Я загінуў пад аўтамабілем. Гэтая дарога супраць дому заўсёды нас палохала. Ты сьціскала рукой кончыкі маіх пальцаў і рвалася празь яе, кідаючы цераз плячо злосныя позіркі на машыны — падпарадкаваныя сваёй жывёльнай дрыгоце, яны набліжаліся рыўкамі і рыўкамі падалі ўперад, адразаючы ад нас нашыя цені. Аднойчы я ішоў адзін, і каля пераходу мяне зьбіў аўтамабіль. Я ня бачыў яго, ён выскачыў з-за грузавіка. Гучны ўдар — і, узмахнуўшы рукой, я ўпаў на асфальт. Непрыгожа, нават вычварна: зьведзеныя разам рукі і раскіданыя ногі. Вуліца спынілася.

Потым некалькі месяцаў мяне не было, але ўвосень, нават на пачатку зімы — сухой, але чамусьці туманнай — я прыйшоў да цябе дамоў. Ты ляжала на ложку, мінаў дзень, ты ня плакала, проста ляжала, калі я паклікаў цябе. Я стаяў каля сьцяны ў зялёным швэдры. Сказаў «прывітаньне». Ты паглядзела на мяне з жахам — я памятаю. Але ніколі потым я не крыўдаваў на цябе за гэты позірк. Я пастаяў нядоўга і зьнік. Калі я прыйшоў другі раз, ты зноў была адна. Ты паволі мыла на кухні посуд, часам спыняючыся і гледзячы перад сабой. Я паклаў на стол руку, і ты папрасіла: «Падай мне анучу», — а потым падхапілася, паглядзела на мяне і заплакала. Магчыма, ты доўга плакала ў той дзень — я ня ведаю, гэтым разам я быў таксама ненадоўга. Але я заўважыў, што ты была вельмі бледная і нейкая незвычайна тонкая.

Калі я прыйшоў яшчэ, ты гуляла ў парку. Дакладней, уладкоўвалася на лаўцы, папраўляючы плашч. Падняла вочы — а я сяджу насупраць, усьміхаюся, нават трымаю ў руцэ цыгарэту, а з кішэні плашча тырчыць газэта. Я глядзеў на цябе, ня рухаючыся зь месца, чакаючы, пакуль ты ажывеш тварам, расьцісьнеш кулакі і прымружыш павекі. Тады я падняўся, наблізіўся, ткнуўся вуснамі ў выгін шыі, дакрануўся імі да вушка, ледзь чутна пацалаваў, прыціснуў цябе да грудзей, абняў за талію, прыпаў да вуснаў так моцна, што мы абое пачалі заглынацца гэтым пацалункам. Я зьнік, бо да цябе падышла нейкая старая і спытала, ці добра ты сябе адчуваеш. Сыходзячы, я пасьпеў пабачыць, зь якім болем ты расплюшчваеш вочы.

Потым я стаў зьяўляцца часьцей. Адбіткам твару ў вітрыне крамы, нечаканым голасам сярод ночы, знаёмаю постацьцю ў натоўпе. Я ўзьнікаў зь цемры падземнага пераходу, глядзеў табе ў вочы — ты спынялася, не наважваючыся крануцца, узіралася — і я аказваўся незнаёмым маладым чалавекам. Я клікаў цябе на вуліцы, ты рэзка абарочвалася, затым апускала галаву і ішла далей. Я дыхаў каля самай тваёй шчакі, з шолаху ветру і кропляў дажджу сплятаючы свой ледзь чутны шэпт — я тут, я кахаю цябе, нічога ня бойся, гэта я.

Упершыню пасьля маёй сьмерці мы загаварылі раніцай у ложку ў нейкі сонечны выходны. У тую самую гадзіну, калі ты ўжо прачнулася, але яшчэ не магла знайсьці сілы расплюшчыць вочы і атрэсьці рэшткі цёмнай іррэальнасьці. У гэтым разоры нешта разьняволіла цябе, і ты стала размаўляць са мною. Ты казала, як табе цяжка адной, прасіла абняць мацней, яшчэ мацней, лаяла мяне за тое, што я загінуў — чаму, ну чаму? — крычала ты, затым схапіла за руку, прыцягнула да сябе, не расплюшчваючы вачэй, уткнулася тварам мне ў грудзі — даруй, ня слухай мяне. Раптам сонца засьляпіла ў вакно, адступілі цені. Разор паміж іррэальнасьцю і днём звузіўся да тонкай рысы тваіх прымружаных павекаў. Ты ня спала, але не наважвалася іх прыўзьняць. Адзін твой рух, адно слова, думка — і я сыду разам з усім, што сыходзіць!

