Раптам, адзін за адным, мне пачалі тэлефанаваць сябры і пытацца:

— А ці бачыў ты новую кнігу Кісьліцынай¹?
— А ты ведаеш, што яна пра цябе напісала?
— Адразу відаць, што яна на цябе мае зуб…

Пасьля такіх паведамленьняў хаця-нехаця пачнеш цікавіцца…

Ну, пазычыў я тую кнігу. Пачытаў. Моцнай злосьці на сябе самога не заўважыў. Проста ў крытыкесы такі манерны дыскурс: усім заўдаць на арэхі. А што рабіць! Калі забараніць ёй звонкія поўхі, якія яна раздае літаратарам, дык ня будзе за што й зачапіцца: выйдзе звыклая вялая цягамоціна — ці то позьні Кучар, ці то раньні Гніламёдаў. Прынамсі, кніга ня зьзяе ані сьвежым стылем, ані новай тэрміналёгіяй.

«Найсьвяжэйшыя» паняткі й катэгорыі, якія тарнуе сп-ня Кісьліцына, узятыя з арсэналу расейскае крытыкі канца, а то й пачатку 1980-х гг. Прынамсі, мне незразумела, навошта крытыкеса так старанна прыладжвае Эпштэйнаў панятак «мэтарэалізм» да беларускае літаратуры? Ведама, на тле сацрэалізму даны кірунак выглядаў як адкрыцьцё. Хоць ужо й тады было ясна: гэта чыста ўмоўны «аўтарскі» тэрмін «аднаразовага» выкарыстаньня.

І, калі ранейшая беларуская крытыка пераймала з расейскага арсэналу словы «шасьцідзясятнікі», «вясковая проза», дык гэта яшчэ можна было зразумець, бо пераймала й літаратура. Але навошта прыпісваць «мэтарэалізм» літаб’яднаньню «Тутэйшыя»? Калі б «Тутэйшыя» ўзялі на ўзбраеньне Эпштэйнаў панятак — гэта мела б апраўданьне ў старой савецкай звычцы. Але «Тутэйшыя» былі першыя, хто праігнараваў «расейскі час». Мала таго, яны гатовыя былі нават застацца «ззаду», абы не ісьці за «ўсесаюзным» стандартам. (Насамрэч, для літаратуры не існуе «ззаду» й «сьпераду».) Дык навошта прыніжаць «Тутэйшых» застарэлымі расейскімі парадыгмамі? Навошта «пераадкрываць» паўзабытыя тэорыі?

Здаецца, і гаварыць няма пра што? Пісаць рэцэнзію? Неяк некарэктна, раз ты сам аб’ект дасьледаваньня. Спрачацца? Але ж ня той жанр, зь якім варта спрачацца! Рэч яшчэ ў тым, што сп-ня Кісьліцына працуе ў манеры, якую называюць «меркавальная крытыка». Калі яна выносіць нейкія вэрдыкты, дык не падмацоўвае іх нічым, апрача ўласнае ўпэўненасьці. Хвосткія ацэны кампэнсуюць брак аргумэнтацыі.

Бяда ня ў тым, што сп-ня Кісьліцына піша ў кавалерысцкім стылі. Бяда ў тым, што яна чытае ў тым жа кавалерысцкім стылі. А вынік таго чытаньня ведама які…

Калі цябе ацэньваюць так ці сяк, я разумею — гэта справа густу крытыка. Калі цябе інтэрпрэтуюць так ці гэнак — гэта ўжо праблема інтэлекту й эрудыцыі таго ж крытыка. І тое й другое — воля аўтара. Але калі цябе пераказваюць з дакладнасьцю да наадварот — гэта што? Праблема інтэлектуальнай сумленнасьці? Кампэтэнтнасьці? Проста чалавечае ахайнасьці? У кожным разе, аб гэтым нельга маўчаць.

90 % напісанага пра мяне сп-няй Кісьліцынай — вынік няўважлівага чытаньня, а то й зусім «нечытаньня». Дарэчы, усе гэтыя пасажы зьвязаныя з публікацыямі ў «ARCHE». Дык ці ня варта расставіць кропкі над і?

