Анатоль Сідарэвіч
Дух і літара

---

Якуб Колас. Новая зямля: Паэма ⁄ Агул. рэд., пасьлясл. Я. Янушкевіча; Уклад. У. Гілеп, Я. Янушкевіч; Прадм. М. Мушынскага; Пер. на рас. мову С. Гарадзецкага і інш.; Пер. на польск. Ч. Сэнюха; Камэнт. М. Мушынскага, Я. Янушкевіча; Маст. В. Шаранговіч. - Менск: БФК, 2002.

У Максіма Гарэцкага ёсьць парадаксальнае выказваньне пра тое, што творчасьць Купалы «болей нацыяналістычна, чым творчасьць Коласа, і меней нацыянальна... чымся коласаўскі эпас». Хочаш таго ці не, мусіш згадзіцца і з Гарэцкім, і з вызначэньнем Коласавай паэмы «Новая зямля» як энцыкляпэдыі жыцьця беларускага сялянства. Жыцьця - заўважым - дакалгаснае эпохі. І паказальна, што менавіта гэтая, багата аздобленая мастаком Васілём Шаранговічам, паэма была выдадзеная ёмістым томам да 120-х угодкаў песьняра.

Скажам шчыра: том мог быць танчэйшы, калі б не сэрвілізм нашага чынавенства, якое і ў страшным сьне ня можа прысьніць, што Коласаў шэдэўр надрукаваны на мове арыгіналу і ў перакладзе на польскую безь перакладу на расейскую¹. Хоць перакладу на «вялікую і магутную» насамрэч няма: калі ў арыгінале мы налічваем 10953 радкі, дык у расейскім перакладзе - на 966 радкоў меней. Асабліва не пашанцавала песьні ХІІІ («Падгляд пчол»), якую расейскі перакладнік скараціў на 109 радкоў. Мусіць, за апісаньне сялянскага (з чыйгосьці гледзішча - кулацкага) «раю», што было недапушчальна пасьля галадамору (ад голаду пухлі сяляне і ў беларускім савецкім Палесьсі) ды падчас карткавай сыстэмы. Істотна абсечаная і песьня ХХІV («Вялікдзень»). Ізноў жа: і карціна сытасьці ў ёй, і стаўленьне народу да рэлігіі ня так, як «трэба», паказанае.

Беларуска- і расейскамоўную вэрсіі камэнтароў напісаў Міхась Мушынскі. Ён тлумачыць чытачу, што такое Вербніца, Вялікая Субота, Піліпаўка і г. д. Рэлігійнае невуцтва, мабыць, яшчэ не ўдалося адолець, калі трэба тлумачыць такія паняткі. А адмыслова для расейскамоўнага чытача падаецца гісторыя перакладу «Новае зямлі» на «вялікую і магутную» і ацэнка яго самім Якубам Коласам. Пясьняр адзначаў, што «в переводе на русский язык поэма звучит далеко не по-русски». Нягледзячы на ўсе стараньні Коласа (які нават сам перакладаў цэлыя кавалкі за перакладнікаў), яму «не ўдалося дамагчыся поўнай адпаведнасьці арыгіналу». Дый як яе было дамагчыся, калі пільна працавала цэнзура і ня менш пільна - самацэнзура перакладнікаў. Вылазіла навонкі і іх савецкасьць, жаданьне выслужыцца перад уладаю. Як скажаўся дух паэмы, як яе героям прыпісвалі атэізм² - гэта М. Мушынскі дэманструе пры супастаўленьні цытатаў з арыгіналу і перакладу.

І вось расейскі пераклад «Новае зямлі» друкуюць пад адной вокладкаю з арыгіналам...

Зь Міхасём Мушынскім трэба паспрачацца наконт пераліку выданьняў «Новае зямлі». Ён называе першае (1923), трэцяе (1934), чацьвертае (1941), пятае (1946) выданьні. Але я не магу згадзіцца з такою нумарацыяй, бо «Новую зямлю» выдавалі таксама ў Заходняй Беларусі, вывучалі ў нешматлікіх беларускіх і дзьвюхмоўных школах, і заходнебеларускія дзядзькі «шпарылі» яе на памяць цэлымі разьдзеламі. У 1928-1929 гадох трыма выпускамі і ў розных віленскіх друкарнях убачыла сьвет трэцяе выданьне «Новае зямлі»³, а ў 1931 годзе - чацьвертае. Менскае выданьне 1934 году было, такім чынам, пятым.

