3–2003
» да Зьместу «

Pax Americana
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі

мэдыі

Новы паліталягічны часопіс
Круглы стол

---

23 красавіка ў Беларускім ПЭН-Цэнтры адбыўся круглы стол з нагоды выхаду другога нумару новага часопісу “Палітычная сфера”. Часопіс прадстаўлялі аўтары і сябры рэдакцыі выданьня — асьпіранты катэдры паліталёгіі БДУ Андрэй Казакевіч, Юры Чавусаў, Тацяна Чуліцкая і магістрант тае ж катэдры Андрэй Ягораў, а таксама студэнтка аддзяленьня паліталёгіі БДУ Наталька Базылевіч. У імпрэзе, апроч таго, узялі ўдзел філёзаф Ігар Бабкоў, эканаміст Міхал Залескі, рэдактары газэтаў “Навінкі” і “Наша Ніва” Паўлюк Канавальчык ды Андрэй Дынько, рэдактар часопісу “ARCHE” Валер Булгакаў, палітолягі Ніна Антановіч і Юрась Ліхтаровіч, гісторык Ігар Лялькоў, студэнты й асьпіранты менскіх унівэрсытэтаў.

Андрэй Казакевіч: Сама ідэя часопісу зьявілася ў канцы 2001 году ў асяродзьдзі студэнтаў аддзяленьня паліталёгіі юрыдычнага факультэту БДУ. Першы нумар выйшаў на пачатку 2002 году. Праз пэўныя арганізацыйныя і іншыя складанасьці ягоны наклад быў больш чым абмежаваны (15 асобнікаў), таму ён шырока не анансаваўся, а распаўсюджваўся пераважна ў электронным выглядзе. Досьвед першага нумару быў адначасова і нэгатыўны, і пазытыўны. Летась адбыліся пэўныя зьмены ў рэдакцыі, а таксама большая ўвага была зьвернутая на інфармацыю. Большасьць з тых, хто быў тады студэнтам, сталі асьпірантамі, і мы можам казаць, што рэдакцыя атрымала акадэмічную спэцыялізацыю.

Раней ставілася пытаньне: “Ці будзе гэта грамадзка-палітычны часопіс? Будзе ён надаваць увагу бягучым падзеям ці станецца навуковым акадэмічным выданьнем?” Усе гэтыя спрэчкі скончыліся тым, што вырашылі выдаваць навуковы (ці пераважна навуковы) часопіс. У ім будзе адлюстроўвацца ўсё, што тычыцца непасрэдна грамадзтва (нейкія апэратыўныя падзеі). Але дзеля гэтага ня варта ахвяраваць навуковымі дасьледаваньнямі. Тыя самыя патрабаваньні мы ставім перад артыкуламі: яны не павінны быць ані папулісцкімі, ані ідэалягічнымі, а найперш навуковымі.

Часопіс пакуль не зарэгістраваны, і яго можна абазначыць як якасны, але пакуль што “самвыдаў”. Рэгістрацыя будзе магчымай у тым выпадку, калі яна не запатрабуе зьмены фармату альбо нечага, што будзе перашкаджаць нашай незалежнасьці ў спробе стварыць адрозную ад іншых рынкаў (як палітычных, так і культурных) плятформу мысьленьня.

Галоўным прынцыпам гэтага выданьня (апрача таго, што яно зьяўляецца навуковым) ёсьць ягоная міждысцыплінарнасьць. Плянуецца, што яно ня будзе прысьвячацца толькі адной пэўнай дысцыпліне — паліталёгіі альбо сацыялёгіі. Часопіс будзе прысьвячацца дасьледаваньню палітыкі ўвогуле, без абмежаваньняў. Што тычыцца мовы, дык мы вырашылі, што выкарыстаньне дзьвюх моваў больш адпавядае стану акадэмічнай (і ня толькі) супольнасьці. І нягледзячы на тое, што ў абодвух нумарах дамінуюць тэксты на беларускай мове, ёсьць артыкулы і па-расейску. Мы лічым, што гэта ня толькі не перашкаджае, але ёсьць і дадатковым стымулам для пашырэньня часопісу альбо для актуалізацыі пэўнае веды.

Апошні прынцып — прынцып інтэрытарыяльнасьці, альбо самастойнага мысьленьня. Мы спрабавалі (і будзем рабіць гэта надалей) не займацца тым, чым займаецца большая частка беларускай акадэмічнай палітычнай навукі: быць лістком навінаў пра тое, што напісалі ў Бэрліне, Нью-Ёрку, Лёндане альбо Маскве. Гэта тычыцца рэцэпцыі кожнага тэксту або кожнага палітычнага факту — зыходзіць з нашага канкрэтнага кантэксту. Рэцэпцыя мусіць быць самастойнай, бяз гэтага яна папросту губляе сэнс навуковае веды.
 

