Я і цяпер выразна адчуваю пах таго летняга вечара — хутчэй пахаводар. Водар ад’езду, няпэўнага чаканьня і стоеных надзеяў. На Флорэнц¹ мяне, дзякуй богу, праводзіў брат. Перад тым ён вырабіў мне картку зь цьвёрдай паперы, на якой было напісана «I’m sick — pancreas!», і яна ўвесь час ляжала ў мяне ў пашпарце, бо гэта было акурат пасьля майго першага — досыць прыстойнага — каляпсу.

Дарогай брат даваў мне каштоўныя парады ды яшчэ падараваў нейкае студэнцкае пасьведчаньне, каб мяне маглі пасяліць у гостэл. Ён пераконваў мяне, што калі я думаю, быццам гэтай парой знайду, скажам, у Вэнэцыі жытло, то я вар’ят. Але я не прымаў гэта ўсур’ёз, бо ўсё роўна нават не прадчуваў, што, уласна кажучы, будзе са мной адбывацца… А першай мэтай майго падарожжа быў Мілян (на жаль).

Мы знайшлі аўтобус, можна сказаць, бадай шыкоўны, з нэўтральным, прыемным пахам. Ужо была амаль цемра, цемра з памаранчавымі абрысамі заходу сонца. Перад аўтобусам яшчэ паліў нейкі хлопец з прыгожай дзяўчынай. Брат таго хлопца ведаў. Мы разгаварыліся, высьветлілася, што ён таксама праводзіць сваю дзяўчыну ў дарогу. Маё напружанае сэрца прыняло гэтую навіну са шчасьліваю ўдзячнасьцю, палёгкай і цікаўнаю радасьцю. Гэта таму, што калі я перад гэтым пагрузіў свой багаж і знайшоў месца, на якім павінен быў правесьці ўсю ноч, дык з жахам даведаўся, што маёй суседкай мусіла быць сухарлявая, нібы з дрэннага дрэва вычасаная асоба гадоў трыццаці з пагаслымі вачыма і ў элегантным касьцюме пялегаванай кабінэтнай работніцы, якую ахутвала містычнае зялёнае зарыва вакзальных агнёў і неазначальнае воблака самаўпэўненае парфумы, што выклікала вусьцішныя ўяўленьні. Я ведаў, што гэтая жанчына ўсю ноч (хай і ненаўмысна) разразала б мой і без таго спляжаны мозг на тонкія скрылі, якія б адлупляліся адзін ад аднаго, як старыя шпалеры на сьцяне… Гэтага я б ня вытрымаў. Я зьяжджаў, каб нарэшце знайсьці мір і спакой і хаця б намінку на статыку ў гэтай балеснай руіне, якую я вёз з сабой — у сабе. І ўжо адзін пачатак павінен быў выглядаць як падступныя кпіны з майго імкненьня? Не, толькі ня гэта! Пасьля кароткага дамаўленьня з той дзяўчынай і яе хлопцам я без праблемаў арганізаваў ёй абмен месцаў, і так, услаўляючы лёс, апынуўся побач са сваёй новай сяброўкай, прыгожай, разумнай і нязмушана маўклівай. Здавалася, што ўсё ў парадку. Яна была вельмі прывабнай і пахла рыхтык так, як павінна пахнуць прывабная і разумная студэнтка (я ўжо забыўся, чаго), якая едзе працаваць у Вэрону бэбі‑сытэркай. А я сам здаваўся сабе галянтным мужным абаронцам, таемна‑інтрыгоўным і самотным у сваёй мэце падарожжа бяз мэты. Ну канечне, я прызнаўся ёй, што хацеў бы дасягнуць берагоў Корсыкі, але не выключаў мажлівасьці таго, што ўрэшце апынуся дзе‑небудзь у зусім іншым месцы. Час і грошы ў мяне былі і: «Эўропа ўсё‑ткі вялікая, праўда? Табе зручна сядзець?»

Мы разьвіталіся са сваімі праваднікамі. Я з братам — мужна і цьвёрда, як браты, а дзяўчына з хлопцам — пяшчотна і весела, так, як гэта бывае ў закаханых… і я ня мог на гэта глядзець, боль ахінуў цёмным плашчом усяго Карла Залатара, і на мяне звалілася слабасьць і ціхая малітва: хутчэй бы мне ўжо зьехаць з гэтага няшчаснага гораду. Я падняў галаву, строс зь сябе халодны плашч, сьцяў сківіцы, нецярпліва ўдарыў капытом па брукаванцы — і ўжо сядзеў у аўтобусе. Пакрысе ўсё (памылкова) пачало аддаляцца. Я разьняволіўся і зь нязвыклым адчуваньнем, што маю крылы, ды з тонкай дрыготкай струной усярэдзіне пачаў цікавіцца тым, што мяне ў гэтым Сьвеце зноўку чакае…

Дарогу я ня надта памятаю. Па сутнасьці, гэта была спачатку крыху трывожная і прагная, пазьней хутчэй утомная, а пакуль зусім разьвіднела, ужо сапраўды вартая асуджэньня гульня сьвятла. У аўтобусе было відэа, і прыкладна праз гадзіну язды на пасажыраў кінулася нейкая палінялая камэдыя, якую зьмяніла наступная, але я ўжо забараніў сабе яе ўспрымаць. Цудоўнай была прысутнасьць гэтай дзяўчыны, мы трохі гутарылі і, мне здаецца, нават пакаштавалі адно ў аднаго ссабойкі. Час ад часу хтосьці з нас ціха вяў. Калі мы пераадольвалі Альпы, нас азараў месяц з адлегласьці выцягнутай рукі. Адзін час, калі спала яна, я паварочваў галаву, як птушка: сьпярша захапляўся срэбранымі волатамі з правага боку, пасьля з замілаваньнем назіраў за шляхотным профілем дзяўчыны… тым ня менш, ува мне ўсё яшчэ гучаў адзін пасаж, працяглае, узьнёсла‑пахмурнае адажыё, і я трымцеў у абдымках болю і немачы. А. увесь час каралявала ў маім сэрцы, пасечаным бязьлітасным іклом маёй уласнай паразы, і я лічыў кілямэтры ў безразважным імкненьні ўцячы ад гэтага несупыннага самакатаваньня. Я ведаў, што гэта неразумна: я вёз з сабою сябе. Але я спадзяваўся, што гэтае падарожжа, гэтая зьмена, у якую я маладушна верыў, дапаможа мне ачысьціць душу ад бруду і каламуці, якую я сам узьняў.

А аўтобус быў, на шчасьце, няўмольны. Я рухаўся. Аднекуль кудысьці. І гэта не былі ўцёкі. Гэта была вандроўка з пэўнаю місіяй.

Час ад часу мы дзе‑небудзь спыняліся. Паленьне, туалеты і г. д. Карціны, ачмураныя паўсном. Можа, акрамя адной — перад аўстрыйска‑італьянскай мяжой паблізу Інсбруку. Ужо было сьветла. Недалёка ад аўтастрады, дзе мы пілі каву з плястыкавых кубачкаў, у халодным паветры прачыналіся каменныя Альпы з закрытымі ратамі. Спадарожніца, якая выходзіць зь дзьвярэй аўтобуса з п’янавата‑вабнымі жэстамі стомы — прыгожая акторка пасьля доўгага пасьпяховага спэктаклю. Я глыбока ўдыхаў дым цыгарэты і адчуваў, што завеса падымаецца. Падарожжа рабілася падарожжам.

Пераход мяжы быў нецікавы. І я пачаў пагружацца ў Італію. Альпы зьніклі, і ва ўзыходзе сонца ўсё было жаўцейшым і нібыта пасыпаным цагляным пылам. Нэрана, Бальцана, Трэнта… У Вэроне мая спадарожніца выйшла. Мы шчыра пажадалі адно аднаму посьпехаў, і той цудоўнай начной суразмоўніцы раптам ня стала. Здаецца, я яе з той пары ня бачыў, але час ад часу атрымліваю ад яе паштоўкі з розных краінаў. Гэткае прывітаньне.

Аўтобус рушыў. А я скалануўся.

Чэрава аўтобуса, абабітае гэтым брудным цагляным сьвятлом (ніякага лязовага зьзяньня ранку), нагрэтыя рэшткі вады ў плястыкавай бутэльцы, у роце — як пасьля бітвы ля Іпру, аднастайны краявід і адчуваньне пылу.

Брэшыя, Бэргама… Нічога з гэтых гарадоў я ня ўбачыў, бо жаўтлявая калымага, у якой я раптам апынуўся, старанна іх аб’яжджала сьсінелай аўтастрадай. Я ўвесь здранцьвеў і зьлёгку маркоціўся.

І яшчэ адно: мяне пачаў непакоіць павольны паўзучы страх. Амаль неазначальны, падступны… Па сутнасьці, я быў скораны. Я патанаў у марнасьці сваіх дзеяньняў і здаваўся сабе самым непатрэбным стварэньнем на сьвеце. Я спрабаваў успомніць якую‑небудзь мэлёдыю. Нічога. Толькі тупое сапеньне майго прыдуркаватага карабля.

Так. Я перанёс цяжкую хваробу, быў стомлены і бесьперапынку непакоіўся праз сваё, хай і пяшчотнае, але разьбітае пачуцьцё да А., якая ўсё аддалялася. Але гэта было далёка ня ўсё, што дзіўным чынам са мной адбывалася ў рытмічных няўмольных хвалях. Гэта быў невытлумачальны глыбокі страх, які з рэдкімі выключэньнямі пэрыядычна нападаў на мяне амаль усю дарогу. Так, я і да гэтага шмат падарожнічаў, але ці зь сябрамі, ці зь якой‑небудзь сваёю ранейшаю пасіяй. З амаль канкрэтнымі мэтамі, здаровы і палкі. Цяпер я здаваўся сабе зламанаю постацьцю, якая страчваецца ў тумане й паўценях, у сьвеце цішыні і сумненьняў. Добра, гэта ўсё яшчэ можна было б растлумачыць, я быў у незнаёмай краіне ў настроі… У якім настроі апынаецца чалавек, які зьнішчыў каханьне? Але я хачу гаварыць пра гэты глыбінны страх. Ён зьяўляўся амаль усюды. У Міляне, у Генуі, у Санта‑Маргарыце… Подла і безь нічога ніякага. Я ведаю, што ён быў у мяне за сьпінаю безупынна, але часам спрабаваў падставіць мне падножку. Ён быў абсалютна іррацыянальны, гэта быў блізкі сваяк Панікі і Д’ябла. Калі я пазьней думаў пра яго, мне прыйшло да галавы, што гэта страх, выведзены нібыта незнарок пачварным камунізмам, які да таго часу панаваў у маёй краіне. У краіне, дзе я нарадзіўся, рос і жыў. Сьлізкая мяшанка мітусьлівай няўпэўненасьці, празьмерная сарамлівасьць у размове з афіцыянтамі, паліцыянтамі, чыноўнікамі, прадаўцамі, адміністратарамі гатэляў, зь людзьмі наагул. Вычварэнскае жаданьне ўвесь час пытацца, ці дазволена тое ці гэтае… Нядобрае адчуваньне, што я не адзін, і смуродны подых правіны, што я раблю штосьці неналежнае… Бясконцая асалода ад свабоды, якая тут была цалкам натуральнай, парадаксальна засыпала мяне аскепкамі параноі і спыняла ў тое імгненьне, калі я быў гатовы вось‑вось разьбегчыся, разьляцецца, растанчыцца… Сраныя камуністы! — крычала нешта ўва мне, — сраная галеча ды нэндза, ідыёцкае века, прыгажосьць, запэцканая семем Д’яблавым, адзеньне з зацкаваных зьвяроў і мапы з паразрыванымі краямі! Хай будуць праклятыя людзі, якія замест зерня сеялі камяні і няверу!

