Я ня веру, што немагчыма было знайсьці добрага карэктара, які мог бы працаваць і зь дзьвюма вэрсіямі белмовы, але цалкам пагаджаюся, што «звар’яцець на 50 старонцы», чытаючы 11-ты выпуск «Фрагмэнтаў», сапраўды можна. Я доўга і паэтапна разьбіраўся са зьместам тэкстаў, апублікаваных у гэтым нумары. І рабіў гэта пачаткова не для таго, каб знайсьці якуюсь зачэпку, а проста каб зразумець, улавіць інтэнцыю таго ці іншага аўтара, выявіць яго задуму. І якая мая выснова з гэтага? Большасьць фрагмэнтаўскіх тэкстаў вельмі цяжка паддаецца лягічнаму разбору. Цяжка, часам нават немагчыма, знайсьці аргумэнтацыйную нітку. Сказы пераважна доўгія і складаныя, складаюцца яны зазвычай зь недаакрэсьленых тэрмінаў, пераплеценых своеасаблівымі мэтафарамі. Своеасаблівасьць гэтых мэтафараў у тым, што яны акцэнтуюць пераважна брудныя, агідныя і змрочныя бакі экзыстэнцыі (згадаць хоць бы «твань», «блявоціна чорта», «шызафрэнічныя дыскурсы, замяшаныя на аральна-анальна-генітальнай фізыялёгіі»). Дамінуе нейкі дзіўны тон разважаньняў — іронія, беспрадметная прэтэнзія, змрочнае прароцтва. Немагчыма тут адрозьніць апісальна-аргумэнтацыйную ад эмацыйна-экспрэсіўнай мовы.

Шаноўны Рэдактар, паўтаруся: я прыступіў да чытаньня «Фрагмэнтаў» з аўтэнтычным зацікаўленьнем. Вы змарнавалі гэтае маё зацікаўленьне. Змарнавалі сваёй агрэсіўнай рэакцыяй, сваімі абразамі і мэтадычнымі наездамі на ўсё асяродзьдзе «ARCHE» і «НН». Так, Вы можаце не згаджацца з маімі высновамі, можаце прапанаваць свой спосаб разуменьня тэкстаў Вашых аўтараў — нават пажадана, каб Вы гэта зрабілі, маеце права (і магчымасьць) паказаць маю няздольнасьць спасьцігнуць глыбіню думак Вашых аўтараў, але Вы ня маеце аніякай падставы, каб сугераваць, што мая крытычная рэцэнзія — гэта выключна прадукт маёй злой волі. Тэкст майго агляду быў папярэджаны сумленным аналізам і шчырай спробай зразумець фрагмэнтаўскіх аўтараў. І я маю поўнае права выступіць пасьля гэтага з уласным меркаваньнем пра «Фрагмэнты», гэтаксама як Вы маеце права выступіць са сваім, альтэрнатыўным меркаваньнем.

У выказваньнях Бабкова ёсьць вось такі цікавы момант:

Самае незразумелае для мяне: Пётра мог бы зьвярнуцца да мяне асабіста — і задаць пытаньні пра тыя альбо іншыя рэчы — прасьвятліць канцэптуальную задуму³.

З падобнай прэтэнзіяй выступае і Мікола Кацук, рэагуючы на мой крытычны тэкст «Наколькі навуковы сацыялягічны праект Дуркгайма-Кацука?». Зусім не разумею такога закіду. Гэты закід тут так моцна сфармуляваны, быццам зварот да аўтара ці рэдактара перад аглядам пісаных ці выдаваных імі тэкстаў ёсьць вярхоўнай мэтадалягічнай нормай. Але ў навуковым сьвеце няма такой нормы. «Ніхто не судзьдзя ў сваёй справе», таму патрабаваньне пытацца ў рэдактара: «а ці можна крытыкаваць ваш часопіс?» выглядае недарэчнасьцю.