Тацяна Чуліцкая: У Беларусі можна казаць пра наяўнасьць двух відаў палітычнай навукі. Першы — унівэрсытэцкая палітычная навука, якая разьвіваецца ўва ўнівэрсытэтах на катэдрах паліталёгіі, на сэмінарах, у летніх школах. Але менавіта гэтая навука не залежыць ад самой супольнасьці, яна толькі папулярызуе веды альбо, у найлепшым выпадку, крытычна асэнсоўвае веды, напрацаваныя кімсьці іншым — у прыватнасьці, альбо расейскай, альбо сусьветнай паліталёгіяй. Што тычыцца другога тыпу, дык яго можна назваць альтэрнатыўнай палітычнай навукай. Гэта дасьледаваньні, якія ідуць уразрэз з паўсталай акадэмічнай традыцыяй. Гэта прыклады крытычнага арыгінальнага мысьленьня над праблемамі, актуальнымі для Беларусі, там прапаноўваецца свая мэтадалёгія дасьледаваньня. Разьвіцьцё менавіта гэтага другога тыпу надзвычай важнае для Беларусі. Гэтай “альтэрнатыўнай навукай” займаецца пэўнае кола людзей, але казаць, што гэта спэцыялізаваная навуковая супольнасьць, відаць, яшчэ рана. Стварэньне нашага часопісу (своеасаблівага інстытуту) будзе спрыяць разьвіцьцю і наданьню больш пэўных формаў гэтай альтэрнатыўнай палітычнай навуцы і альтэрнатыўнай паліталягічнай супольнасьці.

А.К.: Акрамя таго, у Беларусі існуе супольнасьць палітычных дасьледнікаў. І праз тое, што камунікацыя ў гэтай супольнасьці вельмі абмежаваная і разьбітая на сэктары, існуе вялікая праблема аб’екту палітычнага дасьледаваньня. Асабліва гэта тычыцца акадэмічнае палітычнае навукі, для якой Беларусь калі і становіцца аб’ектам дасьледаваньня, дык толькі ўскосным. А наагул гэта вельмі непапулярны аб’ект дасьледаваньня дзеля яго цяжкасьці і вялікай каньюнктурнасьці.

Наталька Базылевіч: Пры напісаньні навуковых працаў ёсьць такі прынцып: трэці, ці чацьверты, ці пяты разьдзел павінен прысьвячацца Беларусі. Чаму толькі трэці, чацьверты ці пяты, калі Беларусь ёсьць галоўным аб’ектам дасьледаваньня беларускага палітоляга? Беларускі палітоляг ня можа пазбыцца рэчаіснасьці, у якой ён жыве. А жыве ён у Беларусі, і Беларусь таксама знаходзіцца ў ім. Для яго гэта мысьленчая дадзенасьць. Усялякае дасьледаваньне павінна мець наўвеце, што Беларусь ёсьць. Нават мэтадалягічнае дасьледаваньне павінна тычыцца гэтага аб’екту. Сам аб’ект павінен быць значным, і дасьледнік павінен быць неабыякавым да гэтага аб’екту. Гэта не суб’ектывізм, а неабходная ўмова таго, каб дасьледаваньне мела сэнс. Зь зьяўленьнем нашага часопісу мы спрабуем павярнуць палітычную навуку да аб’екту ейнага непасрэднага дасьледаваньня. Кожная краіна мае сваю палітычную навуку: не бывае нейкай унівэрсальнай палітычнай навукі, хіба што ў мэтадалягічным сэнсе. Непасрэдна ж дасьледаваньні рэчаіснасьці, якія маюць сэнс і значэньне, могуць весьціся толькі праз прызму Беларусі — для Беларусі і ўва ўмовах Беларусі.

А.К.: Акрамя таго, што Беларусь як аб’ект становіць вялікую праблему для дасьледаваньня, існуе вялікая праблема атрыманьня нейкай эмпірычнай інфармацыі пра палітычную сфэру гэтага аб’екту. Гэта зьвязана і з традыцыяй разьвіцьця беларускай навукі, і з пэўнымі структурамі дзяржапарату, і ўвогуле з палітычнай ды адміністрацыйнай традыцыяй.

