула сырасьцю і прэльлю ад перагніўшых за зіму травы і лісьця. На пераезьдзе павольна прайшоў будачнік, махаючы чырвона-сінім ліхтаром. Трэба зьняць шлагбаум. Фігура ягоная ўжо няясная, ахутаная змрокам. Добра відаць толькі ў фантастычна-ненатуральным асьвятленьні ягоныя ногі. У руках паварочваецца ліхтар. Гледзячы якім бокам павернецца, і ногі набываюць то сіні, то чырвоны колер. У аўто, за шлагбаумам, стрымана гудзіць і тоўхае ягонае гарачае сэрца. Дальш — шэраг падвод. Нехта ззаду смачна лаецца і заклікае ў сьведкі: і бога, і сэрца, і багародзіцу… На пасёлку, у задніх дамох, ціснуць хлопцы гармонік. Енчыць, просіцца гармонік, і здаецца, за яго заліхвацкім сьмехам просіцца дзяўчына. Моцна грукаючы аб утоптаную зямлю сьпяшаюцца туды некалькі міліцыянэраў. Нешта радаснае з хваляваньнем адзін аднаму расказваюць і заліваюцца рогатам. IV На кватэры — у пакоіку — душна. Не запальваю лямпы і пазіраю ў сінюю ноч. Хочацца думаць. Думкі ж спрэс радасныя, сьвежыя, слаўныя. Хочацца марыць. Праплываюць у памяці розныя вобразы: вось толькі ўчора прыехала да мяне… — Стук-стук-стук!.. — Так! — Вам ліст. Паклалі на стол. Атрымалі ўранку, але вечным правам забыліся… — Дзякую, дзякую!.. — а рукі калоцяцца і бегаюць па бювару. Палю лямпу. Доўга ня хоча загарэцца, тухнуць сярнічкі. Зь нейкім незнаёмым мне хваляваньнем я разрываю канвэрт і ўжо наперад хочацца адгадаць ад каго ён, што там напісана, ці радаснае, ці мо… Хочацца, каб усё было добра, навошта тыя прыкрасьці, упінкі? V Нязграбнаю рукою, каравым і скупым почыркам пісала маці. ......................................................................................................... ......................................................................................................... Ліст ад маці Здароў, дарагі сынок! Ну, голубе ты мой, як жывеш? Як жа ты там у сваім Менску гадуешся, дзе ты харчуешся і ці хапае табе хаця з твайго такога заработку на пражыцьцё? Мо галадуеш часамі? — дык я скажу табе, сынку, як маці. Ты мо і няўзьлюбіш, але што ж?!. Павер, што твая маці табе ня вораг. Я табе, дарагі мой, толькі дабра хачу... Дабра, аднаго дабра!.. Анэгды казалі мне — я ня веру ім, не! — але перадавалі, што з табою нешта дрэнна... Дрэнна і зусім дрэнна. Веру, дарагі сынок мой, што ты не прападзеш, не загінеш, — так адчувае маё сэрца, — але ж усё можа быць. І не такія людзі, як ты, гінулі ад гэтай заразы. Хто ня мог устаяць перад ёю — гінуў, як сьліна. Але ці ж мне табе аб гэтым казаць? Ты вельмі й сам добра ведаеш. Я думаю над гэтым: няўжо доля твая такая, сокале мой?.. Чым ты... ды якую ты, сынку, правіннасьць зрабіў, што цябе бацька твой так жорстка пакараў у жыцьці?!. Бо ад яго гэта, ад яго!.. Разумны чалавек быў, а вось без пары загінуў і як яшчэ жудасна загінуў! Асіраціў нас, асіраціў усю сям’ю. Дзеці пагінулі, і сама я набыла такія вось цяжкія незьлічоныя хваробы. А за што, за што?!.. Я, здаецца, каб прымела, вам, дзеці, душу ўсю аддала б, сэрца, бы толькі вы жылі як людзі, каб не сьмяяліся з вас той хто мо няварты і падмёткі вашай. Як ад макаўкі тэй, расьсеяліся ўсе мае дзеці. Ужо амаль усе параць зямельку. Вы ўдвох, як вочы мае, асталіся ў мяне. Двох маю сыноў, а ніводнага пры мне! Цяжка мне, голубе! Агорк ужо мне жабрацкі хлеб. Мо выношваю, — хто яго ведае, — грэх я свой перад вамі, дзеці? Сынок мой, а я ночанькі не дасыпала, сну