Андреенко, Антон. Новые крестоносцы //
Рэспубліка. 2007. 15 чэрвеня.

«25 год таму, 7 чэрвеня 1982 г., у Ватыкане адбылася найбольш спэктакулярная ў найноўшай гісторыі падзея — сустрэча прэзыдэнта ЗША Рональда Рэйгана з Папам Рымскім Янам Паўлам ІІ», — так пачынаецца артыкул Антона Андрэенкі «Новые крестоносцы», апублікаваны ў газэце «Рэспубліка» 15 чэрвеня 2007 г. Спадар Андрэенка выяўляе галоўную мэту гэтай сустрэчы: «паскарэньне распаду камуністычнай імпэрыі» і адзначае некаторыя асаблівасьці той амэрыканска-ватыканскай «кампаніі»:

Каб гэты хаўрус набыў сымбалічнае ўцелаўленьне, Рэйган выступіў на наступны дзень у Лёндане з праграмнай прамовай, у якой аб’явіў «крыжовы паход» супраць «імпэрыі зла», гаворачы прасьцей, супраць сацыялізму як грамадзкай сыстэмы.

Андрэенка не вагаецца параўнаць гэтую «кампанію» да сярэднявечнага «Дранг нах Остэн», «першага крыжовага паходу германцаў супраць славянаў, аб’яўленага ў 1147 г. Папам Яўгенам ІІІ». «Новы крыжовы паход» прадугледжваў перадусім «усебаковую падтрымку аб’яўленага ў Польшчы па-за законам руху «Салідарнасьць», актывістаў якога публіцыст «Рэспублікі» называе «паталягічнымі», а пра ягонага лідэра, Леха Валэнсу, зьедліва піша, што той «вместе со своей родней в течение 10 лет тунеядствовал, находясь на содержании у католической церкви и забугорных «друзей».

Прыраўнаньне ўсходняй палітыкі Яна Паўла ІІ да «крыжовага паходу супраць славянаў» — гэта не адзіны прыём, які стасуе Андрэенка, каб стварыць чорны вобраз былога пантыфіка. Аўтар «Новых крестоносцев» згадвае пра заснаваньне Каталіцкім касьцёлам Кангрэгацыі распаўсюджваньня веры ў 1622 г. і наўмысна перакручвае яе назву на «міністэрства прапаганды»:

Слова «прапаганда» загучала ў сучасным ягоным разуменьні 6 студзеня 1622 г., калі Ватыкан стварыў першае ў гісторыі чалавецтва «міністэрства прапаганды» — адмысловае структурнае падразьдзяленьне для ўмацаваньня барацьбы за свой ідэалягічны і палітычны ўплыў.

Пры дапамозе такіх і шэрагу іншых рытарычных прыёмаў Андрэенка пасьпяхова ператварае Яна Паўла ІІ (чалавека, якога ня толькі хрысьціяне, але і мусульмане зь юдэямі лічаць сьвятым) у спрытнага палітыка-інтрыгана, які кіруецца нізкімі інстынктамі, не зважаючы на свой высокі сан. Апошні абзац Андрэенкава артыкула асабліва ядавіты:

Чытаючы гэтыя адкрыцьці, міжволі задаеш сабе пытаньне: калі ж занятыя ўсім гэтым сьвятыя айцы пасьпявалі паразмаўляць з Богам? Што ж тычыцца рымскага першасьвятара, дык і тут ня ўсё зразумела. Калі б вернік Караль Вайтыла прымаў самы актыўны (напрыклад, як Валэнса) удзел у зьвяржэньні паноўнага тады польскага ўраду (законнага ўраду) як паляк і грамадзянін, дык гэта можна было б нейк зразумець. Аднак ён ужо ў якасьці «намесьніка Бога на Зямлі» і пастыра ўсіх каталікоў, не зважаючы на іх нацыянальнасьць, супрацоўнічаў наўпрост з шэфам ЦРУ У. Кейсі, г. зн. аддаваўся ня проста прыземным, а нізкім, так бы мовіць, д’ябальскім (бесовским) прадпрыняцьцям. А вядома ж, што Ўсявышні не заахвочваў сваіх слугаў займацца кантрабандаю, а тым больш зьдзяйсьняць перавароты.

