| |||
| A R C H E | П а ч а т а к | № 1,2 (41,42) - 2006 |
|
|
|
Пачатак Цалкам |
|
|
|
|
||
 |
|
|
||
|
Больш, чым горад
Рэспубліка Беларусь паўстала дзякуючы двум тэкстам: мастацкаму («Шляхціцу Завальні» Яна Баршчэўскага) ды юрыдычнаму – «Дэклярацыі аб Незалежнасьці». Пераход пасавецкага грамадзтва ад засваеньня гэтай тэкставай прасторы да асвойваньня прыроднага й соцыякультурнага ляндшафту новай незалежнай краіны адбываецца паволі. Як вынік, звыклымі геакультурнымі асацыяцыямі ў нашага суайчыньніка застаюцца наступныя ланцужкі: помнік архітэктуры – Крэмль, вежа – Астанкінская, дрэва – бяроза... Беларус – пан сахі і касы. Разрыў паміж Беларусьсю, вядомай нам з паэтычна-ўзьнёслай рыторыкі папулярызатараў гісторыі, і Беларусьсю, бачнай за фіранкай экскурсійнага аўтобуса, уражвае. Мы ўжо ўмеем расказваць, але яшчэ не даём рады выгодна паказаць сябе. Беларуская ідэя паўстае ў бляску міталёгіі й нішчымнасьці іканаграфіі. Гэта Беларусь кніжная, Беларусь кніжнікаў. Заклік «Тутэйшых» у 80-х мінулага стагодзьдзя да стварэньня папулярнага беларускамоўнага чытва сёньня варта было б перафармуляваць: кожнай вёсцы – па ўласнаму фотаальбому. Выдавайма паштоўкі зь беларускімі краявідамі, каб ня ўмёрлі. Візуалізацыя паэтычных нацыянальных сымбаляў, ідэалу незалежнай эўрапейскай краіны – актуальная праграма дзеяньня для айчыннай індустрыі турызму ды маскультуры. Зямля пад белымі крыламі чакае кваліфікаваных у пытаньнях культуры ўласнай краіны вандроўнікаў з фатакамэрамі, балазе сучасная лічбавая тэхніка падобнае паломніцтва дужа спрашчае. Полацку ў пэўнай ступені тут пашэнціла больш. Сафійскі сабор ды Барысаў камень даўно сталі айчыннымі эквівалентамі Эйфэлевай вежы, прэзэнтуючы ў сьвеце беларускі стыль. Але побытавая культурная прастора гораду засталася ў засені манумэнтаў. Полацку, як сыстэме самабытных лёкусаў, яшчэ належыць у будучыні быць ня толькі асэнсаваным, але й «абжытым» уласнабеларускай навуковай ды мастацкай думкай. Фотаальбом Івана Каліноўскага й Эрнста Цецярэўскага «Полацак», што выйшаў у выдавецтве «Беларусь» у 2004 годзе накладам 3000 асобнікаў, прадстаўляе новы фармат гэтага старажытнага места. На фатаздымках паўстае горад-загадка, горад-містэрыя, які шмат бачыў, шмат ведае, але не сьпяшаецца выдаваць свае таямніцы. Горад як інтэлектуальная прыгода, картаграфія якога падначалена ня столькі законам горадабудаўніцтва, колькі інтрыгам і фантазіям гісторыі. Імпануе ракурс, у якім паўстаюць гарадзкія краявіды, сьцёртыя ад шматлікага тыражаваньня на паштовых марках, значках ды паштоўках і цяпер нібыта рэстаўраваныя фатографам. Падобны эфэкт ствараецца не ў апошнюю чаргу дзякуючы адмысловай падсьветцы на фатаздымках, крыніца якой знаходзіцца долу, нібыта сьвет ідзе з самой зямлі, полацкай зямлі, з глыбіні яе вякоў. У альбоме не сустрэнеш эпатажу ці экзотыкі – маргінальнага, андэграўнднага Полацку. Гэта парадны партрэт гораду, першай сталіцы беларускай дзяржавы, і дадзены жанр вытрыманы аўтарамі кнігі прафэсійна-бездакорна. Адпаведна, няма на яе старонках і стамляючай эрудыцыі. Горад паказаны ў межах, калі можна так сказаць, школьнай праграмы, яго прэзэнтуюць хрэстаматыйныя аб’екты, якія лёгка апазнаюцца сярэднім абывацелем: гэта культавыя пабудовы, помнікі вялікім землякам… Клясычны стыль места акцэнтаваны зьмешчанымі ў кнізе старымі паштоўкамі з калекцыі Вячкі Целеша. Сучасныя культурныя актуаліі прадстаўлены факультатыўна – няма выяваў камня ТВЛ, дуба Ластоўскага… Магчыма, тэхналягічныя абмежаваньні выхаду кнігі не дазваляюць пасьпяваць за дынамічнымі тэмпамі зьменаў культурных краявідаў сучаснага Полацку. Цяжка закінуць аўтарам фотаальбому ідэалягічную ці канфэсійную заангажаванасьць – на старонках кнігі прысутнічаюць праваслаўныя, каталіцкія ды ўніяцкія сьвятыні, хрысьціянскія й язычніцкія помнікі, крыжы й камяні. Упрыгожваюць кнігу панарамныя здымкі. Вока сягае далёка за межы гораду, да ляснога далягляду, усьлед дзьвінскай плыні. І гэта сымбалічна – Полацак заўжды быў больш, чым толькі горад, маркуючы сваім іменем прастору ад Смаленску да Рыгі. Краязнаўцы з нагоды разбурэньня ў горадзе камяніц сярэдзіны мінулага стагодзьдзя наракаюць, што выгляд Полацку амаль цалкам зьмяняецца на працягу жыцьця аднаго пакаленьня. Мяркую, аўтары фотаальбому ўсё ж патрапілі паказаць тое, што нязьменна ў прыродзе Полацку – яго веліч, узяўшы ў сьведкі непадуладнае руйнаваньню – неба, Дзьвіну, бель сьнегу на стрэхах полацкіх дамкоў.
Вы з правінцыі й толькі нядаўна прыехалі ў старажытную крывіцкую сталіцу? Шукаеце правадніка па месцах моцы, пунктаў таго-дзе-адбываецца? Адкладзіце кнігу ўбок. Вамі ніколі не патрапіць у Полацак такім чынам, зрэшты, як і ня ўбачыць Вільні. Чакайце, горад прыйдзе ў вашыя сны – і вы самі станеце тады месцам-дзе-адбываецца-Полацак. |
| ||||||||||||||||||||
