Казлоў, А. С. Юргон: раманы, аповесці, апавяданні. —
Мінск: Мастацкая лiтаратура, 2006. — 255 с.

Ёсьць пісьменьнікі, якія ад году да году спакойна і ўпэўнена працуюць над уласнымі тэмамі. Да іх ліку належыць Анатоль Казлоў — аўтар дзьвюх кніг мастацкай прозы і галоўны рэдактар тыднёвіку «Літаратура і мастацтва». Летась у сэрыі «Беларуская проза XXI стагодзьдзя», распрацаванай выдавецтвам «Мастацкая літаратура», пабачыла сьвет новая кніга А. Казлова — «Юргон», якая складаецца з двух раманаў, дзьвюх аповесьцяў і трох апавяданьняў. Як экспэрт «Нашай Нівы» я назваў яе адной з найлепшых кніг 2006 году.

КУДЫ ПРЫВОДЗІЦЬ КАХАНЬНЕ?

У сваёй кнізе А. Казлоў дасьледуе, між іншым, прагу каханьня.

Ненатольнай жарсьцю валодаць кожнай прыгожай жанчынай ахоплены юнак Юргон («Юргон») — «жаласьлівы каханак», як называе яго сам аўтар. Князёўна Кацярына («Мінск і воран, Парыж і цень») марыць аб адваротным: быць адзінай жанчынай для свайго мужа. «Ты толькі, княжыч, любі мяне. Мяне любі, княжыч», — горача шэпча яна. Мацярынская любоў старэнькай Акуліны («Ейны боль»), сын якой трагічна загінуў, настолькі моцная, што кожны дзень жанчына выпраўляецца на могілкі, каб пагаманіць, быццам з жывым, са сваім дзіцем.

«Любоўная хвароба — злая штука», — кажа адзін з герояў А. Казлова. У Чачэніі ці Мэксыцы пазбаўлены каханьня чалавек можа схапіцца за нож. Беларус здольны на больш жудасную помсту. Ён знойдзе ведзьмака, каб той пракляў крыўдзіцеля. Калі верыць А. Казлову, іх у нашай старонцы вельмі шмат. Чарадзеі маюць дастаткова сэксуальнай энэргіі, каб «пусьціць у белы сьвет сотні дачок і сыноў», як зрабіў гэта вядзьмак Чорны Гардзей («Юргон»). Вобраз Беларусі, краіны, у якой жыве процьма людзей з «чорнымі» магічнымі здольнасьцямі, у А. Казлова атрымаўся змрочным, прароцкім.

Пісьменьнік намаляваў шэраг запамінальных вобразаў беларускіх ведзьмакоў. Я б вылучыў сярод іх партрэт Петрака («Крывавы прысмак») — апошні ў гэтай галерэі. У пяці старонках апавяданьня пра тое, як д’яблы, зь якімі стары вядзьмак уклаў дамову, абараняюць хату Петрака ад Сьмерці і нябожчыкаў, загінулых ад ягоных рук, пра тое, як Пятрок напружвае апошнія сілы, каб адбіцца ад іх, адтэрмінаваўшы адплату за злачынства даўжынёю ў жыцьцё, А. Казлоў пераўзышоў самога сябе.

Ведзьмакі — толькі выканаўцы чужой волі: «Мне ж самавольна наслаць Вісуна (духа бясьсільля. — П. А.) на староньняга чалавека нельга», — прызнаецца Чорны Гардзей. У кнігах А. Казлова яны чыняць шкоду пераважна на просьбы жанчын, якія прагнуць каханьня ці помсты за абразу з боку каханага. Прыкладам, князёўна Кацярына («Мінск і воран, Парыж і цень»), атручаная каханкай свайго мужа Севалада Марфай, набывае праз стагодзьдзі зямную абалонку і жорстка помсьціць нашчадкам Севалада і Марфы.