Наступным разам я прыйшоў амаль праз год. Ты крыху зьмянілася, ажыла, ці што. Але ўсё яшчэ заставалася адна. Сумная чыстая кватэра — сумная якраз сваёй бездакорнай чысьцінёй. Вечар, толькі што выключаны тэлевізар. Ты нешта млява вязала шэрымі ніткамі, часта спыняючыся, і нарэшце адклала сьпіцы.

Я быў ценем каля тваіх ног і спаўзаў да сьцяны, падуладны непазьбежнаму падзеньню сонца ў ноч. Доўгі, выцягнуты чорны абрыс, я трывожна адсоўваўся ад цябе, а ты спакойна глядзела на мяне.

І тады я пазваніў у дзьверы. Мой голас зазьвінеў за вакном, і я паклікаў цябе аднекуль з глыбі другога пакою — адначасова, так, што ты схамянулася, падскочыла і ўключыла сьвятло, заткнула вушы. Але змагалася ты нядоўга. Я зноў пазваніў. Ты патушыла сьвятло.

Адчыніла дзьверы. Я ўсьміхнуўся і, не чакаючы запрашэньня, увайшоў. Ты не вымавіла ані слова, толькі, здаецца, сьпярша расплакалася. Праўда, сьлёзы хутка высахлі. Мы пайшлі на кухню. Там на стале мяне чакала гарачая вячэра. Я еў, а ты лашчыла рукамі мае валасы. Раз-пораз я казаў: «Ну, перастань!» — і мы сьмяяліся. Ты сядзела побач, пакуль я піў гарбату. Мы падняліся, трымаючыся за рукі, паплылі ў залю. Ты пасунула два крэслы, так, каб яны стаялі насупраць тэлевізара, але каб мы былі напалову зьвернутыя адзін да аднаго. Паказвалі мой любімы фільм. Некалькі разоў, як у сьне, паўтарыўся эпізод, дзе людзі сядзяць за сталом, чакаючы ежы, і апынаюцца на сцэне тэатру. Фільм доўжыўся амаль бясконца. Ты бачыла адно водбліскі экрану на маім твары. Потым мы леглі спаць — ты пасьцяліла, зьняла адзеньне і схавалася ў маіх абдоймах. Ты нават енчыла, узьбіваючы каленьмі прасьціну, пакуль у зморы і роспачы ня страціла прытомнасьць. Заўтра быў выходны дзень, мы абое бачылі вуліцу, лёталі на самалёце паміж засьнежаных гор, плылі пад вадой, сьмяяліся ў высокім гатычным саборы, разразаючы воклічамі дрогкі паўзмрок. Калі нараніцу ты паднялася з ложка, крыху пацепваючыся ад холаду, табе падалося, што я ляжу побач. Падалося на адно нецьвярозае і несапраўднае імгненьне. Я адразу зьнік.

Але я стаў прыходзіць усё часьцей і заставацца дольш. Аднойчы я правёў цябе на працу, наступным разам не ўтрымаўся і праседзеў побач аж да перапынку. Па абедзе ты адпрасілася ў начальніка і ўцякла дамоў. Некалькі кварталаў я бег за табой адлюстраваньнямі ў вітрынах, але ня змог дагнаць. Дома ты была расчырванелая і заплаканая. Ня ў стане падысьці бліжэй, я чакаў увесь вечар на сваім крэсьле ў залі. Некалькі разоў ты выходзіла са спачывальні, пераконвалася, што я тут, і цяжка крочыла назад.

Калі ты хадзіла ў госьці да сястры, я быў з табой, я трымаўся ззаду. Калі яна адведвала цябе, я сядзеў побач зь ёй, так што ты ўвесь час пераводзіла позірк зь яе на мяне. Позірк зь ціхай скрухай і мальбой. Сястра пачала нешта падазраваць і доўга не сыходзіла, выпытваючы, як ты пачуваесься. Калі ты нарэшце ўздыхнула: «Госпадзе, у мяне так баліць галава!» — яна супакоілася, выпіла гарбату і разьвіталася. Пасьля яе сыходу ты доўга не наважвалася ўвайсьці ў залю. Я чакаў цябе, у тэлевізары людзі апыналіся на сцэне і ня ведалі, што сказаць. Пасьля гэтага вечара я больш ніколі не зьнікаў надоўга. Я пакідаў цябе адну ў купальні, чакаў пасьля працы, не глядзеў, калі ты апраналася. Часам ішоў па вуліцы, калі ты ехала ў аўтобусе. Ішоў паволі, але на кожным прыпынку ты бачыла мяне ў вакно. Перш чым растаць у натоўпе, я падымаў каўнер, баронячыся ад ветру, коратка і з трывогай кідаў вокам на неба і глядзеў на цябе. Мімаходзь, як і на ўсіх навокал. Але вылучаў цябе з усіх астатніх адным тым, што бачыла гэты позірк толькі ты.

