A R C H E П а ч а т а к № 9 (49) - 2006
Пачатак  Цалкам Форум


9-2006
" да Зьместу "

 



аналітыка • гісторыя • літаратура • рэцэнзіі

 


літаратура

  МАРСЭЛЬ ПРУСТ

Вокладка «ARCHE» №9
   Мінулыя нумары:

   ARCHE (7-8’2006)
   ARCHE (6’2006)
   ARCHE (5’2006)
   ARCHE (4’2006)
   ARCHE (3’2006)
   ARCHE (1,2’2006)

   ARCHE (6’2005)
   ARCHE (5’2005)
   ARCHE (4’2005)
   ARCHE (3’2005)
   ARCHE (2’2005)
   ARCHE (1’2005)

   ARCHE (5’2004)
   ARCHE (4’2004)
   ARCHE (3’2004)
   ARCHE (2’2004)
   ARCHE (1’2004)

   ARCHE (6’2003)
   ARCHE (5’2003)
   ARCHE (4’2003)
   ARCHE (3’2003)
   ARCHE (2’2003)
   ARCHE (1’2003)

   ARCHE (3’2002)
   ARCHE (2’2002)
   ARCHE (1’2002)

   Скарына (6’2001)
   ARCHE     (5’2001)
   Скарына (4’2001)
   Скарына (3’2001)
   ARCHE     (2’2001)
   Скарына (1’2001)

   ARCHE     (9’2000)
   Скарына (8’2000)
   ARCHE     (7’2000)
   Скарына (6’2000)
   ARCHE     (5’2000)
   Скарына (4’2000)
   ARCHE     (3’2000)
   Скарына (2’2000)
   ARCHE     (1’2000)

   ARCHE (4’1999)
   ARCHE (3’1999)
   ARCHE (2’1999)
   ARCHE (1’1999)

   ARCHE (1’1998)

 

Мікола Нікалаеў
Мне 17 год. Вечарам я запісваю, што сёння бачыў і пра што думаў

Ён быў вясковы музыкант, сын багатых бацькоў. Першы хлопец у вёсцы. Вучыўся ў суседнім горадзе. Займаўся палітыкай, разважаў пра будучыню, не хаваў сваіх садысцкіх парыванняў, углядаўся ў жыццё. Часта ён занатоўваў уражанні і думкі ў сшытку. На той мове, якая гучала ў галаве, — часам блытана, але заўсёды шчыра. Па-расейску пісаў так, як вучылі ў Менскім рэальным вучылішчы, па-беларуску так, як гаварылі дома і на вёсцы, як чулася, — бо не вучылі. Усё гэта робіць яго дзённік не толькі дакументам эпохі — на вуліцы быў 1920 год, — але і помнікам літаратуры. Мікалай Баяровіч піша па-беларуску неўнармаваным правапісам і ў мове сваёй надзіва падобны да аўтараў некаторых сённяшніх выданняў, якія ігнаруюць тое, што вучылі ў школе…

Дзённік увесь складаецца з рэаліяў часу. Чытаючы, мы добра бачым, як шмат змянілася і… як нічога не змянілася. Для маладога хлопца на пачатку ХХІ стагоддзя, як і на пачатку ХХ стагоддзя, актуальны ананізм, праблема сям’і, уладкавання ў жыцці, сацыяльнай справядлівасці і праўды.

У маленькім архіўным фондзе Мікалая Баяровіча ёсць яшчэ працы па свінагадоўлі пазнейшага перыяду. Ён вывучыўся і стаў спецыялістам, распрацаваў «Хозметрыку», якая атрымала прызнанне ў Германіі, Амерыцы і нават у Японіі…

Цяпер яго вёску праглынуў ужо Менск. Яго самога рэпрэсавалі ў 1930-я гады. Невядомы лёс — ці расстралялі, ці саслалі ў Казахстан (у каталогах Нацыянальнай бібліятэкі Расіі занатаваныя працы нейкага Н. М. Бояровича, што выйшлі ў Алма-Аце ў гады хрушчоўскай адлігі). Дзённік рэпрэсаванага без руху і ўвагі праляжаў да сёння ў Аддзеле рукапісаў Расійскай нацыянальнай бібліятэкі ў Пецярбурзе, на рагу Неўскага праспекта і Садовай вуліцы.

