Гэты сьляпец, гэты даўні жончын сябар, ён едзе да нас, ён будзе ў нас начаваць. Ён аўдавеў. Адведваў сваякоў нябожчыцы ў Канэктыкуце, патэлефанаваў ад іх маёй жонцы, і яны пра ўсё дамовіліся. Пяць гадзінаў у цягніку – і ён тут. Жонка сустрэне яго на станцыі. Яна ня бачыла яго дзесяць гадоў – з таго часу, як адно лета працавала ў яго ў Сыэтле. Але яна трымала са сьляпцом сувязь. Яны запісвалі голас на касэты – і тыя ляцелі ў абодвух кірунках няспынным патокам. Я быў зусім не ў захапленьні ад ягонага візыту. Я яго ані ня ведаў. І потым, мяне пужала ягоная сьлепата. Я ведаў пра сьляпых толькі з кіно. У кіно яны рухаліся марудна і ніколі не сьмяяліся. Часам іх вялі сабакі-павадыры. Сьляпец у маім доме – ня надта радасная пэрспэктыва.

У тое лета ў Сыэтле жонцы пільна патрабавалася праца. Яна ня мела грошай. Мужчына, за якога напрыканцы лета яна выходзіла замуж, быў у вайсковай вучэльні. У яго таксама не было грошай. Але яна кахала яго, а ён кахаў яе і г. д. і да т. п. Ёй на вочы трапілася газэтная абвестка: «ПАТРАБУЕЦЦА ПАМОЧНІК – чытаць сьляпому чалавеку», – і нумар тэлефона. Яна патэлефанавала, яе запрасілі прыйсьці і адразу прапанавалі месца. Яна працавала са сьляпцом усё лета. Чытала яму дакумэнты, справы, даклады. Дапамагала парадкаваць ягоны маленькі офіс у аддзеле сацзабесьпячэньня графства. Яны пасябравалі, мая жонка і сьляпец. Адкуль я ведаю? Яна апавядала. І ня толькі гэтае: яна казала, як у апошні дзень сьляпец спытаўся, ці можна яму дакрануцца да яе твару. Яна дазволіла. Ён правёў пальцамі па кожнай рысачцы яе твару, носе, шыі! Незабыўнае ўражаньне. Яна паспрабавала нават скласьці пра гэта верш. Яна вечна спрабавала пісаць вершы. Выходзіла па адным-два на год, як правіла, пад уражаньнем ад самых значных падзеяў у ейным жыцьці.

Калі мы пачалі сустракацца, яна паказала мне той верш. Там было пра ягоныя рукі, пра тое, як яны дакраналіся да яе твару. Там было пра тое, шту яна адчувала, пра думкі, што праносіліся ў галаве, калі сьляпец праводзіў пальцамі па яе носе і вуснах. Памятаю, мне верш ня вельмі спадабаўся. Вядома, я ёй гэтага не сказаў. Можа, я проста не разьбіраюся ў паэзіі. Прызнаюся, калі мне хочацца чаго-небудзь пачытаць, рука зусім ня цягнецца па вершы.

Дык вось, гэты мужчына, які першым спадобіўся ўвагі маёй жонкі, гэты будучы афіцэр – яна кахала яго зь юнацтва. Пра што гэта я? А, пра тое, што ў канцы лета яна дала сьляпцу правесьці рукамі па ейным твары, разьвіталася зь ім і выйшла замуж за свайго каханага і г. д. і да т. п. Ён ужо стаў афіцэрам, і яго перавялі з Сыэтлу. Але яны ня страцілі сувязі, мая жонка і сьляпец. Першы раз яна патэлефанавала яму прыкладна праз год з паветранай базы ў Алабаме. Была ноч, ёй хацелася пагутарыць. Яны пагутарылі. Ён прапанаваў ёй нагаварыць на магнітафон тэкст і даслаць яму касэту. Яна так і зрабіла. Апавяла пра мужа, пра сямейнае жыцьцё за вайскоўцам… Казала, што кахае мужа, але ёй не падабаецца, дзе яны жывуць, і не падабаецца, што муж належыць да ваенна-прамысловага – як яго? – комплексу. Яна казала, што напісала верш пра сьляпца. І піша яшчэ адзін – пра тое, шту значыць быць жонкай вайсковага лётчыка. Толькі верш яшчэ не гатовы. Сьляпец запісаў адказ на касэту. Яна яе атрымала. І даслала сваю. Так працягвалася гадамі. Афіцэра перакідвалі зь месца на месца. Сьляпцу прыходзілі касэты з паветраных базаў Муды, Макгір, Макконэл і нарэшце Трэвіс пад Сакрамэнта. Там аднойчы ўначы на яе накаціла самота, ёй захацелася зусім парваць зь людзьмі, бо яна ўсё роўна іх страчвала ў гэтых вечных пераездах. На яе нешта найшло, ёй здалося, яна больш ня вытрымае ні сэкунды. Пайшла і праглынула ўсе пігулкі з аптэчкі ды запіла бутэлькай джыну. Потым залезла ў гарачую купальню й забылася.