Старая спадніца, цёплы шэры швэдар, расьцягнуты на лакцях. Той, які ты вязала сама. Зачасаныя за вушы, але крыху ўскудлачаныя валасы. Штораз папраўляючы, ты блытала іх яшчэ больш.

«І цяпер вы таксама яго бачыце?»

Ты кідаеш на мяне кароткі пагляд — я адкладаю пульт тэлевізара, вяртаю табе позірк, але ты ўжо апусьціла галаву.

«Так».

Шырокая сьпіна мужчыны, нахіленага да цябе. У спачывальні ўздыхае, часам усхліпваючы, сястра, але яна занадта разгубленая, каб плакаць. Мужчына нешта зноў спакойна запісвае, ледзь заўважна назіраючы за табой краем вока. Тым часам ты падымаеш галаву, і асьцярожна, перамагаючы ўсё, глядзіш на мяне. Я ўсё прачытаў у тваіх вачох. Ты баялася. Ацьверазеньне ад відзежы расьсякло сьвядомасьць на два няроўныя кавалкі, і кожны зь іх жахаўся і ўпотай ненавідзеў другога. Паміж гэтымі асклепкамі, паміж сьвядомасьцю і антысьвядомасьцю, заблытаны ў абедзьвюх і непрыналежны ніводнай цалкам, я сядзеў насупраць цябе, сьціснуўшы рукі, каўтаючы некалькі словаў, гатовых вось-вось сарвацца і ўвайсьці ў цябе, але цяпер да жаху немагчымых.

Пасьля зьяўленьня мужчыны з шырокай сьпінай для нас пачаліся самыя складаныя часы. Мне было цяжка, амаль балюча, аднак я ня мог не прыйсьці, бо толькі так ты магла пазбавіцца ад мяне. Ты адмовілася ад лекаў і вынішчала мяне выключна ашчэпкамі сілы волі. Зьедзенымі іржой маіх позіркаў высілкамі адмовіцца ад часткі сябе.

Ты таропка пісала дзёньнік, падкрэсьліваючы маё імя, выводзячы яго невыносна тоўстымі літарамі, невыносна для самой сябе вялікімі літарамі, якія ўрэшце пачыналі жэрці ўсе аркушы, не пакідаючы волі ані іншым словам, ані табе. Ты да галавакружэньня глядзела мне ў вочы, штоночы слухала енкі з майго фільму — ён разьбіўся на безьліч негарманічных рухаў і рэхаў. Калі мы сутыкаліся ў калідоры, ты ішла проста на мяне, змушаючы адступаць і прапускаць цябе. Аднак нельга сказаць, што менавіта ў той час я пабачыў, як тваё каханьне ператвараецца ў нянавісьць. Нянавісьць была і раней, ледзь заўважная, яна заўсёды перасьледавала цябе ў кожным ацьверазеньні ад мяне. Яна прасьлізвала невыразным ценем, як нібыта нехта ў чорным прайшоў за вакном. А цяпер, калі ты прагла яе, каб празь яе аддзяліць мяне ад сябе — яе не засталося. Усе твае рухі, позіркі і словы выдавалі хіба адчай, а не нянавісьць. І яшчэ сьмяротную нечалавечую стому. Сілы змагацца супраць паловы сябе давала табе толькі каханьне. Каханьне як успамін пра жывога мяне, як нязьдзейсьненая мара пра няіснага, але магчымага мяне. Каханьне, якое цьвёрда адмяжоўвала мяне-памяць ад мяне-хваробы. Дзеля мяне адмовіцца ад мяне.

Тактыка, прапанаваная табе мужчынам з шырокай сьпінай, выявілася вычварна дзейснай. Наталіцца мной, нажэрціся дасхочу. Да агіды. Толькі ён ведаў, што агіда будзе выядаць у табе без разбору — і хваробу, і памяць. Потым гэта пачала ўсьведамляць і ты — але запозна. Таму я і перастаў прыходзіць. Мужчына з шырокай сьпінай давёў табе, што, каб выратавацца, трэба быць бескампраміснай. Дзеля мяне ты пагадзілася, не ўсьведамляючы пакуль, што сам я, вось такі я — адзіны кампраміс паміж тваім жыцьцём і маёй сьмерцю.