ЗЯЛЁНЫЯ МУХІ ЯК ПАГРОЗА

Маладым аўтарам, якія блытаюць кульмінацыю з разьвязкай, ёсьць чаго павучыцца ў А. Казлова. У завязках сваіх твораў ён родзіць у душы чытача прадчуваньне бяды («За адну ноч ссох вяз каля хаты Яновічаў»; «Юргона сурочылі!») альбо проста інтрыгуе, завалодвае ягонай увагай («Сярод ледзь бачнай сьцежкі на гарачым пяску моўчкі сядзелі два хлопцы»; «Ужо хвілін дзесяць я стаяў каля ўваходу ў тэатар і чакаў Лару»).

У той самы час пісьменьнік знаходзіць месца і для апісаньняў прыроды, якія амаль зьніклі ў сучаснай мастацкай прозе, і лірычных адступленьняў. Апрача надзвычай удалых вобразаў ведзьмакоў, А. Казлову добра атрымліваюцца духі і птушкі. Узяць згаданага мною Вісуна, які шмат разважае пра лёс і маральныя якасьці чалавецтва, ці крумкача («Мінск і воран, Парыж і здань»), вачыма якога мы сузіраем людзей у Асінаўскім замку і яго навакольлі. Дарэчы, будзьце пільныя, калі ў творах празаіка пачынаюць бзынкаць зялёныя мухі (тое здараецца ў абодвух раманах) — нічога добрага іхняе зьяўленьне не абяцае.

Горад А. Казлоў апісвае з пэўнай доляй грэблівасьці. Мінакоў ён параўноўвае з мурашамі, машыны ў яго фыркаюць, як «напоеныя коні», ці зьбіваюцца ў зграі — «брудныя, сьмярдзючыя, азлобленыя». Вычарпальна сказаў адзін з герояў пісьменьніка: «Нутро падбівае горад».

Сустракаюцца ў А. Казлова і мастацкія недапрацоўкі. Возьмем, да прыкладу, аповесьць «Раздарожаны саракоўнік». Спачатку аўтар апісвае ў драбніцах Яновічаў, брата і дзьвюх сясьцёр, іхнія клопаты‑трывогі, маладыя гады, а потым, на самым цікавым месцы, калі чытач толькі‑толькі пачаў суперажываць героям (Валянціна Яновіч трапляе ў шпіталь, а ейны брат Антон даведваецца, што муж Валі здраджвае жонцы, прычым не абыходзіцца без сурокаў), раптоўна абрывае твор банальнай рэплікай пра крызіс сярэдняга ўзросту. Аповесьць недапісаная, гэта відавочна… Альбо дзяўчына з той самай аповесьці, якая на вуліцы сталіцы крычыць свайму бой‑фрэнду: «Пацалуй мяне ў дупу, я на Спаса мёд ела!» Дзе мог пабачыць і пачуць сёньня ў Менску А. Казлоў такую дзяўчыну з такім веданьнем беларускага фальклёру? А мо яму сапраўды калісьці сустрэлася разьюшаная выпускніца філфаку БДУ?

Не зашкодзіў бы кнізе і прафэсійны літаратурны рэдактар. Бо калі беларускія шляхцічы ўжываюць слова «сантымэтар» (с. 94), князёўна згадвае прапэлер (с. 142), а 24‑гадовы хлапец кажа незнаёмцы пра сябе «я — малады археоляг» (с. 125), — гэта недаравальна.

…«Слабы ты, чалавек, пры ўсёй сваёй зьнешняй моцы», — у гэтых словах, прамоўленых апавядальнікам у рамане «Юргон», — квінтэсэнцыя ўсіх ягоных маральна‑філязофскіх разваг. Аднак А. Казлоў ня страчвае веры ў чалавека і, падобна свайму герою з апавяданьня «Верасава вечнасьць», гатовы перад Усявышнім прасіць «вечнасьці і міру Зямлі і людзям».

Вечнасьці людзям, а не ведзьмакам.