|
| |
Ружэна Свобада
Дыянка
Апавяданьне чэскае пісьменьніцы Ружэны Свобады ў 1924 годзе было перакладзена на беларускую мову Янам Станкевічам на замову Вацлава Ластоўскага для ковенскага часапісу “Крывіч”, але так і не было апублікавана. Доўгі час яно ляжала ў стосах рэдакцыйных папераў гэтага выданьня. Цяпер захоўваецца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музэі літаратуры і мастацтва (фонд №3, вопіс 1, справа 56, арк.11—20). Друкуецца сучасным правапісам.
1
Яна была лёгенькая і высмуклая, невысокія, загарэлыя босыя ножкі і далікатныя плечучкі, цёмна-шараватыя вочы, як сьвежавылупленыя каштанкі, а валаскі палавыя, на канцы кучаравыя ды бліскучыя, бы з блядога прадзенага золата. Сядала на ганку вясковае хаты або бегала ля яе па запыленай вуліцы, скакала па сенажацях паміж красак ля жарол а цуркоў, любіла месячнае сьвятло, расу і туман, ачараваная бяз дай прычыны нейкай нутраной радасьцяй, а сьмяялася так, быць гэта рабіла патайно, бы дзесь блізка нехта спаў, быццам ёй было гэта забаронена, але як бы нягледзячы на гэта, а дык жа дзеля гэтага ёй хацелася сьміяцца. Яна бывала адзеўшыся ў сарочку без рукаваў і кароткую спаднічку, адзетая была гэтак лёгка, што было відаць усё яе чатырагодняе хараство, хараство маленькае, падгорняе Дыянкі.
Прыйшла калісь у сад да лесьніковае хаты; сядзелі там госьці, чорныя лесьнікі з чорным князем.
Гаспадыня папрасіла яе, каб запяяла; яна сказала, што Дыянка ўмее шмат харошых песьняў.
Дыянцы хацелася пяяць, але яна стыдалася чужых людзей.
А ў гэтую часіну зьявілася ўсё яе крохкае, зьменнае ўмецтва, якога яшчэ ніхто ніколі ня ўгледзіў а якога ўжо ніхто ня ўгледзіць.
Скакала сваю неадвагу так, бы Айсэдора Дункан, грэцкая скакуха ў школе грацыі ў Грунвальдзе, сказала малой, прынаднай, геніяльнай, з тысячы выбранай дзяўчынцы, сваёй вучаніцы:
“Папросяць цябе, каб пяяла, але не пяі! Узьдзержвайся доўга, з усьмешкаю, высьцерагайся іх ціханька, будзь простай і прыроднай, як харошыя статуі, што я тэ паказвала ў музэі”.
Маленькая вясковая дзяўчынка, страйнейшая, чымся вучаніца з школы Айсэдоры Дункан, чараўнейшая, чымся ўсе статуі ў музэі, як выбраная з ста тысячаў, далікатна кранулася, аперлася абедзьвюма далонямі аб сьцяну, ля якой стаяла, апёртая плячыма, пераставіла дабрародныя, у клубох хораша збудаваныя, тонкія ножкі, нахінула чула далікатнае целца, пракаханае ўсё прыродаю, заварушыла чароўныя плечыкі.
“Пяі!” — сказалі ёй.
Дзяўчынка ціха заварушылася, мяняючы свае паставы, адну чараўнейшую за другую, адну чулейшую за другую, ніколі не паўтаральныя і нікім ня споўнельныя.
Яе далікатны, радасны тварык зьмяняў новыя борзда ўзыходзячыя і борзда гаснучыя ўсьмешкі, яе ножкі й ручкі складаліся ў краскавыя позы, тым часам як дробным плечучкам без падмогі рукі яна старалася ўхапіць сарочку, каторая звальвалася.
Скакала далікатна свае ўцекі: сашчапіла ручкі над галавой і згарнула ў іх пучок бліскуча залатажоўтых, лёгка вянучых красак, дакраналася імі да тварыку, да плечучкоў, не спушчаючы вачэй і ўсьмешак зь людзей, якія жадалі ейнага пяяньня.
Усё чыста, што рабіла, было быццам доўга ўзгадавана, цэлымі пакаленьнямі выпрацавана, як бы была вялікай і ласкавым жыцьцём узгадаванай артысткаю, жыцьцём ачараванай, хараству адданай скакухаю, перакананай, што на яе глядзяць сотні натхнёных вачэй.
Айсэдора Дункан, вучыцелка грацыі, сама толькі ў сьне сьніла аб гэткім скоку жыцьця.
2
Як нарадзілася малая Дыянка, дзядуля яе, панскі аб’ежджчык, цешыўся. Была, праўда, дзіцем яго незамужняе дачкі і асабістага лесьніка князевага, чорнага дзёрзкага дзецюка, які свайго дзіцяці ніколі ня ўгледзіў. Але дзейкалі аб лесьніку, што ён сын грапаў, а добры, дурны дзядуля гардзіўся малой Дыянкаю і забараніў усім вясковым дзяцём казаць ёй аб тым, “бо нашае дзіцё панскае”, хваліўся радасны.
