5-2004
" да Зьместу "

палеміка • аналітыка • крытыка • эсэістыка • літаратура • рэцэнзіі

кароткія рэцэнзіі

Лютаўскі нумар нямецкага часопісу «Osteuropa» выйшаў пад назвай «Контуры і кантрасты. Беларусь шукае сваё аблічча». На вокладцы –рэпрадукцыя твору Казімера Малевіча «Торс у жоўтай кашулі». Постаць, выяўленая на ім, ня мае рысаў твара, удалечыні відаць чырвоны будынак, куды вядзе шлях –невядома. «Краіне яшчэ трэба вызначыць сваё месца ў Эўропе», –пішуць сябры рэдакцыі ў прадмове.

Для шырокіх колаў эўрапейскай супольнасьці Беларусь застаецца белай плямай недзе на ўсходзе, пра якую ведаюць збольшага дзякуючы Чарнобыльскай катастрофе і беларускаму прэзыдэнту. Таму рэдакцыя часопісу «Osteuropa» паставіла сабе за мэту прапанаваць увазе нямецкамоўных чытачоў шматфарбны і больш дэталізаваны вобраз Беларусі. Для яго стварэньня матэрыялы падбіраліся паводле прынцыпаў міжпрадметнасьці і рэлевантнасьці. Яны належаць да адной з трох частак: контураў, кантрастаў і колаў. Першая частка прысьвечана палітычна-эканамічнай тэматыцы, другая –т. зв. незалежнаму грамадзтву, а трэцяя –усходняй і заходняй сфэрам уплыву, паміж якімі знаходзіцца Беларусь. Каб паглядзець на краіну знутры і звонку, адна палова артыкулаў была напісана беларускімі, другая –заходнімі аўтарамі.

Нарыс Сяргея Панькоўскага «Менск –чацьверты Рым» прысьвечаны беларускай дзяржаўнай ідэалёгіі. Матывамі яе стварэньня называюцца ўзмацненьне дзяржаўнай улады і апраўданьне ізаляцыі ад міжнароднай супольнасьці. Дзяржаўная ідэалёгія, якая ўводзіцца сёньня, працягвае савецкую традыцыю і мае свае вытокі ў расейскім месіянізьме. Наяўнасьць адзінай ідэалёгіі ёсьць прыкметай таталітарнай дзяржавы, якая пазбаўляе сэнсу шматпартыйную сыстэму, выключае палітычны плюралізм і спаборніцтва палітычных праграмаў у грамадзтве. Аўтар у гістарычным аспэкце разглядае каштоўнасьці заходняй цывілізацыі і супрацьпастаўленыя ім т. зв. усходнеэўрапейскія. Першым каштоўнасьцям кінула выклік беларускае кіраўніцтва, а не беларускі народ, і таму разам зь зьменамі ў грамадзтве –ростам незадаволенасьці, прыходам у публічнае жыцьцё новага пакаленьня –існуе магчымасьць для руху ў супрацьлеглы сёньняшняму палітычнаму курсу бок. Будучыня Беларусі яшчэ ня вызначана, і эўрапейскі шлях для яе канчаткова ня выключаны.

У аналізе Дэвіда Р. Марплза разглядаецца пытаньне папулярнасьці беларускага прэзыдэнта. Фактарамі, якія спрыяюць ёй, ёсьць расейскі ўплыў, слабасьць нацыянальнай сьвядомасьці, а таксама разьяднанасьць апазыцыі. Аўтар зазначае, што інтарэс да Беларусі з боку замежных навукоўцаў пабольшаў у параўнаньні з пачаткам 90-х гадоў. Далей аўтар аналізуе зьмены ў палітыцы Расеі ў дачыненьні да Беларусі пасьля абраньня прэзыдэнтам Пуціна, ролю тэлебачаньня ў палітычным жыцьці краіны.

Асобны разьдзел прысьвечаны праблемам нацыянальнай сьвядомасьці беларусаў. У ім разглядаецца гістарычны лёс краіны ў параўнаньні з суседзямі, шукаюцца прычыны і вытокі яе сёньняшняга стану. Яго выснова ў тым, што навукоўцы і дзеячы культуры павінны стварыць новую ідэнтычнасьць беларусаў, якая б уключала ў сябе разуменьне таго, што Беларусь –эўрапейская краіна, здольная выжыць, нягледзячы на неспрыяльныя абставіны.