ня ведала, зморы, абы толькі вас узгадаваць. Думала: сама ўжо абы-як, дармо, абыдуся ў сьвята бяз новай спадніцы, кохты, абы вы былі так, як людзкія дзеці. Яблычак, бывала, кавалачак хлеба несла сваім дзецям, каб так сквапна не зазіралі на чужыя раты. Рукі мае цяпер адбалелі. Выплакала я начамі (гэта каб вы ня бачылі й ня чулі), выплакала свае вочы. Не таланіць нешта табе ў жыцьці, сынку! Нешта ня трапіш ты, як гэта трэба, на пуцявіну. А я думаю: плюнь на ўсё, вазьміся за работу, як раней гэта, выкінь усё чорнае з галавы — і, пройдзе! Вот убачыш — само пройдзе. І замоўкнуць людзі, ня будуць брахаць на цябе ўсяк, зарве ім горла... А то й так: калі ўжо цеперся ты ходзіш і аніяк ня знойдзеш сваей сьцежкі, дык кідай усё і прыходзь да мяне. Трохі хлеба і бульбы ёсьць, а рэшту заробіш. Вось будзем і жыць! У нас ёсьць і калгас. Дык вось і падасіся ў той калгас і не прападзеш. Граматны чалавек ня можа прапасьці. Гэта ж вось у нас людзкія мацяркі толькі цешацца са сваіх сыноў, выхваляюцца, а я як вычураная якая, што адбілася ад статку. Жыву толькі чуткамі пра цябе. Розныя ж бываюць чуткі. А даходзяць да мяне толькі больш дрэнныя, сам жа добра ведаеш! А ці ведаеш, сынок мой любенькі, вельмі ж росы кожным ранкам бываюць такія буйныя ды сьцюдзёныя. І мыюць яны кожным ранкам ногі мае балючыя. А што росы буйныя, — я кажу, — ну дык будуць сёлята і журавіны буйныя ды ўмалотныя. А памятаеш, яшчэ мо не забыўся, як любіў ты хадзіць увосень на балота зьбіраць журавіны. Восень такая ўдалая, лёгкая ды цёплая, а ты іх тады прыгаршчамі з купіны, прыгаршчамі. Дык як жа табе забыцца, сынок? Не забыўся, мусіць, як мы толькі й жылі з таго, што ў лесе назьбіраем. А нас, аднойчы, вазьмі і аб’ездчык злаві. Адабраў, злодзей, каробкі. Ты тады яшчэ такі мізэрны, нягеглы быў, а памятаю, як усё ж ты на дыбкі стаў зь ім! Я й тады ўжо заўважыла, што зь цябе будзе скандаліст вялікі! Відаць ужо было. А тады ж я хадзіла да таго гада жыта жаць, каб хаця добра ўсё абышлося. Пагражаў у суд перадаць. Сам ведаеш: дзе грошы — там і справядлівасьць. Адрабляла, а дамоў позьнім вечарам нават скарынкі хлеба не прыносіла... Было гэта, — што ж ты зробіш! Усё было. Як успамінаю цяпер, дык аж дзіву даюся, як перажыла я гэта... А ты, сынку, разгубіў сябе па ўсім сьвеце, і шкада мне ня толькі аднэй тваей маладосьці... Мусіць і аблічча ты зьмяніў зусім. А мо й не спазнала б цябе, каб убачыла сярод людзей... Адылі ж, не! Спазнаю! Ня вочы мае спазнаюць цябе, а сэрца, любы мой голубе, спазнае сэрца маці!.. Спазнае сэрца. А сэрца — што скрыпка. Яшчэ хачу табе сказаць... Ды ня ведаю толькі, ці казаць?!. Ну, але мо цябе так ужо й не зарупіць... ...зусім хворая я, сынку. Старасьць прыйшла. І сьмерць ідзе. Чую. Можа й ня ўбачымся мы, сынок, з табою?!. А так паміраць ня хочацца, так ня хочацца, што страх проста й падумаць... Легчы ў сырую зямліцу навек... навек... на-а-а-век!.. Як ня быў на сьвеце, і ніхто нават словам не ўспамяне... Акропна! А каб ты ведаў, вот ці дасі веры, як гэта яшчэ жыць хочацца, хочацца пажыць, паглядзець на сьвет... Я хацела б прыкласьці да работы й свае рукі — ды няма ўжо сілухны... Галава пачала ўжо калаціцца... Лягла мая сіла ў потнай працы на памешчыцкіх загонах... Эх-х!.. Як ты жыць будзеш, што зь меншым будзе?! Ты хоць раз прыедзь да мяне. Пойдзеш на балота, журавіны зьбіраць будзеш, а я гэтым часам буду ўспамінаць тваё маленства і мне лягчэй на сэрцы будзе, што я ня кнігаўка. А пакуль што — бывай, сыночак! Цалую, даражэнькі ты мой, моцна, моцна!.. Твая маці. 4-V-32 г. VI ....................................................................................... ......................................................................................... ...........................................