Гэта не нараканьні, гэта толькі голая неймаверная рэальнасьць. Я хацеў зірнуць у вочы гэтаму страху — гэтаму падлюку, народжанаму ў спароўваньні жыцьця зь нежыцьцём. Так сталася. Так было. Натуральна, кожны ў такіх варунках можа пачувацца інакш. Але я падарожнічаў з амаль непадуладным паразытам. Я зусім яго не вышукваў, ён быў мне інфікаваны нікчэмным ладам прадвызначэньня, Вялікім Вырадкам ці Вялікім Богам.

Ня ў сілах зморанага і замурзанага Карла Залатара, які сядзіць у распаленым аўтобусе і едзе зь ніадкуль у нікуды, унесьці болей сьвятла ў гэтую памыйніцу ў ягонай душы. Ды яму цяпер нават ня хочацца. Зь іншага боку, ён, парадаксальна неяк асабліва загартаваны гэтым сьвінскім рэжымам, працягвае шлях, пачынае нецярпліва чакаць сустрэчы зь Мілянскім саборам і мружыцца. Дык дамо яму хвілінку памружыцца.

Мілян. Першае, што мяне ўразіла, калі я нарэшце выйшаў са свае часовае вязьніцы, быў тлум. Ён быў раптоўны, і я быццам дастаў аплявуху. У музыцы такія пераходы называюцца «attacca». Адпаведнік да месца.

Я апынуўся ў крутаверці вялікага гораду, несумненна набрынялага прамысловасьцю і перапоўненага клопатамі, ніколі ня вызначанымі да канца плянамі і спадзяваньнямі. Людзі размаўлялі аж залішне голасна, таропка і амаль раздражнёна, зусім не італьянская мова з опэраў Моцарта! І, мусіць, найгоршым, што ператварылася для мяне ў начны страх — зрэшты, у начны і дзённы, — было велічэзнае мноства маленькіх агрэсіўных матацыклаў! Гэтае барбарскае войска зламысных матацыклаў, відаць, было якраз на нейкіх важных манэўрах, якія, аднак, як я пазьней зразумеў, былі бясконцыя. Калі прыняць матацыклы за гарматы, а машыны за танкі, іх дзеяньні стваралі велічнае хаатычнае суладзьдзе, шалёную дысгарманічную фугу, але ўсё ж такі фугу. Мінакі на гэтым фоне выглядалі як кляксы ў партытуры. Эгацэнтрычныя людзі, яны нясуцца па коле, нібыта іх гоніць кудысьці нейкі ўнутраны дэман, апантанасьць, неадкладная патрэба некуды трапіць і нешта ўчыніць. Хаатычныя спаборніцтвы, якія мелі лад мурашніка, а зь іншага боку нагадвалі сабаку, які ганяецца за сваім хвастом. Сваю апантанасьць яны намагаліся замаскаваць нядбайнай жэстыкуляцыяй, гэткай іскрыстаю мэтамовай, і толькі раптоўнае зьяўленьне грымасы зацуглянага каня зь пенай вакол храпы выдавала, што яны ня поўныя гаспадары свайго тэмпэрамэнту, які прагне свабоды. Як прыгожыя непрыручаныя птушкі ў стракатых каляровых клетках. Гэтыя людзі былі так занятыя сабой, што ніхто нават не заўважыў, што я выйшаў з аўтобуса. Мяне гэта ня ўразіла, я быў рашуча настроены нічому не зьдзіўляцца.

Цагляны колер, які я ўжо назіраў і раней, ня зьнік, наадварот — хутчэй загусьцеў і замест неба ўтварыў плеўку на адстаўленай іржавай какаве. Што гэта была за пыльная заслона, якая суправаджала мяне амаль усю дарогу? Ці гэта быў вэлюм, сатканы зь няшчаснага каханьня, альбо ахоўная абалонка падарожніка? А мо таямнічае прадвесьце, досьвітак чагосьці? Ці ў мяне проста ўвесь час мільгацела ўваччу?

Цыгарэты былі замоцныя, і я трохі сьмярдзеў імі. Стома сьцякала зь мяне, як жаўтлявы воск, а смага сьмяялася.

«Не! Толькі ня гэта! — прасіпела мая асьмяглая душа. — Ачомайся! Успомні, як войскі імпэратара Барбаросы ў годзе Божым 1162 здабылі Мілян, і менавіта чэхі першымі скарылі яго напышлівыя муры…» «Пфф… Што чэхі…» — махнуў я рукой. Лепей назіраць за галубамі. Яны сноўдаліся па аўтобусным прыпынку, як тупыя п’яныя сяляне з карцінаў Брэйгеля, са знуджанай варожасьцю ў пагаслых вачох. Відаць, ужо зусім глухія і ачмурэлыя ад нерэгулярнага пульсу гораду, яны цялёпкаліся вакол мяне, час ад часу дзяўблі тое, што ім здалося прыдатным, — драбок, сьмецьце, недапалак цыгарэты, а адзін небарака з фантазіяй замахнуўся нават на плявок. Ні адвагі, ні адчаю. Ніякай камунікацыі, ніякага вуркатаньня… Сівое соўганьне апатычных карлікавых фантомаў.

У мяне цякло з носу, а далоні былі спатнелыя і залепленыя пылам. Я ўскінуў заплечнік на плечы і пачаў прабівацца на рог вія‑Дантэ, адкуль мяне, як шлюндра, сьлінява клікала турыстычнае агенцтва. Што здарылася? Я хацеў зьнікнуць… Пасьля таго, як я дазволіў пераехаць сябе некалькім аўтамабілям і растрыбушыць танцам матацыклаў, я стаяў, растаптаны італьянцамі, перад гэтай новай надзеяй.

«Мора выратуе цябе, — суцяшала мяне верная Птакола², мой анёл‑абаронца. — Апрастае твае нэрвы (даруй, рэшткі тваіх нэрваў) і асьвяжыць цела і дух. А на Корсыку ўсё роўна сушаю не дабярэсься…»

«Ах, калі б!..» — выгукнуў я.

«І не дакарай сябе. Гэта твой і толькі твой шлях. Каму што да гэтага. Ты моцны ў сваёй свабодзе й самоце». Тут гэтая добрая душа крыху памылялася. Я быў моцны прыкладна як маё «калі б».

«Корсыка кліча, — працягваў гэты суцяшальны голас. — Яе берагі чакаюць цябе з пакорлівымі абдымкамі. Мора ціха напявае, а чайкі прыхарошваюцца на баль. Не вагайся. Зрэшты, гэта радзіма Напалеона, і яго менш за ўсё пацешыла б твая зьбянтэжанасьць».

З пэўнымі сумненьнямі я радасна паддаўся гэтаму ласкаваму спакушэньню. Я выпрастаўся, у маёй галаве загучала: «Я мацнейшы за цябе, Мілян!» — і я ўвайшоў у офіс.

На мой жах, працаўніца сьцісла і хутка паведаміла мне, што аўтобус на Геную будзе ажно праз два дні! Вэнтылятар, які намагаўся авяваць гэтую безуважную жанчыну, запаволіў свае абароты, пазяхнуў і хітра мне падміргнуў.

Толькі адважным дадзена пераадольваць пасткі і асільваць перашкоды, а час усё адно гне сваё. Я засунуў шпагу назад у похву і купіў квіток да Генуі. Нязмушана схаваў білет у кашалёк, вэнтылятар абражана паскорыўся, і я зноў апынуўся на тлумнай вія‑Дантэ.

Была другая палова дня. Перада мной — амаль два дні ў Міляне. «Зрэшты, чаму не?» — сказаў я сам сабе трошкі больш панура, чым хацеў. Але я быў стомлены і крышачку дэзарыентаваны. Паблізу быў брыдкі фантанчык з вадой, я абмыўся, і мне ўдалося абудзіць у сабе цікаўнасьць і нейкае захапленьне будучыняй. Я зірнуў на плян гораду і рушыў па вія‑Дантэ да П’яца‑дэль‑Дуома, спадзеючыся на жыватворны цень катэдральнага сабору.

Але сьвет быў абыякавы да мяне. Катэдра была непрыступнай удавой, гэта было зразумела. Я краўся міма яе, як злодзей ці як чалавек, які шукае неба. Ніякага адказу, ані намінкі. Я быў у натоўпе.

Некалькі разоў я абышоў яе з закінутай галавой, пакуль — не адразу — не ўпадабаў. Галоўнае, яе колер быў нязвыклы — прывідна‑бледны, па якім сьцякала позьняе сонца. Я зноў апынуўся перад пярэднім фасадам і праз купкі турыстаў увайшоў усярэдзіну. Чаго я чакаў?

Спачатку мяне абвеяў подых гісторыі, які прынёс мне знаёмае галавакружэньне: адчуваньне, што я частка чагосьці, працяг, сьведка разьвіцьця, і ня проста якісьці пасіўны, а дзейны, часьцінка ў мэханізьме ўсьведамленьня рэчаў, узаемасувязяў, зьвяно ў ланцугу, ну так, я належу да гэтага сьвету і дасканала займаю сваё месца, хоць і не са сваёй волі, месца, якое мне, мусіць, вызначыла якаясьці даўняя працемра, альбо мяне проста выпусьціў на зямлю нейкі зьдзіўлены Бог? Тым ня менш, час існаваў, а я ў ім жыў. Дзіва і галавакружэньне.

Але гэта цягнулася ўсяго імгненьне. Гэтае адчуваньне пачало страчваць абрысы. Я зьнепакоена ўсьведамляў, што хутка зьявіцца Паўзучая. А гэта быў мой найвычварнейшы дэман. Калі акрэсьліць яе моц адным сказам, дык гэта будзе гучаць проста: адзіным дотыкам яна магла ўсё ператварыць у марнасьць. Магчыма, нехта можа махнуць на гэта рукой, але мне тое прыносіла неймаверныя рафінаваныя пакуты. Я пісаў пра страх, пра паранаідальны шэпт, але яго я мог сяк‑так намацаць, і нават выправіцца ягонымі сьлядамі, але Паўзучая — гэта было штосьці іншае. Каралева марнасьці. Існавала яна ці не, мела твар ці ня мела, было яе чуваць ці не было, рыкам і маўчаньнем яна душыла мяне і цалавала, пагражала і спакушала расьсечанай усьмешкай, ласкавая служка, зь любоўю падавала мне атруту. Яна пахла, як шлюб Пекла зь Небам, асьлізлую луску закрывала анёльскімі крыламі.

«Я набліжаюся, Карле, але не сьпяшайся…» — і каляратура сьмеху зьвінела па бруку… Я пачаў паварочвацца і пры гэтым быццам гроб рукамі ў гэтай цемрадзі.

«Слаўце Бога моцнага за сьвятасьць Яго, слаўце Яго за пашырэньне моцы Ягонай… — гула яна спакусьліва. І я ўжо бачыў далёкія дзьверы, а за імі сонца, людзей, галубоў, кавалкі неба… — Слаўце Яго ва ўсялякай моцы Ягонай, слаўце Яго ва ўсёй годнасьці Ягонай…» — я паскорыўся. Сэрца кідалася па пакоі. Сьвет спыніўся.

«Слаў яго, сапляк!» — закаркала яна за мной.

Я выбег з храму. Хутчэй я быў выштурханы, выкінуты, вышпурнуты… Звонку (здаецца) нічога не зьмянілася. Кросны надзейна працягвалі працаваць, нітка цярпліва раскручвалася. Я зноў спатнеў, і ўсе гэтыя касьцельныя пахі на мне спароўваліся з пахамі дарогі. Я быў халуём непакою.

