«Пра свой апублікаваны ў кнізе твор пісьменьнік кажа: ён больш не належыць мне. Але ў вачох чытача твор асацыюецца зь пісьменьнікам. Пры публікацыі ў Сеціве прападае і гэтая апошняя залежнасьць. Твор, які быў зьмешчаны ў Інтэрнэце і датуль не друкаваўся на паперы, НЕ НАЛЕЖЫЦЬ НІКОМУ…» (Marmon, 17.02.2003, Litara.net). У нас толькі цяпер пачынаецца літаратура новага кшталту - сеціратура, кібэратура. Адкрытасьць твору такой літаратуры дазваляе весьці дыялёг з чытачом ды крытыкам; нават увесьці гэтае абмеркаваньне ў тканіну аповеду, зьмяніць ці дадаць асобныя часткі ў любы момант існаваньня твору. Інтэрнэт-тэкст ня можа быць нечым замацаваным і скончаным. Ён звычайна застаецца адкрытым для працягу ды ўмяшальніцтва новых аўтараў, сюжэтных ліній.
Нават традыцыйны твор, патрапіўшы ў Сеціва, здабывае патэнцыял для новага разьвіцьця, ён можа ператварыцца ў чарнавік ці недапрацаваны матэрыял. Як сказаў адзін з удзельнікаў дыскусіі на сайце Litara.net Marmon, «Гюго або Сэлінджэр у Сеціве чытаюцца з тым самым адчуваньнем тэкставай вартасьці-нявартасьці, што і форумныя гавэнды Кардонскага»¹ (Litara.net, форум Інтэртэкст, 17.02.2003).
Чытаньне ды ўспрыманьне твору, што зьмешчаны ў віртуальнай прасторы, таксама іншае. Гэта зазвычай актыўнае чытаньне, чытаньне з алоўкам, сьляды якога могуць быць адразу бачныя ўсім, у тым ліку аўтару тэксту. Тэкст у Сеціве падобны да гульні ў пінг-понг: аўтар пасуе, чытачы і крытыкі адбіваюць, надаюць новы вэктар і вяртаюць твор назад. Аўтар можа паправіць яго ці застацца глухім да парадаў, і гульня пачнецца наноў. Чым больш уважлівы да чытача аўтар, чым больш ён здольны завязаць гутарку на форуме, тым даўжэй цягнецца гульня - і ў выніку падчас прыземленай гутаркі можа сфармавацца літаратурная пэрліна.
Аднаго часу на сайце пра сучасную беларускую літаратуру Litara.net надзвычай часта сталі зьяўляцца паведамленьні, падпісаныя мянушкай Дон. Гэты пэрсанаж быў вельмі рознакаляровы ў сваіх перакананьнях і часам нават сам сабе супярэчыў. Але выказваньні ягоныя нельга было не заўважыць - нечаканыя, правакацыйныя, калі-нікалі даволі агрэсіўныя ў дачыненьні да астатніх удзельнікаў гутаркі. Пад гэтым нікам у форумах пісаў Сяргей Дубавец, называючы сябе собскім сабакам, які брэша на ўсіх, хто няшчыры ў сваёй любові да беларускай літаратуры. Можна было нават падумаць, што пэрсанаж дзейнічаў з сваёй волі й без дазволу чалавека, які яго нарадзіў. Падавалася, што сам Дубавец быў шчыра зьдзіўлены паводзінамі свайго стварэньня. Празь некаторы час спадар Сяргей паведаміў, што пад нікам Дон і некалькімі іншымі мянушкамі піша ня ён адзін, а яшчэ пяць чалавек, што таксама маюць доступ да гэтага ж кампутара. Ці паверыў хтосьці? Можа, і так. Але Дон застаўся супярэчлівым пэрсанажам Літары, і тое, колькі людзей удзельнічалі ў яго стварэньні, наўрад ці мае значэньне.
