A R C H E П а ч а т а к № 4 (27) – 2003
Пачатак  Навіны  Форум  Пошук  Аўтары  Цалкам  Іншае


42003
» да Зьместу «

 


ЧЭСКІ АЛЬБОМ
аналітыка • эсэістыка • крытыка • рэцэнзіі


разьвітаньне з Быкавым

ЯЎГЕН СЬВЯРСЬЦЮК

(81Kb) Вокладка ARCHE 4-2003. ЧЭСКІ АЛЬБОМ. Дызайн Зьмітра Герасімовіча.

   Мінулыя нумары:

   Pax Americana
   Туманнасьці
  беларускай гісторыі

   Расейскі нумар
   Андрэй Хадановіч
   Нашы дзеткі
   Часопіс для ўсіх
   Скарына
(6’2001)
   Украінскі нумар
   Скарына
(4’2001)
   Скарына
(3’2001)
   Народны нумар
   Скарына
(1’2001)
   Мэдыцына
   Скарына
(8’2000)
   Слоўнік Свабоды
   Скарына
(6’2000)
   Глёбус
   Скарына
(4’2000)
   Габрэі
   Скарына
(2’2000)
   Панславізм
   Паталёгіі
   Кабеты
   Вайна
   Постмадэрнізм
   Парнаграфія

 

Яўген Сьвярсьцюк
 
 
Нас зь беларусамі дзяліў досьвед 60-х

Ён стаіць у мяне ўваччу, высокі і сівы, і ў ягонай узьнятай руцэ я адчуваю адно з тых разьвітаньняў, зь якіх сатканае людзкое жыцьцё. У разьвітаньні ёсьць суворая праўда і ўдзячнасьць.

Васіль Быкаў не адразу стаў прэзыдэнтам Беларускага ПЭН-цэнтру, які запрацаваў на пачатку 90-х высілкамі няўрымсьлівага Карласа Шэрмана — гэты рэпатрыянт з Уругваю ведаў некалькі моваў, а галоўнае, меў дзелавую хватку і арганізатарскія здольнасьці. Займаць пры віцэ-прэзыдэнту Шэрману пасаду прэзыдэнта было, мабыць, лёгка і спакойна.

Яшчэ ад 60-х гадоў Быкаў быў для мяне клясыкам, адным зь нямногіх, каго шанавалі й чыталі. На пачатку 90-х у агульным грукаце ад падзеньня куміраў неяк раптам збляднелі вядомыя імёны. “Сьмелыя аповесьці” Чынгіза Айтматава пасьля падзеньня цэнзуры страцілі тую загадкавасьць “высокіх узгадненьняў” і грамадзкую напругу, якая стварала вакол іх трывожны арэол. А пра аўтара беларускіх партызанскіх аповесьцяў раптам забыліся. Кніжны рынак запоўнілі сэнсацыйныя выкрыцьці. На паверхню выплылі раней забароненыя лягерныя тэмы, папулярнаю стала газэта “Совершенно секретно”. У бэстсэлеры выйшла аповесьць Рыбакова “Дзеці Арбату”.

З даўнейшага чытаньня пра беларускую літаратуру ў маёй памяці чамусьці адбілася фраза зь нейкага газэтнага разносу “ідэйна нясьпелых”: “Тры разы ўрадам адзначаны, а сам сапсаваўся дазваньня”. Ужо не згадаю аўтара, але выраз ёмісты, варты цэлага апавяданьня.

 

Нас зь беларусамі дзяліў досьвед 60-х гадоў. Украінцы запаўнялі палітычныя вязьніцы й лягеры, а беларусаў тамака было вобмаль. Хоць я знаў, у Беларусі ёсьць такія ж настроі, як і ўва Ўкраіне. Але калі Адамовіч і Быкаў маюць свой спосаб нацыянальнае самаабароны, дык дзякуй Богу.

Часам да Кіева ад беларусаў у 60-я гады даходзілі вальнадумныя лісты. Мне здавалася, што ў Беларусі няма асяродку для падтрымкі самвыдаву і беларусы шукаюць аддушыны збоку. Але ж кожны “самвыдаў” мусіць мець уласнае нацыянальнае жыватворнае асяродзьдзе і свайго ўдзячнага чытача. Бяз гэтага “самвыдаў” не народзіцца. У 1970 годзе я прачытаў яшчэ “сьвежае” эсэ Валянціна Мароза “Майсей і Датан” — і адразу запратэставаў. Натуральна, там была праўда аб правінцыйных рабах, якія хочуць у сябе і ў школе, і ў музэях, і дома арганізаваць “куточак Масквы”. Але хіба ўва Ўкраіне бракавала такіх рабоў? Мяне ўдарыла непрыемнаю фразаю пра беларусаў як нацыю рабоў. Зразумела, што беларусам бракавала ў гісторыі Хмяльніцкага, у літаратуры — Шаўчэнкі, у XX стагодзьдзі — Пятлюры й Бандэры. Але бальшавіцкая чума, а пасьля бесьперапынная вайна іх гэтак выкасіла, што ня дай Божа! А рух супраціву вымагае прынамсі пяці адважных і маральна загартаваных грамадзянаў, што знаходзяць і падхопліваюць эстафэту.