Сп-ня Кісьліцына скардзіцца: «Постмадэрнісцкае сьветаадчуваньне ў творах сучасных беларускіх пісьменьнікаў мала праяўленае». Вось жа я й праявіў… І адразу атрымаў поўху: маўляў, лезу ў Кісьліцынай дзялку. Цяпер во хаджу з «крытычным» ліхтаром пад вокам!

Маёй строгай судзьдзі не спадабаліся атрыбуты: цытатнасьць, іронія, эклектыка , якімі я надзяліў (не прэтэндуючы на жаднае адкрыцьцё) постмадэрнізм. Яна абазвала ўсё гэта «саматужным тэарэтызаваньнем», якое можна сустрэць у папулярных часопісах.

Толькі дзе тут лёгіка? Выйшаў нейкі аксюмаран. Або тое тэарэтызаваньне «саматужнае», г. зн. маё ўласнае, «хутаранскае», і ня мае нічога супольнага з «праўдзівым» постмадэрнізмам. Або ж яно стэрэатыпнае, г. зн. агульнапрынятае і, значыць, хоць банальнае, ды ўсё ж не саматужнае?

Дык калі вашэці не ўпанараў — хай зробіць унёсак у сусьветную культуру, прапануе сваё. Мяне ж якраз цікавіць не сама празь сябе альтэрнатыўная канцэпцыя, а тое, у якой меры яе канцэпцыя (яшчэ патэнцыйная) «упакоўваецца» ў катэгорыі? І ў якія канкрэтна катэгорыі? Можа, сп-ня Кісьліцына ня бачыць розьніцы паміж апісаньнем і катэгарыяльным абагульненьнем ці ня здольная ад аднаго перакінуць мост да другога? Мо яна зусім не разумее, пра што тут ідзецца? А калі разумее, дык няўжо ня бачыць, што яе вінавачаньні безьзьмястоўныя?

А наагул, дзіўная эўрыстычная ўстаноўка ў сп-ні Кісьліцынай: заміж таго, каб услухоўвацца ў цьверджаньні літаратараў, абагульняць іх, яна раздражняецца, саркастычна перасьміхае, павучае. Цікава, як бы яно выглядала, калі б Умбэрта Эка раптам абвясьціў, дзей Марынэцьці «саматужна» разумеў футурызм? Або каб Віктар Шклоўскі ў свой час пачаў упікаць Маякоўскага за банальныя ўяўленьні аб футурызьме? Што? Я не Маякоўскі? Дык і сп-ня Кісьліцына ня Шклоўскі.

Я толькі пералічу некаторыя «няпраўды» сп. Кісьліцынай. Якой яны прыроды? Паводле В. Ластоўскага ілжа — гэта сьведамая няпраўда, хлусьня й мана — жартаўлівы падман. Думаю, ані тое, ані другое сюды не падыдзе. Сп-ня Кісьліцына ня хлусіць , ня маніць , ня лжэ (што), і нават ня лжыць (каго) — яна клюдзіць!

Няпраўда-I. Апублікаванае ў «ARCHE» (2004. № 3) мэмуарнае эсэ, «Постмадэрнізм, калыска мая…» (у рукапісе — «Постмадэрнізм, мая калыска…»), сп-ня Кісьліцына чамусьці паўсюль называе «артыкулам» ці «гістарычна-літаратуразнаўчым артыкулам». Хоць там навідавоку ўсе рысы мэмуарнага жанру. А таму, згодна з энцыкляпэдыяй, «паўсюль на пярэднім пляне ці сам мэмуарыст, ці ягонае бачаньне апісванага».

Думаю, што недагляд, які дапускае мая крытыкеса, невыпадковы. Практыкуючы такую недакладнасьць, яна адразу забівае некалькі зайцоў:

a) можа свабодна ігнараваць усе факты, бо мэмуары, якія б суб’ектыўныя яны ні былі, апэлююць да фактаў і толькі да фактаў;

б) заўжды можа недакладнасьць у жанравым азначэньні сьпісаць на недасканаласьць самога жанру (гэтаксама, калі б манаграфію сп-ні Кісьліцынай назваць раманам, дык перад намі быў бы вельмі кепскі раман).