Я маўчаў. Маўчаў, скованы вялікімі, для мяне мо такімі вострымі думамі. Маўчаў не затым, што няма чаго гаварыць, — не! У гэты момант у душы — цэлая бура, мяцеліца пачуцьцяў. ....... Я ведаю — бледныя мае словы перад дарагімі пачуцьцямі. Потым. А потым бязвольна ўзяў аркуш чыстай паперы і зусім у беспарадку і без сыстэмы (бо не было той сыстэмы ў маіх думках, нельга іх было сканцэнтраваць), падсеў да стала і накідаў: ................................................................................................ ..........................................................Ліст да маці VII Матуля мая любая! Няма слоў... Ну паверыш — вось няма яшчэ на сьвеце тых гукаў, такіх адценьняў голасу, каб зь іх скласьці такія словы, якія б перадалі, сказалі, паказалі; ну, як бы гэта лепш сказаць?! Ці бо вось так павольна-павольна, альбо не! — раптам так, нібы гэта гром зь неба: вывернулі перад чалавечымі зьдзіўленымі цудам вачыма боль душы, глыбокі і востры, што брытва па горле, чалавецкі боль, паклалі на далоні сьвежае, жывое сэрца, жывое, матуля, жывое... якое б ды сачылася па кроплі... і... гэтыя кроплі, каб гаварылі, каб загаварылі простымі словамі, словамі аб гэтых перажываньнях! Ці то каб старанна падабраць, як для тонкай мазаікі такія словы, зьліць іх у цудоўныя сказы ды ўпрыгожыць ня менш дзівоснымі вобразамі ды імі выказаць тое, аб чым гавораць і моўчкі плачуць вочы?! — Не!.. Не!.. Любая й родная матуля, няма такіх слоў! Няма, няма... Ах, праўда! Боль сэрца і рыданьне вачэй можна выказаць, можна! Іх выкажа толькі музыка! Вось сродак, які валодае ўсімі пачуцьцямі чалавека. Музыка, толькі адна музыка! І ты, матуля, вось што: — У вас там у калгасе радыё ёсьць. Дык ты ў вольную хвіліну сядзь ля яго (ля рэпрадуктара) і паслухай. Слухай, любая, уважліва. І заграюць адну рэч (а яе граюць часта) — гэта “Сьмерць Азы”. Паслухай гэту рэч і потым скажаш мне сваё ўражаньне. |
|
..................................................................................................... .........ты адчуеш боль. Гэты ж боль будзе не сьмяротны, але затое востры і прыемна-салодкі... Ён перамяшаецца зь сьветаценямі тваіх перажываньняў. Вось такі ж боль я адчуў, калі атрымаў твой ліст. Мо, дарэчы, ты запытаеш у мяне: — Чаму, менавіта, “Сьмерць Азы”, а ня што-небудзь іншае?! Я і так баюся сьмерці, бо ўжо яна ў мяне за плячыма. Чаму пра сьмерць? — Матуленька! У гэту рэч укладзены ўсе сьлёзы чалавецтва, усе пакуты, увесь боль... (і як ні дзіўна) пяшчота і бязьмежнае каханьне. Сэрца тваё, маці, вялікае, поўнае трагічнае такое любві да сына. Ня думай, родная, што я ўжо прапашчы чалавек. Не! Калі цяпер стаю ў нізіне чалавечага шчасьця і дабрабыту — дык гэта зусім толькі на адзін нязначны момант. Толькі на момант! Я стаю зараз і разглядаю ды вывучаю гэта перада мною ўзвышша, каб захапіцца хараством жыцьцёвай барацьбы, каб пазнаць ноч і смурод і потым высока цаніць усё тое, што мяне сустрэне там заўтра. Укусіў горкага, каб не вярнуцца да яго ўжо ніколі. Я шукаю і ўпэўнена намацваю сьцежку да вяршынь, каб ужо ніколі не сысьці зь яе. Лепш памерці, чым пайсьці назад! ...