Вольга Шпарага

Яшчэ калі А. Адамянц апублікаваў свой артыкул, хацела выказацца, але нейк не патрапіла. Зраблю гэта цяпер, пасьля рэакцыі на гэты артыкул П. Рудкоўскага.

Як мне падаецца, абодва аўтары хітруюць.

Першы — спадар Адамянц — атаясамлівае з адраджэнскім праектам усе нацыянальныя беларускія праекты. Другі — спадар Рудкоўскі — расстаўляе акцэнты адносна Мілінкевічава ліста такім чынам, што галоўная мэта дзеяньняў Мілінкевіча — незалежнасьць Беларусі («Ведаю, што, нягледзячы на рознагалосьсі, можна дасягнуць выніку, калі галоўнай нашай мэтай будзе захаваньне незалежнасьці Беларусі і паляпшэньне жыцьця народу») аказваецца падпарадкаваная прынцыпу забесьпячэньня правоў чалавека, што яшчэ трэба даказаць.

Іначай кажучы, галоўная праблема палягае ў тым, як фармальная незалежнасьць суадносіцца з індывідуальнымі свабодамі і іхнымі гарантыямі дзяржавай. Мілінкевіч прапаноўвае ўладзе гэтую сувязь усталяваць, але ўладзе гэта зусім непатрэбна, бо паставіць гэтую ўладу пад пытальнік: яна ж акурат абапіраецца на незалежнасьць без індывідуальных правоў ці нават насуперак ім.

Тут у мяне паўстае пытаньне: ці з усімі можна весьці дыялёг, пра які піша Пётра? Маю на гэты конт сумневы. Прыклады з «Салідарнасьцю» тут не спрацоўваюць, бо за Папам стаяла бальшыня палякаў, якія былі нязгодныя з савецкім (расейскім) рэжымам. Што і хто стаіць за Мілінкевічам, незразумела (незразумела, колькі і якія сацыяльныя групы яго падтрымліваюць? чаму? і г.  д.). Але мяне непакоіць у гэтай сытуацыі іншае: Мілінкевічу гэта нават і нецікава. Таму што за ім, перадусім, стаіць Эўропа. Але яна мае свае інтарэсы і вонкавую пазыцыю, таму Мілінкевічу казаць тое, што ван дэр Ліндэну, не дазволена.

Дзеля таго, каб змагла ўзьнікнуць этыка ўзаемадзеяньня, патрэбная інтэлектуальная работа, з аднаго боку, і палітычная, з другога. Сама па сабе яна не існуе. Трэба думаць, як яе фармаваць. Адамянц у чымсьці — сваім грубым абагульненьнем — стварыў перашкоды на ейным шляху. Але ўзьніклі прадукцыйныя рэакцыі, значыцца, правакацыя таксама важная штука. Трэба не сьпяшацца з кампрамісамі: сьпярша неабходна акрэсьліць поле і выявіць іхных гульцоў, ацаніць іхныя сілы ды капітал. Іначай, гэта ня спрэчка, а гульня ў адну браму — вядома, чыю.

«Ці з усімі можна весьці дыялёг?» — то бок з уладамі, напэўна, не атрымаецца. А з кім тады? Фокус у тым, што з Лукашэнкам больш няма пра што размаўляць, акрамя як пра незалежнасьць. Не пра свабоду ж.

Пётра Рудкоўскі

Спадар Рудкоўскі расстаўляе акцэнты адносна Мілінкевічава ліста такім чынам, што галоўная мэта дзеяньняў Мілінкевіча — незалежнасьць Беларусі («Ведаю, што, нягледзячы на рознагалосьсі, можна дасягнуць выніку, калі галоўнай нашай мэтай будзе захаваньне незалежнасьці Беларусі і паляпшэньне жыцьця народу») аказваецца падпарадкаваная прынцыпу забесьпячэньня правоў чалавека, што яшчэ трэба даказаць.