Сьвятлана Навумава апавядае аб партыях і іх ролі ў палітычным жыцьці краіны, аналізуе прычыны іх слабасьці, пачынаючы ад часу іх заснаваньня і да цяперашняй пары. Стварэньне партыяў ішло ў Беларусі паводле традыцыйнай схемы: спачатку былі грамадзкія аб’яднаньні, якія патроху набывалі палітычны, а потым парлямэнцкі досьвед. У якасьці фактараў, што нэгатыўна ўплываюць на сучасны стан партыйнай сыстэмы, называюцца наяўнасьць мажарытарнай выбарчай сыстэмы, абмежаваньні з боку ўладаў, невысокая якасьць палітычных праграмаў, канкурэнцыя за рэсурсы, благія асабістыя адносіны паміж партыйнымі лідэрамі. Разам з тым, у Беларусі існуе даволі вялікая колькасьць людзей, гатовых галасаваць за партыйных кандыдатаў. Пратэстны патэнцыял грамадзтва яшчэ большы. Ёсьць попыт на новыя ідэі і постаці. Аднак апазыцыя мае, на жаль, імідж вечнага аўтсайдэра, а не гатовага на ахвяры «бацькі і змагара за дабро народу». На думку Навумавай, штуршкі да рэформы існай сыстэмы будуць зыходзіць не ад палітычных партыяў, а хутчэй ад той крытычнай масы людзей, што зьявіцца ў выніку росту грамадзянскай супольнасьці і зьвяжа пэрспэктывы свайго ўласнага жыцьця з дэмакратычнай Беларусьсю. Актыўнасьць дробнага і сярэдняга бізнэсу, а таксама няўрадавых арганізацыяў можа прывесьці да зьменаў у палітычнай сыстэме, і, тым самым, партыі атрымаюць новыя шанцы.

Ірына Бугрова гаворыць пра рэгіёны Беларусі, разьвіцьцё і зьмены ў якіх сталіся за апошнія гады відавочнымі. Яны разглядаюцца з эканамічна-геаграфічнага, палітычна-прававога і сацыялягічнага пунктаў гледжаньня. Падрабязна аналізуецца эканамічная структура і сацыякультурныя асаблівасьці рэгіёнаў, якія падзяляюцца на тры тыпы: актыўныя (Менск і Берасьцейская вобласьць), адаптацыйныя (Гарадзенская, Гомельская і Менская вобласьці) і пасіўныя, ці дэпрэсіўныя (Віцебская і Магілёўская вобласьці). Вядучыя пазыцыі ў эканамічным разьвіцьці займаюць Менск і Берасьцейская вобласьць, якія амаль па ўсіх паказьніках выпераджаюць астатніх. У іх створаныя свабодныя эканамічныя зоны, што спрыяе пазытыўным пераўтварэньням у эканоміцы. Берасьцейская вобласьць належыць таксама да эўрарэгіёну «Буг», які ўключае ў сябе польскія і ўкраінскія тэрыторыі. Дзяржаве варта спрыяць раскрыцьцю эканамічнага патэнцыялу рэгіёнаў і разьвіваць правільную рэгіянальную палітыку, мяркуе аўтарка.

Д-р Эльке Кнапэ зь Ляйпцыгскага інстытуту геаграфіі аналізуе стан сельскай гаспадаркі Беларусі. Яна падрабязна піша пра аграрны сэктар, які традыцыйна грае важную ролю ў беларускай эканоміцы. Ён знаходзіцца ў цяжкім становішчы з прычыны захаваньня вялікіх малаэфэктыўных прадпрыемстваў і адсутнасьці сур’ёзных рэформаў. Дзяржаўная падтрымка ратуе яго ад канчатковага развалу: палеткі ўрабляюцца, працоўныя месцы захоўваюцца, падтрымліваюцца мінімальныя сацыяльныя гарантыі. Але статыстычныя зьвесткі гавораць пра пагаршэньне сытуацыі ў сельскай гаспадарцы: колькасьць трактараў і камбайнаў у дзяржаўных прадпрыемствах зьменшылася, што прывяло да павелічэньня долі ручной працы; працэнтны паказьнік долі сельскагаспадарчай прадукцыі ў ВУП Беларусі ўпаў з 22,9 % у 1999 годзе да 9,0 % у 2002. Зь сёлаў моладзь і найбольш мабільныя людзі пераяжджаюць у гарады. Цяжкія ўмовы жыцьця, слаба разьвітая інфраструктура, меншыя ў параўнаньні з прамысловасьцю заробкі абумоўліваюць непрывабнасьць жыцьця на сяле. Сельскую гаспадарку Беларусі можа выратаваць толькі прыватызацыя і зьмяншэньне дзяржаўнага кіраваньня, інакш ёй пагражае далейшы заняпад.