Няпраўда-II. Чамусьці сп-ня Кісьліцына (і яшчэ той-сёй) згледзелі ў маім эсэ моцнае жаданьне называцца постмадэрністам. Аўтарка пераконвае:

Гэтае падкрэсьленае імкненьне Пацюпы быць ідэнтыфікаваным у якасьці постмадэрніста яшчэ болей (А дзе было «меней»? — Ю. П. ) выяўляецца ў артыкуле «Постмадэрнізм, калыска мая» .

Няма ў мяне жаданьня, ды яшчэ падкрэсьленага! Так, было некалі захапленьне постмадэрнізмам. Дык жа было… І чаму я павінен ад яго адмаўляцца?

Здаецца, чорным па белым я напісаў, што постмадэрнізм мне «спракудзеў» (г. зн. «моцна збрыд»), што расчараваньне прыйшло…

…яшчэ ў 1994—1995 гадох, калі Алесь Аркуш ладзіў літаратурныя канфэрэнцыі. Я браў у іх адумысна пасіўны ўдзел, ехаў, пачуваючыся вэтэранам постмадэрну, які сьведама адышоў ад «школы»: няхай моладзь бавіцца!

А няўжо няясна выказаўся я ў тым самым эсэ пра свае санэты?

Мушу разьвязаць пытаньне і наконт прыналежнасьці (ці непрыналежнасьці) мяне і маіх «Юрлівых санэтаў» да постмадэрнізму.

(…) Калі пачынаў санэты — думаў пра нэаклясыцызм, а выйшла, як заўсёды: што выйшла, тое выйшла!

Тут я каторы раз пераконваюся, што нашыя крытыкі фатальна ня здольныя чытаць тэкстаў, а падтэкстаў — і пагатоў. Дык разжую недагаворанае.

Я дбаў пра форму, пра зьмест санэтаў. І менш за ўсё думаў пра ўсякія «пост». Ня буду запярэчваць, калі якая крытыкеса знойдзе ў іх постмадэрнізм, і ня буду пярэчыць, калі іншая крытыкеса адмовіць ім у праве прыналежнасьці да памянёнага кірунку. Таксама ня бачу нічога дзіўнага, што гэты кірунак мог паўплываць на тэксты па-за воляю аўтара: мы ж ня ў вакуўме жывем!

Затое ў андэграўндзе (але ня ў вакуўме) бытавала школа гарадзенскага постмадэрнізму канца 1980-х — пачатку 1990-х гг. Балазе, ня ўсё зьнікла, многае захавалася ў рэдкіх выданьнях, у прыватных лістох. Некаторыя мае вершы праляжалі паўтара дзясятка гадоў.

Так, мне выпала нагода разам з успамінамі надрукаваць колькі тэкстаў, якія не адпавядаюць майму цяперашняму сьветагляду (але тыповых для таго часу), і зьмясьціць іх разам з тэкстамі больш новымі (такое суседзтва я лічу несумяшчальным, а таму й нізку назваў «Небясьпечная рэтраспэкцыя»). Дык зноў не супакойваецца сп-ня Кісьліцына! Зноў даводзіць тую самую, узятую зь ніадкуль, ідэю:

У канцы артыкулу прыведзены вершы, якія павінны сьведчыць на карысьць таго, што чытач мае справу з сапраўдным узорам «пост».

Можа, гэта прысьнілася сп-ні Кісьліцынай?! Там жа пад кожным вершам стаіць дата. А ў «мэмуарным» тэксьце крытыкеса магла б прачытаць, якія гады вершаваньня аўтар суадносіць з устаноўкай на постмадэрнізм, а якія не. Ці задумвалася аўтарка над сваім аб’ектам? Ці ня ёсьць яе дыскурс вынікам безаб’ектнага самаўзбуджэньня? А мо яна ўсур’ёз верыць, быццам Пацюпа свае экспэрымэнты з рытмам, напісаныя ў форме пэйзажнае лірыкі, лічыць «узорам «пост…»?

Але найбольшую пікантнасьць тут мае эпітэт «сапраўдны» разам з прэдыкатам «сьведчыць» і мадальным апэратарам «павінны». Бяз гэтых элемэнтаў бязьвіннае жаданьне (або нежаданьне) называцца постмадэрністам ня мела б нічога крымінальнага. А тут, бач, я аж сумеўся: і праўда! як гэта мне стала адвагі без крытыкесы самазалічвацца ў постмадэрністы?