Калі хтосьці гаворыць, што размаўляць на дадзеную тэму будзем тады, калі будуць споўненыя такія і такія ўмовы (ідзе пералік умоваў), то тым самым рэалізуе лягічную схему p → q. Значыць, калі ‘q’ фальшывае, то і ‘р’ будзе фальшывым. Гляньце ў тэкст Мілінкевіча. Там «захаваньне незалежнасьці Беларусі і паляпшэньне жыцьця народу» і «вызваленьне палітзьняволеных, спыненьне рэпрэсіяў і г. д.» знаходзяцца менавіта ў гэтай рэляцыі: p → q. Такім чынам, «праўдзівасьць» першага залежыць ад «праўдзівасьці» другога. «Што і трэба было даказаць» — незалежнасьць Беларусі сапраўды падпарадкавана прынцыпу забесьпячэньня правоў чалавека.

Але гэты нюанс хіба не зьяўляецца сутнасьцю напружаньня паміж мной і Адамянцам.

Для мяне галоўнай праблемай ёсьць ня так інтэрпрэтацыя Мілінкевічава ліста і нават ня столькі «грубае абагульненьне» Адамянца, як пэўная няяснасьць Адамянцава (а таксама і В. Шпарагі) мэсыджу. На ўсякі выпадак назаву гэтую няяснасьць «суб’ектыўнаю». Гэтых няяснасьцяў будзе некалькі.

Першая суб’ектыўная няяснасьць — анталягічная. Да апісаньня беларускай сацыяльнай сытуацыі Адамянц стасуе катэгорыю «тыраніі», прычым надзяляе яе пэўнаю «сутнасьцю». Ці гэта сьвядомы эсэнцыялізм?

І яшчэ — праблема ідэнтыфікацыі адрасата Мілінкевічава ліста. Калі гэта быў «адкрыты» ліст, то гэта азначае, што намінальны адрасат можа не атаесамляцца або ня цалкам атаесамляцца з рэальным адрасатам.

Яшчэ — ці Лукашэнка‑дыктатар тоесны з Лукашэнкам‑асобай?

Па‑мойму, дыктатар (Адамянцаў «тыран») — гэта, як сугеруе К. Юнг, аб’ект несьвядомай ці сьвядомай праекцыі грамадзкасьці пэўных рысаў і якасьцяў. Такім чынам, Лукашэнка‑дыктатар — гэта інтэнцыйнае быцьцё, якое залежыць ад мэнтальных актаў грамадзкасьці. Гэтае інтэнцыйнае быцьцё корміцца, між іншым, вобразам прадажнага апазыцыянэра‑экстрэміста. Вось жа, Мілінкевічаў ліст (і ня толькі ягоны ліст, таксама шэраг іншых высублімаваных тактычных крокаў іншых палітыкаў) вартасны тым, што можа парушыць раўнавагу вось такой візіі прынамсі ў часткі грамадзкасьці.

Гэта мае некаторыя анталягічныя спасылкі, якія мне падаюцца важнымі ў ацэнцы беларускіх грамадзка‑палітычных рэаліяў. Анталягічныя спасылкі Адамянца мне незразумелыя. Ягоная анталёгія падазрона эсэнцыялісцкая і наіўна‑рэалістычная.

Другая суб’ектыўная няяснасьць — эпістэмалягічная. Тут справа ня толькі ў неапраўданых абагульненьнях. У Адамянцавым тэксьце вельмі шмат наўпроставых аднясеньняў да мэнтальных станаў тых ці іншых суб’ектаў (у прыватнасьці, Мілінкевіча), і гэта для мяне ўтварае праблему. Ці ўзяць хоць бы такую фразу ў Вольгі Шпарагі: «Мілінкевічу гэта нават і нецікава» (у сэнсе — нецікава, хто і што стаіць за Мілінкевічам) — адкуль такая веда пра мэнтальны стан Мілінкевіча? Далейшы сказ яшчэ больш камплікуе сытуацыю: «Таму што за ім, перадусім, стаіць Эўропа. Але яна мае свае інтарэсы і вонкавую пазыцыю, таму Мілінкевічу казаць тое, што ван дэр Ліндэну, не дазволена». Мілінкевічу нецікава, хто і што за ім стаіць, ТАМУ ШТО за ім стаіць Эўропа? Адкуль такое перакананьне?