Але яна не памерла – яе званітавала. Ейны афіцэр – навошта яму імя? юначае каханьне, чаго яму яшчэ? – ён вярнуўся аднекуль, убачыў яе, выклікаў «хуткую». Праз колькі часу яна запісала гэтую гісторыю на стужку і даслала сьляпцу. З году ў год чаго яна толькі ні запісвала і ні дасылала яму… Па-мойму, калі не лічыць вершаў – па адным на год, – яна так адводзіла душу. Аднойчы яна сказала сьляпцу, што вырашыла пажыць адна, без свайго афіцэра. Потым – пра развод. Калі пачала сустракацца са мной, вядома, апавяла пра гэта свайму сьляпцу. Яна казала яму ўсё – прынамсі, мне так здавалася. Аднойчы яна запыталася, ці не хачу я паслухаць ягоную апошнюю касэту. Так, гэта было недзе з год таму. Там пра мяне, заўважыла яна. І я згадзіўся: добра, маўляў, паслухаю. Я прынёс штосьці выпіць, мы ўладкаваліся ў гасьцёўні. Падрыхтаваліся слухаць. Спачатку яна ўставіла касэту, пакруціла настройкі. Потым націснула кнопку. Піскнула стужка, і пачуўся гучны голас. Яна зрабіла цішэй. Некалькі хвілінаў абсалютна нявіннай балбатні – і я раптам пачуў сваё імя з вуснаў чужога чалавека, гэтага сьляпца, нават не знаёмага са мной! І далей: «З таго, што ты пра яго апавядала, я магу зрабіць выснову…» Але тут нас перапынілі – званок у дзьверы ці нешта яшчэ, – і мы так і не даслухалі. Відаць, на лепшае. Зь мяне хапіла і таго, што я пачуў.

І вось цяпер гэты сьляпец будзе начаваць у маім доме.

— Можа, у кеглі зь ім пагуляем, – сказаў я жонцы. Тая абірала бульбу. Яна адклала нож і павярнулася ў мой бок.

— Калі ты кахаеш мяне, прашу: будзь чалавекам. Калі не, што ж… Але калі б у цябе быў сябар, і ён прыехаў да нас у госьці, я б усё зрабіла, каб ён пачуваўся ўтульна.

Яна выцерла рукі аб ручнік для посуду.

— У мяне няма сьляпых сяброў.

— У цябе ўвогуле няма сяброў. Ніякіх. Фаза такая. І да таго ж, як ты не разумееш?! Ён страціў жонку!

Я прамаўчаў. Яна нешта калісь казала пра ягоную жонку. Яе звалі Б’юла. Б’юла! Так маглі зваць толькі нэгрытоску.

— А жонка яго была мурынка? – спытаў я.

— Ты што, з глузду зьехаў? – яна ўзяла бульбіну. Тая высьлізнула з рук, грымнулася аб падлогу і закацілася пад пліту. – Ды што з табой такое? Ты п’яны?

— Я проста спытаўся.

Тады жонка змусіла мяне выслухаць значна больш, чым мяне цікавіла. Я наліў сабе выпіць і сеў да стала слухаць. Пакрысе вымалёўвалася цэласная карціна.

Б’юла пачала працаваць у сьляпца ў тое самае лета, калі сышла мая жонка. А неўзабаве яны з Б’юлай ужо вырашылі ўзяць шлюб. Цырымонія была вельмі сьціплая – хто ж захоча прыйсьці на такое вясельле?! – яны ўдваіх, плюс пастар са сваёй жонкай. Але ўсё адно – іх павянчалі ў царкве. Так хацела Б’юла, казаў ён. Аднак, напэўна, ужо тады ў яе ў залозах сядзела пухліна. Восем гадоў яны жылі душа ў душу – жонка так і сказала: «душа ў душу», – а потым Б’юла пачала імкліва здаваць. Яна памерла ў Сыэтле, у бальнічнай палаце. Сьляпец сядзеў каля ложка і не выпускаў ейнай рукі. Яны пажаніліся, жылі разам, працавалі, спалі разам – і, вядома, кахаліся – і вось цяпер сьляпцу выпала яе хаваць. Пры ўсім пры тым ён ніколі ня бачыў, як выглядае гэтая жанчына! Д’ябал, у галаву ня лезе! Мне зрабілася крыху шкада сьляпца. А потым я падумаў, якім вартым жалю было, напэўна, жыцьцё гэтай жанчыны. Толькі ўявіце: яна ніколі ня бачыла сябе вачыма каханага чалавека. Яна дзень пры дні знаходзілася зь ім побач, і ні разу за ўвесь час ён не сказаў: «Як ты добра выглядаеш!» Жанчына, чый муж ніколі не чытаў па яе твары, што б на ім ні адбівалася: гора, туга ці нешта іншае… Яна магла і не карыстацца касмэтыкай – якая яму розьніца? Калі б захацела, магла б нафарбаваць адно вока зялёным, прасунуць у наздрыну шпільку, апрануць жоўтыя нагавіцы і пурпуровыя туфлі – яму ўсё роўна. І нарэшце, калі яна глядзела ў твар сьмерці, а сьляпец не выпускаў яе рукі, і зь ягоных вачэй ліліся сьлёзы – я зараз даў волю ўяўленьню, – можа, яна ў апошні момант думала: «Я адной нагой у магіле, а ён нават ніколі мяне ня бачыў». Сьляпцу засталася невялічкая страхоўка і палова мэксыканскай манэткі ў дваццаць пэса. Другая палова легла ў труну разам зь ёю. Як кранальна.

