12-2006
" да Зьместу "

аналітыка • >эсэістыка • літаратура • рэцэнзіі

літаратура

— Мне трэба зьняць бараду, — кажу.

— Не! — вішчыць Джоэл, мой чатырохгадовы сын.

— Па мне ўжо высыпка пайшла.

— Санта, застанься са мной, калі ласка, — просіць Джоэл.

Звоніць тэлефон.

— Не адказвай! — патрабуе Джоэл.

Я чую, як уключаецца аўтаадказчык.

Першапачатковы плян — я прыдумаў яго, калі мы сьнедалі, падчас хвіліннай паўзы ў размове — быў такі: пераапрануты Сантам, я падкрадаюся да Джоэла і кажу басам: «Хо! Хо! Хо!» Мы павесялімся, а потым я здыму бараду і ўсё будзе як звычайна. Але атрымалася інакш. Джоэл ведаў, што гэта я, але яму так спадабалася мець уласнага Санту, што ён ну ніяк не хацеў выходзіць з гульні. Тры гадзіны таму ён прашаптаў: «Санта, ты застанесься са мной назаўжды?»

— Так, — адказаў я. — Застануся. Назаўжды…

Цяпер я кажу:

— Здаецца, у мяне алергія на гэтую бараду.

— Не, Санта! — просіць Джоэл. — Не сыходзь!

Я з мальбой гляджу на жонку. Элейн паціскае плячыма і ідзе на кухню. Яна лічыць, што я сам вінаваты.

— Напэўна, у мяне крапіўніца, — кажу я. — А яшчэ пачынаецца кляўстрафобія.

— Не, Санта, не! — крычыць Джоэл.

— Мне не хапае паветра, — хрыплю я, — я задыхаюся.

Мяне ахоплівае паніка.

— А цяпер — спакойна: я здымаю бараду! — кажу я. І здымаю. Джоэл з плачам выбягае з пакою. Я іду наверх, каб запаліць цыгарэту.

У кабінэце я заходжу ў Інтэрнэт на сайт «Сустрэчы старых сяброў». Апошнім часам я лажу туды даволі часта. Некалькі тыдняў таму я вырашыў знайсьці электронныя адрасы хлопцаў, якія ўзімку 1983 году кінулі мяне ў возера Роўт-парк у Кардыфе. Мне тады было шаснаццаць. Неяк у нядзелю апоўначы я зразумеў, што ўсе яшчэ злуюся і не магу ім гэтага дараваць. Я знайшоў аднаго нягодніка і даслаў яму ліст, дзе напісаў, што цяпер я папулярны аўтар бэстсэлераў.

Празь некалькі гадзінаў ён адказаў. Напісаў, што яны кінулі мяне тады ў возера, бо я быў выключным засранцам, а з тону майго ліста вынікае, што ім і застаўся. І што найлепшым адказам на такі ліст было б кінуць мяне ў возера яшчэ раз.

Я напісаў, што ён — паводле ягонай анкеты — усяго толькі страхавы агент, і я напэўна зарабляю больш.

Ён не адказаў.

Touche!

— Санта! — кліча зьнізу Джоэл.

— Іду! — крычу я.

Паведамленьне на аўтаадказчыку — ад маці.

Яна з бацькам, маім братам і ягонай жонкай запраўляе гатэлем «Нант Ду» ў гарах Брэкан Бэканз, што ў цэнтральнай Валіі. Я прыяжджаю дадому на кожнае Раство і ў пэўны момант заўсёды кажу, што для мяне гэта самы сапраўдны гатэль. Пасьля маіх словаў усе кожны раз сьмяюцца.

Часам у гатэлі спыняюцца знакамітасьці. Тады маці заўсёды тэлефануе мне. Калі ў гатэль прыехаў Джон Коўл, журналіст зь Бі-Бі-Сі, яна патэлефанавала і сказала: «Здагадайся, хто ў нас спыніўся? Джон Коўл. І ён пра цябе ня ведае». Некалькі гадоў таму ў гатэль на ланч заехаў Джон Бэрт, тагачасны генэральны дырэктар Бі-Бі-Сі. Бацька падышоў да ягонага століка.

— Вы Джон Бэрт? — запытаўся ён.

— Так, — адказаў Джон Бэрт.

— Ці не маглі б вы нам дапамагчы? — спытаў бацька. — У гэтым раёне вельмі кепска ідзе тэлевізар: заўсёдны трэск і карцінка плыве. Ці можна што-небудзь зрабіць?

Думаю, бацька чакаў, што Джон Бэрт залезе на дах і адрамантуе антэну.

— Пра што мы толькі ні гутарылі, — расказваў мне потым па телефоне бацька. — Ён ня мог паверыць, што мая машына была ў рамонце ўжо шэсьць разоў.

— І ён пра цябе ня ведае, — дадала маці з паралельнага апарата.

Нядаўна збылася мара маіх сямейнікаў: яны перамаглі ў конкурсе «Валійскі гатэль году». Гэта было вельмі пачэсна, і родныя захацелі неяк адзначыць посьпех. Яны вырашылі замовіць мастаку партрэт, каб увекавечыць сям’ю Ронсанаў.

— Гэта будзе сямейны партрэт, — паведаміла па тэлефоне маці. — Партрэт сям’і Ронсанаў. Мы павесім яго ў бары. Ты зможаш пазаваць?

— Вядома, — адказаў я. — А хто будзе маляваць?

