А што ўвогуле магло стацца з рэчаіснасьцю? Кожны, хто расплюшчвае вочы, бачыць яе і адчувае. Праблема толькі ў тым, што прэдыкат «рэальны» ўсё часьцей здараецца прыпісваць усё большай колькасьці аб’ектаў. Тады што называць рэчаіснасьцю і колькі іх існуе? Менавіта гэтае пытаньне непакоіла аднаго з найбуйнейшых філёзафаў сучаснасьці — Жана Бадрыяра. Францускі крытык культуры, доктар сацыялёгіі, філёзаф, майстра правакацыйнага мысьленьня, псыхааналітык заходняй цывілізацыі, ейны рэнтгеноляг і дыягност. Гэтае імя з усімі рэгаліямі добра знаёмае начытанай моладзі і «ўсім, хто цікавіцца сучаснай філязофіяй».

Жан Бадрыяр (Jean Baudrillard) нарадзіўся 29 ліпеня 1929 г. на поўначы Францыі ў Рэймсе. Ад самага пачатку акадэмічнай кар’еры ён уключыўся ў кола парыскіх інтэлектуалаў. Анры Лефэўр быў кіраўніком ягонай доктарскай працы, а Ралан Барт — сталым супрацоўнікам. Сам Бадрыяр адыграў важную ролю ў сучаснай крытыцы культуры — ягоная тэорыя ёсьць квінтэсэнцыяй ідэяў К. Маркса, З. Фройда, К. Леві‑Строса, М. Мак‑Люэна, ня кажучы пра Ж.‑П. Сартра.

Жан Бадрыяр ня меў уласнай сыстэмы філязофіі ў строга акадэмічным сэнсе, з аб’ектам, катэгорыямі і мэтадамі. Ягоным аб’ектам быў сьвет сучаснай культуры ва ўсіх ейных праявах.

«Сыстэма рэчаў» (Le système des objets) і «Грамадзтва спажываньня: ягоныя міты і структуры» (La société de consommation: ses mythes et ses structures) былі ягонымі першымі працамі, якія ўбачылі сьвет у 1968 і 1970 гг. Бадрыяр прыйшоў да высновы, што ў грамадзтве бесьперапыннай вытворчасьці і спажываньня аб’ект даўно трансфармаваўся ў рэч, прадукт і тавар. Менавіта рэч пачала вызначаць сьвядомасьць. А спрадвечнае чалавечае «я хачу» найчасьцей азначае «я хачу мець канкрэтную рэч». Увогуле сувязь творчасьці Бадрыяра з ідэямі Маркса прасочваецца досыць дэталёва. Ён пасьлядоўна аналізуе вучэньне Маркса аб спажывецкім кошце і палітычнай эканоміі: «Канец палітычнай эканоміі, пра які мы марылі разам з Марксам, палягае, згодна зь няўмольнай лёгікай крызісу капіталу, у зьнішчэньні клясаў і празрыстасьці сацыяльных межаў».

Жан Бадрыяр перадусім — аналітык спажывецкага грамадзтва. Адным зь першых ён паказаў, што рэклямная ідэя «не патрэба вызначае зьяўленьне тавару, а тавар — зьяўленьне патрэбы» стала структурным элемэнтам сьвядомасьці чалавека. Яна аказалася падставай сучаснай сыстэмы каштоўнасьцяў. Рэчы як ніколі вызначаюць статус чалавека, і нават самы апошні басяк у фраку і на лімузіне ўспрымаецца як чалавек паважны і заможны. Рэчы аказваюцца мэтай, па‑за дасягненьнем якой больш нічога не плянуецца. Усьмешка Бадрыяра праглядае з‑за шматлікіх гісторыяў пра багатых, якія таксама плачуць. Рэчы вызначаюць межы свабоды. Найбольшай валодаюць тыя, у каго іх найболей.

Паведамленьне ў працэсе камунікацыі страчвае функцыю перадачы пэўнага сэнсу. Добрая інфармацыя — ляканічная, відавочная і зразумелая, і зусім не істотна, ці азначае яна нешта рэальнае, ці не. Інфармацыя мусіць ствараць патрэбныя сэнсы, а мэтай камунікацыі становіцца сам працэс абмену інфармацыяй.