1920 год. Дзённік Мікалая Баяровіча

6-VII. Ну, сягоння скучнавата. Нейкая слабасць напала. Рабіць ні хочацца, а чытаць — дрэнна робіцца. Здаецца, толькі б з дзеўкамі дурачыўся бы. Добра, што хоць на Юстыну троха забыўся. Любіў яе, што ні было каго лепшага любіць, любіў яе, што і кажды малады улюбляецца хоць у каго. Што з-за любві нічога дрэннага ні відзіш у дзеўкі, гэта я ўжо ведаю.

Сягоння Купалля, дак будзя вялікая гуляння ў бярэзніку на Васілеўскай гары.

8-VII. Пазаўчора хадзілі на Купалля у бярэзнік. Вялікі агонь гарэў усю ноч. Туды сышліся хлапцы і дзеўкі з некалькіх сёл. Гулялася добра. Назад праважаў Юстыну. Ці любіць яна мяне? Ні хацела сядзець, але сама абнімалася. Харашо было з ею. Свяціў месяц, і пры нім неяк яна выдавалася яшчэ харашэйшай. Ну, чорт з ею! Пры адходзе я сказаў, што апошні раз сяджу з ею. Назаўтрае быў кірмаш у Віскаўшчыне, я зайшоў па Юстыну і разам пайшлі аж туды (4 вярсты). Там шмат было знакомых, і ўсе гаварылі, што з нашых дзевак харашэйшая — Юстына. Ну, пасьля гэтага і я прызнаў, што яна харашэйшая. А увечара пашоў іграць вечарынку у Шпількі (2 вярсты). Там пазнакоміўся шмат з якімі хлопцамі. Праводзіў шпількаўскіх дзяўчат. А план «объединения молодёжи» ідзе добра: ужо згаварыўся з Валіцкаўскімі, Грышчанскімі і др. хлопцамі.

Думаю прачытаць трохо днявніка за леташняя лета. Тады я любіў Апрасеню, як цяпер Юстыну. Я гэтак цаніў яе славы, гэтак гадзіў ёй, гэтак хацеў любві з ёй, як цяпер з Юстынаю. Апрасення ж абыкнаваенная мужыцкая дзеўка: сварлівая, ні з харошых і г. д. Можа гэта і з Юстынаю?

9-VII. Я сягоння раніцаю спаў, як прыбегла мамка, скора начала будзіць, крычучы: «Скарэй уставай! Вунь прыйшлі гілі у другія сёлы, прыдуць зараз сюды. Яны адступаюць».

13-VII. Долго и трудно писать, как отступали поляки. Отступали безостановочно трое суток. На большаке давили друг друга. До того скопились, что нельзя было двигаться и установить орудия, чтобы остановить напор большевиков. Я с коровами прятался в лесу. Польские снаряды свистали над головой, а ответные большевистские разрывались неподалёку. Некоторые плакали, а я рад был стрельбе, и приятно было слышать удары. Жена Дежица, когда у её дома начали стрелять из орудий, выбежала от страха в поле и начала петь священные песни. Наши женщины-односельчане попрятались в погреба. Легионеры обращались с людьми зверским образом. В деревне пострадали все. У нас взяли четверо лошадей, не считая мелкого скота. Жеребец был заперт в хлеве, так пощепали двери, замок мешал, так заложили бомбу и потребовали ключа. Родители открыли, но затем откупили за 5000 руб. Всё же к вечеру жеребца забрали. Кто не слушался — били, приставляли дуло и требовали исполнения. Мужчинам невозможно было оставаться дома, все попрятались, оставались женщины и дети. Я с коровами трое суток сидел в лесу. Страха не было у меня — напротив, с молодёжью мы весело проводили дни и ночи. В лес поляки боялись идти. Они поджигали деревни, и мы думали, что не миновать и нашему селению. Население так возненавидело поляков, что готово было сейчас же сражаться. Вот теперь я знаю, как возникает патриотизм. Но разве можно назвать это патриотизмом: поляки ограбили крестьян, а крестьяне за это желают их ограбить и мучать. Теперь понятно, почему в 1812 г. русские так воодушевились против французов. Итак, патриотизм возникает из чувства мщения. Но… у людей есть другое чувство. Когда пришли большевики, то крестьяне ловили поляков. Вчера поймали и мы двух поляков. Естественно, они должны были быть наказаны, но, несмотря на всё, наши мужики их накормили и хотели отвести к коменданту. Только мой отец бил их и хотел застрелить, но соседи не допустили этого. Мой отец — исключение, а остальные все? И что-то есть у людей другое кроме чувства мщения? Как бы ни ограбили крестьян поляки, всё забудется. Но зачем война? Зачем прославлять Скобелева, Александра I, II? Зачем считать святыми Невского, Ослябя и Пересвета? Для какой цели поляки уничтожили Минск, Койданов, деревни?..