Андрэй Ягораў: Адзін з водгукаў на нашае выданьне гучаў так: “Аўтарам вельмі хацелася, каб у Беларусі зьявіўся разумны паліталягічны часопіс”. Прыкметай такога разумнага часопісу, напэўна, ёсьць прысутнасьць эмпірычных дасьледаваньняў. У нашым часопісе наяўнасьць гэтых дасьледаваньняў сутыкаецца з праблемнасьцю набыцьця такіх ведаў ува ўмовах Беларусі. Зьвязана гэта зь некалькімі фактарамі, і адзін зь іх — гэта зьмястоўная інфраструктура здабычы такіх зьвестак. Другі — высокія кошты дадзеных для навукоўца і дасьледніка нефармальнага кірунку. Акрамя таго, гэтыя зьвесткі ва ўмовах аўтарытарнага рэжыму, што існуе ў Беларусі, у пэўных сфэрах закрытыя. Такія эмпірычныя дадзеныя, калі мы здольныя знайсьці іх, часам не адпавядаюць навуковым стандартам праз тое, што ня маюць дастатковай навуковай валіднасьці і не адпавядаюць рэаліям разьвіцьця беларускай палітычнай супольнасьці. Шлях пераадоленьня гэтай сытуацыі — гэта кантэкстуальнае вывучэньне ўсіх існых крыніцаў палітычнае інфармацыі.
 

А.К.: Акрамя непасрэдна ідэалягічных праблемаў, палітоляг мае вялікую праблему пры вызначэньні сваёй пазыцыі як навукоўца ў рэальным сацыяльным асяродзьдзі, і асабліва — калі ён тым ці іншым чынам зьвязаны зь нейкай палітычнай дзейнасьцю. Гэта нармальна, калі палітоляг так ці інакш ангажаваны ў палітычную сфэру. Але ён павінен вельмі добра заўважаць мяжу, церазь якую ён ня можа пераходзіць. Пераход яе азначае разбурэньне яго як навукоўца і разбурэньне ягонага крытычнага мысьленьня.

Юры Чавусаў: Праблема, якая непазьбежна паўстае перад выданьнем, што прэтэндуе на аналіз палітычнай рэчаіснасьці, — суадносіны паміж навуковым поглядам і поглядам, які грунтуецца на ідэалёгіі. Пры зьяўленьні нашага часопісу і сярод рэдакцыйнай рады былі дыскусіі, і звонку: маўляў, часопіс добры, але ў некаторых матэрыялах адчуваецца ідэалягічная скіраванасьць. У Беларусі ў сёньняшніх умовах кожная згадка палітыкі робіцца прыкметай нейкага ідэалягічнага стану. Ёсьць ідэалёгія дзяржаўная, ёсьць апазыцыйная. Сапраўдны дасьледнік, натуральна, жыве ў ідэалягічнай беларускай прасторы, але, хоць і ня можа пазбавіцца ад яе, ён мусіць імкнуцца дасьледаваць яе непрадузята: грунтавацца не на нейкіх ідэалягічных штампах, а на навуковых (перш за ўсё філязофскіх) мэтадалягічных падмурках. Прынцыпам нашага выданьня будзе непрадузятае дасьледаваньне: калі ў нашым часопісе зьяўляюцца тэксты, якія маюць дакладную ідэалягічную скіраванасьць, дык толькі ў якасьці эмпірычнага матэрыялу, які мы мусім ужо другасна аналізаваць. Калі, напрыклад, заўтра ў нашым часопісе зьявіцца ідэалягічная прамова прэзыдэнта Рэспублікі Беларусі на сходзе ідэалягічных работнікаў, яна будзе не маніфэстам рэдакцыйнай рады, а матэрыялам для дасьледаваньня. Гэта надзвычай цікавы матэрыял для дасьледаваньня! Такія матэрыялы былі і ў першых нумарах нашага часопісу, і будуць надалей.

А.К.: Яшчэ хацелася б сказаць некалькі словаў пра свабоду і пра тое, што яна можа значыць для дасьледніка. На нашу думку, дасьледнік мае свабоду быць. Ён ня мае свабоды выбару, свабоды адмовы, ня мае свабоды быць іншым альбо быць нікім. Перш за ўсё — свабода быць дасьледнікам і фармаваць сваё мысьленьне ў пэўныя структуры.

Пытаньне з залі: А ці варта рэгістравацца? Можа, лепей заставацца незарэгістраваным выданьнем? Навошта губляць час?

А.К.: Зарэгістраванае выданьне можа зрабіцца рэцэнзаваным, а рэцэнзаванае — інстытуцыялізаваным. Гэта выхад на значна большую аўдыторыю. Незарэгістраванае выданьне цяжэй распаўсюджваць, цяжэй прэзэнтаваць, яно мае менш даверу ў людзей, якія цябе ня ведаюць ці прынамсі ня чулі пра цябе. Рэгістрацыя ж дазваляе і павысіць якасьць выданьня, бо да яго будзе прыходзіць больш шырокае кола аўтараў, яго будуць больш заўважаць і крытыкаваць. Чым больш крытыкі, тым лепш можна рабіць. Спадзяюся, наступны нумар у нас будзе ўжо зарэгістраваным.

Валер Булгакаў: Уся рэдакцыя мае тое ці іншае дачыненьне да практычнай акадэмічнай паліталёгіі. А чые яшчэ ўплывы вы зазналі падчас свайго сталеньня?