Я вызнаю наступны прынцып фармуляваньня цьверджаньняў датычна мэнтальных станаў. Такога тыпу цьверджаньні павінны грунтавацца на аналізе біхэвіяральнага стану. Прыкладам, для таго, каб сьцьвердзіць, што Мілінкевічу тое «цікава» ці іншае «нецікава», трэба спаслацца на якіясь ягоныя словы, жэсты, дзеяньні (першае) і прадставіць пэўную інтэрпрэтацыю дадзенага біхэвіяральнага стану (другое) ды такім чынам паказаць, што яму нешта цікава ці нецікава. Сказы пра мэнтальныя станы неабходныя ў сацыялягічным або сацыяльна‑філязафічным тэксьце, але яны могуць быць правамоцнымі толькі ў якасьці інтэрпрэтантаў якогась біхэвіяральнага стану. Могуць таксама функцыянаваць як рабочыя гіпотэзы, г. зн. біхэвіяральны стан можа быць ня дадзены, а пастуляваны. Але ў абодвух выпадках сказы пра мэнтальныя станы апасродкаваныя наяўнымі або пастуляванымі сказамі біхэвіяральнага характару, і ў абодвух выпадках такога тыпу сказы маюць гіпатэтычны характар (бо ніколі, нават калі маем багата інфармацыі біхэвіяральнага характару, мы ня маем абсалютнае пэўнасьці, што прапанаваны намі мэнтальны стан адпавядае рэчаіснасьці).

Дэдукцыйных мэтадаў канстатацыі мэнтальных станаў я не прызнаю. (Прыкладамі стасаваньня дэдукцыйных мэтадаў ёсьць Адамянцаў прагноз наконт паводзінаў Лукашэнкі на базе прыдуманай ad hoc «сутнасьці тырана» альбо прыведзенае тут разумаваньне Вольгі Шпарагі, што «Мілінкевічу нецікава, хто і што за ім стаіць, бо за ім стаіць Эўропа». Канстатацыя «за ім стаіць Эўропа» (дарэчы, сама ў сабе вельмі расплывістая і няўцямная) ніяк лягічна ня вяжацца з канстатацыяй «яму нецікава, што і хто за ім стаіць (на Радзіме)»).

Трэцяя суб’ектыўная няяснасьць — этычная. Пазыцыя, напрыклад, Пазьняка, ясная: Мілінкевічаў ліст — гэта ўсё роўна што сказаць таму, хто забіў тваіх родных, блізкіх, братоў, — давай сядзем за стол, пагаворым, у прынцыпе, нічога страшнага не адбылося…

Ну, здавён ведама, што Пазьняк не прызнае ў палітыцы іншае этыкі, як толькі этыкі перакананьняў у самай крайняй і радыкальнай вэрсіі. Адсюль бярэцца і ягоны вельмі эмацыйны і насычаны фарбамі спосаб апісваньня палітычнай рэчаіснасьці.