— Вельмі таленавіты тутэйшы мастак, хоць яму і нялёгка даводзіцца. Ён расьпісваў сьцены новага кінатэатру ў Кардыфе. Напэўна, ты чуў пра яго.

— Не, — адказаў я.

— Перастань, — сказала маці. — Усе газэты пра гэта пісалі.

Высьветлілася, што ў дадатак да асноўнай спэцыяльнасьці мастак займаецца маляваньнем партрэтаў знакамітасьцяў у клясычным рэнэсансным інтэр’еры: скажам, Клінт Іствуд, які ўзносіцца ў нябёсы ў атачэньні анёлаў. Любоўна ўвасобленыя вобразы зорак навялі маіх бацькоў на думку: у гатэлі спыняецца шмат вядомых людзей. А што калі і іх уключыць у сямейны партрэт?

— Ты толькі паслухай! — тэлефанавала на наступны дзень маці. — Мы, Ронсаны, стаім на лужайцы перад гатэлем у атачэньні вядомых людзей.

— Якіх канкрэтна? — пацікавіўся я. — Тых, хто спыняўся ў гатэлі?

— Зусім неабавязкова, — сказала маці. — Любых знакамітых асобаў. Назаві да пятніцы сваіх трох. У нас вельмі мала часу. Дашлі мастаку сваю фатаграфію і хутчэй выбірай знакамітасьцяў, жывых ці памерлых. Комікі, палітыкі, акторы — усё роўна.

— Пачакай, я ня ўсё зразумеў…

— Няма чаго разумець, — сказала маці.

— Табе не здаецца, што будзе крыху нясьціпла? — запытаўся я.

— Я выбрала прэзыдэнтаў Кенэдзі, Гандзі і Чэрчыля.

Паведамленьне на маім аўтаадказчыку — акурат з гэтай нагоды. Ці склаў я ўжо сьпіс сваіх знакамітасьцяў?

У мяне няма часу на такія забаўкі. Я ствараю для Джоэла найлепшае ў сьвеце Раство. Гэта частка майго генэральнага пляну па забесьпячэньні яму абсалютна казачнага дзяцінства. Не хачу сьпяваць сабе дыфірамбы, але, здаецца, ніхто з маіх продкаў не дарыў дзецям столькі чароўных хвілінаў, колькі я Джоэлу. Я амаль не спыняюся — можа, толькі каб падняцца ў кабінэт па цыгарэты. Гэтае Раство павінна стаць вяршыняй няспыннай складанай працы.

Шмат разоў за гэты месяц, чакаючы за школьнай брамай Джоэла, я размаўляў зь іншымі бацькамі пра тое, як яны зьбіраюцца арганізаваць для сваіх дзяцей найлепшае ў сьвеце Раство. Цікава, ці сустрэну я кагосьці зь іх у Ляпляндыі? Сёньня адна мама відавочна нэрвавалася. Яна расказала, што ўчора яе чатырохгадовы сын запытаўся, ці памрэ ён.

— І што вы адказалі? — спытаўся я.

— Я, — уздыхнула яна, — адказала, што ён ніколі не памрэ. «А вы з татам? — пытаецца ён. — Ці памраце вы?» «Не, — кажу, — і мы ніколі не памром. Ніхто з нас не памрэ».

Яна занепакоена паглядае на мяне.

— Вы слушна зрабілі, — сказаў я.

Часам мне здаецца, што мы як рота сапэраў-аматараў, якія заўсёды пераразаюць ня той дрот.

У брашурцы пра Ляпляндыю сьцьвярджаецца, што Джоэл будзе катацца на сабаках, на паўночных аленях, на аэрасанках, на звычайных санках і — урэшце — сустрэнецца з самім Сантам у сьнегавым доме ў густым хваёвым лесе. І я не аплачваю падарожжа. Я пішу пра яго і здаю артыкул у «Гардыян». Гэта значыць, што я абсалютна бясплатна забясьпечваю Джоэлу казачнае, незабыўнае Раство, да таго ж ён атрымлівае ад мяне адзіны ў сваім родзе падарунак — славу. Рэч у тым, што «Гардыян» дасылае ў Ляпляндыю фатографа Бэры Льюіса, які будзе здымаць Джоэла (Джоэл гуляе ў сьнежкі, Джоэл катаецца на аленях, Джоэл з Сантам і г. д. і да т. п.). Здымкі зьявяцца на вокладцы каляднага нумару «Ўік-энд» — дадатку да «Гардыян». Мы захаваем гэты нумар, і калі — праз гады — Джоэл будзе праглядаць яго, ён ацэніць, што калісьці ягоны бацька змог зьмясьціць фатаграфію сына на вокладцы.

Да Ляпляндыі застаецца два дні. Я падумваю, а ці не звазіць Джоэла спачатку ў Каралеўства Санты ва Ўэмблі. У рэклямцы яно выглядае бы ў казцы — засьнежаная вёсачка, як з каробкі шакалядных цукерак, разьмешчаная ў выставачных залях нумар 1 і 2 Уэмблі. На афіцыйным сайце ёсьць урывак зь дзёньніка сямігадовай наведніцы Мэры Т. Мур. Яна піша: «12 сьнежня 2002 г. Мы зарэгістраваліся, і нам выдалі бранзалеткі цудоўнага ярка-блакітнага колеру. Вуліца Эльфаў — проста супэр! Санта абсалютна такі, як на здымках, і ён сапраўды багата есьць шакаляду. Мы гулялі ў Алеі сьнежак, а мама хадзіла па крамах».