Н.Б.: Мяне натхніў шэраг сэмінараў, дзе мне пашчасьціла пазнаёміцца з такімі палітолягамі, як Уладзімер Мацкевіч, Уладзімер Роўда. У далейшай сваёй працы я арыентавалася на гэтых двух палітолягаў.

А.Я.: Я таксама адчуваў уплыў У.Мацкевіча празь ягоныя сэмінары. Гэтаксама, як і Андрэй Казакевіч, я скончыў Беларускі калегіюм, дзе на сэмінарах Ігара Бабкова мы мелі дачыненьне зь беларускім дыскурсам.

Ю.Ч.: Маё сталеньне як палітоляга адбывалася пад уплывам нашай катэдры паліталёгіі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. Але таксама зазнаў уплыў У.Мацкевіча і ўдзельнічаў у ягоных сэмінарах, у сэмінарах І.Бабкова.

А.К.: У мяне найперш трэба згадаць катэдру паліталёгіі. Але падчас навучаньня на ёй (прынамсі, пасьля першага курсу) мы адчувалі сябе не палітолягамі, а юрыстамі. І тое, што тычылася паліталёгіі, было адведзена ў практыкі асабістых кантактаў, у нейкія гурткі. Для гэтага часу было характэрнае адмаўленьне таго, з чым мы сутыкаліся на катэдры: мы, напрыклад, не любілі Вэбэра, таму што яго вельмі любілі на катэдры. Нашым прарокам быў Бурд’ё. Сёньня гэта ўжо ня так сур’ёзна.

Значны ўплыў у студэнцкія гады — постмадэрнізм, постструктуралізм і г. д. Беларускі кантэкст быў атрыманы за кошт Калегіюму і “Фрагмэнтаў” — як самога выданьня, так і ягонага галоўнага рэдактара.
 

В.Б.: Хочам мы таго ці не, але рэальны рынак альтэрнатыўных палітычных дасьледаваньняў параўнальна даўно склаўся. Там разьмеркаваныя часам нават дасьледчыя тэмы, ёсьць пэўныя калектывы, інстытуцыянальныя структуры, якія не адзін год працуюць у гэтым рэчышчы. У адрозьненьне ад адукацыйнай навукі рынак у паліталягічным сэктары існуе: ёсьць аналітычныя службы кшталту той, якую ўзначальвае сп. Роўда, і г.д. Хто ў недзяржаўным сэктары займаецца дасьледаваньнямі жыльлёва-камунальнай гаспадаркі? Ніхто. А ў паліталягічнай сфэры пазыцыі засьведчаныя. Ці бераце вы гэты фактар пад увагу? Ёсьць спакуса ўспрымаць сытуацыю як tabula rasa, але ж пэўныя фігуры на гэтай шахматнай дошцы ўжо ёсьць.

А.К.: Ёсьць розьніца паміж акадэмічнымі палітычнымі дасьледаваньнямі і дзяржаўнай паліталёгіяй, зьвязанай з такімі інстытуцыямі, як ІСПД пры Адміністрацыі прэзыдэнта. Там іншыя і правілы паводзінаў, і нормы, паводле якіх яны дзейнічаюць.

Цяпер што да таго, быццам нешта ўжо ёсьць… Для кожнага студэнта, які навучаецца на аддзяленьні паліталёгіі, зразумела, што нічога няма. Калі мы будзем браць НІСЭПД, дзе бюлетэнь на дзьве траціны складаецца з аналізу сацыялягічнага дасьледаваньня, дык гэты аналіз яшчэ ня ёсьць сацыялёгіяй. Сацыялёгія пачынаецца, калі робіцца надэмпірычнае сацыялягічнае дасьледаваньне. Калі мы будзем казаць пра спсп. Роўду ці Чарнова, то гэта альбо адукацыйная рэч (ёсьць апісаньне таго, што такое левыя і правыя, але няма актуальнага палітычнага дасьледаваньня), альбо яно выходзіць у фармаце грамадзка-палітычных выданьняў кшталту “Грамадзянскай ініцыятывы” ці “Адкрытага грамадзтва”. Гэта выданьні, разьлічаныя не на палітычныя дасьледаваньні як гэткія, а прызначаныя для палітыкаў альбо для людзей, блізкіх да палітыкі. Іхная галоўная аўдыторыя не навукоўцы, бо навукоўцы могуць выкарыстоўваць гэтыя тэксты толькі як аб’ект ці як крыніцу дадатковай інфармацыі, а не як тое, што дасягае нармальных стандартаў навуковых дасьледаваньняў.

Я ня ведаю, наколькі шырокі і наколькі магчымы рынак навуковай паліталягічнай прадукцыі ў Беларусі, але тое, што ён не заняты, — гэта факт рэчаіснасьці. Казаць пра канкурэнцыю “Палітычнай сферы” з выданьнем кшталту “Грамадзянскай ініцыятывы” ці “Адкрытага грамадзтва” бессэнсоўна, бо яны ня ёсьць канкурэнтамі, гэта зусім розныя канструкцыі па сваім спажыўцу. Я ўжо не кажу пра НІСЭПД, бо там проста апрацоўваюць лічбы.