Калі надышоў час, жонка паехала на вакзал сустрэць яго. Мне не было чым сябе заняць, апроч чаканьня – вядома, вінаваты ў гэтым ён. Я пацягваў віскі і глядзеў тэлевізар. Раптам пачуў, як да дому пад’ехала машына. Не выпускаючы келіха, я ўзьняўся з канапы і падышоў да акна.

Я ўбачыў, як жонка паркуе машыну і сьмяецца. Я ўбачыў, як яна выйшла і закрыла дзьверцы. Твар так і зьзяў усьмешкай. Неверагодна! Яна абышла машыну і расчыніла правыя дзьверцы – сьляпец ужо выбіраўся са свайго месца. У гэтага сьляпца – падумаць толькі! – была доўгая, шырокая барада! Барада ў сьляпца! Як на мяне, гэта ўжо занадта. Сьляпец выцягнуў з задняга сядзеньня валізку. Жонка ўзяла яго пад руку, зачыніла машыну і, не змаўкаючы ні на імгненьне, павяла яго пад’язной алеяй да дому, а потым па прыступках да ўваходу. Я выключыў тэлевізар. Дапіў віскі, абпаласнуў келіх, выцер рукі. Нарэшце падышоў да дзьвярэй.

Жонка сказала:

— Пазнаёмся – гэта Робэрт. Робэрт, гэта мой муж. Я вам усё пра яго апавядала.

Яна літаральна праменілася, трымаючы сьляпца за рукаў паліто. Ён выпусьціў валізку і працягнуў руку. Я падаў сваю. Ён моцна яе сьціснуў, затрымаў у далоні, затым адпусьціў.

— Мне здаецца, быццам мы ўжо даўно знаёмыя, – прамовіў ён грымотным голасам.

— І мне.

Я ня ведаў, што яшчэ сказаць. Нарэшце знайшоўся:

— Заходзьце, калі ласка. Я столькі пра вас чуў.

І наш маленькі гурток перасунуўся з ганку ў гасьцёўню. Жонка вяла яго пад руку. У вольнай руцэ ён нёс валізку. Жонка раз-пораз гаварыла: «Робэрт, тут налева. Так, добра. Цяпер асьцярожна – крэсла. Вось так. Сядайце тут. Гэта канапа. Два тыдні як купленая».

Я раскрыў рот, каб штосьці сказаць пра старую канапу. Мне падабалася тая, старая. Але так нічога і не сказаў. Потым мне захацелася ўставіць яшчэ слова, проста каб падтрымаць размову. Хоць бы пра тое, які прыгожы від на Гудзон зь цягніка. Што, едучы ў Нью-Ёрк, трэба сядаць з правага боку, а зьяжджаючы – зь левага.

— Добра даехалі? – спытаўся я. – Дарэчы, зь якога боку вы сядзелі?

— Што за пытаньне: «зь якога боку»? – перапыніла жонка. – Якая розьніца, зь якога боку?

— Я проста спытаўся.

— З правага, – адказаў сьляпец. – Я ня езьдзіў цягніком ужо амаль гадоў сорак. Зь дзяцінства. З бацькамі. Столькі вады сплыло. Я, лічы, забыў гэтае адчуваньне. А цяпер у мяне барада як сьнегам прыпарушаная. Прынамсі, так кажуць. Я шляхетна выглядаю, даражэнькая? – зьвярнуўся ён да маёй жонкі.

— Шляхетна, Робэрт, – адказала яна. – Ах, Робэрт, Робэрт, як прыемна вас бачыць!

Нарэшце жонка перавяла вочы са сьляпца на мяне. Мне падалося, што мой выгляд ёй ня надта спадабаўся. Я перасмыкнуў плячыма.

Я ніколі раней не сустракаў, ніколі асабіста ня ведаў ніводага сьляпца. Гэтаму было пад пяцьдзясят. Каржакаваты, лысаваты, са згорбленымі, як пад цяжкай вагой, плячыма. Ён быў апрануты ў шырокія карычневыя нагавіцы, карычневыя туфлі, сьветла-карычневую кашулю з гальштукам і спартовага крою паліто. Франт. І гэтая барада… Ён ня меў кавенькі, не насіў чорных акуляраў. Я заўжды думаў, што сьляпыя абавязкова носяць чорныя акуляры. Па праўдзе, я хацеў, каб яны ў яго былі. На першы позірк здавалася, што ў яго самыя звычайныя вочы. Але калі прыгледзецца, заўважаеш нешта не такое, як ува ўсіх. Па-першае, раёк – залішне ў ім белага, а, па-другое, зрэнкі рухаліся ўвесь час самі сабою, ён пра гэта ня ведаў і ня мог іх кантраляваць. Ад такога дрыжыкі па скуры бягуць. Я сачыў за ягоным тварам – левая зрэнка ссунулася бліжэй да пераносься, а правая нібыта намагалася ўтрымацца на месцы, але вока ўсё адно блукала сюды-туды, а ён нават і не здагадваўся.