Этычная пазыцыя Адамянца для мяне няясная. Ці прызнае ён вагу political opportunity? Ці можна сказаць добрае слова «тырану», калі ёсьць верагоднасьць, што гэтае добрае слова можа аслабіць яго «тыранічнасьць» (яшчэ раз падкрэсьліваю, што «тыранія» (на больш узважанай мове — аўтарытарызм) — гэта калектыўная зьява, гэта прадукт інтэнцыйных актаў МНОСТВА людзей). І «тыранічнасьць» «тырана» ня мае — як гэта сугеруе Адамянц — якойсьці мэтафізычнай сутнасьці, яна наўпрост залежыць ад гэтых інтэнцыянальных актаў. Кожны голым вокам бачыць, што напрыканцы мінулага — пачатку гэтага году запанавала дэзарыентацыя ва ўладных колах. Яна, канечне ж, не такая маштабная, як у 1991 г. пасьля, скажам, путчу, але ўсё ж значная з пункту гледжаньня political opportunity. І тут паяднаўча‑прынцыповы ход з боку лідэра апазыцыі меў важкае значэньне ў тым пляне, што для часткі намэнклятуры ён разбурыў, або прынамсі паслабіў, догму аб экстрэмісцка‑неканструкцыйным характары праэўрапейскіх дэмакратаў. А зьнішчэньне хоць бы адной догмы ў асяродзьдзі, якое забясьпечвае рэпрадукцыю аўтарытарызму, — гэта важная рэч. Зразумейма, што пры этычнай ацэнцы паводзінаў накшталт Мілінкевічава ліста трэ браць пад увагу ня толькі тыя працэсы, што адбываюцца ў мазгах Найвышэйшага, але таксама (а мо і перадусім) у мазгах тых, дзякуючы якім Найвышэйшы існуе на вяршынях палітычнай піраміды.

Вось такія мае суб’ектыўныя няяснасьці, якія дыктуюць суб’ектыўную выснову — напружаньне паміж мною і Адамянцам, а таксама паміж мною і Шпарагай мае зусім не палітычны і не ідэйны характар. У гэтым пляне мы, здаецца, дасягнулі пэўнага кансэнсусу. Плюралістычны і працэсуальны характар беларускай ідэнтычнасьці, лібэральная мадэль грамадзка‑дзяржаўнага ладу, вага публічных дыскусій — гэта тое, што нас аб’ядноўвае. (Канечне ж, і тут могуць быць разыходжаньні ў шэрагу справаў, але яны хіба ня тычацца прынцыповых момантаў.)

Напружаньне паміж намі, мабыць, тыпова філязафічнае. А менавіта — канфлікт паміж апрыярызмам і апастарыярызмам. Большасьць цьверджаньняў у Адамянцавых выказваньнях (уключна з «грубым абагульненьнем») я ўспрымаю як атрыманыя ня шляхам сытуацыйнага аналізу, а праз акцэптацыю пэўных інтуіцыйных відавочнасьцяў.

Магчыма, ёсьць такія абшары рэчаіснасьці, да якіх апраўдана будзе стасаваньне інтуіцыйна‑апрыёрнага мэтаду. Але ня думаю, што сацыяльная рэчаіснасьць зьяўляецца такім абшарам.

Вольга Шпарага

1) Здаецца, усё слушна: умовы — правы чалавека, вынік — незалежнасьць. Аднак гэта з пазыцыі формы: а што з пазыцыі зьместу? Для мяне цэнтральнае пытаньне: ці выступае забесьпячэньне правоў чалавека неабходнай умовай для гарантыі незалежнасьці? Калі не, дык ці можа ў такім разе незалежнасьць быць галоўнай мэтай? Галоўнай мэтай ёсьць незалежнасьць + правы чалавека. Тады ўжо самі мэты ў апазыцыі ды ўлады розныя, і Мілінкевіч хітруе, кажучы пра агульныя мэты. Дзе, у такім разе, пункты перасячэньня — нагода для дыялёгу?

2) Хацела б аспрэчыць тое, што Адамянц эсэнцыяліст. Тое, што А. Лукашэнка дыктатар, не вынікае зь ягонай сутнасьці (натуры), а зь ягоных учынкаў (дзеяньняў). Пералічым некаторыя зь іх:

a) грубае задушэньне індывідуальных і калектыўных свабод;

b) ізаляваньне краіны;

c) задушэньне грамадзянскай супольнасьці;

d) практычна татальны кантроль дзяржавы над эканамічным, палітычным і культурным жыцьцём рэспублікі.