Значэньне сымбалю ўвогуле выключаецца з камунікацыйных актаў, застаецца толькі форма знаку як маркі, лэйбла, брэнду. І ўжо сам знак прадукуе ўласныя сацыяльныя і псыхалягічныя сэнсы — прэстыжнасьць, слушнасьць, вольнасьць і г. д., мадэлюючы паводле іх новую рэальнасьць. Рэклямны слоган «Свабода ў джынсах «Levi’s» прымушае думаць пра джынсы як пра гарантыю свабоды, а не яе сымбаль. Краіны «Marlboro» хоць і не існуе, але кожны спажывец гэтых цыгарэтаў у агульным уяўленьні — крыху больш мужны, адважны і моцны. Зноў марка стварае гэтыя атрыбуты чалавека.

У выніку пастаяннай сымуляцыі сэнсаў знак страчвае любое значэньне. Бадрыяр называў яго сымулякрам — пустой формай, якая прадукуе азначбнае ў найшырэйшай роўніцы, не адпаведнае фактычнаму стану рэчаў. Бесьперапыннае паўставаньне новых сэнсаў — сымуляцыя рэальнасьці, з аднаго боку, разбурае сыстэму рэчаў, нішчыць сувязі паміж аб’ектамі, а зь іншага — прыводзіць да падваеньня рэальнасьці, аддзяленьня сфэры культурных сэнсаў ад сфэры рэчаіснасьці і паўстаньня г. зв. віртуальнай, або гіпэррэальнасьці.

Бадрыяр меў на мысьлі паказаць, што сучасная культура не дазваляе вытлумачаць ані грамадзкіх працэсаў, ані сутнасьці чалавека, ані сэнсу гісторыі. Гіпэррэальнасьць стварае пэўныя значэньні пэўных падзеяў і перадвызначае сьвядомасьць чалавека.

У зборніку эсэ «Празрыстасьць зла» («La Transparence du Mal», 1990) Бадрыяр выкарыстоўвае паняцце «транс‑» у дачыненьні да асноўных вызначальных сыстэмаў сучаснасьці: эстэтыкі, палітыкі, сэксуальнасьці, эканомікі. Яны складаюцца ў нейкі адзіны вялікі «папярочны працэс» у межах культурнай сымуляцыі. Як пісаў Бадрыяр, празрыстасьць выяўляецца ў адсутнасьці хоць якога адрозьненьня. Кожная рэч можа быць азначэньнем або мэтафарай іншай рэчы. Палітыка і сэксуальнасьць эстэтызуюцца, набываючы форму спэктаклю, рэклямы, аб’ектаў сучаснага мастацтва. Сэксуальнасьць пранізвае кожную сфэру, падаючы любы прадмет як аб’ект жаданьня або нянавісьці. Эканоміка ўмешваецца ў будзённае жыцьцё знакамі кошту, абмену, прыбытку. Гэты працэс, дыктуючы ўласныя, адарваныя ад рэальнасьці сэнсы, вызначае ўспрыманьне рэчаіснасьці і навязвае чалавеку ўласныя каштоўнасьці.

Барацьба за вызваленьне, неспатольная прага свабоды ад усяго, ад рознага роду абмежаваньняў у сутнасьці было мэтай усіх рэвалюцый — і палітычных, і эканамічных, і сэксуальнай. На думку Бадрыяра, пострэвалюцыйная сытуацыя ў культуры характарызуецца імкненьнем да працягу вызваленьня. Але ад чаго яшчэ пазбаўляцца? Ён ужывае мэтафару оргіі як рытуалу вызваленьня, запыняючыся на пытаньні: а што наступае пасьля оргіі? І адказвае: нявызначанасьць, трывога і паняверка. Чалавек зноў імкнецца на пошукі сэнсу, знаходзячы першы‑лепшы, сымуляваны. Канец оргіі канчаткова пераносіць культурныя сэнсы ў сфэру гіпэррэальнасьці, дзе працягваецца адзіна магчымы працэс — сымуляцыя вызваленьня.

