Дзяўчына трымалася годна. Не палохаючыся прысутных, дэклямавала завучаны верш:
Як радасьць для сябе, вайну я прывітаў
Радкоў маіх лірычнейшым салютам...
Маладзенькія грудзі рытмічна ўздымаліся пры кожным слове, прамоўленым з большым надрывам, зь вялікшаю імпэтнасьцю. З усяго здавалася, што Надзейка на самай гары ўзрушэньня і што ў тую хвілю яе немагчыма было запыніць. «Агнявая б каханка выйшла», - ужо ў каторы раз памысьліў Барыс Макаравіч і мала не аблізнуўся, пільнуючы, як ружавела яго найлепшая вучаніца.
Урок доўжыўся далей, і настаўнік, адагнаўшы юрлівыя подумы, па-майстэрску зводзіў у адно навучальныя, выхаваўчыя і разьвіцьцёвыя мэты. Не забываўся ён і на моманты ідэалягічныя. «I сягоньня, калі магутнае нямецкае войска пад павадырствам вялікага Адольфа Гітлера аслабаніла Беларусь ад бальшавіцка-жыдоўскага паняволеньня, перад намі расчыніліся новыя далягляды ў працы і барацьбе», - акурат перад самым званком падвёў ён пад урокам рысу ды адпусьціў дзятву на перапынак.
Госьці, а апрача дырэктара гэта быў сам акруговы камісар з загадчыкам школьнага аддзелу, былі ўсьцешаныя. Акруговы камісар, не зважаючы на падкрэсьленую стродкасьць, дазволіў сабе ўсьміхнуцца. Па-беларуску, хоць і зь пятае на дзясятае, ён разумеў, бо добра абазнаўся ў мове славацкай, тры гады меўшы аналягічную па функцыях пасаду ў «самастойнай» Славаччыне. Яму дапраўды было прыемна, што сярод тубыльцаў ёсьць такія экзэмпляры, як гэны настаўнік. Шчырасьць Барыса Макаравіча замераць было немажліва, але ж ён, прынамсі, агучваў належныя пастуляты ды не зрываў зь сьцяны партрэту фюрэра, як гэта неаднакроць здаралася ў іншых акругах Беларусі. Таму камісар даваў настаўніку адно дадатныя характарыстыкі, што сунімалі страх, каторы ад'ядаю душы сядзеў у Барысавых каменных начальніках. Сам Барыс Аляксючыц страху за сабой не прыкмячаў і ад заняткаў чакаў толькі гэткіх выкшталцоных вынікаў, бо па-іншаму, як лічыў, і быць не магло. Празь якіх пятнаццаць хвілін гутарка ў клясе закончылася ўсеагульным «Heil Hitler!». Настаўнік найвыразна вымавіў гэтыя два словы і зграбна ўскінуў руку ў гару. I толькі тады, калі госьці сышлі, ён сеў за стол, цяжка ўздыхнуў і, цярэбячы даланёю лоб, зусім ціхенька прашаптаў: «Сукі .баныя». Фраза прагучэла настолькі ціха, што сяму-таму звонку падалася б абыклай тарабаршчынай, каторай настаўнік да і пасьля ўроку разьмінаў вусны. Толькі суворая міна Гітлера на партрэце нібыта выказвала моманты занепакоенасьці і неўразуменьня. Насамрэч нават так ціха Барыс Макаравіч ня меў права выслаўляцца, бо кожнае неасьцярожна народжанае слаўцо патэнцыйна валакло да правалу. Становішча і так было ня дужа трывалым, не зважаючы на дачасныя пахвальбы адміністрацыі.