Я шмат думаў над сваёй бацькаўскай спадчынаю. Але я (мо ты пацісьнеш плячыма), я шаную і паважаю свайго бацьку. Гэта быў чалавек высока эмацыйны, вельмі таленавіты і разумны. З гарачым сэрцам і з халодным розумам. Гэта — мой жыцьцёвы ідэал. Памяць аб ім — вечна. Не расказаць табе, матуля, словамі, не перадаць, колькі я перажыў за гэтыя гады! Ды ці ж трэба ўсё расказваць?.. — ты ж будзеш рыдаць сьлязьмі маці над пакутамі твайго сына. ...Няўдачы ішлі адна за аднэй восеньскімі хмарамі. Змучыла, скатавала гэта жыцьцё. Я з усіх маіх сіл хапаўся за жыцьцёвы хрыбёт гэтага быстраногага каня, але не было ўжо больш сіл і... сарваўся! ............................................................................................................... .................................................................................................. ........................бяссонныя ночы....................................пакуты і боль перажываньняў у часы зруйнаваньня сям’і............................потым ну,................................................................................................... ............................................................................................... ..вынік — адставаньне ад работы. (Ах, як гэта жудасна!!!), бо ня мог, як сьлед, узяць сябе ў рукі і ад гэтага — эканоміка. Ніякіх пэрспэктыў у далейшым. Я хадзіў па вуліцы з апушчанаю галавою. Гэта не ад нуды. Не! Гэта я хадзіў і думаў так: — А мо так здарыцца (ды гэта ж бывае вельмі і вельмі часта!), што вось хто-небудзь вазьмі ды згубі чырвонец... Ну хаця б чырвонец!.. Што ж гэта значыць чырвонец, альбо, нават калі на тое пайшло, і для дзяржавы?! Што гэта значыць? — плюнуць і расьцерці!.. А вось тады твой сын, маці, будзе шчасьлівы! Хоць на некалькі дзён скончацца для мяне такія жорсткія мучэньні неабумоўленай злосьці. Я меркаваў ужо зараней, што можна будзе на яго купіць. Я выходзіў на вуліцу, калі яшчэ дворнікі не прачыналіся і, нічога! А да таго яшчэ: жудасныя да басяцкасьці кватэрныя ўмовы. Вуліца. Ніякага прытулку. І міжвольна... Павер, матуля, міжвольна я пайшоў, проста сказаць, у басяцкі прытон........................................................................... ............гэта ня дзіва: тры гады ня вытрымаеш, будзь ты хоць каменны, хоць сталь... Скажы, маці, можна працаваць пад плотам, калі кватэра для мяне — фабрыка?! А вось жа сказаў адзін з “адказных”, што можна! Што было рабіць?! Плюнуць у морду ці далікатна пагладзіць яе — пападзеш у міліцыю. Вось ты кажаш, маці, што я скандаліст, — няпраўда! — Памыямі лей таму ў вочы! Вось такія бясчуласьць ды нэрвовасьць, якая разьбівае ўвесь арганізм — вось што штурхае на нястрыманасьць у выразах. Ды пачакай, пачакай... Забыўся самае галоўнае. Раскажу, а як жа, раскажу, падзялюся з табою, родная мая... Так. Усё гэта дробязі, але бачыш, што балючыя яны, атрутныя. А прыйшлі яны тады да мяне і забралі цалкам у палон, калі я зрабіў найвялікшы праступак: калі я аддаліўся, адышоў ад нашае клясы і патануў у густым і едкім тумане ўсяго чужога пралетарыяту... А скандалістам? — я яшчэ ніколі ня быў скандалістам, хоць і данімалі мяне ў жыцьці. Ты мне, я думаю, паверыш! Значыць, аб чым гэта я