Ю.Ч.: Гэтыя інстытуцыі нам сапраўды не канкурэнты, бо там працуюць людзі, якія ёсьць патэнцыйнымі аўтарамі і чытачамі нашага часопісу. Нашая мэта — ня проста аб’яднаць, зрабіць зборнік навуковых дасягненьняў незалежных дасьледчыцкіх інстытутаў, а зрабіць нешта большае.

Сапраўды, ёсьць сэктар незалежнай паліттэхналёгіі. Але было б няслушным казаць, што гэта адзіная паліталёгія, якая існуе ў краіне, — ёсьць яшчэ паліталёгія дзяржаўная: у краіне прымаюцца дзяржаўныя палітычныя рашэньні. І прымаюцца яны асэнсавана, там ёсьць элемэнт аналітыкі. Гэта таксама паліталёгія, палітычныя тэхналёгіі. Нам бы хацелася аб’яднаць гэтыя дзьве плыні, таму што і адны, і другія працуюць з адным матэрыялам — Беларусяй, хоць у іх розныя магчымасьці ў сфэры рэсурсаў. Глебай для такога навуковага яднаньня магла б стаць акадэмічная паліталёгія — навуковая веда, якая магла б быць карыснай і для апазыцыйнай паліталёгіі, і для дзяржаўнай.
 

Н.Б.: Кажуць, што ў Беларусі няма палітычнай практыкі. Але калі ня будзе акадэмічнай палітычнай навукі, рэфлексіі, то ня будзе і практыкі: практыка як паўнавартаснае функцыянаваньне аб’ектаў палітыкі і можа зьявіцца, толькі калі ёсьць рэфлексія.

А.К.: Хацеў бы дадаць наконт таго, якая розьніца паміж намі і недзяржаўнымі палітолягамі. Для недзяржаўнай паліталёгіі найбольш важны пэрыяд — да выбараў: вызначыць — хто, дзе, як і ўсе магчымасьці паўплываць на палітычную сытуацыю. Для нас жа самы галоўны пэрыяд — пасьля выбараў, калі ўсё зразумела і можна ўзяць сытуацыю як аб’ект, разрэзаць і паглядзець, з чаго яна складаецца.

Н.Б.: Мы ня будзем шукаць, хто вінаваты ў тым, што ў кагосьці нешта ня выйшла.

Пытаньне з залі: А чаму вы думаеце, што ваш часопіс будзе зьяўляцца і надалей? А калі ён ня будзе зарэгістраваны?

А.К.: Калі мы будзем распаўсюджваць яго накладам, ня большым за 300 асобнікаў, то можам і не рэгістраваць. Ён будзе існаваць у якасьці незарэгістраванага выданьня, якое стварае пэўную прастору ў грамадзтве для дасьледнікаў у сфэры палітыкі.

Пытаньне з залі: Якой сацыяльнай катэгорыі прызначаецца ваш часопіс? Ці будзеце вы спадзявацца на камэрцыйны посьпех пасьля рэгістрацыі?

А.Я.: Мы разьлічваем на навуковую супольнасьць і інтэлектуалаў, якія разважаюць пра палітыку, маюць навуковы падыход да палітычных зьяваў у Беларусі. Як навуковы часопіс, гэтае выданьне будзе цікавым усёй супольнасьці, у тым ліку і той, што яшчэ толькі гадуецца: палітолягам, юрыстам, эканамістам і г.д.

А.К.: Найперш прадстаўнікам гуманітарных спэцыяльнасьцяў, якія цікавяцца палітычнымі праблемамі. Мы будзем спрабаваць стаць міждысцыплінарным выданьнем. Будзем уздымаць праблематыку сацыялёгіі, палітыкі, узаемадзеяньня палітыкі і культуры... Што да камэрцыйнасьці... Я думаю, калі мы выйдзем на “нуль” (ня ў “мінус”), дык гэта будзе добра.

В.Б.: У першым нумары вашым правапісам была “тарашкевіца”, а ў другім вядзе рэй “наркамаўка”. Гэта зьвязана з ратацыяй рэдакцыйнага калектыву ці гэта даніна модзе?

А.К.: Найперш гэта была заяўка на сацыялізацыю. Мы павінны гуляць паводле правілаў, якія існуюць у грамадзтве. Ёсьць афіцыйны правапіс — мы павінны выкарыстоўваць мову, якая ёсьць легітымнай для большасьці.

А.Я.: Пытаньне мовы вельмі важнае для нашай акадэмічнай палітычнай навукі, якая лепш успрымае афіцыйны правапіс і зарэгістраваныя выданьні. Нават слова “палітычная” выклікала спалоханасьць у акадэмічных колах.