13-VIII. Ніхай яна гарыць з жызняю! Дзе узяць шчасця, дзе яго найсці? Ці ест гэтая на свеце жызня, каб пражыць у шчасці?! Жыву ізноў па старому. Паскудна жыць. Хочацца чытаць, а тут выпраўляюць на работу, ну і мусіш сварыцца, каб сябе боля лепшага зрабіць. Што мне уважаць бацькоў, што мне іх слухаць, — што яны дадуць мне шчасця ці што?! Ах, жызня, жызня.

14-VIII. Жывецца мне ні добра ні дрэнна. Я злую, як толькі магу, але ў гэтай злосці ёсць нешта харошае. У мамкі рэўматызм, пальцы ня гнуцца. Яна складае снапы і чуць можа. Я гляджу на яе, шкадую яе, але кажу, што рабіць ня буду і што мне трэба рабіць. Пазалетась у служанкі быў хлапчук. Я моцна біў яго, паіў салонаю вадою, глядзеў, шкадаваў яго і ў той жа час неяк харашо рабілася. Вот цяпер я гэтак атнашуся к бацькам: шкадую іх, але ня слухаю і мучу, і ад гэтага мне харашо. Жыву, як прыходзіцца. Смерці не баюся. Шоў бы ў салдаты, цярпеў бы голад і нічога не страшна. Вялікая путаніца ў мяне ў галаве. Толькі адно жаданне: чытаць, вучыцца больш і больш.

У нас жыве сусед Антось, год пад пяцьдзісят. Дзеці ужо вялікія. Жонка, Ганна, баба крутадух, здаровы камель, сварлівая. Яна цемгля па сяле бегае і аббрэхвае каго толькі выпадзе. Я думаў, што у гэтай сям’і добра жывецца. Нідаўна было вяселле у Паўлюка. Я іграў. Гляджу, у поўнач усе із хаты даліся на вуліцу. Крык. Антосіха з кіем бегае каля варот і ва ўсё горла: «Стаю я каля варот за шулцам і гляджу: выбягае ад Паўлюка гэта блядзюга, падскаквае бягачу, б’е па назе і кажа: «лытачка, лытачка», каб яна ёй, даў Бог, адсохла да заўтрашняга дня. За ёю зараз бяжыць гэты сукін сын (муж) з Міхалам (мой бацька). Я за рыдлёўкі і за імі: на ганак ды па плячуку: ага, злавіла бурдаля. Ды па акне ішчэ — ведай, курва, як абманваць. Глядзеця, людзі, на майго бурдаля! Людцы мае, ён жа мне жыць ні дае. Колькі раз ён мяне душыў. На купалля як зачаў біць, дак я зусім асталбянела». Якое ж жыццё пасля гэтага у Антосявай сям’і!

Талсты і другія хваляць дзеравенскую жызню, гавораць, што мужыкі больш нраўственны, што ім добра жывецца. Нічога гэтага німа ў сёлах: усе сварацца у сям’і, з суседзямі, праклінаюць сваю жызьню, усе завідуюць чыноўнікам.

Калі хочыця, каб добра ішлося з дзеўкамі, дак гаварэця пусьцякі, будзьця вясёлыя, спрытныя, сьмяшныя і хітрыя. Калі якая стыдзіцца абнімацца пры людзях, то рабіце гэта у дваіх: людзі думаюць, што вот які ціхі хлопяц, а дзеўка каждая думае і рада, што толькі із ёю хоча ён пабыць.

Канчаю чытаць «Война и Мир» Толстого.