— Давайце прынясу вам чаго-небудзь выпіць, – сказаў я. – Што вы больш за ўсё любіце? У нас у бары ўсяго пакрысе. Мы часта бавім час за кілішкам.

— Я і сам п’ю скотч, хлопча, – не задумваючыся адказаў ён сваім гучным голасам.

— Выдатна, – заўважыў я. «Хлопча» – нішто сабе! – Вядома, скотч. Я так і думаў.

Ён пашукаў рукой сваю валізку, што ляжала ля канапы, – спрабаваў зарыентавацца.

— Я аднясу валізку ў ваш пакой, – сказала жонка.

— Не, дзякуй, – прагрымеў ён. – Я падымуся да сябе, як будзе ахвота.

— Разбавіць скотч? – спытаўся я.

— Толькі крышачку.

— Я так і думаў.

— Ёсьць такі ірляндзкі актор, Бары Фіцджэралд, ведаеце? Дык гэты Фіцджэралд кажа: «Калі я п’ю ваду, я п’ю ваду. Калі я п’ю віскі, я п’ю віскі».

Жонка засьмяялася. Сьляпец запусьціў руку ў бараду, прыўзьняў яе, выпусьціў.

Я вярнуўся з трыма вялікімі келіхамі скотчу, амаль неразбаўленага. Мы ўтульна ўладкаваліся і загаварылі пра тое, як Робэрт дабіраўся да нас. За першым келіхам ён распавёў пра доўгі пералёт з заходняга ўзьбярэжжа ў Канэктыкут. Потым – з Канэктыкуту цягніком сюды (тут мы прапусьцілі яшчэ па кілішку).

Памятаю, я недзе чытаў, маўляў, сьляпыя ня паляць, бо ня могуць бачыць выдыханага дыму. І я не сумняваўся, што так яно і ёсьць. Аднак наш сьляпец паліў цыгарэту за цыгарэтай да самага фільтра. Яго папяльнічка хутка была поўная. Жонка вытрасла попел і падала яму пустую.

Сеўшы за стол вячэраць, мы выпілі яшчэ. Жонка паклала Робэрту велізарны біфштэкс, запечанай бульбы ды спаржавай фасолі. Я намазаў маслам дзьве лусты хлеба і падаў яму – «Вось ваш хлеб», – і глынуў віскі.

— А цяпер давайце памолімся, – прамовіў я, і сьляпец схіліў галаву. Жонка глядзела на мяне з шырока раскрытым ротам.

— …каб не зазьвінеў тэлефон наш і не прастыла ежа нашая.

І мы накінуліся на ежу. Мы падмялі ўсё, што было на стале. Елі, як у апошні раз. Не размаўлялі, а елі. Душыліся ежай. Угрызаліся ў ежу. Сьляпец імгненна зарыентаваўся, дзе што знаходзіцца ў яго на талерцы. Я ў захапленьні глядзеў, як ён распраўляўся нажом і відэльцам зь біфштэксам. Адразаў па два кавалачкі, відэльцам закідаў мяса ў рот, тады браў бульбы, затым фасолі, заядаў адарваным ад лусты кавалкам хлеба. І запіваў усё вялікім глытком малака. І ніколечкі не саромеўся раз-пораз дапамагаць сабе пальцамі.

Мы зьелі ўсё – засталося адно трохі сунічнага пірага. Колькі хвіляў сядзелі як прыгаломшаныя. На тварах праступілі кропелькі поту. Урэшце мы падняліся з-за стала, пакінуўшы брудныя талеркі і не азіраючыся. Перанесьлі свае целы назад у гасьцёўню, а там зноў плюхнуліся на мяккія сядзеньні. Робэрт з жонкай уладкаваліся на канапе. Я заняў вялізнае крэсла. Покуль яны абмяркоўвалі ўсе значныя падзеі, што адбыліся ў іхным жыцьці за гэтыя дзесяць гадоў, мы выпілі яшчэ па два ці тры келіхі скотчу. Я пераважна слухаў, але раз-пораз устаўляў слова. Мне не хацелася, каб ён думаў, што я сышоў, і каб яна думала, што пачуваюся «трэцім лішнім». Яны апавядалі, што здарылася зь імі – зь імі – за дзесяць гадоў. Я дарэмна чакаў, каб зь мілых жончыных вуснаў зьляцела маё імя: «А потым у маім жыцьці зьявіўся мой дарагі муж», – ці штосьці такога кшталту. Нічога падобнага. Размова адно пра Робэрта. Ён, здаецца, чым толькі ні займаўся – тыповы сьляпы штукар на ўсялякія штукі. Але апошнім часам яны зь нябожчыцай-жонкай заняліся дыстрыбуцыяй прадуктаў «Amway», з чаго, наколькі я зразумеў, і жылі – як выходзіла. Сьляпец быў яшчэ і радыёаматарам. Сваім гучным голасам ён апавядаў пра размовы з гэткімі ж радыёаматарамі з Гуаму, Філіпінаў, Аляскі і нават з Таіці. Калі б яму заманулася праехаць па гэтых мясьцінах, у яго б там знайшлося шмат сяброў, казаў ён. Зрэдчас ён паварочваўся да мяне сваім невідушчым тварам, праводзіў даланёю па барадзе і задаваў мне якое-небудзь пытаньне. Як доўга я працую на сваёй цяперашняй пасадзе? (Тры гады.) І падабаецца праца? (Не.) Ці не зьбіраюся я знайсьці чаго-небудзь іншага? (А які выбар?) Нарэшце, калі мне падалося, што ён выгаварыўся, я падняўся і ўключыў тэлевізар.