Так яно і было: у Савецкім Саюзе галоўны Коласаў твор нельга было цалкам перакласьці на расейскую, а бээсэсэраўскае і саюзпісьменьніцкае кіраўніцтва і не магло, і не жадала замаўляць яе пераклад на іншыя мовы. (Напрыклад, я перакананы, што «Новая зямля» выдатна гучала б па-ўкраінску, як гучаць на гэтай мове ў перакладах Рамана Лубкіўскага і Паўла Гірныка купалаўскія «Яна і я» ды «На Куцьцю».) Тым часам за пераклад паэмы ўзяўся быў Тадэвуш Хрусьцялеўскі (Chróścielewski). У гэтую працу ён уцягнуў сваю дачку Дароту і Бажэну Клёг-Гагалеўскую (Klog-Gogolewska). Для кнігі Якуба Коласа «A tak śpiewa dudka miła» (Лодзь, 1982) былі перакладзены фрагмэнты песень І, XXVII, XXVIII, ХХІХ (Т. Хрусьцялеўскі), XIII, XVII, XXVI, ХХХ (Д. Хрусьцялеўская), V, VIII і ІХ (Б. Клёг-Гагалеўская). Апрача таго, Б. Клёг-Гагалеўская пераказала ў тым самым томе зьмест усяе паэмы. Аднак высьветлілася, што лодзінскія перакладнікі рабілі гэтую працу толькі для дадзенага зборніку Коласавых твораў, завяршаць яе поўным перакладам яны ня мелі намеру.

У сваім пасьляслоўі «Наша Песьня Песьняў» і ў камэнтарох да трохмоўнага выданьня Язэп Янушкевіч распавядае, з чаго і калі пачалася праца Чэслава Сэнюха над новым перакладам «Новае зямлі», і ледзь не па днях паказвае, калі якая песьня была перакладзеная. Перакладнік працаваў бязмала дзесяць гадоў - недзе на два гады менш, чым сам аўтар. А перад пачаткам гэтае працы была размова Янкі Брыля з Чэславам Сэнюхам у коласаўскай Альбуці...

Тое, што за пераклад «Новае зямлі» ўзяліся ў Польшчы, ня дзіўна: польскія і беларускія сяляне з цэнтральных і заходніх земляў нашае краіны, якія забылі пра пазямельную грамаду, вельмі блізкія ў сваёй мэнтальнасьці. Ім, бадай, аднолькава была ўласьцівая вера, што свая ральля - гэта «наймацнейшая аснова і жыцьця першая умова». Розьніла іх тое, што польскае сялянства, выхаванае сваім каталіцкім духавенствам, загартаваным у супрацьстаяньні з захопнікамі, здолела адпрэчыць калгасны лад. Коласавы ж Міхал, Антось і Ганна, як і мільёны іхніх суайчыньнікаў, у найлепшым разе маглі дастаць на Вялікдзень з-за бэлькі старую кантычку - як успамін пра сваё колішняе каталіцтва... Ды я заходжу на іншую дзялянку - гістарычную, хоць і лічу, што прыняцьце хрысьціянства зь Бізантыі сталася прычынаю нашае адсталасьці, а Унія была толькі зьлёгку мадыфікаваным праваслаўем.

Дык вось, Язэп Янушкевіч, падлічваючы радкі ў расейскім ды польскім перакладах, адзначае, што і Чэслаў Сэнюх не дасягнуў ідэалу эквілінэарнасьці: ягоны пераклад на 164 радкі большы за арыгінал. Ведама, ідэал ёсьць ідэалам, але не самамэтаю. У дзьвюх песьнях ідэал дасягнуты, у дзевяці песьнях перакладу радкоў меней, чым у арыгінале. Меней іх на адзін, на два ці тры, і нават на пятнаццаць, як у песьні ІІ («Раніца ў нядзельку»). У васьмі песьнях на адзін-дзевяць радкоў болей, чым у арыгінале, і ў адзінаццаці іх болей на дзесяць («Пярэбары», «Дзедаў човен», «Вялікдзень») і нават на дваццаць два («Дарэктар»), на дваццаць тры («Сьмерць Міхала») або на дваццаць дзевяць («На глушцовых токах»).