Хаця гэты запіс датаваўся 12 сьнежня, на сайце ён зьявіўся 29 лістапада. Мяне гэта насьцярожвае. А ці была ўвогуле Мэры Т. Мур? Маркетынгавыя хітрыкі — нармальная рэч у штодзённым дарослым жыцьці, але я ствараю ідэальнае Раство для чатырохгадовага дзіцяці, і мне зусім ня хочацца, каб мяне ашукалі. Рэальных ворагаў, ад якіх я мог бы абараняць свайго сына, няма, але я заўсёды баюся, што нейкі прыхадзень можа неабачліва зьнішчыць тую атмасфэру казкі, якую я ствараю вакол яго. Я вырашаю ня ехаць у Каралеўства Санты.

Тэлефануе бацька.

— Ты каго выбраў са знакамітасьцяў? — пытаюся я.

— Гары Плэера, Арнолда Палмэра і Джэка Ніклаўса, — кажа ён.

— Усе — гульцы ў гольф? — удакладняю я.

— А ты каго выбраў? — пытаецца маці з паралельнага тэлефона.

Мне нічога не прыходзіць да галавы. Я пачынаю панікаваць. Я ўяўляю, як — праз стагодзьдзі — аўтарытэтныя гісторыкі мастацтва зьбіраюцца каля карціны і абменьваюцца саркастычнымі заўвагамі. Мне зусім не падабаецца задума маіх бацькоў, таму я і не сьпяшаюся з выбарам.

— Няхай гэтымі няшчаснымі будуць «Beverly Sisters», — кажу я.

Насамрэч мяне не цікавяць дзявочыя музычныя гурты 1950-х, але я дакладна ведаю, што ўсе «сястрычкі» выглядаюць абсалютна аднолькава. І я выбіраю іх, каб мастацтвазнаўцы ў далёкай будучыні зразумелі, што гэта мой іранічны маўклівы пратэст.

— «Beverly Sisters» ня пойдуць, — маці адразу раскусіла мой плян: яна ўсё ж крыху мяне ведае.

— А «Sister Sledge»?

— Ты хочаш усё сапсаваць? — пытаецца маці.

Я саступаю і называю свайго сапраўднага куміра.

— Рэндзі Ньюман, — кажу я.

— Рэндзі Ньюмана ніхто ня ведае, — укалола мяне маці.

Нарэшце мы прыходзім да кампрамісу. У вечнасьці я застануся ў кампаніі з Айкам і Тынай Тэрнэр ды Барысам Ельцыным.

Я вырашаю не гаварыць Джоэлу, што мы едзем у Ляпляндыю. Няхай гэта будзе для яго чароўнае казачнае падарожжа. У таксі па дарозе ў аэрапорт Джоэл літаральна засыпае мяне пытаньнямі, каб дазнацца, куды мы едзем.

— Гэта «Музэй чалавека»? Ура! Нарэшце мы ідзём у «Музэй чалавека»!

«Музэй чалавека» — гэта выстава забальзамаваных чалавечых парэшткаў.

— Не, — адказваю я.

Джоэлаў тварык пахмурнее.

— Я хачу ў «Музэй чалавека»! — хныкае ён.

— Паслухай, — строга кажу я, — калі ты будзеш кепска сябе паводзіць, мы вернемся і зноў будзем глядзець «Стомп».

— Не! — крычыць Джоэл. — Ён глыбока ўстрывожаны такой пэрспэктывай. — Толькі ня «Стомп»! Калі ласка, толькі ня «Стомп»!

Пагроза дзейнічае некалькі хвілінаў. Потым ён пачынае зноў.

— Калі мы ня пойдзем у «Музэй чалавека», — паведамляе Джоэл, — я буду ўвесь час казаць «ідзі ты ў дупу».

— Джоэл, мы ня пойдзем у «Музэй чалавека».

— Ты горшы за Джонатана Кінга! — вішчыць Джоэл.

Таксіст падазрона косіцца на нас у люстэрка. Я праклінаю той дзень, калі растлумачыў Джоэлу, што Джонатан Кінг — а сыну страшэнна падабаецца яго музыка — у турме за тое, што крыўдзіў хлопчыкаў.

— Ідзі ты ў дупу! — крычыць Джоэл.

Я вымаю апошні козыр, аргумэнт, які заўсёды спрацоўвае.

— Ісус ніколі б не сказаў «ідзі ты ў дупу», і Ісус не прасіўся б у «Музэй чалавека», — кажу я.

Джоэл любіць Ісуса. Я ня ведаю, адкуль гэта ўзялося, — падазраю, што з рэклямнага роліку да мульціку «Ягнё Божае» на касэце са «Скубі Ду і Прывід Вядзьмаркі». Сям’я ў нас не рэлігійная. Як і многія людзі, я рашуча адмовіўся амаль ад усяго, што заходнеэўрапейцы называюць «быць часткай чагосьці большага за сябе». Я не належу ні да адной арганізацыі. Не наведваю сынагогу. Адзіныя клюбы, куды я ўваходжу, — гэта спартзаля, дзе я ні з кім не размаўляю, і фан-клюб Рэндзі Ньюмана, на сайт якога я зрэдку залажу. Калі я быў малы, у бацькі, як і ў большасьці людзей ягонага пакаленьня, хапала энэргіі на разнастайныя клюбы: крыху энэргіі на гольф-клюб, крыху — на брыдж-клюб, крыху — для дому і сям’і. Я ж сканцэнтраваў усю сваю энэргію на Джоэлу.