Н.Б.: Варта сказаць і пра тое, што “тарашкевіца” дагэтуль неўнармаваная, ёсьць некалькі ейных варыянтаў. І карэктарам, напрыклад, было б вельмі цяжка працаваць з тэкстамі. Да таго ж, гэта не зусім “наркамаўка” — паводле сынтаксысу, марфалёгіі гэта “тарашкевіца”, але бязь мяккіх знакаў і некаторых асаблівасьцяў напісаньня. Мы спрабуем карыстацца добрай беларускай мовай безь некаторых небеларускіх асаблівасьцяў “наркамаўкі”.

В.Б.: Вы хочаце быць міждысцыплінарным выданьнем. Вы хочаце злучыць у сваім дасьледчым рэчышчы прадстаўнікоў розных асяродкаў, супрацоўнічаць зь дзяржавай і апазыцыяй. Ці няма тут небясьпекі праграмнага канфармізму ці нечага падобнага?

А.К.: Мы не зьбіраемся супрацоўнічаць зь дзяржаўнай і апазыцыйнай паліталёгіяй як такой — маецца на ўвазе супрацоўніцтва толькі з пэўнымі асобамі, тымі, хто можа прадукаваць тэксты, мысьленьне. Хто яны — апазыцыя, дзяржава, — ня важна. Нашая мэта — стварыць пэўную прастору ці арганізаваць тую прастору, якая ўжо ёсьць. Стварыць прастору, аўтаномную ад рынкаў, якія сёньня ўжо існуюць. Тут няма ніякага канфармізму. Прынамсі, ступень канфармізму тут значна меншая, чым у дзяржаўнай ці недзяржаўнай паліталёгіі.

В.Б.: Ці не маглі б вы падрабязьней распавесьці пра канфармізм недзяржаўных палітолягаў, убачаны вачыма не журналіста ці работніка трэцяга сэктару, а палітоляга?

А.К.: Канфармізм праяўляецца ў іх вылучнай апазыцыйнасьці, якая ўтварае сабой пэўны штамп. Яны ня могуць аналізаваць дзеяньняў прэзыдэнта ці дзяржаўнай установы як проста дзеяньне, якое можа быць пазытыўным і нэгатыўным. Яно адразу нясе для іх пэўную нэгатыўную характарыстыку. Такая паліталёгія заідэалягізаваная: ідэалягічныя канструкты зададзеныя задоўга да таго, як чалавек пачынае аналізаваць нейкую палітычную зьяву. Канфармізм праяўляецца нават у выбары аб’ектаў дасьледаваньня. Яны разумеюць, што працягваць існаваць яны змогуць толькі тады, калі будуць задавальняць пэўныя патрэбы, зьвязаныя з палітыкай дэмакратызацыі, напрыклад, альбо з працай у трэцім сэктары. Яны павінны адпавядаць гэтым канонам, якія задаюцца ня імі самімі, а ўмовамі, у якіх яны існуюць. Таму я лічу, што гэтая паліталёгія ёсьць больш канфармісцкая, чым тое, што спрабуем стварыць мы. Магчыма, далей мы страцім тую аўтаномію, што ў нас ёсьць, але на гэтым этапе мы будзем рабіць тое, што нам хочацца і што лічым патрэбным. Мы ня маем ніякіх ідэалягічных установак, спрабуем крытычна глядзець на ўсё.
 

Ю.Ч.: У другім нумары якраз ёсьць матэрыял У.Мацкевіча, дзе выдатна паказана, чым адрозьніваемся мы ад інстытуцыялізаваных формаў недзяржаўнай паліталёгіі. Мы маргіналы, сярод нас няма гіерархіі, таму кожны мусіць даказваць сваёй працай, што ён мае права называцца палітолягам.

Ігар Лялькоў: Пажадана на будучыню, каб падаваліся зьвесткі пра аўтараў артыкулаў.

А.К.: Мы сьвядома не давалі такой інфармацыі ў гэтым нумары. У якасьці экспэрымэнту мы не пісалі пра тое, кім мы ёсьць.

І.Л.: Але вы імкняцеся стаць навуковым часопісам, а канон такога выданьня якраз вымагае падаваць зьвесткі пра аўтараў.

А.К.: Мы імкнёмся да статусу навуковага часопісу, але мы не абавязаныя адпавядаць усім канонам, якія склаліся ў акадэмічнай супольнасьці. Мы выконваем тое, што лічым мэтазгодным.

Міхал Залескі: Ці гатовыя вы да скандалу? Калі вы будзеце добра працаваць, то абавязкова знойдзеце нешта цікавае. А калі знойдзеце нешта цікавае, то будзеце моцна недаспадобы тым, хто нічога цікавага знайсьці ня можа.

