Першая цётка:

— Я табе раскажу анiкдот. Вот слухай. Была тая Катванiха зь сястрою; жыла каля лесу, ведаеш? Ну дык вот, учора iх абедьзвюх пахавалi. К пахаранам прыехаў сын: і бульбу, i пасьцель, і дзьве курыцы – усё прадаець. I сахару мяшок быў купляны. Век жылi, век зьбiралi бабкi, а за тыдзень усё іх багацьце прадалi. Адна памерла ў суботу, а другая ў нядзелю. А ў панядзелак пахаранiлi абедзьвюх. Як iх ня стала, i хата пустая стала.

Другая:

— На вярху ляжаць ня будуць, маладыя прыкапаюць. Вот я табе тожа раскажу анiкдот: у нас адзiн, малады яшчэ мужык, прайшоўся пару раз за плугам, а тады прылёг. I ня ўстаў.

— Можа, не таго залiў?

— А можа, нiчога і не залiў, ад таго i памёр.

28.01.1997

ВЯСНА

Якія прыгожа-цяжарныя дні. Як ня хочацца прачынацца, варушыцца, як цяжка пад сьнегам, брудам, шкілетамі здохлых сабак. Ужо не прайсьці.

— Паплыло, – сказаў дзядзька, сустрэўшы мяне на мосьце праз Палату.

Сонца, якое не хавалася цэлы дзень, сядала. Бабка, разважаючы аб нечым сваім, разгубілася, стала сярод вуліцы і, сустрэўшы мяне вачыма, пытае:

— Сынок, скажы, які сёньня дзень? – а потым, на ўсё забыўшыся, пачала казаць: – Ой, што ты, сыночку. I каб хоць адна сьлязiнка ўпала. А гэта ж на маiх вачах расстралялi i маю цёцю i ейных дзетак. Стаяла як акамянелая... – i яна, ня скончыўшы, з адкрытым ротам i вачыма, замахала ў паветры рукамi.

— А потым, у сорак чацьвёртым, прыйшлi рускiя. А мы пасеялi жыта, ну што ж ты, есьцi не было чаго. Дык усё чыста забралi. А той, хто сказаў: што ж вы робiце, як тыя немцы – то і iх забралi, i дагэтуль нiхто ў вёсцы ня ведаiць, дзе яны дзелiся. А за хлебам у Невель мусiлi iсьцi i стаялi цэлы тыдзень у чарзе, каб купiцi хлеба…

1996

СКІБКА

Ён, такi смольны, рашучы, малады, прыехаўшы з Расеі, падышоў да ра́кi і сказаў:

— Открывай.

Паслушніца цiха запыталася:

— А у вас благословение есть?

— Ты кто? Послушница? Ты что думаешь, что на тебя большая благодать снизошла? Открывай, я хочу иконки свои приложить к мощам.

— Благословение нужно.

— На, держи! Возьми и сама их приложи, – і, кінуўшы паперкі на шкло, у абурэньні выйшаў з храму.

Тутэйшыя нiколi не гавораць чужому «ты».

Да Аляксандры прыехаў бацька сьвятар з матушкай сваёй ды дачкою. За сталом бацька сядзеў i чакаў перад налiтай шклянкай гарбаты, пакуль дачка ня ўбачыла i не сказала мацi:

— Падайце папі масла i хлеб.

I тады толькi, намазаўшы скiбку маслам i добра пасалiўшы, ён стаў пiць.

25.05.1997

У ЧАРЗЕ ПА ХЛЕБ

— А я яшчэ памятаю, як у 39-м стаяў у чарзе. Тады мой бацька будаваў во гэты дом на рагу, дзе аптэка цяпер. Так, гэта дом яшчэ даваенны. Там такі схіл круты, а як пад фундамэнт капалі, каб роўна было, то столькі касьцей знаходзілі і чарапоў… І ўсё ж уручную на тачках. І цэглу ўруч, і падавалі, і насілі.