Вось разважаю над яе сьвятым раздражненьнем, і ў мяне такое ўражаньне, што я некаму перайшоў дарогу, напісаўшы ўспаміны пра пачатак постмадэрнізму ў Горадні. Нехта праспаў той пачатак, а потым схамянуўся: «Запішыце мяне ў постмадэрністы!» Нехта ў сярэдзіне 1990-х узяўся «закладваць падваліны» гэтага кірунку, а тут усплыло, што падваліны ўжо ёсьць. А нехта паціраў рукі, прымяраючы ляўры тэарэтыка. І раптам усё ляснулася! Засталося адно: «апусьціць» таго, хто папсаваў людзям сьвята!

Дык жа, каб не было болей пытаньняў, урачыста й афіцыйна разжоўваю і заяўляю:

Сьведамая ўстаноўка на постмадэрнісцкую эстэтыку інсьпіравала многія тэксты, мае і маіх гарадзенскіх сяброў, канца 1980-х — пачатку 1990-х гг. Як іх будуць ідэнтыфікаваць крытыкі — мне ня надта рупіць. (Затое рупіць, каб не прыпісвалі мне тых ці іншых ідэнтыфікацыйных жарсьцяў і жаданьняў.)

Зь сярэдзіны 1990-х гг. я працую па-за ўстаноўкаю на постмадэрнізм. Але той застаецца для мяне дарагім як юнацкае захапленьне. Заразом я не зьбіраюся адмаўляцца ні ад свайго мінулага, ні ад тае школы, якую я прайшоў у гэтай мыслёвай парадыгме. Усякая цяперашняя ўстаноўка на постмадэрнізм мне ўяўляецца крыху наіўнай, крыху шкоднай, крыху застарэлай, але мілай і сымпатычнай, калі яна творчая, калі не разбурае нацыянальных каштоўнасьцяў.

А ўспаміны — гэта спроба сплаціць даўгі часу, праўдзе і сваім сябром . Хто ж за мяне напіша пра Горадню?

Няпраўда-IIІ. Прыкладам, сп-ня Кісьліцына яшчэ раз «клюдзіць» (мяшае праўду з хлусьнёю), калі піша ў зьвязку з маім эсэ:

…спачатку аб’яўляе сябе тэарэтыкам («…давялося (…) паўтараць довады…»), а пасьля іміджмэйкерам («трэба ствараць міт Горадні як постмадэрновага гораду»)…

Гэта ж трэба ўмець так пісаць! Адзін сказ з двума аднароднымі дзельнікамі, а ў ім ёсьць і чыстая хлусьня і паўпраўда (і яшчэ цытата з абмылаю!).

1. Хлусьня ў тым, быццам я абвяшчаў сябе іміджмэйкерам:

a) фраза аб стварэньні «міту Горадні» ў маім тэксьце падаецца як прапанова І. Бабкова, і нідзе не сказана, што я пабёг яе спраўджваць, хутчэй наадварот — адышоў ад кірунку;

б) дзе й як у той прапанове сп-ня Кісьліцына знайшла сам факт «абвяшчэньня іміджмэйкерам», мо зноў прысьніла?

2. Паўпраўда датычыць «тэарэтыка»:

a) так, у адным месцы я пакарыстаўся гэтым азначэньнем, праўда, іранічна (а таму і ў дзьвюхкосьсі);

б) аднак у самым жаданьні займацца нейкай сфэрай літаратуры няма нічога благога, як няма благога ў тым, што мая крытыкеса ўзялася за гісторыю сучаснай літаратуры.

Усё пытаньне ў тым, як займацца сваёй справай.

А што да маёй ролі ў колішнім «Дыягене»… Дык існуе процьма апублікаваных і неапублікаваных фрагмэнтаў, якія датычаць усіх сяброў гурту. Вось і вывучайце іх, калі вашэць напраўду гісторык літаратуры.

Гартаў я, гартаў цытаваныя вышэй «інтэрпрэтацыі», і раптам мне дайшло: дык гэта ж, як той казаў, «Чапаеў і пустата»! У іх нічога няма апрача борздых шабельных наскокаў.