ШТО СУПОЛЬНАГА ПАМІЖ РУДКОЎСКІМ І ПОПЭРАМ, ПАМІЖ БАБКОВЫМ І ГАЙДЭГЕРАМ?

Бабкоў:

Калі можна акрэсьліць фрагмэнтаўскае кола — гэта людзі, якія прачыталі Ніцшэву крытыку метафізыкі, і якія знаходзяцца ў рэчышчы кантынэнтальнай традыцыі (а ня толькі фэнамэналёгіі/гермэнэўтыкі).

А што зь сябе ўяўляе Рудкоўскі?

Бабкоў:

Пётра знаходзіцца ў іншай традыцыі. Я ведаю і разумею яе вартасьці для каталіцкага тэоляга. Гэта традыцыя, у якой роля філязофіі моцна абсечаная — і ў гэтым сэнсе філязофія ў разуменьні Рудкоўскага — спрашчаючы — усяго толькі уменьне працаваць з паняткамі — аргумэнтуючы свае тэзы⁴.

А што ўяўляе зь сябе традыцыя, да якой я належу?

Бабкоў: «У Лёндане ў звышпрэстыжнай LSE [London School of Economics and Political Science. — Рэд.], дзе я стажыраваўся, мне вельмі пранікнёна паведамілі, што Гайдэгер — гэта «сьмецьце». А Рудкоўскі — з той традыцыі. Ён — англа-саксонец, аналітык». Апрача таго, рэдактар «Фрагмэнтаў» цьвёрда перакананы, што я ўсяго толькі «аматар філязофіі». У якім сэнсе «аматар»? «А аматар філязофіі ў сэнсе — ён манах, прапаведнік, дамініканец. Г. зн. вернік, чалавек, які ведае адказы»⁵.

Са сказанага вышэй вынікае, што:

1) дастаткова ведаць, што дадзены чалавек — манах, прапаведнік, дамініканец, каб зрабіць выснову, што ён — толькі аматар філязофіі. Інакш кажучы, быцьцё манахам-прапаведнікам-дамініканцам робіць немагчымым быцьцё сапраўдным, то бок прафэсійным філёзафам. Гэтая тэза падмацавана дадатковай тэзай, што «вернік — гэта той, хто ведае адказы»;

2) я належу да той філязафічнай традыцыі, прадстаўнікі якой называюць Гайдэгера «сьмецьцем». Гэтая традыцыя — англа-саксонская, то бок аналітычная;

3) аналітычная (англа-саксонская) філязофія ёсьць натуральным хаўрусьнікам каталіцкай тэалёгіі (гэткім чынам інтэрпрэтую заяву Бабкова: «Я ведаю і разумею яе [аналітычнай філязофіі] вартасьць для каталіцкага тэоляга»). Адначасова роля філязофіі ў гэтай традыцыі «моцна абсечаная».

Што ж, давайце па парадку.

1. Бабкоў, замест таго, каб дыскутаваць са мной па сутнасьці, скарыстаў так званы argumentum ad personam: Рудкоўскі — гэта манах-прапаведнік-дамініканец, і што б ён ні сказаў, што б ні напісаў ці скамэнтаваў, галоўным інтэрпрэтантам для Бабкова будзе паняцьце «манах»: гэта манах сказаў, гэта манах напісаў, гэта камэнтар манаха. А манах ва ўспрыманьні Бабкова — гэта ex definitione «вернік, чалавек, які ведае адказы».

Голым вокам відаць, што «манах-прапаведнік-дамініканец-вернік» у рэпліках Бабкова мае выразна адмоўную канатацыю. Бабкоў, напэўна, ведае пра тое, што сярод часткі беларускай інтэлігенцыі пануюць антыклерыкальныя і антыцаркоўныя настроі. І калі не стае яму рэальных аргумэнтаў, ён вырашае выкарыстаць гэтыя настроі, каб per fas et nefas прынізіць (альбо і элімінаваць) апанэнта. Такую стратэгію элімінацыі Бабкоў, хутчэй за ўсё, падгледзеў у таварыша Леніна, бо той, хочучы элімінаваць свайго ідэйнага або палітычнага праціўніка, праводзіў прыкладна такі ланцужок разумаваньня: дадзеная філязофія — прыклад ідэалісцкага мысьленьня. А ідэалізм — гэта ідэалягічны інструмэнт буржуазіі, а буржуазная ідэалёгія — гэта ня што іншае, як папоўства, а папоўства вядзе нас у прорву цемрашальства і забабонаў.