А.Я.: Скандал — гэта вельмі карысна для ўсёй беларускай паліталёгіі, у якой пануе маналягічнасьць выказваньня: ты кажаш, а табе ніхто ніяк не апануе.

В.Б.: Наколькі я разумею, ваша праграма ў тым, што вы спрабуеце адыходзіць ад стэрэатыпу, моцна ўкарэненага ў беларускім грамадзтве, калі палітолягамі былі палітычныя журналісты, палітычныя камэнтатары і ўсе людзі, якія ўмела ўжываюць слова “палітыка”. Адбываецца пошук сябе ў эўрапейскім кантэксьце. Бо адрозьнівае Цэнтральную Эўропу ад постсавецкай прасторы тое, што на гэтай прасторы дастаткова выказвацца на тэмы палітыкі, каб праслынуць “палітолягам”. Тое ж самае з культуролягамі... Ці правільна я зразумеў вашую пазыцыю?

А.К.: Цалкам. Мы спрабуем вельмі выразна дыстанцыявацца ад практыкі называць палітолягамі людзей, якія ня ёсьць ні навукоўцамі, ні нават людзьмі, блізкімі да гэтай сфэры. Асабліва што тычыцца палітычнай журналістыкі. Мы рэпрэзэнтуем традыцыю, што склалася ў коле прафэсійных ці паўпрафэсійных навукоўцаў, якія займаюцца палітычнымі дасьледаваньнямі.

Н.Б.: Палітыка — такая сфэра, у якой кожны мае права выказвацца, і нікому нельга гэта забараніць. У такой сытуацыі мы нават ня маем права нікому забараніць называць сябе палітолягам. Але сапраўдная паліталёгія магчымая, толькі калі ёсьць дысцыпліна дасьледаваньня.

Ігар Бабкоў: Калі ўжо гаворка зайшла пра скандал, дык якраз мяне і ўгаворвалі зрабіць маленькі скандал, які адначасна быў бы філязофска-кансэрватыўным выступам. І нават прыдумалі назву скандальнага выступленьня — “Прастытуткі, матылькі і палітолягі”. Выступленьне цалкам мусіла базавацца на Арыстотэлю, на ідэі прыналежнасьці да пэўнай сутнасьці. Думка вельмі простая. Ёсьць палітолягі, і для іх натуральна займацца паліталёгіяй. Паколькі для палітолягаў натуральна займацца паліталёгіяй, то ўрэшце яны выдаюць паліталягічны часопіс. Гэта здаецца поўным глупствам, банальнасьцю: для палітолягаў натуральна займацца паліталёгіяй, для матылькоў натуральна лётаць з кветкі на кветку, для прастытутак натуральна шукаць таго, хто заплаціць. Але ў апошнія 10 гадоў у беларускай сытуацыі адбылося татальнае перамяшэньне ўсіх пазыцыяў: матылькі выдавалі паліталягічныя часопісы, прастытуткі пісалі вершы, паэты шукалі сабе гаспадароў. Усё сутнасна зьмяшался. І выхад “Палітычнай сферы” — для мяне аптымістычны знак таго, што ўсё ўрэшце ўстае на свае месцы. Таму невыпадковыя для гэтага часопісу такія рэчы, як дысцыплінарнасьць і інстытуцыялізацыя. Гэта людзі, якія прафэсійна займаюцца паліталёгіяй, зьбіраюцца рэалізоўваць сваё мысьленьне: пісаць тэксты, выкладаць, ладзіць сэмінары. Таму іхная галоўная аўдыторыя — студэнты-палітолягі, выкладчыкі, іхныя калегі й г.д.

В.Б.: Вельмі сымптаматычна, што стваральнікі “Палітычнай сферы” — людзі беларускай мовы і, відаць, беларускай культуры. Існуе меркаваньне, што людзі расейскай культуры ў Беларусі задавальняюцца прадуктамі расейскай інфармацыйнай прасторы. Беларускамоўных жа “інтэлектуальных” выданьняў у Беларусі зьяўляецца апошнім часам ці ня больш, чым расейскамоўных. На маю думку, гэта тлумачыцца тым, што беларускамоўныя грамадзяне незадаволеныя наяўным status quo, пасіўным спажываньнем таго культурнага прадукту, які прапануецца расейскімі культуртрэгерамі. Ці ёсьць такая залежнасьць?

А.К.: Людзі ня толькі беларускай мовы, але і беларускай культуры значна больш увагі зьвяртаюць на Беларусь, якая для іх ёсьць праблемай. А ў расейскіх выданьнях яны ня могуць прачытаць пра гэта. Па-другое, для людзей беларускай культуры няма адчуваньня таго, што яны — правінцыялы. Гэта іншы тып палітычнай і дасьледчай культуры, які вымагае рабіць нешта, а ня толькі спажываць. Тыя, хто адчувае сябе правінцыяй, ня могуць нават уявіць, што тут патрэбна нешта ствараць. У іх праграма — зьехаць туды і там некім стаць.
 

