Гінтарас Берасьнявічус. Аскепкі эсэ пра дзукаў.

3-2005
" да Зьместу "

палеміка • аналітыка • крытыка • эсэістыка • літаратура • рэцэнзіі

эсэістыка

ГІНТАРАС БЕРАСЬНЯВІЧУС

Мінулыя нумары:

   ARCHE (2’2005)
   ARCHE (1’2005)
   ARCHE (5’2004)
   ARCHE (4’2004)
   ARCHE (3’2004)
   ARCHE (2’2004)
   ARCHE (1’2004)

   ARCHE (6’2003)
   ARCHE (5’2003)
   ARCHE (4’2003)
   ARCHE (3’2003)
   ARCHE (2’2003)
   ARCHE (1’2003)

   ARCHE (3’2002)
   ARCHE (2’2002)
   ARCHE (1’2002)

   Скарына (6’2001)
   ARCHE     (5’2001)
   Скарына (4’2001)
   Скарына (3’2001)
   ARCHE     (2’2001)
   Скарына (1’2001)

   ARCHE     (9’2000)
   Скарына (8’2000)
   ARCHE     (7’2000)
   Скарына (6’2000)
   ARCHE     (5’2000)
   Скарына (4’2000)
   ARCHE     (3’2000)
   Скарына (2’2000)
   ARCHE     (1’2000)

   ARCHE (4’1999)
   ARCHE (3’1999)
   ARCHE (2’1999)
   ARCHE (1’1999)

   ARCHE (1’1998)