Паглядзім, што скарочана ў песьні «Раніца ў нядзельку». Два радкі «згубленыя» ў фрагмэнце, у якім гаворыцца пра жаночую долю (радкі 70-78 арыгіналу), але сутнасьць яго ад гэтага не пацярпела (радкі 70-76 перакладу). Найбольш прапала радкоў у той частцы, дзе дзядзька Антось вяртаецца зь Нёмна і апавядае пра рыбалку (радкі 147-229 арыгіналу, 145-209 перакладу). Аўтар тут трохі пакеплівае з свайго героя:

У перакладзе гэты фрагмэнт і скарочаны. Я выдзеліў тыя радкі, якія маглі б выклікаць у польскіх чытачоў зь ліку шчырых вернікаў неадэкватнае разуменьне стаўленьня аўтара да рэлігіі. Перакладнік, думаю, кіраваўся перш за ўсё гэтым меркаваньнем⁴. Што гэта так, сьведчыць і наступны прыклад. У песьні «Падгляд пчол» ёсьць даволі запамінальны вобраз: «Крыніца бурнага натхненьня, ⁄⁄ Мінут вясёлых, ажыўленьня, ⁄⁄ Стаяць, як біскупы, бутэлі, ⁄⁄ І ласа ўсе на іх глядзелі». Аднак у перакладзе гэтага вобразу няма. У беларусаў, якіх пераводзілі з аднае веры ў другую, трохі іншае стаўленьне да вонкавых праяў рэлігійнасьці і да духавенства, чым у большасьці палякаў.

На шэсьць радкоў скарочаны дыялёг дзядзькі з Алесем пра шчупака, які разам з кручком сарваўся яму з вуды (радкі 199-229 арыгіналу, 185-209 перакладу). Што праўда, скарачэньне гэтае не прынесла нейкіх зьмястоўных стратаў і не скажае вобразу дзядзькі Антося. Шэсьць радкоў перакладнік дабірае ў трох заключных разьдзелах песьні (вяртаньне Міхала з абходу).

А вось песьня ХХІІ («На глушцовых токах»). Два першыя разьдзельчыкі эквілінэарныя. Пасьля трэцяга, у якім пабольшала на тры радкі, эквілінэарнасьці ўжо няма, але дух Коласавай паэмы, характарыстыкі герояў (таго ж Абрыцкага) захаваныя. Пакуль Міхал падыходзіў да агню, ля якога сядзелі Абрыцкі, Дземідовіч, Астахновіч ды іншыя, пераклад перавысіў арыгінал ужо на шаснаццаць радкоў (139:123). Пасьля апісаньня бойкі Пшавары й Абрыцкага гэтая розьніца павялічылася на васямнаццаць радкоў. Далей усё зноў ідзе радок у радок, але, пакуль Міхал хадзіў «сачыць глушцоў, шукаць іх токі», у перакладзе паболела на дваццаць пяць радкоў, а ў канцы песьні, калі лесьнікі вярнуліся да будана, дадаліся яшчэ чатыры радкі. І цяжка ўпікнуць перакладніка, што ён зграшыў супраць літары і духу песьні.

Дваццатая песьня («Каляды», назва якой гучыць не «Kolędy», як можна было б чакаць, а «Gody») у перакладзе большая на тры радкі за арыгінал. А здарылася гэта таму, што аўтар (мусіць, як і Міхалавы дзеці ў паэме) у чаканьні смакаты пасьля Піліпаўкі (Адвэнту) вельмі ж прыглядаўся, што і як матуля гатуе на Куцьцю да сьвяточнага стала.

І вось вячэра пачалася!
Спыніцца мушу я на квасе:
Ён колер меў чырванаваты;
Тут быў таран, мянёк пузаты,
Шчупак, лінок, акунь, карась,
Кялбок і ялец, плотка, язь,
Яшчэ засушаныя зь лета.
Але ня ўсё яшчэ і гэта:
Аздоблен квас быў і грыбамі...

Чэслаў Сэнюх перакладае ледзь ня літара ў літару, але, як сын і знаўца звычаяў нашае зямлі, удакладняе, нешта дадае сваё (гэтыя радкі выдзеленыя):

I już wieczerza w całej krasie!
Lecz chcę zatrzymać się na kwasie:
Ten kwas swój kolor czerwonawy
Od buracznej miał zaprawy,
A był w nim taran, lin brzuchaty
I ułow nasuszony z lata -
Szupak, okonie, płocie, jazie,
Kiełbiki, jelce i karasie
I jeszcze miętus na okrasę.
Lecz to nie wszystko. Kwas jest kwasem,
Gdy suszonymi go grzybami
Dopełnić...