* * *

Вось такая гісторыя, шаноўнае спадарства. Яна ня новая. Ужо ў кастрычніку 1978 г., літаральна пару дзён пасьля выбару Вайтылы на біскупа Рыму тагачасны шэф КГБ Савецкага Саюзу Юры Андропаў замаўляе аналіз гэтага выбару. Савецкія аналітыкі — асабліва гэбэшнага гарту — заўжды мелі тэндэнцыі да апакаліптычных візіяў. Ня йначай гэткім чынам праяўлялася ў іх рэлігійная падсьвядомасьць, якая, будучы скаванай «навуковым атэізмам», набывала часьцяком пачварныя формы. Як бы там ні было, выснова з замоўленага Андропавым аналізу была такая: новы Папа — гэта прадукт нямецка-амэрыканскае змовы. Ключавымі фігурамі ў гэтай «змове» былі: біскуп Філядэльфіі Джон Круль, дарадца прэзыдэнта ЗША Джымі Картэра ў справах нацыянальнай бясьпекі Зьбігнеў Бжэзінскі, ну, і сам Джымі Картэр. Мэта — дэстабілізацыя сытуацыі ў сацыялістычным блёку¹.

Праз год сакратарыят ЦК КПСС зацьвярджае «Пастанову аб супрацьдзеяньні палітыцы Ватыкану, скіраванай супраць сацыялістычных краінаў». Пастанова прадугледжвала перадусім узмацненьне антыватыканскае прапаганды. Разьлік тут рабіўся ня толькі на «свае» структуры (Кампартыі Беларусі, Літвы, Латвіі, Украіны, Акадэмія Навук, агенцыя ТАСС), але таксама на Кампартыі Заходняй Эўропы і Лацінскай Амэрыкі, а таксама на каталікоў левай арыентацыі.

Прапагандысцкая кампанія супраць новага Папы была так агрэсіўная, як і прымітыўная. Перад прыездам Яна Паўла ІІ ў Польшчу ў 1979 г. настаўнікі школаў атрымалі патаемныя інструкцыі такога зьместу:

Папа — гэта наш вораг... Праз свае надзвычайныя здольнасьці і выдатнае пачуцьце гумару ён для нас небясьпечны, бо можа любога зачараваць, асабліва журналістаў. Апроч таго, падчас кантакту з натоўпам выкарыстоўвае такія танныя жэсты, як напрыклад, адзяе гуральскі капялюш, падае ўсім руку, цалуе дзяцей і т. п.... Пераймае амэрыканскія прэзыдэнцкія кампаніі...

Ён небясьпечны, бо зрабіў сьв. Станіслава апекуном апазыцыі да ўлады і абаронцам правоў чалавека. На шчасьце, нам удалося адвесьці яго ад ідэі прыехаць 8 траўня [дзень мучаніцкай сьмерці сьв. Станіслава, вялікае сьвята ў Польшчы. — заўв. аўт.]. З увагі на рост актыўнасьці Касьцёлу ў Польшчы нельга спыняць адпаведныя дзеяньні, скіраваныя на атэізацыю моладзі, наадварот, трэба гэтыя дзеяньні інтэнсыфікаваць... У гэтым дазволеныя ўсе сродкі і нельга нам дазваляць ніякіх сантымэнтаў².

«Усе сродкі дазволеныя» былі ня толькі ў справе прымусовай атэізацыі моладзі. Савецкія гэбэшнікі былі гатовыя пасунуцца да самых крайніх мэтадаў, каб эфэктыўна, раз і назаўсёды, «нэўтралізаваць» нявыгаднага Папу...

* * *

13 траўня 1981 г. наёмны забойца Мэхмэд Алі Агджа робіць спробу забіць Яна Паўла ІІ. А 17.29 на плошчы сьв. Пятра ў Ватыкане зь пісталета «Браўнінг», калібар 9 мм, ён выпускае дзьве кулі, скіраваныя ў пантыфіка. Стрэл быў цэльны і сьмяротны — першая куля трапіла ў жывот і прашыла Папу на скрозь. Другая куля чапанула яго локаць і раніла дзьвюх турыстак. Шанцы выжыць у такой сытуацыі амаль роўныя нулю. Але вось здарылася так, што куля на адлегласьці ўсяго пару мілімэтраў абмінула аорту, абмінула таксама хрыбет і ўсе найважнейшыя нэрвовыя злучэньні. Пазьней Папа скамэнтуе гэта коратка і, пэўна, трапна: «Адна рука страляла, а другая вяла кулю». Сам Алі Агджа, выдатны і вопытны стралок, ад таго моманту будзе жыць у перакананьні, што спроба забіць Папу правалілася выключна праз умяшаньне звышнатуральнае сілы.