З новым званком кляса напоўнілася дзецьмі. Настаўнік ізноў ледзь прыкметна, але бясслоўна ўздыхнуў і пачаў наступны паводле раскладу ўрок. Вывучалі Максіма Багдановіча. Сам Аляксючыц любіў гэтую тэму і самазабыцьцёва перарываў сваё апавяданьне цытаваньнем урыўкаў, а то і цэлых вершаў, не зазіраючы ў паабтрапаны зборнік трыццацігадовае даўніны. Ды як заўсёды мала было сказаць пра беларускі патрыятызм паэта. Трэ было паказаць у ягонай паэзіі нямецкія матывы, уплывы вялікіх нямецкіх Dichter'аў, адным словам - усё, што лучыць Багдановіча зь Нямеччынай. I хоць завіхаўся ў гэтай частцы ўроку, як поп у талацэ, але ж ніхто ня змог бы сказаць, што ён ігнаруе інтарэсы Rеісh'у ў культурным выхаваньні беларусаў. Цудоўна ведаў, чыіх дзетак вучыў і хто зь іх усё чыста даносіў бацькам пра зьместавае напаўненьне ўрокаў. Старосты, паліцыянты, гандляры... Тыя, што супрацоўнічаюць.
Звонку ўсё выглядала на тое, што і спадар Аляксючыц таксама з тых, хто супрацоўнічае. Прынамсі, вакольныя верылі ў гэта. Нездарма невядомыя зламысьнікі аднойчы ўначы пакінулі на варотах яго дому надпіс «Фашыстоўскі лёкай». Добра, што лясныя госьці, баючыся прысутнасьці ў мястэчку ладнага кантынгенту войск SS, не прыходзілі сюды. Барыс Макаравіч ня здолеў бы апраўдацца, бо пра яго заданьне ўкурсаваныя былі тры-чатыры чалавекі. Спадар настаўнік быў удзельнікам камуністычнага падпольля. Падпольная мянушка Істрабіцель гаварыла пра істу ягонага заданьня, а дакладней - цэлага бестэрміновага ланцуга заданьняў.
Барыс Макаравіч спэцыялізаваўся на вынішчэньні тых, хто супрацоўнічаў зь немцамі. «Штаб» даваў яму поўны карт-блянш у дзеяньнях, але найважнейшаю ўмоваю было патрабаваньне прастрэліць сабе галаву ці ў іншы спосаб паквітацца з жыцьцём пры рэальнай пагрозе трапіць у палон. Мабыць, з гэтай прычыны Істрабіцель дзеяў вельмі асьцярожна і рафінавана. Стараўся па мажлівасьці мець не абы-якое алібі, быць непрыкметным (пераапранаўся), забіваць ціха, бяззбройна. «Штаб» сам вызначаў квоту сьмяротнікаў. Ніякіх сувязных не прадугледжвалася. Аляксючыц мусіў уважліва сачыць за тутэйшай газэтай «Нюськавіцкі ходаньнік» і шукаць матэрыялы за подпісам Зося Шчодрая. Зазвычай то былі вершы. Менавіта ў іх і зашыфроўваліся чарговыя імёны й прозьвішчы асуджаных на сьмерць фашыстоўскіх халуёў. Ключом жа для дэшыфраваньня заўсёды быў адзін і той жа верш Максіма Багдановіча на старонцы 62 у першым выданьні зборніку «Вянок». За паўгадзінкі Істрабіцель дабіраўся да праўды. А цягам найбліжэйшага тыдня хоцькі-няхоцькі выконваў пастаўленую задачу. Прамаруда ўважалася «Штабам» за здраду і падлягала найсуворшаму пакараньню.
У чарговым нумары «Нюськавіцкага ходаньніка», акром ілжывых паведамленьняў аб «станаўкіх пасьпехах» нямецкіх войскаў на Волзе, артыкулаў пра беларускае школьніцтва, неабходнасьць адпраўкі моладзі «на стажаваньне ў самае сэрца Нямеччыны» ды іншага ідэалягічнага хлуду, Барыс Макаравіч так і ня здолеў агледзець умоўленага подпісу. Новая апэрацыя адтэрміноўвалася. Істрабіцель адклаў газэту й задуменна асеў на канапу. Сэрца няўцямна шчымела. Узьніклае пры тым пачуцьцё вельмі нагадвала зьлючную няпэўнасьць, з каторай у сярэдзіне 30-х даводзілася штовечар спрабаваць заснуць.