гаварыў?.. Ага! І вось у гэты ж момант з дна душы паднялася сама сабою вось гэта чорная хмара, што перайшла да мяне ад бацькі. Я гэтым, праўда, на зусім нязначны час затуманьваў боль сэрца і вострыя перажываньні, каб пасьля праясьненьня яшчэ больш былі яны вастрэйшыя, бо да гэтага яшчэ спавівала маю сьвядомасьць маральная прыгнечанасьць. Я з усіх сіл вырываўся з гэтых цэпкіх абнімкаў, ірваў на сабе валасы, скрыгаў ад злосьці і сораму зубамі і... багна засмоктвала... Жыцьцё так кідала мяне, што не было часу ня толькі падумаць пра цябе, родная, але і пра столькі ж дарагое, — пра творчасьць... Мама! Ты не дасі веры, колькі ў мяне ў той час было думак, разнастайных пачуцьцяў, жаданьняў! Гэта быў кіпучы вадаспад і адначасова нейкі першабытны хаос... Бурболіла, пенілася, востра і жорстка балела, сачылася крывёю і... як ні дзіўна, — я губляўся. Я траціў сябе, я гарэў, выходзіў з рамак, заліваў горкай гаркату сэрца і бушаваньне думак і... (сёньня для мяне ўжо жудасна!) зьявілася думка аб самагу... |
|
...................................................................................................... ........................................................................................................ Ах, ды што я?!. Што я, што я сказаў?!. Не, матуля родная, ня вер, ня вер!.. Зусім ня думай. Ты, бачу я, зжахнулася, ад жудасьці пачутае ад сына, у цябе так шырака расплюшчыліся вочы і наліліся чыстым дыямэнтам сьлязы... Абнімаю цябе, дарагая... Гэта толькі атрутнай гадзюкай так сабе пранеслася нейкая чорная ў мазгох думка... Нічога — ужо сьвеціць сонца... Сонца, сонца, ах, як шмат гэтага сонца... Яно жытнёвым морам сагрэла мяне... ................................................................................................... Так. Я хачу ўсё ж такі даказаць. А гэтым часам: кпінкі, насьмешкі, пагрозы, ігнараваньні, адпіхаваньні ўзад, байкоты... і самае галоўнае, — штодзённае маё адыходжаньне, нейкімі вар’яцкімі штуршкамі назад ад жыцьця, ад клясы... Вось так: нібы ты ідзеш па краі прадоньня, а яно ўсё схіляецца крута ўніз, схіляецца. Ты адчуваеш, ведаеш, што яшчэ некалькі крокаў і... назад вярнуцца будзе немагчыма, нават і думаць ня варта — аднак нейкая сьляпая сіла цягне цябе ўніз, уніз, уніз... жуды ў чорнае горла сьмерці... І ты ўжо, як вар’ят ці лунацік, ідзеш, паралізаваўшы свае волевыя цэнтры мазгоў і нават зусім згубіўшы дар мысьліць. Так і я!.. Але ёсьць у жыцьці і добрыя, чулыя людзі. Хоць адно добрае слова, хоць трошкі спагады і чуласьці і... ад такой цеплаты брудны лёд лопае і сплывае ветрагонам. Ёсьць такія людзі. ....................................................................................................... ....................................................................................................... Сёньня колькі сонца!.. Мора сонечнай цеплаты і... “Памяць мінулага — з дымам”, як сказаў Міхась Чарот. .......................................................................................................... — Мама... матуля... матуленька!.. Я сёньня — другі... Такі, якім ты хочаш мяне сустрэць. За ноч, за адну толькі ноч у мяне перавярнулася ў думках усё маё жыцьцё. Я цалютку ноч не самкнуў вачэй. Я сілком сьціскаў павекі і думаў, думаў, думаў... Альбо, вярней — думалася само, вось так, як б’ецца міжвольна сэрца, уздымаюцца грудзі. Ня хочаш, каб білася, а