Няпраўда-IV. Сама прыкрае тое, што ў выніку свайго неахайнага чытаньня сп-ня Кісьліцына напрыпісвала мне якраз тых меркаваньняў, якія я адмаўляў. Нават зьдзекліва адмаўляў. Выйшла, як у показцы пра тое ўкрадзенае футра. Укралі! Ці то ў Пацюпы ўкралі, ці то Пацюпа ўкраў.

Вось што піша мая крытыкеса:

Калі ўлічваць прэтэнзію паэта на стварэньне гісторыка-літаратуразнаўчага артыкулу, даволі складана вытлумачыць яго тэзы пра тое, што постмадэрнізм можа быць «гарадзкім» і «вясковым».

Ведама, складана вытлумачыць тое, чаго не існуе! Дзе яна гэта вычытала?! Вось што пісаў я ў сваім эсэ:

Я з расчараваньнем даведаўся (…), што «Бум-Бам-Літ» хоча ствараць гарадзкую літаратуру. (…) З горадам, думаў, пасьля «Тутэйшых» ужо разабраліся. Ажно не. Добра, што хоць Купала не ствараў вясковае, а Багдановіч гарадзкой літаратуры.

Што тут няяснага? Я якраз супраць такога падзелу! Клясыкі не дзялілі літаратуры на вясковую й гарадзкую — і добра. «Тутэйшыя» пачалі дзяліць — блага. І ў гэтым — увесь патас. Думка сп-ні Кісьліцынай такая няўрымсьлівая, што прапускае цэлы шэраг лягічных агніваў. Першае: спрабаваў дзяліць ня я, а іншыя, задоўга да мяне. Другое: я іх практыку не ўхваляю, а ганю. Трэцяе: заганная не «гарадзкая» ці «вясковая» літаратура, а сама практыка разьмежаваньня і, адпаведна, нігілізму.

Устаноўка на адмежаваньне «гарадзкой» літаратуры ад «вясковай» вынікае з банальнае недасьведчанасьці й стэрэатыпаў. Выбірай якую хочаш тэматыку, але ведай: пасьля М. Багдановіча, Ф. Аляхновіча, А. Александровіча й А. Вярцінскага ўрбанізмам нікога ўжо ня зьдзівіш, пра пэйзанства нічога не кажу, бо пэйзанствам ніхто й не спрабуе зьдзіўляць. (Дарэчы, неяк нядаўна перачытаў А. Вярцінскага ды падумаў: якое арганічнае і нестандартнае ўспрыняцьце ўрбаністычных рэаліяў! Як далёка да Вярцінскага тым, хто аж са скуры вылузваецца, каб паказаць сябе гарадзкім.)

Дык жа намаўляў я да яднаньня літаратуры. І яшчэ заклікаў, каб нашыя ганарыстыя ўрбаністыя навучыліся паважаць традыцыю, бо нігілізм не збагачвае, а зьбядняе асобу, тэксты ж робіць павярхоўнымі, аднароўневымі. Пры нагодзе зацемлю: менавіта посмадэрнізм вучыў мяне пісаць так, каб у слове, як у дрэве, жылі напластаваньні ўсіх стагодзьдзяў.

Калі ў тым эсэ я пісаў пра «постмадэрнізмы» (у дзьвюхкосьсі), дык акцэнтаваў розную ступень насычэньня тэксту алюзійнымі сэнсамі. А ў падтэксьце даваў зразумець, што нігілізм уласьцівы авангардызму, а не постмадэрнізму. Аднак пра якія падтэксты тут можна гаварыць?..

Няпраўда-V. Нават там, дзе сп-ня Кісьліцына спрабуе мяне вучыць, яна не прачытала ўважліва тэксту і адразу далася ў дыдактыку:

Сёньня выглядае актуальным не стварэньне арыгінальнай канцэпцыі «беларускага постмадэрнізму», а ўдумлівае прачытаньне і апісаньне твораў, якія характарызуюць літаратуру паваротнага пэрыяду.