Я павярнуў за рог сабору. Наперадзе прыемна пахла зь невялікае кафэтэрыі, я адляпіў заплечнік ад сьпіны і сеў на крэселка. Запаліў цыгарэту й патроху факусаваў увагу. Так ужо было. Bienvenu… Шум гораду амаль суцяшальна вярнуўся, але я ўсё яшчэ пачуваўся як з воску. Зьявіўся афіцыянт, я замовіў гарбаты. Ён прыўзьняў бровы і зьнік. Праз імгненьне зьявіўся зноў і прынёс мне вялізную шклянку, поўную ліманаду, кавалкаў садавіны і лёду. Перш чым я пасьпеў адрэагаваць, ён зноў зьнік. Мне не было ўсё адно, але я быў рады, што сяджу, а вакол мільгацяць колеры. Аднак гэта працягвалася ўсяго імгненьне, мімалётнае пачуцьцё бясьпекі. На століку былі дзьве талеркі, поўныя хрусткіх прысмакаў: арэшкі, пражаная макарона, разынкі, мігдалы… Я ня ведаў, ці можна мне іх есьці. Я ведаў, што хрумстаньне гэтых ласункаў наблізіла б мяне да Зямлі, але мне проста бракавала сьмеласьці, я ня ведаў, што мне рабіць, у каго спытаць, да каго зьвярнуцца, папрасіць дазволу… Фісташкі выглядалі ў бледным цяні сабору як вылузаныя вочы, якія назіралі за мной скрозь прыплюшчаныя павекі, са спагадлівай бессаромнасьцю ацэньвалі… І каб я сапраўды зразумеў, што я тут не гаспадар, аднекуль нячутна спусьціўся голуб і сеў на столік ані не за паўмэтра ад маёй рукі. Я спалохаўся, але яго гэта не цікавіла. Калі я падняў руку з цыгарэтай да вуснаў, ён нават не варухнуўся. Глядзеў на мяне сваім адным вокам так, як мы глядзім на нудныя экспанаты ў нудных музэях. Ён быў вяльможа. Зусім ня той праскі сухарлявы аскет, перасьледаваны хваробамі і брудам. Гэта быў самаўпэўнены фанабэрысты пракуда, далёкі сваяк тых тупакоў з аўтобуснага прыпынку. Вельмі далёкі — ён значыў болей. Сабор быў для яго адно летнім палацам, а на людзях ён бачыў больш, чым толькі запыленыя чаравікі, якія прабіваюць сабе шлях сярод пляўкоў ды недапалкаў. Ён удыхаў парыскія й такійскія парфумы, дзёўб корм з далікатных далоняў загарэлых дзяўчат з усяго сьвету і часам, проста так, дзеля забавы, гадзіў на галаву гатычнай хімэры, маючы ўвесь горад ля ног. Гэты надзьмуты кандат’ер не хацеў яшчэ больш паглыбляць маё прыніжэньне, для яго я гэтага быў няварты. Затое ён прайшоў пару крочкаў і цалкам натуральна пачаў набіваць трыбух прысмакамі з талеркі. Час ад часу ён кідаў на мяне позірк, але ад ежы не адрываўся. Зрэшты, не было на што: я здранцьвеў, і была ўва мне пустэча вялікая.

Праз імгненьне (яно цягнулася вечнасьць!) зноў зьявіўся афіцыянт. Паглядзеў на мяне, потым на голуба, бяз словаў падышоў да століка і ўзьняў правую руку. Гэта быў жэст стомленага танцора, а таксама дакучлівы й пакорлівы заклік слугі. Голуб задаволена адляцеў. Афіцыянт хацеў зноў зьнікнуць, але я падхрабрыўся і затрымаў яго. Я заплаціў і ўцёк.

Што ж гэта робіцца? Ці ёсьць дзе ў гэтым горадзе да д’ябла драбочак прыветнасьці? Драбочак пяшчоты? Зрэшты, якое глупства — ня дзеля гэтага ж я сюды прыехаў.

Але я быў ужо ў Галерэі Віторыё Эмануэля ІІ, калісьці найшыкоўнейшым гандлёвым пасажы ў Эўропе. Пфф! Нуда і марнасьць. Я купіў паштоўку і дапоўз назад да помніка ўладару. Сеў на прыступкі і пісаў А. Ужо ня ведаю, што, але я прагнуў яе, ейнай блізкасьці, ейнага розуму, якім яна з усьмешкай адрынула б маіх дэманаў. Які я нягоднік! Позна. Папера не гаварыла.

Я крыху ачомаўся і ўсьвядоміў, што мне трэба было б знайсьці які‑небудзь начлег. Я выправіўся бяз мэты назад па вія‑Дантэ. Тлум не пераставаў. Але мне было лепш, у мяне была хоць нейкая канкрэтная мэта. Я завярнуў налева на вія‑Банапартэ, а потым яшчэ раз, і там нарэшце былі вузейшыя вулкі з большай цішынёй і спакоем.

Я крыху акрыяў. Нясьпешны вечар пачынаў млява пахнуць, і я вырашыў пагрукаць у першыя‑лепшыя дзьверы і папрасіць страхі на галавой. Я быў трохі змораны, камяні адплачвалі мне намаганьне рытмам, знаёмым вандроўнікам, а месяц у скляпеньні парыскай сінечы з разуменьнем мне падміргнуў (гэта быў фальш, гэта ясна, але я ахвотна прыняў гэтую гульню). І тут за рагом няўзнак вынырнуў мой «albergo». Белы, як сабор, не вялікі, не малы, схаваны за нейкай паўсьцяной зь некалькімі хваінамі. Я ўвайшоў, не вагаючыся.

У прыціхлай рэцэпцыі, якая, натуральна, лянотна купалася ў жаўтлявым змроку, стаяў высокі мужчына, увесь у белым, на шыі заплямлены крывава‑чырвоным гальштук. Ён абапіраўся аб стойку, непадалёк ад ягонай правай рукі стаяла залачоная папяльнічка, у якой, бессаромна разваліўшыся, тлеў пранікліва‑духмяны недапалак цыгарэты. Мужчына мяне ўбачыў, выпрастаўся, нават не павёўшы брывом, і зваражыў самую небясьпечную ўсьмешку, якую я калі‑небудзь бачыў. (Ён вампір, падумаў я, але адразу адкінуў гэтую быццам бы камічную думку.)

«Signor?» — зацукраваў ён.

Я зьняў пакой на адну ноч (гаварыў я зь ім па‑француску, і ён гэта прымаў) і заплаціў неймаверную суму. Падаючы мне ключ, ён ледзь заўважна змарудзіў, а потым пачціва спытаў, ці не хачу я ў пакой якія‑небудзь кветкі. Я махнуў рукой: не. Ён зноў гэтак дзіўна ўсьміхнуўся (гэта быў вампір) і таемна прамовіў:

«Ah, je comprends. Signor est fatigué… Si, si. Milano est exigeant… Allora»³, — і ключ зазьвінеў у маёй далоні.

Пакой быў на трэцім паверсе. Пакой — хутчэй ложак! То бок ён займаў увесь пакой: велічэзны, раскошны, спакусьлівы ложак, ён нібыта працягваў да мяне прагныя рукі. Над ім са столі тырчэў вялікі чорны прапэлер, у куце стаяў маленькі тэлевізар, а ля гэтага лётнішча выразаны столік са срэбранай папяльнічкай на львіных лапах і з талеркай, поўнай арэхаў, у лядоўні чакалі падрыхтаваныя пляшкі віна, піва, гарэлкі, соку й вады. Каля дзьвярэй у лазенку стаяла шырма з кітайскімі матывамі. У пакоі было францускае акно, празь якое можна было выйсьці на малы балькон. Зь яго адкрываўся супакойлівы краявід пацямнелых дахаў, а калі як сьлед нахіліцца на вуліцу, зьлева можна было пабачыць белыя сьпічакі сабору. Так, тут было досыць шыкоўна й прыемна, але я быў крыху абыякавы і (хоць я й забараніў сабе думаць пра гэта) усьведамленьне, што грошы ўцяклі, таксама мяне зусім не падбадзёрвала і ня цешыла.

Але тады я ўжо стагнаў ад асалоды пад душам, хрумстаючы пры гэтым арэхі. «Я мацнейшы за цябе, Мілян!» — засьпяваў я ў ваньне. У гэты момант арэхавая шкарлупіна балюча засела ў мяне ў паднябеньні. Я не выдумляю. Я ўкеміў, што лепш не апярэджваць падзеяў.

Душ мяне прахапіў — я вырашыў, што яшчэ прайдуся. Я быў трошкі высілены й залішне адчувальны: пакой нахіляўся, а вінт выглядаў, як драпежнік у засадзе. Я выправіўся да Ля‑Скалы.

Зноў перасёкшы П’яца‑дэль‑Дуома, я праз хвілю стаяў перад будынкам опэры. Бралася на змрок, і мацнелі водары летняга надвячорка, пыл, бэнзін і дзіўныя парфумы. Але й будынак мяне расчараваў. Я думаў, што ён будзе большы, манумэнтальнейшы, опэрнейшы. А па сутнасьці, гэта быў барак, халупа, напышлівы вагончык. На маленечкай пляцоўцы каля яго граў духавы квінтэт, нешта з ХІХ стагодзьдзя, што мне таксама не спадабалася. Пасьля чарговага расчараваньня я паліў і намагаўся ўдыхнуць які‑небудзь genius loci. Марна. Мабыць, я насамрэч занадта стаміўся і, дзякуючы гэтаму, туляўся ў нейкім плыткім настроі. Ніякага захапленьня, ніякага выбліску пашаны… Толькі аголеная рэальнасьць, якая лянотна хавалася пад маскай надыходу ночы. Мяне гэта крышку замаркоціла, і таму я пачаў бяздумна блукаць навакольнымі вуліцамі. Я быў спакойны, але пусты. Вуліцы — нічога. Адчуваньне Італіі — нічога. Зьмена ў душы — нічога.

За саборам на вія‑Кавалёці я знайшоў маленькае бістро. Сеўшы ў куце, замовіў малое моцнае эспрэса і грэйпфрутавы сок. Ля мініятурнага бару шапталіся нейкія дзяўчаты, а радыё прыглушана аблізвала італьянскім попам, які мне ня быў непрыемны. Звонку была цемра, тлум памалу чэзнуў. Я глядзеў на вуліцу і разважаў, чаму я страціў здольнасьць радавацца. Чаго ж мне бракавала? Я быў адзін у прыгожай краіне, вольны, як птушка, нічым не абмежаваны, я меў дастаткова грошай, каб дазволіць сабе якія заўгодна вар’яцтвы й капрызы. Дзякуючы таму, што я амаль за тры месяцы ня выпіў ані кроплі алькаголю, мой набрынялы твар п’янюгі апаў і бялок ачысьціўся, так, я здаваўся сабе паглядным, а яшчэ было важна, што я быў гаспадаром свайго часу, мог калі заўгодна зьехаць куды заўгодна, я думаў і пра паўднёвую Францыю, у галаве нават пранеслася ідэя наведаць поўнач Афрыкі, але Корсыка мяне вабіла, ня ведаю, чаму: яна здавалася мне экзатычнай, напаўдзікай, мяне ўзрушвала, што гэта выспа, а таксама мне падабалася гэтая цьвёрдая назва «La Corsa» і ўрэшце порт Бастыя, у якім я хацеў прыстаць, уяўляўся мне добрым месцам для заканчэньня майго падарожжа («Бастыя — Баста — Досыць»).