Гінтарас Берасьнявічус
Аскепкі эсэ пра дзукаў

* * *

1
«Хутка выбары, а кансэрватары да нас наўрад ці прыедуць...» Зь нейкай крыўдай у голасе. Пытаюся, чаму ж гэта... – Парвём, – звычайна адказвае дзук, – і яны гэта ведаюць. Зь віламі пойдзем, парвём на шматкі... Што той мой лібэралізм супраць сялянскай... Не хацеў бы я быць кансэрватарам у Слабадзеле! ...трэція браты, любыя дочкі, каханыя жонкі, трэція сыны, пастаянна п’яныя, ціха п’яныя ад сваёй самагонкі. У вачох нейкі сум, пяшчота, памерлая сіла... Не магу апісаць позірк тых трэціх мужоў і трэціх жонак. Іх немагчыма ахарактарызаваць як алькаголікаў мэгаполісаў. Яны дзукі, а быць дзукам дазваляюць толькі Багі. Жывучы, яны паміраюць, яны адчуваюць свой капец, яны ўжо анёлы, яны дзукі, што п’юць сваю сьмерць, сваю індаарыйскую сому-самагонку, якая імхамі засьцілае паднябеньне, якая дазваляе яшчэ жывым піць зямлю і імхі, самагонка – гэта тое, што ты будзеш піць у магіле. На пачатку XIII стагодзьдзя яцьвягі яшчэ былі ГЕТАМІ, праз два стагодзьдзі Вітаўт Вялікі ўсё яшчэ называў іх гэтым імем, ДЗУКІ – ТЫЯ САМЫЯ ЯЦЬВЯГІ, неверагодна паўднёвае племя, закінутае гісторыяй на поўнач, якое ўсё яшчэ сумуе па сваім Дунаі, па сваім правадыру Залмоксласу і славе найбольш духоўна багатых барбараў. З гетамі какотнічаў ня толькі Рым, але й снобскія грэкі іх уважалі за самых здольных барбараў. Дзукі/дакі, імя, якое нагадвае шлях, якім на поўнач прайшлі геты, дадзеныя нам нібы нейкія свае і чужыя, сьмяротна стомленае племя вучоных барбараў, якое паціху памірае. Яны ваяўнічыя, у спадчыну ад яцьвягаў/гетаў атрымалі безразважную баявую мужнасьць, дзук пасьля вайны быў ці не сынонімам партызана, але гэты ваяўнічы пал, запал да сьмерці й імхоў, адначасова пакідае і паэтычныя жарсьці; сіла, сьмерць і пяшчота, як у нікога іншага – у дзукаў ідзе побач. Яны – людзі поўдня, большыя паўднёўцы за французаў... Літва іх ніколі ні да чаго не абавязвала, але для іх гэта была ці ня самая блізкая барбарская зямля. Бліжэйшая да прасторы, можа, і душа?.. Бусьляны год. Над Алове, над Слабадзеле буслы, буслы на палёх, буслы ў паднябесьсі, пешыя буслы, буслы над галавою… буслы над страхой хібары, гадзіна бусьлінага позірку, дзеці задралі галовы на бусла. Буслы ў палёх, буслы, якія палююць на жабак, за дзень да ад’езду ў цывілізацыю буслы ў паднябесьсі, сам, ня верачы, гляджу – над домам сем буслоў, сямнаццаць, і ад Даўдзяй лятуць яшчэ – іх больш за трыццаць, некалькі хвілінаў яны кружляюць, пасьля падзяляюцца на групкі, відаць, адны адному аддаюць дзяцей. Ад тых трыццаці буслоў толькі й магу крычаць у неба.
* * *
Слабодзкія геты цудоўныя. Тут па сьмерці яшчэ галосяць. Яны ўсё яшчэ ведаюць. Тое веданьне, можа, ад блізкасьці сьмерці, у шафах вопратка на пахаваньне. Нічога не разумею, яны на тым сьвеце ні на што не спадзяюцца. Тое, што Бог ёсьць, яны ведаюць, а пасьля сьмерці ім нічога ня трэба, што і ўласьціва для гетаў. Яны хочуць адпачынку, інакш кажучы, небыцьця, перагружаны паром. Стомленымі яны былі яшчэ два тысячагодзьдзі таму. Нам выпаў гонар бачыць іх паміраньне... Духоўны клімат Літвы без дзукійскай інфільтрацыі быў бы іншым. Бяднейшай бажніцы мне бачыць не даводзілася; выфарбаваны ў жоўты колер паўхлеў з крыжом наверсе; ксёндз прыкідваецца, што цяпер першая чвэрць XIX стагодзьдзя і цар Аляксандар – жывая палітычная фігура. Парадкуе старых, але калі тыя памруць, у бажніцы застануцца толькі худыя мышы; не зайздрошчу ксяндзу, які за дзесяцігодзьдзе пераняў пустэчу. Бажнічка прыстасаваная для дзукаў; аднойчы бег, спазьняўся... Імша ўжо ішла. Не заўважыў, што дзьверы невысокія, так і ўдарыў галавою аб дзьвярны вушак, уся бажніца затрапятала, закалыхалася, нібы зямля пачала дрыжаць, уся парафія ашаломлена азірнулася. Выходзячы, для парадку яшчэ раз ударыўся. Могілкі моцна азелянелыя. Не парадкуюць дзукі магілы, прынамсі, занадта. Магіла мусіць быць крыху аточаная травой. Так праўдзівей.
* * *
Залева, грымяць і бліскуюць маланкі, дзукі сядзяць у лазьні і распавядаюць адзін адному, як яны не баяцца навальніцы. Чаго тут баяцца? Выцягваюць штэпсэлі з разэтак. Зачыняюць форткі. Сапраўды, нястрашная тая навальніца. Маланкі шугаюць адразу за акном, лазьня на добрым узгорку і, вядома, бяз громаадводу. «Навошта той громаадвод?» – кажуць дзукі. Што наканавана, тое наканавана. Распавядаюць гісторыі, як, калі, каго ўдарыла ў навакольлі. Шмат тых стукнутых. Але чаго баяцца? – пасьпешліва дадаюць. Каля лазьні, праўда, расьце бяроза, якая часьцей за ўсё спыняе ўдары маланкі, бяроза іх сьлядамі проста ўзбаранаваная, патрэсканая. Пад бярозаю крушня – міталягічна слушна, відаць, працуе як гразавы разраднік. Міталягічны маланкаадвод. Але ў любым выпадку – працуе.

* * *
Знаходжу на ўзгорку каменную пліту зь ямачкай, камень аброслы імхом; вельмі хвалююся, гэта ж яцьвяскае месца ахвяраваньняў, расчульваюся. Не, пасьля роспытаў высьветлілася, што сусед ужо даўнавата ўзрываў камень для будоўлі, ямачка ад кліна. Проза.

* * *
Толькі буслы ўсё вісяць над галавою. Хаця, добра падумаўшы – а навошта ўсё гэта?

Зь літоўскай пераклаў Андранік Антанян

(Gintaras Beresnevicius) нарадзіўся ў 1961 годзе ў Коўне, рэлігіязнаўца і гісторык культуры, эсэіст, выкладчык Віленскага ўнівэрсытэту, аўтар шматлікіх кніг па гісторыі рэлігіі і зборнікаў эсэ.

Пачатак Цалкам

№ 3 (37) - 2005

да Зьместу

да Пачатку СТАРОНКІ


A R C H E		П а ч а т а к	^{№ 3 (37) - 2005}