Перакладнік заўсёды троху камэнтатар. Тут якраз той выпадак: хто так цяпер спраўляе Куцьцю? І хоць патрабаваньне эквілінэарнасьці парушанае, дух фрагмэнту захаваны. Літара не пакрыўджаная і праўда жыцьця захаваная. Ці вось радкі з тае самае песьні:

Ялінка ў хаце так прыгожа!
А колькі радасьці і ўцехі!
На ёй валоскія арэхі,
А з пазалочанай паперкі
Глядзяць панадныя цукеркі...

Перакладнік тут (мусіць, згадваючы сваё маленства) «папраўляе» аўтара і піша, што ялінка

...daje dzieciom moc radości,
Kusząc ich oczy cukierkami
I złoconymi orzechami...

І такая дэталь нешта дадае для разуменьня колішняга сялянскага і дробнашляхецкага быту, не пярэчыць духу «Новае зямлі». Але вернемся да пытаньня пра эквілінэарнасьць. У перакладзе песьні XXVI («Агляд зямлі») на два радкі меней, чым у арыгінале. Ды вось чытаем апісаньне слуцкага пэйзажу: «Прад імі Случчына ляжала...» Перакладнік палічыў патрэбным пакінуць у тэксьце слова «азярод», але радок «Па старасьвецкіх азяродах» ён мусіў патлумачыць. Таму й чытаем: «Po staroświeckich «aziarodach» - ⁄⁄ Krzyżakowatych urządzeniach ⁄⁄ Do bujnych traw i zbóż suszenia» ⁵.

Веданьне геаграфіі краю дазваляе перакладніку (ці не з настальгіяй?) «устаўляць» сваё, як у песьні «Зіма ў Парэччы» з знакамітым паляваньнем на зайцоў («Забілі зайца, не забілі, ⁄⁄ Але ж, брат, гуку нарабілі» ). Кіруе «паляваньнем» дзядзька Антось.

Дае дарэктару ён бляху. - Звані ў яе, бі чым папала, Абы мацней яна гучала - На ўсю Сьвяржэнскую граду!

У перакладзе:

«Darektarowi» daje blachę: - Masz walić w nią czym tylko da się, By las się zatrząsł w tym hałasie Od Stołpców aż po Nowojelnię!

Ад гэтага «od Stołpców aż po Nowojelnię» камічны эфэкт нават узмацняецца: і сапраўды «huku-krzyku było!».

Або слова «капэля». У нашым кутку, калі падшпаркі зьбіраліся ці то ў лес, ці то на возера, дарослыя казалі паблажліва: «Бач ты, сабралася капэля». А тут - у песьні «Зіма ў Парэччы» - яшчэ з бляхаю, патэльняю... І хоць слова «капэля» ў арыгінале няма, перакладнік уводзіць яго, і гучыць яно натуральна:

Ruszyli w las. Stryj już zawczasu Obmyślił, jaki rewir lasu Przepędzą lawą, w którą stronę Cała kąpela pójdzie gonem...

Або з імёнамі праблема. Бывае так, што дзеля рыму і рытму імя трэба мяняць. Звычайна гэта робіцца з імёнамі трэцярадных пэрсанажаў, якіх мы сустракаем у паэме толькі адзін раз. Дзядзька Антось з Таксаю палюе на тхароў, бо «У Сьвержні Іцка з Моўшам проста ⁄⁄ Да шкуркі ўліпнуць, як кароста». У перакладзе ж у тым самым Сьвержні за шкурку ледзь не пацалуюць руку Гірш і Іцак. У песьні «Воўк» аўтар згадвае Дароту, перакладнік - Агату, у песьні «Летнім часам» у аўтара Аўдоля, у перакладніка - Алёна... Гэтыя недакладнасьці ня маюць істотнага значэньня, бо і ў аўтара імёны гэтых пэрсанажаў, бадай, выпадковыя, «пад рыфму».