3) Хто стаіць за Мілінкевічам? Тое, што за ім стаіць Эўропа, відавочна, перадусім, з выказваньняў саміх эўрапейскіх палітыкаў. Я раблю гэтую сваю выснову менавіта грунтуючыся на іхных выказваньнях і дзеяньнях. А пра тое, што Мілінкевіч не працуе са сваімі прыхільнікамі, я раблю выснову на той падставе, што ён нават не пацікавіўся пра іхнае (нашае) меркаваньне наконт сваёй заявы. То бок не зьвярнуўся перад тым ці адначасова да грамадзкасьці, якая яго падтрымлівае. Ergo, ён прамаўляў выключна ад сваёй асобы. А палітык бяз групаў і інтарэсаў, што за ім стаяць, — цалкам слабая фігура… Да гэтага варта дадаць, што грамадзянская супольнасьць — не безгаловыя пешкі ў чыёйсьці аўтаномнай гульні. Зь імі трэба пастаянна весьці размовы і работу, каб не пераўтварыцца ў чарговага АГЛ.

Пётра Рудкоўскі

Ad 1. Лягічная структура выказваньняў Мілінкевіча паказвае, што ідэя правоў чалавека падпарадкаваная ідэі незалежнасьці, то бок недастаткова дбаць пра незалежнасьць, трэба таксама гарантаваць захаваньне фундамэнтальных правоў чалавека.

«Мілінкевіч хітруе»… Можна зыходзіць і з такой інтэрпрэтацыі. Але я яе не падзяляю.

Меркаваньне «хітруе» грунтуецца на тэзе: «тады ўжо самі мэты ў апазыцыі і ўлады розныя»? Рэчаіснасьць, пра якую мы гаворым, страшэнна складаная і шматвымерная. Вы кажаце: «Мэты ў апазыцыі і ўлады розныя», — тут трэба ўдакладніць: рознасьць якога тыпу маецца на ўвазе? «Мэта» можа быць 1) этычнай катэгорыяй, 2) прагматычнай, 3) кансэнсуальнай.

На этычным грунце дыялёг з рэжымам немагчымы. На гэты конт амаль ніхто ня мае ілюзіяў. На прагматычным? Ну, вось спадар Адамянц прыпісвае Мілінкевічу інтэнцыю паступіцца пэўнымі каштоўнасьцямі дзеля таго, каб выйграць нешта для сябе ў прагматычным пляне — павялічыць свой палітычны капітал. Я лічу, што гэта пасьпешлівая і памылковая інтэрпрэтацыя ў дачыненьні да Мі. Ёсьць трэцяя інтэрпрэтацыйная магчымасьць — «супольнасьць мэты» мае не этычны, не прагматычны, а кансэнсуальны характар. Для Лукашэнкі застаецца важнай катэгорыя «незалежнасьці» ў сэнсе «асабістай незалежнасьці». Мілінкевіч жа рэпрэзэнтуе вельмі дыфэрэнцыяваную групу, дзе з рознай інтэнсіўнасьцю выходзяць на першае месца дзьве базавыя каштоўнасьці: «незалежнасьць» і «фундамэнтальныя правы чалавека».

Сытуацыя, на першы погляд, тупіковая. Нас цікавіць перадусім этычнае вымярэньне незалежнасьці і правоў чалавека. А ўладзе напляваць на гэтае вымярэньне. Але можна паставіць пытаньне: а ці не ўдалося б ВЫКАРЫСТАЦЬ прагматычныя памкненьні ўладара, каб абараніць важныя для нас этычныя каштоўнасьці?

Калі вы ставіце пад сумнеў наяўнасьць «пунктаў перасячэньня», то хочаце гэтым сказаць, што ў этычным вымярэньні няма такіх пунктаў. Окей, я з гэтым амаль згодны. Гэтую праблему я досыць шырока аналізаваў у артыкуле «Стратэгіі барацьбы за рэальнасьць». Выснова мая была такая: так, зьнішчана аксіялягічная база, няма такой мэтапалітычнай плятформы, на якой маглі спаткацца прадстаўнікі ўлады і дэмакратычнай апазыцыі.