У акно ціхутка пастукалі. Аляксючыц наструніўся - пісталет быў прыхаваны ў трысьцене пад масьнічынай. Але на палёгку за акном мільгатнула постаць Надзейкі Шуло. Настаўнік упусьціў яе ў хату і ветліва папытаўся на прычыну раптоўных адгостак. Тая загадкава маўчала, з-пад лоба пазіраючы на Барыса Макаравіча. Плечы яе дрыжэлі, рукі ўлегцы калаціліся.
- Дык што такое? - паспрабаваў яшчэ разок высьветліць ён.
- Мяне ніхто ня бачыў, - неўпрыцям прамовіла вучаніца й надзіва хуткім, бліскавічным рухам скінула зь сябе спадніцу. - Я ваша. Цалуйце. Усю без астачы...
На раніцу спадара настаўніка адолелі згрызоты. Ноч увачавідкі выдалася незвычайнай. Але ці варта было патураць хоцькам сьпеленькай юначкі? Ці ня лепш было й самому паўстрымацца ад быдлячых поцягаў? Барыс Макаравіч задуменна трымаў у руцэ конаўку з гарачым мятавым узварам. Надзейка пахла мятай. I рамонкамі. I зьверабоем. З кожным глытком у нутрыне ўзрастала трывога. Трывога невытлумачальна колкая і пранізьлівая. А раптам дзяўчыну заўважылі па дарозе да ці ад яго? Любое гучнае разьбіральніцтва, кожны няціхі скандал для Аляксючыца рабіліся роўнымі правалу. Нясьведама ён пацёр правую скронь. У галаве жудасна зазьвінела. Успомнілася першая гадавіна сталінскае канстытуцыі.
У засьнежаным Менску аб тую пару было холадна. Людзі маўчалі, міжволі мераючы тэмпэратуру не па Цэльсію, а паводле НКВД. Барыса Макаравіча арыштавалі тады а дзясятай вечару. Надзвычайная тройка адразу ж навешала гурму абвінавачаньняў, пачынаючы нацдэмаўшчынай і сканчаючы шпіянажам на карысьць Антарктыды. Хлапца нават і слухаць ня сталі. «Прыгавор прывясьці в іспалненіе безатлагацельна», - мовіў хтосьці бяз твару. Засуджаны спрабаваў апраўдвацца: крычаў, спасылаўся на саюзную і беларускую канстытуцыі. У адказ даставаў мацюкоў і высьпяткаў, ад якіх сінела ўваччу. Ён амаль разьвітаўся із спадзевамі выжыць. Але нечакана на выхадзе з турмы ягоных канваіраў зарыштавалі таямнічыя людзі ў цывільным. Канкурэнтны аддзел НКВД вырашыў падняць паказьнікі за кошт арышту сваіх калег. Барыс адно лыпаў вачыма, назіраючы спэктакль, які перад ім адбываўся, і нічога ў ім не разумеў. «Давай валі на ху. адсюда», - ласкава параіў яму адзін з прыбышоў. Гэтая гісторыя з Антарктыдай неаднакроць сьнілася Аляксючыцу пасьля за чаканьнем працягу.