Поўнач Фінляндыі. Ляпляндыя. Нядзеля. Вечар. Нас усяго пяцёра — своеасаблівая арктычная міні-экспэдыцыя: Сэмі, тутэйшы гід і кіроўца, Бэры Льюіс, фатограф з «Гардыян», адказны за дасканалы здымак Джоэла з Сантам для вокладкі, мая жонка Элейн, Джоэл і я. Палова на восьмую. Сэмі толькі што забраў нас з аэрапорту Куусама. Мы яшчэ не даехалі да бервяной хаткі паблізу Руку, якая на найбліжэйшыя тры ночы стане нашым домам. Замест гэтага Сэмі адвёз нас у салён пракату — будан у лесе, — дзе мы бяром зімовую адзежу. Мы крыху пабегалі па лесе і пагуляліся ў сьнежкі. Джоэл ніколі яшчэ не дакранаўся да сапраўднага сьнегу, ён у захапленьні. Але сем гадзінаў падарожжа зь перасадкай у хэльсынскім аэрапорце (дзьве гадзіны чаканьня) даліся ў знакі: ён зусім стомлены.

— Можна, я пайду спаць? — пытаецца ён у дарослых.

Сэмі загадкава ўсьміхаецца.

— А магчыма, сёньня цябе чакае штосьці цікавейшае за сон. Напрыклад, неймаверныя калядныя прыгоды.

— Спачатку — неймаверныя прыгоды ў сьне, — весела адказвае Джоэл, — а калядныя прыгоды наяве пакінем на заўтра.

— А вось і не, — сьмяецца Сэмі, — а вось, можа, прыгоды пачнуцца сёньня.

Я адводжу Сэмі ў бок.

— Што адбываецца? — пытаюся.

— Джоэл павінен сустрэцца з Сантам менавіта сёньня! — нэрвова шэпча ён. — Каля дому ўжо чакаюць конныя санкі. Яны вас адвязуць да іншай хаткі — там ужо схаваўся Санта, чакае Джоэла.

— Хай яно лясьне! — лаюся я.

Джоэл пазяхае, не падазраючы, што набліжаюцца непрыемнасьці.

Элейн учула сёе-тое з нашай размовы і цяпер з жахам глядзіць на мяне, просіць, каб я, дзеля ўсяго сьвятога, угаварыў іх адкласьці сустрэчу з Сантам.

— Джоэл вельмі стаміўся, — кажу я. — Няўжо нельга сустрэцца з Сантам раніцай? Мы выбіліся са звыклага рытму, нам трэба распакаваць рэчы, акліматызавацца.

— Гэта немагчыма, — адказвае Сэмі зь дзівоснай рашучасьцю.

Маўчаньне.

— Быць можа, убачыўшы каня і санкі, Джоэл узбадзёрыцца, — кажу я.

Упяцярых мы загружаемся ў мікрааўтобус і едзем праз засьнежаны лес. Нарэшце кіроўца паварочвае, і ад зьдзіўленьня ў нас ва ўсіх перахоплівае дыханьне. Блішчаць пад сьнегам хвоі, а пасярод іх — наша хатка пад вялізнай пухнатай шапкай сьнегу. Да яе вядзе дарога, абапал якой палаюць сьвечкі. Перад дамком чакаюць конныя санкі са званочкамі. Знутры яны высланы аленевымі скурамі. Я ніколі ў жыцьці ня бачыў нічога больш чароўнага.

— У ложак! — крычыць Джоэл. Ён выскоквае зь мікрааўтобуса і, не зьвяртаючы ніякай увагі на санкі і каня, наўпрост ляціць у цёплую хатку. Я іду за ім. Ён ужо знайшоў ложак, ускочыў у яго і па самыя вушы схаваўся пад пуховай коўдрай.

— Вельмі добры ложак, — пазяхае ён. — Дабранач.

— Па-мойму, — кажу, — з табою вельмі хоча пазнаёміцца нехта незвычайны. Акурат цяпер, перад сном.

Джоэл хвілінку думае.

— Не, — адказвае ён.

Я шпарка выходжу.

— Сэмі, — кажу я, — у нас сур’ёзная праблема. Джоэл ужо амаль сьпіць. Яму толькі чатыры гады.

— Праблема сапраўды сур’ёзная, — адказвае Сэмі, — бо Санта заплянаваны толькі на сёньня, яго немагчыма адкласьці.

За Джоэла заступаецца фатограф Бэры.

— Вам патрэбны здымкі напалоханага, стомленага і заплаканага дзіцяці? — пытаецца ён.

— Не, — адказвае Сэмі. — Але мы ня можам зьмяніць графік.

У цемры за домам я заўважаю нейкія цьмяныя постаці. Я ня ведаю, хто гэта, — магчыма, маленькія шрубкі вялікага мэханізму, які відавочна даў збой. Я кідаюся да Элейн.

— Яны не адступяцца! — шапчу я.

— О Божа! — кажа яна.

— Я нікуды не пайду! — крычыць Джоэл з акна.

Я бягу ў дом.