Добры, наіўны дзядуля, аднак, скора памёр, ягоная дачка пайшла скора за ім, а малая Дыянка дасталася дзядзьку, сусім асірацелая, нікому не жаданая.
Але яна сусім ня мучылася ў чатыры гады ад свайго сіроцтва. Сьвет адбіваўся ў яе радасным арганізьме адзіным, неўсьвядомленым а ўсёй радасьцяй ейнага сэрца зацемляваным хараством.
Нічагусенькі не рабіла бязь дзіўнага, бы хаванага сьмеху і заўсёды неяк салодкіх дагадак-паглядаў.
Купалася нецярпліва, скідаючы сарочку, каб апусьціцца ў вузкія цуркі сенажатныя, у чыстую горнюю ваду, што цякла паміж берагоў, парослых карэньнем незабудак і йстужкамі шырокіх траў. Яе белае, высмуклае незагарэлае целца засьвяціла, як чарэшня ў цьвеце. Нейкае жывейшае жыцьцё, райская, даўно страчаная радасьць запалалі ў яе тварыку, заэлектрызавалі пазорнае* целца. Яна была падобная да срэбнае вясёлае рыбкі, да нечага лепшага, бо радасьнейшага а дзеля гэтага ўдзячнейшага, як людзі.
Саступіла нецярпліва ў брадок, з усьмешкай захоплюючыся. Вада ёй даходзіла да костачак.
“Апушчуся ўся ў ваду!” — крычэла ў роскашы.
Як дзіця, узгадаванае ў прыродзе, басое і блізу што голае, якое нічога не баіцца, не зьлякнёная, але ўсьцешаная прыемным і сьвежым холадам, апусьцілася ў ваду, а вада пабяліла ейнае цела ў колер белае рожы, у блеск бялюсенькае пэрлы. І ўзноў кожны яе рух быў выбраны, як знойдзены, радасны і далікатна пазорны, выказуючы штось патайнейшага, чымся змагла б зразумець, штось глыбака схаванага і закрытага чуцьцём дасканальнае мастачкі і даравальніцы сьпелага хараства.
Скакала сваю радасьць, бы Айсэдора Дункан у Грунвальдзе, месьце ангельскіх віл, пастаўленым у бары, сказала найпрынаднейшай, з тысячы выбранай дзяўчынцы, сваёй вучаніцы:
“Ідзі на цьвітучую сенажаць, разьдзенься ў любым сонейку, цешся зь яго зьзяйнае, любае цяпліні летняе, цешся з быстрае вады, якая будзе цячы па тваіх каленках і зьменіць тваё цела ў краскавую беліню, цешся зь сьветлячкоў, із травак, ізь цьвітучых незабудак, ізь сьцюдзёнае быстрыні, народжанае на высокіх горах, у цяні стагодніх букоў!”
Малая Дыянка купалася, а яе купаньне было падобнае да скоку, весяленьня, адзінае гульбы малога чалавека, надоранага дарам ясных паэтаў: цешыцца ўцехаю красак, купаных у расе, уцехаю птушак, што ў лёце ўпіваюцца рухам чыстых сфэр.
Як выкупалася, узлажыла нецярпліва сарочку й спаднічку, раскінула шырока абедзьве тоненькія ручкі, разьбеглася лёгкім птушыным лётам, як бы ня ведала, што рабіць із сваім шчасьцем, як бы хацела па ўсім сьвеце разьнесьці, па цьвітучай луцэ рассыпаці. Не апушчаючы рук, разьвярненых як у абоймах божага сьвету, папяваючы сабе адзіны, што як на арфе гучэў, пчаліны тон, перабягала луку з канца ў канец, як бы ёй Айсэдора Дункан сказала:
“Думай, што любіш сонейка, красуючую рожавую дзяцеліну, залатыя красачкі і што ім гэта хочаш сказаць!”
Якое любае, разьвяселенае дзіцё была гэта малая Дыянка, дзяўчынка асірацелая!
Колькі ў ёй было магчымасьці, колькі радасьці й захапленьня магла разьнесьці па сьвеце, калі б яе прыродную стройнасьць магла захаваць вучыцелка хараства!
У той час як другія вясковыя дзеці білі паўгадзіны асколкам у стары чэрап і аглушаліся сваім крыкам, падобным да крыку качкі, у гэтай безгалосай вёсцы, у той час як другія дзеці сядзелі тупа на прызбах і верашчэлі носам аднатонна, брыдка, бясконца й без прычыны “Нянька! Нянька! Нянька! Нянька!”, маленькая Дыянка скакала сваё прынаднае дзяцінства.
Кідала з мастка па вадзе малы шкляны мяч, бегала па беразе й скакала ў ваду, каб яго ля другога мосту задзяржаць.
Любіла заўсёдны жывы рух, як Божая птушачка, гаспадар паднябесься.
|
|