Тут сп-ня Кісьліцына б’ецца ў адчыненыя дзьверы. Бо такая, як і ў яе, ідэя абгавораная ў маім эсэ. Аднак гэта якраз тая ідэя, ад якой я перасьцярагаў як ад бясплённай і тупіковай. Агадваючы ход думкі будучых гісторыкаў літаратуры, я закрануў мажлівыя дарогі дасьледаваньня і, наколькі дазваляў жанр, паказаў, чаму адна зь іх лепшая за другую:

Пры асягненьні ж кірунку (усё ж ня мэтаду) і апалягетам, і скептыкам трэба пільнавацца аднаго: не пайсьці дарогаю індукцыі стыляў, а строга сьледаваць шляхам дэдукцыі функцыянаваньня. Прасьцей кажучы, калі ад асобных прыймаў мы будзем ісьці да тэарэтычных абагульненьняў, дык у якой хочаш літаратуры знойдзем якія хочаш кірункі, ня толькі постмадэрнізм, але й авангард, і рамантызм, і рэалізм (што ўжо ня раз здаралася). Наадварот, мы мусім апрыёрна браць кірунак як часава-прасторавы інстытут і нудна апісваць яго прыймы. Іншага выйсьця няма. У часы мадэрнізму нават рэалісты — крыху мадэрністы, а ў часы постмадэрнізму, пэўна ж, усе мы крыху постмадэрністы…

Вось жа, абгледзеўшы ўсе цытаваныя недакладнасьці, пачынаю памалу разумець існасьць дыскурсу сп-ні Кісьліцынай. Там, дзе мае сябры бачылі нянавісьць да канкрэтнае асобы, мне бачыцца іншая жарсьць: нянавісьць да фактаў. Мая строгая крытыкеса проста пагарджае тымі фактамі, якія не адпавядаюць яе ўяўленьням, і таму грэбліва іх прэпаруе, адпрэчвае, не заўважае. Катэгорыя дакладнасьці для яе проста не існуе. Такім спосабам, ня будучы лішне арыгінальнай, яна дасягае раскаванасьці, амаль фамільярнасьці, дыскурсу. Вазьму толькі адзін «прыкольны» прыклад: каб прынізіць «вульвацэнтрыста» С. Адамовіча, яна ставіць яго ў адзін шэраг з «вульваіндэфэрэнтыстам» Ю. Гуменюком і абодвух абзывае антыжаночымі пісьменьнікамі. А сама тым часам знаходзіць сабе «дах», апэлюючы да зручнае фэміністычнае парадыгмы. Але чаму вашэць не назваць мужаненавісьніцай? Дар за дар!

Не існуе для сп-ні Кісьліцынай і катэгорыі часу. Прыкладам, усе непаразуменьні наконт мае прыналежнасьці да постмадэрнізму вынікаюць з таго, што для аўтаркі манаграфіі няма розьніцы паміж Пацюпам цяперашнім і Пацюпам пятнаццацігадовай даўнасьці. (А чаго цырымоніцца?) Тое самае датычыць і іншых аўтараў. Скажам, там, дзе сп-ні крытыкесе бачыцца супярэчнасьць у думках і дзеяньнях А. Аркуша, там насамрэч зяўрае яе ўласная супярэчнасьць. Бо Аркуш-радыкал, які жыў на пачатку 1990-х, і цяперашні Аркуш, прыхільнік культурнага кансэрватызму, існуюць у розных кантэкстах, маюць розны досьвед. (Дарэчы, менавіта зь няўвагі да часу паходзяць і вышэй успамінаныя тэрміналягічныя анахранізмы сп-ні Кісьліцынай.)

Наастачу хачу яшчэ раз падкрэсьліць: тое, што я разгарнуў — не рэцэнзія. І пагатоў не дыскусія! Дыскутаваць можна пра факты, а не па-за фактамі. Гэта спроба паказаць частку таго, што панапісвана, як кажуць расейцы, «от балды».

Сп-ня Кісьліцына можа супакоіць чытача: «Такой бяды! Ці мала якія недакладнасьці здараюцца ў кнігах!»