На тэму няўдалай спробы забіць Папу напісаныя ўжо тамы кніг і артыкулаў. Сёньня ўжо мала хто мае сумневы, што за гэтым злачынствам стаяў савецкі КГБ. Пытаньне стаіць ня столькі: ці савецкі КГБ браў удзел у гэтым злачынстве, а: хто канкрэтна спасярод былой савецкай вярхушкі даў загад забіць невыгоднага Папу?

Адказ на гэтае апошняе пытаньне мы, напэўна, яшчэ доўга ня зможам атрымаць, бо спадкаемцы савецкага КГБ ніяк не зацікаўленыя, каб адкрываць перад грамадзкасьцю гэбэшныя архівы і спрыяць выясьненьню праўды. Зрэшты, ёсьць верагоднасьць, што адпаведныя дакумэнты на тэму замаху на жыцьцё Папы ўжо даўно зьнішчаныя. Тым ня менш, «баўгарскі сьлед», заўважаны як сьледчымі, так і журналістамі, бадай, адназначна ўказвае на савецкае КГБ. Непасрэдна перад спробай забойства Папы Алі Агджа жыў у камфортным баўгарскім гатэлі «Вітоша», які кантраляваўся баўгарскімі спэцслужбамі. Пры гэтым нікому не перашкаджала тое, што гэты турак быў вядомым тэрарыстам, удзельнікам нацыяналістычна-экстрэмісцкай турэцкай арганізацыі «Шэрыя Ваўкі» (у якой, дарэчы, савецкі КГБ меў прынамсі аднаго агента), гандляром наркотыкамі і знаходзіўся ў міжнародным вышуку за забойства турэцкага журналіста.

Чаму баўгарскія спэцслужбы «прыгалубілі» такога тыпа? Гэта можна растлумачыць толькі тым, што яны разьлічвалі на якуюсь яго адмысловую «паслугу». Але Баўгарыя, як і кожная краіна-сатэліт савецкай імпэрыі, дзе пасол СССР меў фактычна большую ўладу, чым уласны кіраўнік, магла пайсьці на такое толькі ў выніку атрыманьня выразнага сыгналу з імпэрскага цэнтру. Гэткую вэрсію вызнае адзін са сьледчых справы замаху на Папу Фэрдынанда Імпазытана, так лічаць у польскім Інстытуце Нацыянальнай Памяці і большасьць ватыканістаў. Некалькі месяцаў таму італьянская газэта «Corriere della Sera» са спасылкай на дакумэнты нямецкай Stasi яшчэ раз пацьвердзіла наяўнасьць «баўгарскага сьледу». Ян Павал ІІ, які ў 1983 г. адведаў у турме свайго забойцу і некалькі разоў сустракаўся зь ягонай маці (якая горача перапрашала Папу за ўчынак свайго сына), у сваёй апошняй кнізе «Памяць і самасьвядомасьць» тры разы згадвае пра замах на сваё жыцьцё і за кожным разам прыкмячае, што гэты замах быў замоўлены. А ў адным з выказваньняў недвухсэнсоўна намякае на тых, якія амаль зь першага дня яго пантыфікату вялі прымітыўна-агрэсіўную кампанію супраць яго:

Вернемся да замаху. Думаю, ён быў адной з апошніх ідэалягічных канвульсіяў ХХ стагодзьдзя. Гвалт стасаваўся як фашызмам, нацызмам, так і камунізмам.

Сам Алі Агджа цягам усіх гэтых 26 гадоў нічога яснага сьледчым не сказаў. Яго гняце страх за сваіх родных і блізкіх, асабліва за маці, у чым ён прызнаўся Фэрдынанду Імпазытана. Гэта галоўная прычына яго адмовы супрацоўнічаць са сьледзтвам. На гэты натуральны страх накладваецца страх іншага характару — Алі Агджа панічна баіцца помсты з боку Маці Божай. «Я баюся помсты тваёй багіні, якая цябе зьберагла. Што яна цяпер са мной зробіць?» — пытаўся ў Яна Паўла ІІ, калі той яго адведаў у вязьніцы. Нагадаем, што замах на Папу меў месца 13 траўня, у дзень сьвята Маці Божай Фацімскай. Менавіта ў гэты дзень у 1917 г. Марыя аб’явілася тром партугальскім пастушкам, што і дало пачатак культу Фацімскай Багародзіцы.