яно тоўхае... б’ецца, дыхаюць грудзі. І так перавярнулася перад вачыма — усё жыцьцё, усё жыцьцё!.. І таксама міжвольна, да болі сьціскаў зубы, калі ўзыходзіў мне на памяць дрэнны мой учынак... Дармо, мама, што мы далёка ад цябе, але ты ведай — сыны твае ніколі не пакінуць цябе. .......................................................................................................... А вось учора ўранку я ішоў па справах у горад і бачыў людзей на рабоце. Голыя, без сарочак, запацелыя, аблітыя мутнаю паліваю загару — гэтыя людзі выконвалі датэрмінова прамфінплян. Ты не дасі веры, што гэта была за карціна і якая захапляючая па свайму характару і энтузіязму ды энэргіі! Я спыніўся, доўга стаяў і думаў. Я нават і цяпер не прыпомню, колькі стаяў часу — аднак ніводзін чалавек ня толькі не загаварыў са мною, а нават і не зірнуў! Прачнуўся толькі тады, калі васьмёх чалавек з крэктам паднялі рэйку, і блытаючыся ў нагах, панесьлі ля мяне. Бачыў я, што задняя пара ня можа справіцца са сваёй ношкаю. Худы, вяснушчаты хлапчук, здавалася, вось-вось упусьціць з рук канец лому і рэйка зьедзе на ногі. Проста інстынктыўна я падбег да хлапчука і хапіўся за лом, каб дапамагчы. Той у момант зьдзіўлена кінуў на мяне сваімі шэрымі вачыма і з натугі выцадзіў: — Таварыш-ш, не перашкаджай... Я апусьціў галаву. Разам з крывёю сораму на твары, — на вачох паслаўся мокры туман. Альбо надоечы быў я на заводзе “Камунар”. У ліцейным цаху... Ды што я выказваю табе словамі? — Маці! — мы сёньня абганяем Амэрыку. Гэта наш гонар! — Маці! У мяне цяпер столькі творчага запалу, столькі энэргіі ды новай, сьвежай маладой сілы, што я зрабіўся зусім маладым. Сёньня мне адышло назад дзесяць гадоў! Я — юнак. Я ўвайшоў у вясну, жыву вясною. Я — сам вясна! ........................................................................................................ ......................................................................................................... ...Ведаю, маці, што цяпер росы буйныя ды халодныя! Гэта трэба табе чаравікі дастаць. Я вось скора і куплю іх табе. А журавіны, мама, мо ня ў гэтым годзе, а што налецьцем дык і гаварыць няма чаго, што зьбіраць ня будзем, дзе колісь-то з табою зьбіралі. Ня трэба яны нам з табою, даволі ўжо зьбіралі іх! На тым мейсцы, маці, зьбярэм хлеб зь зернем, як журавіны. Ня верыш? Сьмяешся?! Ды не, бачу я, што ты ня можаш сьмяяцца з праўды! Ты толькі зірні, як высыхае балота, гіне мох, кладуцца, як струны ўздоўж і ўпоперак стромкія і сінявокія равы, магістралі, загрыміць трактар і зашуміць імшарына буйным ды ўмалотным коласам. Не прыеду я, мама, зьбіраць журавіны! — Матуля! А пра сьмерць і ня думай! Не каштуй таго яблыка чорнага ды атрутнага з дрэва сьмерці!.. Любая, родная мая! Зямля сырая ды стопудовая. Закідаюць тваю дамавіну з дошкамі тонкімі, падгніўшымі. І калі будуць утоптываць тваю магілу — ня вытрымаюць яны такога цяжару... ...гэта ж дошкі ўломяцца, уломяцца дошкі. Любая... мая мілая! Дошкі грудзі твае белыя раздушаць... Спрацаваныя рукі твае паломяць... Тыя рукі, што мяне песьцілі, абнімалі ды абаранялі, тыя грудзі, што ўскармілі мяне... Матуленька!.. |
|