Мая задума ўвядзеньня вэбэраўскай катэгорыі этыкі адказнасьці ў рэфлексію над беларускай сытуацыяй была спробай асэнсаваньня праблемы: што рабіць у сытуацыі адсутнасьці супольнай аксіялягічнай базы?

Вашу пазыцыю можна зразумець, прыняўшы спачатку погляд, што калі паміж бакамі няма этычных пунктаў судакрананьня, то гэта значыць, што паміж імі няма ніякіх пунктаў судакрананьня. І практычная з гэтага выснова — ніякага дыялёгу! Хай жыве супрацьстаяньне, чаго б гэта ні каштавала!

Такі погляд і такая выснова лягічныя на грунце этыкі перакананьняў. Але мне здаецца, што гэта тупіковы варыянт.

Калі няма этычных пунктаў судакрананьня, то могуць быць яшчэ кансэнсуальныя пункты судакрананьня. Для аднаго боку важная перадусім абарона каштоўнасьцяў, для іншага боку — выключна захаваньне ўлады. Але вось, сытуацыя прымушае дыктатара аслабіць мэханізмы зьнішчэньня гэтых каштоўнасьцяў. Калі ён не аслабіць гэтых мэханізмаў, то сам сабе можа нашкодзіць.

Зразумейма, што ёсьць 5 шанцаў на 100, што лібэралізацыя можа адбыцца пры Лукашэнку. Ясна, што зусім не з‑за таго, што ён шчыра пераканаецца да гэтага. А таму, што пайсьці на гэта яго прымусіць страх.

І цяпер — якая роля ў гэтым лідэра(ў) апазыцыі. Магчымыя два варыянты: апазыцыя робіць стаўку на абсалютнае супрацьстаяньне і тым самым робіць нешта такое:

5—5=0 шанцаў на 100, што пры Лукашэнку будзе лібэралізацыя. Гэта значыць, зьнішчыць такія шанцы, таму што кампраміс будзе бачыцца Лукашэнку ня менш сьмяротным для яго, чым працяг рэпрэсійнай палітыкі. Спроба аслабіць страх Лукашэнкі перад кампрамісам — гэта, я думаю, больш адказны крок, чым стратэгія радыкальнага супрацьстаяньня. Стаўка на кансэнсуальнае паразуменьне можа дадаць да згаданых шанцаў — у залежнасьці ад сытуацыі — 5, 10, 20 пунктаў, гэта значыць, шанцы на лібэралізацыю пры Лукашэнку могуць стаць 10, 20, 30 на 100.

Шанцы на тое, што пасьля сыходу Лукашэнкі лібэралізацыя можа праваліцца (на карысьць новай вэрсіі аўтарытарызму, можа, больш мяккага) — немалыя. Я б ацаніў іх на 30—50 %.

Вось так я разглядаю наша палітычнае поле.

Ad 2. Тут пэўнае непаразуменьне.

Сказы тыпу «АГЛ — дыктатар», або «АГЛ — тыран», або «АГЛ — мэсія» не зьяўляюцца паказьнікам эсэнцыялізму незалежна ад таго, праўдзівыя яны ці не. І я прыпісаў Адамянцу эсэнцыялізм зусім не таму, што ён акрэсьліў Лукашэнку «дыктатарам» ці «тыранам», бо эсэнцыялізм увогуле ня ёсьць назваю тыпаў сказаў, але назваю пэўнага тыпу разумаваньня.

«Беларусы паводле сваёй сутнасьці пакорлівыя, і таму на Беларусі немагчымая памаранчавая рэвалюцыя». «Беларусы — гэта не‑містычны народ, і таму на Беларусі не сфармавалася нацыянальнай царквы» — вось прыклады разумаваньняў, якія можна назваць эсэнцыялісцкімі. «Лукашэнка ня пойдзе на кампраміс, бо сутнасьць тырана такая, што…» — у гэтым выказваньні Адамянца прысутнічае лягічная структура, характэрная для эсэнцыялістычнага разумаваньня. Гэта і паслужыла падставай прыпісваньня яму эсэнцыялізму. Але гэта зусім іншая падстава, чым тая, якую вы паспрабавалі сфальсыфікаваць.