Дык што мяне мучыла? Праўда, самота, якой я патрабаваў, мела і свой зманлівы адваротны бок. Гэта нармальна, што чалавек, бачачы ці перажываючы штосьці цікавае альбо надзвычайнае, падсьвядома жадае гэтым з кім‑небудзь падзяліцца, нешта накшталт: «Гэй, ты гэта бачыў?! Ах, ты гэта чуў?!» А я быў пакінуты толькі сваёй бязладнай сьвядомасьці, якая не заўсёды была прыветнай і згодлівай. Яна мяне хутчэй дражніла і брыдка пад’юджвала нэгацыяй і нігілізмам. Сказ кшталту: «Глядзі, азірніся вакол, жыцьцё цудоўнае сваёй стракатасьцю і глыбінёй…» — мне яшчэ тады гучаў як падступны зьдзек, кплівы штуршок. Так, пазьней я пачаў рабіць пэўныя зацемкі, але яны былі глухія і неасабістыя, як з афіцыйнага фармуляру. Наколькі я памятаю, у іх было некалькі важных для мяне фактаў, але што цяпер — нейкі вахлак праз паўгоду скраў іх у мяне разам з кайстрай на адным канцэрце ў Плзэні.

Я вярнуўся ў гатэль.

У пакоі было выдатнае асьвятленьне: па‑рознаму ўбудаваныя лямпы, інтэнсіўнасьць сьвятла якіх я мог рэгуляваць. Я запаліў усе, прыглушыўшы яркасьць, так, каб узьнік чароўны прыцемак. Было страшэнна горача, я адчыніў дзьверы‑акно на балькон: мілянская ноч, на маё зьдзіўленьне, прыемна пахла… Не распранаючыся, я паваліўся ў ложак, які ўскалыхнуўся, як марская хваля, і ўтаропіўся ў столь. Запаліў цыгарэту. У пакой уляцелі два начныя матылькі. Кашуля ліпла да цела. Паўзучая бессаромна ўладарыла. Цяпер ужо нават не Паўзучая, а велічная Ціхая Прысутная Жуда. Я падняўся і ўзяў зь лядоўні графін з вадой. Палову выліў сабе на галаву, а рэшту выпіў. Потым зноў лёг. Я намагаўся прагледзець гэты першы італьянскі дзень. Ня надта выходзіла, Паўзучая чаравала, і я быў увязьнены, як у Жалезнай паньне. Думкі ляцелі, бы ў фільме, змантажаваным нейкім вар’ятам, альбо захрасалі, як гнутыя дыяпазытывы. Я нічога ня цяміў, я быў у палоне нейкага гіпнозу… Куды падзелася мая рашучасьць? Мая гатовасьць дастаць зброю й прабіцца праз гушчар свайго грэбанага жыцьця?

Я ўключыў вэнтылятар на першую хуткасьць. Вінт пяшчотна загуў, і матылькі занепакоіліся.

У дарогу я рушыў з жаданьнем нешта знайсьці, хаця б крыху зарыентавацца. Але пакуль пакоі маёй душы перарыў нейкі п’яны камэрдынэр. Усё было не на сваім месцы, усё было параскідана бяз ладу і складу. У шафе віселі кавалкі сьвініны, туалет быў забіты, на дзьвярах бракавала ручак, замест жырандолі са столі тырчалі вілы, з дывана расьлі грыбы, цішыня шыпела, ня я дыхаў паветрам, а яно ўдыхала мяне, скрозь люстэркі было відаць змаршчакаваты тынк, такі стары, старэйшы за Бога… І ўсё ж: нехта зноў перакуліў пясочны гадзіньнік, і час няўмольна рухаўся. Ён быў камічны, быў брыдкі — добра вымуштраваны служка без уласнае думкі.

Я ўвайшоў у лазенку. Пусьціў сабе на галаву халодную ваду. Яна была не халоднай, а цеплаватай, і гэта была не вада, а пот. Я піў, сёрбаючы, і запырскаў кашулю. Калі я ішоў назад, за шырмай нешта варухнулася. Кашулю я шпурнуў на балькон.

Зноў ложак, зноў цыгарэта, зноў столь. Я павялічыў абароты вінта да другой хуткасьці. Адзін матылёк адляпіўся ад сьцяны і кружляў па пакоі, нібыта вэнтылятар запрасіў яго на танец. Я нічога не разумеў і паступова пакідаў высілкі дайсьці сэнсу. «Dieu le veut»⁴, — гаварылі крыжакі. Але ўсё ж гэта ня так. Хіба ж я толькі флюгер, які паварочваецца па ветры? Абкураная фігура на ахвярным аўтары? Дзе каханьне? — Ты зьнішчыў. — Дзе надзея? — Ледзь тлее. — Існуе мэта? — За іншымі мэтамі. — Што мне рабіць? — Што хочаш. — Памерці? — Гэта твая справа. — Ты хто? — Я — гэта ты… Гэтак мне адказвала Паўзучая. Гэта было проста, як калоць дровы. Дакладна. Без ваганьня.

Я вылупіў вочы на вінт і пераключыў яго на найбольшую хуткасьць. Ён пачаў трэсьціся й ляскаў, як сківіцы. Я спалохаўся, што ён можа адарвацца і адсячы мне галаву. Другі матылёк далучыўся да свайго дружбака, і іхны танец ператварыўся ва ўтрапёныя скокі. Я балбатаў нейкія словы, магчыма, гэта былі малітвы…

Я выключыў вэнтылятар і сьвятло і потым ужо нічога ня памятаю. Тае ночы Паўзучая паказалася мне не як наняты падступны забойца, а як саманадзейная ўладарка, упэўненая ў сваёй місіі. Не распусная хлюндра і не павольная атрута, а каранаваны манарх.

Уранку я прачнуўся іншым чалавекам. Хоць я быў у нагавіцах і абутку, але ж сьвядомасьць была чыстая і іскрыстая. Пакой быў цудоўны, і, калі я зь першай цыгарэтай нахіліўся з балькону, удалечы зьзялі на сонцы белыя вежы сабору як два пальцы, паднятыя для прысягі. Я прыняў душ, пагаліўся і спусьціўся да рэцэпцыі.

«Bon giorno!» — загалёкаў я.

На рэцэпцыі нікога не было, але ля маленькага бару, які зь ёй суседзіў, сядзелі некалькі мужыкоў і тарашчыліся на трансьляцыю Алімпійскіх гульняў з Барсэлёны. Яны нават не азірнуліся.

Імгненьне я зьбянтэжана стаяў, а потым распазнаў сярод іх белага адміністратара‑вампіра. Падышоўшы да яго, я далікатна кашлянуў. Ён павярнуўся, трымаючы цыгарэту ў кутку вуснаў, зь вялікімі кругамі пад вачыма, і паглядзеў на мяне, быццам я патрывожыў яго ў часе вясельнае цырымоніі. Я хацеў замовіць які‑небудзь сьняданак (за той час, як я ня піў, я навучыўся рэгулярна есьці), але калі я быў зьнянацку насаджаны на ражон ягонага погляду, мяне хапіла толькі на: «Магу я папрасіць гарбаты?»

«Si, signor», — засыкаў сыньёр і махнуў у кірунку маленькага памяшканьня ля бару. Гэта быў хутчэй нейкі салёнік. Нідзе нікога, толькі белыя абрусы.

Мне там было холадна — раніцай пакой быў заліты сонцам, і ў эўфарыі досьвітку новага дня я апрануў шорты і майку. Эўфарыя, аднак, памалу раставала. Я хутка знайшоў у слоўнічку, як сказаць «папяльнічка» («il portacenere»), і калі ён прынёс імбрык з гарбатай і кубак, я папрасіў яе. Ён ужо ня сыкаў, але было відаць, што ён мяне ня любіць.

Я крыху дранцьвеў, але спрабаваў спагадліва жартаваць, праўда, трошкі сутаргава. Хутка выпіўшы гарбату, я выйшаў з гатэлю. Калі я праходзіў паўз рэцэпцыю, ніхто нават не азірнуўся. У ваду акурат скакала нейкая прыгажуня.

Сонца, цудоўнае неба і прыемны ранішні халадок асьляпілі мяне, як бліскучы смычковы аркестар. Я весела пакрочыў па вулках са здаровай рашучасьцю першаадкрывальніка, выкінуўшы сьняданак з галавы. («Ах, гэта разбэшчанасьць мэгаполісаў…» — сьвістаў я.) Паўзучай ані духу не было, а ў грудзях білася сэрца маладога вандроўніка.

«У прынцыпе, у гэтым нешта ёсьць, — мармытаў я. — Самотны вандроўны авантурыст… Ніякіх спрэчак з жонкай, вольная гульня з часам, ніякіх бессэнсоўных размоваў, можна быць непрычасаным і, магчыма, нават мець крыху бруду пад пазногцямі…»

У гэткім настроі ў ранішнім сонцы я зноў прыйшоў да катэдры. Яна сьвяцілася, як нявеста. Купіў з паўкілі нейкага сыру (нейкага — ведаю, што я яго з удаванай стараннасьцю выбіраў, але назвы ўжо ня памятаю — зрэшты, мая француская тым ранкам была прыўзьнята нядбалая) і печыва. Я зноў сеў на прыступкі помніка В. Э. ІІ і сьнедаў, папіваючы aqua minerale. Кідаў драбкі галубом, якія здаваліся мне наймілейшымі стварэньнямі ў сьвеце. Я запаліў цыгарэту і назіраў за прыгожымі турысткамі, час ад часу насьвістваючы якую‑небудзь мэлёдыю ці паўтараючы ўголас: «Так‑так».

Я хацеў нарэшце як сьлед агледзець сабор і запаліць сьвечку — за той ранак, за адбіцьцё атакі Паўзучай і за сьвітанак у маёй душы.

Я рушыў лесьвіцай да табэрнакля. У той момант быццам зь нейкай бясконцай далечыні я пачуў падазроны рогат, але ня ўзяў яго да галавы. «Тра‑ля‑ля‑ля, — выдаў трэль кавальерэ Карлё Джаэльерэ⁵. — Я мацнейшы за вас…» — і я, праплыўшы скрозь вянок турыстаў, стаў перад уваходам.

Калі я хацеў увайсьці, перада мной вынырнуў нейкі чалавек у прыстойным гарнітуры і пачаў сыпаць на мяне штосьці па‑італьянску. Я не разумеў ані слова і, упэўнены, што гэта перакупшчык сьвятых парэшткаў, хацеў яго адштурхнуць. Але што за дзіва! Ён штурхнуў мяне! Італьянская ператварылася ў майстэрскае крэшчэнда, і ён паказваў мне на ногі і рукі. Я акінуў вокам свае добра знаёмыя канечнасьці, ці няма на іх якіх язваў альбо праказы, а потым да мяне дайшло: гэты Хрыстовы бодзігард не хацеў пусьціць мяне ў храм, бо я быў у майцы, шортах і сандалях! Я зірнуў на яго, як рымскі сотнік, і ў мяне мільганула ў думках, ці ведае ўвогуле гэты мужычок, як апранаўся ягоны працадаўца…

У гэтым не было сэнсу. Калі б у сандаляў былі абцасы, я б павярнуўся на іх і з гонарам пакрочыў. А так я толькі ляпаючы па прыступках сыходзіў уніз, а здалёк зноў азваўся той зларадны сьмех. Зрабілася крыху пахмурна. Ну добра, выгнаны з духоўнага царства, я вырашыў, што папрашу сьвецкай міласьці герцагаў роду Вісконці і Сфорца, і рушыў да крэпасьці.