Жонка кінула на мяне ўзлаваны позірк. У ёй усё кіпела. Але раптам яна паглядзела на сьляпца і спыталася:

— Робэрт, у вас ёсьць тэлевізар?

— Даражэнькая, у мяне два тэлевізары. Каляровы і чорна-белы – яму месца ў музэі. Дзіўна, але калі я ўключаю тэлевізар – а я ўвесь час толькі гэта і раблю – я заўжды ўключаю каляровы. Забаўна, праўда?

Я ня ведаў, што сказаць. Нічога да галавы не прыходзіла. Ніводнае думкі. Таму я моўчкі глядзеў навіны і намагаўся ўслухоўвацца ў словы дыктара.

— А гэта каляровы тэлевізар, – сказаў сьляпец. – Не пытайцеся, як, але я ведаю.

— Мы абмянялі стары чорна-белы на гэты, – патлумачыў я.

Сьляпец яшчэ раз прыклаўся да свайго келіха. Падняў бараду, панюхаў яе, адпусьціў. Нахіліўся наперад, не падымаючыся з канапы. Паставіў сваю папяльнічку на столік для кавы, затым паднёс запальнічку да цыгарэты. Адкінуўся на сьпінку канапы і паклаў нагу на нагу.

Жонка прыкрыла рот далоньню і пазяхнула. Тады пацягнулася.

— Пайду я, відаць, наверх, накіну халат. Трэба пераапрануцца. Робэрт, пачувайцеся як дома, – сказала яна.

— А я і так як дома, – адгукнуўся сьляпец.

— Я хачу, каб вам было ўтульна.

— Мне вельмі ўтульна.

Калі яна выйшла з пакою, мы зь ім праслухалі прагноз надвор’я, затым спартовы агляд. Яе так доўга не было, што я стаў думаць, а ці зьбіраецца яна вяртацца? Можа, лягла спаць. Мне хацелася, каб яна чым хутчэй вярнулася. Я ня меў ніякай ахвоты заставацца са сьляпцом сам-насам. Я запытаўся, ці прынесьці яму яшчэ скотчу, ён з радасьцю пагадзіўся. Тады я спытаўся, ці ня выпаліць ён са мною траўкі, маўляў, я ўжо набіў касячок. (Насамрэч я толькі зьбіраўся.)

— Пакаштую за кампанію, – адказаў ён.

— Вось гэта добра.

Я прынёс віскі і сеў побач зь ім на канапу. Тады набіў два вялікія касячкі, запаліў адзін і ўклаў яму ў пальцы. Ён зацягнуўся.

— Затрымайце дыханьне, наколькі зможаце, – параіў я. Адразу было відаць, што ён ня ведае нават самых простых правілаў.

Тут зьявілася жонка – у ружовым халаціку і ў ружовых тапціках.

— Што за пах? – спытала яна.

— Мы тут вырашылі папаліць траўкі, – сказаў я.

Жонка разьюшана зірнула на мяне, потым перавяла погляд на сьляпца:

— Робэрт, я і ня ведала, што вы ўжываеце траўку.

— Вось жа, даражэнькая. Усё калі-небудзь робіш упершыню. Але на мяне яшчэ не падзейнічала.

— Лагодная траўка, – заўважыў я. – Мяккая. Зь ёю можна паразумецца. Яна ня зносіць дах.

— Але, пакрысе разьбірае, хлопча, – ён засьмяяўся.

Жонка села на канапу паміж намі. Я перадаў ёй касячок, яна зацягнулася і вярнула яго мне.

— Цікава, чым гэта скончыцца? – спытала яна і дадала: – Дарэмна я ўзяла траўку. Вочы і так зьліпаюцца. Пасьля вячэры я зусім ніякая. І нашто я столькі зьела?

— Гэта ўсё сунічны пірог. Ён вінаваты, – скрозь сьмех прамовіў сьляпец. Пасьля страсянуў галавою.

— Ёсьць яшчэ сунічны пірог, – сказаў я.

— Робэрт, хочаце яшчэ пірага? – прапанавала жонка.

— Хіба крыху пазьней.

Мы засяродзіліся на тэлевізіі. Жонка зноў пазяхнула і сказала:

— Робэрт, калі пацягне ў сон, пасьцель гатовая. У вас, пэўна, выдаўся напружаны дзень. Як захочаце падняцца да сябе, скажыце.

Яна тарганула яго за рукаў.

— Робэрт!

Ён падхапіўся.

— Я вельмі добра прабавіў час. Гэта лепш за касэты, так?