Ведама, шкада, што ў лягеры няма беларусаў: кожная нацыя мусіць пасылаць у ахвяру сваіх Дон Кіхотаў… Стануць жа перад Нябёсным Пасадам тыя, у белых шатах, каго замардавалі за слова веры…

Я тлумачыў сабе сытуацыю тым, што беларускія цэка не такія шчарбіцкія, як нашы. А галоўнае, тым, што крытычная сіла супраціву ў Беларусі не такая вялікая, як ува Ўкраіне, і тамака душаць абуджаных неўпрыкмет. Гэтак, як у нас у райцэнтрах.
 

— Украінскі літаратуразнаўца, былы дысыдэнт, палітвязень, прэзыдэнт Украінскага ПЭН-цэнтру. Артыкул перакладзены з украінскай зь невялікімі скаротамі паводле аўтарскага арыгіналу, які быў надрукаваны таксама ў газэце “Урядовий кур’єр”. Назва ў арыгінале — “Апошняя сустрэча з Васілём Быкавым”.
   

Натуральна, былі ў лягерах сымпатычныя беларусы даўнейшага набору. Адзін — Рыгор Вабішчэвіч — за ўдзел ува УПА, за нейкую справу Кастусь Грэбень, Алейнік… Адзін сымпатычны беларус сядзеў за тое, што схапіў сваю прыхаваную вінтоўку й пабег адбіваць у чырвоных сваю рагулю. “Вызваліцелі” гэта прыгадалі.

Словам, беларусы выклікалі ў мяне спагаду й пашану, не зважаючы нават на тую мазырскую савецкую бабулю, якая, падслухаўшы маю размову з прыяцелямі, пабегла за мною з пагрозамі даказаць. Адзін толькі беларус Уладзімер Караткевіч важыць больш за тысячу такіх “прадуктаў эпохі”. Дарэчы, сярод кіеўскіх студэнтаў і моладзі ён быў пашыральнікам нацыяналістычнага фэрмэнту...

Але гэта наша супольная доля, што на працягу некалькіх пакаленьняў секлі галовы. Зазвычай гэта прыводзіла да зьяўленьня масавае ляяльнасьці і яе вестуноў у літаратуры, дзе, кажучы словамі Васіля Быкава, “у некаторых нашых майстроў слова бачым па шэсьць-восем ордэнаў — не за вайну, за літаратуру”. І далей: “За часамі таталітарызму нацыя адвярнулася ня толькі ад рэлігіі, а і ў вялікай ступені ад нацыянальнае ідэі”.

 

Калі я наведаў Беларусь, мяне ўразіла савецкая нязьменнасьць сталіцы. Але й прыемная чысьціня вуліцаў. Нават уявілася, што сам Лукашэнка ўранку ў белым хвартуху праходзіць з драпачом, каб паказаць, як трэба ўтрымліваць фасад.

Усе беларускія пісьменьнікі ў сваіх выступах былі выразна апазыцыйнымі і аднадушнымі ў падтрымцы вострых выступаў з трыбуны. Там праблісквалі яркія публіцыстычныя таленты, якіх бракуе і ўкраінскай, і расейскай літаратурам. Мне здалося, што ў Беларусі расейскамоўны пісьменьнік застаецца беларускім, тады як у нас — гэта ўжо па-за ўкраінскаю літаратураю. У кожным разе, расейскамоўная Сьвятлана Алексіевіч — гэта беларуская пэрліна, дар рэдкаснае праўдзівасьці.

У апошні мой прыезд улетку 1998 году ўранку прыйшоў у гатэль прывітаць гасьцёў Васіль Быкаў. Між намі была рака жыцьця: колішні прызнаны клясык беларускае літаратуры і колішні вязень, гнаны за пазыцыю ў літаратуры. Але мы былі на адным беразе й шанавалі адзін аднаго за аднолькавасьць сьвятыняў. І ўсё ж за горыч лёсаў…

Я ня памятаю больш удзячнае аўдыторыі, чым беларуская.

Ды мне стаіць уваччу разьвітаньне. Тым летам 1998 году міжнародная канфэрэнцыя ПЭН-клюбу ў Менску супала ў часе зь міжнародным Біблійным сымпозіюмам у Любляне. Дык жа пасьля свайго дакладу ў перапынку я перапрасіў, што мушу адбыць раней, і разьвітаўся з усімі.

Але пасьля вырашэньня фармальнасьцяў я праходзіў перад расчыненымі дзьвярыма актавае залі проці прэзыдыюму і, сустрэўшыся поглядам з Васілём Быкавым, памахаў яму рукою. Ён устаў, памахаў рукою ў адказ. І ўвесь прэзыдыюм устаў. Гэта было так значна, так велічна, што нават трохі выходзіла за межы рэчаіснасьці — як бывае ў сьне.

Ён стаіць у мяне ўваччу, высокі й сівы. І ў ягонай узьнятай руцэ я адчуваю сапраўднасьць, па-над абставінамі месца й часу. А мо гэта накладаецца вобраз “высакарослы сівы беларус” з твору Някрасава. Але глыбокі погляд Васіля Быкава стаіць і ня тоне.

 
 

 
Пачатак  Навіны  Форум  Пошук  Аўтары  Цалкам  Іншае

№ 4 (27) – 2003

да Зьместу

Праект ARCHE

да Пачатkу СТАРОНКІ


Рэдаkцыя: analityka@yahoo.com   Дызайн mk   Майстраваньне Элы Мацьвіенкі
Copyright © 1998-2003 ARCHE "Пачатаk" magazine
Апошняе абнаўленьне: 2003/09/21