— Конік плача, — кажу я, — бо ён страшэнна хоча з табой пазнаёміцца. Чуеш, як плача?

Звонку абсалютна ціха.

— Добра, — згаджаеца Джоэл, — я пазнаёмлюся з канём, і ўсё. А потым — адразу ў ложак.

Мы з Джоэлам выходзім.

— Здароў, косю, — велікадушна зьвяртаецца ён да каня.

— Джоэл, — кажа Сэмі, — а ты ня хочаш пасядзець у санках, пакуль будзеш размаўляць з канём?

Джоэл недаверліва глядзіць на Сэмі, аднак залазіць у санкі. Я хуценька ўскокваю сьледам і захутваю Джоэла ў аленевую скуру. Элейн і Бэры залазяць за намі.

— Ну! — сыкаю я. — Паехалі!

Фурман пстрыкае пугай, і конь нясьпешліва трушком бяжыць па засьнежанай сьцяжынцы да Санты. Апускаецца чароўная цішыня. З кожным крокам каня чароўна заліваюцца званочкі. Загадкава пабліскваюць хвоі, а над намі бязгучна мігціць паўночнае зьзяньне. Джоэл весялее і пачынае напяваць сабе пад нос песеньку «Званочкі зьвіняць».

— Як прыгожа! Праўда, Джоэл? — зьвяртаюся я да сына.

Джоэл не адказвае.

Элейн і Бэры за маёй сьпінай увесь час наракаюць.

— Няўжо так цяжка было дамовіцца на зручны час? — бурчыць Бэры.

— Жудасьць! — згаджаецца Элейн.

Тут, пасярод казачнага хваёвага лесу, яны накручваюць сябе ледзь не да шаленства.

— Сюды прывозяць сьмяротна хворых дзяцей, — кажа Элейн. — Як можна прымушаць сьмяротна хворае дзіця сустракацца з Сантам?

— Маеце рацыю, — пацьвярджае Бэры.

Мы спыняемся перад хаткай. Унутры нас чакае сьвяточна ўбраны стол, а на ім — столькі смакоцьця… Джоэл абвёў поглядам вяндліну, прысмакі, сокі, ласасіну і разрыдаўся.

— Вы мяне падманулі! — крычыць ён, кідаецца пад лаўку і скручваецца там у позе эмбрыёна.

Звычайна ў такіх сытуацыях, каб палепшыць Джоэлу настрой, я пачынаю са скуры вылузвацца, як клоўн, бо галоўнае для мяне — захаваць для Джоэла атмасфэру казкі. За рэквізыт пойдзе ўсё, што трапіць пад руку, і ў сваю прымітыўную буфанаду я ўстаўляю падбадзёрваньні тыпу «Ты надзвычай таленавіты, Джоэл!», «Цябе чакае бліскучая будучыня!».

Цяпер жа я шапчу Сэмі:

— Калі Санта зьявіцца менавіта цяпер, усё яшчэ можа абысьціся.

Мы выбягаем з хаткі, каб знайсьці добрага старога Санту. Ён сядзіць у прыпаркаванай за дрэвам машыне і пацірае рукі, каб сагрэцца.

— Добры вечар! — басам гундосіць ён.

— Твой выхад, Санта, — кажу я.

— Няма праблемаў, — згаджаецца той.

Я бегма вяртаюся ў хатку. Праз момант рэзка расчыняюцца дзьверы. Джоэл заўважае, што ёсьць шанец уцячы, выкараскваецца з-пад лаўкі і кідаецца да дзьвярэй. Акурат у гэты момант у іх зьяўляецца Санта. Ад нечаканасьці Джоэл, пасьлізнуўшыся, ледзь ня падае.

— Хо-хо-хо! — кажа Санта.

— Пастаў іх побач, — упрошвае Бэры. — Я не магу іх разам злавіць у кадар.

Санта робіць крок да Джоэла. Джоэл спалохана адступае.

— Ён так стаміўся, што ўжо нічога не разумее, — праз зубы шэпча Элейн.

— Лепшага за Санту нікога няма! — крычу я як мага гучней, каб настроіць усіх толькі на добрае.

— Яны быццам у розных пакоях, — роспачна шэпча Бэры. — Джоэл! А можа, у барадзе ў Санты жыве мышка? Ня хочаш яе пашукаць?

— Я не магу на гэта глядзець, — кажа Элейн.

— Я так стаміўся, Санта, — Джоэл умольна глядзіць на яго, спадзеючыся, што ўжо хто-хто, але Санта можа спыніць гэтае вар’яцтва.

— Мы цябе любім, Санта! — верашчу я.

Аднойчы Рэндзі Ньюмана папрасілі расказаць пра ягоную песьню «Я люблю глядзець на тваю ўсьмешку» — гукавую дарожку да фільму «Бацькі».

— Яна прынесла мне найбольшы прыбытак, — сказаў ён. — Я змог наняць сваім дзецям няньку. Такім чынам, фільм пра тое, як быць добрымі бацькамі, яшчэ больш аддаліў мяне ад дзяцей.

З гэткімі думкамі ў галаве я спрабую прымусіць ушчэнт змучанага Джоэла падысьці да Санты, каб у Бэры атрымаўся добры здымак для майго артыкулу і я змог заплаціць няньцы Джоэла за наступныя два месяцы. Потым я паціскаю плячыма — цяпер позна што-кольвек мяняць — і прапаную Джоэлу знайсьці ў барадзе Санты мышку.