— Вашая чарга, – я перадаў яму касячок. Ён зацягнуўся, затрымаў дыханьне, потым выпусьціў дым, нібы зь дзевяці гадоў толькі гэтым і займаўся.

— Дзякуй, хлопча, – сказаў ён. – Але, відаць, мне на сёньня хопіць. Пачынае забіраць.

Ён працягнуў недапалены касячок жонцы.

— І зь мяне досыць.

Яна ўзяла касячок і вярнула яго мне.

— Можна, я ціхенька пасяджу тут, паміж вамі, заплюшчыўшы вочы. Я не хачу вам назаляць. Ні вам, Робэрт, ні табе. Калі я замінаю, так і скажыце, о’кей? А так я б пабыла з вамі, покуль Робэрт ня пойдзе да сябе. Робэрт, калі надумаецеся, пасьцель гатовая. Ваш пакой побач з нашым, на другім паверсе. Мы вас правядзём, як захочаце. Пабудзіце мяне, калі я засну, – з гэтымі словамі яна заплюшчыла вочы і правалілася ў сон.

Навіны скончыліся. Я падняўся, знайшоў іншы канал, зноў сеў на канапу. Ну чаму жонцы абавязкова трэба было адключыцца? Яна прытулілася галавой да сьпінкі канапы, прыадкрыўшы рот, і неяк так павярнулася, што халацік споўз з ног і загаліў вабнае сьцягно. Я паднёс руку, захінуў халацік, а потым зірнуў на сьляпца. Якога ляда? Я зноў адкінуў прыпол.

— Калі захочаце спаць, скажыце.

— Добра.

— Стаміліся, Робэрт? Адвесьці вас у пакой? Дасьпелі да абдымкаў Марфэя?

— Яшчэ не. Я пабуду з табою, хлопча, покуль ты ня пойдзеш спаць. Калі ты ня супраць. Мы амаль і не пагутарылі. Разумееш, пра што я? Па-мойму, мы зь ёю ўвесь вечар размаўлялі толькі пра сябе.

Ён ускудлаціў бараду, сам узяў цыгарэты і запальнічку.

— Выдатна. – Я зрабіў паўзу. – Мне будзе весялей.

Напэўна, я сказаў праўду. Я штовечар выпальваў касячок і яшчэ доўга, наколькі мяне хапала, не ішоў спаць. Мы з жонкай амаль ніколі ня клаліся разам. А калі я нарэшце засынаў, мяне мучылі ўсялякія жахі. Часам я прачынаўся ў халодным поце, і сэрца, як звар’яцелае, здавалася, вось-вось выскачыць…

Па тэлевізары было нешта пра сярэднявечча, пра царкву. Ня тое, што глядзіцца ў ахвоту. Я пачаў шукаць па іншых каналах чаго цікавейшага. Там таксама нічога. Я вярнуўся на першы канал і папрасіў прабачэньня.

— Усё ў парадку, хлопец, – адказаў сьляпец. – Можаш глядзець, што хочаш. Мне не зашкодзіць сёньня даведацца чаго-небудзь новага. У мяне ёсьць вушы.

Колькі часу мы абодва маўчалі. Ён падаўся наперад, павярнуўшыся тварам да мяне, а правым вухам – да тэлевізара. Я быў вельмі зьбянтэжаны. Час ад часу павекі ў яго зьліпаліся, потым зноў расплюшчваліся. Час ад часу ён запускаў руку ў бараду і торгаў яе, быццам у задуменьні ад пачутага.

На экране людзі, апранутыя шкілетамі і д’ябламі, нападалі на людзей у сутанах з капюшонамі, катавалі іх. У людзей, апранутых д’ябламі, былі маскі, рогі, доўгія хвасты. Гэтая жывая дзея складала частку нейкай працэсіі. Апавядальнік ангелец казаў, што яна праходзіць раз на год у Гішпаніі. Я спрабаваў патлумачыць сьляпцу, што адбываецца.

— Шкілеты, – прамовіў ён і згодна хітнуў галавой. – Я ведаю пра шкілеты.

Потым паказалі адзін сабор. Потым камэра надоўга затрымалася на іншым. Потым у кадры ўзьнік той знакаміты, парыскі, з кантрафорсамі, што лятуць у паветры, са сьпічакамі, што сягаюць самых аблокаў. Камэра ад’ехала далей, каб узяць агульны плян сабору на фоне нябёсаў.

Раз-пораз балбатун ангелец заторкваўся, каб даць апэратару спакойна запыніцца на адным саборы, на іншым… Альбо аб’ектыў вандраваў па навакольлі, дзе на лугох пасьвіліся быкі, а за імі ішлі людзі. Я чакаў, колькі мяне хапала. Унутры расло адчуваньне, што трэба нешта сказаць: «Цяпер паказваюць сабор звонку. Гаргульлі. Такія выразбныя статуэткі ў выглядзе пачвараў. А цяпер яны, мабыць, у Італіі. Росьпісы на мурох царквы».

— Фрэскі, хлопча? – спытаў ён і адсёрбнуў скотчу.

Я пацягнуўся па свой келіх. Той быў пусты. Я спрабаваў згадаць, што мог.