* * *

Тое, што савецкае кіраўніцтва было галоўным зацікаўленым у забойстве Папы, не выклікае ніякага сумневу. Дастаткова прыгадаць антыпапскую гістэрыю, якая панавала тады ў савецкіх мэдыях. У сакавіку 1981 г., незадоўга да замаху, адна зь беларускіх газэтаў апісвала Яна Паўла як «спрытнага і небясьпечнага ідэалягічнага праціўніка», «злоснага, вераломнага і тупога лёкая амэрыканскіх мілітарыстаў», які «скача пад дудку новых босаў у Белым Доме»³.

Фразэалёгія і рытарычныя фігуры, стасаваныя публіцыстам «Рэспублікі» Антонам Андрэенкам для стварэньня чорнага вобразу Яна Паўла ІІ, нічым, па сутнасьці, ня розьняцца ад тых, якія ўжываліся тады ў 80-я гады. Як быццам для «Рэспублікі» і пэрсанальна для Андрэенкі і сёньня актуальныя пастановы матухны-партыі, прынятыя 13 лістапада 1979 г. «Аб супрацьдзеяньні палітыцы Ватыкану...». Вельмі трапна на гэты конт выказаўся адзін з удзельнікаў інтэрнэтавага форуму на tut.by пад нікам АІ-07 (пераклад з расейскай):

Нашым КГБ-шнікам НЯ трэба нічога прыдумваць, НЯ трэба напружваць свае «мазгі» — адкрывай канспэкты савецкіх часоў, газэткі савецкіх часоў ды «зьдзірай» адтуль матэрыяльчык: АДНО і тое ж прапаведуюць сёньняшнія чэкісты, кіраваныя сваім былым палітруком... Іх задача, як і раней: народу НЕ патрэбны грамадзянскія ды палітычныя свабоды, НЕ патрэбныя духоўныя, маральныя, ХРЫСЬЦІЯНСКІЯ каштоўнасьці, а ПАТРЭБНЫ толькі паслухмянасьць і бязвольнасьць, ушаноўваньне Правадыра... Усе, хто спрабуюць абудзіць гонар, сумленьне, годнасьць, абвяшчаюцца «ворагамі народу», і газэта, якая ў савецкія часы ВЫКРЫВАЛА веру ў Хрыста, абгрунтоўвала АТЭІЗМ, бяздушша і сваволю ўладаў, цяпер раптам нацягвае на сябе адзежу «найлепшага сябра праваслаўных»...⁴

Што ў такой сытуацыі можна адказаць Андрэенку і ягоным гаспадарам? Бадай анічога. Зь імі няма рацыянальнай дыскусіі. Разьлічваць, што яны ўспрымуць альтэрнатыўную думку, — тое самае, што таўчы галавой аб сьценку. Як прыкмеціў зь іншае нагоды Сяргей Панькоўскі: «Артыкулы Андрэя Антоненкі (пардон, Антона Андрэенкі) пакідаюць цяжлівае ўражаньне глыбокага і агрэсіўнага абскурантызму, вульгарнасьці і відавочнай маральнай плюгавасьці (гэта аўтаматычна тычыцца і кіраўніцтва рэдакцыяў, для якіх гэтыя і гэтым падобныя опусы, якія запаланілі дзяржаўныя СМІ, — нармальная газэтная прадукцыя)»⁵.

Андрэенка і яго гаспадары рэпрэзэнтуюць радыкальна іншы сьвет: сьвет, у якім няма размовы, няма дыскусіі і няма праўды як такой. Ёсьць толькі Воля Гаспадароў і рабскае падпарадкаваньне гэтай Волі. Гэта жахлівы і кашмарны сьвет, але некаторыя прывыклі да яго і не ўяўляюць іншага жыцьця. Бяда, аднак, у тым, што яны апантана і настойліва навязваюць сваю рабскую мадэль іншым. І гэта адзіная прычына, дзеля якой прыходзіцца рэагаваць на опусы такога прымітыўнага ўзроўню, як артыкул «Новые крестоносцы».