Іншы раз перакладнік уводзіць імя дадаткова. Вось дзед Юрка (вобраз, сьпісаны з рэальнага паэтавага дзеда), той дзед Юрка, што, падгуляўшы, «трохі сына памуштруе» (nota bene: будучага Старшыню Рады БНР і акадэміка Язэпа Лёсіка). У Коласа (песьня «Дзедаў човен») імя ўласьніка шынка, у якім дзед Юрка падгуляў, ня згадваецца. Перакладнік жа ўдакладняе: «A gdy wróciwszy z szynku Srula ⁄⁄ Dziadek rozbawił się, rozhulał...» І тут ён не скажае арыгіналу, бо імя гэтага шынкара (Сроль) мы сустрэнем у песьні «Сэсія». Добрае веданьне тэксту, заходнебеларускіх рэаліяў, звычаяў і наднёманскіх мясьцінаў - усё гэта дапамагае перакладніку ўвесьці чытача ў сьвет Міхалавай сям'і, яе турботаў, у яе прыроднае і сацыяльнае атачэньне.

Мяне цікавіла, як перакладзеныя тыя радкі з паэмы, якія часта цытуюцца, сталі афарызмамі. Скажам так: ня ўсё перакладніку ўдалося (дый, мусіць, ён такое адмысловае мэты перад сабою ня ставіў), але шмат што і па-польску гучыць запамінальна. Вось паралельныя тэксты:

Ведама, усяго зрабіць радок у радок і сугучна не атрымалася. Напрыклад, славутага «А для дзяцей набольша сьвята ⁄⁄ Абы наесьціся багата» ці ня менш запамінальнага «А сок быў сьвежы, такі хвацкі, ⁄⁄ Такі салодкі забіяцкі!». Затое хораша гучаць наступныя радкі: «O jakże bliski sercu dziecka ⁄⁄ Jest brzęk patelni na przypiecku!». А гэтая «рэкляма» Хадыкам свае зямлі?

Вось паплавец мой. Сена - піва!
Ядкое, брацікі, на дзіва:
Запраў, дык есьці будзе поп.
А жыта! ну, ня ўзьнімеш сноп!
Глядзеце: ржышча - чараціны,
Ня вашы менскія націны,
Бо вашы менскія пясочкі
Знаёмы добра мне, браточкі, -
Мясіў уласнымі нагамі,
Ядзяць іх мухі з камарамі!
Tam ląka. Siano z niej jak piwo,
Zapachów, smaków w nim na dziwo,
Choć swatów częstuj nim czy popa!
A żyto! Nie podźwigniesz snopa!
O tutaj rżysko: jak po trzcine,
Nie jak po waszej tam zbożynie
Na mińskich piachach zamorzonej.
Znam te waszy piaski płone,
Zdeptałem swymi je nogami,
Jadły je muchy z komarami!

Сёе-тое перакладнік папраўляе, і даволі ўдала. Вось дзядзька Антось з Грышкам хочуць узысьці на Замкавую гару ў Вільні. Вартаўнік кажа ім, што трэба «білет купіць на права ўходу». Гэты радок рыфмуецца з наступным: «Сябры спынілісь - грошай шкода». У перакладзе вартаўнік патлумачыў, што трэба купіць білет, а далей ідуць два радкі, што ствараюць жывы, сюжэтны малюнак: «Stanęły chłopy koło wchodu, ⁄⁄ W głowy się drapią: grosza szkoda!»

Агульнавядомаю праблемаю ў перакладзе зьяўляюцца фразэалягізмы, праўдзівей - пошук іх адпаведнікаў. У песьні VII («Дзядзька-кухар») у вядомых словах дзядзькі Антося пра кансэрватыўнасьць жанок («Як іх на розум тут ня ставяць, ⁄⁄ Яны ж сваё ўсё права правяць ⁄⁄ І робяць так, як і рабілі, ⁄⁄ Калі пяшком пад стол хадзілі» ) трэба адпаведна перакласьці ўстойлівы выраз «калі пяшком пад стол хадзілі». У перакладзе чытаем:

Kobietom w głowie się nie mieści,
Że chłop nie tylko sieje, orze,
Lecz i na kuchni znać się może.
I warzą strawy jak warzyły,
Gdy jeszcze siusiumajtki były.

Адпаведнік знойдзены, аднак і такое адзначыць трэба: у той час, калі пісалася паэма, вясковыя дзяўчынкі майтак ня ведалі. Перакладнік тут ажыцьцявіў мадэрнізацыю.