— Нарэшце спакой і цішыня! — кажа Джоэл, кладучыся ў ложак у нашай драўлянай хатцы.

— Цудоўны быў Санта, праўда? — пытаюся я, спрабуючы ацаніць сур’ёзнасьць эмацыйнай траўмы, нанесенай Джоэлу за апошнюю гадзіну. Санта насамрэч быў цудоўны: не зьбянтэжыўся ў агульным хаосе і ідэальна справіўся з роляй. Неўзабаве Джоэл ужо тлумачыў Санту, што ў ягонай спальні два постэры з Гары Потэрам, і Санта лёгка зразумее, дзе пакінуць падарункі. Але цяпер, перад сном, Джоэл думае пра іншае. Ён успамінае аднаклясьніка, забіяку і задзіру. За два дні да нашага ад’езду той пакрыўдзіў Джоэла. Джоэл раптам садзіцца ў ложку і кажа:

— Мяне чакае жудаснае жыцьцё.

У мяне перахоплівае дыханьне.

— Не, — супакойваю яго я. — У цябе будзе жыцьцё бы ў казцы. Ведаеш чаму?

— Чаму?

— Таму што ты разумны і вясёлы. А ў разумных і вясёлых людзей жыцьцё заўжды бы ў казцы.

Джоэл нясьмела, але з надзеяй усьміхаецца. Да дзьвярэй нячутна падыходзіць Элейн.

— А ведаеш, — дадаю я, акрылены посьпехам, — каго чакае жудаснае жыцьцё? Кепскіх хлопчыкаў! Гэта ў іх пасьля школы будзе жудаснае жыцьцё, а ў такіх мілых і добрых людзей, як ты, яно будзе казачнае і шчасьлівае. І ў ім ніколі ня здарыцца нічога дрэннага.

— Праўда? — пытаецца Джоэл.

— Так, — адказваю я. — Усё дрэннае здараецца з кепскімі хлопчыкамі.

— Ніколі ў жыцьці ня чула больш ідыёцкага ўроку жыцьцёвай мудрасьці! — разьюшана крычала пазьней Элейн.

— А што такога?

— Па-першае, Джоэл не атрымае жыцьцё бы ў казцы аўтаматычна. А магчыма, яно будзе толькі горшае праз твае пустыя абяцанкі!

— О божа! — кажу я, няжартам спужаўшыся. — Але ён забудзе мае словы, праўда?

— А кепскія хлопчыкі не атрымліваюць аўтаматычна жудаснае жыцьцё, — дадае Элейн. — Ты прышчапляеш Джоэлу скажоныя ўяўленьні пра сьвет, а гэта можа толькі павялічыць ягоныя расчараваньні! Ты вучыш яго хаваць галаву ў пясок!

Да нараджэньня Джоэла я меў пэўнае ўяўленьне пра бацькоўства: мы з сынам едзем па трасе на машыне, паглядаем адзін на аднаго і ўсьміхаемся. І ўсё. Цяпер я заўважаю, што ў гэтым вобразе бракуе дыялёгу. Я ня меў ніякага ўяўленьня, пра што мы маглі б гутарыць. У маім бачаньні ніводзін з нас не казаў і не рабіў нічога, баючыся сапсаваць настрой іншаму.

Джоэл такі ўзрушаны, што ня можа заснуць. Мы з Элейн і Бэры сядзім перад камінам, п’ём каньяк. Джоэл скача вакол нас.

— Ідзі ў дупу, — пяе ён хрыпатым голасам.

— Пітэр, С’юзан, Эдмунд і Люсі ў Нарніі не гаварылі «ідзі ў дупу», — кажу я.

— З гумарам у цябе парадак, — адзначае Бэры, бацька чацьвярых дзяцей, — а вось з падтрыманьнем дысцыпліны праблемы.

— Ты праўда лічыш, што ў мяне добрае пачуцьцё гумару? — я не хаваю задавальненьня.

— Так, — пацьвярджае ён.

— Ты так кажаш, нібы добрае пачуцьцё гумару — гэта вельмі мала.

Бэры глядзіць на мяне, каб пераканацца, што я жартую. Калі ж ён разумее, што я ўсур’ёз, у ягоных вачах зьяўляецца шкадаваньне, і Бэры больш не заводзіць гутарку пра мае бацькоўскія здольнасьці.

Наступнага дня мне на мабільны тэлефануе маці. Яна пытаецца, ці падабаецца нам у Ляпляндыі, і паведамляе, што яны вырашылі чарговы раз зьмяніць канцэпцыю карціны і ўжо дамовіліся з мастаком. Замест таго каб гутарыць са знакамітасьцямі, Ронсаны будуць разносіць ім напоі. Гэта ўсё-такі гатэль.

— Такім чынам, я застыну ў часе ў пачцівым паклоне перад Барысам Ельцыным?

— І столькі пакутаў — усяго празь нейкую карціну, ліха на цябе! — кажа маці.

Ці можна сказаць пра карціну «нейкая»? Карціны, як і фатаграфіі, застаюцца і пачынаюць жыць уласным жыцьцём. Людзі, увасобленыя на іх, больш сабе не належаць. Яны становяцца такімі, якімі іх бачаць мастак, фатограф ці глядач. Я кажу маці, што мы пагаворым пра гэта дома, і вешаю слухаўку.