Працяг няўцейкам праявіўся на дзявятым месяцы нямецка-савецкай вайны - той самы ласкавы вызвольнік аб'явіўся перад Барысам Макаравічам із словамі: «Ты мусіш нам памагаць. Як камуніст, як верны сталінец, ты вінен бароцца супраць той сволачы, што шалудзіла нашай дзяржаве да вайны і што зараз прадаўжае свой паскудны чын. Гэта яны прычынныя ў сьмерцях бязьвінных: сваімі подлымі паклёпамі яны накінулі кляймо ворагаў народу на чэсных савецкіх грамадзян, такіх вось, як ты. Цяпер у іх сатрудніцтва з фашыстамі. Не дамо ім пачувацца вальготна». Гаварыў прысланец складна і амаль па-беларуску, а як толькі Аляксючыц заікнуўся пра «трэба падумаць», адцяў: «Можаш не пасьпець». Намінку было дужа проста зразумець. Пагатоў па Менску распаўзлося тады цімала чутак пра загадкавыя забойствы гараджан. Ад тых забойстваў нават немцы іншым разам жахаліся. Давялося пагадзіцца і пасьля трохгадзіннага інструктажу выправіцца ў Нюськавічы, дзе пільна патрабаваўся настаўнік...
Галава балела ўвесь дзень. Надзейка паводзілася стрымана і ніяк не выдавала тое, што іх дачыненьні з настаўнікам надоечы рэзка зьмянілі свой характар. Барыс Макаравіч, ходаючыся з брыдкім самапачуваньнем, не забыўся, аднак, паглянуць у сьвежы «Нюськавіцкі ходаньнік». Чыста парнаграфічная рыфмаванка Зосі Шчодрай красавала на чацьвертай старонцы.
Вясна заве мяне кахаць.
Ёсьць недзе прынц - адзіны, любы.
Не супынюсь яго чакаць,
Агнём палаць, гарэць да згубы.
Найлепшы дбайца пра мяне,
Шаноўны рыцар, носьбіт цуду.
Любоў да йго не праміне,
Ён бо такі, такі, як Кубэ.
Настаўнік уздыхнуў і сплюнуў. Вершы пра каханьне, хай сабе й такія брыдкія, азначалі, што зьніштажаць трэба ўсю сям'ю зашыфраванага дзеяча. У ягонай практыцы быў толькі адзін такі выпадак, і паўтарэньня гэнага Аляксючыц не хацеў. Адганяючы прэч сваё нежаданьне, Істрабіцель дастаў Багдановічаў «Вянок» і ўзяўся за расшыфроўку. Пачатковыя літары кожнага Зосінага радка неабходна было перавесьці ў лічбы паводле парадку іх разьмяшчэньня ў альфабэце. Зрабіўшы гэта, Барыс Макаравіч разгарнуў «Краю мой родны! Як выкляты Богам...» і пачаў зводзіць рахубы: супастаўляць атрыманыя лічбы зь літарамі клясычных радкоў.
| В |
Ё |
Н |
А |
Н |
Ш |
Л |
Ё |
| 3 |
7 |
15 |
1 |
15 |
27 |
13 |
3 |
| А |
Д |
А |
М |
Ш |
У |
Л |
О |
Вынік скалануў. Вынік выцяў па твары. Вынік надарваў дыханьне. Загадчык нюськавіцкай вадакачкі Адам Шуло быў бацькам Надзейкі - найлепшай вучаніцы і палюбоўніцы Аляксючыца. Загад выракаў зрабіць сьмерць і ёй. «Да якой халеры ім гэтая вадакачка? - высьвятляў сам сабе Істрабіцель. - Завошта зьніштажаць загадчыка? Нягож ён такі вялікі вораг? Мацёры здраднік? I дзеркачу ясна, што ён вымушана супрацоўнічае зь немцамі. Што яму закідваюць? Нацыяналізм? Удзел у карных апэрацыях? Частаваньне былых савецкіх грамадзян бруднаю вадою? Брэдні. Біліндрасы на трыногу! Завошта? Ці то яны мяне выпрабоўваюць? Так ня можа быць. Калі і шлындаюць дзесь тутака іхныя агенты, якія ўпільнавалі маю з Надзейкай (Надзейка!) ночку, то ў кожным разе яны б ня здолелі так хутка разьмясьціць у газэце гэтае курвенства. Супадзеньне? Супадзеньне, але прыкрае, але страшнае. Хоць біся галавою аб сьцяну. Як? Што рабіць далей? Дзе ўзяць адказ? Я не хачу іх забіваць... Заб'юць мяне. Даб'юць. Тады пашанцавала. Цяпер - солі ў вочы, а не шанцаваньня. Накрыюць. Не пабачыць залацістага й яснага. Ні халеры не агледзець. Нават самай наймаленечкай. Што рабіць? Як рэагаваць? Як?».