Што ж, калі мая прыналежнасьць да ордэну прапаведнікаў мае аж такое вялікае значэньне для Бабкова, дык давайце коратка прэзэнтую ордэнскую рэчаіснасьць. Перадусім зазначу, што дамініканцы — калі да справы падыходзіць строга — гэта не манахі. Дамініканцы, як і францысканцы, зьявіліся ў ХІІІ ст. як ордэны, якія ў пэўным сэнсе былі антытэзай манаскага жыцьця. Бо ідэалам манаства была максымальная аддаленасьць (адарванасьць) ад гэтага сьвету, і то аддаленасьць у літаральным (фізычным) сэнсе слова. Нікому нават да галавы не магло прыйсьці, што манахі могуць жыць у цэнтры вялікіх гарадоў, выкладаць ва ўнівэрсытэтах і весьці мабільны стыль жыцьця. Дамініканства і францысканства — гэта былі новыя рэлігійныя рухі, якія ня ўпісваліся ў сьцісла манаскія традыцыі. Манаскасьць заставалася для гэтых рухаў крыніцай натхненьня, але яна не была іхнім стылем жыцьця.

Прадстаўнікі дамініканскага ордэну зрабілі досыць вялікі ўнёсак у станаўленьне эўрапейскае філязофіі. Кожны адукаваны чалавек ведае імёны Альбэрта Вялікага і Тамаша Аквінскага, дзякуючы якім у эўрапейскіх унівэрсытэтах зьявіўся Арыстотэль і пачаўся канструктыўны дыялёг з арабскімі філёзафамі. Кожнаму таксама вядомыя трагічныя постаці неартадаксальных дамініканцаў, як, напрыклад, Джардана Бруна ці Тамаза Кампанэлы. Бабкоў прэзэнтуе сябе як знаўцу і прыхільніка Гайдэгера, але цікава, ці ведае ён, што адной з крыніцаў натхненьня для Гайдэгера была філязофія Майстра Экхарта, дамініканца! У сувязі з усім гэтым не магу зразумець чалавека, які лічыць прыналежнасьць да дамініканскага ордэну мінусам для філёзафа.

Што тут яшчэ можна сказаць пра жыцьцё ў дамініканскім ордэне? Ордэн адпачатна меў дэмакратычную структуру (знаўцы кажуць, што аўтары Канстытуцыі ЗША інсьпіраваліся дамініканскімі канстытуцыямі). Дамініканская дэмакратыя праяўляецца ня толькі ў існаваньні адпаведных выбарных працэдураў, але таксама ў амаль штодзённых дыскусіях і дэбатах. Дыскутуюцца розныя рэчы — пачынаючы ад таго, як арганізаваць душпастырскую дзейнасьць, і заканчваючы пытаньнямі наконт актуальнасьці тамізму, спэцыфікі постмадэрнізму альбо маральных аспэктаў амэрыканскай палітыкі адносна Кубы. Дамініканцы прэзэнтуюць вельмі дыфэрэнцыяваную і плюралістычную супольнасьць. Сярод нас ёсьць і цьвёрдыя тамісты, і зацятыя постмадэрністы, ёсьць прыхільнікі Гайдэгера і аматары Левінаса... І нам усім — вельмі розным — трэба было жыць пад адным дахам, размаўляць паміж сабой і лічыцца зь існай разнастайнасьцю. Паміж мной і гайдэгераўцамі бывала шмат спрэчак, але я ніколі не назваў Гайдэгера «сьмецьцем», а зноў жа ніхто з гайдэгераўцаў не назваў мяне «хлопчыкам-ідыётам».