* * *

Улюбёны прыём Андрэенкі (як і кожнага прапагандыста савецкага тыпу) — гэта так званая «слоўная алхімія»: размываньне паняткаў, падмена адных паняткаў іншымі. Дасягаецца гэта пераважна пры дапамозе простай рытарычнай фігуры correctio, як, напрыклад, у гэтым выпадку:

Рэйган (...) абвясьціў «крыжовы паход» супраць «імпэрыі зла», гаворачы прасьцей, супраць сацыялізму як грамадзкай сыстэмы.

Нявіннае ўдакладненьне «імпэрыя зла» → сацыялізм як грамадзкая сыстэма сутнасна дэфармуе рэчаіснасьць. Калі гаворка ідзе пра «імпэрыю зла», то маецца на ўвазе канкрэтная рэчаіснасьць, а не абстрактны «сацыялізм як грамадзкая сыстэма». Ёсьць вельмі шмат вэрсіяў сацыялізму, і большасьць зь іх мае права на існаваньне як адзін з магчымых спосабаў арганізацыі грамадзкага жыцьця. Але «імпэрыя зла», пра якую гаварыў Рэйган, Ян Павал ІІ і многія іншыя, — гэта не сацыялізм, а традыцыя чэкісцкага тэрору, запалохваньне і мардаваньне мірнага насельніцтва, відавочныя элемэнты рабаўладальніцтва (ГУЛаг) і прыгоньніцтва (сталінская калектывізацыя), фізычны і культурны генацыд, ад якога пацярпелі ўсе народы Савецкага Саюзу, уключна з Расеяй, галадамор ва Ўкраіне, крывавыя інтэрвэнцыі ў ГДР, Вугоршчыне, Чэхаславаччыне, Аўганістане і шэраг іншых злачынстваў супраць чалавецтва. Дадаць тут яшчэ трэба, што Савецкі Саюз быў найвярнейшым хаўрусьнікам фашыстоўскай Германіі аж да 22 чэрвеня 1941 г. (А нават і пасьля нападу фашыстаў на Савецкі Саюз Сталін, як вядома, увайшоў у «транс», ніяк ня мог пераварыць таго, што Гітлер яго падмануў. Ад бязьдзейнасьці Сталіна ў першы тыдзень вайны пацярпела перадусім Беларусь, бо мусіла сам-насам змагацца з гітлераўцамі.) Савецкая імпэрыя — гэта ніякая не «грамадзкая сыстэма», а антыграмадзкая і антычалавечая сыстэма, да дэмантажу якой павінен імкнуцца кожны маральна здаровы чалавек.

Другі прыклад таго самага рытарычнага прыёму:

Папа (...) супрацоўнічаў наўпрост з шэфам ЦРУ У. Кейсі, г. зн. аддаваўся ня проста прыземным, а нізкім, так бы мовіць, д’ябальскім (бесовским) прадпрыняцьцям.

Тут рытарычная фігура correctio выступае ў «двухпавярховай» форме: супрацоўнічаў з шэфам ЦРУ → аддаваўся прыземным справам → аддаваўся д’ябальскім справам.

Што ж, а калі фігуру Папы мы патрактуем як пераменную ў гэтым разумаваньні і пад гэту пераменную падставім іншую фігуру, напрыклад (каб не хадзіць далёка) Лукашэнку. Атрымліваецца вось што:

Лукашэнка наўпрост супрацоўнічае з шэфам беларускага КГБ → Лукашэнка аддаецца прыземным справам → Лукашэнка аддаецца... аж страх падумаць! Але ж гэта лягічна вынікае з разумаваньня спадара Андрэенкі! Дык хай мо яго прыцягнуць да крымінальнай адказнасьці ня толькі за распальваньне рэлігійнай варажнечы, як таго патрабуе СПБ, але яшчэ дадаткова і за хітра замаскаваны паклёп на кіраўніка дзяржавы, што той, маўляў, зь нячыстай сілай знаецца!

І тут Андрэенка, напэўна, сказаў бы, што беларускі КДБ, у адрозьненьне ад амэрыканскага ЦРУ — гэта сьветлая, дабрадзейная арганізацыя. Ну, так, беларускі КДБ, будучы патомкам савецкага КГБ у простай лініі, іншым быць ня можа, — ён сьветлы і дабрадзейны дакладна як сьветлай і дабрадзейнай была савецкая сыстэма...