Прайшоўшы праз Торрэ‑дэль‑Філярэтэ і два замкавыя двары, я апынуўся ў велічэзным парку. Ах! Як гэта супакойвала! Амаль цішыня, амаль ніякіх людзей, амаль задаволены й разьняволены Залатар. Дрэвы адкідалі прыемны цень, муры крэпасьці былі велічныя — ідэю зазірнуць усярэдзіну я адкінуў: дрэвы і паветра — вось што мне было трэба. Я шпацыраваў і думаў. Старое знаёмае кола: пра жыцьцё, пра ягоныя прорвы і роўнядзі, моры й пустыні, пра сябе і пра А., пра спробы схапіць лейцы гэтай звар’яцелай запрэжкі…

Гадзіны празь дзьве такой задуменнай хады мне пачаў муляць заплечнік, і я адчуў голад. Адшукаўшы лаўку, зь якой адкрываўся прыгожы краявід на ўмацаваньні, я сеў. Разгарнуў рэшткі сыру і хлеба, узяўся са смакам жаваць і ўяўляў сабе, што я малады Вісконці, стомлены пасьля ў меру распуснай рэнэсансавай ночы. І тут раптам пачуўся гук матораў! І праз браму ў парк заехалі два паліцыянты на матацыклах! Сьпярша я працягваў жаваць, да іх было мэтраў пяцьсот. Перад брамай яны разьдзяліліся і паехалі адзін налева, другі направа. Гэтак па дузе абодва набліжаліся ў маім кірунку, бо я сядзеў акурат пасярэдзіне. Ехалі паволі, але пэўна. Калі яны былі на паўдарозе, мой рэнэсансавы ўбор якімсьці безгустоўным выкрутам ператварыўся ў пакамечаную майку і шорты. Калі яны спыніліся перада мной так, што пярэднія колы іхных матацыклаў ледзь не дакраналіся да маіх жаласных аголеных каленяў, я перастаў жаваць.

Яны былі рослымі прыгажунамі з асьляпляльна белымі зубамі на загарэлых тварах, у цёмных акулярах… Ад майго рэнэсансавага экстазу засталіся толькі іхныя постаці мармуровых атлетаў. Дасканалыя італьянскія жыгала, аднак штосьці было ня так: яны былі ўзброеныя, а я ня ведаў італьянскай.

Яны заглушылі маторы і, нават ня зьлезшы і не адсалютаваўшы, некаторы час вывучалі мяне ня ведаю якімі поглядамі (на іх былі акуляры). Потым адзін з гэтых апалёнападобных грубіянаў гаўкнуў: «Dokumenti!»

Так, гэта я зразумеў. Я даў яму пашпарт, і ён на яго доўга‑доўга вытрэшчваўся, гэтаксама, як другі падлюга вытрэшчваўся на мяне.

Першы прыўзьняў свой коміксавы твар, паказаў барадой на заплечнік і гаўкнуў: «Turista». Без пытальніка. Ён паведаміў мне гэта.

«Si, si», — адрэагаваў я і перавёў дух, але ня надта, бо пашпарт ён мне не вяртаў. Раптам абодва пачалі дуэт, але гэта зноў быў зусім ня Моцарт. Гэта падняла мяне на ногі. Адлегласьць паміж намі была каля трыццаці сантымэтраў, і я намагаўся ім па‑француску растлумачыць, што не разумею па‑італьянску. Цікавае трыё. Яго сьцісла скончыў другі наглядчык: «No francese!»

Цішыня.

Нечакана той, што быў з маім пашпартам, пэўна схапіў маю руку і павярнуў яе локцем уніз. Мякка — балюча не было, але нешта рабілася горача. Ён разглядаў маё перадплечча і малоў. На свой жах я зразумеў, што ён шукае сьляды ад голак, а зь ягоных вуснаў падалі словы, сярод якіх я ўхапіў: «…le drogi… ляляля… heroin… ляляля…» — і заключная кода гучала: «Cocain, гэ? Cocain, гэ?» — прычым мы зноў глядзелі адзін аднаму ў вочы, ці хутчэй ён мне.

Я пачаў ашалела круціць галавой і зь непадробным зьдзіўленьнем выкрыкваў: «No, no, signor! Perchй? Perchй?»

Ён адпусьціў маю руку і пачаў пастукваць пашпартам па бэнзабаку сваёй пякельнай машыны.

Гэта ўжо пачало мне дапякаць. Я згадаў свае страшэнныя наведваньні барталямэйскага замагільля⁶ ў час, калі гэты сапляк загараў дзесьці на берагох Ляга‑Маджорэ, я абразіўся, паказаў на свой заплечнік і як мага ветлівей прапанаваў яму:

«S’il vous plaоt, monsieur».

Яны паглядзелі адзін на аднаго. Гэтая сволач вярнула мне пашпарт, дзынкнула ў шлем, відаць, на разьвітаньне, яны завялі маторы і зьніклі. Ад іх застаўся смурод і разоры ў пяску.

Я сеў. Птушкі больш не сьпявалі.

«Мне гэта надакучыла». Я ня выгукнуў. Я проста сказаў гэта.

Я пайшоў. Толькі каб далей адсюль! Разганяць гэтую смугу злавесных пастак! Прымусіць падступных забойцаў і стоеных змоўшчыкаў са сьмярдзючым дыханьнем упасьці на калені і паўзьці ў пыле ля маіх ног, схапіць Паўзучую, пазьдзіраць зь яе анучы і выпаліць на яе плячы абразьлівы знак ганьбы, разагнаць гурт сьлінявых даносчыкаў, якія каламуцяць маё шчасьце, схапіць Д’ябла за рогі, як старога лысага казла, і адзіным рыўком зьвярнуць яму шыю, з грацыёзным паклонам падзякаваць Госпаду на нябёсах за ягоныя хітрыя дабрадзействы, сарваць маску і адкрыць твар Фартуны, разьедзены пранцамі.

Пясок цяпер ужо гідкіх сьцежак ідыёцкага парку рыпеў у мяне пад нагамі.

Выгнаны з Божага царства, скораны і зганьбаваны сьвецкай уладай, я апынуўся на мяжы, балянсуючы на вастрыі злавесна‑бліскучага клінка. Хапіла б аднаго хібнага кроку, і я б праваліўся ў цемру, дзе валадарыў гной, лепра, кпіны й нянавісьць, у смуродную прорву, залітую жоўцю, каламутным змрокам, дзе разьлягалася верашчаньне малых засьвінячаных бледных дэманаў, іхныя раты бяз вуснаў адкрываліся ў пустэчу, а вочы бязь вейкаў былі зьмярцьвелыя, як лопасьці прагнілых млыноў бязь ветру…

Мае крокі адгукаліся ў дварох замку.

Ах! Пастка за пасткай! Якія сілы хацелі разьбіць рэшткі маёй самапавагі? Якая ўлада хацела запэцкаць ванітамі і мачой маю шчырую рашучасьць ачысьціць душу, узвысіць думку, загартаваць сэрца і бяз боязі паставіць перад люстэркам гэтага Сьвету выпрастанага Карла Залатара, які з гонарам бароніць сваё імя? Ах, пастка за пасткай!

Задыханы і спатнелы, я спыніўся перад крэпасьцю. Горад, як звычайна, тупа шумеў, і неба зачынілася.

«Так, мне гэта надакучыла». Але тады я нават не ўяўляў, што мяне яшчэ чакае.

Дзень ужо пасунуўся да свайго завяршэньня, і я мусіў зноў падумаць пра начлег. Назад у гатэль мне не хацелася, ён быў сапраўды дарагі, але, галоўнае, нешта зьмянілася: я ўжо быў ня першаадкрывальнікам і цікаўным вандроўнікам, а чалавекам, які адыходзіць. Горад ня спраўдзіў маіх надзеяў, альбо схібіў я… мая наіўная вера ў поступ лёсу, у нейкае разьвіцьцё да прынамсі частковага вырашэньня маіх праблемаў… аднак яны, бадай, яшчэ больш заблытваліся, і я пачынаў зноў круціцца ў коле. Няўжо я насамрэч верыў у тое, што толькі зь пераходам мяжы перарысую мапу свае душы, што настане той жаданы момант нецярплівага дзіцяці на Шчодры вечар — толькі б накінуцца на бліскучыя, таемныя скруткі пад навагодняй ялінкай ды распакоўваць, распакоўваць, распакоўваць?.. Не, я стаўся ахвярай уласнага самашкадаваньня, дурнога стратэгічнага манэўраваньня ў імкненьні абдурыць лёс, ход рэчаў, законы вышэйшай сілы, я дасканала сыграў ролю другога каханка, да таго ж яшчэ з дрэнным суфлёрам.

«Так, можа быць», — думаў я, усё ж адчуваючы пэўную несправядлівасьць, маючы ўражаньне, што я гэтага ўсё ж такі не заслужыў: такія пасткі й прынады, ціск Паўзучай і ўдары страху, невыразная прыцягальнасьць няпэўнасьці і падсьвядомая паніка гаротніка перад апэрацыяй…

Але я акрыяў. Вакол мяне скакаў гэты няўмольны натоўп і тлум, усё было запэцканае, нібы пасьля сытага абеду, зьехаць я мог толькі на наступны дзень апоўдні…

«Ах, Карле, досыць хныкаць! Рохкаеш тут, як сьвіньня, якая ня можа знайсьці труфэляў!» Я ледзь ня даў сабе аплявуху, але для гэтага я быў ужо занадта стомлены.

«Ну і падарожжа! Гэта вам не вандроўка знуджанага фарсуна! Зірні па бакох. Шукай вакол сябе і ў сабе. Можа, знойдзеш правільны ключ. І не затрымлівайся тут, усё сапсуеш!»

«Але, але. Так, так, так, я ведаю. Цяпер спаць».

Я вырашыў, што паспрабую знайсьці які‑небудзь гатэль, у мяне было тое пасьведчаньне ад брата, так што не павінна было быць праблемы. Я знайшоў даведачнае бюро. Божа мой, усё працягвалася…

Абрыс жанчыны ў бюро паведаміў мне нейкі адрас. Я пераставаў разумець. Нават не разумець, а хутчэй разьбіраць сэнс гаворкі. Мне было ясна, што гэта ўтомная далечыня і што мяне ў гэткай сьпёцы чакае праклятая паездка ў мэтро. Начлежка павінна была знаходзіцца ля нейкіх могілкаў. Ах, як трапна. Чымэтэра‑ды‑Крэшчэндзага альбо Чымэтэра‑ды‑Грэка? Я ўжо ня ведаю, я ўвесь час млеў.

Пасьля сапраўды бясконцай дарогі пад зямлёй я выйшаў наверх і апынуўся на распаленай блясе гнюснага мікрараёну, які распасьціраўся як вокам кінуць. Адзіная магчымасьць, якая ў мяне заставалася, была працягваць шлях далей ускрайкам нейкай амаль распаленай шашы, па якой сьвісталі машыны, сыплючы перуны, бліскавіцы і пыл.

Змакрэлы ад поту, я рашуча пайшоў адсюль. Праблукаўшы каля гадзіны, я ўбачыў удалечыні купку цыганоў. І адважна скіраваўся да іх. Яны стаялі вакол нейкага гідранта, зь якога пырскала вада. Выратаваны!

Калі яны мяне заўважылі, іхную буяную гаману як адрэзала, і, бачачы змардаванага падарожніка, яны пачціва расступіліся.

Вада! Яна пырскала, сьпявала, танчыла, стварала вакол сябе маленькі акіянчык сярод пылу і бруду. Як я быў удзячны. Яшчэ адзін крок…

Я зрабіў яго. Ногі ўзьляцелі ўгору, і я з заплечнікам абрынуўся на сьпіну проста ў лужыну. Я ня мог падняцца, заплечнік быў нібыта магніт, я ляпаў канечнасьцямі, я быў у шоку.