Бабкоў, кінуўшы гэтыя тры словы — «манах», «прапаведнік», «дамініканец», — хутчэй за ўсё, кінуў іх цалкам бяздумна, ня ведаючы, што насамрэч хаваецца за гэтымі словамі. Я — дамініканец? Што ж, у дамініканскім ордэне я выхоўваўся ў атмасфэры плюралізму і ўзаемапавагі, у сытуацыі, калі трэба крытычна ставіцца як да сваіх, так і да чужых поглядаў, рэлятывізаваць уласныя погляды і пераправяраць іх. Дык няўжо такі стыль жыцьця адмоўна ўплывае на тоеснасьць філёзафа? Я думаю, што некаторым беларускім філёзафам ня шкодзіла б прайсьці дамініканскую фармацыю, каб яны навучыліся без гістэрыкі рэагаваць на крытыку і набылі здольнасьць культурна размаўляць з ідэйнымі апанэнтамі. Я — прапаведнік? Што ж, фундамэнтальнай умовай быцьця прапаведнікам ёсьць паслухмянасьць унутранаму голасу, бескампраміснае жаданьне гаварыць тое, што дыктуе сумленьне. Дык гэтая рыса адмоўна ці ўсё ж станоўча ўплывае на станаўленьне філёзафа? Я — вернік? Веру ў Бога? Так, глыбока веру. Але калі Бабкоў лічыць, што верыць у Бога азначае мець гатовыя адказы на ўсе пытаньні, то гэта значыць, што ён зусім ня ведае, што такое вера ў Бога. Сапраўдная вера ў Бога — гэта стан пэрманэнтнага напружаньня, неспакойнага пошуку, вера ў Бога генэруе больш пытаньняў, чым дае адказаў.

Калі я ўсё роўна не пераканаў Бабкова ў тым, што быцьцё дамініканцам не замінае быць філёзафам, то пастаўлю яму яшчэ такое пытаньне: калі часовая прыналежнасьць Гайдэгера да таталітарнай арганізацыі (якой была нацыянал-сацыялістычная партыя Гітлера) не перашкаджае Бабкову лічыць яго прафэсійным філёзафам, дык чаму мая прыналежнасьць да дэмакратычнага дамініканскага ордэну ўспрымаецца як перашкода ў станаўленьні прафэсійнага філёзафа?

2. Бабкоў залічвае мяне да аналітычнай (англа-саксонскай) філязафічнай традыцыі. Адразу ж варта зацеміць, што Попэр, у якім я спэцыялізуюся, быў дэклярацыйным ворагам аналітычнай філязофіі (хоць у рэальнасьці месьціўся досыць блізка гэтае традыцыі). Ну, але калі ўжо так хочацца мяне прэзэнтаваць як «аналітыка», дык хай так і будзе, толькі давайце тут жа адзначым, што гэтая традыцыя ўжо цягам амаль цэлага стагодзьдзя эвалюцыянуе і явіцца цяпер хутчэй як сямейства розных філязофіяў, чым як нейкая адна гамагенная філязофія. Калі Бабкоў ня ведаў пра гэта, дык няхай цяпер ласкава прыме гэта да ведама. А калі ведаў, дык хачу спытацца, на якой падставе ён залічыў мяне да тых аналітыкаў, якія схільныя называць Гайдэгера «сьмецьцем»? Прабачце, але я ня маю нічога супольнага з тым некультурным аналітыкам з LSE, які так брутальна патрактаваў філязафічныя сымпатыі спадара Бабкова.