Ad 3. Вашае папярэдняе выказваньне мела такую структуру: Мілінкевіча не цікавіць, хто і што за ім стаіць, ТАМУ ШТО за ім — Эўропа.

Я паставіў пад сумнеў УЗАЕМАЗАЛЕЖНАСЬЦЬ гэтых двух сказаў: а) За Мілінкевічам стаіць Эўропа, ERGO б) Яго не цікавіць, хто і што за ім стаіць (на Радзіме). Мая засьцярога тычылася перадусім сынтаксічнага, а не сэмантычнага боку выказваньня. Нават калі (а) і (б) праўдзівыя, то гэта яшчэ ня значыць, што паміж імі існуе ўзаемазалежнасьць, а такую залежнасьць вы сугеруеце, ужываючы злучнік «ПОТОМУ ЧТО».

Для прыкладу, сказы: «Вольга Шпарага знаходзіцца ў Менску», «Пётра Рудкоўскі знаходзіцца ў Віцебску» могуць быць самі па сабе праўдзівыя, а вось сугераваньне ўзаемазалежнасьці: «Вольга Шпарага знаходзіцца ў Менску, ТАМУ ШТО Пётра Рудкоўскі знаходзіцца ў Віцебску» можа ня быць праўдзівым. Тое самае і ў выпадку таго выказваньня пра падтрымку Эўропы і мэнтальны стан Мілінкевіча. З сэмантычнай праўдзівасьці не вынікае сынтаксічная праўдзівасьць.

Вольга Шпарага

1) Вельмі добры расклад! Глядзіце, што атрымліваецца надалей. Калі Мі мае намер «ВЫКАРЫСТАЦЬ прагматычныя памкненьні ўлады», ён дзейнічае прагматычна (не разумею, пры чым тут кансэнсуальнасць?). І што можа атрымацца?

a) Мі можа загуляцца, што і мае на ўвазе Адамянц. І няма нікога — няма сталай грамадзянскай супольнасьці, якая стрымае Мі. Хто і што можа стрымліваць Мі і надалей не адмаўляцца ад этычных мэтаў дзеля прагматычных?

b) Я ня бачу, якім спосабам Мі можа прымусіць уладу адказваць за свае словы ў перамовах: таму што ў Мі няма сродкаў дзеля такога прымусу. А калі ён слабейшы, то яго ў любы момант можа выкарыстаць улада, якая скажа: глядзіце, чым ён адрозьніваецца ад нас? Ён таксама дзейнічае ў лёгіцы выкарыстаньня, сёньня ён выкарыстоўвае АГЛ, заўтра будзе выкарыстоўваць вас, шаноўныя беларусы! Насамрэч, Мі ЎЖО выкарыстоўвае тых, хто падтрымліваў яго ў сакавіку 2006 г., таму што абапіраецца на мандат тых падзеяў, але пры гэтым не зьвяртаецца да іхніх актораў як да сваіх сапраўдных аднадумцаў, не пытаецца, ці дазваляюць яны яму адмаўляцца ў гэтай сытуацыі ад этычных прынцыпаў. Мая пазыцыя, яшчэ раз, палягае ў тым, што я, якая, разам зь іншымі, некалі дала Мілінкевічу гэты мандат, сёньня ня ўпэўненая ў тым, што ён яго можа трымаць. Таму што ён не зьвяртаецца да мяне, не зьвяртаецца да грамадзянскай супольнасьці, значыць — і ня будзе ўлічваць нашай крытыкі. Ergo, можа пачаць дзейнічаць, як АГЛ.

2) Добра, тут трэба спытаць сп. Адамянца, як ён разумее слова «сутнасьць».

3) Тут таксама ўсё зразумела. Дзякуй.