Цыганы пачалі гучна рагатаць, дапамаглі мне ўстаць і ўсе наперабой ляпалі мяне па сьпіне. Пры гэтым я доўга піў, увесь намоклы, але няскораны, для гэтага было ўжо позна.

Я хацеў рушыць далей — але што гэта! — яны адмаўляліся мяне пусьціць. Яны не паводзілі сябе варожа, але ўвесь час штурхалі мяне і, мабыць, нешта пыталіся. Відаць, нешта накшталт: «Куды кіруеш, стары бандыт? Як жыцьцё‑быцьцё, галабароды?» Паўз нас сьвісталі машыны, і сонца спальвала гэтае няшчаснае месца.

Я махнуў рукой, выняў з кішэні пачак цыгарэт, усадзіў яго аднаму зь іх у руку і пакрочыў. Яны пакінулі мяне ў спакоі, я толькі чуў за сабой кплівую гаману: «Chб, il pazzo, cretino, imbecille, idiota, stupido…» — і гэтак далей, але я ўжо аддаляўся з усёведнай ухмылкай на вуснах.

Нарэшце я дайшоў да гнюснай шэрай скрыні — да гостэлу. Было зачынена. На браме я вычытаў, што ў іх перапынак. З 14.00 да 18.00. Была палова на чацьвертую.

Час да адкрыцьця гэтага пахмурнага будынку я правёў пад адзіным, сто разоў мёртвым дрэвам, якое непадалёк тырчэла з бэтону, як асуджаны ля ганебнага слупа. У маёй галаве булькаталі дэлірыйныя вершы, а з далечы быццам было чуваць шум вады і віскат людзей на нейкім пляжы…

У 18.00 я пракульгаў у нейкі вэстыбюль (гетынакс, лінолеўм, кафля) і стаў у чаргу галасных турыстаў. Пах поту, выветраных парфумаў, змушаныя ўсьмешкі, ах, такія непасрэдныя.

Калі да мяне дайшла чарга, я стаў перад хлопцам, які нібыта безупынна адганяў мух. З апошніх сілаў я змогся на бравурны фэхтавальны выпад і ўсадзіў яму ў лятучую руку братава пасьведчаньне. Нават не перастаўшы махаць рукамі, ён мяне запісаў, паставіў пячатку, згроб грошы, штуршком у плячо павярнуў мяне да аддаленых дзьвярэй і зь нязмушаным гіканьнем заняўся наступным падарожнікам.

Гнюснае, безасабовае, кастраванае памяшканьне колеру старых плаўленых сыркоў, лінолеўм і шасьцёра нараў. Усе ўжо былі занятыя, усюды заплечнікі, кайстры, мяшэчкі, мапы, сьляды… Толькі ля дзьвярэй было вольнае месца. Унізе. Наверсе ляжаў акулярысты мужчына і скамянела тарашчыўся ў столь. Са слабай усьмешкай я спытаў у яго, ці вольна там — ён толькі махнуў рукой. Я скінуў заплечнік і вымушаны быў схапіцца за нары, бо інакш, мусіць, вылецеў бы праз акно. Я сеў. Абсалютная безнадзейнасьць ляжала ў мяне на сэрцы. Зноў праз акно я пачуў гукі пляжу…

Я ня ведаў, ці не раблюся ахвярай яшчэ адной падступнай галюцынацыі, яшчэ аднаго штуршка да краю бездані — я ня дбаў пра гэта. Увесь наэлектрызаваны, я паклаў у безгустоўны поліэтыленавы пакет ручнік і плаўкі і скамянелы выйшаў з пачварні. Я ішоў на гук, схіліўшы галаву. Мэтраў праз сто я павярнуў налева — і што я бачу: перада мной пад няўмольным сонцам дрыжэў жалезны плот, які цягнуўся за далягляд, а за ім быў пляж, як у рэкляме: чырвоныя парасоны, сінія парасоны, жоўтыя парасоны, зялёныя і бэжавыя парасоны, парасоны з кветкавымі ўзорамі і парасоны белыя, парасоны як капелюшы, як матылькі, як парассыпаныя паштовыя маркі… а за імі людзі, пад імі людзі, ля іх, beaucoup de peuple⁷, вішчаць, вішчаць, вішчаць.

Я пачаў напяваць «Мілы мой, чаму ж у нас ня клеіцца з табой?..» і паклыпаў далей уздоўж плота. Як створаная промнем сонца, перада мной зьявілася пара, хлопец нібыта зьлез з матацыкла тых маляваных паліцыянтаў… ён наляцеў на мяне плячом, я захістаўся, але працягваў шлях, гэты певень нешта крычаў, хацеў біцца, фрагмэнт дзяўчыны папраўляў шлейку на купальніку… я пакінуў іх за сабой разам зь іхнымі замурзанымі праблемамі… зрэшты, на той момант я быў заняты.

Дарога — распалены ходнік — тупа ішла далей, тычкі абыякавага плота справа ад мяне, бясконцы шэраг брудных шызых прэнтаў, за якімі адбывалася італьянская летняя ідылія, дрыготкая фата маргана, то цьмяная, як запацелае шкло, то здольная сваёй вастрынёй прарэзацца праз мае вочы да самага мозгу. Я ішоў доўга, шмат разоў паварочваў, нічога не зьмянялася… Празь некаторы час я дайшоў да сьметніцы, паваленай ля сьценкі, вакол — яе вывернутыя вантробы, у якіх ніхто не калупаўся, ніхто ў іх нічога не шукаў, нікому нічога не бракавала. Як дохлая рыбіна, сярод гэтых адкідаў валялася напаўпустая пляшка aqua minerale. Хоць яна была амаль уся заляпаная нейкім мармэлядам, я паднёс яе да вуснаў і, прыбіты сонцам, доўга піў гэтую цёплую вадкасьць. Потым, зусім адзін, я выціраў далонь аб распаленую тычку, брудзячыся ў іржу й безнадзейнасьць.

Я адмовіўся ад гэтага шляху. Я абышоў пляж сто разоў, але ўваходу не знайшоў. І ўжо не было сэнсу яго шукаць, ні ў чым не было сэнсу — я губляў сам сябе, я проста гуляў у гульню лябірынтаў. Сьляпы купіў сабе люстэрка.

Я прыпоўз назад у гостэл. Знайшоўшы душ, я, мусіць, паўгадзіны стаяў пад струмянём ледзь ня кіпню. Гэта мяне выдатна зачмурвала. Амэрыканцы, якія хацелі змыць сьляды старога Міляну і асьвяжыць свае рослыя целы, наракалі, але страчваліся ў шкуматох пары і пырсках вады. Я хутка застаўся адзін, з жорсткімі валасамі, чырвоны, як рак.

Я пераапрануўся і выцягнуў з заплечніка Біблію. Не, я зусім не анамальна набожны, проста гэтая кніга невычэрпная і ідэальная ў дарогу. Магчыма, крыху манатонная, але чаму б пасьля такога дня не прачытаць перад сном пра якое‑небудзь забойства, здраду альбо ахвяру? A як я марыў пра сон! Зачыніць гэты дзень, памяць, выкінуць, як запэцканую абгортку ад польскай цукеркі. Але было яшчэ занадта рана, і ўяўленьне, што я прачнуся а трэцяй раніцы на ніжняй паліцы і буду лыпаць у цемру, маючы над сабой дыхаючы азадак турыста, мяне зусім ня цешыла.

Я знайшоў нейкае клюбнае памяшканьне. У куце стаялі імбрыкі зь цеплаватай гарбатай (маўклівы сьмех лякарняў) і, натуральна, тэлевізар, а перад ім — асінае гняздо амэрыканцаў, якія ўзрушана глядзелі спаборніцтвы ў Барсэлёне. Я сеў за самы аддалены стол, запаліў цыгарэту і разгарнуў кнігу. Абрагам акурат зьбіраўся забіць Ісаака, калі амэрыканец, вяртаючыся з прыбіральні, ляпнуў мяне па плячы і сказаў: «Ты чытаеш Бібля?» — «Так». — «Ешчэ я нігды ня відзеў, жэ бы чалавек чытаў Бібля і курыў цыгарэты прытом». — «Ну». (Дык цяпер бачыш.)

Ён, маўляў, некалі праяжджаў праз Чэхію і некаторы час працаваў настаўнікам ангельскай у Маскве.

На гэтым нашая размова скончылася. Зрэшты, у тэлевізары нехта некуды скочыў, і амэрыканец адтанцаваў да сваіх дружбакоў. Як ён здагадаўся, што я чэх, я ўжо ніколі не даведаюся. У той дзень было магчыма ўсё.

Як я мог заснуць, не разумею. Я ляжаў на нарах, па лінолеўмавай пячоры разносіўся храп суседзяў, а праз акно безь фіранак на мяне вытрэшчваўся месяц. Я засмуткаваў па Празе. Ажно кальнула ў сэрцы. Але гэты смутак шугануў, як гейзэр, і гэтаксама апаў. Я пакорліва ўсьвядоміў, што ў мяне наперадзе яшчэ… і мяне ахінула цемра.

Раніца не засьпела мяне ні маладушным, ні саманадзейным. Я хацеў усяго толькі пакінуць гэты закляты горад. Нават ніяк асабліва не разьвітаўшыся са змрочным гостэлам, я пасунуўся назад у цэнтар на П’яца‑Каіролі, адкуль апоўдні ехаў мой аўтобус да Генуі.

Звыклы шум гораду больш мяне не раздражняў. У паважнай пахмурнасьці я ўладкаваўся ў непрыгожай кавярні і мімаходзь пасьнедаў. За пару вуліцаў ад мяне на сьцяне красавалася «Апошняя вячэра» да Вінчы; у мяне не было ні жаданьня, ні сілы далучыцца да гэтай і так сумнай трапэзы. Гэта быў мой «Апошні сьняданак». Я прагнуў марскога ветру, вібрата парту і цыкадаў заходаў сонцаў.

Аўтобус быў, на шчасьце, напаўпусты. Калі Мілян апынуўся ў мяне за сьпінай, мяне зноў апанавала радасьць, галавакружэньне і ўзрушанасьць.

«Гэта была толькі мітусьлівая прэлюдыя», — суцяшаў я сябе.

«Мора дасьць табе адчуваньне бяскрайнасьці, у якім гэтыя, па сутнасьці, мізэрныя праблемы і ўражаньні распусьцяцца, як парашок. Як парашок атруты? Калі б і так, няма такой атруты, якой бы ты мог атруціць бяскрайнасьць і пазбавіць мора яго натуральнай моцы. Там ты будзеш малюткім, там ты зробісься той пясчынкай — тым, чаго ты ад гэтага падарожжа чакаў — уліцца ў ход падзеяў, ачысьціцца і паглядзець на сябе зьверху…»

У гэтым дабратворным стане я заставаўся толькі да паловы дарогі. Ужо ў Павіі селі тры тлустыя, тлумныя кабеты, якія зь невядомай прычыны мелі зь мяне незвычайную пацеху. Урэшце яны намагаліся ўсунуць мне плітку расталага чакаляду, нейкі счарсьцьвелы шпінатавы штрудэль і цёплую газіроўку ў запэцканай пляшцы. Мусіць, яны былі ласкавыя, аднак, калі я, падзякаваўшы, ад усяго адмовіўся, пакрыўдзіліся, разьвіталіся са мной пагардлівымі жэстамі і адкаціліся да кіроўцы, які, калі яны яму прапанавалі сваё багацьце, ад радасьці засыгналіў і даў газу.

Так я і ехаў па Італіі. Крыху змучаны, але перш за ўсё незадаволены. Незадаволены самім сабой.