Каля стала Бэры гатуе каву. Ён занепакоена бурчыць, што ў яго няма ніводнага добрага кадра Джоэла з Сантам. Калі па нас прыяжджае Сэмі, Бэры цікавіцца, ці кампанія можа зладзіць для нас яшчэ адну сустрэчу з Сантам, гэтым разам больш прадуманую.

Сэмі заклапочана моршчыць лоб.

— Але гэта ўжо ня будзе сапраўдны Санта, — кажа ён.

— А то… — пачынаю я.

— Добра, добра, — Сэмі абрывае маё наступнае пытаньне. Ён неахвотна згаджаецца знайсьці Санту і арганізаваць сустрэчу зь ім заўтра на аленевай фэрме.

Наступныя двадцаць чатыры гадзіны мы правялі цудоўна: каталіся на сабаках, пілі аленевы булён у лясной хатцы. Дзень завяршыўся паездкай на сьнегаходзе праз замерзлае возера. Джоэл сядзіць разам з Сэмі — за гэты дзень Сэмі проста прычараваў сына. Раніцай Сэмі адводзіць нас на аленевую фэрму. Мы з Джоэлам садзімся ў санкі, і алень нясецца па полі. Сьнег з-пад капытоў ляціць Джоэлу ў твар.

— Хо-піць! — Джоэл люта глядзіць на нас з аленем, нібы хоча сказаць, што мы гэта знарок супраць яго змовіліся.

Я выціраю сьнег з тварыка Джоэла.

— Мяне чакае жудаснае жыцьцё, — кажа Джоэл.

Сын фэрмэра, які крыху размаўляе па-ангельску, падчас ланчу зьнікае. Хутка ён вяртаецца — пераапрануты Сантам. Санта атрымаўся высокі, худы і пахмурны.

— Глядзі, Джоэл! — кажа Бэры і ўзьнімае камэру. — Во хто прыйшоў! Што скажаш?

— Дабрыдзень ізноў, Санта! — радасна сьмяецца Джоэл. — Я ня ведаў, што ты яшчэ да мяне прыйдзеш.

Санта раздражнёна хітае галавой.

— Цікава, а ці бегае ў Сантавай барадзе мышка? — пытаецца Бэры.

— Я такі рады бачыць цябе! — кажа Джоэл.

Санта маўкліва складае рукі на грудзях і няўпэўнена паляпвае рукавіцамі па сваім футры.

— Санта, — устрывожана пытаецца Джоэл, — у цябе нешта здарылася?

— Санта перажывае за сваіх аленяў, — кажу я. — Праўда, Санта? Ты прыйшоў наведаць аленяў, бо яны прастудзіліся, і ты непакоісься.

Санта штосьці буркае. Бэры атрымлівае выдатны здымак Джоэла з Сантам.

Праз суткі мы вярнуліся ў Лёндан. Франчэлі, Джоэлава нянька, карміла ката. Джоэл забег у дом.

— У нашай хатцы ў лесе, — закрычаў ён ад дзьвярэй — было аж два туалеты!

— Праўда? — зьдзіўляецца Франчэлі.

— Цэлых два! — задаволена пацьвердзіў Джоэл.

Праходзіць месяц за месяцам. Раз-пораз бацька тэлефануе мастаку, каб пацікавіцца, як там наш сямейны партрэт і калі прыкладна мастак скончыць працу. Часьцей за ўсё мастак увогуле не здымае слухаўку, а калі адказвае, то ляканічна і нездаволена:

— Ужо амаль гатовы.

— Як вы адчуваеце — атрымліваецца? — пытаецца бацька.

— Не хвалюйцеся, — адказвае мастак.

Бацька пачынае хвалявацца.

Канцэпцыя карціны зноў зьмянілася. Маці вырашыла, што напояў мы разносіць ня будзем. Мы будзем гаварыць, а знакамітасьці — слухаць. Усё ж Ронсаны — гаспадары гатэлю.

— То бок ты будзеш штосьці расказваць, — удакладняю я, — а Кенэдзі, Чэрчыль і Гандзі — слухаць?

— А што?

— Нічога, — кажу. — Мне толькі здаецца, што нас могуць ня так зразумець. Нібы мы ставім сябе вышэй за Кенэдзі і…

— Што ты маеш на ўвазе?

— Ды так… Што ты будзеш расказваць Кенэдзі, Гандзі і Чэрчылю?

— Што ў цябе за пытаньні? Нічога. Я нічога ня буду ім расказваць. Гэта карціна.

— Мабыць, бацька будзе казаць сваім гальфістам, колькі разоў ягоная машына была ў рамонце, — дзялюся я сваімі думкамі.

Дзень урачыстай прэзэнтацыі мастацкага шэдэўру надыходзіць нечакана. Аднойчы ўранку зьяўляецца мастак, несучы карціну, захутаную ў белую прасьціну. Ён прытуляе яе да стойкі бару. Мае сямейнікі зьбіраюцца каля карціны і ўсхвалявана чакаюць. Усе глядзяць то на закрытае палатно, то на мастака, спрабуючы штосьці прачытаць на ягоным твары. Ён… як бы гэта сказаць… занепакоены.

— Мушу адразу папярэдзіць, што я цяпер праходжу праз складаны творчы пэрыяд і мае творы ня ўсе разумеюць.

Навісае напружанае маўчаньне.

— Я хацеў сказаць, — тлумачыць ён, — што, магчыма, карціна вам не спадабаецца.