Каб трохі пабурыць страшэнна простую характарыстыку Бабкова — «Рудкоўскі (...) — англа-саксонец, аналітык», — тое-сёе скажу пра сваю філязафічную вандроўку цягам адзінаццаці гадоў майго быцьця студэнтам (1995—200⁶). Мае філязафічныя сымпатыі былі (і застаюцца) рознымі. Я ніколі ня быў вызнаўцам нейкага аднаго кірунку. Напрыклад, падчас вучобы ў Вышэйшай духоўнай сэмінарыі ў Горадні я схіляўся да тамізму, але пры гэтым з захапленьнем чытаў Таяра дэ Шардэна, чыя філязофія была дыямэтральна іншай, чым Тамаша Аквінскага. У першыя гады навучаньня ў Філязафічна-багаслоўскім калегіюме дамініканцаў я надалей штудыяваў працы Тамаша і тамістаў, але бывала, што на некалькі тыдняў пагружаўся ў вывучэньне ідэяў Макса Шэлера, Карла Юнга, Эрыха Фрома. Пазьней заняўся Попэрам, але паралельна актыўна цікавіўся Гайдэгерам, Ніцшэ, Сартрам, постмадэрністамі. Ані ў Калегіюме, ані тым больш у Ягелонскім унівэрсытэце не было якой-кольвек філязафічнай артадоксіі. Была атмасфэра плюралізму і адкрытасьці. Напрыклад, у Калегіюме віцэ-рэктар ініцыяваў «гайдэгераўскія сустрэчы» — выкладчыкі і студэнты (у тым ліку і я) зьбіраліся раз ці два разы на тыдзень і чыталі працы Гайдэгера, камэнтуючы і дыскутуючы іх. Той самы віцэ-рэктар, хоць сам гайдэгерыстам ня быў, прымушаў нас, студэнтаў, чытаць цяжкія працы Гайдэгера і пра Гайдэгера, па якіх трэба было здаваць адмысловы залік. Цягам двух сэмэстраў у дамініканскім Калегіюме выкладаў прафэсар Цэзары Вадзінскі, вельмі арыгінальны і цікавы інтэрпрэтатар Ніцшэ і Гайдэгера.

Ну і калі Бабкоў бачыць ува мне выключна прадстаўніка іншай традыцыі, калі лічыць, што я зусім не разьбіраюся ў той традыцыі, якую ён з «Фрагмэнтамі» прэзэнтуе, і калі ён толькі гэтым тлумачыць факт майго крытычнага стаўленьня да ягонага часопісу, то, думаю, памыляецца. Адважуся дапусьціць, што я разьбіраюся ў Гайдэгеру і Ніцшэ трохі болей, чым Бабкоў у Попэру ці аналітычнай філязофіі.

3. Але найбольш мяне заінтрыгавала вось гэтая заява: «Я ведаю і разумею яе [аналітычнай філязофіі] вартасьць для каталіцкага тэоляга». Няўжо Бабкоў займаўся дасьледаваньнем сувязяў паміж каталіцкай тэалёгіяй і аналітычнай філязофіяй? А калі так, то на базе якіх матэрыялаў?

Бабкоў, магчыма, пераблытаў аналітычную філязофію з тамізмам, які сапраўды доўгі час лічыўся «каталіцкай» філязофіяй. Я вось займаюся каталіцкай тэалёгіяй блізу 12 гадоў, а з аналітычнай філязофіяй знаёмы добрых пяць і што магу на базе свайго вопыту сказаць пра сувязь аднаго з другім? Перадусім гэта драматычная сувязь. Найбольш вядомы ў Польшчы антыклерыкальны інтэлектуальны часопіс «Bez dogmatu» ствараецца акурат аналітычнымі філёзафамі! Ня дзіва, што ў асяродзьдзі каталіцкіх тэолягаў аналітычная філязофія ўспрымаецца амаль як афіцыйная ідэалёгія агностыкаў і атэістаў. На Захадзе сытуацыя ня дужа адрозьніваецца. Я ведаю толькі адзін багаслоўскі часопіс — «Theological Studies», выдаваны амэрыканскімі езуітамі, — які больш-менш сябруе з аналітычнай філязофіяй. А наконт Попэра... спытайцеся ў Алеся Белага, што ён думае пра яго вартасьць для каталіцызму.