— Пытаецеся, ці фрэскі? Гм, няпростае пытаньне. Бо я ня ведаю.

Камэра ўзяла ў аб’ектыў яшчэ адзін сабор, каля Лісабону. Ён ня моцна, але ўсё ж розьніўся ад францускага ды італьянскага. Пераважна інтэр’ерам. Тут мне прыйшла да галавы адна думка, і я спытаў:

— А вы ўяўляеце сабе, што такое сабор? То бок, як ён выглядае? Разумееце, пра што я? Калі вам кажуць: «сабор», у вас узьнікае нейкі вобраз? Ведаеце, у чым ён інакшы хоць бы ад баптысцкай царквы?

Ён павольна выпусьціў дым.

— Я ведаю, што іх будавалі сотні майстроў гадоў па пяцьдзясят, а то й па сто. Вядома, я проста па тэлевізіі чуў. Што на ўзьвядзеньні працавалі адныя й тыя ж сем’і з пакаленьня ў пакаленьне. Што тыя, хто распачынаў сабор, ніколі не дажывалі, каб пабачыць канчатковы вынік сваёй працы. У гэтым сэнсе, хлопча, яны нічым не адрозьніваюцца ад усіх нас, праўда? – ён засьмяяўся.

У яго зноў зьліпліся павекі і пахілілася галава. Ён, здавалася, драмаў. На экране зьявіўся яшчэ адзін сабор. Гэтым разам – нямецкі. Ангелец нешта гундосіў сваім занудным голасам.

— Саборы, – прамовіў сьляпец. Ён сеў роўна і пакруціў галавой. – Хочаш праўду, хлопча? Я амаль больш нічога пра іх і ня ведаю. Толькі тое, што пачуў па тэлевізіі. Можа, ты б апісаў мне сабор. Я быў бы страшэнна ўдзячны. Бо, калі па шчырасьці, я яго зусім не ўяўляю.

Я ўва ўсе вочы ўтаропіўся ў экран. З чаго пачаць? Добра, дапусьцім, ад гэтага залежыць маё жыцьцё. Дапусьцім, мне вар’ят прыставіў нож да горла: альбо апісвай сабор, альбо…

Я яшчэ паўзіраўся ў сабор, покуль камэра не пераскочыла на краявід навокал. Але глядзі, не глядзі – нічога не дапамагала. Я павярнуўся да сьляпца:

— Па-першае, яны вельмі высокія.

Вочы мае блукалі па пакоі ў пошуках хоць якой зачэпкі.

— Яны сягаюць угору. Усё вышэй і вышэй. Да самага неба. Яны такія велізарныя – прынамсі, некаторыя, – што ім патрэбныя такія апірышчы… Так бы мовіць, каб трымаць іх. Гэтыя апірышчы завуцца кантрафорсы. Яны мне чамусьці нагадваюць віядукі. Але вы, мабыць, і пра віядукі ня ведаеце? Часам на фасадзе выразаныя фігуркі дэманаў, часам – вяльможаў. Толькі не пытайцеся, чаму, – сказаў я.

Ён уважліва хітаў галавою і ўсім тулавам пагойдваўся ўзад-уперад.

— Ня надта ў мяне атрымліваецца, праўда?

Ён перастаў хітацца і падаўся на край канапы. Ён слухаў, запусьціўшы пальцы ў бараду, і не разумеў – я бачыў. Але ён усё адно чакаў працягу – павёў галавою, нібы хацеў падбадзёрыць мяне. Я напружана думаў, што яшчэ сказаць.

— Яны вельмі вялікія. Масіўныя. І збудаваныя з каменя. Часам таксама з мармуру. У тыя старыя-старыя часы, калі ўзводзіліся саборы, людзі хацелі быць бліжэй да Бога. У тыя старыя часы Богу належала галоўнае месца ў жыцьці кожнага чалавека. Відаць з таго, як яны будавалі саборы. Даруйце, але, бадай, у мяне лепш не атрымаецца. Ня ўмею я апісваць.

— Не бяды, хлопча, – адгукнуўся сьляпец. – Гэй, паслухай. Ты ня будзеш супраць, калі я запытаюся ў цябе пра адну рэч? Можна задаць табе пытаньне? Вельмі простае: так ці не. З чыстай цікаўнасьці. Я зусім не хачу цябе абразіць. Я ў цябе ў гасьцёх. Але дазволь спытацца, ты – вернік? Ты не пакрыўдаваў?

Я адмоўна павёў галавою. Аднак жа ён ня бачыць. Сьляпцу хоць падміргвай, хоць хітай галавою – усё роўна.

— Не, напэўна, я ня веру. Ні ўва што такое. Цяжка бывае верыць. Разумееце мяне?

— Так, вядома…

— Тады добра.

Ангелец усё не змаўкаў. Жонка ўздыхнула ў сьне. Яна глыбока ўцягнула паветра, але не прачнулася.

— Даруйце, – сказаў я, – але я не магу апавесьці, як выглядае сабор. Як бы ні стараўся. Гэта вышэй за мае сілы.

Сьляпец нерухома сядзеў і слухаў, нізка схіліўшы галаву.