Ронсаны занепакоена пераглядваюцца. Мастак шырокім жэстам здымае прасьціну.

— Вось і партрэт, — кажа ён.

Некаторы час Ронсаны проста моўчкі глядзяць. Потым маці шэпча: «О божа!» У яе вырываецца прыдушаны стогн, і яна вылятае з пакою. Брат з жонкай на знак салідарнасьці выбягаюць за ёй, ляснуўшы дзьвярыма.

У пакоі застаюцца мастак і бацька. Яны пазьбягаюць глядзець адзін аднаму ў вочы, стаяць, утаропіўшыся ў карціну. Знакамітасьці на ёй выпісаны ўважліва, з душою. Праўда, сярод іх Клінт Іствуд, Роўэн Аткінсан і Джэніфэр Сондэрс, якіх ніхто не замаўляў. Затое няма шмат каго з замоўленых.

Але гэта яшчэ кветачкі. Галоўны сюрпрыз у тым, што сярод старанна ўвасобленых знакамітасьцяў Ронсаны выглядаюць як пародыя на чалавека, агідныя карыкатурныя монстры. Брат нагадвае Франкенштайна. З шыі ў яго тырчыць шруба. Нельга не абурыцца. Бацькоў мастак сьпехам накідаў падобнымі да наркаманаў падчас курсу лячэньня. Я ўвасоблены нязграбным прышчаватым падлеткам у ідыёцкай позе. Але, прынамсі, гэты падлетак хаця б крыху падобны на мяне, чаго ня скажаш пра выявы астатніх Ронсанаў. Да таго ж Ронсаны як карлікі перад знакамітасьцямі: мой брат — Франкенштайн у мініятуры — выглядае з-за пляча Клінта Іствуда. Здаецца, мастак усе гэтыя месяцы ўдасканальваў партрэты знакамітасьцяў, а потым хуценька накідаў Ронсанаў, быццам раптоўна, у ноч перад здачай, яму прыйшла ідэя, як нам адпомсьціць.

— Даруйце, — кажа мастак, гледзячы ў падлогу.

— Мы не зьбіраемся за гэта плаціць, — адказвае бацька.

Павісае доўгае маўчаньне.

— Яна проста ня вельмі рэалістычная, — прымірэнча кажа бацька. Быццам папярэдні варыянт з Ронсанамі, якія падносяць мятны кактэйль Джону Ф. Кенэдзі і Робэрту Мітчэлу, быў больш рэалістычны. Бацька распараджаецца, каб мастак замаляваў Ронсанаў, і пасьля працяглых перамоваў той згаджаецца. Маці ён перамалёўвае ў Вудзі Алена. Вось дзе сапраўдная зьнявага: лёгкі ўзмах пэндзля — і вось вам Вудзі Ален! Бацька стаў Джымі Картэрам. Мне падаецца, што мастак выбраў Джымі Картэра, славутага міратворцу, каб аддаць належнае бацькавай дыпляматыі — ён адзіны з Ронсанаў ня вылецеў з пакою. Брат ператварыўся ў Дэвіда Ракфэлера, ягоная жонка — у Гэнры Кісынджэра, што я асабіста расцэньваю як помсту. Адзіны Ронсан, што застаўся на партрэце, як ні дзіўна, — я.

Карціна цяпер вісіць у пакоі для адпачынку побач з кавярняй у бацькоўскім гатэлі і нязьменна прыцягвае ўвагу наведнікаў. Яны зьбіраюцца каля карціны і адгадваюць, хто ёсьць хто.

— А вось Кенэдзі!

— Глядзі, Джэніфэр Сондэрз!

Ніхто не пазнае Дэвіда Ракфэлера. І я заўсёды падказваю: «Гэта Дэвід Ракфэлер».

— А, Дэвід Ракфэлер, — паўтараюць яны.

На маё падабенства яны глядзяць у поўнай разгубленасьці, часам хвілінамі, і намагаюцца здагадацца, хто ж я такі.

— Пісьменьнік, — кажу я.

Але яны толькі паціскаюць плячыма.

Законы фізыкі сьцьвярджаюць, што трэба быць вельмі асьцярожным, набліжаючыся да зоркі. Калі траекторыя і хуткасьць такія, як трэба, трапляеш на арбіту, цэлы і здаровы, і грэесься ў цудоўным зоркавым сьвятле. Калі ж хоць адна памылка — у кірунку ці хуткасьці, — налятаеш наўпрост на зорку і выпарваесься. Застаецца толькі зорка.

Я захаваў нумар зь ляпляндзкай фатаграфіяй Джоэла на вокладцы. На выпадак, калі Джоэл раптам праз шмат гадоў захоча на яе паглядзець. Калі я пільна ўзіраюся ў здымак, мне здаецца, што вочы Джоэла, хоць ён і ўсьміхаецца, блукаюць недзе далёка-далёка. Я гляджу на карціну ў гатэлі, на фатаграфію са сьнежнай Ляпляндыі — і разумею, што больш ніколі не змагу напісаць пра Джоэла.

Пераклала з ангельскай Кацярына Ермакова

№ 12 (52) - 2006

да Зьместу

да Пачатку СТАРОНКІ

Ліст у рэдакцыю.   Майстраваньне [mk]. Абнаўленьне [czyk].
Copyright © 1998-2007 ARCHE "Пачатак" magazine
Апошняе абнаўленьне: 2007/03/03