Бабкоў пасунуўся да межаў абсурду, заяўляючы пра нейкую адмысловую повязь паміж аналітычнай філязофіяй і каталіцкай тэалёгіяй. У ХХ ст. адзін з найвялікшых каталіцкіх тэолягаў, Карл Ранэр, стварыў новую, сучасную багаслоўскую сыстэму. І як вы думаеце, на грунце якой філязофіі ён гэта зрабіў? Не на грунце Попэра і не на грунце аналітычнай філязофіі, а на грунце... Гайдэгера!

Так, я — вернік, чалавек, які верыць у Бога, але мая вера — гэта плён дзеяньня ўва мне дынамічнай Божай ласкі, якая дадзена мне праз хрышчэньне і якая разьвіваецца дзякуючы малітве і ўчынкам любові. І мне як верніку не патрэбны ані Попэр, ані Гайдэгер, каб абгрунтоўваць сваю веру. Праўдзівая вера грунтуецца на больш моцных, чым філязафічныя, падмурках. І, стоячы на гэтых падставах, я магу быць цалкам свабодны ў выбары той ці іншай філязофіі.

Крытычны рацыяналізм і аналітычная філязофія мне патрэбныя ня як верніку, а як філёзафу. Гэтыя кірункі уяўляюць для мяне самастойную вартасьць. У чым гэтая вартасьць? На грунце аналітычнай філязофіі выпрацаваны даволі якасны інструмэнтар, пры дапамозе якога можна стасаваць працэдуры клярыфікацыі (праясьненьня) уласных ці чужых тэзаў. А дзякуючы клярыфікацыі мы можам больш пасьпяхова рэалізаваць пастулят інтэрсуб’ектыўнасьці ў філязофіі. Ня ведаю, як Бабкоў, але я зьвязваю надзеі на павышэньне якасьці філязофіі менавіта з рэалізацыяй гэтага пастуляту.

Бабкоў наракае, што роля філязофіі ў аналітычнай традыцыі «моцна абсечаная». І тут чарговы парадокс: дакладна такі ж закід на адрас аналітычных філёзафаў я сотні разоў чуў з вуснаў каталіцкіх тэолягаў! У асяродзьдзі тэолягаў я належу да той меншасьці, якая набралася сьмеласьці выйсьці насустрач аналітычнай філязофіі. Лічу, што дыялёг з гэтай філязофіяй мае большую вартасьць, чым вечныя нараканьні, што там нешта «абсечана» і «абмежавана». Дык чаму — пытаюся — і філёзафам з «кантынэнтальнай» традыцыі не зрабіць гэтаксама?

Што ж, гэта праўда, што ў выніку стасаваньня працэдур клярыфікацыі аналітыкі схільныя элімінаваць цьмяныя катэгорыі і няясныя тэзы. І нічога дзіўнага, што гайдэгерысты пачынаюць нэрвавацца, калі аналітык, прыкладам, бярэцца праясьняць сэнс гайдэгераўскай катэгорыі «Nichts»; нічога таксама дзіўнага, што тэолягі касавурацца, калі той самы аналітык паддае сваёй экспэртызе, напрыклад, доказы аб існаваньні Бога. Але хачу пры гэтым заўважыць, што аналітычныя філёзафы ў сваёй большасьці далёкія ад таго, каб яснасьць рабіць крытэрам сэнсу. Гэта толькі заўзятыя радыкалы (каторых меншасьць) могуць заявіць, што «Гайдэгер — гэта сьмецьце». Бальшыня аналітыкаў (і я належу да такіх) прызнае, што ня ўсё можна выказаць на аналітычнай мове. Мы толькі пастулюем імкненьне да таго, каб надаваць сваім тэзам «крытыкавальную» форму: фармуляваць іх як мага больш ясна і адназначна.