Нібыта чорная хмара павісла над ім. Нічога не выходзіла надумаць. Адпраўка Надзейкі ў Нямеччыну падавалася шчэ больш небясьпечнай, чым далейшае перабываньне тут. Зрэшты, і перамяшчэньне ў іншую частку Беларусі нічога не вырашала - паўсюдна партызаны ды іх людзі. Між партызанскімі атрадамі былі добрыя сувязі: хто-небудзь ды знойдзе. Знойдзе ды прыгвозьдзіць. Самім жа ўцякаць у лес было зусімнаю бязглузьдзіцай. Тупік. Аляксючыц наліў у конаўку самагонкі і, быццам халодную ананасную ваду, выпіў адным цугам. Іначай было б не заснуць. Пераначуем - болей пачуем.
Расплюшчыўшы вочы, Барыс Макаравіч ужо дакладна ведаў, што будзе рабіць далей. Ён узяў сабе набіты пісталет, у кішэні напхаў колькі жменяў патронаў, у газэціну заматаў пару пачкаў грошай. Падаўся да Адама Шуло. Той з усьмешкаю павітаў нечаканага госьця:
- Пан настаўнік, рады паздароўкацца. Дачушка ўсе вушы пра вас адзваніла. Любіць вашы заняткі - няма спасу! А хіба ё якіясьці турботы зь ёю?
- Турботы, спадару Адаме, у нас усіх першага верасьня трыццаць дзявятага пачаліся, - безь віхляньняў нацянькі прамовіў чыстую крамолу Аляксючыц.
- Чаго? - спужаўся Шуло. - Што за сьмешкі?! Хіба вы мяне правяраеце? Дык я сёньня ж данясу пра інцыдэнт у паліцыю.
- Не каляхуйце, шаноўны. Праблема больш спаважная, ніжлі ваш цяперашні страшок. Страшнейшая.
- Я вас зараз выжаню з хаты, калі ня скончыце гэтай гнюснай правакацыі! - разышоўся Надзейчын татусь і неяк няўклюдна махнуў рукою. Настаўнік адразу ж схапіўся за яе ды скруціў за сьпіну.
- Ты, дзядзьку, будзеш мяне слухаць? - мала ня вызьверваўся ён. - Цябе пасьвяць бальшавікі. Цябе й тваю радзіну. Разумееш? Надзейку таксама хочуць забіць.
Загадчык вадакачкі абмяк і сьцішана працягваў слухаць. Істрабіцель аслабаніў яго руку, паклаў на стол пакунак з райхсмаркамі і няголасна, але безапэляцыйна загаварыў:
- Сягоньня ж любым магчымым спосабам пакіньце з дачкою Нюськавічы, а затым і Беларусь. Эстонія, Чэхія, Францыя. Куды хочаце. Хоць за чатыры моры. Толькі не Беларусь. Яна гэтым часам як пекла. Тут ёсьць колькі тысячаў. Сапраўдныя... Ня будзьце дурнем і проста па маім сыходзе ўцякайце. Забірайце Надзейку із школы і бяжэце.
Шуло ўсёй сваёй істою быў прыгаломшаны, але згодна хітнуў галавою. Настаўнік шморгнуў носам і выйшаў вон.
Ён не зьбіраўся сёньня йсьці на працу, а мерна крочыў да павятовае ўправы. На вуліцы Гітлера яго нагнаў дырэктар школы.