Алена Ракава дае адказ на пытаньне, у якіх умовах адбываецца разьвіцьцё дробнага і сярэдняга бізнэсу ў Беларусі. Падтрымка і спрыяньне разьвіцьцю прадпрымальніцтва –важная справа ў краінах з рынкавай эканомікай, дзе дробны і сярэдні бізнэс забясьпечвае вялікую колькасьць працоўных месцаў і гарантуе стабільнае разьвіцьцё грамадзтва. Прыватнае прадпрымальніцтва можа зьменшыць цяжкасьці пераходнага пэрыяду. Нягледзячы на рэпрэсіўны эканамічны клімат, беларускае прадпрымальніцтва разьвіваецца. Дапамагчы яго пасьпяховаму разьвіцьцю магла б карэкцыя дзяржаўнай эканамічнай палітыкі, а таксама дапамога міжнароднай супольнасьці. Ёсьць патрэба ў новых законах для разьбюракратызацыі эканомікі, павышэньня кваліфікацыі дзяржаўных службоўцаў. Важна працягваць праграмы выдзяленьня невялікіх крэдытаў, дапамагчы Беларусі ў стварэньні інвэстыцыйных банкаў і іншых інструмэнтаў фінансавай дапамогі, спрыяць незалежным СМІ, якія ствараюць пазытыўны вобраз інстытутаў рынкавай эканомікі.

У заключнай частцы нумару Яўген Шырокаў апавядае пра пэрспэктывы разьвіцьця беларускай энэргетыкі, Віктар Чарноў –пра палітычную адукацыю беларускага грамадзтва, Гербэрт Вольхютэр –пра зьмены ў сацыяльнай палітыцы ў дачыненьні да інвалідаў, Пэтра Рэнтроп –пра разьвіцьцё беларускай гістарыяграфіі, Норбэрт Рандаў –пра беларускую літаратуру. Уладзімер Улаховіч аналізуе нэгатыўныя і пазытыўныя наступствы для Беларусі апошняга пашырэньня Эўрапейскага Зьвязу, Хайнц Тымэрман –інтэграцыю Беларусі і Расеі, Алег Манаеў –зьмены ў грамадзкай думцы Беларусі ў пытаньні інтэграцыі з Расеяй і Эўропай. Зьмешчана таксама рэцэнзія нямецкай пісьменьніцы, перакладчыцы і публіцысткі Ільмы Ракузы на кнігу Алеся Разанава «Танец з вужакамі», што выйшла ў Нямеччыне па-нямецку ў 2002 годзе (тутсама друкуюцца два вершы паэта па-беларуску з паралельным нямецкім перакладам). Журналістка Інга Пэц распавядае пра рок-музыку ў незалежнай Беларусі. Райнэр Лінднэр дасьледуе, ці належыць Беларусь да Эўропы. Яго артыкул пачынаецца з цытаты з «Франкфуртэр Альгемайнэ Цайтунг», у якой сьцьвярджаецца, што Беларусь ніколі не была часткаю гістарычнае Эўропы. Аўтар на матэрыяле беларускай гісторыі даводзіць адваротнае.

Беларускі нумар «Osteuropa» сьведчыць пра немалы інтарэс немцаў да Беларусі. Але сёньня, калі Эўрапейскі Зьвяз і Беларусь сталі суседзямі, адной узаемнай цікавасьці мала: патрэбна ўзаемаразуменьне.

№ 5 (34) - 2004

да Зьместу

да Пачатку СТАРОНКІ

Ліст у рэдакцыю.   Майстраваньне [mk]. Абнаўленьне [czyk].
Copyright © 1998-2005 ARCHE "Пачатак" magazine
Апошняе абнаўленьне: 2005/3/10