Аналітыкі пераважна больш уважлівыя і талерантныя да сваіх апанэнтаў, чым наадварот. Калі зьвярнуцца да гісторыі, дык варта заўважыць, што менавіта аналітык-нэапазытывіст Карнап штудыяваў і аналізаваў Гайдэгера, але не наадварот. Гайдэгер папросту пагарджаў Карнапам. Нешта падобнае й сёньня. Бабкоў піша:

Не хачу ругацца пра Попера, якога затукалі ў кожную дзюрку, — але пра рэальнае сацыяльнае мысьленьне ён ведаў вельмі мала. Такі напіхаў ідэалёгіі столькі што мяне напрыклад проста ванітуе⁶.

Цікава, што тут трэба разумець пад словам «рэальнае»? — правільнае? праўдзівае? Водле якога тады крытэру трэба адрозьніваць «рэальнае» сацыяльнае мысьленьне ад «не-рэальнага»? Прыведзенае тут выказваньне Бабкова, думаю, і ёсьць прыкладам «абсяканьня філязофіі», прычым брутальнага і грубаскурага спосабу абсяканьня...

АМБІТНЫ ПАЧАТКОВЕЦ, ЯКІ ПАТРЫВОЖЫЎ САМАЎПЭЎНЕНЫХ ПРАФЭСІЯНАЛАЎ

Гэта Вы якраз «амбітны пачатковец». Чалавек які толькі-толькі абараніў магістрат па філязофіі. І па вельмі дзіўнай тэме — Попер як метадоляг сацыяльных навук⁷.

Тэма маёй дысэртацыі — «Мэтадалёгія сацыяльных навук на грунце крытычнага рацыяналізму Карла Попэра». Тое, ці яна «дзіўная», ня Вам, спадару Бабкоў, судзіць.

Падчас дыскусіі з ананімным аўтарам, які выказаў меркаваньне, што «кракаўская адукацыя лепей за БДУ, а нават за ФЭФаўскі пост-град», Бабкоў рэплікаваў: «У філязофіі лічыцца толькі мысьленьне, а не колер дыплёму». Гэта ён пісаў 6 лістапада, а вось 3 сьнежня пачаў пісаць па-іншаму: Рудкоўскі — пачатковец, бо толькі-толькі абараніў магістарскую па філязофіі. З тога лістападаўскага выказваньня вынікае, што дыплём ня мае асаблівага значэньня для філёзафа, значэньне мае толькі мысьленьне. А тут выяўляецца, што ўсё ж такі важна, калі быў атрыманы дыплём. Як хутка зьмяняецца аргумэнтацыя! Ну так, даведаўшыся з майго ЖЖ, што я толькі-толькі абараніў дысэртацыю, Бабкоў не прамінуў адпаведным чынам гэты факт інтэрпрэтаваць, забыўшыся, што такая інтэрпрэтацыя не зусім кагерэнтная зь ягоным уласным папярэдне сфармуляваным поглядам.

Але калі Бабкоў думае, што, называючы «амбітным пачаткоўцам», надта мяне абразіў, то мушу яго расчараваць: мне насамрэч падабаецца гэтае акрэсьленьне. Яно цалкам адпавядае майму самаўспрыманьню. Я далёкі ад таго, каб лічыць сябе якімсьці аўтарытэтам у філязофіі, і гэта, здаецца, адрозьнівае мяне ад Бабкова, які ставіць знак роўнасьці паміж выдаваным ім часопісам і беларускім мысьленьнем.

Вось што яшчэ піша рэдактар «Фрагмэнтаў»:

Прафесыйныя рэпутацыі паўстаюць у выніку работы ў прафесыйнай супольнасьці. Альбо ў універсітэцкіх аўдыторыях. І пакуль яшчэ ніхто апрача Вас не ставіў пад сумнеў «прафесыяналізм».