- Спадар Аляксючыц, хіба вас ужо папярэдзілі? - без прывітаньня запытаўся ён.
- Гледзячы пра што, - ухіліста адказаў Істрабіцель, неўпрыкмет варушачы ў кішэні рукою.
- Ува ўправе сэмінарыя па праблемах ідэалёгіі Трэцяга Райху на высвабаджаных ад бальшавізму абшарах. Будзе нехта высокі зь Менску. Мы ж зможам з вамі станоўча адрапарціраваць?
Настаўнік, быццам на згоду, хітнуў галавою.
Ува ўправе было шматлюдна. З усёй акругі сюды панапрыехала настаўнікаў. Неўзабаве ўсіх запрасілі ў вялікую залю. На сцэне стаяў доўгі шэраг сталоў і трыбуна. Да сініх кулісаў белымі ніткамі былі прышытыя сьцягі Нямеччыны і Беларусі. Паўзьверх вісеў транспарант: «Табе, вызваліцель, падзяка і шчырая праца!». Сабралася чалавек семдзясят улучна з Hilfspolizei'ямі і арыйцамі з SS, што ахоўвалі сваіх шышак. Зь Менску прыехаў дарадчык гаўляйтэра па ідэалягічным забесьпячэньні беларуска-нямецкай еднасьці гер Шульц Мартэнваль у суправодзе собскага даручэнца спадара Генрыка Галінкоўскага. «Някепска ты лучыў, дзядзя», - зласьліва ўсьміхнуўся Аляксючыц. Пыса Галінкоўскага надта ж яму кагосьці нагадвала. Гэны спадар ад імя свайго шэфа ўзяўся чытаць спавешчаньне, перапоўненае звыклымі фразамі: «Гітлер-асвабадзіцель», «нашы супольныя ідэалы, выяўленьнем каторых ёсьць Новая Эўропа пад нямецкім кіраваньнем і шчасная Беларусь у ёй», «выразаць ракавую пухліну камунізму», «рушыць у будучыню Новай Эўропы ў зьзяньні пабеднай нямецкай свастыкі». Выступоўцу, як і належала, усе адаравалі воплескамі, сакратарка папрасіла прысутных задаваць пытаньні, бальшыня апатычна сапела й тупіла вочы, хто ў падлогу, хто на сакратарчыну блюзку. Барыс Макаравіч узьняў руку:
- Скажэце, а як стасуецца нашая супольная будучыня зь перадаванымі брытанскім радыё зьвесткамі, што Нямеччына мае сакрэтныя пляны, згодна зь якімі да 90 % беларусаў мусяць быць вынішчаныя?
Па залі прабегся шумок. Галінкоўскі - той самы вярбоўшчык Аляксючыца - вылупіў вочы. Мартэнваль, якому пераклалі пытаньне, зьніякавеў і не патрапіў адразу зрэагаваць. Затое Істрабіцель рэагаваў адэкватна, шасьцю стрэламі асадзіўшы на той сьвет паліцаяў ды эсэсаўцаў. Руля адразу ж перакіравалася на Мартэнваля:
- Auf Wiedersehen, mein lieber Herr!
Стрэл. Пырснулі кроў і мазгі. Ільга было агледзець, што ў крывянку перапэцкаўся твар нядаўнага прамоўцы. Ён зьбіраўся ацерціся, але Істрабіцель не дазволіў:
- Стой спакойна, Нкус, а то бабэхну і трыбухі павылятаюць.
Прысутныя, ачмурэлыя яшчэ ад першых стрэлаў, адхінуліся, як маглі, ад узбраенца.
Узбраенец папрасіў сакратарку сабраць зброю забітых і перадаць яму.