Ня думай, ня мысьлі, не пішы мне пра свае чорныя думкі... А ў адзнаку шчасьлівай хвіліны сёньняшняй — я пакланюся ў ногі табе! — Маці! Гэта я пакланюся ўсёй чалавечай праўдзе. Ты ведаеш праўду і ня будзеш сьмяяцца над ёю, бо ой, як многа зазнала ты палынавае крыўды!!! А ты, родная, ня плач кнігаўкаю над доляй сыноўскаю. Кнігаўка плача над дзецьмі мо таму, што вось сёньня, узаўтра пакінуць яе дзеці і потым нават не спазнаюць яе. І так кожны год, кожны год... Вось таму і плача-рыдае яна бурамі свайго пакрыўджанага мацярынскага сэрца. А ты, матуля, не рыдай! Я вярнуся да цябе і пакладу ля тваіх ног самыя буйныя і адборныя журавіны сваёй радасьці, глыбокага пачуцьця... Я назьбіраў іх за гэты час, як мы разышліся з табою, усюды. І на балоце, і на палёх калгасных, і на заводах, і сярод басяцтва і сярод разумных людзей і дурняў (бо і дурні калі-нікалі кідаюць афарызмамі...) Я...я... Ды я пацалую сьляды тваіх хворых ног... Я вазьму пясок і захаваю яго, як талісман. Я ў песьнях сваіх апяю цябе, любая і вялікая жанчына. Упляту ў вянок сваіх песень твае горкія дні, твае сьлёзы, твае думы, твае пачуцьці... І тады скажы, хто знойдзе цану гэтаму вянку? Хто? Хто, пытаю знойдзе ці прыдумае чым заплаціць мне за яго?!. Але што я?!. Ды ці ж магу я прадаць яго?!. Не, не! Нізавошта! Ні за золата, ні за самацьветы, ні за якія грошы!.. Я панясу яго і пакажу ўсей грамадзе. Я пастаўлю яго над сваей галавою і прайдуся сярод натоўпу. І, натоўп зьнямее і зжахнецца. Зьнямее ад дзіва і зжахнее ад жудасьці... — Што за прыгожыя дыямэнты?.. — Не спазнаюць яны тваіх сьлёз. — Што гэта за цудоўныя кветкі?.. — Таксама не спазнаюць тваіх пачуцьцяў. — Што гэта за сонечныя сяміцьветы?.. — Думы твае абернуцца ў сонца. Цямней ад ночы зіхацяць агаты, і колькі ж іх назьбірана! Крыўды, крыўды людзкой, цяжкай, горкай чалавечай крыўды не адрозьняць людзі ад звычайных каменьняў!.. Да тваіх ног я пакладу гэтыя скарбы, пакладу за тое найвялікшае здарэньне, якое адбылося ў мяне сёньня... Я раз і назаўсёды выкінуў з сваіх грудзей таго чарвяка, што чарніў маё аблічча і думкі, выпіваў без пары ўсю маю кроў... Я — новы чалавек! Я — вясна! З гэтымі новымі пачуцьцямі, вясною, з радасьцю жыцьцёваю новы чалавек бярэцца за новую работу. Я ўліваюся зноў у кіпучы і бурны творчы калектыў, я пачынаю вялікую радасную і слаўную творчую працу!.. Вось цяпер я, матуленька, пайду ўсюды, пайду ў жыцьцё і назьбіраю поўных, зусім сьпелых, адборных і буйных журавін маей творчасьці і прынясу іх да цябе... Ты паглядзіш на іх і забудзешся на балотныя журавіны, ды толькі не забудзешся на свайго сына, які ўжо знайшоў і сваю сьцежку, і сваё шчасьце. Жыві, матуленька, родная мая. А я прыйду да цябе, чакай!.. Чакай новага чалавека... Твой сын. 5-V-32 г. VII .......................................................................................................... Больш хацелася пісаць. Ды толькі ведаю я, што маці сына адчуе, зразумее бяз слоў, а па-другое: вельмі шмат пачуцьцяў — вельмі мала слоў. ............................... Ах. Вось граюць “Сьмерць Азы”... Гэта ня гукі вялікай песьні найвялікшага майстра музыкі. Гэта разьліваецца растопленае золата маей радасьці, скарбы маіх дарагіх для мяне думак, маіх пачуцьцяў, майго лепшага “я”, гэта — зоры маіх перажываньняў душы. Я ўжо зьліўся з гэтай цудоўнай мэлёдыяй. Слухай жа, маці мая, родная!.. 12-V-32 г. Менск Публікацыя Віталя Скалабана
|
|
||||
|
||||
| Пачатак Навіны Форум Пошук Аўтары Цалкам Іншае | ||||
|
№ 1 (24) – 2003 |
| |||
|
|
Рэдаkцыя:
analityka@yahoo.com
дызайн: mk
майстраваньне: Маkса Плакса |