— Напраўду, саборы для мяне нічога ня значаць. Нічога асаблівага. Саборы. Іх можна паглядзець уночы па тэлевізіі. І толькі.

Акурат у гэты момант сьляпец прачысьціў горла. Яму нешта прыйшло да галавы. Ён выцягнуў з задняй кішэні насоўку і сказаў:

— Зразумела, хлопча. Усё о’кей. Такое бывае. Не пераймайся. Слухай, у мяне ідэя. Зрабі ласку, пашукай шчыльнай паперы. І асадку. Мы зараз нешта зробім. Мы намалюем яго разам. Нясі асадку і паперу. Ну, хлопча, давай.

Я падняўся на другі паверх. Ногі падкошваліся, як ватныя. Як быццам я толькі што прабег крос. Агледзеў жончын пакой і знайшоў у прыборы на стале некалькі шарыкавых асадак. І задумаўся, дзе знайсьці паперы, пра якую ён казаў.

Унізе, на кухні, знайшоўся папяровы пакет з-пад цыбулі. На дне яшчэ засталіся лушпайкі. Я перавярнуў яго, патрос, прынёс у гасьцёўню. Я сеў на падлогу каля ног сьляпца, пасунуў сёе-тое, разгладзіў пакет і расклаў яго на століку для кавы.

Сьляпец падняўся з канапы і ўладкаваўся побач са мною.

Ён правёў пальцамі па паперы. Уверх-уніз, па бакох. Па краёх – нават па краёх. Ён намацаў куты.

— Ну што, – сказаў ён. – Пачынаем.

Ён знайшоў руку, у якой я трымаў асадку, і паклаў зьверху сваю далонь.

— Давай, хлопец, малюй. Вось убачыш, усё будзе о’кей. Ты проста вядзі маю руку. Адно рабі, як я табе кажу. Вось пабачыш. Ну, пачынай маляваць.

І я пачаў. Сьпярша намаляваў прастакутнік, падобны да звычайнага дому, хоць бы той, у якім я жыву. Тады накрыў яго дахам. З абодвух бакоў дадаў па сьпічаку. Вар’яцтва.

— Супэр, – прамовіў ён. – Фантастыка. У цябе клясна выходзіць. Ты нават і ўявіць сабе ня мог нічога такога, так, хлопча? Ну, жыцьцё – рэч дзіўная, гэта вядома. Працягвай. Не спыняйся.

Я намаляваў вокны, што імкнуцца ўгору, затым кантрафорсы, што лятуць у паветры. Навесіў велізарныя дзьверы. Я ня мог спыніцца. Канал ужо не працаваў. Я паклаў асадку, крыху разьмяў пальцы. Сьляпец намацаў пакет, правёў кончыкамі пальцаў па паперы, па малюнку і хітнуў галавой:

— Файна атрымліваецца.

Я зноў узяў асадку. Ён знайшоў маю руку. Я стаў маляваць далей. Я зусім не мастак. Але ўсё адно я ня мог спыніцца.

Жонка расплюшчыла вочы і ўважліва паглядзела на нас. Седзячы на канапе ў расхрыстаным халаціку, спыталася:

— Чым вы займаецеся? Скажыце. Я хачу ведаць.

Я нічога не адказаў.

Сьляпец патлумачыў:

— Мы зь ім малюем сабор. Націскай мацней. Так. Так. Вось добра. Супэр. Выйшла, хлопча. Я ведаю. Ты думаў, не атрымаецца, а яно – бач як! Ты ў нас сапраўдны профі! Разумееш, пра што я? Яшчэ хвіліна – і тут будзе штось дзівоснае. А цяпер намалюй людзей. Што такое сабор безь людзей?

— Што адбываецца? Робэрт, што вы робіце? У чым рэч? – дапытвалася жонка.

— Усё о’кей, – адказаў ён ёй. – А зараз заплюшчы вочы, – гэта ўжо мне.

Я так і зрабіў. Заплюшчыў вочы, як ён загадаў.

— Заплюшчыў? Толькі без падману.

— Заплюшчыў.

— І не падглядай. Працягвай. Малюй.

І мы малявалі далей. Ён сваімі пальцамі вёў маю руку па паперы. Са мною ніколі ў жыцьці не рабілася нічога падобнага.

Потым ён сказаў:

— Па-мойму, гатова. У цябе, відаць, атрымалася. Паглядзі. Як табе?

Але я не расплюшчыў вачэй. Мне хацелася яшчэ хоць крыху падоўжыць гэты стан. Бо так трэба.

— Ну як? Глядзіш? – спытаў ён.

Я не расплюшчыў вачэй. Я знаходзіўся ў сваім доме – гэта пэўна. Але было такое ўражаньне, нібы навокал няма ніякіх сьценаў.

— Цуд, – толькі й прамовіў я.

Пераклала з амэрыканскай V. K.

Пачатак  Цалкам
№ 3 (37) - 2005 да Зьместу

да Пачатку СТАРОНКІ

Ліст у рэдакцыю.   Майстраваньне [mk]. Абнаўленьне [czyk]. Copyright © 1998-2005 ARCHE "Пачатак" magazine Апошняе абнаўленьне: 2005/11/23