Па-першае, гэта ізноў нейк не сумяшчаецца з выказанай ім раней тэзай, што ў філязофіі лічыцца толькі мысьленьне. Па-другое, я б ня быў так упэўнены, што «ніхто ня ставіў пад сумнеў». Пасьля напісаньня рабочай вэрсіі агляду «Фрагмэнтаў» я пытаўся ў некаторых філёзафаў (якія не належаць ані да асяродзьдзя «ARCHE» і «НН», ані да філёзафаў-аналітыкаў), што яны думаюць пра фрагмэнтаўскую публіцыстыку. Мне хацелася перадусім праверыць, ці маё ўспрыманьне гэтай публіцыстыкі не занадта суб’ектыўнае. Ну, і я пачуў нешта накшталт: «Павярхоўная эсэістыка». Так што ня думаю, што я адасоблены ў сваім меркаваньні пра «Фрагмэнты».

Але я не хачу ставіць пад сумнеў Вашага, спадару Бабкоў, «прафэсіяналізму». Я толькі хачу заявіць, што Вы як філёзаф-прафэсіянал даяце дрэнны прыклад мне, філёзафу-пачаткоўцу, апэруючы агрэсіўна-гістэрычнай мовай і мэтадычна абражаючы сваіх апанэнтаў.

Цяпер яшчэ пару слоў наконт таго, чаго я «не зразумеў», а што «павінен быў зразумець».

Аналізуючы Санько, Пётра так і не зразумеў што той крытыкуе постмадэрнізм як апрычоную сэміялягічную парадыгму — з мэтай «вяртаньня да Плятона». У выніку Санько з цьвёрдага традыцыяналіста пераўтвораны ў апалягета Жака Дэрыда, які да таго ж «ня ўнёс анічога новага». Убіцца!

Скажыце, дзе ў маім тэксьце гаворыцца, што Санько — апалягет Дэрыды? Бабкоў тут сапраўды нешта прыдумаў. Пазыцыя Санька мною акрэсьлена як «рэакцыя на рэакцыю на крызіс культуры Знаку». Накрэсьленая Саньком лінія рэакцыі на крызіс культуры Знаку праходзіць праз Дэрыду, Дэлёза, Ліятара і інш. Тое, што Санько імкнуўся «пераступіць» (альбо нават «патаптаць») гэтую лінію, я заўважыў, менавіта таму і ахарактарызаваў яго разважаньні як «рэакцыя на рэакцыю...». Так, гэта была рэакцыя на «апрычоную сэміялягічную парадыгму», згаджаюся. Але я не абавязаны ўжываць менавіта тыя словазлучэньні, якія ўжывае Бабкоў у сваёй інтэрпрэтацыі Санька. Ну, а аб тым, што за «блявоцінай чорта» і энэргічным усклікам «Off grammatology!» хаваецца крэда «цьвёрдага традыцыяналіста», я, прабачце, не здагадаўся, але прызнайце, што шыфр тут сапраўды занадта складаны. Тут хіба і сам Гайдэгер не разабраўся б, пра якога чорта гаворка ідзе.

* * *

Цяжка бывае зразумець мову апанэнта, але ўсё роўна трэба імкнуцца да зразуменьня. Таму я зрабіў сабе нават маленькі слоўнічак найчасьцей ужываных Бабковым слоў і словазлучэньняў і дапасаваў да іх адпаведныя значэньні. Так што, заканчваючы свой водгук, хачу прэзэнтаваць гэты слоўнічак:

Інтэлектуальны апанэнт на мове Бабкова будзе — хлопчык-ідыёт;

Не падзяляць меркаваньня (чыйго-н.) — ванітаваць (ад каго-н.);

Крытыцызм з боку іншых — шматгадовая помста;

Уступ у вольным стылі — папса...

Чаму ў Бабкова фармуецца нейкая свая, прыватная, нядобразычлівая і пачварная мова? Ёсьць такая прыказка: калі розум сьпіць, нараджаюцца пачвары. Мабыць, так яно ёсьць і ў выпадку Бабкова: сьпіць розум.