Перакладнік - асабліва ў паэзіі - можа ўставіць «родны» фразэалягізм у пераклад, нават калі ў арыгінале ніякага фразэалягізму няма. Так робіць і Чэслаў Сэнюх. У песьні XXV («Летнім часам») у заключным разьдзеле (назавём яго ўслаўленьнем грыбоў) перакладнік (відаць, што сам аматар grzybobrania) ня змог утрымацца, каб ня ўславіць баравікі і сваім словам:

Prawdziwki! Wielkie jak kopyta,
W ogromnych ciężkich kapieluszach,
Istne paniska, bez przesady,
Grzybowa szlachta w dzień parady,
Że hulaj dusza bez kontusza!

Ад арыгіналу гэтыя і наступныя радкі далекаватыя, але неяк ня хочацца дакараць перакладніка, бо падзяляеш яго настрой. Асабліва ж радуе гэтае польскае «hulaj dusza bez kontusza», бо перад намі праўдзівае апісаньне грыбнога балю. Аднак калі зыходзіць з патрабаваньняў тэорыі, перакладніку яшчэ давядзецца папрацаваць над гэтым разьдзелам, каб і прынцып эквілінэарнасьці задаволіць, і літару арыгіналу.

Або вось яшчэ адзін прыклад увядзеньня свайго ўстойлівага выразу. У песьні ХІІ («Сэсія») Міхал ідзе праз засьценак і разважае:

...І хоць няважныя харомы
Тут гэта шляхта збудавала,
Але жыве і гора мала!
Хоць шляхціц цёмны, як саган,
Затое ж сам сабе ён пан:
Паноў лясьнічых знаць ня знае,
Прад імі сьпіны не згінае...

У гэтым фрагмэнце ёсьць два ўстойлівыя выразы: «цёмны як саган», «згінаць сьпіну». Чэслаў Сэнюх мяняе першы зь іх, у якім факусуецца кплівае і нават пагардлівае стаўленьне пісьменных і заможных мужыкоў да цёмнае ды беднае шляхты, затое ўводзіць іншы, польскі выраз, у якім ідэалізуецца праўны статус гэтае самае шляхты:

Był to zaścianek mu znajomy,
Jak chłopskie chaty kryte słomą
I tak jak one już nie nowy.
Lecz żył tut szlachcic szaraczkowy.
Choć jak chłop ciemny, w swej zagrodzie
Wolnością równy wojewodzie.
Nie zgina przed leśniczym karku,
Nie zna odrobku i szarwarku...

Гэтае «jak chłop ciemny», калі экстрапаляваць яго на сялянскую масу, нібыта й апраўданая папраўка, але ж у фрагмэнце выказваецца менавіта Міхалава стаўленьне да шляхты, а ён - мужык і пісьменны, і нябедны. Аднак паколькі заможнасьць ягоная крохкая, бо трымаецца на панскай ласцы, устаўка «w swej zagrodzie wolnością równy wojewodzie» апраўданая: хоць перакладнік і ідэалізуе праўны стан дробнае шляхты, устаўкаю ён падкрэсьлівае ейную эканамічную ды юрыдычную незалежнасьць - сапраўдныя прадметы Міхалавай зайздрасьці. Устаўку асабліва апраўдвае перакладніцкае ўзмацненьне гэтага Міхалавага пачуцьця: «Aż westchnął Michał z tej zazdrości: ⁄⁄ Czemuż nie on wśród jegomości?» (у Коласа: «Міхал зірнуў і пазайздросьціў: ⁄⁄ Чаму й ня ён між ягамосьцяў?» ). …Удалечыні ад роднага кутка паэт пісаў:

Эх, досьвітак маленства, лета!
Вамі навек душа сагрэта!

Удалечыні ад роднага кутка перакладчык піша:

Chłopiectwo moje! Lato, lato!
Mam co wspominać! Dzięki za to!

Застаецца сказаць, што ня кожнаму паэту, ня кожнаму твору ўдаецца знайсьці свайго перакладніка. Якуб Колас і «Новая зямля» знайшлі яго ў асобе Чэслава Сэнюха. Не ў апошні чарод таму, што перакладнік, аддалены часам і прастораю ад сваёй радзімы, здолеў прасякнуцца пачуцьцямі паэта, увайсьці ў створаны ім сьвет.