Колькі прайшло гадоў, я ня ведаю. Мабыць, шмат — ты была замужам, у вас нарадзіліся дзеці. Ты не выглядала самотнай — наадварот, у кожнай рысцы адчувалася стомленасьць ад людзей. Ужо зусім не маладая, крыху больш мяккая целам, запаволеная, але прыгожая. Ты сядзела вечарам каля вакна — у іншай кватэры, большай за нашу і менш напоўненай табой. Ты тулілася на краёчку канапы пры выключаным сьвятле і выглядала ноч. Быў дзень твайго нараджэньня. Усе ў доме ўжо леглі, хоць часам зь іншых пакояў даносіліся нейкія гукі і нібыта ломкі падлеткавы голас твайго сына. Я бачыў гэта ўсё адно імгненьне — тое імгненьне, у якое ты дазволіла сабе слабасьць успомніць проста пра мяне.

Потым такое здаралася яшчэ. Але я не прыходзіў. Промільг ценю, згадка, што я мог бы прыйсьці, — і правал у месяц, паўгоду, год — і ўсё. Ты разумела, чаму. Разам з хваробай і памяцьцю ўмелы мужчына з шырокай сьпінай выдраў каханьне — засталася адна туга.

Мой непрыход пацьвярджаў для цябе несапраўднасьць нашага каханьня. Бо іначай ніякія мужчыны з шырокай сьпінай!..

Я мінаў скрозь цябе, не затрымліваючыся і не даючы надзеі, але ты заўсёды адчувала мяне і адчайвалася намацаць.

Аднойчы я змог шапнуць табе на вуха сярод ночы:

Як мы кахалі? Нема!

Хто не існаваў безь цябе? Я!

Ты не паверыла, што гэта я, падумала, што проста паддалася віхуры даўніх успамінаў. Ты доўга разважала — чаму згадаліся менавіта гэтыя словы? Магчыма, таму, што ўсё танчэла вера, што я сапраўды калісьці існаваў у тваім жыцьці? Хто не існаваў безь цябе? Я!

Сысьці ўвесну — што можа быць прыгажэйшым? — думала ты, гледзячы ў вакно бальнічнай палаты.

Крыху запыненая наркотыкамі, твая сьвядомасьць ажывала рэдкімі, павольнымі думкамі, густымі ад болю, як кроў. Ты нават ня думала, ты адчувала сьвет вакол сябе ў нейкім адзіным прасторава-часавым вымярэньні. Пад вокнамі цьвіла яблыня, і ты загадала сабе, што спынісься, як толькі ападзе апошні пялёстак.

Толькі адпусьціце мяне — часам хвалявалася ты, баючыся, што раптам цябе спыніць чыясьці неміласэрная дабрыня. Толькі адпусьціце мяне, — аднойчы сказала ты старэйшаму сыну. Ён наведваў цябе адзін, вы стаялі моўчкі. Хворая, ты ўжо не пазнавала яго — прыняла за доктара. Толькі адпусьціце мяне — ён перамяніўся тварам. Потым, сыходзячы, плакаў на лесьвіцы, доўга стаяў у закутку каля ліфта. Атупелы ад болю страты, ён вырашыў, што ты ўжо зусім ня можаш трываць.

Трываць ты магла, ты была чалавекам на вяршыні гары, які чакае ўзыходу сонца і не зважае на ранішні туман. Ты плыла ў цёплай, крыху саланаватай вадзе, абкружаная зіхоткім срэбрам і золатам рыбінаў, зь цеснай цемры на паверхню, ужо нават дасягнуўшы паверхні кончыкамі пальцаў.

Ты ня думала пра мяне, ты чакала.

Адчай у апошнія гады зьмяніўся глухой тугою, ціхім бясколерным шкадаваньнем. Як даўно я быў! Калі быў…

Ты чакала. Табе абяцалі некалькі апошніх дзён. Ты чакала гэтыя дні, кожную раніцу вяртаючыся да вакна глядзець, як на яблыні растае бель. Гатовая прыняць і мой прыход і непрыход пасьля. Верыла — ня верыла ў мяне. Існавала — не існавала. Маўчала, маўчаньнем прамаўляючы. Чакала, падала зь пялёсткамі, раставала ў зялёнай пяшчоце, бачыла, засынала. Спала, плыла, падала і раставала, белая, да, існавала, маўчала ў чаканьні. Верыла, усьміхалася, белая, прамаўляючы, ты, ты.

Подых. Цішэй, цішэй. Распушчаны ў агні сьвітанку стогн. Я прысеў побач і ўзяў цябе за руку.

Ты спала ў той момант, але пачула, як далёка ўнізе апусьціўся на траву пялёстак.