А цяпер бліжэй да справы. Ужо першы, базавы кампанэнт аналізаванай рытарычнай фігуры «Папа наўпрост супрацоўнічаў з шэфам ЦРУ» патрабуе пэўнага камэнтару. Тэма «супрацоўніцтва» ўжо сотні разоў эксплюатавалася сэнсацыйнымі газэткамі на Захадзе і, канечне ж, была абавязковай канстантай усіх матэрыялаў пра Папу ў савецкіх мэдыях. Вельмі дасьціпна пракамэнтаваў гэта біёграф Папы Джордж Ўайгель:

Апавяданьні пра Папу, які сядзіць, нахіліўшыся над строга тайнымі фатаздымкамі савецкіх вайсковых аб’ектаў, напэўна, пабуджаюць уяўленьне многіх людзей, але анічога значнага не гавораць пра гісторыю васьмідзясятых гадоў, тайную ці яўную⁶.

Сам Ян Павал ІІ пракамэнтаваў усе гэтыя апавяданьні пра «сьвятарны саюз» наступным чынам:

Усе ведаюць пазыцыю прэзыдэнта Рэйгана як вялікага правадыра ў сусьветнай палітыцы. Мая пазыцыя — гэта пазыцыя пастыра, біскупа Рыму, адказнага за Эвангельле, якая напэўна зьмяшчае ў сабе асноўныя прынцыпы маральнага і грамадзкага ладу і прынцыпы, што тычацца правоў чалавека. Пазыцыя Сьвятога Пасаду, нават адносна маёй Айчыны, прадыктавана маральнымі прынцыпамі...⁷

Так, Папа падтрымліваў кантакты як са Зьбігневам Бжазінскім, так і з Уільямам Кейсі (дырэктарам ЦРУ) і з прэзыдэнтам Рональдам Рэйганам. Можна гэта называць «супрацоўніцтвам», але ніяк ня «змовай», а тым больш «тайнай». А супрацоўніцтва грунтавалася на ясна акрэсьленай маральнай аснове, як тое падкрэсьліў сам Папа. Ян Павал ІІ быў пакліканы стаць голасам тых, хто быў пазбаўлены голасу. Голасам мільёнаў рабочых, вернікаў, грамадзкіх і культурных дзеячаў у сацыялістычным блёку, чые правы штодзённа тапталіся, якія былі цалкам бездапаможнымі перад абліччам усёмагутнай уладнай махіны.

У гэтай місіі абароны правоў чалавека, зразумела ж, вялікую ролю грала інфармацыя. І тут сапраўды кантакты з амэрыканскім кіраўніцтвам былі для Папы вельмі карыснымі. Калі, прыкладам, у сьнежні 1980 г. Папа даведаўся ад Зьбігнева Бжазінскага пра плян савецкага кіраўніцтва атакаваць Польшчу (каб «вызваліць» ад «Салідарнасьці»), дык адразу ж прыступіў да дыпляматычнага ўзьдзеяньня з мэтай прадухіліць чарговае кровапраліцьце, якое магло б быць яшчэ больш трагічным, чым у Вугоршчыне і Чэхаславаччыне ў 1956 і 1968 гг. Андрэенка кажа пра «дэстабілізацыю» ў краінах сацблёку як пра галоўны матыў ватыканска-амэрыканскае «змовы», а сказаць трэба — у сьвятле гістарычных фактаў, — што галоўным дэстабілізатарам мог стаць якраз Савецкі Саюз, прычым крывавым дэстабілізатарам. І дзякуючы сумесным намаганьням ЗША і Ватыкану ўдалося, на шчасьце, прадухіліць гэту жудасную пагрозу.

Называньне гэтых дыпляматычных намаганьняў «крыжовым паходам» зьяўляецца хіба што сымптомам галюцынацыйнай сьвядомасьці. Ніякі крыжовы паход не пагражаў ані Польшчы, ані якой-кольвечы дзяржаве з сацыялістычнага блёку. А вось пагроза «чырвонага паходу» была цалкам рэальнай і мела ўжо пэўную традыцыю (1953 — ГДР, 1956 — Вугоршчына, 1968 — Чэхаславакія).