«Таму што, — думаў я, — Мілян, бясспрэчна, прыгожы горад, і, нягледзячы на свае калецтвы дваццатага стагодзьдзя, зараджаны духам, вулькан гісторыі і культуры… Італьянцы — жывыя, прыемныя, гасьцінныя людзі… а твая свабода не дае табе права на тое, каб ты закапаўся ў тухліне сваёй уласнай няздольнасьці ўстаць на ногі як мужчына. З пасеянага ў балоце ніякага ўраджаю ня будзе».

«Ну добра, але чаму ў мяне такія рваныя нэрвы?» — запытаўся я ў вокны аўтобуса. А яны сапраўды былі рваныя.

Бо калі я выйшаў у Генуі, мая галава разьбілася, выбухнула невыносным ёкатам і разьдзіральным сьмехам. Сонца было неміласэрнае, у дзённай агоніі біла па горадзе, як па кавадле, а натоўп быццам уцякаў ад яго, пакідаючы за сьпінаю размашыстую руку мора, на якім рухаліся агромністыя абыякавыя караблі. Вецер туляўся па плошчы, гнаў мне насустрач гэты жорсткі вобраз гораду і душыў пахам рыбы, алею й бэнзіну. Горад, мора — расхрыстаная сьвежая рана. А чайкі — гэтыя лекары‑шарлятаны — зашывалі яе бессэнсоўнымі п’янымі шыўкамі. Марна, неба над дахамі зноў і зноў расчынялася, і зь яго вылазілі старыя касмылі аблокаў.

Не было пра што думаць. Гэты горад раструшчыў бы мяне сваёй грознай энэргіяй — распырскаў на сьцены дамоў, разьнёс да непазнавальнасьці. Корсыка не патанае, а я безупынна ішоў на дно.

Непадалёк быў чыгуначны вакзал. Я ўварваўся ў залю і спыніўся перад мапай узьбярэжжа. Бяздумна тыцнуў у яе пальцам: Санта‑Маргарыта.

Пэрон быў амаль апусьцелы, распаленыя рэйкі праціналі мае скроні, а сэрца біла ў шпалы. Я хацеў запаліць цыгарэту, але не зрабіў гэтага. «Што калі гэта нельга?» Неба, бэтон, іржа — нічога не прытулялася.

У смуродзе купэ я марна ўдыхаў салёны пах мора, якое, убога намаляванае, зьяўлялася справа ад мяне сярод скалаў. У спатнелых далонях я сьціскаў яшчэ адзін свой зьнішчаны дзень. І мне падумалася: «Гэта не падарожжа. Гэта проста задыханае кружэньне. Цкаваньне, у якім паляўнічы апынаецца ў кіпцюрох уласнае зграі».

Мяне агаломшыла мая няздольнасьць прабіць зачараванае кола, адважыцца на якое‑небудзь дзеяньне. І нават гэтая крывадушная суцяшальніца самаспагада не зьяўлялася — наадварот, я пачаў сябе ненавідзець, і гэта было яшчэ горш, бо іншага сябра, апроч сябе, я ў гэтай краіне ня ведаў.

А што я буду рабіць у Санта‑Маргарыце? Мне прыйшло да галавы, што яшчэ я мог бы забіцца. Чаму б не? Гэта ня так і цяжка. Але якая маладушнасьць! У касьцёле сьвятое Маргарыты ў Бржэўнаве я быў хрышчаны. На высьпе таго ж самага імя мог усё пакінуць. Як гіена, што абжэрлася падлай, паваліцца і абыякава вытрэшчвацца ў вочы сьмерці.

Я сапраўды ня ведаў, куды сябе падзець, але ўсё ж адчуваў гэты фальш, гэтае хлусьлівае акторства, якое мне танна прапаноўвалася — самагубства як варыянт сэнсу жыцьця? Я горка сьмяяўся, дурасьць гэтае прастаты труціла мне кроў. І мне стала сорамна. Быццам у мяне ўсё сьвярбела.

Дзьверы купэ абыякава адчыняліся і зачыняліся ў рытме цягніка, частыя тунэлі адсякалі нязначныя дні і ночы гэтага аднаго мікражыцьця — малой адваротнай парабалы, Бог ведае якой несымэтрычнай, што пачыналася ў цьмяным пункце неазначальнага нараджэньня і капітулявала ў яшчэ больш няяснай калатушы дарэмнае сьмерці…

Але нічога нечаканага пры гэтым не адбывалася. Цягнік задаволена шнураваў распаленае ўзьбярэжжа, мора і неба былі натуральныя і спакойныя, а ў адным з купэ сядзеў малады, трошкі разгублены мужчына — наўрад ці высокі бялявы праваднік мог здагадацца, што аднаго квітка гэтаму падарожніку мала.

Гэтым дзіўным суплётам пакоры з прысмакам сьмерці я з пачуцьцем непрыемнага сораму дазволіў падаць на каламутнае дно сваёй сьвядомасьці і зноў утаропіўся ў блізкую будучыню: Санта‑Маргарыта нявінна набліжалася.

Калі я выйшаў з малога вакзалу, час на імгненьне спыніўся. Сонца, вока ў гарачцы, вісела над морам і касымі промнямі адцягвалася ад сушы, вецер прапаноўваў мне соль, ваду і прастору, а пада мной распасьціраўся тыповы прыморскі курорт з гатэлямі, казіно, караблямі і пляжамі. Я спускаўся да мора, напоўнены небясьпечным спакоем, я ведаў, што гэтае маўчаньне гарматаў толькі ўяўнае і што пад паверхняй ужо зьбіраюцца наступныя артылерысты — яшчэ неспатолены, крыважэрны запас.

Зноў неспадзяванка: мне было ўсё адно. «Што я магу страціць?» — пытаў я сябе глуха, бо ведаў, што магу страціць усё.

І я прыгадаў лякарню і адну ноч, калі ў суседняй палаце памірала нейкая маладая жанчына, а лекары былі бясьсільныя, бо ня ведалі, ад чаго. Увесь сьвет быў бясьсільны, а ў гэтай жанчыны выцякала кроў з усіх адтулінаў цела, з роту, вушэй, вачэй, анусу і вагіны, і ніхто ня ведаў, пра што гэтая жанчына думае. А яна несумненна думала, бо празь сьцяну я чуў, як яна ўздыхае. Гэта не былі стогны, проста ўздыхі, безнадзейнае разьвітаньне з чымсьці сапраўды любым. А часам я чуў, як у яе роце булькатала новая бяздушная порцыя цяжкай крыві, і тады я пераставаў дыхаць, утаропіўшыся ў кропельніцу, усаджаную ў маю правую руку, якая, нібы сьцябло павойнай расьліны, тырчэла над беласьнежнай бялізнай, і жыцьцё мне здавалася бязглуздым, бяз сэнсу… Добра, я тут, асабіста я неяк пра гэта ня марыў, добра, пражыву гэты час як мага паўней і праўдзівей, але чаму, дзеля бога, такі канец? Мала таго, што жыцьцё — само сабою вялікая натуга, дык чаму яшчэ ў заключэньне такое падыханьне? Літаральна, таму што не існуе ўзьнёслай сьмерці. Не існуе гераічнай, рамантычнай, годнай ці як заўгодна прыхарошанай сьмерці. Гэта самая рэалістычная, няўмольна зразумелая… але што? Брама? Дзірка? Нішто?

У сьмерці няма за што зачапіцца, няма на што абаперціся. І калі нам потым прыветна ківае сьвяты Пётра, засядае камісія ў Чыстцы, ці ў Пекле падкідаюць дровы пад катлы — хай мяне пераканае ў гэтым правадыр племені сіў ці дзіця, якое не пасьпелі пахрысьціць, пакуль яму іншыя не разьбілі галаву аб сьцяну.

Але такія разважаньні — як вецер, тым часам як тая ноч была сапраўднай, яна ўзвышалася над горадам, над дахам лякарні, без намінкі на нецярплівасьць чакала за вокнамі. І я чакаў зь ёю, але гэта было бессэнсоўнае чаканьне, бо адна гэтая сьмерць была ва ўсім пульсе Сусьвету такой нязначнай, што яе цяжка было заўважыць.

Аднак не для мяне. Я рабіўся часткай уздыхаў тае жанчыны і неўзабаве зь непрыемным пачуцьцем усьвядоміў, што нават сваё дыханьне ненаўмысна прыстасоўваю да яе тэмпу. Мяне гэта не жахала, але я ніколі ня быў так блізка. Я адчуваў, як Сьмерць у суседнім пакоі неміласэрна працуе, як аса над гнілым яблыкам, і ніякіх уздыхаў ня чуе, ці яны яе не цікавяць.

Мяне апанавала скруха. Цёмна‑сіні смутак і маленькая, пяшчотная любоў да гэтай жанчыны, якая сыходзіла, ці, хутчэй, якую зводзілі.

Я спыніў кропельніцу і вызваліўся. Босыя ногі непрыстойна пляснулі аб лінолеўм. Я памалу адчыніў дзьверы ў калідор…

Я доўга выбіраў гатэль. Цыкады кудлацілі паветра, а ў вулках бесклапотна гаманілі людзі. Пальмы схіляліся, як манашкі за вячэрай, а мора лянотна рыхтавалася да прыцемку.

Я выбраў зграбны высокі albergo і пасяліўся на самым версе пад страхой, на дзявятым паверсе. Высунуўшыся ў акно, я бачыў пад сабой зялёныя стрэшкі пальмаў, і наагул, усюды навокал уладарыла неверагодная сінеча, у якую, здавалася, можна было нават увайсьці. Я лёг на ложак і прыслухоўваўся да гатэльнай цішы. Я пахнуў потам і пакутай.

Праз прачыненыя дзьверы пакою маёй суседкі ў калідор падала халоднае жоўтае сьвятло. Зь сястрынскага пакою выйшла маладая сястрычка са зьбянтэжаным, непаразумелым выразам на твары. Толькі ўбачыўшы мяне, яна спынілася, махнула ў пустэчу нейкай анучай і сказала з адсутным выразам: «Што вы тут робіце?» А потым: «Вы ўжо дакбпаліся?»

Я сказаў ёй, што не, але мне трэба ў прыбіральню, і запытаўся, ці не дала б яна мне снатворнае.

«Ну канечне, канечне», — пралапатала яна і павяла мяне ў сястрынскі пакой. Я праходзіў паўз гэтыя прачыненыя дзьверы, але не паглядзеў туды. Мне здавалася, што ўсё гэтае памяшканьне поўніцца густой распаленай вадкасьцю, і я адчуваў, што дастаткова было б зірнуць адным вокам, і я б асьлеп.

Сястрычка дала мне лекі, правяла да самага ложка, падключыла кропельніцу і толькі потым як сьлед паглядзела мне ў вочы.

«Які жах, праўда?» — і ўражана скаланулася.

Я ня мог, дый не хацеў нічога ёй тлумачыць, і таму прашаптаў: «Мне здаецца, што гэта нармальна».

«Нармальна? — яна павярнулася, адыходзячы. — Вы цынік! І наступным разам каб пазванілі! Самому вам нельга!»

І раптам тут зьявілася жыцьцё. Зноў: гэтае непапраўнае, дзёрзкае, энэргічнае, якому раптам нейкае паміраньне іншага жыцьця ў суседнім пакоі было чымсьці такім жа натуральным і прафэсійным, як кіпячэньне шпрыцоў. Дзьве маладыя жанчыны на плошчы каля дваццаці квадратных мэтраў. І ўсё ж іх разьдзяляла неймаверная прорва. А я быў усяго толькі капрызны пацыент.