17-VIII. Гаспадарка наша усё горшае. Німа каму рабіць, ні дружна жывецца, а татка ні ўмея камандаваць. Ён к пусцякам прыдзіраецца, а галоўнага ні глядзіць, каб ні мамка, дак ні ведаю што б было. Ды як ні злаваць: Косцік з парабкам мабілізаваны, старыя хворыя, работы шмат, а рабіць няма каму. Я ж хачу чытаць і адказваюся ад работы. Каб ні вучэнне, дак можа я быў бы добры сын, а то баюся, што астануся нідавучаным. Я б кінуў бы усё і астаўся у сяле, але горкі успех в хрысціянскай жызні палохае мяне.

18-VIII. Скажу па праўдзе: хрысціянінам я быў ад ананізма. Я толькі зраблю яго, дак раскаяваюся і пачынаю хрысціянскую жызнь.

Усёж-такі, камунізм ляпей, чым хрысціянства. Камунізм трэба для цяперашней жызні.

Прыехаў із Масквы сусед — Ванька Дзідзюляў. Ён, мусіць, камуніст. Я завідую яму. Як паеду у Мінск, дак трэба знайсці месца савецкага чыноўніка.

24-VIII. На днях был в Минске и от нечего делать слушал лекцию Плетнёва «Идеал анархизма». Когда слушал, то всё казалось хорошим, но когда возвратился домой, то всё показалось глупым.

Был сход мужиков. Надо было поделить 8 дес. земли, даровой, помещичьей. Что же получилось? Те мужики, которые кричали «земли и воли», которые требовали хлеба в комитете, — они отказались от даровой земли! Так и не взяли всей земли. Кто виноват? Боятся брать. Следуют поговорке: «лучше подождать да посмотреть». Фронт у большевиков слабый, что будет если прийдут поляки? Кроме того, без семян, машин, тягсилы трудно справиться с землёю.

25-VIII. Вчера беседовал с Ваньком Дядюля. У него на войне оторвало руку, он начал учиться и теперь служит. Я с успехом спорил. Он — большевик, а я взгляды черпал из Толстого. Большевик не может переспорить христианина, но у него одного не опровергнешь, он говорит: «нынешняя жизнь ложна, но именно потому мы хочем её улучшить. А ради этого лучшего приходиться вести войну, поддерживать тюрьмы и т. д. Капитал можно свергнуть только силою, если останется капитал, то не только коммунизм, но и христианство неосуществимо». Ну, и говори с большевиком! Говорит, что цель его жизни — приносить пользу другим и самому жениться. Воображает, что будет наслаждаться семейной жизнью.

29-VIII. Я ізноў хрысціянін. Я кідаю усё людскае і с аднэю вераю у лепшую жызню іду на новую дарогу. Я ці пагібну, ці найду лепшае жыццё. Так і быць.

24-IX. Работа не только не страшна, не тяжела, а даже радостна, полезна. Не работа страшна, а страшна та среда, в которой живёшь. Когда работаю — всё хорошо, но как только придёшь с работы в семью, то брань, неурядица и работать не хочется.

Я люблю беседовать с мужиками-бедняками. Рассказываю о толстовстве. Все соглашаются, но некому дать пример. С кулаками же не очень хорошо говорить.

У отца 30 дес. земли. Хозяйство наживалось в течение десятков лет с таким трудом. Большевики грабят. Понятно, что отец против них. С кулаками надо разбираться.

26-IX. Говорят, народ суеверен и что это вредно. Но суеверия приносят также пользу: народ боится причинять зло другим и воздерживается от него. Суеверный народ пусть останется таким, если суеверия нельзя заменить более высоким, нравственным.

Люблю беседовать со стариками: у них большой опыт и могут научить многому.

30-IX. …На днях я писал, что от суеверий польза. Как нарочно, пришёл лекарь-знахарь и обобрал мужиков. Вот и польза от суеверий! Хороший для меня урок.

  (нар. у 1955-м у Шчучыне) — загадчык аддзелу рэдкіх кніг Расейскай нацыянальнай бібліятэкі, Санкт-Пецярбург. Доктар гістарычных навук. Яго апошняя публікацыя ў «ARCHE» — рэцэнзія «Папялушка выдавецтва «Беларусь» (5/2006).
Пачатак  Цалкам Форум

№ 9 (49) - 2006

да Зьместу

Праект ARCHE

да Пачатку СТАРОНКІ


Ліст у рэдакцыю.   Майстраваньне [mk]. Абнаўленьне [czyk].
Copyright © 1998-2007 ARCHE "Пачатак" magazine
Апошняе абнаўленьне: 2007/02/18