І я б пагадзіўся з гэтым — дарма што ўся мая літаратурная дзейнасьць пераніцаваная на ліхі бок. Але аберненая ня толькі мая дзейнасьць! Фактаў перакручваньняў і недакладнасьцяў, якія ёсьць у кнізе, і ў дачыненьні да людзей, і ў дачыненьні да літаратурнага працэсу, набярэцца яшчэ на асобную кнігу. Калі ў сп-ні Кісьліцынай будзе цікавасьць, а ў рэдактараў цярплівасьць, я магу, як той казаў, «абвесьціць поўны сьпіс».

Нехта запярэчыць: навошта гэтулькі ўвагі адной, ня надта ўдалай кнізе? Дык жа пытаньне ня ў кнізе, а ў праўдзе! Калі няпраўду не аспрэчваць, тая ўжо назаўтра назаве сябе праўдаю. І тады пачне пісаць губэрня: той сказаў тое, а гэны рабіў гэна, а гэты ня гэтта, а вуньдзека. Таму я й спрачаўся не з ацэнамі, а зь перакручваньнямі ды фантазіямі. У выходных жа зьвестках манаграфіі сп-ні Кісьліцынай нідзе не сказана, дзей кніга мусіць значыцца па аддзеле «фэнтэзі», і ні ў якім разе — па аддзеле літаратуразнаўства.

***

Ад Рэдакцыі. Мы папрасілі Ганну Кісьліцыну пракамэнтаваць выказваньні Юр’я Пацюпы, але яна адмовілася, бо, на яе думку, у артыкуле гучыць толькі асабістая крыўда. Адмовіліся ад камэнтароў і многія іншыя літаратуразнаўцы і літаратары, да якіх мы зьвярнуліся. Але некаторыя ўсё ж пагадзіліся выказацца.

Севярын Квяткоўскі:

Што да тэксту сп. Пацюпы пра кніжку Ганны Кісьліцынай, мяркую, што танальнасьць сп. Пацюпы абсалютна неадэкватная — саркастычна-выкрывальніцкая (як у перадавіцы савецкай газэты). Кніжка мае шмат момантаў, якія вартыя крытыкі. (Напрыклад, абсалютна незакцэнтаваная ўвага на адноўленай «Нашай Ніве», якая, на мой погляд, адыграла значную ролю ў фармаваньні сучаснай беларускай літаратуры, «фэмінізацыя» некаторых літаратарак ды шмат чаго іншага.) Але абвінавачаньне Кісьліцынай у нейкіх наўмысных скажэньнях («Клюдзіць дзеўка, праўды ня кажа», «манаграфія-сымулякра», «Гэта спроба паказаць частку таго, што панапісвана, як кажуць расейцы, «от балды» і да т. п.) абсалютна надуманыя і выглядаюць хамавата. Аўтарка дае сваю карціну літаратурнага працэсу, і ня болей за тое.

Сяргей Балахонаў:

Прачытаўшы допіс Юр’я Пацюпы «Пра кавалерысцкі наезд на пісьменьніцкія хутары», я зразумеў толькі адну рэч: шаноўны аўтар вырашыў згуляць у традыцыйную беларускую забаўку пад назвай «крыўда». Вось і нарадзіліся больш за 20 тысяч знакаў (з прабеламі) у адказ літаральна на пару абзацаў кнігі, дзе спадарыня Ганна прыгадвае яго. Як на добры лад, дык дзеля «эфэкту рэха» можна было б рэагаваць на кнігу Ганны Кісьліцынай і не знайшоўшы ў ёй ніводнай прыгадкі пра сябе. Таму сам факт рэакцыі сп. Пацюпы выглядае сымпатычным. Але абранае дыскурсіўнае поле не дае аўтару мажлівасьці для манэўру, акром бясконцага паўтору шаманскага заклёну «Ой, гора ж маё! Ай, крыўда на плячах!». Куды там крытыкесе зь ейным манерным дыскурсам! Але ж крыўда, хоць і бывае іншым разам добрым генэратарам ідэяў, часьцей выконвае ролю правадніка да аблуды. Мне шкада, што сп. Пацюпа як вэтэран беларускага постмадэрнізму так неадэкватна рэагуе на a priori правакацыйную іронію Ганны Кісьліцынай.