У трансэстэтычным — сфэры сымуляцыі мастацкага, эстэтычнае вызваляецца ад уласных прынцыпаў і крытэрыяў. Мастаком можа лічыцца кожны, хто прадукуе нейкія творы, і ў гэты працэс аказваецца ўцягнутым цэлае грамадзтва: кожны чалавек у гэтым кантэксьце — патэнцыйны творца. Эстэтычнае больш не праблематызуецца, наадварот, яно спрашчаецца праз сродкі масавай інфармацыі і рэкляму; кожная рэч можа стаць прадметам мастацтва і прэтэндаваць на інтэрпрэтацыю нібы закладзенага ў ёй адмысловага сэнсу. Трансэстэтычнае пераліваецца, напрыклад, у сфэру сэксуальнасьці, дзе дыктуе новыя законы прыгожага, новы ідэал цела. Транссэксуальнасьць Бадрыяр называе «штучным лёсам цела», але разглядае яе ня як псыхафізычны стан асобы, а як спэцыфічны фэномэн.

Сэксуальнасьць была заўсёды крыніцай асалоды, экстазу, выбухам эмоцыяў, але адначасова асацыявалася зь недазволеным, з тым, што выклікала жах і было ў пэўнай ступені сакральным і надзейна схаваным. Сэксуальная рэвалюцыя вызваляе сэксуальнасьць з‑пад дыктату таямнічасьці, пазбаўляе яе выключнага становішча сярод цялесных фэномэнаў. Транссэксуальнасьць ёсьць выхадам сэксуальнасьці за ўласныя межы, няспынным капіяваньнем артэфактаў сэксу і полу, сымуляцыяй асалоды. Гэта можна назваць гульнёй у сэкс. Паўстае перадусім пэўная мадэль сэксуальных адносінаў, пазбаўленая канкрэтных значэньняў. Яна пакідае поле транссэксуальнасьці, каб сутыкнуцца з такімі ж сымуляцыямі ў эстэтыцы, палітыцы, эканоміцы.

Транспалітыка таксама ёсьць вобразам, мадэльлю, сымуляцыяй палітычнага. У гэтай сфэры адбываецца дуэль, двубой, адзіная мэта якога — татальная ўлада і зьнішчэньне праціўніка. Суб’ектам такой транспалітычнай барацьбы, дарэчы, ніяк не зьвязанай з інтарэсамі і лёсам народаў, можа быць вялікая колькасьць. Зь дзяржаўнымі палітычнымі ўладамі спрачаюцца іншыя крыніцы сілы: рэлігійныя, прафэсійныя і г. д. Менавіта сытуацыя сутыкненьня прэтэндэнтаў на ўладу спараджае такія зьявы, як тэрор і тэрарызм. Бадрыяр не згаджаецца з думкай, што вытокі тэрарызму — сацыяльныя (беднасьць, прыгнечанасьць, несправядлівасьць). Гвалт — гэта мэтад барацьбы ў транспалітычным. У сфэры сымуляцыяў адсутнічае падзел таксама на добрае і злое, таму тэрарыстычны гвалт у ёй не ўспрымаецца як зло.

З гэтых пазыцыяў Бадрыяр ня лічыць мэтазгодным называць тэрарызм сацыяльным злом. Ён прадукт гіпэррэальнасьці, вынік яе натуральнага спосабу існаваньня. Разам з тым, вялікая колькасьць ягоных ахвяраў у рэчаіснасьці робіць яго небясьпекай нумар адзін для будзённага жыцьця.

Палітыкі, такім чынам, перастаюць быць прадстаўнікамі пэўных інтарэсаў людзей, яны выкарыстоўваюць сваю прадстаўнічую ролю выключна для таго, каб змагацца за ўласнае першынство. Праз гэта адбываецца дэвальвацыя сэнсу і іншых значных складнікаў культуры, напрыклад, спорту, навукі, рэлігіі. Яны выкарыстоўваюцца ў транспалітычных гульнях толькі згодна з галоўнай мэтай, што значна зьніжае іх вартасьць саміх па сабе.