Андрэенкава згадка пра Крыжовы паход 1147 г. — трэба прызнаць, даволі трапны, хоць і несумленны, удар. Крыжовыя паходы — гэта сапраўды сумныя старонкі ў гісторыі Касьцёлу. Што праўда, аўтар чамусьці зьмешвае — ці то наўмысна, ці празь невуцтва — два розныя факты: паход на славянаў (маюцца на ўвазе палабскія славяне, якія былі паганцамі) і паход на палестынскіх мусульманаў. Паход на палабскіх славянаў не ініцыяваўся Папам; гэта была ініцыятыва нямецкіх крыжакоў. А вось паход на мусульманаў у 1146 г. сапраўды быў ініцыяваны Папам Яўгенам ІІІ. Усе гэтыя паходы цалкам адпавядалі тагачаснай мэнтальнасьці (згадаць хоць бы «праваслаўныя» паходы маскоўскіх цароў на Беларусь), але калі падыходзіць да іх з хрысьціянскага гледзішча, то трэба прызнаць, што яны вартыя маральнага асуджэньня.

Што ж, крыжовыя кампаніі 1146—1147 гг. — гэта сапраўды ганебныя для Каталіцкага касьцёлу падзеі. Толькі пытаньне: што супольнага паміж тымі кампаніямі, якія мелі ваенны характар, і кампаніяй Яна Паўла ІІ, што мела выключна дыпляматычны характар? Чаму Андрэенка згадвае пра Крыжовы паход ХІІ ст., які належыць зусім да іншага часавага і прасторавага кантэксту, а ня згадвае пра жудасныя Чырвоныя паходы ХХ ст., якія сапраўды былі б важнымі для зразуменьня сэнсу і матываў ватыканска-амэрыканскае «змовы»?

Як бачым, Андрэенка выявіўся адносна неблагім эрудытам у справе Крыжовых паходаў, шкада толькі, што ён чамусьці не захацеў праявіць сваёй эрудыцыі таксама ў справе чырвонага тэрору. Можа, ня ведаў пра гэты тэрор?

А вось зь філялягічнай эрудыцыяй у Андрэенкі кепскавата. Ён заяўляе, што «слова «прапаганда» загучала ў сучасным яго разуменьні 6 студзеня 1622 г., калі Ватыкан стварыў першае ў гісторыі чалавецтва «міністэрства прапаганды», толькі вось гэтая заява ёсьць нечым накшталт — каб сказаць лагадней — «philological fiction». Ствараючы ў 1622 г. Кангрэгацыю распаўсюду веры, Ватыкан ужыў слова propaganda (распаўсюд) не ў сучасным, а ў традыцыйным сэнсе слова. Лацінскае propago азначае «патомства», «флянс», такім чынам, propaganda была сынонімам іншага мэтафарычнага слова seminarium — г. зн. «засейваньне», «кіданьне зерня ў глебу душы». Заснаваньне Кангрэгацыі распаўсюду веры (Congregatio propagandae fidei) — цалкам натуральная зьява ў дзейнасьці Касьцёлу, беручы пад увагу, што Ісус Хрыстос даў заданьне апосталам: «Ідзіце і вучыце ўсе народы...» Propaganda разумелася тады яшчэ лацінамоўнымі герархамі менавіта ў лацінскім сэнсе слова, які быў пададзены вышэй, а ня ў тых сэнсах, у якіх гэтае слова пачало зьяўляцца ў этнічных мовах у якасьці запазычаньня; сама ж Кангрэгацыя нагадвала хутчэй міністэрства адукацыі (адным з галоўных яе заданьняў было дбаньне пра духоўныя сэмінарыі), а ўжо ніяк не сучасныя спэцслужбы.

Ня ведаю, што было прататыпам заходніх спэцслужбаў, а вось што датычыць савецкага КГБ, дык тут, без сумневаў, прататыпам была Апрычніна Івана Грознага. Апрычніна — гэта дасканала выдрэсіраваная гвардыя Грознага, галоўнай (і, бадай, адзінай) функцыяй якой было бязьлітасна задушваць усякія праявы непакоры. Для апрычнікаў існаваў адмысловы манастыр, дзе ігуменам быў сам цар. Адна з крыніц з XVI ст. (не магу па памяці сказаць, якая) засьведчыла: «Цар стварыў бесападобныя слугі». Звычайных людзей (зямельнікаў) апрычнікі лічылі... мерцьвякамі. Апрычнікі не забіваюць, толькі «прыбіраюць». Інквізыцыя і ўсе крыжовыя паходы ў параўнаньні з Апрычнінай — гэта дзіцячы садок.