Сяргей Шыдлоўскі:

Абазначаная спрэчка выдатна ілюструе сюжэт з разваг П. Бурд’ё пра сымбалічнае змаганьне інтэлектуалаў у полі літаратуры за ўладу называць. Два бакі дамагаюцца, па сутнасьці, аднаго: манапольнага права выступаць з пазыцыі трымальнікаў дыскурсу сучаснай беларускай літаратуры, іншымі словамі, магчымасьці адзінаасобнага канструяваньня нашага з вамі (вядома, прафаннага) уяўленьня пра беларускую літаратуру. Прынамсі, той яе вобласьці, якая называе сябе постмадэрновай.

Менавіта «постмадэрнізм» бачыцца найбольш вялікай стаўкай у вышэйзгаданым змаганьні. Гэтае слова цьвеліць многіх. Якія бонусы дае валоданьне гэтым тэрмінам? Аграмадныя. Зь яго магічнымі магчымасьцямі можа паспрачацца хіба трафэйная астралябія ў руцэ правадыра племені гурурумба.

Адчуваючы ўсёдзёрзкасьць зробленай спробы ўзурпацыі, бакі робяць захады, каб залучыць у свой актыў рэсурс незадаволенасьці, які верагодна існуе ў грамадзтве. У выпадку Г. Кісьліцынай — гэта разьлік на гендэрную карту, у Ю. Пацюпы — на супрацьстаяньне здамінаванай ускраіны і даміноўнага цэнтру (сталіцы, Акадэміі навук і г. д.).

Адно да аднога бакі ўжываюць аднолькавую зброю: дыскрэдытацыю прафэсійных здольнасьцяў, ставячы пад сумнеў адно аднога як спэцыялістаў. Калі ў Г. Кісьліцынай гэта мяккі варыянт — выказваньне подзіву да амбіцыяў Паэты канцэптуальна мысьліць, то ў Ю. Пацюпы — радыкальнае адмаўленьне апанэнту ў здольнасьці валоданьня беларускім словам наагул.

На пытаньне «Навошта гэта ім патрэбна?» маем пэўны адказ, які цалкам усё тлумачыць: гэта ім патрэбна.

Пятро Васючэнка:

У апалёгіі Юрася Пацюпы намаляваны партрэт ваяўнічай «крытыкесы», гэткай гусар-дзявіцы, якая, гарцуючы па літаратурных палетках, «ставіць фінгалы» безабаронным аўтарам. І гэта, між іншым, не асабліва псуе імідж адвечна юнай, бы Дыяна, Ганны Кісьліцынай.

Зь іншага боку, Юрась Пацюпа ня надта высока ацэньвае прафэсійныя якасьці і мэтады Г. Кісьліцынай. Яна, маўляў, апроч Эпштэйна, нікога не чытала.

Дзеля чаго, у такім разе, гэтая даволі кволая самаабарона? Ці ж думка непрафэсіянала падставаю для праўдашукальніцтва?

Юрась Пацюпа як паэт самадастатковы і сталы, але яму па-ранейшаму баліць, што кажа пра яго Ганна Кісьліцына. У чым рэч?

На золку «Бумбамліту» я выказваўся пра іхні тазік як пра рэшата зь яйкамі, зь якіх невядома хто яшчэ вылупіцца. Г. Кісьліцына апекавалася імі, бы гаспадыня, баронячы ад каршакоў. Тады ўсе яе хвалілі: «Віват, Ганна Кісьліцына!»

Мінуў час. Бумбамлітаўцы падгадаваліся. Мэтады Г. Кісьліцынай, пра якія ня вельмі тактоўна кажа Ю. Пацюпа, засталіся тыя ж, але канатацыя яе выказваньняў памянялася. Сяго-таго з аўтараў пачала «гладзіць, меджду протчым, проці шэрсьці». Той стрываў, а той ня змог і пачаў крычаць: «Далоў, Ганна Кісьліцына!»

Нехта на некага пакрыўдзіўся, і аб тым. Нічога, памірацца.

Такі вось інцыдэнт адбыўся на старонках паважанага часопісу. Месца яму, на маю думку, — у тусоўцы або на форуме ў сетцы. Праўда, варта прыгадаць выказваньне філёзафа Валянціна Акудовіча: «Галоўнае ня творы, а літаратурны працэс». Працэс ідзе.