А якась пайшоў бацька да ўладаў, каб пляца далі пад хату. Далі, там, за Чырвоным мостам, і перавезьлі коньмі хату зь вёскі. А там лазьня засталася. А чэргі па хлеб былі з чатырох гадзінаў раніцы. Мароз, холад, а ўсе стаім, усёй сям’ёю, і я, бо толькі ў рукі давалі. Я тады ў пятую клясу пайшоў. Была першая школа найлепшая ў горадзе, там яна і цяпер, толькі прыбудавалі яшчэ.

А хлеб прадаваў жыд Арловіч. Баханкі былі такія вялікія, квадратныя, па два кіляграмы і болей. Дык гэты Арловіч вельмі спрытна важыў і гэтую лішку адрэзваў. Быў у яго такі нож вялікі – кіне на вагі, а потым на вока адцінае рог баханкі і на прылаўку ўжо толькі гэтыя рагі зьбіраюцца пад канец.

Я і гэтыя рагі купляў. А што ж – іх у вёску, а там дзед у лазьні жыў і парася трымаў. Дык туды і насілі. І тады сьвіней хлебам кармілі, і цяпер. А во ўжо 55 міне – і што гэта за такая дурная ўлада, што хлебам сьвіней усё кормім? І ў чарзе па яго стаім?

Вось ты вазьмі: зараз батон, ну, няхай трыста, а яйкі васямсот. Дык усё роўна ж майму суседу купіці тры батоны лепей, ніж тыя яйкі. Бо, ведаеш, куры чорнага ня надта, ім лепей то было б жыта, а прыходзіцца батона купляці.

А тады малымі мы бегаем, круцімся, каб не заклякнуць ад марозу і ўжо бачым пад самы ранак, калі пачынае разьвідняці: вязуць канём хлеб. А ад скрыні пар і пах такі… і мы бяжым і крычым усім:

— Хлеб вязуць! Хлеб вязуць! Хлеб вязуць!

28.10.1993

ЛЕСЬБІЯНКІ

Там, з горачкі паміж Чорным і Белым возерам, было відно, як стаялі каровы ў вадзе пад рэдкім вербавым цяньком. Стаялі нерухома, толькі хвасты матляліся, адганяючы авадней. Было некалькі машын з «голымі» гарадзкімі людзьмі. І пастушка, моцная дзеўка, то заходзіла ў ваду, то зноў варочалася на бераг, ніяк ня могучы вырашыць, ці ўжо выганяць кароў з вады, ці няхай яшчэ пастаяць.

Марудзіла яна ў мляўкасьці і застыласьці поўдня, і ўрэшце сама, зьняўшы кофту і кінуўшы яе разам з пугай каля вярбы, не здымаючы трыко, закасанага па калені, пайшла ў ваду, але не выганяць кароў – пайшла далёка-далёка, а тады паплыла.

Выходзіла гэтаксама паволі і доўга, не абціраючыся, нагнулася ды падняла кофту, і толькі адвярнулася сьпінай да хлопца, які падыходзіў да яе ад машыны з «простите, девушка...» Зноў нагнулася, падняла пугу і стала выганяць кароў з вады.

З насьцеж расчыненых дзьвярэй машыны неслася паведамленьне, што адна лесьбіянка, якая стала жыве са сваёю прыяцелкаю, нарадзіла дзіця, і што нарадзіла ад свайго брата неяк праз прабірку, а дзіця зараз выхоўваецца ў лесьбійскай сям’і…

Вада бегла па мокрых чорных косах пастушкі, па белай кофце, прыліплай да мокрага цела, бегла па мокрым абцягнутым чорным трыко, бегла па загарэлых руках і капала з пугі.

НА БІГОСАВА

У горадзе праходзіла спартыўнае восеньскае сьвята. На вуліцы Леніна, каля дому зубнога доктара, я доўга прастаяў пад парасонам, назіраючы за бегунамі. Перад усімі ехала міліцэйская машына, а за ёю бегла многа-многа людзей – і маладых, і старых, а я стаяў і глядзеў на ўсіх.