Стан рэчаў, які прапаноўвае гіпэррэальнасьць, у рэчаіснасьці мусіў даўно справакаваць катастрофу, але, нягледзячы на тэрарыстычную пагрозу, магчымасьць сусьветнага фінансавага краху, дэвальвацыю каштоўнасьцяў і азначбнага як такога, катастрофы не адбываецца. Менавіта гэта акцэнтуе Бадрыяр, калі даводзіць штучнасьць сымуляванай рэальнасьці сучаснай культуры і той карціны сьвету, якую яна прапаноўвае.

У адным з апошніх сваіх артыкулаў для газэты Le Nouvel Observateur ад 9 сьнежня 2005 г. Жан Бадрыяр так характарызаваў сучаснасьць:

Галоўная праблема зусім не сацыяльнага, а сымбалічнага характару: нас апанавала сытасьць, або пастаяннае імкненьне да насычэньня, усёахопная рэальнасьць, якая вынішчае ўсе нясьмелыя спробы выйсьці за ўстаноўленыя межы або пратэставаць. Складваецца арыгінальная і небывалая дагэтуль сытуацыя: пераход ад парадку палітычнага да парадку значна больш радыкальнага, сымбалічнага.  […] Мы падуладныя тым, хто лепш ведае нашыя патрэбы і асыпае нас размаітымі дабротамі.

Як ні дзіўна, Бадрыяр быў самым этычна заангажаваным з постмадэрністаў. Па сутнасьці, яго больш за ўсё непакоіла менавіта зьнікненьне маральнай значнасьці аб’ектаў. Апісваючы празрыстасьць зла, ён імкнуўся давесьці, што гэта фундамэнтальная характарыстыка гіпэррэальнасьці, бо ў ейных межах маральнасьць немагчымая, і нішто не ацэньваецца з пазыцыяў дабра і зла. Панаваньне зла над рэчаіснасьцю спрычыняецца да рэлятывізацыі маралі, да такой сытуацыі, калі ніхто ня можа строга вызначыць уласных прыярытэтаў і ўсе падпарадкоўваюцца гатовым маральным значэньням.

Мэтай творчасьці Бадрыяра было дыягнаставаньне сымбалізацыі, страты сэнсу ў розных зьявах культуры. Ён дасьледаваў прычыны паўставаньня ўсё новых пустых знакаў і іх разбуральнае ўзьдзеяньне на сьвядомасьць і рэчаіснасьць. Ён пасьлядоўна апісваў «ідэальнае забойства» рэчаіснасьці, якое адбывалася ў палітычнай, эканамічнай, камунікацыйнай дзейнасьці «другога цела цывілізацыі».

Жана Бадрыяра можна сьмела лічыць бацькам антыглямуру. І Мішэль Ўэльбэк, і Фрэдэрык Бэгбэдэр, і Сяргей Мінаеў пераствараюць ягоную філязофію ў выглядзе лёгкага чытва.

Жан Бадрыяр памёр 6 сакавіка 2007 г. у Парыжы. Па сабе пакінуў больш за пяцьдзясят працаў, сярод якіх: «Сыстэма рэчаў» («Le système des objets», 1968), «Грамадзтва спажываньня» («La société de consommation: ses mythes et ses structures», 1970), «Да крытыкі палітычнай эканоміі знаку» («Pour une critique de l’economie politique du signe», 1972), «Сымбалічны абмен і сьмерць» («L’echange symbolique et la mort», 1976), «Пра спакусу» («De la seduction», 1979), «Сымулякры і сымуляцыя» («Simulacres et simulation», 1981), «Амэрыка» («Amerique», 1986), «Празрыстасьць зла» («La Transparence du Mal», 1990), «Ідэальнае забойства» («The Perfect Crime», 1996), «Паролі. Ад фрагмэнту да фрагмэнту» («Mots de passe. D’un fragment a l’autre», 2000). Апошняй кнігай былі «Cool Memories V», выдадзеныя ў 2005 г.