- Шаноўныя настаўнікі, усе вы, як я падазраю, на кагосьці працуеце. Сёньня ў вашым жыцьці сьветлы дзень, бо памраце. I я з вамі. Гэта будзе наша вызваленьне. Ад Гітлера. Ад Сталіна. Ад усёй вакольнай бярэдлівасьці, што завецца вайной. Не вайна, а пабіваньне маладзенцаў. Ня бітва гэта, але мясакамбінат. Мы - беларусы? Хто мы на гэтым камбінаце? Нашыя кішкі крыпаюць нашым мясам. Кілбаса «Беларуская», чужынскім пальцам пханая. Адкуль тут быць жыцьцю, радасьці, каханьню? Мы ўсе вінаватыя. Ад таго ўсе і памром. Сьмерць - гэта люстэрка, якое ўбірае ў сябе кожнага з нас.
Ён зрабіў рэзкі рух і стрэліў у кучаравага вусача, які ўвачавідкі хацеў дастаць з кішэні свой важкі аргумэнт. Аляксючыц наўмысьля гучна пракашляўся і працягнуў маналёг:
- Сьцеражэцеся ўласных бязглузьдзіц. Ня будзьце быдлам хоць тут - перад вечным парогам. Найвышэйшая моц асягне хутка нас. Што скажаце там? Мяркуеце і ў пекле прыцярпецца? А ці дазволяць нам гэта зрабіць душы жыўцом спаленых дзетак і мацярок з Хомску і Княжаводцаў? Ці дадуць нам спакою душы застрэленых і зарэзаных людцаў з прыпартызанскіх вёсак? Гэта мы іх забілі. Сваімі рукамі і сваёю бязрукасьцю. Мы не навучылі сябе ўнікаць рабскіх думак і паставаў. Мы ходаемся за чужыя прывіды й здані, а сваё жывое ператвараем у попел.
- Але, - наважыўся бялявы румяны дзяцюк з касаватым правым вокам, - нашай віны тут мала. Ня мы - дваццацігадовыя хлапцы - прасралі Беларусь каншахтамі зь немцамі ў 1918-м, вычэклівымі пераміргваньнямі з палякамі ў 1919-м, садомскімі муськамі-буськамі з бальшавікамі да і пасьля... Нам давялося адно ўзяць гатовае й казаць, што йдзе барацьба за ідэалы. Як глыбей схавацца.
- Ты сьмелы, дзядзька, - усьміхнуўся Барыс, - бо ня кожны здатны так годна прызнаць свой страх. Праўда, Нкус?
Ён зірнуў на свайго настаўбурчанага вэрбоўшчыка. Той, нібы кіслай капусты пад'еўшы, крывіў морды ды дзьмуў раз-пораз сабе ў нос.
- Праўда, Нкус? - настойліва перапытаў Аляксючыц.
- Да чаго ты хочаш вабшчэ? - знэрвавана аскіразнуўся Галінкоўскі. - Зачэм быць такімі дуракамі? Пайміця, пустагаловыя (я ня ймею ў віду прысутствуюшчых тут савецкіх падпольшчыкаў і парцізан), сюда вярнёцца наша страна Расія. Абязацельна. I ваздаст усем па заслугам. Бойся ня бойся, а атвячаць за ізьмену усё раўно прыдзёцца. Пятлёй на шэі. Таварышчы парцізаны, ну застрэліця жэ ў канцэ канцоў этага ў.бка.
- Цішэй, - уладна грымнуў голас Аляксючыца. - Сьцеражэцеся бязглузьдзіц. У мяне пад сьпінжаком два паясы выбухоўкі й гранатаў. Хто ня хоча пражыць яшчэ пятнаццаць лішніх хвілін, хай страляе.
Усе маўчалі. Усе па-ранейшаму маўчалі. За вокнамі гулі машыны й матацыклеты. Дзьве роты войскаў SS вярталіся з супрацьпартызанскай апэрацыі. За апошняй машынай, прывязанае вяроўкай, валаклося ў дарожным пыле мёртвае дзявочае цела.