А калі выйшаў ад доктаркі, то ўжо рэдка хто-небудзь прабягаў – крос расьцягнуўся. Таму я пайшоў на фініш, каторы быў на стадыёне, і там пастаяў, паглядзеў на лужы, на мокрыя дрэвы. Каля дзявятай школы, якраз перад самым пераездам, дагнаў жабрака Ларывона, які рухаўся да манастыра. Перад ім ішоў чалавек у капелюшы з жонкаю ў доўгім паліто. Па горадзе ўсе ходзяць пешшу, бо аўтобусаў не выпускаюць, няма на чым езьдзіць. А Ларывон ім наўздагон:

— Сволачы! – закрычаў ён. – Разьдзеці вас і выставіці! – потым, адкусіўшы яблык і выплюнуўшы, дадаў: – І расстраляці.

Падыходзячы да пераезду, я думаў: распрануць і выставіць – гэта пакараньне, але навошта распранаць і расстрэльваць. Вунь па горадзе бегаюць амаль голыя і старыя, і маладыя… Але думка перарвалася. На пераезьдзе гарэлі то зьлева, то справа чырвоныя агні і званіў званок, але машыны пераяжджалі. Недалёка ад пераезду ляжалі на баку тры гружаныя цэглай вагоны. Яны сышлі з рэек і забурыліся ў зямлю, але не перавярнуліся, толькі нахіліліся, вывернуўшы рэйкі стужкай Мёбіўса і крыху рассыпаўшы чырвонай цэглы. Панікі не было. Машыны пераяжджалі, гарэлі чырвоныя агні і званіў званок. Каля трох пахіленых вагонаў на ацалелых рэйках стаяў пад’ёмны кран і было шмат людзей у аранжавых камзэльках і касках. Былі і бяз касак у чорнай, вышмальцаванай і набраклай салідолам вопратцы. Тут жа стаяў начальнік у скураным паліто. Паблізу быў сад, таму ўсе грызьлі яблыкі і думалі, як будуць падымаць вагоны. Нехта падкладваў пад ногі крана дубовыя плашкі, начальнік раз-пораз сплёўваў, а сьліна выскоквала доўгім тонкім струменьчыкам і паблісквала на сонцы.

— Усякае бывае, – паўтараў ён сам да сябе.

Голас па радыё запытаў, ці не прапусьцяць пасажырскі на Бігосава, бо машыніст ня хоча ехаць. Падключылі недзе паміж шпал тэлефон і адказалі, што хай едзе. І сталі прыбіраць інструмэнт з рэек. А цераз пераезд пайшла грузавая машына зь мяхамі бульбы і людзьмі. Яна паволі перакотвалася і раптам паміж на рэйках заглухла.

— Ёб тваю маць! – з кулакамі пабег начальнік да пераезду. – Прыбірай машыну! Машыну прыбірай!!!

З кузава саскочылі мужыкі, выскачыў і шофэр з кабіны, і той, што сядзеў разам зь ім, і ўсе разам сталі машыну пхаць. І здолелі-такі адкаціць яе мэтраў на пяць. А бабы і дзеўкі сядзелі на мяхах і грызьлі яблыкі. Шофэр сагнаў адну зь іх і выцягнуў з-пад меха маленькую каністрачку. Радасна падняўшы яе ўгору, закрычаў:

— Бэнзін скончыўся, але мы даедзем!

Начальнік падышоў да слупа, тонка сплюнуўшы, знашоў нейкую кнопачку, і ўжо яго голас было чуваць па ўсёй станцыі:

— Давай, адпраўляй на Бігосава!

18.09.1993

Пачатак  Цалкам
№ 3 (37) - 2005 да Зьместу

да Пачатку СТАРОНКІ

Ліст у рэдакцыю.   Майстраваньне [mk]. Абнаўленьне [czyk]. Copyright © 1998-2005 ARCHE "Пачатак" magazine Апошняе абнаўленьне: 2005/11/23