І.Б.: Ня трэба “абальшчацца” ўласнай беларускамоўнасьцю і тым, што мы самыя разумныя, самыя цэнтральныя і неправінцыйныя. Традыцыя татальнага ігнараваньня расейскамоўных асяродкаў ні да чога добрага беларускую “тусоўку” не прывяла. Калі пры канцы 80-х — на пачатку 90-х быў вельмі моцны выкід тэкстаў, ідэяў і беларушчына была ў авангардзе, яна прабіла нейкі мур, празь які асьцярожна пратачыліся ўсе астатнія. На сёньня расейскамоўныя асяродкі значна абагналі беларускамоўныя інтэлектуальныя групы і суполкі, якія абсалютна стагнуюць. На жаль, беларускамоўнае мысьленьне і адпаведныя асяродкі сталіся закладнікамі палітычнае сытуацыі, калі апошнія пяць гадоў яны абслугоўваюць тактычныя мэты і задачы беларускай апазыцыі. Яны перасталі чытаць кніжкі, самастойна думаць і ацэньваць, што рэальна адбываецца ў сьвеце. Паўзь іх прайшла гуманітарная думка апошніх пяці—сямі гадоў. Гэта ўсё перакладаецца цяпер на расейскую мову, выкладаецца ў Менску ўва ўнівэрсытэтах, на гэтым абараняюцца дысэртацыі, курсавыя, дыплёмныя... Думка, што мы ўсё яшчэ “цэнтральныя”, — ілюзія. Для мяне істотна ў часопісе пазытыўнае стаўленьне: ня думка “Хто наперадзе?”, не імкненьне захапіць дыскурсіўную ўладу, а проста — зрабіць пэўныя рэчы, якія мусяць быць зробленыя.

Ю.Ч.: Мне не хацелася б, каб так дыскутавалася пытаньне мовы. Проста так склалася, што ў Беларусі артыкулы пра беларускую палітыку пішуцца па-беларуску. А па-расейску пішуцца артыкулы пра палітычную сыстэму Злучаных Штатаў.

В.Б.: Але ці ёсьць у беларускамоўных стваральнікаў такіх праектаў момант суб’ектыўнага дамешку — адчуваньне неабходнасьці такіх выданьняў для беларускай культуры? Матывацыя ня толькі дасьледніка, але і грамадзяніна?

І.Б.: Можа, так і было раней. Але на сёньня настала такая сытуацыя, калі ў нейкім патэнцыйным канфлікце паміж маёй калегай, расейскамоўнай філёзафкай, і беларускамоўным чалавекам, які пачне мне казаць: “Топос” благі, а “Фрагмэнты” харошыя”, я вазьму бок Тацяны Шчытцовай. Сёньня адбываецца паварот да сярэднявечных цэхаў. Ранейшыя матывацыі, якія былі ў беларускай сытуацыі пачатку 90-х, не працуюць. Надыходзяць новыя лініі падзелаў, якія аказваюцца больш істотнымі: прафэсійныя супольнасьці, інстытуцыі, мысьленьне як такое... З чым гэта зьвязана? Можа быць, з тым, што мы самі зь зьдзіўленьнем выявілі: калі адбылася першасная інстытуцыялізацыя ў беларускай сытуацыі, пазыцыі занялі палітыкі. Задача палітыка — змагацца за ўладу. У гэтым сэнсе ўсе яны: беларускамоўныя, расейскамоўныя — аднолькавае г...но. І ніхто мяне не пераканае, што прафэсійны беларускамоўны палітык лепшы за расейскамоўнага філёзафа, паэта, літаратара. Надыходзяць новыя падзелы.

Але ёсьць тут і вельмі пазытыўныя моманты: паўстае прастора для новых дыялёгаў. Паўстаюць новыя межы, якія мы ўсё адно будзем пераступаць, парушаць, нешта рабіць.

В.Б.: Ніхто ня ставіць пад сумнеў, што беларускамоўныя беларусы нічым ня лепшыя за расейскамоўных беларусаў. Гаворка ішла пра тое, што нашыя расейскамоўныя калегі трошкі іначай бачаць сытуацыю, чым мы, і мы мусім сканцэнтравацца на вырашэньні іншых задачаў.

А.К.: Каб скончыць гутарку наконт таго, ці была ў нас нейкая асаблівая матывацыя апроч прагі да веды, скажу: прынамсі ў мяне ніякіх спэцыфічных памкненьняў не было. Я дапускаю, што культурай кіруе падсьвядомае, аб’ектыўнае, але для сябе я ніякіх мэтаў ня ставіў.
 

Занатаваў
Зьміцер Дзядзенка