Калі ў мяне ўранку бралі кроў, я зноў пайшоў у прыбіральню. Дзьверы і вокны пакою былі разнасьцежаныя, а на яшчэ вільготным лінолеўме стаяў сьнежна белы ложак. Абсалютна нічога. У гэтым пакоі тысячу гадоў нікога не было.

І вось я ляжаў на ложку, шпацыраваў па памяці і адчуваў, што нешта адбываецца.

У пакоі пачаўся дождж.

Паўзучая зьявілася бяз звыклых уводзінаў, якія мне цяпер здаваліся камічнымі і апэрэткавымі, і стала да дзьвярэй, як лёкай ці, хутчэй, калі ўлічыць яе невыразныя абрысы, па якіх ціха сьцякалі дажджавыя кроплі, — як безудзельны сьведка, які пасіўна назірае за экзэкуцыяй. Ад яе заўжды зыходзіла якаясьці неналежная вусьціш, але цяпер, хоць я і ўсьведамляў яе, яна на мяне ня ўзьдзейнічала. Ува мне падымалася лава.

Я думаў пра гэтую жанчыну, пра яе бясьсільныя ўздыхі, і ненавідзеў сябе за ўласную слабасьць і мізэрнасьць. Я думаў пра А., пра тое, як псаваў ёй жыцьцё, аддаючыся ўласным хімэрам, у сапраўднасьці якіх я, часта сьпіты да нематы, намагаўся А. пераканаць; пра бязладнае, бясконцае чыкільганьне начной Прагай, калі я піў у шынкох і барах, душыўся ўласным я, і мне сапраўды не хацелася жыць.

Я бачыў сваё жыцьцё, чорную бездань, у якую я правальваўся з жудасным галавакружэньнем. Хоць у пакоі па‑ранейшаму тужліва ішоў дождж, я быў спатнелы і распалены. Усё мне было цеснае. Успаміны ляжалі на маіх грудзях, як крушні, і я ня мог дыхаць. А потым лава шуганула.

Пакой зароў. Я ўскочыў і, хістаючыся, сарваў зь сябе адзеньне. Я ўваліўся ў лазенку, абапёрся аб кафлю і, затыкаючы вушы, намагаўся пальцамі спыніць пульс у скронях. Намацаўшы на шыі ланцужок зь пярсьцёнкам (падарунак А.), я адным рыўком яго сашмаргнуў. Нават не зірнуўшы, шпурнуў яго ва ўнітаз і вобмацкам спусьціў ваду. Хутка, зацята і адчайна.

Дождж у пакоі перастаў. Я пачаў дыхаць. Апрануўся і спусьціўся ўніз. Нідзе нічога ня здарылася.

Пакрысе вечарэла. Мора і неба. Неба і мора. Такое спакойнае і глыбокае, такое ласкавае. Лагодны вецер. Ківаньне пальмаў. У малым порце сядзелі пару рыбакоў і пілі. Уздоўж пляжу сьвяціліся бістро і кавярні, нічога, што б зьбіралася мяне разадраць. Я спыніўся недалёка ад рыбакоў і дазволіў хвалям гіпнатызаваць сябе. Яны мне штось прапаноўвалі, але што? Празь некаторы час адзін рыбак клікнуў, што я там раблю.

«Нічога, — адказаў я. — Хачу паехаць на Корсыку». Рыбакі засьмяяліся, а той чалавек крыкнуў: «Дык тады табе трэба ў Ля‑Спэцыю».

Ужо была цемра, я іх амаль ня бачыў, толькі галасы пагойдваліся на хвалях.

«Што такое Ля‑Спэцыя?» — «Порт, сыньёр. Але гэта дорага». «Дык адвязеце мяне туды вы», — сказаў я. Яны зноў засьмяяліся: «Гэта б таксама было дорага». Я паціснуў плячыма.

«Вяртаесься дадому, Напалеон?» — данеслася зь цемры. Але я ўжо адыходзіў.

Я сеў на тэрасу маленькай белай рэстарацыі, замовіў вячэру і глядзеў у срэбную цемру. Велічэзнаму месяцу было цікава, абыякавасьці нябеснага П’еро і знаку не відаць. Наадварот, ён паглядаў на мяне, што, маўляў, я тут раблю, што мне яшчэ ўваб’ецца ў галаву, але ў гэтым не было зламыснасьці, хутчэй нават кранальная недакучлівая спагада. А мора мне як быццам увесь час нешта прапаноўвала.

Я быў неймаверна стомлены, і раніца ў Міляне здавалася мне такой далёкай. Нітка падарожжа зьнікала ў вільготным пяску пляжу…

Я еў доўга й паволі. Спагецьці, frutti di mare, сыр… Я засяродзіўся на гэтых дробных каскадах смакаў, аблямаваных лагодным белым віном, так, вячэра ўлучала і пляшку халоднага к’янці, і таму я зноў піў алькаголь. Ніякага сполаху, ніякага папярэджаньня, ніякага руху галавой. Мне здавалася такім натуральным, што тут, ля мора, у срэбнай цемры і сьвежым салёным ветры, я як сьлед паем і вып’ю, а потым пайду спаць ва ўтульны пакой над пальмамі, у якім больш не ідзе дождж, у гатэль, у чэраве якога дзесьці ляжыць ланцужок зь пярсьцёнкам.

Тое, што я гэтак зьняважліва яго пазбыўся, зусім не было закідам ні супраць А., ні супраць каго б там ні было іншага. Гэта быў уздым новага памкненьня, памкненьня да волі, акт ачышчэньня, расьсячэньне кайданоў, якія прывязвалі мяне да змрочнай мінуўшчыны каламутных дзён і начэй, калі я кідаўся на дыбе ўспрыманьня і незасяроджана й разьбіта аджываў свой час. Я хацеў ужо валодаць толькі самім сабой і адагнаць усіх гэтых стоеных лялечнікаў, якіх стварыў сам ці якія, хоць і някліканыя, з садысцкай ахвотай самі далучыліся да гэтага блазенскага фарсу.

І я чуў, як сам сказаў: «Я мужчына. На гэтым сьвеце. І гэта маё жыцьцё. І я хачу яго пражыць і пражыву. Адзін».

І гэтае апошняе слова ўзьнялося нада мной, як замок бясконцага скляпеньня.

Няўжо я прайшоў увесь гэты шлях, каб пераканацца ва ўсеагульна вядомай ісьціне, што чалавек на Зямлі самотны? Здаецца, так.

І я зразумеў, што мора мне нічога не прапануе, што яно толькі паказвае мне тое, што мяне чакае: бясконцыя роўнядзі, якія непахісна коцяцца наперад, каб адразу гэтаксама непахісна маглі вярнуцца назад. Якая пэрыядычнасьць у адзіноты?

Мяне заліла палёгка. Вось так. Ужо няма чаго шукаць і чаго адчайвацца. Гэта мне паказала мора, і дастаткова было толькі ўголас вымавіць гэтае таямнічае слова: адзінота. Хто ведае, якая яна багатая? Несумненна, яна ціхая. Завеса рассунулася. Адзінота як выбар? Гэта ня быў выбар, гэта было пацьверджаньне.

Я адчуваў, што ўсьміхаюся. У мяне кружылася галава — ад рухаў мора, ад ветру, ад віна і ад рэчаіснасьці, якая мела такія выразныя вострыя абрысы, што нават было небясьпечна да яе дакранацца, і ўсё ж я гэта зрабіў і не парэзаўся.

Я даеў і разьлічыўся (я даў каралеўскія чаявыя, бо сапраўды адчуваў сябе па‑каралеўску), і яшчэ некаторы час шпацыраваў уздоўж мора. Яно мне больш нічога не прапаноўвала. Выглядала задаволеным, і нават месяц ужо глядзеў у іншы бок. Калі яны будуць і надалей маімі спадарожнікамі, гэта зусім ня кепска, думаў я.

І я ведаў, што на Корсыку ўжо не хачу, што я знайшоў сваю ўласную выспу. Месца, якога няма на ніводнай мапе і да якога ведаю дарогу толькі я.

Сьвет прыняў мяне назад так, як гэта ўмее толькі ён адзін. Калі я браў у адміністратара ключ, ён паглядзеў на мяне і сказаў: «Ах, сыньёр, такая ноч! Вы не адчуваеце сябе крыху адзінокім?»

А потым ужо толькі цішыня, цішыня і цішыня…

FINALE

На вакзале я купіў квіток да Ля‑Спэцыі. Нарэшце я ўсьведамляў, што я ў Італіі. Я адчуваў сябе моцным і ўпэўненым. Адміністратар меў рацыю: «Такая ноч…»

У Ля‑Спэцыі не было асабліва з чаго выбіраць. Перад вакзалам рос высокі плот з пыльных кустоў, а ўнізе пад ім соп порт, які, нібы кіт, час ад часу выдыхаў гейзэр пылу, галёканьня і ржавага скрыгату. Корсыка ператварылася для мяне ў зашмальцаваную непасланую паштоўку. Зрэшты, мэты я дасягнуў, ці, хутчэй, яна перада мной сама сабою зьявілася, і я ўжо не хацеў раздрабняць сябе далейшым самаанатамаваньнем. Расчыніўшы ўсе вокны сваёй затхлай крэпасьці, я ўпусьціў сьвежае паветра, нашто стаяць яму на дарозе і зноў гнацца па коле за сваім уласным ценем?

Я вярнуўся да касы і запытаўся пра найбліжэйшы цягнік да якога‑небудзь вялікага гораду.

«Празь пятнаццаць хвілінаў да Вэнэцыі, праз сорак — да Рыму», — пачулася з‑за акенца.

Я скіраваўся ў Вэнэцыю.

Я ўжо быў у гэтым горадзе ў дзяцінстве з бацькамі і братам, але нічога з таго часу ня памятаў. Хіба што толькі галубоў. У мяне былі наконт яго хвалюючыя фантазіі, у якіх зьмешваўся туман з рэзкім сонцам, салёнае паветра і цяжкія заблытаныя таямніцы. Цьмяныя сылюэты Джакама Казановы, Лярэнца да Понтэ і Антоніё Вівальдзі. Яшчэ больш цьмяныя постаці дожавых даносчыкаў, спрытных гандальераў і карнавальных масак. Пах рыбы і змроку ў вільготным горадзе. Я ўпэўніўся, што ня быў далёкі ад праўды, але я не адчуваў, як гэты горад мяне зацісьне. Схопіць і ня пусьціць.

На вакзале Санта‑Лючыя я выскачыў зь цягніка, а выйшаўшы з будынку, толькі застагнаў. Перада мной без папярэджаньня выбухнуў фаервэрк чароўнага гораду. Было адзінаццаць гадзінаў ночы. Гэты горад прывітальна мне кіўнуў, Канал‑Грандэ быццам круціў галавой, што ж, маўляў, мне гэта так доўга трывала, а зьлева мяне ўжо запрашаў Понтэ‑дэльі‑Скальцы, каб я толькі ступіў, што ўсё ўжо гатова. Я мусіў сесьці на прыступкі і пачакаць, пакуль мой пульс супакоіцца і я змагу ўдыхнуць.

Я застаўся ў гэтым горадзе на тры дні. І мне было ўсё роўна, ці быў я голы, ці Вэнэцыя ўціснула мне на твар адну са сваіх зманлівых масак. Я быў шчасьлівы. Я быў закаханы.

Я закахаўся ў горад. Ня буду і не хачу апісваць тыя тры дні. Гэта была п’янлівая вясельная ноч. На плошчы Сан‑Марка я напіўся мора і аддаўся на ягоную волю…

Fin

Голешавіцы, 1998—1999

З чэскай пераклала Вераніка Бяльковіч паводле:

Topol, Filip. Tři novely. Mata. — Praha, 2004