Зноў жа: чаму Андрэенка, такі выдатны гісторык-эрудыт, забыўся паставіць гіпотэзу аб апрычнінскім радаводзе савецкіх спэцслужбаў, якая падаецца вельмі праўдападобнай, а замест гэтага пачаў фарсаваць абсурдную тэзу пра Кангрэгацыю распаўсюджваньня веры як прататып спэцслужбаў?

Ну, і нарэшце пару слоў пра багаслоўскую эрудыцыю Андрэенкі: «А вядома ж, што Ўсявышні не заахвочваў сваіх слугаў займацца кантрабандаю, а тым больш зьдзяйсьняць перавароты».

Тут, мабыць, найпаўней выявілася крывадушша і цынізм аўтара «Новых крестоносцев», які не прамінуў нават выкарыстаць імя «Ўсявышняга», каб больш даткліва прынізіць рэлігійныя пачуцьці вернікаў. Спачатку варта б запытацца: які «Ўсявышні» маецца на ўвазе? Няўжо Бог хрысьціян? Але ж Андрэенка ўжо неаднойчы даказаў, што зьяўляецца верным апалягетам савецкай сыстэмы, якая была радыкальна анты-Божай і сама прэзэнтавалася як такая. Атрымліваецца тады, што Андрэенка абараняе ворагаў Бога і ўвадначас прамаўляе ад імені гэтага Бога, як быццам бы быў Ягоным вызнаўцам! Вораг Бога і вызнаўца Бога ў адной асобе! Значыць, адно з двух — альбо маем дачыненьне з шызафрэнічнай сьвядомасьцю, альбо «Ўсявышні», ад імя якога гаворыць Андрэенка, — гэта нейкі іншы бог, адрозны ад таго Бога, якому моляцца хрысьціяне. Дык што гэта за «Ўсявышні», які забараніў Андрэенку «зьдзяйсьняць перавароты», але пры гэтым не забараніў яму маніпуляваць фактамі, распальваць рэлігійную варажнечу і абараняць злачынную савецкую сыстэму?

Здаецца, гэта той самы «Ўсявышні», пакланяцца якому адмовіліся ўжо першыя хрысьціяне ў Рымскай імпэрыі, дзеля чаго масава ішлі на сьмерць: боскі імпэратар, абсалютны манарх... Галоўная запаведзь гэтага «бога» вонкава нагадвае юдэахрысьціянскую: Шануй бацьку свайго і маці сваю, але сэнс мае адрозны: «маткай» тут зьяўляецца таталітарная дзяржава, а «бацькам»... Гэтую пераменную хай кожны самастойна інтэрпрэтуе.

* * *

Наш Бог вучыў перадусім любіць. Любіць Бога і бліжняга. Сама Царква не заўсёды была верная гэтай запаведзі, але гэта не зьмяняе факту, што для кожнага хрысьціяніна яна застаецца ўмовай прыналежнасьці да Хрыста. І адным з вымярэньняў гэтай любові ёсьць салідарнасьць, тое да чаго заклікаў Ян Павал ІІ, пра што пісалі выбітныя праваслаўныя мысьляры, такія, як Бярдзяеў, Салаўёў, Мень, і што апошнім часам можна было эмпірычна назіраць на прыкладзе беларускіх пратэстантаў, калі ўлады заатакавалі царкву «Новае жыцьцё». Салідарнасьць і ўзаемадапамога — гэта неад’емная канстанта хрысьціянскай дактрыны і практыкі. А ўсе тыя, хто распальваюць рэлігійную варажнечу і лепяць на старонкі дзяржаўнае прэсы карыкатурныя вобразы Яна Паўла ІІ, аднаго з найвялікшых прапаведнікаў чалавечай салідарнасьці, вымушаны будуць расчаравацца: калі салідарнасьць перамагла ў савецкай мэгаімпэрыі, дык напэўна пераможа і ў беларускай мікраімпэрыі. Гэта толькі пытаньне часу.