Ніколі не зьнікае зь першых радкоў форумаў на Літары нізка невялікіх твораў, якая кожны раз папаўняецца новымі рэалістычнымі замалёўкамі. Сьціплая назва «Абы пра што», а пад ёй Уладзімер Вашкоў, вядомы літаранцам як Палівач, распавядае сваё жыцьцё, успаміны, не зьмяняючы літаратурнага тону, адказвае на пытаньні сваіх чытачоў - наведвальнікаў Літары, якія ўцягваюцца ў гутарку, узгадваюць нешта і з свайго жыцьцёвага досьведу. У такім узаемадзеяньні ды ўзаемаўплыве нарадзіўся і дасюль ствараецца жывы шматаўтарскі твор, зь якога ўжо нельга зьнішчыць ніводнага сказу. Нехта падтрымлівае «гаспадара» і вядучага дыскусіі, нехта крытыкуе, але Палівачом кіруе думка: «Я бачу падабенства паміж вынаходзтвам Інтэрнэту і вынаходзтвам палкоўніка Кольта. Рэвальвэр Кольта зраўнаваў магчымасьці грамадзянаў Амэрыкі, забясьпечыў тым самым дэмакратыю. Інтэрнэт зраўнаваў таленты і бездараў. Добра гэта ці кепска, я ня ведаю» (Litara.net. Форум «Абы пра што», 27.07.2002).
Немагчыма ў творах сеціратуры шукаць аўтара, яго думкі ды ідэі, таму што адна зь яе асаблівасьцяў - калектыўнае аўтарства ці нават аўтарства саміх пэрсанажаў, што вядуць аповед, самастойна пішуць твор.
Сеціратура, штуршком і сродкам для разьвіцьця якой стаўся Інтэрнэт, - прастора, дзе гіпэраўтары й гіпэртэксты могуць рэалізоўвацца найбольш арганічным чынам. Тэкст становіцца багацейшым на сэнсы за той, які першапачаткова ствараў аўтар, ён можа выходзіць за межы асноўнай ідэі і атрымлівае разьвіцьцё ў новых напрамках, ствараючы сетку спасылак, сувязяў і асацыяцыяў. Тэкст перастае быць лінейным, таму што ён прымае розныя формы для кожнага, хто яго чытае.
Пісьменьнікі вынайшлі гіпэртэкст як сродак існаваньня літаратурнага сэнсу значна раней за зьяўленьне Інтэрнэту, але з стварэньнем літаратурных сайтаў стала магчымай літаратура з новай структурай ды ўзроўнем дынамічнасьці. Беларускія пісьменьнікі так ці інакш зьвяртаюцца да новых выяўленчых сродкаў, якія прапануе Інтэрнэт. Адам Глёбус піша раман «Дом», які, відаць, можа называцца раманам толькі ў віртуальнай прасторы, якая не адпавядае сапраўды буйным формам ды ня здольная ўтрымліваць сюжэтную лінію. Агульны сюжэт раману - гэта сувязі паміж яго героямі, але ў чымсьці і ўзаемаадносіны паміж удзельнікамі форумаў Літары, на вачах якіх «Дом» ствараўся, якія так ці інакш дапамагалі аўтару працягваць аповед. У пастскрыптуме да раману Адам Глёбус пералічвае ўсіх, хто ўдзельнічаў у напісаньні твору, і піша: «У дзёньніку Кузьма Чорны пытаўся: «Хто напіша за мяне мае раманы?» Сапраўды, даводзіцца самому пісаць тое, што ніхто іншы напісаць ня зможа, самае сваё. Нарэшце завершана праца, напісаны першы беларускі раман у інтэрнэтным фармаце».
Усё часьцей на літаратурных сайтах і на асобных вэб-старонках зьяўляюцца безыменныя ці аўтарскія творы. Публікуючы свой твор ці частку твору на адкрытым рэсурсе, яны згаджаюцца «адкрыць» свой твор, уступіць у дыялёг з чытачом і крытыкам, якія часта паводзяць сябе фамільярна, не вытрымліваюць дыстанцыі. Коштам за гэткую фамільярнасьць можа быць больш дынамічная тканка аповеду, жывейшы малюнак падзеяў, сапраўдны дыялёг герояў, а не прапушчаны праз аўтарскае «я» жыцьцёвы досьвед. Ня кожны пісьменьнік, прызнаны ў рэальным сьвеце, на такое здольны.
